Туған өлкенің тарихы
Мектепте тарихты оқыту барысындағы өлкетану жұмысы
Жоспар
Кіріспе
1 Қазақстан тарихы сабағында өлкетануды оқыту
1.1 Тарих сабағында оқыту әдіс тәсілдері
1.2 Оқушыны патриотизмге, Отан сүйгіштікке тәрбиелеу
2 Мектепте тарихи өлкетану жұмыстарын ұйымдастыру жолдары
2.1 Өлкетану тарихы бойынша жұмысты ұйымдастыру және жоспарлау
2.2 Мектеп қабырғасындағы өлкетану мұражайы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам бағдарламалық мақаласында: - орта, техникалық және кәсіптік, жоғары оқу орындарында Акмеология, жеке және әлеуметтік табыс негіздері, Қазақстан құқығы, Өлкетану сияқты міндетті оқу курстарын енгізу жөнінде тапсырмалар берген болатын. Бұл әдістемелік құрал жалпы білім беретін мектептің факультативтік курс түрінде жүргізілетін Өлкетану пәнінің мазмұнына туған өлкенің тарихи, табиғи, әлеуметтік, экономикалық, экологиялық, мәдени ерекшеліктері жайлы деректерді енгізу арқылы, аймақтық компонентті жүзеге асыруға мүмкіндік тудыратын кеңестер береді. Туған өлке жайлы білім мазмұнының практикалық жақтарын күшейту жолдары қарастырылады, оның білім берудегі рөлі және оны қалыптастырудың әдістемелік тәсілдері ашып көрсетіледі [1, 121-125б.].
Аймақтық компонентті жетілдіруде оқу-тәрбие жұмысының сыныптан тыс, сабақтан тыс түрлері маңызды рөл атқарады. Олар пән сабақтарын толықтырып отырады және негізінен сабаққа байланысты жүргізіледі. Өлкетену жұмысы сабақтағы оқу материалының мазмұнынан тысқары болады, бірақ ол сыныптан, сабақтан тыс алынатын білімді туған өлкенің табиғаты, тарихы, байлығы жайлы қосымша кең көлемді біліммен толықтырып отырады. Сондықтан тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану арқылы аймақтық компонентті жетілдіру сабақ және сабақтан тыс уақыттағы іс-әрекетті де қамтуы тиіс.
Сонымен қатар тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуға, олардың танымдық қызығушылығын арттыруға, отансүйгіштікке тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Қазақстан азаматтарының өз халқының, мемлекетінің тарихын, өлке табиғатының ерекшеліктері мен мүмкіншіліктерін, экономикалық даму келешегін білуге деген қызығушылығы артуда, сол себепті мектепте туған өлке жайлы терең білім беру және туған өлкеге деген сүйіспеншілікті тәрбиелеудің маңызы арта түсуде. Сондықтан, мектепте өлкетану жұмысын жетілдіру маңызды педагогикалық үдеріс болып табылады. Орта мектепте тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану негізгі аймақтық құрамының аспектілерін оқытуға арналған әдістемелік ұсыныстар арқылы мектеп мұғалімдеріне өлкетану жұмысын жетілдіруге көмектесу. Орта мектепте өлкетану жұмыстарын жоспарлаудың және ұйымдастырудың ерекшеліктерін айқындай отырып, Өлкетану бойынша сабақта және сабақтан тыс жұмыстарды өткізудің үлгілерін жасау, пәнаралық, өлкетану тақырыптарын оқытудың үлгілерін ұсыну, - Өлкетану курсының оқушыларға патриоттық тәрбие беруді жүзеге асыру мүмкіндігін ашып көрсету.
Өлкенің тарихын білу-өзінің отбасының, әулетінің, туып өскен өлкесінің тарихын білуден басталады. Өзінің тегін оның тарихын білмеген адам өз халқының тарихын білуге ұмтылмайды, оған қызықпайды. өлкетану курсын оқыту үздіксіз зерттеулер, тәжірибелер мен жан-жақты ізденістер қажет ететін күрделі проблемалар. Экологиялық, өлкетанулық білім беруді бүгінгі күннің талабына сай жетілдіру үшін оның үздіксіз ұстанымын жүзеге асыру керек өйткені экология, өлкетану курсын пән ретінде оқытудың 1-11 сыныптарға арналған мемлекеттік жүйесін ұйымдастыру керек. Бұл ХХІ ғасырдың күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Елбасымыз тарихтың маңызы туралы Өркениетті алға бастырар ғылым десек, соның бірден-бір саласы жас ұрпақты дәл тарихтай отаншылдыққа, ұлтжандылыққа, әділдікке тәрбиелей алмайды-дейді [2, 121-125б.]. Отансүйгіш ұрпақ тәрбиелеу үшін Отан тарихын сапалы әрі тиімді оқыту қажет. Бүгінгі орта білім беру жүйесіндегі Отан тарихын оқытуды өлкетану пәні арқылы бекітетін болсақ, оқушының тарихи санасының қалыптасуы мен патриоттық сана-сезімі анағұрлым арта түсер еді. Себебі, өзгені тану үшін, алдымен өзіңді тани біл! деген жалпы адамзаттық қағиданы басшылыққа ала отырып, Қазақстанның мектептерінде өлкетану пәнін енгізіп оқыту - Отан тарихын өлке тарихы арқылы тануға негіз қалар еді. Мектепте өлкетану жұмыстарын жүргізу, жинаған материалдарды тарих сабақтарында пайдалану өте маңызды. Сабақ барысында өлкетану материалдарына көп уақыт бөле алмайсың, сондықтан өлкетану бойынша жеке курстарда оқыту керек.
Қазақстанның барлық өңірлерінің өлке тарихы жазылған дайын оқу әдебиетітерінің жоқ екенін ескере отырып, Өлкетану сабағы оқушылардың өзіндік ғылыми негізді ізденістері мен шығармашылығына негізделуі қажет. Өлкетану пәні арқылы мектепте мұражайлар ұйымдастыруға да болады. Білім беру жүйесіндегі бүгінгі күндегі өзгерістер Отандық тарихтан білім беруде оқытудың ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеруді талап етеді. Туған жері мен елінің, халқының өткен өмірі мен бүгінгі тіршілігін оқытып үйрету оқушыларды азаматттық пен ұлтжандылыққа, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді, жеке тұлғаның дамуына септігін тигізеді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Өлкеміздің бүгінгі тарихы аса зерттелмеген деуге болады. Дегенмен, өлкемізден шыққан аймақтың тарихына, әлеуметтік - экономикалық әлеуетіне, өлкенің өшпес рухани және материалдық құндылықтарына қызығушылық білдірген авторлардың еңбектері төменде келтірілген.
Б.Ө.Жақып кітап-альбомында қоғамымыздың ең құнды байлығы болып есептелетін - ел азаматтарына қатысты құнды мәліметтер жарияланған. Қоғамымыздың мақтанышы, облыс дамуына қомақты үлес қосқан жерлестеріміз туралы да бірегей материалдар басылымда орын тапқан. Ертістің Павлодар өңір - Қазақ энциклопедиясы. Обылыстық энциклопедияда қазақ елінің аса ірі индустриалды-аграрлы өлкесі туралы жан-жакты мәліметтер жүйеленген. Мұнда обылыстың әкімшілік-аумақтық бөлінісі, тұрғындары, экономикасы мен мәдени дамуы, табиғат байлықтары жайында мол ақпарат берілген. Кітапта тарихи тұлғалар, өңірден шыққан мемлекет және қоғам қайраткерлері, соғыс және еңбек ардагерлері, оқу-ағарту, денсаулық сақтау, мәдениет және өнер қызметкерлері туралы мақалалар берілген. Энцеклопедияда бұрын көпшілікке беймәлім мұрағат құжаттары, фотоматериалдар кеңінен пайдаланылған.Аймақтың тарихына, әлеуметтік-экономикалық әлеуетіне, өлкенің өшпес рухани және материалдық құндылықтарына қызығушылық білдіретін оқырманға арналған бұл басылымның ғылыми-өлкетанымдық мәні зор [3].
Алдабергенов Қ.М., Арын Е.М., Баткеева Б.Т. Бір туар дара тұлғалар атты еңбекте Баянауыл өңірінен шығып, соңына өлмейтұғын сөз қалдырған ақын-жазушылардың(Бұқар жырау Қалқаманұлы,Мәшһүр Жүсіп Көпеев,С.Торайғыров,Ж.Аймауытов,т.б .) өмір-жолдары мен шығармашылық шеберліктері және туған халқының нұрлы болашағы үшін білімнің шыңына көтерілген ғалымдардың жарқын бейнелері ғана көрсетіліп қана қоймай, бүкіл қазақ халқының рухани байлығының, яғни өнер мәдениетінің де мақтанышына айналған әнші-күйші, сазгерлердің де ұрпақтан-ұрпаққа ауысқан дәстүр жалғастығы жарияланады [4].
В. А. Белова, Қ. Ғ. Мақажанова, Т. Е. Покидаева Жаңа тарих беттері атты еңбегінде облыстың 75 жылдығына арналады. Кітапта 1991 - 2012 жылдардағы Павлодар облысы тарихынан оқиғалар мен фактілер қазақ және орыс тілдерінде хронологиялық жүйелікпен орналасқан. Кең оқырман қауымына зерттелетінтақырып аясында ақиқат материалдары ұсынып отырған бұл басылым Қазақстан Республикасы Президенті мұрағатында, Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағатында, Қазақстан Республикасы кинофотоқұжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағатында, Павлодар облысының мемлекеттік мұрағатында сақталған қужаттар, мерзімді баспасөз бен өлкетану материалдары негізінде дайындалған.Басылым суреттермен безендірілген. Кітап ғалымдарға, оқытушыларға, аспиранттарға, студенттерге, оқушыларға және Ертістің Павлодар өңірі тарихына қызығушылық танытатын барша оқырмандарға арналған [5].
Байбатыров Ғ. Өлкетану тақырыбындағы тарихи-танымдық туындылар атты еңбегінен қазіргі уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ізгіліктік, ғылымилық, жүйелілік ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық, өлкетанулық білім беру жүйесін құру, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін саралау өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Сондықтан да соңғы жылдары республика көлеміндегі мектепке дейінгі мекемелер, бастауыш сыныптардағы экологиялық тәрбие жұмысы бұрынғы қалыптасқан бағдарлама сүйене отырып, жаңа бағыттарын көрсетеді [6].
Тұрлығұлов Т.Т. Тарих сабағын жетілдіру жолдары, Тұрғанбаев Б. А. Дамыта оқыту технологиялары, Т.Тұрлығұлов Қазақ тарихын оқытудың теориясы мен әдістемесі, Мерсейтова С. Оқу ізденіс- ізденіс оқу ретінде, Н. Әбдіжалиев Тарих сабақтарында интерактивті сабақтарды қолдану атты еңбектерінде келтірілген мәліметтерге сүйене отырып, сонымен қатар Тұрлығұлов Т.Т. "Отан тану" еңбектеріне нақты тарихи талдау жасауға болады [7].
Тұрлығұлов Т.Т. Тарих сабағын жетілдіру жолдары еңбегінде ғылыми мәнімен қоса, оқу - әдістемелік сипаты да басым. Автор осы пәннің ұзақ жылғы қалыптасу тарихын шола отырып, оны оқытудың тәжербиесіне және де өзі жүргізген ғылыми - зерттеу жұмыстарының қорытындыларына сүйене келіп пән әдістемесінің өзекті екі проблемасын - Нені оқыту қажет? және Қалай оқыту керек? дегендерді жаңаша шешуді мақсат еткен [8]. Атап айтқанда, қазіргі уақытта тарихты оқытудың мақсаты мен міндеттерінің жаңару себептері, осыған байланысты тарихи білімдерді іріктейтін ұстанымдардың өзгеруі, демек білім мазмұнының жаңарып жетілуі оны өз тарапынан оқытудың ұйымдастыру формалары мен әдістерінің өзгертетіні сөзсіз және оларды жүзеге асыру жолдары қарастырылуы тиіс. Сонымен қатар Мектепте Қазақстан тарихын оқыту теориясы мен әдістемесі деген жаңа ғылыми - әдістемелік пәннің құрылымы мен мазмұны да анықталды.
Тұрғанбаев Б. А. Дамыта оқыту технологиялары деген оқу - әдістемелік еңбекте инновациялық оқыту, педогогикалық технологияларды, интерактивті әдістерді қолдану сияқты соңғы уақыттағы жаңалықтармен қатар, елімізде білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасынан туындайтын міндеттерді жүзеге асырудың да тиімді әдіс, тәсілдері көрсетілген [9].
Мазбаев Қ. Туризм және өлкетану негіздері атты еңбегінде мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуға, олардың танымдық қызығушылығын арттыруға, отансүйгіштікке тәрбиелеуге мүмкіндік береді [10]. Қазақстан азаматтарының өз халқының, мемлекетінің тарихын, өлке табиғатының ерекшеліктері мен мүмкіншіліктерін, экономикалық даму келешегін білуге деген қызығушылығы артуда, сол себепті мектепте туған өлке жайлы терең білім беру және туған өлкеге деген сүйіспеншілікті тәрбиелеудің маңызын айқындайды.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Мектепте тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану. Туған өлке жайлы білім мазмұнының практикалық жақтарын күшейту жолдарын қарастырып, оның білім берудегі рөлі және оны қалыптастырудың әдіс тәсілдерін ашып көрсету.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Қазақстан тарихы сабағында өлкетануды оқыта отырып, оқушыларға жаңа ғылымды игеруге жол көрсету;
- Өлке тарихын,Отан тарыхын меңгерген тарихи сананы қалыптастыру;
- Оқушыларда туған өлкеге және Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастыру;
- Оқушылардың ғылыми ізденіс қызметін ұйымдастырудың тиімді жақтарын көрсету;
- Оқушының өлкетану жұмысын жүргізудегі тарихи біліктері мен дағдыларын жетілдіру
Зерттеудің теориялық және әдістанымдық негізі. Әдіскер-ғалымдардың зерттеулері, ғылыми еңбектері, тарих, педагогика, психология ғылымдарының оқытудағы, білім берудегі соңғы жетістіктері басшылыққа алынды. Зерттеу жұмысында қарастырылған тұжырымдар мен мәселелер тарихты оқытудың әдістемесін теориялық тұрғыдан толығып жетілуіне мүмкіндік береді.
Ғылыми жаңалығы. Жұмыста ұсынылған амал-тәсілдерді мектепте тарихты меңгертуде қолдануға болады. Туған өлкенің тарихын зерттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды Қазақстан тарихы сабақтарында, оқу-тәрбие жұмысында жоспарлы, жүйелі түрде пайдалануға мүмкіндік береді.
Зерттеу нысаны. Мектепте жүргізілетін өлкетану жұмыстары, яғни туған өлкенің тарихын зерттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды оқу тәрбие жұмыстарында жоспарлы, жүйелі түрде пайдалану. Егерде мектепте бұл жұмыс жақсы жолға қойылып,жиналған материал мектеп мұражайында, өлкетану бұрышында сақталса және де ол материал ретіне қарай тарих сабақтарында пайдаланып отырса, онда осы пәнді оқытудың алдына қойылған үш міндетті:білімділік, тәрбиелік, дамытушылықты ойдағыдай жүзеге асыруға үлес қосады. Тарихты білу -өзінің, отбасының, әулетінің, туып-өскен өлкесінің тарихын білуден басталады. Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде туған өлке тарихын зерттеудің, оның материалдарын оқу-тәрбие жұмысында пайдаланудың мол тәжірибесі жинақталған нысаны болар еді.
Қолданбалық мәні. Диплом жұмысты мектептегі тарих пәнінің мұғалімдеріне жаңа технологияардың сабаққа кейбір элементтерін, сонымен қатар студенттер мектепке педагогикалық тәжірибеге шыққан кезде және мектепте мұражайын жасау барысында көмекші құрал ретінде пайдалануға болады.
1 Қазақстан тарихы сабағында өлкетануды оқыту
1.1 Тарих сабағында оқыту әдіс тәсілдері
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізге болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды, жастардың шығармашылық әулетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Жаңа технологиялардың тарих сабағында қолданудың негізгі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі. Екіншіден, білім беру мазмұнындағы ізгілендірудің күшеюі, оқу пәндерінің көлемдерінің, құрамдарының үздіксіз өзгерулері, жаңа оқу пәндерінің ендірілуі оқытудың үздіксіз жаңа технологияларын, формаларын іздестіруді талап етеді. Бұл жағдайда мұғалімдер әлемінде педагогикалық білім орны мен беделі мәнді артады. Үшіншіден, тарихи жаңалықтарды игеру және пайдалану мәселелеріне мұғалімдердің көзқарастары артуда жаңаша ойлай білсе, жаңалықтарды сапалы игерсе ғана нәтижелі, сапалы ұстаз бола алатындығын өмір өзі көрсетуде. Бұрын инновациялық қызмет жоғарыда берілетін жаңалықтармен, ұсыныстармен шектесе енді, ол талғамды, зерттеушілік, ізденістік сипатқа ие болуда. Төртіншіден - жалпы білім беретін оқу орындары нарықтық экономикалық жағдайларда, жаңа оқу орындары жасалып жатқан кезде, мемлекеттік емес оқу орындары молайған уақытта нақты бәсекелестікті ұлғайтады, түрлі жағдаяттар туындатып келеді.
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауындағы: Бәрі де мектептен басталады. Сондықтан біз білім беруге көшіп, педагогтардың кәсіптік деңгейін, оқулықтар мен білім беру бағдарламаларының сапасын арттыруға тиіспіз деген сөздер ұстаздардан жауапкершілікті арттырып, үлкен міндеттерді нұсқап тұрғандай., Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген қасиеттерінен озады деген ұлы ақын Абай сөзі барлық уақытта өз мәнін жойған емес. Озық ойлы, білімдар адамдар заманның, қоғамның дамуына, өзгеруіне өз үлесін қосады. Осындай қоғамдық әлеуметтік, мәдени өзгерістер, дамулар мектептің оқыту процесіне әсер етеді. Соңғы жылдары жеке адамды қалыптастыруды дамыту мен оған жан-жақты терең білім беру мақсатында оқытудың жаңа технологияларын ұсынылуда.
XXI ғасыр ғаламдық инновациялық өркендеу ғасырына айналғандығын қазірдің өзінде айтылуда, оның себебі адамзаттың интеллектуалдық мүмкіндігінің шексіздігінде. Инновация - инновациялық еңбектің жаңа, жетілдірілген оқыту әдісі, жетілдірілген технологиялық процесс, жетілдірілген көрсетулер, баяндаулар, ақпараттандыру түрінде оқытуды нәтижелі ету, сабақтың тиімділігін арттыру, оқытудың сапасын - пайдалы әсер коэффициентін жоғарылатуға жету. Білім берудегі инновациялық үрдістер негізінен үш бағытта жүргізіледі: оқыту үрдісіне жаңалық енгізу, оқыту - тәрбиелеуде жаңа элементті пайдалану, жаңа ойды қолдану, жаңа әдісті пайдалану, оқытудың жаңа техникалық құралдарын, электрондық оқулықты пайдалану; оқыту мен тәрбиелеуге өзгерістер енгізу, мысалы бірыңғай ұлттық тест, 12 жылдық білім беруге көшу, жаңа сапалы төл оқулық ендіру, аралық мемлекеттік бақылау ендіру 4-ші және 9-шы сыныпта жаңа құрал, әдіс мысалы компьютерлік, материалдық тестілеу, мультимедия тағы басқа. Халықтың кемеліне келіп өркендеп өсуі үшін ең алдымен азаттық пен білім қажет деп қазақтын біртуар перзенті Шоқан Уәлиханов
[3, 191-196б.].
Әлемдік білім кеңістігінен орын алу үшін міндетті түрде саналы жан-жақты дамыған ұрпақты тәрбиелеуіміз керек. Мұғалім - мектептің жүрегі деп халқының болашағы үшін білімнің даңғыл жолын салған Ыбырай Алтынсарин бекерден бекер айтпаған. Әрбір мұғалім өзін мектептің жүрегімін деп есептеп, мектептің жанын кіргізердей дәрежеде болуы тиіс. Өз ісіне аса ықыласпен ден қоя отырып, құзырлы мұғалім ретінде баланың жүрегіне білім нәрін себе білуі керек. Сындарлы оқыту туралы түсінік оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім - біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыруын талап етеді. Бұндай міндеттер оқушылардың оқыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір болжамдар бойынша күмәнді ойларын білдіре алатындай, пікір - көзқарастарын нақтылап, жаңа ұғым - түсініктерін өрістетуге орайластырылып құрылады. Мұғалім қызметіндегі маңызды дүние - жекелеген оқушылардың тақырыпты қабылдау ерекшеліктерін, оқушылардың түсінігін жетілдіру немесе жақсарту мақсатында олармен жұмыс жүргізу қажеттігін ұғынуы, сондай - ақ кейбір оқушылардың тақырыпты өзіне оңтайлы бірегей тәсілдермен меңгеретіндігін жете түсіну. Білімді және тәрбиелі, дүниетанымы кең, ұшқыр ойлы ұрпақ тәрбиелеу үшіні - сындарлы оқыту теориясын сабақ үдерісінің негізгі көзіне айналдыру қажет. Осы бағытта білім беру ұйымдарының алдындағы мақсат - мұғалімдер тәжірибесін үнемі жетілдіру және бағалау. Жаңа әдіс - тәсілдердің практикалық қолданысын кеңейту, дамыту болып табылады. Ол үшін жергілікті және облыстық білім беру ұйымдары педагог кадрлардың ізденісі бағытындағы тәжірибе алмасу шараларының формаларын жетілдіріп отыруы қажет. Ұстаздар қауымының республикалық және өңірлік тәжірибе алмасуы үнемі болуы шарт. Алдымызда тұрған міндеттеріміз мынадай : оқушының өзіндік және жеке ойлауын қалыптастыру; оқушының шығармашылық таланттарын жан - жақты ашып көрсету; оқушының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту; сабақ үдерісінде АКТ - ны тиімді пайдалану; тарих сабағында оқушының белсенділігін арттыру; оқушылардың танымдық белсенділігін ынталандыру; оқушылардың ғылыми білім, іскерлік дағдыларды меңгеруіне керекті оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру; ақыл-ойды, ұғымталдықты, қабілетті, дарындылықты дамыту. Ұлы данышпан Әбу Насыр Әл Фараби Әрекетіміз дұрыс болу үшін біздің соған баратын жолымыз қандай болу керек екенін анықтап алуға тиіспіз деп атап көрсеткендей, оқушы жүрегінен жол табам деген ұстаз мына қағидаттарды естен шығармауы тиіс: Оқыту мазмұны мен әдіс икемділігінің маңыздылығы қағидаты; Оқушылардың жас ерекшеліктері мен деңгейіне сай оқу мазмұны мен әдісін таңдау болып табылады; Жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың мақсаттылық қағидаты; Оқытуға жеке дара қарау яғни ғаламтор материалдарын тиімді пайдалана білу; Оқушының жаңа тың материалдарды тауып, сұрыптауына мүмкіндік туады; Электронды оқулықтарды тиімді пайдалану; Білім алушының білім мазмұнын таңдау еркіндігі қағидаты; Пәндер мазмұнының Қазақстан Республикасы білім стандартының нормативтік талаптарына сай болуы; Этикалық қағидаттар; Мұғалім мен оқушы арасындағы шынайылық және еркіндік, сыйластықтың орын алуы; Әл-Фараби: оқыту дегеніміз - үйрету, дағдыландыру, әрекеттендіру,- дейді [4, 25-27б.]. Оқыту - мұғалім мен оқушылардың белгіленген мақсатқа жетуге бағытталған, реттелген, бірлескен іс-әрекеті, оқушылардың танымдық іс-әрекетін арнайы ұйымдастыру. Оқыту процесі - мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеті. Оқыту процесі - екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім мен оқушылардың бірлескен іс-әрекетін, мұғалім тарапынан оқушы іс-әрекетіне басшылық етуді, жоспарлауды, ұйымдастыруды, басқаруды талап етеді. Осы процесте оқушылар ғылыми білімдер алып, іс-әрекет жасауға үйреніп, жақсы мен жаман туралы көзқарастарын қалыптастырады. Оқыту баланы дамытады. Ол мынадай бөліктерден тұрады: мақсат, міндет, мазмұн, нәтижелері, оны бағалау. Нәтижелі оқытуға қол жеткізу жолында мынадай сұрақтар туындайтыны заңды деп ойлаймын. "Нені оқыту керек?", "Қалай оқыту керек?: "Оқыту қалай жүргізіледі, оның заңдылықтары қандай?", "Кімдерді оқыту керек?", "Не үшін оқыту керек?" "Қайда оқыту керек?". Тәжірибеде оқытудың көптеген түрлері қолданылуда. Мұғалімдер барлық пайдалы оқыту түрлерінен бас тартпай, жақсыларын жаңа жүйеге бағыттап тәжірибеге енгізеді. Топтық оқыту, өзін-өзі оқыту - оқушы белгілі бір өздік жұмысты оқылатын объектімен, оқулық, приборлармен жұмыс істейді, есеп шығарады, зерттеу жұмысы орындап, оның нәтижелері туралы жазбаша есеп береді. Өзара оқыту жұптық оқыту - оқушылар тұрақты жүпта немесе құрамы өзгеретін жүпта жұмыс істейді де, қандай да бір мәселені бір-біріне түсіндіріп, өз тақырыптарын қорғап, жолдасының жұмысының нәтижесін бағалайды. Сындарлы оқытуда оқушы өз бетінше білім алуды ұйымдастырады, сын тұрғысынан нақты, мақсатты шешім қабылдауға үйренеді, оқушылар кез-келген сұраққа өмірден мысал келтіре отырып салыстырып жауап береді.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі Білім беруді тұжырымдамасына, яғни Орта білім берудің мақсаты терең білім, кәсіби дағдылар негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін - өзі іске асыруға, өзін - өзі дамыту және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан шешім қабылдауға білім беру жүйесіне көптеген жаңалықтар енгізуде. қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру сай қоғамдағы түбегейлі өзгерістер білім беру жүйесіне көптеген жаңалықтар енгізуде. Білім туралы заңға сай мұғалім оқушыға мемлекеттік өлшем деңгейінен төмен түсірмей білім беруі тиіс, ал нәтижеге жету үшін оқытудың белгілі технологиясын игеру қажет. Осындай сұраныстарға сай оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енуде. Мысалы, академик В.И.Монаховтың технологиясы В.К.Дьяченконың ұжымдық оқыту әдістемесі, профессор Ж.А.Қараевтың Деңгейлік саралап оқыту технологиясы және тағы басқалар [5, 27-30б.].
Қазіргі мектептерде тарих пәнін оқытудың негізгі мәселелерінің бірі оқушылардың білімді өз бетінше игеруі болып табылады. Соған сәйкес мұғалімнің басты міндеті - білімнің жаңа мазмұнынан туындайтын сабақтың маңызды ерекшеліктерін анықтап, сабақтың үлгісін құру және сабақты жетілдірудің жолдарын тауып, оның сапасын арттыру. Ол үшін оқушылардың әрбіреуі тарихи оқиғаларға ғылыми тұрғыдан баға беріп, олардың туған өлкесімен сабақтастық байланысын түсінуіне жағдай жасау қажет. Соңғы жылдары заман талабына сай оқытудың жаңа әдіс - тәсілдері іздестіріліп, бағдарламалап оқыту, дамыта оқыту сияқты оқытудың жаңа технологиялары кеңінен тарауда. Сабақты оқушыны ынталандыратындай қызықты әрі сапалы өткізу үшін, ең алдымен тақырыпқа сай оның ұйымдастырылу нысанын дұрыс таңдап алу қажет.
Өлкетану - жергілікті халықтың туған өлкесі болып саналатын елдің белгілі бөлігін, қала, ауыл т.б. қоныстарды жан-жақты зерттеу. Өлкетану - табиғи және қоғамдық зерттеулердің комплексі. Өлкетану туған өлкенің табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихы мен мәдениетін зерттейді. Комплекстік өлкетану осылардың бәрін бір-бірімен байланыста қарастыратын болса, салалық өлкетану, географиялық өлкетану, тарихи өлкетану, этнографиялық өлкетану, топонимикалық өлкетану сияқты жеке салаларын зерттейді. Қазіргі кезде өлкетанудың табиғатты және мәдени ерекшеліктерді қорғау міндеттеріне байланысты түрі дамып келеді. Өлкетанудың негізгі міндеті - өлке жөнінде, оның шаруашылығы мен мәдениетінің дамуы жөнінде білімнің артуына ықпал ететін түрлі ақпараттар, мәдениет, пайдалы қазбалардың үлгілері т.б. мәліметтер жинақтау. Өлкетанудың қоғамдық-саяси және мәдени-ағарту жұмысында да оқу тәрбие процесінде де маңызы зор. Өлкетану жұмыстарының түрлі салаларын үйлестіре жүргізетін бірден-бір орын кітапхана. Кітапхана қызметкерлері өлкетану тақырыбын меңгере отырып әр өлкенің, облыстың, республиканың экономикасының дамуы, оның тарихы, табиғи қорларын пайдалану мәселелерін еңбекшілер арасында кеңінен насихаттап отырады. Кітапханалардағы өлкетану жөніндегі барлық жұмыстар халыққа жалпы білім беру, бұқараның мәдени дәрежесін арттыру, қазіргі заманның алға қойып отырған келелі ғылыми өндірістік мәселелерін қамти отырып жүргізіледі.
Өлкетану - белгілі бір жердің, қаланың, елді мекеннің бір бөлігін оқып білу. Мұндай жұмыспен жергілікті тұрғындар айналысады, себебі бұл аймақ оқушылар мен мамандар үшін (тарихшылар, биологтар, геологтар, архитекторлар, этнографтар, экологтар) туған өлке болып саналады. Мектептегі өлкетану пәні білім беру мен тәрбиелеуді өмірмен байланыстыратын маңызды құрал болып табылады. Өз өлкесінің бұрынғы және қазіргі өмірін білу, өлкенің жаңаруына тікелей ат салысуымыз үшін қажет, өйткені туған өлке - шегі жоқ әлемнің бір бөлігі. Өлкетану отансүйгіштік сезімді - Отанға деген терең махаббатты тудырады. Мектептегі өлкетану, жалпы өлкетанудың бір бағыты болғандықтан, оқушының адамгершілік, интеллектуалдық, эстетикалық, еңбексүйгіштік, тұлғалық дамуының маңызды факторы болып табылады. Туған өлкенің өткенімен, қазіргі кезімен және жорамалды болашағымен, табиғи, экономикалық, тарихи, мәдени және басқа да ерекшеліктерімен танысу оқушының дүниетанымын қалыптастыруға жағдай жасайды. Бұл оқушының өзінің бір нақты ұлт өкілінің қатарына жататындығын түсінуіне және ол үшін мақтаныш сезімінің туындануына көмектеседі. Өлкетану курсының негізгі тұжырымдамасы:
1. Мектепте тарихи-өлкетану жұмысын жүргізу
2. Өлке тарихын, Отан тарихын меңгерген тарихи сананы қалыптастыру
3. Оқушыны өзіндік іс-әрекет жасауға үйрету, оның интеллектісін дамыту
Өлкетану курсының мақсаты:Тарих сабақтарында инновация әдістерін пайдалану арқылы өлкетану материалдарын оқыту, елдің тарихын оқып меңгерген тарихи сананы қалыптастыру.
Өлкетану курсының міндеттері:
-оқушының тарихи біліктері мен дағдыларын жетілдіру
-оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескере отырып, оқу үрдісінің сапасын арттыру
-өзіндік ізденіс, шығармашылыққа баулу және жетелеу
Атқарылатын жұмыс түрлері:
1. Батық ауылын зерттеуді ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу
2. Тарихи-өлкетану қоғамын құру
3. Ауылға саяхаттар ұйымдастыру
4. Ауылдағы ескерткіштерді зерттеу
5. Ауыл туралы материалдар жинақтау
6. Ауыл туралы мұражайлар ұйымдастыру
7. Ауыл туралы тарихи кештерін ұйымдастыру
8. Өлкетану тақырыбында конференция, пікір-талас ұйымдастыру
9. Қабырға газеттерін шығару, стендтер дайындау
Күтілетін нәтиже:
1. Өз Отанын сүйетін, оның тарихын, тілін, әдет-ғұрпын құрметтейтін тұлға тәрбиеленеді.
2. Оқушылардың туған өлкеге деген қадір-құрметін оята отырып, сол арқылы туып-өскен өлкеге, Отанға деген сүйіспеншілік қалыптастырады.
3. Оқушылар мүмкін болғанша зерттеу жұмыстарына қатысады.
4. Оқушыларда қоршаған ортаны бақылай алу білігі қалыптасады, олардың күнделікті қажетті істерге қатысу қабілеті дамиды.
5. Отанымыздың тарихына жаңа беттер қосылады.
Нормативтік-құқықтық құжаттарға, вариативтілік ұстанымына сай, жалпы білім беретін мектепте білім беру мазмұнының аймақтық компонентін жетілдірудің мақсаты өз өлкесін, елді мекенін, қаласын не ауылын жақсы білетін және сүйетін, оның әдет-ғұрыптарын сыйлайтын, табиғи, тарихи, мәдени ескерткіштерін қорғайтын, көпұлтты Қазақстанның отаншыл азаматын тәрбиелеу.
Мектептегі өлкетану жұмысының өзіндік міндеттері бар. Бұл міндеттер оқушылардың өмірге, қоршаған ортаға деген көзқарасын қалыптастыруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Білімдік міндеттері:
- өз елді мекенінің, өлкесінің тарихымен және қазіргі кездегі өмірімен, экономикасымен таныстыру;
- туған өлкенің табиғи ортасының алуан түрлілігі жайлы көзқарас қалыптастыру;
- тірі табиғат нысандары мен құбылыстардың бір-біріне тәуелділігін, байланысын, табиғат заңдарын оқып-білу;
- биология, география, химия, физика сабақтарында алынған білімді өмірлік тәжірибеде қолдана білу;
- өз елді мекенінің, ауданы мен облысының қазіргі кездегі өмірі және экономикасымен таныстыру;
- туған өлкесінің дамуы проблемаларын оқып-білуге жетелеу:
- табиғатқа дұрыс қарау нормаларын меңгерту;
- алынған білімді қазіргі кездегі экологиялық проблемаларды шешу барысында қолдана білу;
- туған өлке табиғатының ерекшеліктерін оқу;
- қажетті ақпаратты іріктеу дағдысын меңгеру.
Тәрбиелік міндеттері:
- өзінің туған өлкесіне, туған елі Қазақстанға деген патриоттық сезімін, сүйіспеншілігін тәрбиелеу;
- төзімділікті, өлкенің көпұлттылық және көпмәдениеттілік жағдайында төзімді мінез-құлық қалыптастыру;
- отбасылық қарым-қатынасты нығайту, пәннің мазмұнымен тек оқушыны ғана емес, оның ата-анасын да қызықтыру, отбасылық мұрағаттар, аталар мен әжелердің басқа да туыстардың әңгімелері арқылы өлкенің тарихы жайлы білімді тереңдету;
- отбасы мүшелерімен бірге өлке туралы әдебиеттер оқу, фильмдер, бейнефильмдер тамашалау;
- өлкенің табиғатын, тарихи және мәдени ескерткіштерін сақтау мен қалпына келтіру жұмыстарына оқушылармен қатар ата-аналарды да қатыстыру;
- жергілікті халықтың алдында тұрған проблемаларды шешуге ата аналармен бірге оқушыларды да қатыстыру;
- экологиялық мәдениет қалыптастыру;
- патриоттық және эстетикалық, сонымен қатар табиғат алдында жауапкершілік сезімін тәрбиелеу;
- ұжымда бірігіп жұмыс істеу, бір-біріне көмектесу, қолпаштау сезімдерін тәрбиелеу;
- балалардың бойында жақсы көру, барлық тіршілік атаулыға аяушылықпен қарау сезімдерін тәрбиелеу.
Дамытушылық міндеттері:
- туған өлке туралы неғұрлым көп білуге деген ұмтылысты, танымдық қызығушылықты, интеллектуалдық және шығармашылық қабілетті дамыту;
- тақырыптық акцияларға және жобаларға, кітапханалардың, ұлттық мәдени орталықтардың іс-шараларына, сайыстарға, олимпиадаларға қатысу арқылы туған өлке жайлы білімді тереңдетуге деген ұмтылысқа ынталандыру;
- болашақта білімді жалғастыру, мамандық және жұмыс орнын таңдау сұрақтарын шешуге бағыттау;
- күнделікті өмірде өлкетанушылық білім мен біліктілікті қолдана алу, жергілікті жердегі туындайтын проблемаларды шешуде өзінің орнын білу дағдысын қалыптастыру;
- туған өлкесінің өмірін жетілдіруге үлес қосуға деген ұмтылысты дамыту .
Өлкетану жұмысында тағы бір міндетті қосуға болады, ол - зерттеушілік сипаттағы міндеттер:
- қоршаған ортаның ластану деңгейін анықтау және туған аймақтың экологиялық жағдайын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу;
- логикалық ойлау қабілетін дамыту арқылы, проблема қою және оны шешудің жолдарын іздеу;
- оқығанды, танығанды, түсініксіз жағдайларды, мәліметтерді өз шығармашылығында көрсете білу;
- ізденіс арқылы таныс емес, белгісіз, түсініксіз құбылыстарды тануға, білуге, түсінуге ұмтылу.
Мектеп пәндерінің мазмұнындағы өлкетануды сипаттайтын ерекшеліктер:
- тарихи және ұлттық-мәдени өлкетану (ата-бабалар тарихы, шығу тегі, тарихи ескерткіштер, ежелгі қоныс-мекендер, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, өнеге, өмір сүру салтының ерекшеліктері және құндылықтары);
- табиғи-тарихтық өлкетану (жергілікті жердің климаты, жер бедері, топырағы, өзен-көлдері, пайдалы қазбалары, экологиясы, экологиялық проблемалары);
- биологиялық өлкетану (өсімдік түрлері, жануарлар әлемі);
- әдеби өлкетану (жергілікті ұлттардың әдеби мұралары және ауыз әдебиеті, жергілікті ақын-жазушылардың шығармалары);
- химиялық өлкетану (ауыз суының сапасы, ауаның ластануы, жергілікті жердегі тау-кен өнеркәсіптері т.б.);
- әлеуметтік-географиялық өлкетану (халықтың тығыздығы, елді мекендердің орналасу сипаты, ұлттық қолөнер түрлері, басқа елді мекендерден, аймақтардан алшақтығы, байланыс құралдары);
- әлеуметтік-демографиялық (ұлттық құрамы, жастық-жыныстық құрамы, көші-қон үдерісі, халықтың ұдайы өсуінің сипаты);
- әлеуметтік-экономикалық (халықтың өмір сүру деңгейі, еңбек ресурсы, кәсіби-мамандық құрамы, экономикалық даму келешегі);
- аймақтың экономикалық салаларының (ауылшаруашылық, құрылыс, таукен, химиялық т.б.), шығаратын өнімдері;
- әкімшілік-саяси (өлкенің шекарасы мен аумағы, инфрақұрылымының түрлері, басқару органдарының қызметі және жұмысты ұйымдастыруы);
- мәдени өлкетану (жергілікті ұлттардың ұлттық әндері мен билері, бейнелеу және сәулет өнері, қолөнері, жергілікті сазгерлердің музыкалық шығармалары, суретшілердің, мүсіншілердің, архитекторлардың туындылары т.б.);
- саяси (саяси факторлардың өлкенің өміріндегі рөлі, аймақтармен, елдермен қарым-қатынасы). Өлкетанудың түрлерін математикалық, физикалық, технологиялық деп жалғастыра беруге болады.
Аталған бөлімдерге сәйкес материалдарды іріктеп пән тақырыптарына кіріктіріп оқытудың мақсаты, мектептегі өлкетану жұмысын, оқушылардың өлкені білуге деген қызығушылығын арттыру болып табылады.
Өлкетану жұмысын мазмұнына қарай келесі топтарға бөлуге болады: - табиғатты және өзара байланыстың нәтижесінде ландшаф пен биогеоценоздарды құрайтын оның барлық элементтерін (геология, жер бедері, жер қойнауының байлықтары, климат, су қоймалары, топырақтар, өсімдік және жануарлар дүниесі) оқу, адамның іс-әрекетіне байланысты болатын табиғат өміріндегі жаратылыстану процестерімен танысу;
- өлкенің тарихи өткенін және халқын оқу, зерттеу (этнография, қалалар, ауылдар, топонимика);
- экономикалық өмірі мен шаруашылық құрылымын, сонымен қатар табиғат пен шаруашылықтың, шаруашықтың жеке салаларының өзара байланысын зерттеу;
- халықтың мәдени және рухани өмірі мен шығармашылық әрекетін зерттеу (ұлттық мәдениет, фольклор, сәулет өнері, қолөнері). Жоғарыда аталған өлкетануды сипаттайтын ерекшеліктерге сүйене отырып, мұғалімнің алдында тұрған маңызды мақсаттың бірі - баланы дамыту, оған халықаралық аренада өзінің туған мәдениетін таныта білу біліктілігімен негізделген патриоттық тәрбие беру болып табылады. Оқушыларды туған және басқа да мәдениет әлеміне кіргізу, олардың тіл құралы арқылы ойлау қабілеттерінің дамуына ықпал етеді, оқушылар туған халқының менталитетін түсінуге үйренеді. Жеке тұлғаның дүниетанымының қалыптасуы және мәдени дамуы оқушының туған өлкесінің мәдениеті, әдет-ғұрпы, салт-дәстүрлері, тарихы, тұрмысы туралы білімінің кеңеюі барысында жүзеге асады. Сондықтан да өлкетану материалдарын қолдану өзекті мәселе болып табылады.
Өлкетану жұмыстарын жасөспірімдерді тәрбиелеудегі ерекшеліктері:
- тарихи мәліметтермен тығыз байланыста болғандықтан, тарих ғылымдары және тарих оқу пәнінің негізгі ұстанымдары, әдістері, құралдарымен сипатталады;
- оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруда өлкетану жұмыстары жетекші фактор болып табылады;
- өлкетану жұмыстары экологиялық мәдениетті қалыптастыруда жаратылыстану пәндерімен, әсіресе географиямен, биологиямен және экологиямен тығыз байланыстылығымен сипатталады;
- өлкетану жұмыстарының ерекшелігі топонимика (гректің топос - орын, жер, онома - атау деген екі сөзінен тұрады, яғни жер-су атаулары деген сөз), ономастика (гректің onomastike - ат беру өнері, тіл білімінің жалқы есімдерді зерттейтін саласы) сияқты ғылымдардың, білімдердің өзгешеліктерімен анықталады.
Демек, топонимдер тарихи, географиялық және лингвистикалық мәннен хабар беріп тұрады деген сөз. Мұның өзі белгілі бір өңірдің топониміне қарап сол өңірде мекен еткен ұрпақтың тарихы туралы, тіршілік көзі жайында, ой-өрісі хақында, тіптен сезім сұлулығына дейін тамаша хабардар болып, белгілі бір қорытынды жасауға мүмкіндік береді;
- сыныптан тыс уақытта танымжорық, оқу-танымдық соқпақ, саяхат, экспедициялар сияқты жұмыс түрлерін ұйымдастырылуымен байланысады;
- мектеп оқушылары өзінің тұрғылықты жерінің тарихы, әдебиеті, қолөнер түрлері, табиғи жағдайы, табиғат ресурстары, жергілікті тұрғындардың тұрмыс тіршілігі, олардың табиғатпен бұрынғы және қазіргі қарым-қатынастары бойынша әр түрлі дерек көздерін, мұрағат қорларын, мұражай материалдарын қолданумен ерекшеленеді; - өлкетану жұмыстары оқушылардың алған теориялық білімдерін практикада қолдануға нақты мүмкіндік беріп, туған жеріне, отанына деген сүйіспеншілігін арттыруға, ұлттық құндылықтарға баулуға бағытталған өзіндік ерекшелігі бар оқу-тәрбие процесіне айналады.
Өлкетану материалдары арқылы отансүйгіштікке тәрбиелеу педагогикалық үдерістің: түсінік қалыптастыру - білім беру - біліктілік - практикалық іс-әрекетке баулу атты тізбегін құрастыруды көздейді. Мұғалім алдымен оқушылардың бойында:
‒ Отан адамның дүниеге келген жері ретінде, туған жердің табиғаты, ана тілі, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар, тарих, туған өлке тұрғындарының өміріндегі ұлттық ерекшеліктер, отансүйгіштік сезім туған өлкеге деген көзқарас түсініктерін қалыптастыру;
‒ ұжымда және өздігінен жеке жұмыс істеу барысында оқушы Отан, туған жер ұғымдарын меңгеруі тиіс, оқушыны туған өлкенің тарихын, өзінің ата-тегін, олардың тарихын өз бетімен оқып-білуге, Отанға, еңбек етуге, қоршаған адамдарға қарасты өзінің көзқарасын анықтауға, саралауға қажетті білімді қалыптастыру;
‒ оқушы саралау, түсініп оқу, ерінбей тірнектеп материал жинау, мұрағатта жұмыс істеу, экскурсияны жүргізуші дағдыларын үйрену арқылы біліктілігін арттырады;
‒ өлкетану жұмысының түрлері: саяхат, экскурсия, бақылау жүргізу, кеппешөп жинау, тәжірибелер жасау, мамандық иелерімен кездесулер тағы басқа практикалық іс-әрекеттерді оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, құндылық көзқарастарын қалыптастыруға, білуге деген қызығушылықтарын арттыруға бағыттау.
Қазіргі таңда мектеп табалдырығын аттаған әр бүлдіршін - ол ертеңгі қоғам мүшесі, болашақ иесі. Жас ұрпаққа саналы тәрбие, сапалы білім беру - бүгінгі күннің өзекті мәселесі екенін қоғамның қазіргі даму кезеңінде болып жатқан әлеуметтік-саяси және жаңа технологиялық өзгерістер, тәрбие мен білім беру жүйелерінің ісін жаңа сатыға көтеру үшін білім саласында жаңа, тиімді әдіс-тәсілдерді қолданудың қажеттілігі дәлелдеп отыр.
Тарихта өлкетану сабағын әңгіме, баяндау, тек түсіндіру арқылы оқыту айтарлықтай нәтиже бермейді. Баланы таң қалдыруды ұмытпа: "Даналыққа ұмтылу таң қалудан басталады" дегендей, оқушылардың оқу материалын оқып-үйрену кезінде таным белсенділігі жоғары болатын сабақтар білім мен біліктілікті сапалы түрде меңгеруді қамтамасыз ете алады. Тиянақты білім беру, оқу үрдісін жандандыру түрлі әдіс-тәсілді таңдай білуге, қолда бар көрнекілікке, құрал-жабдыққа, т. б. көптеген себептерге байланысты. Көрнекілік сабақтың танымдық құндылығын арттырады. Сондықтан бүгінгі таңда оқушыны қолдағы сурет пен үлестірме қағаздар қызықтыра қоймайды. Біріккен Ұлттар Ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр - ақпараттандыру ғасыры болғандықтан, география кабинеті толықтай интерактивті тақта, компьютермен жабдықталса, оқушының сабаққа қызығушылығын артары сөзсіз[6, 121-125б.].
Компьютерлік презентациялар қолдану сабақты көрнекті және жан-жақты етіп, жаңа сабақты жақсы игеруге көмектеседі. Бірақ осының бәрін іске асырып отыруға кабинеттің жабдықталмауынан үлкен кедергі келтіріп отыр. Электронды оқулықтар да бүгінгі таңда оқушының сабаққа ынтасын арттырушы құрал болып табылады. Кейбір сабақтарды қысқаша осы оқулықпен түсіндіріп өтсең де, келесі сабақта оқушының өзгеше дайындықпен келіп отырғанын байқауға болады. Күнделікті әр сабақты жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана отырып өткізу арқылы, оқушылар бойынан төмендегі қабілеттерді дамытуға тез қол жеткізуге мүмкіндік туады.
1. Білім, білік дағдыларын дамытуға қызығушылығын арттыру;
2. Жауапкершілік пен міндеттерін қалыптастыру;
3. Логикалық және ақпараттық ойлау қабілеттерін дамыту;
4. Өз бетінше ізденуге үйрету және компьютерлік сауаттылыққа тәрбиелеу;
5. Алған білімдерін өмірде қолдана білуге тәрбиелеу;
Тарихтық білімнің маңызды көзі және өлкетануды оқытуда негізгі құрал - тарихи оқиғаларды оқып, үйрену, географиялық сипаттағы мағлұматтарды ала білу дағдыларын дамыту, қалыптастыру болып табылады.
Көзбен көріп, қолмен ұста дегендей, әр сабақта кітаппен жұмыс оқушының тарихи нысандардың есте сақталуына ықпал етеді. Мүмкіндігіне қарай оқулықтармен қоса, жұмыс дәптерлері да бірге үлкен жағдай туғызар еді.Тарихтық білімді игеру кезінде өлкетануды оқыту процесінде тарихтық құралдар, аспаптар басты рөл атқарады. Жас ұстаз үшін керекті көмек түрлері
1. Онлайн сабақтары жиі өткізу;
2. Сабақтың тиімділігі мәселесі бойынша пәндік семинарлар;
3. Тарих пәнінен қазақша оқу әдістемелік құралдар мен дидактикалық материалдар, есептер жинағы ;
4. Тәжірибе алмасу сабақтары ;
5. Білім мен біліктілік көтеру курстары;
Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына ақпараттық технологиялардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр. Бүгінгі таңда жаңа технологияларды сабақта қолдану мен тәжірибелі ұстаздар сабақтарын тамашалауға үлкен мүмкіндік - ол онлайн режиміндегі сабақтар болып табылады. Ол жас ұстаздардың үшін үлкен көмек. Сабақты жаңаша, түрлендіріп өткізуге деген белсенділігін арттыруға ықпал етеді.
Тарих пәнінен қазақша оқу әдістемелік құралдардың аздығына, оқушы үшін дидактикалық материалдардың және жұмыс дәптерлерінің аздығынан байланысты практикалық жұмыс тапсырмаларын мұғалімнің өзі құрастыруға тура келеді. Тапсырмаларды құруда оқу-әдістемелік құралдарын, Тарих және табиғат басылымдарын, электрондық оқулықтарды, Интернеттегі ақпараттарды, т. б. ақпарат көздерін пайдаланудамыз. Көмекші құралдар көп болған жағдайда, жас ұстаздың кәсіби шеберлігі мен шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік жасайды. Тарихтық өлкетану - сыныптан тыс жұмыстың маңызды түрі. Тарихи өлкетанудың мәні - оқытушының жетекшілігімен өзінің өлкесінің анықталған территориясын оқу-тәрбие мақсатымен жан-жақты оқып тану. өлкетану жұмысы ерекше маңызды ролін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе
1 Қазақстан тарихы сабағында өлкетануды оқыту
1.1 Тарих сабағында оқыту әдіс тәсілдері
1.2 Оқушыны патриотизмге, Отан сүйгіштікке тәрбиелеу
2 Мектепте тарихи өлкетану жұмыстарын ұйымдастыру жолдары
2.1 Өлкетану тарихы бойынша жұмысты ұйымдастыру және жоспарлау
2.2 Мектеп қабырғасындағы өлкетану мұражайы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам бағдарламалық мақаласында: - орта, техникалық және кәсіптік, жоғары оқу орындарында Акмеология, жеке және әлеуметтік табыс негіздері, Қазақстан құқығы, Өлкетану сияқты міндетті оқу курстарын енгізу жөнінде тапсырмалар берген болатын. Бұл әдістемелік құрал жалпы білім беретін мектептің факультативтік курс түрінде жүргізілетін Өлкетану пәнінің мазмұнына туған өлкенің тарихи, табиғи, әлеуметтік, экономикалық, экологиялық, мәдени ерекшеліктері жайлы деректерді енгізу арқылы, аймақтық компонентті жүзеге асыруға мүмкіндік тудыратын кеңестер береді. Туған өлке жайлы білім мазмұнының практикалық жақтарын күшейту жолдары қарастырылады, оның білім берудегі рөлі және оны қалыптастырудың әдістемелік тәсілдері ашып көрсетіледі [1, 121-125б.].
Аймақтық компонентті жетілдіруде оқу-тәрбие жұмысының сыныптан тыс, сабақтан тыс түрлері маңызды рөл атқарады. Олар пән сабақтарын толықтырып отырады және негізінен сабаққа байланысты жүргізіледі. Өлкетену жұмысы сабақтағы оқу материалының мазмұнынан тысқары болады, бірақ ол сыныптан, сабақтан тыс алынатын білімді туған өлкенің табиғаты, тарихы, байлығы жайлы қосымша кең көлемді біліммен толықтырып отырады. Сондықтан тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану арқылы аймақтық компонентті жетілдіру сабақ және сабақтан тыс уақыттағы іс-әрекетті де қамтуы тиіс.
Сонымен қатар тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуға, олардың танымдық қызығушылығын арттыруға, отансүйгіштікке тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Қазақстан азаматтарының өз халқының, мемлекетінің тарихын, өлке табиғатының ерекшеліктері мен мүмкіншіліктерін, экономикалық даму келешегін білуге деген қызығушылығы артуда, сол себепті мектепте туған өлке жайлы терең білім беру және туған өлкеге деген сүйіспеншілікті тәрбиелеудің маңызы арта түсуде. Сондықтан, мектепте өлкетану жұмысын жетілдіру маңызды педагогикалық үдеріс болып табылады. Орта мектепте тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану негізгі аймақтық құрамының аспектілерін оқытуға арналған әдістемелік ұсыныстар арқылы мектеп мұғалімдеріне өлкетану жұмысын жетілдіруге көмектесу. Орта мектепте өлкетану жұмыстарын жоспарлаудың және ұйымдастырудың ерекшеліктерін айқындай отырып, Өлкетану бойынша сабақта және сабақтан тыс жұмыстарды өткізудің үлгілерін жасау, пәнаралық, өлкетану тақырыптарын оқытудың үлгілерін ұсыну, - Өлкетану курсының оқушыларға патриоттық тәрбие беруді жүзеге асыру мүмкіндігін ашып көрсету.
Өлкенің тарихын білу-өзінің отбасының, әулетінің, туып өскен өлкесінің тарихын білуден басталады. Өзінің тегін оның тарихын білмеген адам өз халқының тарихын білуге ұмтылмайды, оған қызықпайды. өлкетану курсын оқыту үздіксіз зерттеулер, тәжірибелер мен жан-жақты ізденістер қажет ететін күрделі проблемалар. Экологиялық, өлкетанулық білім беруді бүгінгі күннің талабына сай жетілдіру үшін оның үздіксіз ұстанымын жүзеге асыру керек өйткені экология, өлкетану курсын пән ретінде оқытудың 1-11 сыныптарға арналған мемлекеттік жүйесін ұйымдастыру керек. Бұл ХХІ ғасырдың күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Елбасымыз тарихтың маңызы туралы Өркениетті алға бастырар ғылым десек, соның бірден-бір саласы жас ұрпақты дәл тарихтай отаншылдыққа, ұлтжандылыққа, әділдікке тәрбиелей алмайды-дейді [2, 121-125б.]. Отансүйгіш ұрпақ тәрбиелеу үшін Отан тарихын сапалы әрі тиімді оқыту қажет. Бүгінгі орта білім беру жүйесіндегі Отан тарихын оқытуды өлкетану пәні арқылы бекітетін болсақ, оқушының тарихи санасының қалыптасуы мен патриоттық сана-сезімі анағұрлым арта түсер еді. Себебі, өзгені тану үшін, алдымен өзіңді тани біл! деген жалпы адамзаттық қағиданы басшылыққа ала отырып, Қазақстанның мектептерінде өлкетану пәнін енгізіп оқыту - Отан тарихын өлке тарихы арқылы тануға негіз қалар еді. Мектепте өлкетану жұмыстарын жүргізу, жинаған материалдарды тарих сабақтарында пайдалану өте маңызды. Сабақ барысында өлкетану материалдарына көп уақыт бөле алмайсың, сондықтан өлкетану бойынша жеке курстарда оқыту керек.
Қазақстанның барлық өңірлерінің өлке тарихы жазылған дайын оқу әдебиетітерінің жоқ екенін ескере отырып, Өлкетану сабағы оқушылардың өзіндік ғылыми негізді ізденістері мен шығармашылығына негізделуі қажет. Өлкетану пәні арқылы мектепте мұражайлар ұйымдастыруға да болады. Білім беру жүйесіндегі бүгінгі күндегі өзгерістер Отандық тарихтан білім беруде оқытудың ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеруді талап етеді. Туған жері мен елінің, халқының өткен өмірі мен бүгінгі тіршілігін оқытып үйрету оқушыларды азаматттық пен ұлтжандылыққа, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді, жеке тұлғаның дамуына септігін тигізеді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Өлкеміздің бүгінгі тарихы аса зерттелмеген деуге болады. Дегенмен, өлкемізден шыққан аймақтың тарихына, әлеуметтік - экономикалық әлеуетіне, өлкенің өшпес рухани және материалдық құндылықтарына қызығушылық білдірген авторлардың еңбектері төменде келтірілген.
Б.Ө.Жақып кітап-альбомында қоғамымыздың ең құнды байлығы болып есептелетін - ел азаматтарына қатысты құнды мәліметтер жарияланған. Қоғамымыздың мақтанышы, облыс дамуына қомақты үлес қосқан жерлестеріміз туралы да бірегей материалдар басылымда орын тапқан. Ертістің Павлодар өңір - Қазақ энциклопедиясы. Обылыстық энциклопедияда қазақ елінің аса ірі индустриалды-аграрлы өлкесі туралы жан-жакты мәліметтер жүйеленген. Мұнда обылыстың әкімшілік-аумақтық бөлінісі, тұрғындары, экономикасы мен мәдени дамуы, табиғат байлықтары жайында мол ақпарат берілген. Кітапта тарихи тұлғалар, өңірден шыққан мемлекет және қоғам қайраткерлері, соғыс және еңбек ардагерлері, оқу-ағарту, денсаулық сақтау, мәдениет және өнер қызметкерлері туралы мақалалар берілген. Энцеклопедияда бұрын көпшілікке беймәлім мұрағат құжаттары, фотоматериалдар кеңінен пайдаланылған.Аймақтың тарихына, әлеуметтік-экономикалық әлеуетіне, өлкенің өшпес рухани және материалдық құндылықтарына қызығушылық білдіретін оқырманға арналған бұл басылымның ғылыми-өлкетанымдық мәні зор [3].
Алдабергенов Қ.М., Арын Е.М., Баткеева Б.Т. Бір туар дара тұлғалар атты еңбекте Баянауыл өңірінен шығып, соңына өлмейтұғын сөз қалдырған ақын-жазушылардың(Бұқар жырау Қалқаманұлы,Мәшһүр Жүсіп Көпеев,С.Торайғыров,Ж.Аймауытов,т.б .) өмір-жолдары мен шығармашылық шеберліктері және туған халқының нұрлы болашағы үшін білімнің шыңына көтерілген ғалымдардың жарқын бейнелері ғана көрсетіліп қана қоймай, бүкіл қазақ халқының рухани байлығының, яғни өнер мәдениетінің де мақтанышына айналған әнші-күйші, сазгерлердің де ұрпақтан-ұрпаққа ауысқан дәстүр жалғастығы жарияланады [4].
В. А. Белова, Қ. Ғ. Мақажанова, Т. Е. Покидаева Жаңа тарих беттері атты еңбегінде облыстың 75 жылдығына арналады. Кітапта 1991 - 2012 жылдардағы Павлодар облысы тарихынан оқиғалар мен фактілер қазақ және орыс тілдерінде хронологиялық жүйелікпен орналасқан. Кең оқырман қауымына зерттелетінтақырып аясында ақиқат материалдары ұсынып отырған бұл басылым Қазақстан Республикасы Президенті мұрағатында, Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағатында, Қазақстан Республикасы кинофотоқұжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағатында, Павлодар облысының мемлекеттік мұрағатында сақталған қужаттар, мерзімді баспасөз бен өлкетану материалдары негізінде дайындалған.Басылым суреттермен безендірілген. Кітап ғалымдарға, оқытушыларға, аспиранттарға, студенттерге, оқушыларға және Ертістің Павлодар өңірі тарихына қызығушылық танытатын барша оқырмандарға арналған [5].
Байбатыров Ғ. Өлкетану тақырыбындағы тарихи-танымдық туындылар атты еңбегінен қазіргі уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ізгіліктік, ғылымилық, жүйелілік ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық, өлкетанулық білім беру жүйесін құру, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін саралау өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Сондықтан да соңғы жылдары республика көлеміндегі мектепке дейінгі мекемелер, бастауыш сыныптардағы экологиялық тәрбие жұмысы бұрынғы қалыптасқан бағдарлама сүйене отырып, жаңа бағыттарын көрсетеді [6].
Тұрлығұлов Т.Т. Тарих сабағын жетілдіру жолдары, Тұрғанбаев Б. А. Дамыта оқыту технологиялары, Т.Тұрлығұлов Қазақ тарихын оқытудың теориясы мен әдістемесі, Мерсейтова С. Оқу ізденіс- ізденіс оқу ретінде, Н. Әбдіжалиев Тарих сабақтарында интерактивті сабақтарды қолдану атты еңбектерінде келтірілген мәліметтерге сүйене отырып, сонымен қатар Тұрлығұлов Т.Т. "Отан тану" еңбектеріне нақты тарихи талдау жасауға болады [7].
Тұрлығұлов Т.Т. Тарих сабағын жетілдіру жолдары еңбегінде ғылыми мәнімен қоса, оқу - әдістемелік сипаты да басым. Автор осы пәннің ұзақ жылғы қалыптасу тарихын шола отырып, оны оқытудың тәжербиесіне және де өзі жүргізген ғылыми - зерттеу жұмыстарының қорытындыларына сүйене келіп пән әдістемесінің өзекті екі проблемасын - Нені оқыту қажет? және Қалай оқыту керек? дегендерді жаңаша шешуді мақсат еткен [8]. Атап айтқанда, қазіргі уақытта тарихты оқытудың мақсаты мен міндеттерінің жаңару себептері, осыған байланысты тарихи білімдерді іріктейтін ұстанымдардың өзгеруі, демек білім мазмұнының жаңарып жетілуі оны өз тарапынан оқытудың ұйымдастыру формалары мен әдістерінің өзгертетіні сөзсіз және оларды жүзеге асыру жолдары қарастырылуы тиіс. Сонымен қатар Мектепте Қазақстан тарихын оқыту теориясы мен әдістемесі деген жаңа ғылыми - әдістемелік пәннің құрылымы мен мазмұны да анықталды.
Тұрғанбаев Б. А. Дамыта оқыту технологиялары деген оқу - әдістемелік еңбекте инновациялық оқыту, педогогикалық технологияларды, интерактивті әдістерді қолдану сияқты соңғы уақыттағы жаңалықтармен қатар, елімізде білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасынан туындайтын міндеттерді жүзеге асырудың да тиімді әдіс, тәсілдері көрсетілген [9].
Мазбаев Қ. Туризм және өлкетану негіздері атты еңбегінде мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуға, олардың танымдық қызығушылығын арттыруға, отансүйгіштікке тәрбиелеуге мүмкіндік береді [10]. Қазақстан азаматтарының өз халқының, мемлекетінің тарихын, өлке табиғатының ерекшеліктері мен мүмкіншіліктерін, экономикалық даму келешегін білуге деген қызығушылығы артуда, сол себепті мектепте туған өлке жайлы терең білім беру және туған өлкеге деген сүйіспеншілікті тәрбиелеудің маңызын айқындайды.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Мектепте тарихты оқытуда өлкетану материалдарын пайдалану. Туған өлке жайлы білім мазмұнының практикалық жақтарын күшейту жолдарын қарастырып, оның білім берудегі рөлі және оны қалыптастырудың әдіс тәсілдерін ашып көрсету.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Қазақстан тарихы сабағында өлкетануды оқыта отырып, оқушыларға жаңа ғылымды игеруге жол көрсету;
- Өлке тарихын,Отан тарыхын меңгерген тарихи сананы қалыптастыру;
- Оқушыларда туған өлкеге және Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастыру;
- Оқушылардың ғылыми ізденіс қызметін ұйымдастырудың тиімді жақтарын көрсету;
- Оқушының өлкетану жұмысын жүргізудегі тарихи біліктері мен дағдыларын жетілдіру
Зерттеудің теориялық және әдістанымдық негізі. Әдіскер-ғалымдардың зерттеулері, ғылыми еңбектері, тарих, педагогика, психология ғылымдарының оқытудағы, білім берудегі соңғы жетістіктері басшылыққа алынды. Зерттеу жұмысында қарастырылған тұжырымдар мен мәселелер тарихты оқытудың әдістемесін теориялық тұрғыдан толығып жетілуіне мүмкіндік береді.
Ғылыми жаңалығы. Жұмыста ұсынылған амал-тәсілдерді мектепте тарихты меңгертуде қолдануға болады. Туған өлкенің тарихын зерттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды Қазақстан тарихы сабақтарында, оқу-тәрбие жұмысында жоспарлы, жүйелі түрде пайдалануға мүмкіндік береді.
Зерттеу нысаны. Мектепте жүргізілетін өлкетану жұмыстары, яғни туған өлкенің тарихын зерттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды оқу тәрбие жұмыстарында жоспарлы, жүйелі түрде пайдалану. Егерде мектепте бұл жұмыс жақсы жолға қойылып,жиналған материал мектеп мұражайында, өлкетану бұрышында сақталса және де ол материал ретіне қарай тарих сабақтарында пайдаланып отырса, онда осы пәнді оқытудың алдына қойылған үш міндетті:білімділік, тәрбиелік, дамытушылықты ойдағыдай жүзеге асыруға үлес қосады. Тарихты білу -өзінің, отбасының, әулетінің, туып-өскен өлкесінің тарихын білуден басталады. Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде туған өлке тарихын зерттеудің, оның материалдарын оқу-тәрбие жұмысында пайдаланудың мол тәжірибесі жинақталған нысаны болар еді.
Қолданбалық мәні. Диплом жұмысты мектептегі тарих пәнінің мұғалімдеріне жаңа технологияардың сабаққа кейбір элементтерін, сонымен қатар студенттер мектепке педагогикалық тәжірибеге шыққан кезде және мектепте мұражайын жасау барысында көмекші құрал ретінде пайдалануға болады.
1 Қазақстан тарихы сабағында өлкетануды оқыту
1.1 Тарих сабағында оқыту әдіс тәсілдері
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізге болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып, саралауды, жастардың шығармашылық әулетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Жаңа технологиялардың тарих сабағында қолданудың негізгі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі. Екіншіден, білім беру мазмұнындағы ізгілендірудің күшеюі, оқу пәндерінің көлемдерінің, құрамдарының үздіксіз өзгерулері, жаңа оқу пәндерінің ендірілуі оқытудың үздіксіз жаңа технологияларын, формаларын іздестіруді талап етеді. Бұл жағдайда мұғалімдер әлемінде педагогикалық білім орны мен беделі мәнді артады. Үшіншіден, тарихи жаңалықтарды игеру және пайдалану мәселелеріне мұғалімдердің көзқарастары артуда жаңаша ойлай білсе, жаңалықтарды сапалы игерсе ғана нәтижелі, сапалы ұстаз бола алатындығын өмір өзі көрсетуде. Бұрын инновациялық қызмет жоғарыда берілетін жаңалықтармен, ұсыныстармен шектесе енді, ол талғамды, зерттеушілік, ізденістік сипатқа ие болуда. Төртіншіден - жалпы білім беретін оқу орындары нарықтық экономикалық жағдайларда, жаңа оқу орындары жасалып жатқан кезде, мемлекеттік емес оқу орындары молайған уақытта нақты бәсекелестікті ұлғайтады, түрлі жағдаяттар туындатып келеді.
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауындағы: Бәрі де мектептен басталады. Сондықтан біз білім беруге көшіп, педагогтардың кәсіптік деңгейін, оқулықтар мен білім беру бағдарламаларының сапасын арттыруға тиіспіз деген сөздер ұстаздардан жауапкершілікті арттырып, үлкен міндеттерді нұсқап тұрғандай., Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген қасиеттерінен озады деген ұлы ақын Абай сөзі барлық уақытта өз мәнін жойған емес. Озық ойлы, білімдар адамдар заманның, қоғамның дамуына, өзгеруіне өз үлесін қосады. Осындай қоғамдық әлеуметтік, мәдени өзгерістер, дамулар мектептің оқыту процесіне әсер етеді. Соңғы жылдары жеке адамды қалыптастыруды дамыту мен оған жан-жақты терең білім беру мақсатында оқытудың жаңа технологияларын ұсынылуда.
XXI ғасыр ғаламдық инновациялық өркендеу ғасырына айналғандығын қазірдің өзінде айтылуда, оның себебі адамзаттың интеллектуалдық мүмкіндігінің шексіздігінде. Инновация - инновациялық еңбектің жаңа, жетілдірілген оқыту әдісі, жетілдірілген технологиялық процесс, жетілдірілген көрсетулер, баяндаулар, ақпараттандыру түрінде оқытуды нәтижелі ету, сабақтың тиімділігін арттыру, оқытудың сапасын - пайдалы әсер коэффициентін жоғарылатуға жету. Білім берудегі инновациялық үрдістер негізінен үш бағытта жүргізіледі: оқыту үрдісіне жаңалық енгізу, оқыту - тәрбиелеуде жаңа элементті пайдалану, жаңа ойды қолдану, жаңа әдісті пайдалану, оқытудың жаңа техникалық құралдарын, электрондық оқулықты пайдалану; оқыту мен тәрбиелеуге өзгерістер енгізу, мысалы бірыңғай ұлттық тест, 12 жылдық білім беруге көшу, жаңа сапалы төл оқулық ендіру, аралық мемлекеттік бақылау ендіру 4-ші және 9-шы сыныпта жаңа құрал, әдіс мысалы компьютерлік, материалдық тестілеу, мультимедия тағы басқа. Халықтың кемеліне келіп өркендеп өсуі үшін ең алдымен азаттық пен білім қажет деп қазақтын біртуар перзенті Шоқан Уәлиханов
[3, 191-196б.].
Әлемдік білім кеңістігінен орын алу үшін міндетті түрде саналы жан-жақты дамыған ұрпақты тәрбиелеуіміз керек. Мұғалім - мектептің жүрегі деп халқының болашағы үшін білімнің даңғыл жолын салған Ыбырай Алтынсарин бекерден бекер айтпаған. Әрбір мұғалім өзін мектептің жүрегімін деп есептеп, мектептің жанын кіргізердей дәрежеде болуы тиіс. Өз ісіне аса ықыласпен ден қоя отырып, құзырлы мұғалім ретінде баланың жүрегіне білім нәрін себе білуі керек. Сындарлы оқыту туралы түсінік оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім - біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыруын талап етеді. Бұндай міндеттер оқушылардың оқыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір болжамдар бойынша күмәнді ойларын білдіре алатындай, пікір - көзқарастарын нақтылап, жаңа ұғым - түсініктерін өрістетуге орайластырылып құрылады. Мұғалім қызметіндегі маңызды дүние - жекелеген оқушылардың тақырыпты қабылдау ерекшеліктерін, оқушылардың түсінігін жетілдіру немесе жақсарту мақсатында олармен жұмыс жүргізу қажеттігін ұғынуы, сондай - ақ кейбір оқушылардың тақырыпты өзіне оңтайлы бірегей тәсілдермен меңгеретіндігін жете түсіну. Білімді және тәрбиелі, дүниетанымы кең, ұшқыр ойлы ұрпақ тәрбиелеу үшіні - сындарлы оқыту теориясын сабақ үдерісінің негізгі көзіне айналдыру қажет. Осы бағытта білім беру ұйымдарының алдындағы мақсат - мұғалімдер тәжірибесін үнемі жетілдіру және бағалау. Жаңа әдіс - тәсілдердің практикалық қолданысын кеңейту, дамыту болып табылады. Ол үшін жергілікті және облыстық білім беру ұйымдары педагог кадрлардың ізденісі бағытындағы тәжірибе алмасу шараларының формаларын жетілдіріп отыруы қажет. Ұстаздар қауымының республикалық және өңірлік тәжірибе алмасуы үнемі болуы шарт. Алдымызда тұрған міндеттеріміз мынадай : оқушының өзіндік және жеке ойлауын қалыптастыру; оқушының шығармашылық таланттарын жан - жақты ашып көрсету; оқушының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту; сабақ үдерісінде АКТ - ны тиімді пайдалану; тарих сабағында оқушының белсенділігін арттыру; оқушылардың танымдық белсенділігін ынталандыру; оқушылардың ғылыми білім, іскерлік дағдыларды меңгеруіне керекті оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру; ақыл-ойды, ұғымталдықты, қабілетті, дарындылықты дамыту. Ұлы данышпан Әбу Насыр Әл Фараби Әрекетіміз дұрыс болу үшін біздің соған баратын жолымыз қандай болу керек екенін анықтап алуға тиіспіз деп атап көрсеткендей, оқушы жүрегінен жол табам деген ұстаз мына қағидаттарды естен шығармауы тиіс: Оқыту мазмұны мен әдіс икемділігінің маңыздылығы қағидаты; Оқушылардың жас ерекшеліктері мен деңгейіне сай оқу мазмұны мен әдісін таңдау болып табылады; Жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың мақсаттылық қағидаты; Оқытуға жеке дара қарау яғни ғаламтор материалдарын тиімді пайдалана білу; Оқушының жаңа тың материалдарды тауып, сұрыптауына мүмкіндік туады; Электронды оқулықтарды тиімді пайдалану; Білім алушының білім мазмұнын таңдау еркіндігі қағидаты; Пәндер мазмұнының Қазақстан Республикасы білім стандартының нормативтік талаптарына сай болуы; Этикалық қағидаттар; Мұғалім мен оқушы арасындағы шынайылық және еркіндік, сыйластықтың орын алуы; Әл-Фараби: оқыту дегеніміз - үйрету, дағдыландыру, әрекеттендіру,- дейді [4, 25-27б.]. Оқыту - мұғалім мен оқушылардың белгіленген мақсатқа жетуге бағытталған, реттелген, бірлескен іс-әрекеті, оқушылардың танымдық іс-әрекетін арнайы ұйымдастыру. Оқыту процесі - мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеті. Оқыту процесі - екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім мен оқушылардың бірлескен іс-әрекетін, мұғалім тарапынан оқушы іс-әрекетіне басшылық етуді, жоспарлауды, ұйымдастыруды, басқаруды талап етеді. Осы процесте оқушылар ғылыми білімдер алып, іс-әрекет жасауға үйреніп, жақсы мен жаман туралы көзқарастарын қалыптастырады. Оқыту баланы дамытады. Ол мынадай бөліктерден тұрады: мақсат, міндет, мазмұн, нәтижелері, оны бағалау. Нәтижелі оқытуға қол жеткізу жолында мынадай сұрақтар туындайтыны заңды деп ойлаймын. "Нені оқыту керек?", "Қалай оқыту керек?: "Оқыту қалай жүргізіледі, оның заңдылықтары қандай?", "Кімдерді оқыту керек?", "Не үшін оқыту керек?" "Қайда оқыту керек?". Тәжірибеде оқытудың көптеген түрлері қолданылуда. Мұғалімдер барлық пайдалы оқыту түрлерінен бас тартпай, жақсыларын жаңа жүйеге бағыттап тәжірибеге енгізеді. Топтық оқыту, өзін-өзі оқыту - оқушы белгілі бір өздік жұмысты оқылатын объектімен, оқулық, приборлармен жұмыс істейді, есеп шығарады, зерттеу жұмысы орындап, оның нәтижелері туралы жазбаша есеп береді. Өзара оқыту жұптық оқыту - оқушылар тұрақты жүпта немесе құрамы өзгеретін жүпта жұмыс істейді де, қандай да бір мәселені бір-біріне түсіндіріп, өз тақырыптарын қорғап, жолдасының жұмысының нәтижесін бағалайды. Сындарлы оқытуда оқушы өз бетінше білім алуды ұйымдастырады, сын тұрғысынан нақты, мақсатты шешім қабылдауға үйренеді, оқушылар кез-келген сұраққа өмірден мысал келтіре отырып салыстырып жауап береді.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі Білім беруді тұжырымдамасына, яғни Орта білім берудің мақсаты терең білім, кәсіби дағдылар негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін - өзі іске асыруға, өзін - өзі дамыту және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан шешім қабылдауға білім беру жүйесіне көптеген жаңалықтар енгізуде. қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру сай қоғамдағы түбегейлі өзгерістер білім беру жүйесіне көптеген жаңалықтар енгізуде. Білім туралы заңға сай мұғалім оқушыға мемлекеттік өлшем деңгейінен төмен түсірмей білім беруі тиіс, ал нәтижеге жету үшін оқытудың белгілі технологиясын игеру қажет. Осындай сұраныстарға сай оқытудың әр түрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енуде. Мысалы, академик В.И.Монаховтың технологиясы В.К.Дьяченконың ұжымдық оқыту әдістемесі, профессор Ж.А.Қараевтың Деңгейлік саралап оқыту технологиясы және тағы басқалар [5, 27-30б.].
Қазіргі мектептерде тарих пәнін оқытудың негізгі мәселелерінің бірі оқушылардың білімді өз бетінше игеруі болып табылады. Соған сәйкес мұғалімнің басты міндеті - білімнің жаңа мазмұнынан туындайтын сабақтың маңызды ерекшеліктерін анықтап, сабақтың үлгісін құру және сабақты жетілдірудің жолдарын тауып, оның сапасын арттыру. Ол үшін оқушылардың әрбіреуі тарихи оқиғаларға ғылыми тұрғыдан баға беріп, олардың туған өлкесімен сабақтастық байланысын түсінуіне жағдай жасау қажет. Соңғы жылдары заман талабына сай оқытудың жаңа әдіс - тәсілдері іздестіріліп, бағдарламалап оқыту, дамыта оқыту сияқты оқытудың жаңа технологиялары кеңінен тарауда. Сабақты оқушыны ынталандыратындай қызықты әрі сапалы өткізу үшін, ең алдымен тақырыпқа сай оның ұйымдастырылу нысанын дұрыс таңдап алу қажет.
Өлкетану - жергілікті халықтың туған өлкесі болып саналатын елдің белгілі бөлігін, қала, ауыл т.б. қоныстарды жан-жақты зерттеу. Өлкетану - табиғи және қоғамдық зерттеулердің комплексі. Өлкетану туған өлкенің табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихы мен мәдениетін зерттейді. Комплекстік өлкетану осылардың бәрін бір-бірімен байланыста қарастыратын болса, салалық өлкетану, географиялық өлкетану, тарихи өлкетану, этнографиялық өлкетану, топонимикалық өлкетану сияқты жеке салаларын зерттейді. Қазіргі кезде өлкетанудың табиғатты және мәдени ерекшеліктерді қорғау міндеттеріне байланысты түрі дамып келеді. Өлкетанудың негізгі міндеті - өлке жөнінде, оның шаруашылығы мен мәдениетінің дамуы жөнінде білімнің артуына ықпал ететін түрлі ақпараттар, мәдениет, пайдалы қазбалардың үлгілері т.б. мәліметтер жинақтау. Өлкетанудың қоғамдық-саяси және мәдени-ағарту жұмысында да оқу тәрбие процесінде де маңызы зор. Өлкетану жұмыстарының түрлі салаларын үйлестіре жүргізетін бірден-бір орын кітапхана. Кітапхана қызметкерлері өлкетану тақырыбын меңгере отырып әр өлкенің, облыстың, республиканың экономикасының дамуы, оның тарихы, табиғи қорларын пайдалану мәселелерін еңбекшілер арасында кеңінен насихаттап отырады. Кітапханалардағы өлкетану жөніндегі барлық жұмыстар халыққа жалпы білім беру, бұқараның мәдени дәрежесін арттыру, қазіргі заманның алға қойып отырған келелі ғылыми өндірістік мәселелерін қамти отырып жүргізіледі.
Өлкетану - белгілі бір жердің, қаланың, елді мекеннің бір бөлігін оқып білу. Мұндай жұмыспен жергілікті тұрғындар айналысады, себебі бұл аймақ оқушылар мен мамандар үшін (тарихшылар, биологтар, геологтар, архитекторлар, этнографтар, экологтар) туған өлке болып саналады. Мектептегі өлкетану пәні білім беру мен тәрбиелеуді өмірмен байланыстыратын маңызды құрал болып табылады. Өз өлкесінің бұрынғы және қазіргі өмірін білу, өлкенің жаңаруына тікелей ат салысуымыз үшін қажет, өйткені туған өлке - шегі жоқ әлемнің бір бөлігі. Өлкетану отансүйгіштік сезімді - Отанға деген терең махаббатты тудырады. Мектептегі өлкетану, жалпы өлкетанудың бір бағыты болғандықтан, оқушының адамгершілік, интеллектуалдық, эстетикалық, еңбексүйгіштік, тұлғалық дамуының маңызды факторы болып табылады. Туған өлкенің өткенімен, қазіргі кезімен және жорамалды болашағымен, табиғи, экономикалық, тарихи, мәдени және басқа да ерекшеліктерімен танысу оқушының дүниетанымын қалыптастыруға жағдай жасайды. Бұл оқушының өзінің бір нақты ұлт өкілінің қатарына жататындығын түсінуіне және ол үшін мақтаныш сезімінің туындануына көмектеседі. Өлкетану курсының негізгі тұжырымдамасы:
1. Мектепте тарихи-өлкетану жұмысын жүргізу
2. Өлке тарихын, Отан тарихын меңгерген тарихи сананы қалыптастыру
3. Оқушыны өзіндік іс-әрекет жасауға үйрету, оның интеллектісін дамыту
Өлкетану курсының мақсаты:Тарих сабақтарында инновация әдістерін пайдалану арқылы өлкетану материалдарын оқыту, елдің тарихын оқып меңгерген тарихи сананы қалыптастыру.
Өлкетану курсының міндеттері:
-оқушының тарихи біліктері мен дағдыларын жетілдіру
-оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескере отырып, оқу үрдісінің сапасын арттыру
-өзіндік ізденіс, шығармашылыққа баулу және жетелеу
Атқарылатын жұмыс түрлері:
1. Батық ауылын зерттеуді ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу
2. Тарихи-өлкетану қоғамын құру
3. Ауылға саяхаттар ұйымдастыру
4. Ауылдағы ескерткіштерді зерттеу
5. Ауыл туралы материалдар жинақтау
6. Ауыл туралы мұражайлар ұйымдастыру
7. Ауыл туралы тарихи кештерін ұйымдастыру
8. Өлкетану тақырыбында конференция, пікір-талас ұйымдастыру
9. Қабырға газеттерін шығару, стендтер дайындау
Күтілетін нәтиже:
1. Өз Отанын сүйетін, оның тарихын, тілін, әдет-ғұрпын құрметтейтін тұлға тәрбиеленеді.
2. Оқушылардың туған өлкеге деген қадір-құрметін оята отырып, сол арқылы туып-өскен өлкеге, Отанға деген сүйіспеншілік қалыптастырады.
3. Оқушылар мүмкін болғанша зерттеу жұмыстарына қатысады.
4. Оқушыларда қоршаған ортаны бақылай алу білігі қалыптасады, олардың күнделікті қажетті істерге қатысу қабілеті дамиды.
5. Отанымыздың тарихына жаңа беттер қосылады.
Нормативтік-құқықтық құжаттарға, вариативтілік ұстанымына сай, жалпы білім беретін мектепте білім беру мазмұнының аймақтық компонентін жетілдірудің мақсаты өз өлкесін, елді мекенін, қаласын не ауылын жақсы білетін және сүйетін, оның әдет-ғұрыптарын сыйлайтын, табиғи, тарихи, мәдени ескерткіштерін қорғайтын, көпұлтты Қазақстанның отаншыл азаматын тәрбиелеу.
Мектептегі өлкетану жұмысының өзіндік міндеттері бар. Бұл міндеттер оқушылардың өмірге, қоршаған ортаға деген көзқарасын қалыптастыруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Білімдік міндеттері:
- өз елді мекенінің, өлкесінің тарихымен және қазіргі кездегі өмірімен, экономикасымен таныстыру;
- туған өлкенің табиғи ортасының алуан түрлілігі жайлы көзқарас қалыптастыру;
- тірі табиғат нысандары мен құбылыстардың бір-біріне тәуелділігін, байланысын, табиғат заңдарын оқып-білу;
- биология, география, химия, физика сабақтарында алынған білімді өмірлік тәжірибеде қолдана білу;
- өз елді мекенінің, ауданы мен облысының қазіргі кездегі өмірі және экономикасымен таныстыру;
- туған өлкесінің дамуы проблемаларын оқып-білуге жетелеу:
- табиғатқа дұрыс қарау нормаларын меңгерту;
- алынған білімді қазіргі кездегі экологиялық проблемаларды шешу барысында қолдана білу;
- туған өлке табиғатының ерекшеліктерін оқу;
- қажетті ақпаратты іріктеу дағдысын меңгеру.
Тәрбиелік міндеттері:
- өзінің туған өлкесіне, туған елі Қазақстанға деген патриоттық сезімін, сүйіспеншілігін тәрбиелеу;
- төзімділікті, өлкенің көпұлттылық және көпмәдениеттілік жағдайында төзімді мінез-құлық қалыптастыру;
- отбасылық қарым-қатынасты нығайту, пәннің мазмұнымен тек оқушыны ғана емес, оның ата-анасын да қызықтыру, отбасылық мұрағаттар, аталар мен әжелердің басқа да туыстардың әңгімелері арқылы өлкенің тарихы жайлы білімді тереңдету;
- отбасы мүшелерімен бірге өлке туралы әдебиеттер оқу, фильмдер, бейнефильмдер тамашалау;
- өлкенің табиғатын, тарихи және мәдени ескерткіштерін сақтау мен қалпына келтіру жұмыстарына оқушылармен қатар ата-аналарды да қатыстыру;
- жергілікті халықтың алдында тұрған проблемаларды шешуге ата аналармен бірге оқушыларды да қатыстыру;
- экологиялық мәдениет қалыптастыру;
- патриоттық және эстетикалық, сонымен қатар табиғат алдында жауапкершілік сезімін тәрбиелеу;
- ұжымда бірігіп жұмыс істеу, бір-біріне көмектесу, қолпаштау сезімдерін тәрбиелеу;
- балалардың бойында жақсы көру, барлық тіршілік атаулыға аяушылықпен қарау сезімдерін тәрбиелеу.
Дамытушылық міндеттері:
- туған өлке туралы неғұрлым көп білуге деген ұмтылысты, танымдық қызығушылықты, интеллектуалдық және шығармашылық қабілетті дамыту;
- тақырыптық акцияларға және жобаларға, кітапханалардың, ұлттық мәдени орталықтардың іс-шараларына, сайыстарға, олимпиадаларға қатысу арқылы туған өлке жайлы білімді тереңдетуге деген ұмтылысқа ынталандыру;
- болашақта білімді жалғастыру, мамандық және жұмыс орнын таңдау сұрақтарын шешуге бағыттау;
- күнделікті өмірде өлкетанушылық білім мен біліктілікті қолдана алу, жергілікті жердегі туындайтын проблемаларды шешуде өзінің орнын білу дағдысын қалыптастыру;
- туған өлкесінің өмірін жетілдіруге үлес қосуға деген ұмтылысты дамыту .
Өлкетану жұмысында тағы бір міндетті қосуға болады, ол - зерттеушілік сипаттағы міндеттер:
- қоршаған ортаның ластану деңгейін анықтау және туған аймақтың экологиялық жағдайын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу;
- логикалық ойлау қабілетін дамыту арқылы, проблема қою және оны шешудің жолдарын іздеу;
- оқығанды, танығанды, түсініксіз жағдайларды, мәліметтерді өз шығармашылығында көрсете білу;
- ізденіс арқылы таныс емес, белгісіз, түсініксіз құбылыстарды тануға, білуге, түсінуге ұмтылу.
Мектеп пәндерінің мазмұнындағы өлкетануды сипаттайтын ерекшеліктер:
- тарихи және ұлттық-мәдени өлкетану (ата-бабалар тарихы, шығу тегі, тарихи ескерткіштер, ежелгі қоныс-мекендер, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, өнеге, өмір сүру салтының ерекшеліктері және құндылықтары);
- табиғи-тарихтық өлкетану (жергілікті жердің климаты, жер бедері, топырағы, өзен-көлдері, пайдалы қазбалары, экологиясы, экологиялық проблемалары);
- биологиялық өлкетану (өсімдік түрлері, жануарлар әлемі);
- әдеби өлкетану (жергілікті ұлттардың әдеби мұралары және ауыз әдебиеті, жергілікті ақын-жазушылардың шығармалары);
- химиялық өлкетану (ауыз суының сапасы, ауаның ластануы, жергілікті жердегі тау-кен өнеркәсіптері т.б.);
- әлеуметтік-географиялық өлкетану (халықтың тығыздығы, елді мекендердің орналасу сипаты, ұлттық қолөнер түрлері, басқа елді мекендерден, аймақтардан алшақтығы, байланыс құралдары);
- әлеуметтік-демографиялық (ұлттық құрамы, жастық-жыныстық құрамы, көші-қон үдерісі, халықтың ұдайы өсуінің сипаты);
- әлеуметтік-экономикалық (халықтың өмір сүру деңгейі, еңбек ресурсы, кәсіби-мамандық құрамы, экономикалық даму келешегі);
- аймақтың экономикалық салаларының (ауылшаруашылық, құрылыс, таукен, химиялық т.б.), шығаратын өнімдері;
- әкімшілік-саяси (өлкенің шекарасы мен аумағы, инфрақұрылымының түрлері, басқару органдарының қызметі және жұмысты ұйымдастыруы);
- мәдени өлкетану (жергілікті ұлттардың ұлттық әндері мен билері, бейнелеу және сәулет өнері, қолөнері, жергілікті сазгерлердің музыкалық шығармалары, суретшілердің, мүсіншілердің, архитекторлардың туындылары т.б.);
- саяси (саяси факторлардың өлкенің өміріндегі рөлі, аймақтармен, елдермен қарым-қатынасы). Өлкетанудың түрлерін математикалық, физикалық, технологиялық деп жалғастыра беруге болады.
Аталған бөлімдерге сәйкес материалдарды іріктеп пән тақырыптарына кіріктіріп оқытудың мақсаты, мектептегі өлкетану жұмысын, оқушылардың өлкені білуге деген қызығушылығын арттыру болып табылады.
Өлкетану жұмысын мазмұнына қарай келесі топтарға бөлуге болады: - табиғатты және өзара байланыстың нәтижесінде ландшаф пен биогеоценоздарды құрайтын оның барлық элементтерін (геология, жер бедері, жер қойнауының байлықтары, климат, су қоймалары, топырақтар, өсімдік және жануарлар дүниесі) оқу, адамның іс-әрекетіне байланысты болатын табиғат өміріндегі жаратылыстану процестерімен танысу;
- өлкенің тарихи өткенін және халқын оқу, зерттеу (этнография, қалалар, ауылдар, топонимика);
- экономикалық өмірі мен шаруашылық құрылымын, сонымен қатар табиғат пен шаруашылықтың, шаруашықтың жеке салаларының өзара байланысын зерттеу;
- халықтың мәдени және рухани өмірі мен шығармашылық әрекетін зерттеу (ұлттық мәдениет, фольклор, сәулет өнері, қолөнері). Жоғарыда аталған өлкетануды сипаттайтын ерекшеліктерге сүйене отырып, мұғалімнің алдында тұрған маңызды мақсаттың бірі - баланы дамыту, оған халықаралық аренада өзінің туған мәдениетін таныта білу біліктілігімен негізделген патриоттық тәрбие беру болып табылады. Оқушыларды туған және басқа да мәдениет әлеміне кіргізу, олардың тіл құралы арқылы ойлау қабілеттерінің дамуына ықпал етеді, оқушылар туған халқының менталитетін түсінуге үйренеді. Жеке тұлғаның дүниетанымының қалыптасуы және мәдени дамуы оқушының туған өлкесінің мәдениеті, әдет-ғұрпы, салт-дәстүрлері, тарихы, тұрмысы туралы білімінің кеңеюі барысында жүзеге асады. Сондықтан да өлкетану материалдарын қолдану өзекті мәселе болып табылады.
Өлкетану жұмыстарын жасөспірімдерді тәрбиелеудегі ерекшеліктері:
- тарихи мәліметтермен тығыз байланыста болғандықтан, тарих ғылымдары және тарих оқу пәнінің негізгі ұстанымдары, әдістері, құралдарымен сипатталады;
- оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруда өлкетану жұмыстары жетекші фактор болып табылады;
- өлкетану жұмыстары экологиялық мәдениетті қалыптастыруда жаратылыстану пәндерімен, әсіресе географиямен, биологиямен және экологиямен тығыз байланыстылығымен сипатталады;
- өлкетану жұмыстарының ерекшелігі топонимика (гректің топос - орын, жер, онома - атау деген екі сөзінен тұрады, яғни жер-су атаулары деген сөз), ономастика (гректің onomastike - ат беру өнері, тіл білімінің жалқы есімдерді зерттейтін саласы) сияқты ғылымдардың, білімдердің өзгешеліктерімен анықталады.
Демек, топонимдер тарихи, географиялық және лингвистикалық мәннен хабар беріп тұрады деген сөз. Мұның өзі белгілі бір өңірдің топониміне қарап сол өңірде мекен еткен ұрпақтың тарихы туралы, тіршілік көзі жайында, ой-өрісі хақында, тіптен сезім сұлулығына дейін тамаша хабардар болып, белгілі бір қорытынды жасауға мүмкіндік береді;
- сыныптан тыс уақытта танымжорық, оқу-танымдық соқпақ, саяхат, экспедициялар сияқты жұмыс түрлерін ұйымдастырылуымен байланысады;
- мектеп оқушылары өзінің тұрғылықты жерінің тарихы, әдебиеті, қолөнер түрлері, табиғи жағдайы, табиғат ресурстары, жергілікті тұрғындардың тұрмыс тіршілігі, олардың табиғатпен бұрынғы және қазіргі қарым-қатынастары бойынша әр түрлі дерек көздерін, мұрағат қорларын, мұражай материалдарын қолданумен ерекшеленеді; - өлкетану жұмыстары оқушылардың алған теориялық білімдерін практикада қолдануға нақты мүмкіндік беріп, туған жеріне, отанына деген сүйіспеншілігін арттыруға, ұлттық құндылықтарға баулуға бағытталған өзіндік ерекшелігі бар оқу-тәрбие процесіне айналады.
Өлкетану материалдары арқылы отансүйгіштікке тәрбиелеу педагогикалық үдерістің: түсінік қалыптастыру - білім беру - біліктілік - практикалық іс-әрекетке баулу атты тізбегін құрастыруды көздейді. Мұғалім алдымен оқушылардың бойында:
‒ Отан адамның дүниеге келген жері ретінде, туған жердің табиғаты, ана тілі, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар, тарих, туған өлке тұрғындарының өміріндегі ұлттық ерекшеліктер, отансүйгіштік сезім туған өлкеге деген көзқарас түсініктерін қалыптастыру;
‒ ұжымда және өздігінен жеке жұмыс істеу барысында оқушы Отан, туған жер ұғымдарын меңгеруі тиіс, оқушыны туған өлкенің тарихын, өзінің ата-тегін, олардың тарихын өз бетімен оқып-білуге, Отанға, еңбек етуге, қоршаған адамдарға қарасты өзінің көзқарасын анықтауға, саралауға қажетті білімді қалыптастыру;
‒ оқушы саралау, түсініп оқу, ерінбей тірнектеп материал жинау, мұрағатта жұмыс істеу, экскурсияны жүргізуші дағдыларын үйрену арқылы біліктілігін арттырады;
‒ өлкетану жұмысының түрлері: саяхат, экскурсия, бақылау жүргізу, кеппешөп жинау, тәжірибелер жасау, мамандық иелерімен кездесулер тағы басқа практикалық іс-әрекеттерді оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, құндылық көзқарастарын қалыптастыруға, білуге деген қызығушылықтарын арттыруға бағыттау.
Қазіргі таңда мектеп табалдырығын аттаған әр бүлдіршін - ол ертеңгі қоғам мүшесі, болашақ иесі. Жас ұрпаққа саналы тәрбие, сапалы білім беру - бүгінгі күннің өзекті мәселесі екенін қоғамның қазіргі даму кезеңінде болып жатқан әлеуметтік-саяси және жаңа технологиялық өзгерістер, тәрбие мен білім беру жүйелерінің ісін жаңа сатыға көтеру үшін білім саласында жаңа, тиімді әдіс-тәсілдерді қолданудың қажеттілігі дәлелдеп отыр.
Тарихта өлкетану сабағын әңгіме, баяндау, тек түсіндіру арқылы оқыту айтарлықтай нәтиже бермейді. Баланы таң қалдыруды ұмытпа: "Даналыққа ұмтылу таң қалудан басталады" дегендей, оқушылардың оқу материалын оқып-үйрену кезінде таным белсенділігі жоғары болатын сабақтар білім мен біліктілікті сапалы түрде меңгеруді қамтамасыз ете алады. Тиянақты білім беру, оқу үрдісін жандандыру түрлі әдіс-тәсілді таңдай білуге, қолда бар көрнекілікке, құрал-жабдыққа, т. б. көптеген себептерге байланысты. Көрнекілік сабақтың танымдық құндылығын арттырады. Сондықтан бүгінгі таңда оқушыны қолдағы сурет пен үлестірме қағаздар қызықтыра қоймайды. Біріккен Ұлттар Ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр - ақпараттандыру ғасыры болғандықтан, география кабинеті толықтай интерактивті тақта, компьютермен жабдықталса, оқушының сабаққа қызығушылығын артары сөзсіз[6, 121-125б.].
Компьютерлік презентациялар қолдану сабақты көрнекті және жан-жақты етіп, жаңа сабақты жақсы игеруге көмектеседі. Бірақ осының бәрін іске асырып отыруға кабинеттің жабдықталмауынан үлкен кедергі келтіріп отыр. Электронды оқулықтар да бүгінгі таңда оқушының сабаққа ынтасын арттырушы құрал болып табылады. Кейбір сабақтарды қысқаша осы оқулықпен түсіндіріп өтсең де, келесі сабақта оқушының өзгеше дайындықпен келіп отырғанын байқауға болады. Күнделікті әр сабақты жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана отырып өткізу арқылы, оқушылар бойынан төмендегі қабілеттерді дамытуға тез қол жеткізуге мүмкіндік туады.
1. Білім, білік дағдыларын дамытуға қызығушылығын арттыру;
2. Жауапкершілік пен міндеттерін қалыптастыру;
3. Логикалық және ақпараттық ойлау қабілеттерін дамыту;
4. Өз бетінше ізденуге үйрету және компьютерлік сауаттылыққа тәрбиелеу;
5. Алған білімдерін өмірде қолдана білуге тәрбиелеу;
Тарихтық білімнің маңызды көзі және өлкетануды оқытуда негізгі құрал - тарихи оқиғаларды оқып, үйрену, географиялық сипