Балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту
Орал гуманитарлық-техникалық колледжі
Педагогика және психология
кафедрасы
Пәні: Педагогика
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесі
Орындаған: Айталиева М.К.
Тексерген: Мажитова А.Т.
Орал - 2021ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 бөлім. Эстетикалық тәрбиенің педагогика ғылымындағы теориялық негіздері.
1.1. Балабақша балаларына эстетикалық тәрбие берудің міндеті мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Балалардың эстетикалық мәдениеті мен білімін қалыптастырудағы
музыканың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2 бөлім. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған жаттығулар мен әдістер.
2.1. Мектеп жасына дейінгі балаға экологиялық тәрбие беру жұмыстары арқылы эстетикалық сезімдерін қалыптастыру жолдары ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2. Ұлттық мәдениетімізді бала тәрбиесіне эстетикалық тәрбие беру арқылы сіңіру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Кіріспе
Қазіргі дамушы қоғам белсенді, сенімді, жоғары білімді меңгерген, мәдениетті, сауатты азаматты қалыптастыруды қажет етуде. Себебі, сауатты, мәдениетті әрі білімді өскелең ұрпақ қана жоғары деңгейде көтеріле алады. Бұл қасиеттер қалыптасушы азамат бойында эстетикалық мәдениет пен тәрбиенің дамуына септігін тигізеді. Эстетикалық мәдениет - бұл тұлғаның және қоршаған ортаның (табиғаттың) шығармашылық еңбегімен жасалған құндылықтар жиыны, рухани мәдениеттің саласы болып табылады. Эстетикалық құндылықтар қоғамның дамуына, барлық қатынастардың белгілі бір өзіне тән дәрежесінде өркендеуіне қатысады. Тұлғаның дамуы мен қалыптасуында эстетикалық тәрбие өте маңызды орын алады. Эстетикалық тәрбие дегеніміз - тұлға бойында өз өмірін сұлулық заңдарына сай кұра алу кажеттіліктері мен дағдыларын қалыптастыру үрдісі. Тәрбие жүйесін қалыптастастыруда өз үлестерін қосқан ғалым - педагогтар А.В.Луначарский, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко, К.Д.Ушинский т.б. Еліміздегі жас буынды эстетикалық тәрбиелеуді қолға алып жүрген, іс - тәжірибелік сипаттағы мақалалары мен еңбектері бар ғалым - педагогтардан С.Ұзақбаева, Қ.Сыздықов, А.Бейсенбаева, А.Тұрбекова, Х.Арғынбаев, С.Қалиев, т.б. айтуға болады. Қазіргі таңда мектеп алдында тұрған міндеттердің ең маңыздысы жасөспірімдерді жан - жақты тәрбиелеу болып табылады. Сондай тәрбиенің ішінде эстетикалық тәрбиелеу де көлемді орын алады. Мектеп жасына дейінгі балаларда эстетикалық тәрбие мен мәдениеттің негізі қаланады, сол себепті эстетикалық тәрбиелеу мәселесі елімізде әрдайым тәрбиенің жалпы мәселелерімен байланыстырылып келеді. Жалпы эстетикалық тәрбие мен мәдениет тұлғаның қалыптасуында және адам өмірінде зор роль атқарады. Қоршаған ортаның әсемдігін көре және түсіне білу адам өмірін байыта түседі. Ең жоғарғы шекті рухани ләззат алуына мүмкіндік береді. Эстетикалық тәрбие ең бірінші отбасынан басталса, екіншіден балабақшадан, үшіншіден мектептен басталады. Баланың отбасынан, балабақшадан алған эстетикалық тәрбиесі мектеп кезеңінде жетіліп, дами түседі және өмірге деген ең алғашқы көзқарасының қалыптасуына септігін тигізеді.
Ұрпақтан-ұрпаққа дәстүрлі жалғасын тапқан бабалар мұрасы тек шеберлік пен іскерлікті игеру ғана емес, адамзаттың әлемді рухани-эстетикалық тануының "заттанган" көрінісі. Халықтың рухани бәйтерегі - қазақ қолданбалы өнеріндегі кеңістік пен уақыт ұғымдарында эстетикалық тәлім-тәрбие жатқанына көз жеткіземіз.
Біріншіден, қазақ қолданбалы өнерінің ішкі тылсым сыры ұғылады (қабылданады).
Екіншіден уақыт арқылы өткенді зерделеп, бүгінгіні анықтап, болашақты бағдарлайды.
Үшішіден, кеңістік көріністері бүгінгі ұрпаққа "Ата жұрт", "Атамекен", "Елім-жерім", "Туған өлке" ырымдарын қалыптастырады. Сондай-ақ жеке тұлғаның дүние, өмір, қоғам, тіл мәдениеті жөніндегі түсініктері ұлғаяды, ақыл-ойы, танымдық қабілеті, эстетикалық сана-сезімі, түйсіктері, адамгершілік қасиеттері, туған еліне, жеріне, табиғатқа, халық өнеріне аялы көзқарастары қалыптасады.
Халқымыздың кемеңгер ойшылдары (Қорқыт ата, Әл-Фараби, Ахмет Иассауи, Ж.Баласағұни, т.б.), қазақ ағартушылары, қоғам қайраткерлері (М.Жұмабаев, М.Дулатов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, т.б.), шетел психолог-педагогтері (Н.Крупская, А.Луначарский, П.Блонский, Д.Лихачев, С.Шацкий, Л.Выготский, С.Рубинштейн, А.Бакушинский, т.б.) еңбектерінде табиғат, қоршаған орта, өмірдегі және өнердегі сұлулықты түсініп, қабылдау болашақ ұрпақтың жан-жақты дамуының басты құралы екендігі қарастырылған.
Бүгінгі таңда педагог ғалымдардың қазақ қолданбалы өнері және эстетикалық тәрбие теориясы мен тәжірибесінің зерттеліп отырған кезеңдегі жай-күйін, өзіне тән ерекшеліктері ғалымдар: А.Жүнісбаева, Ө.Қамақов, Б.Әлмұхамбетов, Ж.Балкенов, Е.Асылханов, Қ.Ералин, Қ.Ижанов, Ү.Ибрагимов, З.Ахметова, Қ.Болатбаев, С.Ұзақбаева еңбектерінде арнайы зерттелген.
Ғалымдар еңбектерінің негізгі идеяларына сүйене отырып, қазақ қолданбалы өнеріндегі кеңістік пен уақыт ұғымдарының эстетикалық тәрбиедегі көрінісіне, соның негізінде эстетикалық тәрбие беру мүмкіндіктеріне мазмұнды сипаттама беруге болады. Эстетикалық тәрбие беру мүмкіндіктері адамның эстетикалық көзқарас, сезім, таным, қабылдау, баға беру, белсенділік қасиеттерінің жиынтығын құрайды. Алдымен қазақ қолданбалы өнері эстетикалық көзқарасты тәрбиелейді. Адамның өмірге эстетикалық көзқарасы оның өмірі мен қызметінің барлық саласынан (әсіресе өнерге деген көзқарасынан) көрінеді.
Эстетикалық талғамы биік, сезімтал адам еңбектегі әдемілікті, табиғаттағы сұлулықты, өнердегі әсемдікті танып, оны сүйе, қастерлей білетін болады. Ол туралы В.Белинский былай деп жазған: "Әсемдікті сезіну - адамгершілік қасиеттің шарты. Тек осы сезім төңірегінде сана ақыл-парасат болуы мүмкін тек осы сезіммен ғана азамат өзінің жеке басының мүдделерін де, өзінің жеке көзқарасын да Отан үшін құрбан ете алады, тек осы сезіммен ғана адам өмірде ерлік істей алады, ...эстетикалық сезім -жақсылықтың негізі, адамгершіліктің негізі". Яғни, эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу, ұлттық өнерге мұқият зейін салуды талап етумен қатар балалардың ақыл-ойын, дүниетанымын дамытады.
Тақырыптың өзектілігі:
Эстетикалық тәрбие - тәрбиенің маңызды құрамдас бөлігі. Ол эстетикалық - мәдени жұмыстарын арнайы ұйымдастыратын арна, ақиқат шындықты эстетикалық тұрғыдан меңгерту тәсілі, сонымен бірге эстетикалық сапа және эстетикалық дағдыны қалыптастыру әрекеті. Эстетикалық тәрбиені жүзеге асыру процесінде мына міндеттерді шешу қажет: балалардың эстетикалық қабылдауын, эстетикалық сезімі мен ұғымын, көркемдік-шығармашылық қабілетін үздіксіз дамыту, эстетикалық талғамын қалыптастыру. Демек оқыту үрдісінде ынталандыру- бұл ең алдымен бала ойлауын дамыту болып табылады.
Зерттеу мәселесі. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін қалыптастыру. Балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту.
Зерттеу объектісі. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған проективті әдістер мен жаттығулар.
Зерттеу болжамы. Егер мектепке дейінгі балалардың алғашқы ұғымдарын, көру арқылы салыстыруды, қиялдау және жұмбақтар жаттатқызса көзқарас, сезім, таным, қабылдау, баға беру, белсенділік қасиеттерін дамытса баланың эститикалық тәрбиесі тез қалыптасады деген болжам бар. Өйткені жасырын тұрған ойдың нені меңзеп тұрғанын ойлап табу баланың ми қыртысының жұмысын шыңдайды, логикалық ойлау сезімін қалыптастырады. Логикалық ойдың ерекшелігі қорытындылардың қисындылығы да олардың негізіне сай келуі. Логикалық ойлауға түскен құбылыс түсіндіріледі, себептері мен салдары қатесіз анықталады.
Зерттеу пәні. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту.
Зерттеу объектісі. Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған әдістемелер.
Зерттеу мақсаты. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған жаттығулар туралы түсінік беру және эстетикалық тәрбиенің теориялық-әдістемелік тұрғысынан зерттеу болып табылады.
Зерттеу міндеттері. Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту туралы және оларды дамытуға арналған жаттығулар мен әдістер туралы толық мағлұмат беру.
Зерттеу көздері. Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту психологиясы және эстетикалық тәрбиесін дамыту туралы ғалымдардың айтқан пікірлері.
Зерттеу әдістемесі. Ғылыми - педагогикалық, тарихи-әлеуметтік еңбектерге теориялық талдау, бақылау, байқау; ата - аналар және тәрбиешілермен әңгіме, сұхбат жасау.
Зерттеу кезеңдері. Мектепке дейінгі шақ.
Ғылыми жаңалық:
Баланың бүкіл өмір бойында жүретін даму үрдісіне сипаттама берілді.
Эстетикалық тәрбиені дамытуға арналған жаттығулар берілді.
бала мен ата - ана қарым - қатынасының түрлері мен күрделі тұстарына теориялық тұрғыда сипаттама берілді;
отбасы тәрбиесінде ата - ана қарым - қатынасының ықпалын арттырудың тетіктері анықталып зерделенді,
бала мен ата - ана қарым - қатынасының эстетикалық тәрбиесін арттырудың педагогикалық шарттары белгіленді.
Тәжірибелік маңызы. Эксперименттік - тәжірибе жұмысының нәтижелерін ата - аналардың педагогикалық сауатын ашуда, жетекшілердің ата - аналармен жұмысында, педагог - психологтардың практикалық іс - шараларында қолдануға болады.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курс жұмысының белгілі бір құрылымы, құрамдас бөлімдері бар. Ол кіріспеден, теориялық, практикалық бөлімдерден, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 бөлім. Эстетикалық тәрбиенің педагогика ғылымындағы теориялық негіздері.
1.1. Балабақша балаларына эстетикалық тәрбие берудің міндеті мен маңызы.
Эстетикалық тәрбие - тәрбиенің маңызды құрамдас бөлігі. Ол эстетикалық - мәдени жұмыстарын арнайы ұйымдастыратын арна, ақиқат шындықты эстетикалық тұрғыдан меңгерту тәсілі, сонымен бірге эстетикалық сапа және эстетикалық дағдыны қалыптастыру әрекеті.
Сонымен қатар, ол қазіргі жағдайда тәрбиенің басқа салаларының нәтижесін көтеруде де қажетті буын болып табылады. Бұған қосымша оқушылардың эстетикалық тәрбиесін қазіргі қоғамның мәдени реформасының маңызды компоненттерінің бірі ретінде қарастыру қажет. Мұндағы негізгі мақсат - тұлғаның тұтас дамуын қамтамасыз ету.
Бұл жастардың эстетикалық тәрбиесінде бірнеше маңызды әлеуметтік қызмет етуге мүмкіндік береді, соның ішінде тұлғаның мәдени ой-өрісінің дамуымен байланысты танымдық; эстетикалық мағлұматтардың идеялық бағытын, эстетикалық идеалдың мазмұнын, талдау және бағалаудың ғылыми және идеологиялық дәлдігін белгілейтін, дүниетанымдық шығармашылықта, қызығушылық әрекетте және әр түрлі шығармашылық қабілеттердің дамуымен байланысты, әрекетпен және мінез-құлықтың эстетикалық нормасы және өлшемінде жүзеге асатын, пәндік-практикалық; соңында, тұлғаның эстетикалық сезімін, талғамын қалыптастыратын, әсерленушілік (эмоционалдық).
Эстетикалық тәрбие, ең ақырында, оқушылардың әлеуметтік жағдайына, оның жан-жақты даму болашағына, болашық маманның дара эстетикалық мәдениетін қалыптастыруға сай жүйені құруға ықпал етеді.
Жоғарғы мкектептегі эстетикалық тәрбиенің жалпы мақсаты болашақ маманның жоғары дәрежедегі тұлғалық эстетикалық мәдениетін қалыптастырып және шығармашылық әрекетін дамыту. Оның еңбекке, табиғатқа, ғылымға, өнерге, қарым-қатынасқа, спортқа эстетикалық көзқарасын дамыта отыра, эстетикалық тәрбие тұлғаның шығармашылық күш-қайратының қалыптасуына белсенді ықпал ету. [2, 132 б.].
Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру көпшілік мәдени-тәрбиелік және эстетикалық тәрбие жұмыстарының барлық жүйесімен тығыз байланыста болып, қоғамның мәдени құрылысының бірегей негізі болып есептеледі. Соған орай жастардың тұтас эстетикалық мәдениетін қалыптастыру, қоғамдық мәдениеттің құрылымын жетілдіру жағдайында өзінің ары қарай дамуын жалғастырады. Ол үшін, ол оқушылар өмірінің барлық құрылымына ене отыра, оның мәдени әрекетін оқу, сондай-ақ еңбек ұжымдарында, отбасында, тұрғылықты жерінде нормаға айналдыру барысында, олардың эстетикалық қабілеттері мен рухани қызығушылықтарын дамыту нақтылы өтімді, ықпалды процесс бола алады. Тек осы жағдайда ғана эстетикалық тәрбие мен көпшілік мәдени-тәрбиелік жұмыстарының нәтижесін көтеруге болады. Олардың әдістері, формалары және құралдары динамикалыққа, мақсаттылыққа және икемділікке ие болып, тұлғаның шығармашылық дамуының нақтылы тетігі бола алады.
Сондықтан да эстетикалық тәрбие тұлғаның жан-жақты үйлесімді дамуына алғышарттар жасай отыра, оқушылардың эстетикалық мәдениетінің қалыптасуына белсенді ықпал етеді.
Эстетика - гректің эстетиз деген сөзінен алынған, ол сезімдік, сезіммен қабылдайтын дарындылық деген ұғымды білдіреді. Тұңғыш рет эстетикағылыми термин ретінде 1750 жылы неміс философы Баумгартеннің осы аттас кітабына сәйкес қолданылды, бірақта ғылыми ретінде ол өте ерте дәуірде, құлдық қоғамда Египет, Вавилон, Индия және Қытай елдерінде пайда болды.
Эстетика жайлы неміс, ағылшын, француз, орыс тілінде жазылған қыруар еңбектер бар. Соның өзінде эстетика ғылымының ерекшелігі туралы айтыс осы күнге дейін оластаған жоқ: әсемдік дегеніміз ен? Өйткені оны заттық тұрғыдан сезінбейсің. [10, 79 б.].
Эстетикалық тәрбие болмыстағы және өнердегі сұлулық пен әсемдікті дұрыс қабылдасуда және эстетикалық сезім мен талғамды тәрбиелейді. Өнер және өмірдегі сұлулықты жасау, оған қатысу қабілетін, қажетсінуін қалыптастырады.
Ең бастысы - адамгершілік сезімді, жеке бастың рухани деңгейін көтеру,мінез - құлқын толықтыру, түзету. Егер оқушы өзін жаман әдеттен алшақ ұстап, іс - әрекетінің әдемілігін, қажеттілігін түсініп, еңбек нәтижесінен көркемдікті сезіне білсе, бұл оның эстетикалық талғамының, адамгершілік қасиеттерінің жоғары жетіле бастағанынан көрсетеді.
Материалисттік эстетика - эстетикалық тәрбиенің методологиялық негізі болып табылады. Ол өмір мен өнердегі эстетиканың мәнін ашады, адамның ортаны эстетикалық тұрғыдан меңгеруіне деген принциптерді зерттейді, көркем шығармашылық заңдарын тексереді.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - жеке адамның эстетикалық мәдениетін дамыту. Оның негізгі компонеттері:
· Эстетикалық қабылдау
· Эстетикалық сезім
· Эстетикалық талғам
Эстетикалық қабылдау деп - ісемдікті қабылдау процесін айтады, мұның нәтижесі эстетикалық әсерлену, эмоция болып табылады.
Сезім байлығы - адамның рухани өмірін жоғары да әр тарапты дамытудың қажетті шарты адам рухани жағынан бай болып, өсімдікті көре біліп, одан ләззат ала білуге тиіс. [5, 6, 15].
Эстетикалық талғам - әсемдікті дұрыс бағалай білуге, тәрбиелеу. Эстетикалық талғам немесе көркемдік талғам әрбір адам өзі жасайтын белгілі бір эстетикалық мұратты бейнелейді.
Эстетикалық тәрбиенің міндеттері:
· Бейнелеу өнері арқылы көркем шығармашылық сезімін, талғамын дамыту.
· Эстетикалық құралдарды: өнер, әдебиеттерді, қолдана білу дағдысын қалыптастыру.
· Эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдасуды тәрбиелеу.
· Оқушыларды әсемдікті көре біліп, сезінуге тәрбиелеу.
Тәрбиенің қай саласы болса да негізінен ол балаларға, жасөспірімдерге арналады. Ал оларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу эстетикалық тәрбие жүргізу арқылы іске асырылады.
Эстетикалық тәрбиенің міндеттері:
- Әр түрлі өнер адамдарының іс - әрекеті арқылы баланың тәртібіне, өмірге көзқарасына, түсінік - құлықтарына игі әсер ету.
- Қоғамды, табиғатты, өнердегі әсемдікті түсіне, байқай білу қабілеттерін дамыту.
- Эстетикалық талғамын дамыту, дұрыс пікір айта білуге, бағалай білуге тәрбиелеу, оның дамуына көмектесу.
- Баланың көркем өнерге деген қабілетінің шығармашылықпен ұштасуына көмектесу.
Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі ұлттық өнердің рөлі.
Халықтың эстетикалық тәрбие жүйесінде лирикалық, әдет - ғұрыптық, еңбектің және т.б әндер мен өлеңдер ерекше орын алады.
Салт - дәстүр дегеніміз - халықтардың кәсібіне, сенім нанымына, тіршілігіне байланысты қалыптасқан, ұрпақтан - ұрпаққа ауысып отыратын қоғамдық құбылыс.
Эстетикалық тәрбие беру жүйесінде ұлттық өнердің орны ерекше:
· Лирикалық, тұрмыстық, әдет - ғұрыптың, еңбектің және т.б әндер мен өлендер.
· Музыкалық аспаптар: домбыра, шертер, асатаяқ, шаңқобыз, мүйіз сырнай, жетіген т.б
· Қолданбалы қолөнер бұйымдары: ағаш, тері, метал өңдеу өнері.
· Ауыз әдебиеті.
Олар жас ұрпақтың бос уақытында эстетикалық тәрбие беру ісіне қызмет етті.
Күнделікті өмірдегі адамның жеке бас эстетикасы.
Күнделікті өмірдегі адамның жеке басының эстетикасы:
Қатынас эстетикасы. Мектепте оқушыларының ата - аналармен, мұғалімдер мен басқа адамдармен қарым - қатынас жасауы эстетикалық тәрбиенің іргетасы. Мұндай қатынас балалардың күнделікті өмірінде, іс - әрекетінде қалыптасып, эстетикалық сезіміне үнемі әсер етеді.
Үй - жағдай эстетикасы. Әрбір әйел өз үйіне жайлы жағдай жасауға тырысады. Дүние мүліктеріңіз орнында әдемі, ыңғайлы тұруын ойластырады. Балаларды үй ішінде өзінің жеке заттарын нәрселерін ретке келтіріп ұстауға, күтуге, үйді жинауға, тазалық сақтауға үйретеді. Осы жұмыстардың бәріне балаларды қатыстыру - әке - шешенің басты міндеті.
Ата - аналар мен мұғалімдер оқушы жастардың эстетикалық танымын, сезімін, мәдениетін білімін көтерулегі ең басты сүйеніш.олар өздері үлгі болып эстетикалық тәрбие жұмысының мазмұнын, нормаларын және әдістерін жетілдірудің жолдарын іздестіріп,іске асырады.
Мінез - құлық эстетикасы - оқушылардың өзге адамдармен қарым - қатынасы және өмір сүріп отырған қоғамдағы іс - әрекетін қылығын айтамыз.мінез - құлықты дербес ғылым - этика зерттейді, сонымен қатар оны эстетикада қарастырады.
Сыпайлық - ішкі мәдениеттің сырқа шығуы. Ол ұстамды болудан, өзіне - өзі шек қоя білуден, шыдамдылықтан, өзгелердің, билігімен талғамын құрметтей білуден өрінеді.
Әдептілік - көпшілік арасында өзіңді ұстай білетініңді дәлелдейтін, шартты түрде қабылдаған мінез- құлық қағидалары.
Байыптылық- байқампаздықпен, сергектік пен , өз шамасынан,өзгелердің де өлшем - шамасынан шыға білуге негізделген, мінез - құлықтағы сезім - түйсігі,өзін өзгелердің орнына қоя білу қабілеті. [4, 41 б.]
Мектеп жасына дейінгі балаларға эстетикалық тәрбие беру
Еліміздің өркениетті елдер қатарына қосылу бағытындағы үлкен мәселелердің бірі - келешек ұрпақтың рухани дамуы. Бұл бағытты Елбасы Н.Назарбаевтың ұлттық рухани дамудың кең көлемді мәселелерін екшей келе Егер біз мемлекет болғымыз келсе, өзіміздің мемлекетімізді ұзақ меңзеп тұрғымыз келсе, онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн дегеніне сүйене отырып қазақ жастарын эстетикалық талғамы жоғары, мәдениетті, ізгілікті, сезімтал, өнер сүйгіш етіп қалыптастырудың маңызы ерекше. Адам баласы қай кезде болсын өнерді, оның түрлерін өзінің қабілетіне қарай қабылдап, оған бейімделе білген.
Қазіргі мектептің алдында тұрған міндеттердің ең маңыздысы - оқушыны жан - жақты дамыған тұлға ретінде тәрбиелеу. Сол тәрбиенің ішінде эстетикалық тәрбие де қомақты орын алады. Эстетикалық тәрбие адамның өмірінде зор рөль атқарады. Әсемдікті көре, түсіне жасай білу адамның рухани өмірін байытады, қызғылықты етеді, оған ең жоғарғы рухани ләззатты сезінуге мүмкіндік береді. Эстетикалық тәрбие, ең алдымен, үй ішімен отбасынан, екіншіден, бала-бақшадан, үшіншіден мектеп қабырғасынан басталады. Баланың отбасы мен балабақшадан алған эстетикалық тәрбие қоры мектеп қабырғасында жетіле әрі дами түсіп, оқушының өмірге деген көзқарасы қалыптаса бастайды.
1.2. Балалардың эстетикалық мәдениеті мен білімін қалыптастырудағы
музыканың рөлі.
"Өнер-білім бұлағы" дейді халқымыз. Өнердің қай саласы болса да адамдарға, өскелең ұрпаққа рухани күш-жігер берш ерекше қуаныш, сүйініш, толқу сезімдерін оятады. Өнер саласының бірі - ән мен күйдің қоғамдық әрі тәрбиелік мәні өте зор.
Мектеп жасына дейінгі балаларға эстетикалық тәрбие беру барысында балабақшада белгілі бір жүйелі бағытпен музыка сабағы жүргізіледі. Балабақшадан басталып жетінші сыныпқа дейін музыка сабағы қорған ортаның әсемділін көріп, жырлап оларды балалар естіп, ажыратып, бағалай білуге арналған. Балаларға музыка жайлы түсініктерді, анықтада отырып, эстетикалық өнердің алғашқы негіздерімен тарихымен таныстыра отырып, таным түсінігін дамытып оқушылардың музыкаға деген қызығушылығын арттыруға баулу қажет. Музыка туралы мағлұматты жүйелі меңгеру іскерлік пен дағдының қалыптасуы, ең алдымен қайырымдылық, имандылық, адамгершілік сезімнің, өнерге деген қызығушылығының, эстетикалық талғамның дамуына бағыттау керек.
Эстетика дегеніміздің өзі өмірдің бір бөлігі. Күнделікті өмірдің өзі балаға музыка тілімен жетеді. Осы өнер арқылы бала тәрбиелік және білімділік қасиеттерді бойына сіңіреді, музыка баланың сезімдеріне тікелей әсер ете отырып, оның моральдық бейнесін қалыптастырады. Эстетика баланың жеке басының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызады. Балабақшадағы ән сабағы тек қана музыкалық мағұлмат беріп қана қоймай сонымен қатар балаларға жоғары адамгершілік, имандылық, азаматтық қасиеттерге баулиды. Көркемдік эстетикалық және эмоционалдық тартымдылығына оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты іріктеп алынған шығармалар ғана тәрбие жұмысына мол дүние бола алады. Олар өздеріне терең әсер қалдырып толғандыратын шығармаларды қабылдаған жағдайда ғана адамгершілік сезімдерін оята алады. Музыка эстетикалық тәрбиенің маңызды бір бөлігі бола отырып, жеке тұлғаның ақыл-ойы мен дене бітімін жетілдіріп, жан-жақты өмір тәжірибесін кеңейтуге қызығушылық біліктілігін және ойлау қабілетін дамытуға, шығармашылық іскерлікке тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады, оқушыларды халықтық музыкаға баулиды. Эстетикалық тәрбиелеу көркемдік әсер етуге тірелмейді, оның құралдары алуан түрлі, ол өнер, оның ішінде музыка сол құралдардың бірі ғана. Бірақ мұнда өнердің, оның ішінде музыканың атқарар рөлі ерекше. Тек өнер ғана адамның шындыққа тарихи қалыптасқан эстетикалық қарым-қатынас тәжірибесін ашады, қорытындалайды, жүйелейді. Кез келген мәселені шеше отырып, өнер шындықтың эстетикалық деректерін бейнелейді және ойластырады, ал өмірлік құбылыстарды бағалай отырып, басқалармен бірге оларды эстетикалық бағалауға түсіреді. Сонымен бірге ол эстетикалық эмоция туғызады және эстетикалық ләззатқа бөлейді. Мұның бәрі өнерді, демек музыканы эстетикалық тәрбие берудің ерекше әсерлі және ешнәрсемен алмастыруға болмайтын қүралына айналдырады. Өнердің эстетикалық тәрбие беруге қатысуы оның міндетті қызметтерінің бірі болып табылады. Бұл міндетті қызмет, бірақ жалғыз және дербес қызмет емес. Ол өнер атқаратын және оның табиғатымен, қоғамдық өмірдегі ерекше орнымен анықталып, әлеуметтік қызметтердің күрделі жүйесімен жымдаса байланысқан. Өнердің, демек, музыканың да мынадай қызметтері бар: гнесеологиялық (шындықты өзіндік тәсілмен тану), аксеологиялық (оны өзіндік тәсілмен бағалау), насихаттаушылық (саяси, философиялық, этикалық және басқа қоғамдық идеяларды тарату), геоденистік (рухани көтеру, ерекше ләззаттану), суггестивтік(эмоция мен ойдың белгілі бір тәртібіне иландыру), сауаттандыру ("өмірдің оқулығы" қызметін атқару), эвристикалық (адамдардың шығармашылық мүмкіндіктерін белсендірлендіру), коммуникативтік (адамдар арасындағы қарым - қатынастың ерекше қызметі, өзіндік құралы ретінде әрекет етуі) және т. б. Музыкалық - эстетикалық тәрбиенің, дәлірек айтқанда, музыка арқылы эстетикалық тәрбие берудің тікелей міндеті музыканың идеялық мазмұнымен анықталады. Тұлғаның мақсатқа бағытталған даму жүйесін құруды талап ететін эстетикалық тәрбие беру музыкасыз оның адамға көп түрлі әсерін, оның қабылдануы мен тәрбиелік рөлін зерделеусіз мүмкін емес. Музыка күші оның жан жақты әсер ететіндігінде (ерік -жігерге, ақыл ойға, ойлауға, "логикалық сезім" деп аталатынға; эстетикалық сана саласында үйымдасқандығын қабылдау қабілетін, оның жетілуін талап ететін арнаны сезіну ретінде әрекет етеді). Осы мағынада алғанда музыкамен қалыптасқан эстетикалық сезім эстетикалық категория ретіндегі үйлесімділік ұғымына енген мазмұнға жақын келеді.
Музыкалық шығарманы оқып, орындай отырып оқушы эстетикалық тұрғыдан "өзінен - өзі" дамиды және ол үшін Мұғалім тарапынан арнаулы күш - жігер жұмсаудың қажеті жоқ деген пікір теориялық жағынан да, практикалық жағынан да қате. Тәжірибенің көрсетуіне қарағанда, жан жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру үшін эстетикалық тәрбие беру мәселелеріне, мысалы, гармония мен, эстетикалық қабылдаумен және талғаммен байланысты мәселелерге мұғалімдер тарапынан арнаулы көңіл бөлуді қажет етеді. Мектеп жасына дейінгі балаларда қабылдаудың өткірлігімен және тазалығымен өзіндік "сезімдік қызығушылықпен ерекшеленеді, музыкаға аса қызығады. Олардың музыкалық іс - әрекетін дұрыс ұйымдастыру бір жағынан, кіші жастағы балалардың эстетикалық сезімдерінің дамуына әсер етеді, ал екінші жағынан, сәйкес қабілеттердің (есту тітіркендіргіштерін нәзік ажырату, музыкалық есту, үнді есту ретінде қоя білу қабілеті және т. б.) дамуына ықпал етеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың интонациялық және эстетикалық қабылдауына қабылдау кезіндегі талдау тереңдігінің, ұйымдасқандықтың және мақсатқа бағытталғандықтың әлсіздігі тән екендігін анықтаған. Оларға қабылдаудың эмоциялығы тән. Олар ең әуелі тікелей эмоциялық реакция туғызатын қасиеттерді, белгілерді, ерекшеліктерді қабылдайды. Сондықтан музыка туындысын тікелей күшті эмоция туғызатын белгілі бір акустикалық немесе оптикалық орта ретінде қарастыруға болады. Музыканың эстетикалық тәрбие беру мүмкіндігінің толық пайдаланылмай отырған себебі оқу жұмысының ғылыми негізделген әдістехмесінің болмауында. Мұндай ғылыми әдістеме мынадай үш ілікке негізделген болуы тиіс деп есептейдә-ғалымдар психофизиологиялық (дыбыстың материалдық жекелеген жақтарының тыңдаушыда тікелей эмоциялық әсер туғызды), симптоматиялық (адамның музыкамен үлгіленген эмоция симптомдарын игеруге негізделген), нәрселік - жағдайлық (тыңдаушы психикасында шындықтың рмоциогендік нәрселері мен жағдайлары жөнінде түсіністің тууына негізделген. Музыка арқылы эстетикалық тәрбие беру жұмысының ғылыми негізделген әдістемесінің құрылуы мыналарды анықтаумен байланысты болды: музыкалық материалды игеру үрдісінде оқушыларды гармония жөніндегі түсінікті, кідірістік және эстетикалық қабылдауды қалыптастыратын нақты педагогикалық тәсілдер, оқушылардың гармония жөніндегі түсінген, кідірістік және эстетикалық қабылдауын қалыптастыру өзгерісі; эстетикалық талғамдарды тәрбиелеуге ықпал ететін педагогикалық жағдайлар. Эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамының бірі -музыкалық білім және тәрбие беру ісінің оқушының жан дүниесін қалыптастыруда ерекше маңызы бар. "Құлақтан кіріп бойды алар, Жақсы ән мен тәтті күй,"- деп данышпан ақын Абай айтқандай, жақсы ән - күй өзінің сиқырлы әуені арқылы адамның жан дүниесін әсемдікке тәрбиелейді, жақсы қасиеттерін дамытады. Музыкалық шығармалар адамның жақсы, ізгі сезімдерін уландырып, дөрекілікке, топастыққа, арзан күлкіге жалған шаттықа немесе қаталдыққа жол ашады. Музыканың тәрбие саласындағы күшті құдіретін біле тұрсақ та, табиғаттың, адамның жасаған игіліктерін қиратып, бүлдіргеннен басқаны білмейтін оқушылар музыка тілінен мақұрым қалып, көңілі соқыр, рухани мүгедек болып өседі. Әр дәуір күн тәртібіне өз талабын қояды. Еліміздің егемендік алуы, ана тілімізге, ұлттық дәстүрімізге ерекше мән берілуі нәтижесінде мектептегі музыка пәнінің бұрынғы міндеттерінің үстіне қоса, бүгінде ұлттық сана сезімі оянған, ана тілін, елінің мәдениетін, өнерін білетін, сүйетін және келешекте дамытатын жастарды тәрбиелеу кажеттігі туып отыр. Оқу мазмұнын ізгілендіру бағытында имандылыққа тәрбиелеуге, оқушының жеке басының жан жақты үйлесімді дамуына аса көңіл қоюда музыка бағдарламасы лайықты болуы тиіс. Біріншіден, баланың психо-физиогологиялық жеке басының ерекшелігін есепке алу. Баланың табиғатына байланысты музыкаға құштарлығын, талпынуын арттыру үшін сабақтың "оңайдан бірте бірте қиынға көшу" принципін сақтап, 10-12 минут сайын қызықты сұрақ, жүмбақ, тапсырмамен түрлендіру. Балаларды жалықтырмайтындай музыкалық ырғақты қимыл - қозғалыс сияқты әдіс - тәсілдерді тиімді пайдалану қажет. Екіншіден, баланы тәрбие негізінде оқыту керек. Балаларға өз басын және айналасындағы адамдарды сыйлауды үйретіп, селқостықтан аулақ болуға, елін, жерін, дәстүрін, өнерін қадірлей білетін өз елінің азаматы болуға тәрбиелеу, мәдени дағдыларды игеру музыка сабақтарында орындалатын мақсаттар. Үшіншіден, баланың қызығушылығын арттыру. Ол үшін балалардың көңіл қойып тыңдауына, жасына, түсінігіне лайық шығармалар іріктеп ұсыну, халық аспаптарының біреуін меңгеру қажет. Төртіншіден, балабақша мен бастауыш орта мектептің арасындағы сабақтастықты сақтау.Музыка бағдарламасының мазмұнын жетілдіру үшін музыка сабағын жандандыратын төмендегідей элементтер ескерілуі тиіс. Бағдарламада қазақ халқының төл шығармаларынан іріктеліп алынған материалдар басым болуы керек. Оның ішінде балаларға арналған ойындар, айтыс, фольклорлық әндерден бастап таныстырылғаны абзал. (Мысалы, халық әндері "әлди - әлди", "әй-әй бөпем").Қазақ композиторларының балаларға арналып шығарылған жаңа әндері де бағдарламадан міндетті түрде орын алуы тиіс. Мысалы, "Кім қалай шырқайды?" әні (сөзі -А. Асылбековтікі, әні-ж. Тұрсыновтікі) оқушылардың есту қабілетінің дамуына, музыкалық сауатының ашылуына, дүние тануына, тілі дамуына да әсер ететін әндердің бірі. Сондай-ақ "Биші болам өскенде"(Қ- Бұғыбаева, Т.Тайбекова, "Тәрбиеші" (Ф.Оңғарсынова, Т.Әбдіқадірова), "Дәрігер"(С.Асанов, Ә.Бейсеуов), "Ананың тілі-аяулы үні (Ш.Смаханұлы, Ә. Тінәлиев) әңдерінің де осы орайда мәні зор. Балабақшаның бірінші сатыларында дидактикалық, музыкалық ертегі, қимыл-қозғалыс жасайтын ойындарды орынды қолдану оқушының оқуға деген қызығушылығын арттыруға, жалықтырмауға пайдаланатын ұтымды әдістердің бірі. Мысалы, ұлттық ойындардың ішінде, "Жаңылысқан құылады", "Құрсау-құрсау", "Әжемнің үш қазы бар" ойындары оқушылардың ықылас, көңілдерін аударып, ұғымдарын кеңейтіп, музыканы сезінуіне, дене қимыл-қозғалысына көп әсерін тигізеді. "Балаға ойынның бәрі елеулі, өйткені ол ойнап жүріп өмір сүреді. Ол ойнаған кезде жаттығады, жан мен тәнін өсіреді ", - деген педагог А.В.Луначарский. Әсіресе, төменгі сыныпта музыкалы-дидактикалық ойындарды пайдаланып қана қоймай, оларды бір тақырыптық, сюжеттік жүйеге біріктірген жөн. Музыка сабағын жаңа ойын формалармен (мысалы, спектакль сабақ, ертегі-сабақ, кездесу-сабақ, орманға, хайуанаттар паркіне, филармонияға) жүргізген оңай нәтиже береді. Зерттеліп, тәжірибеден өткен театр элементтерін енгізу музыка сабағында пайдаланатын тиімді әдіс-тәсілдердің бірі. Музыкалық ойындарды кейіпкерлердің қандай дауыс ырғағымен сөйлейтінін, қандай қимыл жасайтынын балаларға үйретсе, олардың ой-қиялының дамуына, шығармашылық белсенділігінің артуына, дүние танымына, сезімталдығын тәрбиелеуіне әсер ететіні сөзсіз. Сонымен қатар баланы импровизациялауға бейімдеу мақсаты орындалуына бұл әдіс мүмкіншілік береді. Бүгінгі таңда балаларды жастайынан өнерге баулу өзекті мәселе болып отыр. Осыған орай, адам мен жаратылысты жарыстырып, сұлулық шежіресіне айналған өнер ерекшеліктерін жете тану - бүгінгі білімді, парастты да мәдениетті қауымның алдында күн тәртібінде түрған басты ғылыми тақырыптардың бірі. Балалардың көпшіл болып өсуі үшін де өнерлі болудың маңызы зор. Өнер баланың дүние танылымында сеніміне, адамгершілік - моральдық қасиеттердің қалыптасуына, эстетикалық сезімдердің тұрақтай, алдына қойған мақсаттың айқындала түсуіне игілікті әсер етеді. Сол себептен де халық өз ұрпағының өнердің сан алуан саласынан толық мағлұматы болуын аңсап, бұған қатты көңіл бөлген. Осыған орай, мақал-мәтелдер "Жігітке жетпіс өнер де аз", "Өнер -таусылмас азық, жұтамас байлық", Өнердің ырысы жарқылдап жатыр жолыңда"-деп өнерді құдіретті күш, ол адамның жан серігі, рухани байлық деп білуге болады деп бағалаған. Сол себептен де оқушылардың өте кішкентай кезінен-ақ, яғни бастауыш сынып оқушыларының өнерге деген құмарлығын сол кезден бастап-ақ дамыту керек. Дәл осы 6-10 дейінгі жастан-ақ балаларда қызығу мен құмарлық пайда болады. Соны сол жастайынан дамытып үйрету қажет. Әрине, кереметтей өнердің шыңы тек еңбек арқылы дамиды. Сол себепті, "Домбыра үйренуге де шыдамдылық керек", "Өнер ұялтпайтын кісіні өзі біледі", "Ерінбеген емер, қажымаған жеңер"деген түйінді сөздің өзі жеткілікті. Өнер сапасы бала тәрбиелудің ең бір үлкен қүралы. Осы жағдайды жүзеге асырудағы әдіс - тәсілдері мен амал - жолдары, халықтың туған жерге, елге деген дүниетанымдылық көзқарасы бүгінгі күнде мектеп тәрбиесінде, музыка, бейнелеу өнері, ана тілі, хореография сыныптан тыс мүсіндеу, сәндік-қолданбалы өнерді эстетикалық тұрғыдан қабылдау сабақтарында кең көлемде қабылдау керек. Балаларды айналадағы табиғатты, қоғамдағы болмысты, әдемі әуенді құлақпен естіп, сұлулықты көзбен көріп, жоғарғы эстетикалық негізде қабылдай білуге баулу қажет. Сонымен қатар, өнер шығармалары арқылы туған халықымыздың жарасымды әдет - ғұрыптарымен, мерекелерімен, халық өнерінің туындыларымен танысу. Әрбір сабақта әртүрлі терминдер мен түсініктемелерді туған халқымыздың көрнекті ақындарының атын, суретшілердің, әншілердің, күйшілердің, аты-жөнін, кейбір шығармалардың шығу тарихымен танысу балалардың ой-өрісін дамытады. Балалардың ой-өрісін, рухани байлығын дамыту кез келген ұстаздардың міндеті. Мектепте өтетін өнер сабағын тиімді, ұстамды өткізу, келешек ұрпақтардың сапасын интеллект, эстетикалық көзқарасын үлкен жолға салу деген сөз.ьӨнермен жалқау адамдар жолдас бола алмайды. Өмір қызығын қызықтай алмайтын, рухани дүниесі аздығынан, оқушылардың психикасы нашар дамитыны сондықтан да болар. Халық сөзі: "Жалқаулық жаман ауру", "Отыра берсең, жалқаулық басынар", "Жалқаулық аздырады, еңбек қоздырады" деген қанатты сөздер, өнерді жастайынан оқушыларға үйрету, ерінбей жұмыс жасау келешек жастарды үлкен рухта тәрбиелеу деген сөз. Оқу мен тәрбие күрделі бір істің екі жағы. Осы істің екеуінің қай жағын ақсатып алсақ та адамды жан-жақты жетілдіру ісін жолға қоя алмайтынымыз белгілі. Ал тәрбиенің қай саласын қарасақ та эстетикалық тәрбие беру ісімен іштей қабысып жатады. Демек, адамгершілікке, инабаттылыққа, елін сүюге, ерлікке, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеудің арқауы эстетикалық тәрбие адамды сұлулық әлеміне жетелейді. "Көзі соқырдың - көңілі соқыр" деген ғой дана хақымыз. Өзін қоршаған табиғат аясынан сұлулықты көріп, оған сүйсіне білмеген, жүрек тербейтін нәзік үнге елжіремеген, зар мен мұңнан көзіне жас келмеген халқына түскен ауыртпалықты өз басына түскендей сезініп қатуланбаған, бояма жалған сұлулықтан шын сұлулықты ажырата білмеген адам оны жоюға, қиратуға жақын түрады. Ал эстетикалық талғамы дамыған, көз қарасы қалыптасқан адам бұзақылық, қатігездік, зұлымдық, дөрекілік, өтірік, ұрлық, өсек тәрізді жексұрын қылықтардан аулақ болады. Өйткені, ондай адамдар шынайы сұлулық түр мен мазмұнның шебер ұштасуы арқылы болатынын сезе біледі. Адамдардың сыртқы түрі, іс-әрекеті, қимылы, сөзі - барлығы тек формамен мазмұнның қабысуы арқылы көрінетінін, сондай-ақ сұлулық қана шынайы сұлулық болатынын түсінеді. Тәрбиенің қай саласын жүзеге асыруда болсын оны эстетикалық тәрбиеден бөліп қарауға болмайды дейтін себебіміз де осыдан. Халық шығармашылығы, соның ішінде қазақ халқының ән өнері ұлттық мәдениетіміздің маңызды бөлігі. Халқымыздың ән мұраларының тәрбиелік мүмкіндіктері мен әдіс-амалы үшан теңіз, халықтың болмыс тіршілігімен, өмір тынысымен сабақтас бағалы қазына. Қазақ әндерінің халық өмірімен, тарихымен тығыз байланыстылығы, жас жеткеншектердің әсемдікті қабылдай білуін, адамгершілікті эстетикалық идеалын қалыптастыруға қолайлы жағдай жасайды. Қазақтың халық әндерін жинап, зерделі еңбек еткен ғалым-этнограф А.В.Затаевич: "Халық әндері - халық өмірінің барлық жағын көрсететін шындыққа толы, көзі тірі халық тарихы. Ол халықтың ойын-тойын, өткен ғасырдағы рухын, мінез-құлқын, сезімін, жүрек толқуының сырын шертеді" деп таңданады. Жалпы білім беретін қазақ мектептерінде халқымыздың педагогикалық ой-пікірін оқу-тәрбие ісінің тірегіне айналдыру, яғни адамгершілікті эстетикалық тәрбиенің жаңарған жүйесін жасау - бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Жеткіншекті дүниежүзілік деңгейге сай тәрбиелеуде негіз бола алатын әрі солардың бойындағы ең асыл қасиеттерді қалыптастыратын, парасатты іс-әрекеттерге баулитын аса пәрменді тәрбие құралы халық шығармашылығымен сусындандырылған эстетикалық тәрбие болып табылады. Ол жүйелі түрде тәрбие қүралы ретінде пайдалануы қажет. Жасыратыны жоқ кейінгі кезде біздің жастарымыз ұлттық мәдениетімізден қол үзіп, батыс сарынындағы жеңілтек даңғаза музыкаға көп әуестенеді. Ендігі жерде ұл - қыздарымыздың музыка-эстетикалық тәрбиесін жандандырып, жағымсыз қаситеттерінің өршіуіне жол бермей, тосқауыл бола алатын халық педагогикасына негізделген ұлттық тәлім-тәрбиенің ширыға түскені абзал. Басқа да жанрлар сияқты, қазақ халқының ән шығармашылығының да жанрлары сан алуан. Түркі жанрдағы әндер халықтың эстетикалық көзқарастарын және олардың әсемдік жөніндегі түсінігін білдіре отырып, балаларға музыкалық-эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарының бірі болды. Шетсіз-шексіз қазақ даласында небір майталман күміс көмей әншілер өткен және әр аймақтың қайталанбас әншілік дәстүрлері қалыптасып отырған. Олардың өзіне тән дара қасиеттері, өзіндік әуен сазы, нақышы, мақамы, домбыра тартудағы қағыс ерекшеліктері тайға таңба басқандай анық байқалып тұрады. Халықтың сүйікті әншілеріне "жез таңдай", "қаз дауыс", "күміс көмей", "қоңыр дауыс", "бұлбұл дауыс" деп, әнші әуезінің бірде кең, бірде уайым-қайғысыз, бірде қайғылы да сезімге толы, бірде шапшаң да әзілқой, енді бірде кекесінді де ашулы әндерді дүниеге келтірді. Ән, әуен, саз адамның ішкі жан пернесін дөп басып, халықтың ой-арманы мен тілек-мұратының, бастан кешкен қасіреті мен қуанышын паш етеді. Қазақ халқы өзінің сан алуан қам-қаракет тіршілігі ішінде балалардың тәрбиелеудің өзіне тән эмпиризмдік тәжірибесін жинақтап, жеткіншек ұрпаққа тәрбие беруге, оның ішінде музыкалық эстетикалық тәрбие беруге өзіндік талаптар қойды. Қазақ мектептерінің бастауыш сыныптарына арналған музыка пәнінің бағдарламасы оқушыларға музыкалық-эстетикалық тәрбие беруде өзінің алдына төмендегідей міндеттер қояды:
- музыкалық таңдау арқылы халық өнерін білу;
- ән айту, би билеу, музыкалық - дидактикалық ойын ойнау, сурет салу, саз аспаптарында ойнау;
- жыр, терме, айтыс өнерінің көркемдік құралдарымен танысу;
- оқушылардың нақыл сөздер мен өнегелі істері жайлы білімдерін тереңдете түсу;
Бұл бағдарламаның ән репертуары жөнінде айтар болсақ, ол - өте бай. Орындалатын әндер тұрмыстық, отбасылық, әдет-ғұрыптық, лирикалық жанрда болумен қатар балалардың эстетикалық талғамдарын қалыптастыруға және олардың әсемдік жөніндегі түсініктерін тереңдетуге әсерін тигізеді.
Жалпы, музыка сабағының бағдарламасын алсақ, оның мақсаты - қазақ халқының байырғы ұлттық өнерін, соның ішінде музыкалық мәдениетін терең түсініп, эстетикалық тұрғыдан сезініп, ажырата білетін азамат тәрбиелеу. Өйткені, қазақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагогика және психология
кафедрасы
Пәні: Педагогика
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесі
Орындаған: Айталиева М.К.
Тексерген: Мажитова А.Т.
Орал - 2021ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 бөлім. Эстетикалық тәрбиенің педагогика ғылымындағы теориялық негіздері.
1.1. Балабақша балаларына эстетикалық тәрбие берудің міндеті мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Балалардың эстетикалық мәдениеті мен білімін қалыптастырудағы
музыканың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2 бөлім. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған жаттығулар мен әдістер.
2.1. Мектеп жасына дейінгі балаға экологиялық тәрбие беру жұмыстары арқылы эстетикалық сезімдерін қалыптастыру жолдары ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2. Ұлттық мәдениетімізді бала тәрбиесіне эстетикалық тәрбие беру арқылы сіңіру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Кіріспе
Қазіргі дамушы қоғам белсенді, сенімді, жоғары білімді меңгерген, мәдениетті, сауатты азаматты қалыптастыруды қажет етуде. Себебі, сауатты, мәдениетті әрі білімді өскелең ұрпақ қана жоғары деңгейде көтеріле алады. Бұл қасиеттер қалыптасушы азамат бойында эстетикалық мәдениет пен тәрбиенің дамуына септігін тигізеді. Эстетикалық мәдениет - бұл тұлғаның және қоршаған ортаның (табиғаттың) шығармашылық еңбегімен жасалған құндылықтар жиыны, рухани мәдениеттің саласы болып табылады. Эстетикалық құндылықтар қоғамның дамуына, барлық қатынастардың белгілі бір өзіне тән дәрежесінде өркендеуіне қатысады. Тұлғаның дамуы мен қалыптасуында эстетикалық тәрбие өте маңызды орын алады. Эстетикалық тәрбие дегеніміз - тұлға бойында өз өмірін сұлулық заңдарына сай кұра алу кажеттіліктері мен дағдыларын қалыптастыру үрдісі. Тәрбие жүйесін қалыптастастыруда өз үлестерін қосқан ғалым - педагогтар А.В.Луначарский, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко, К.Д.Ушинский т.б. Еліміздегі жас буынды эстетикалық тәрбиелеуді қолға алып жүрген, іс - тәжірибелік сипаттағы мақалалары мен еңбектері бар ғалым - педагогтардан С.Ұзақбаева, Қ.Сыздықов, А.Бейсенбаева, А.Тұрбекова, Х.Арғынбаев, С.Қалиев, т.б. айтуға болады. Қазіргі таңда мектеп алдында тұрған міндеттердің ең маңыздысы жасөспірімдерді жан - жақты тәрбиелеу болып табылады. Сондай тәрбиенің ішінде эстетикалық тәрбиелеу де көлемді орын алады. Мектеп жасына дейінгі балаларда эстетикалық тәрбие мен мәдениеттің негізі қаланады, сол себепті эстетикалық тәрбиелеу мәселесі елімізде әрдайым тәрбиенің жалпы мәселелерімен байланыстырылып келеді. Жалпы эстетикалық тәрбие мен мәдениет тұлғаның қалыптасуында және адам өмірінде зор роль атқарады. Қоршаған ортаның әсемдігін көре және түсіне білу адам өмірін байыта түседі. Ең жоғарғы шекті рухани ләззат алуына мүмкіндік береді. Эстетикалық тәрбие ең бірінші отбасынан басталса, екіншіден балабақшадан, үшіншіден мектептен басталады. Баланың отбасынан, балабақшадан алған эстетикалық тәрбиесі мектеп кезеңінде жетіліп, дами түседі және өмірге деген ең алғашқы көзқарасының қалыптасуына септігін тигізеді.
Ұрпақтан-ұрпаққа дәстүрлі жалғасын тапқан бабалар мұрасы тек шеберлік пен іскерлікті игеру ғана емес, адамзаттың әлемді рухани-эстетикалық тануының "заттанган" көрінісі. Халықтың рухани бәйтерегі - қазақ қолданбалы өнеріндегі кеңістік пен уақыт ұғымдарында эстетикалық тәлім-тәрбие жатқанына көз жеткіземіз.
Біріншіден, қазақ қолданбалы өнерінің ішкі тылсым сыры ұғылады (қабылданады).
Екіншіден уақыт арқылы өткенді зерделеп, бүгінгіні анықтап, болашақты бағдарлайды.
Үшішіден, кеңістік көріністері бүгінгі ұрпаққа "Ата жұрт", "Атамекен", "Елім-жерім", "Туған өлке" ырымдарын қалыптастырады. Сондай-ақ жеке тұлғаның дүние, өмір, қоғам, тіл мәдениеті жөніндегі түсініктері ұлғаяды, ақыл-ойы, танымдық қабілеті, эстетикалық сана-сезімі, түйсіктері, адамгершілік қасиеттері, туған еліне, жеріне, табиғатқа, халық өнеріне аялы көзқарастары қалыптасады.
Халқымыздың кемеңгер ойшылдары (Қорқыт ата, Әл-Фараби, Ахмет Иассауи, Ж.Баласағұни, т.б.), қазақ ағартушылары, қоғам қайраткерлері (М.Жұмабаев, М.Дулатов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, т.б.), шетел психолог-педагогтері (Н.Крупская, А.Луначарский, П.Блонский, Д.Лихачев, С.Шацкий, Л.Выготский, С.Рубинштейн, А.Бакушинский, т.б.) еңбектерінде табиғат, қоршаған орта, өмірдегі және өнердегі сұлулықты түсініп, қабылдау болашақ ұрпақтың жан-жақты дамуының басты құралы екендігі қарастырылған.
Бүгінгі таңда педагог ғалымдардың қазақ қолданбалы өнері және эстетикалық тәрбие теориясы мен тәжірибесінің зерттеліп отырған кезеңдегі жай-күйін, өзіне тән ерекшеліктері ғалымдар: А.Жүнісбаева, Ө.Қамақов, Б.Әлмұхамбетов, Ж.Балкенов, Е.Асылханов, Қ.Ералин, Қ.Ижанов, Ү.Ибрагимов, З.Ахметова, Қ.Болатбаев, С.Ұзақбаева еңбектерінде арнайы зерттелген.
Ғалымдар еңбектерінің негізгі идеяларына сүйене отырып, қазақ қолданбалы өнеріндегі кеңістік пен уақыт ұғымдарының эстетикалық тәрбиедегі көрінісіне, соның негізінде эстетикалық тәрбие беру мүмкіндіктеріне мазмұнды сипаттама беруге болады. Эстетикалық тәрбие беру мүмкіндіктері адамның эстетикалық көзқарас, сезім, таным, қабылдау, баға беру, белсенділік қасиеттерінің жиынтығын құрайды. Алдымен қазақ қолданбалы өнері эстетикалық көзқарасты тәрбиелейді. Адамның өмірге эстетикалық көзқарасы оның өмірі мен қызметінің барлық саласынан (әсіресе өнерге деген көзқарасынан) көрінеді.
Эстетикалық талғамы биік, сезімтал адам еңбектегі әдемілікті, табиғаттағы сұлулықты, өнердегі әсемдікті танып, оны сүйе, қастерлей білетін болады. Ол туралы В.Белинский былай деп жазған: "Әсемдікті сезіну - адамгершілік қасиеттің шарты. Тек осы сезім төңірегінде сана ақыл-парасат болуы мүмкін тек осы сезіммен ғана азамат өзінің жеке басының мүдделерін де, өзінің жеке көзқарасын да Отан үшін құрбан ете алады, тек осы сезіммен ғана адам өмірде ерлік істей алады, ...эстетикалық сезім -жақсылықтың негізі, адамгершіліктің негізі". Яғни, эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу, ұлттық өнерге мұқият зейін салуды талап етумен қатар балалардың ақыл-ойын, дүниетанымын дамытады.
Тақырыптың өзектілігі:
Эстетикалық тәрбие - тәрбиенің маңызды құрамдас бөлігі. Ол эстетикалық - мәдени жұмыстарын арнайы ұйымдастыратын арна, ақиқат шындықты эстетикалық тұрғыдан меңгерту тәсілі, сонымен бірге эстетикалық сапа және эстетикалық дағдыны қалыптастыру әрекеті. Эстетикалық тәрбиені жүзеге асыру процесінде мына міндеттерді шешу қажет: балалардың эстетикалық қабылдауын, эстетикалық сезімі мен ұғымын, көркемдік-шығармашылық қабілетін үздіксіз дамыту, эстетикалық талғамын қалыптастыру. Демек оқыту үрдісінде ынталандыру- бұл ең алдымен бала ойлауын дамыту болып табылады.
Зерттеу мәселесі. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін қалыптастыру. Балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту.
Зерттеу объектісі. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған проективті әдістер мен жаттығулар.
Зерттеу болжамы. Егер мектепке дейінгі балалардың алғашқы ұғымдарын, көру арқылы салыстыруды, қиялдау және жұмбақтар жаттатқызса көзқарас, сезім, таным, қабылдау, баға беру, белсенділік қасиеттерін дамытса баланың эститикалық тәрбиесі тез қалыптасады деген болжам бар. Өйткені жасырын тұрған ойдың нені меңзеп тұрғанын ойлап табу баланың ми қыртысының жұмысын шыңдайды, логикалық ойлау сезімін қалыптастырады. Логикалық ойдың ерекшелігі қорытындылардың қисындылығы да олардың негізіне сай келуі. Логикалық ойлауға түскен құбылыс түсіндіріледі, себептері мен салдары қатесіз анықталады.
Зерттеу пәні. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту.
Зерттеу объектісі. Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған әдістемелер.
Зерттеу мақсаты. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамытуға арналған жаттығулар туралы түсінік беру және эстетикалық тәрбиенің теориялық-әдістемелік тұрғысынан зерттеу болып табылады.
Зерттеу міндеттері. Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту туралы және оларды дамытуға арналған жаттығулар мен әдістер туралы толық мағлұмат беру.
Зерттеу көздері. Мектепке дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесін дамыту психологиясы және эстетикалық тәрбиесін дамыту туралы ғалымдардың айтқан пікірлері.
Зерттеу әдістемесі. Ғылыми - педагогикалық, тарихи-әлеуметтік еңбектерге теориялық талдау, бақылау, байқау; ата - аналар және тәрбиешілермен әңгіме, сұхбат жасау.
Зерттеу кезеңдері. Мектепке дейінгі шақ.
Ғылыми жаңалық:
Баланың бүкіл өмір бойында жүретін даму үрдісіне сипаттама берілді.
Эстетикалық тәрбиені дамытуға арналған жаттығулар берілді.
бала мен ата - ана қарым - қатынасының түрлері мен күрделі тұстарына теориялық тұрғыда сипаттама берілді;
отбасы тәрбиесінде ата - ана қарым - қатынасының ықпалын арттырудың тетіктері анықталып зерделенді,
бала мен ата - ана қарым - қатынасының эстетикалық тәрбиесін арттырудың педагогикалық шарттары белгіленді.
Тәжірибелік маңызы. Эксперименттік - тәжірибе жұмысының нәтижелерін ата - аналардың педагогикалық сауатын ашуда, жетекшілердің ата - аналармен жұмысында, педагог - психологтардың практикалық іс - шараларында қолдануға болады.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курс жұмысының белгілі бір құрылымы, құрамдас бөлімдері бар. Ол кіріспеден, теориялық, практикалық бөлімдерден, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 бөлім. Эстетикалық тәрбиенің педагогика ғылымындағы теориялық негіздері.
1.1. Балабақша балаларына эстетикалық тәрбие берудің міндеті мен маңызы.
Эстетикалық тәрбие - тәрбиенің маңызды құрамдас бөлігі. Ол эстетикалық - мәдени жұмыстарын арнайы ұйымдастыратын арна, ақиқат шындықты эстетикалық тұрғыдан меңгерту тәсілі, сонымен бірге эстетикалық сапа және эстетикалық дағдыны қалыптастыру әрекеті.
Сонымен қатар, ол қазіргі жағдайда тәрбиенің басқа салаларының нәтижесін көтеруде де қажетті буын болып табылады. Бұған қосымша оқушылардың эстетикалық тәрбиесін қазіргі қоғамның мәдени реформасының маңызды компоненттерінің бірі ретінде қарастыру қажет. Мұндағы негізгі мақсат - тұлғаның тұтас дамуын қамтамасыз ету.
Бұл жастардың эстетикалық тәрбиесінде бірнеше маңызды әлеуметтік қызмет етуге мүмкіндік береді, соның ішінде тұлғаның мәдени ой-өрісінің дамуымен байланысты танымдық; эстетикалық мағлұматтардың идеялық бағытын, эстетикалық идеалдың мазмұнын, талдау және бағалаудың ғылыми және идеологиялық дәлдігін белгілейтін, дүниетанымдық шығармашылықта, қызығушылық әрекетте және әр түрлі шығармашылық қабілеттердің дамуымен байланысты, әрекетпен және мінез-құлықтың эстетикалық нормасы және өлшемінде жүзеге асатын, пәндік-практикалық; соңында, тұлғаның эстетикалық сезімін, талғамын қалыптастыратын, әсерленушілік (эмоционалдық).
Эстетикалық тәрбие, ең ақырында, оқушылардың әлеуметтік жағдайына, оның жан-жақты даму болашағына, болашық маманның дара эстетикалық мәдениетін қалыптастыруға сай жүйені құруға ықпал етеді.
Жоғарғы мкектептегі эстетикалық тәрбиенің жалпы мақсаты болашақ маманның жоғары дәрежедегі тұлғалық эстетикалық мәдениетін қалыптастырып және шығармашылық әрекетін дамыту. Оның еңбекке, табиғатқа, ғылымға, өнерге, қарым-қатынасқа, спортқа эстетикалық көзқарасын дамыта отыра, эстетикалық тәрбие тұлғаның шығармашылық күш-қайратының қалыптасуына белсенді ықпал ету. [2, 132 б.].
Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру көпшілік мәдени-тәрбиелік және эстетикалық тәрбие жұмыстарының барлық жүйесімен тығыз байланыста болып, қоғамның мәдени құрылысының бірегей негізі болып есептеледі. Соған орай жастардың тұтас эстетикалық мәдениетін қалыптастыру, қоғамдық мәдениеттің құрылымын жетілдіру жағдайында өзінің ары қарай дамуын жалғастырады. Ол үшін, ол оқушылар өмірінің барлық құрылымына ене отыра, оның мәдени әрекетін оқу, сондай-ақ еңбек ұжымдарында, отбасында, тұрғылықты жерінде нормаға айналдыру барысында, олардың эстетикалық қабілеттері мен рухани қызығушылықтарын дамыту нақтылы өтімді, ықпалды процесс бола алады. Тек осы жағдайда ғана эстетикалық тәрбие мен көпшілік мәдени-тәрбиелік жұмыстарының нәтижесін көтеруге болады. Олардың әдістері, формалары және құралдары динамикалыққа, мақсаттылыққа және икемділікке ие болып, тұлғаның шығармашылық дамуының нақтылы тетігі бола алады.
Сондықтан да эстетикалық тәрбие тұлғаның жан-жақты үйлесімді дамуына алғышарттар жасай отыра, оқушылардың эстетикалық мәдениетінің қалыптасуына белсенді ықпал етеді.
Эстетика - гректің эстетиз деген сөзінен алынған, ол сезімдік, сезіммен қабылдайтын дарындылық деген ұғымды білдіреді. Тұңғыш рет эстетикағылыми термин ретінде 1750 жылы неміс философы Баумгартеннің осы аттас кітабына сәйкес қолданылды, бірақта ғылыми ретінде ол өте ерте дәуірде, құлдық қоғамда Египет, Вавилон, Индия және Қытай елдерінде пайда болды.
Эстетика жайлы неміс, ағылшын, француз, орыс тілінде жазылған қыруар еңбектер бар. Соның өзінде эстетика ғылымының ерекшелігі туралы айтыс осы күнге дейін оластаған жоқ: әсемдік дегеніміз ен? Өйткені оны заттық тұрғыдан сезінбейсің. [10, 79 б.].
Эстетикалық тәрбие болмыстағы және өнердегі сұлулық пен әсемдікті дұрыс қабылдасуда және эстетикалық сезім мен талғамды тәрбиелейді. Өнер және өмірдегі сұлулықты жасау, оған қатысу қабілетін, қажетсінуін қалыптастырады.
Ең бастысы - адамгершілік сезімді, жеке бастың рухани деңгейін көтеру,мінез - құлқын толықтыру, түзету. Егер оқушы өзін жаман әдеттен алшақ ұстап, іс - әрекетінің әдемілігін, қажеттілігін түсініп, еңбек нәтижесінен көркемдікті сезіне білсе, бұл оның эстетикалық талғамының, адамгершілік қасиеттерінің жоғары жетіле бастағанынан көрсетеді.
Материалисттік эстетика - эстетикалық тәрбиенің методологиялық негізі болып табылады. Ол өмір мен өнердегі эстетиканың мәнін ашады, адамның ортаны эстетикалық тұрғыдан меңгеруіне деген принциптерді зерттейді, көркем шығармашылық заңдарын тексереді.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - жеке адамның эстетикалық мәдениетін дамыту. Оның негізгі компонеттері:
· Эстетикалық қабылдау
· Эстетикалық сезім
· Эстетикалық талғам
Эстетикалық қабылдау деп - ісемдікті қабылдау процесін айтады, мұның нәтижесі эстетикалық әсерлену, эмоция болып табылады.
Сезім байлығы - адамның рухани өмірін жоғары да әр тарапты дамытудың қажетті шарты адам рухани жағынан бай болып, өсімдікті көре біліп, одан ләззат ала білуге тиіс. [5, 6, 15].
Эстетикалық талғам - әсемдікті дұрыс бағалай білуге, тәрбиелеу. Эстетикалық талғам немесе көркемдік талғам әрбір адам өзі жасайтын белгілі бір эстетикалық мұратты бейнелейді.
Эстетикалық тәрбиенің міндеттері:
· Бейнелеу өнері арқылы көркем шығармашылық сезімін, талғамын дамыту.
· Эстетикалық құралдарды: өнер, әдебиеттерді, қолдана білу дағдысын қалыптастыру.
· Эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдасуды тәрбиелеу.
· Оқушыларды әсемдікті көре біліп, сезінуге тәрбиелеу.
Тәрбиенің қай саласы болса да негізінен ол балаларға, жасөспірімдерге арналады. Ал оларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу эстетикалық тәрбие жүргізу арқылы іске асырылады.
Эстетикалық тәрбиенің міндеттері:
- Әр түрлі өнер адамдарының іс - әрекеті арқылы баланың тәртібіне, өмірге көзқарасына, түсінік - құлықтарына игі әсер ету.
- Қоғамды, табиғатты, өнердегі әсемдікті түсіне, байқай білу қабілеттерін дамыту.
- Эстетикалық талғамын дамыту, дұрыс пікір айта білуге, бағалай білуге тәрбиелеу, оның дамуына көмектесу.
- Баланың көркем өнерге деген қабілетінің шығармашылықпен ұштасуына көмектесу.
Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі ұлттық өнердің рөлі.
Халықтың эстетикалық тәрбие жүйесінде лирикалық, әдет - ғұрыптық, еңбектің және т.б әндер мен өлеңдер ерекше орын алады.
Салт - дәстүр дегеніміз - халықтардың кәсібіне, сенім нанымына, тіршілігіне байланысты қалыптасқан, ұрпақтан - ұрпаққа ауысып отыратын қоғамдық құбылыс.
Эстетикалық тәрбие беру жүйесінде ұлттық өнердің орны ерекше:
· Лирикалық, тұрмыстық, әдет - ғұрыптың, еңбектің және т.б әндер мен өлендер.
· Музыкалық аспаптар: домбыра, шертер, асатаяқ, шаңқобыз, мүйіз сырнай, жетіген т.б
· Қолданбалы қолөнер бұйымдары: ағаш, тері, метал өңдеу өнері.
· Ауыз әдебиеті.
Олар жас ұрпақтың бос уақытында эстетикалық тәрбие беру ісіне қызмет етті.
Күнделікті өмірдегі адамның жеке бас эстетикасы.
Күнделікті өмірдегі адамның жеке басының эстетикасы:
Қатынас эстетикасы. Мектепте оқушыларының ата - аналармен, мұғалімдер мен басқа адамдармен қарым - қатынас жасауы эстетикалық тәрбиенің іргетасы. Мұндай қатынас балалардың күнделікті өмірінде, іс - әрекетінде қалыптасып, эстетикалық сезіміне үнемі әсер етеді.
Үй - жағдай эстетикасы. Әрбір әйел өз үйіне жайлы жағдай жасауға тырысады. Дүние мүліктеріңіз орнында әдемі, ыңғайлы тұруын ойластырады. Балаларды үй ішінде өзінің жеке заттарын нәрселерін ретке келтіріп ұстауға, күтуге, үйді жинауға, тазалық сақтауға үйретеді. Осы жұмыстардың бәріне балаларды қатыстыру - әке - шешенің басты міндеті.
Ата - аналар мен мұғалімдер оқушы жастардың эстетикалық танымын, сезімін, мәдениетін білімін көтерулегі ең басты сүйеніш.олар өздері үлгі болып эстетикалық тәрбие жұмысының мазмұнын, нормаларын және әдістерін жетілдірудің жолдарын іздестіріп,іске асырады.
Мінез - құлық эстетикасы - оқушылардың өзге адамдармен қарым - қатынасы және өмір сүріп отырған қоғамдағы іс - әрекетін қылығын айтамыз.мінез - құлықты дербес ғылым - этика зерттейді, сонымен қатар оны эстетикада қарастырады.
Сыпайлық - ішкі мәдениеттің сырқа шығуы. Ол ұстамды болудан, өзіне - өзі шек қоя білуден, шыдамдылықтан, өзгелердің, билігімен талғамын құрметтей білуден өрінеді.
Әдептілік - көпшілік арасында өзіңді ұстай білетініңді дәлелдейтін, шартты түрде қабылдаған мінез- құлық қағидалары.
Байыптылық- байқампаздықпен, сергектік пен , өз шамасынан,өзгелердің де өлшем - шамасынан шыға білуге негізделген, мінез - құлықтағы сезім - түйсігі,өзін өзгелердің орнына қоя білу қабілеті. [4, 41 б.]
Мектеп жасына дейінгі балаларға эстетикалық тәрбие беру
Еліміздің өркениетті елдер қатарына қосылу бағытындағы үлкен мәселелердің бірі - келешек ұрпақтың рухани дамуы. Бұл бағытты Елбасы Н.Назарбаевтың ұлттық рухани дамудың кең көлемді мәселелерін екшей келе Егер біз мемлекет болғымыз келсе, өзіміздің мемлекетімізді ұзақ меңзеп тұрғымыз келсе, онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн дегеніне сүйене отырып қазақ жастарын эстетикалық талғамы жоғары, мәдениетті, ізгілікті, сезімтал, өнер сүйгіш етіп қалыптастырудың маңызы ерекше. Адам баласы қай кезде болсын өнерді, оның түрлерін өзінің қабілетіне қарай қабылдап, оған бейімделе білген.
Қазіргі мектептің алдында тұрған міндеттердің ең маңыздысы - оқушыны жан - жақты дамыған тұлға ретінде тәрбиелеу. Сол тәрбиенің ішінде эстетикалық тәрбие де қомақты орын алады. Эстетикалық тәрбие адамның өмірінде зор рөль атқарады. Әсемдікті көре, түсіне жасай білу адамның рухани өмірін байытады, қызғылықты етеді, оған ең жоғарғы рухани ләззатты сезінуге мүмкіндік береді. Эстетикалық тәрбие, ең алдымен, үй ішімен отбасынан, екіншіден, бала-бақшадан, үшіншіден мектеп қабырғасынан басталады. Баланың отбасы мен балабақшадан алған эстетикалық тәрбие қоры мектеп қабырғасында жетіле әрі дами түсіп, оқушының өмірге деген көзқарасы қалыптаса бастайды.
1.2. Балалардың эстетикалық мәдениеті мен білімін қалыптастырудағы
музыканың рөлі.
"Өнер-білім бұлағы" дейді халқымыз. Өнердің қай саласы болса да адамдарға, өскелең ұрпаққа рухани күш-жігер берш ерекше қуаныш, сүйініш, толқу сезімдерін оятады. Өнер саласының бірі - ән мен күйдің қоғамдық әрі тәрбиелік мәні өте зор.
Мектеп жасына дейінгі балаларға эстетикалық тәрбие беру барысында балабақшада белгілі бір жүйелі бағытпен музыка сабағы жүргізіледі. Балабақшадан басталып жетінші сыныпқа дейін музыка сабағы қорған ортаның әсемділін көріп, жырлап оларды балалар естіп, ажыратып, бағалай білуге арналған. Балаларға музыка жайлы түсініктерді, анықтада отырып, эстетикалық өнердің алғашқы негіздерімен тарихымен таныстыра отырып, таным түсінігін дамытып оқушылардың музыкаға деген қызығушылығын арттыруға баулу қажет. Музыка туралы мағлұматты жүйелі меңгеру іскерлік пен дағдының қалыптасуы, ең алдымен қайырымдылық, имандылық, адамгершілік сезімнің, өнерге деген қызығушылығының, эстетикалық талғамның дамуына бағыттау керек.
Эстетика дегеніміздің өзі өмірдің бір бөлігі. Күнделікті өмірдің өзі балаға музыка тілімен жетеді. Осы өнер арқылы бала тәрбиелік және білімділік қасиеттерді бойына сіңіреді, музыка баланың сезімдеріне тікелей әсер ете отырып, оның моральдық бейнесін қалыптастырады. Эстетика баланың жеке басының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызады. Балабақшадағы ән сабағы тек қана музыкалық мағұлмат беріп қана қоймай сонымен қатар балаларға жоғары адамгершілік, имандылық, азаматтық қасиеттерге баулиды. Көркемдік эстетикалық және эмоционалдық тартымдылығына оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты іріктеп алынған шығармалар ғана тәрбие жұмысына мол дүние бола алады. Олар өздеріне терең әсер қалдырып толғандыратын шығармаларды қабылдаған жағдайда ғана адамгершілік сезімдерін оята алады. Музыка эстетикалық тәрбиенің маңызды бір бөлігі бола отырып, жеке тұлғаның ақыл-ойы мен дене бітімін жетілдіріп, жан-жақты өмір тәжірибесін кеңейтуге қызығушылық біліктілігін және ойлау қабілетін дамытуға, шығармашылық іскерлікке тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады, оқушыларды халықтық музыкаға баулиды. Эстетикалық тәрбиелеу көркемдік әсер етуге тірелмейді, оның құралдары алуан түрлі, ол өнер, оның ішінде музыка сол құралдардың бірі ғана. Бірақ мұнда өнердің, оның ішінде музыканың атқарар рөлі ерекше. Тек өнер ғана адамның шындыққа тарихи қалыптасқан эстетикалық қарым-қатынас тәжірибесін ашады, қорытындалайды, жүйелейді. Кез келген мәселені шеше отырып, өнер шындықтың эстетикалық деректерін бейнелейді және ойластырады, ал өмірлік құбылыстарды бағалай отырып, басқалармен бірге оларды эстетикалық бағалауға түсіреді. Сонымен бірге ол эстетикалық эмоция туғызады және эстетикалық ләззатқа бөлейді. Мұның бәрі өнерді, демек музыканы эстетикалық тәрбие берудің ерекше әсерлі және ешнәрсемен алмастыруға болмайтын қүралына айналдырады. Өнердің эстетикалық тәрбие беруге қатысуы оның міндетті қызметтерінің бірі болып табылады. Бұл міндетті қызмет, бірақ жалғыз және дербес қызмет емес. Ол өнер атқаратын және оның табиғатымен, қоғамдық өмірдегі ерекше орнымен анықталып, әлеуметтік қызметтердің күрделі жүйесімен жымдаса байланысқан. Өнердің, демек, музыканың да мынадай қызметтері бар: гнесеологиялық (шындықты өзіндік тәсілмен тану), аксеологиялық (оны өзіндік тәсілмен бағалау), насихаттаушылық (саяси, философиялық, этикалық және басқа қоғамдық идеяларды тарату), геоденистік (рухани көтеру, ерекше ләззаттану), суггестивтік(эмоция мен ойдың белгілі бір тәртібіне иландыру), сауаттандыру ("өмірдің оқулығы" қызметін атқару), эвристикалық (адамдардың шығармашылық мүмкіндіктерін белсендірлендіру), коммуникативтік (адамдар арасындағы қарым - қатынастың ерекше қызметі, өзіндік құралы ретінде әрекет етуі) және т. б. Музыкалық - эстетикалық тәрбиенің, дәлірек айтқанда, музыка арқылы эстетикалық тәрбие берудің тікелей міндеті музыканың идеялық мазмұнымен анықталады. Тұлғаның мақсатқа бағытталған даму жүйесін құруды талап ететін эстетикалық тәрбие беру музыкасыз оның адамға көп түрлі әсерін, оның қабылдануы мен тәрбиелік рөлін зерделеусіз мүмкін емес. Музыка күші оның жан жақты әсер ететіндігінде (ерік -жігерге, ақыл ойға, ойлауға, "логикалық сезім" деп аталатынға; эстетикалық сана саласында үйымдасқандығын қабылдау қабілетін, оның жетілуін талап ететін арнаны сезіну ретінде әрекет етеді). Осы мағынада алғанда музыкамен қалыптасқан эстетикалық сезім эстетикалық категория ретіндегі үйлесімділік ұғымына енген мазмұнға жақын келеді.
Музыкалық шығарманы оқып, орындай отырып оқушы эстетикалық тұрғыдан "өзінен - өзі" дамиды және ол үшін Мұғалім тарапынан арнаулы күш - жігер жұмсаудың қажеті жоқ деген пікір теориялық жағынан да, практикалық жағынан да қате. Тәжірибенің көрсетуіне қарағанда, жан жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру үшін эстетикалық тәрбие беру мәселелеріне, мысалы, гармония мен, эстетикалық қабылдаумен және талғаммен байланысты мәселелерге мұғалімдер тарапынан арнаулы көңіл бөлуді қажет етеді. Мектеп жасына дейінгі балаларда қабылдаудың өткірлігімен және тазалығымен өзіндік "сезімдік қызығушылықпен ерекшеленеді, музыкаға аса қызығады. Олардың музыкалық іс - әрекетін дұрыс ұйымдастыру бір жағынан, кіші жастағы балалардың эстетикалық сезімдерінің дамуына әсер етеді, ал екінші жағынан, сәйкес қабілеттердің (есту тітіркендіргіштерін нәзік ажырату, музыкалық есту, үнді есту ретінде қоя білу қабілеті және т. б.) дамуына ықпал етеді. Мектеп жасына дейінгі балалардың интонациялық және эстетикалық қабылдауына қабылдау кезіндегі талдау тереңдігінің, ұйымдасқандықтың және мақсатқа бағытталғандықтың әлсіздігі тән екендігін анықтаған. Оларға қабылдаудың эмоциялығы тән. Олар ең әуелі тікелей эмоциялық реакция туғызатын қасиеттерді, белгілерді, ерекшеліктерді қабылдайды. Сондықтан музыка туындысын тікелей күшті эмоция туғызатын белгілі бір акустикалық немесе оптикалық орта ретінде қарастыруға болады. Музыканың эстетикалық тәрбие беру мүмкіндігінің толық пайдаланылмай отырған себебі оқу жұмысының ғылыми негізделген әдістехмесінің болмауында. Мұндай ғылыми әдістеме мынадай үш ілікке негізделген болуы тиіс деп есептейдә-ғалымдар психофизиологиялық (дыбыстың материалдық жекелеген жақтарының тыңдаушыда тікелей эмоциялық әсер туғызды), симптоматиялық (адамның музыкамен үлгіленген эмоция симптомдарын игеруге негізделген), нәрселік - жағдайлық (тыңдаушы психикасында шындықтың рмоциогендік нәрселері мен жағдайлары жөнінде түсіністің тууына негізделген. Музыка арқылы эстетикалық тәрбие беру жұмысының ғылыми негізделген әдістемесінің құрылуы мыналарды анықтаумен байланысты болды: музыкалық материалды игеру үрдісінде оқушыларды гармония жөніндегі түсінікті, кідірістік және эстетикалық қабылдауды қалыптастыратын нақты педагогикалық тәсілдер, оқушылардың гармония жөніндегі түсінген, кідірістік және эстетикалық қабылдауын қалыптастыру өзгерісі; эстетикалық талғамдарды тәрбиелеуге ықпал ететін педагогикалық жағдайлар. Эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамының бірі -музыкалық білім және тәрбие беру ісінің оқушының жан дүниесін қалыптастыруда ерекше маңызы бар. "Құлақтан кіріп бойды алар, Жақсы ән мен тәтті күй,"- деп данышпан ақын Абай айтқандай, жақсы ән - күй өзінің сиқырлы әуені арқылы адамның жан дүниесін әсемдікке тәрбиелейді, жақсы қасиеттерін дамытады. Музыкалық шығармалар адамның жақсы, ізгі сезімдерін уландырып, дөрекілікке, топастыққа, арзан күлкіге жалған шаттықа немесе қаталдыққа жол ашады. Музыканың тәрбие саласындағы күшті құдіретін біле тұрсақ та, табиғаттың, адамның жасаған игіліктерін қиратып, бүлдіргеннен басқаны білмейтін оқушылар музыка тілінен мақұрым қалып, көңілі соқыр, рухани мүгедек болып өседі. Әр дәуір күн тәртібіне өз талабын қояды. Еліміздің егемендік алуы, ана тілімізге, ұлттық дәстүрімізге ерекше мән берілуі нәтижесінде мектептегі музыка пәнінің бұрынғы міндеттерінің үстіне қоса, бүгінде ұлттық сана сезімі оянған, ана тілін, елінің мәдениетін, өнерін білетін, сүйетін және келешекте дамытатын жастарды тәрбиелеу кажеттігі туып отыр. Оқу мазмұнын ізгілендіру бағытында имандылыққа тәрбиелеуге, оқушының жеке басының жан жақты үйлесімді дамуына аса көңіл қоюда музыка бағдарламасы лайықты болуы тиіс. Біріншіден, баланың психо-физиогологиялық жеке басының ерекшелігін есепке алу. Баланың табиғатына байланысты музыкаға құштарлығын, талпынуын арттыру үшін сабақтың "оңайдан бірте бірте қиынға көшу" принципін сақтап, 10-12 минут сайын қызықты сұрақ, жүмбақ, тапсырмамен түрлендіру. Балаларды жалықтырмайтындай музыкалық ырғақты қимыл - қозғалыс сияқты әдіс - тәсілдерді тиімді пайдалану қажет. Екіншіден, баланы тәрбие негізінде оқыту керек. Балаларға өз басын және айналасындағы адамдарды сыйлауды үйретіп, селқостықтан аулақ болуға, елін, жерін, дәстүрін, өнерін қадірлей білетін өз елінің азаматы болуға тәрбиелеу, мәдени дағдыларды игеру музыка сабақтарында орындалатын мақсаттар. Үшіншіден, баланың қызығушылығын арттыру. Ол үшін балалардың көңіл қойып тыңдауына, жасына, түсінігіне лайық шығармалар іріктеп ұсыну, халық аспаптарының біреуін меңгеру қажет. Төртіншіден, балабақша мен бастауыш орта мектептің арасындағы сабақтастықты сақтау.Музыка бағдарламасының мазмұнын жетілдіру үшін музыка сабағын жандандыратын төмендегідей элементтер ескерілуі тиіс. Бағдарламада қазақ халқының төл шығармаларынан іріктеліп алынған материалдар басым болуы керек. Оның ішінде балаларға арналған ойындар, айтыс, фольклорлық әндерден бастап таныстырылғаны абзал. (Мысалы, халық әндері "әлди - әлди", "әй-әй бөпем").Қазақ композиторларының балаларға арналып шығарылған жаңа әндері де бағдарламадан міндетті түрде орын алуы тиіс. Мысалы, "Кім қалай шырқайды?" әні (сөзі -А. Асылбековтікі, әні-ж. Тұрсыновтікі) оқушылардың есту қабілетінің дамуына, музыкалық сауатының ашылуына, дүние тануына, тілі дамуына да әсер ететін әндердің бірі. Сондай-ақ "Биші болам өскенде"(Қ- Бұғыбаева, Т.Тайбекова, "Тәрбиеші" (Ф.Оңғарсынова, Т.Әбдіқадірова), "Дәрігер"(С.Асанов, Ә.Бейсеуов), "Ананың тілі-аяулы үні (Ш.Смаханұлы, Ә. Тінәлиев) әңдерінің де осы орайда мәні зор. Балабақшаның бірінші сатыларында дидактикалық, музыкалық ертегі, қимыл-қозғалыс жасайтын ойындарды орынды қолдану оқушының оқуға деген қызығушылығын арттыруға, жалықтырмауға пайдаланатын ұтымды әдістердің бірі. Мысалы, ұлттық ойындардың ішінде, "Жаңылысқан құылады", "Құрсау-құрсау", "Әжемнің үш қазы бар" ойындары оқушылардың ықылас, көңілдерін аударып, ұғымдарын кеңейтіп, музыканы сезінуіне, дене қимыл-қозғалысына көп әсерін тигізеді. "Балаға ойынның бәрі елеулі, өйткені ол ойнап жүріп өмір сүреді. Ол ойнаған кезде жаттығады, жан мен тәнін өсіреді ", - деген педагог А.В.Луначарский. Әсіресе, төменгі сыныпта музыкалы-дидактикалық ойындарды пайдаланып қана қоймай, оларды бір тақырыптық, сюжеттік жүйеге біріктірген жөн. Музыка сабағын жаңа ойын формалармен (мысалы, спектакль сабақ, ертегі-сабақ, кездесу-сабақ, орманға, хайуанаттар паркіне, филармонияға) жүргізген оңай нәтиже береді. Зерттеліп, тәжірибеден өткен театр элементтерін енгізу музыка сабағында пайдаланатын тиімді әдіс-тәсілдердің бірі. Музыкалық ойындарды кейіпкерлердің қандай дауыс ырғағымен сөйлейтінін, қандай қимыл жасайтынын балаларға үйретсе, олардың ой-қиялының дамуына, шығармашылық белсенділігінің артуына, дүние танымына, сезімталдығын тәрбиелеуіне әсер ететіні сөзсіз. Сонымен қатар баланы импровизациялауға бейімдеу мақсаты орындалуына бұл әдіс мүмкіншілік береді. Бүгінгі таңда балаларды жастайынан өнерге баулу өзекті мәселе болып отыр. Осыған орай, адам мен жаратылысты жарыстырып, сұлулық шежіресіне айналған өнер ерекшеліктерін жете тану - бүгінгі білімді, парастты да мәдениетті қауымның алдында күн тәртібінде түрған басты ғылыми тақырыптардың бірі. Балалардың көпшіл болып өсуі үшін де өнерлі болудың маңызы зор. Өнер баланың дүние танылымында сеніміне, адамгершілік - моральдық қасиеттердің қалыптасуына, эстетикалық сезімдердің тұрақтай, алдына қойған мақсаттың айқындала түсуіне игілікті әсер етеді. Сол себептен де халық өз ұрпағының өнердің сан алуан саласынан толық мағлұматы болуын аңсап, бұған қатты көңіл бөлген. Осыған орай, мақал-мәтелдер "Жігітке жетпіс өнер де аз", "Өнер -таусылмас азық, жұтамас байлық", Өнердің ырысы жарқылдап жатыр жолыңда"-деп өнерді құдіретті күш, ол адамның жан серігі, рухани байлық деп білуге болады деп бағалаған. Сол себептен де оқушылардың өте кішкентай кезінен-ақ, яғни бастауыш сынып оқушыларының өнерге деген құмарлығын сол кезден бастап-ақ дамыту керек. Дәл осы 6-10 дейінгі жастан-ақ балаларда қызығу мен құмарлық пайда болады. Соны сол жастайынан дамытып үйрету қажет. Әрине, кереметтей өнердің шыңы тек еңбек арқылы дамиды. Сол себепті, "Домбыра үйренуге де шыдамдылық керек", "Өнер ұялтпайтын кісіні өзі біледі", "Ерінбеген емер, қажымаған жеңер"деген түйінді сөздің өзі жеткілікті. Өнер сапасы бала тәрбиелудің ең бір үлкен қүралы. Осы жағдайды жүзеге асырудағы әдіс - тәсілдері мен амал - жолдары, халықтың туған жерге, елге деген дүниетанымдылық көзқарасы бүгінгі күнде мектеп тәрбиесінде, музыка, бейнелеу өнері, ана тілі, хореография сыныптан тыс мүсіндеу, сәндік-қолданбалы өнерді эстетикалық тұрғыдан қабылдау сабақтарында кең көлемде қабылдау керек. Балаларды айналадағы табиғатты, қоғамдағы болмысты, әдемі әуенді құлақпен естіп, сұлулықты көзбен көріп, жоғарғы эстетикалық негізде қабылдай білуге баулу қажет. Сонымен қатар, өнер шығармалары арқылы туған халықымыздың жарасымды әдет - ғұрыптарымен, мерекелерімен, халық өнерінің туындыларымен танысу. Әрбір сабақта әртүрлі терминдер мен түсініктемелерді туған халқымыздың көрнекті ақындарының атын, суретшілердің, әншілердің, күйшілердің, аты-жөнін, кейбір шығармалардың шығу тарихымен танысу балалардың ой-өрісін дамытады. Балалардың ой-өрісін, рухани байлығын дамыту кез келген ұстаздардың міндеті. Мектепте өтетін өнер сабағын тиімді, ұстамды өткізу, келешек ұрпақтардың сапасын интеллект, эстетикалық көзқарасын үлкен жолға салу деген сөз.ьӨнермен жалқау адамдар жолдас бола алмайды. Өмір қызығын қызықтай алмайтын, рухани дүниесі аздығынан, оқушылардың психикасы нашар дамитыны сондықтан да болар. Халық сөзі: "Жалқаулық жаман ауру", "Отыра берсең, жалқаулық басынар", "Жалқаулық аздырады, еңбек қоздырады" деген қанатты сөздер, өнерді жастайынан оқушыларға үйрету, ерінбей жұмыс жасау келешек жастарды үлкен рухта тәрбиелеу деген сөз. Оқу мен тәрбие күрделі бір істің екі жағы. Осы істің екеуінің қай жағын ақсатып алсақ та адамды жан-жақты жетілдіру ісін жолға қоя алмайтынымыз белгілі. Ал тәрбиенің қай саласын қарасақ та эстетикалық тәрбие беру ісімен іштей қабысып жатады. Демек, адамгершілікке, инабаттылыққа, елін сүюге, ерлікке, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеудің арқауы эстетикалық тәрбие адамды сұлулық әлеміне жетелейді. "Көзі соқырдың - көңілі соқыр" деген ғой дана хақымыз. Өзін қоршаған табиғат аясынан сұлулықты көріп, оған сүйсіне білмеген, жүрек тербейтін нәзік үнге елжіремеген, зар мен мұңнан көзіне жас келмеген халқына түскен ауыртпалықты өз басына түскендей сезініп қатуланбаған, бояма жалған сұлулықтан шын сұлулықты ажырата білмеген адам оны жоюға, қиратуға жақын түрады. Ал эстетикалық талғамы дамыған, көз қарасы қалыптасқан адам бұзақылық, қатігездік, зұлымдық, дөрекілік, өтірік, ұрлық, өсек тәрізді жексұрын қылықтардан аулақ болады. Өйткені, ондай адамдар шынайы сұлулық түр мен мазмұнның шебер ұштасуы арқылы болатынын сезе біледі. Адамдардың сыртқы түрі, іс-әрекеті, қимылы, сөзі - барлығы тек формамен мазмұнның қабысуы арқылы көрінетінін, сондай-ақ сұлулық қана шынайы сұлулық болатынын түсінеді. Тәрбиенің қай саласын жүзеге асыруда болсын оны эстетикалық тәрбиеден бөліп қарауға болмайды дейтін себебіміз де осыдан. Халық шығармашылығы, соның ішінде қазақ халқының ән өнері ұлттық мәдениетіміздің маңызды бөлігі. Халқымыздың ән мұраларының тәрбиелік мүмкіндіктері мен әдіс-амалы үшан теңіз, халықтың болмыс тіршілігімен, өмір тынысымен сабақтас бағалы қазына. Қазақ әндерінің халық өмірімен, тарихымен тығыз байланыстылығы, жас жеткеншектердің әсемдікті қабылдай білуін, адамгершілікті эстетикалық идеалын қалыптастыруға қолайлы жағдай жасайды. Қазақтың халық әндерін жинап, зерделі еңбек еткен ғалым-этнограф А.В.Затаевич: "Халық әндері - халық өмірінің барлық жағын көрсететін шындыққа толы, көзі тірі халық тарихы. Ол халықтың ойын-тойын, өткен ғасырдағы рухын, мінез-құлқын, сезімін, жүрек толқуының сырын шертеді" деп таңданады. Жалпы білім беретін қазақ мектептерінде халқымыздың педагогикалық ой-пікірін оқу-тәрбие ісінің тірегіне айналдыру, яғни адамгершілікті эстетикалық тәрбиенің жаңарған жүйесін жасау - бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Жеткіншекті дүниежүзілік деңгейге сай тәрбиелеуде негіз бола алатын әрі солардың бойындағы ең асыл қасиеттерді қалыптастыратын, парасатты іс-әрекеттерге баулитын аса пәрменді тәрбие құралы халық шығармашылығымен сусындандырылған эстетикалық тәрбие болып табылады. Ол жүйелі түрде тәрбие қүралы ретінде пайдалануы қажет. Жасыратыны жоқ кейінгі кезде біздің жастарымыз ұлттық мәдениетімізден қол үзіп, батыс сарынындағы жеңілтек даңғаза музыкаға көп әуестенеді. Ендігі жерде ұл - қыздарымыздың музыка-эстетикалық тәрбиесін жандандырып, жағымсыз қаситеттерінің өршіуіне жол бермей, тосқауыл бола алатын халық педагогикасына негізделген ұлттық тәлім-тәрбиенің ширыға түскені абзал. Басқа да жанрлар сияқты, қазақ халқының ән шығармашылығының да жанрлары сан алуан. Түркі жанрдағы әндер халықтың эстетикалық көзқарастарын және олардың әсемдік жөніндегі түсінігін білдіре отырып, балаларға музыкалық-эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарының бірі болды. Шетсіз-шексіз қазақ даласында небір майталман күміс көмей әншілер өткен және әр аймақтың қайталанбас әншілік дәстүрлері қалыптасып отырған. Олардың өзіне тән дара қасиеттері, өзіндік әуен сазы, нақышы, мақамы, домбыра тартудағы қағыс ерекшеліктері тайға таңба басқандай анық байқалып тұрады. Халықтың сүйікті әншілеріне "жез таңдай", "қаз дауыс", "күміс көмей", "қоңыр дауыс", "бұлбұл дауыс" деп, әнші әуезінің бірде кең, бірде уайым-қайғысыз, бірде қайғылы да сезімге толы, бірде шапшаң да әзілқой, енді бірде кекесінді де ашулы әндерді дүниеге келтірді. Ән, әуен, саз адамның ішкі жан пернесін дөп басып, халықтың ой-арманы мен тілек-мұратының, бастан кешкен қасіреті мен қуанышын паш етеді. Қазақ халқы өзінің сан алуан қам-қаракет тіршілігі ішінде балалардың тәрбиелеудің өзіне тән эмпиризмдік тәжірибесін жинақтап, жеткіншек ұрпаққа тәрбие беруге, оның ішінде музыкалық эстетикалық тәрбие беруге өзіндік талаптар қойды. Қазақ мектептерінің бастауыш сыныптарына арналған музыка пәнінің бағдарламасы оқушыларға музыкалық-эстетикалық тәрбие беруде өзінің алдына төмендегідей міндеттер қояды:
- музыкалық таңдау арқылы халық өнерін білу;
- ән айту, би билеу, музыкалық - дидактикалық ойын ойнау, сурет салу, саз аспаптарында ойнау;
- жыр, терме, айтыс өнерінің көркемдік құралдарымен танысу;
- оқушылардың нақыл сөздер мен өнегелі істері жайлы білімдерін тереңдете түсу;
Бұл бағдарламаның ән репертуары жөнінде айтар болсақ, ол - өте бай. Орындалатын әндер тұрмыстық, отбасылық, әдет-ғұрыптық, лирикалық жанрда болумен қатар балалардың эстетикалық талғамдарын қалыптастыруға және олардың әсемдік жөніндегі түсініктерін тереңдетуге әсерін тигізеді.
Жалпы, музыка сабағының бағдарламасын алсақ, оның мақсаты - қазақ халқының байырғы ұлттық өнерін, соның ішінде музыкалық мәдениетін терең түсініп, эстетикалық тұрғыдан сезініп, ажырата білетін азамат тәрбиелеу. Өйткені, қазақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz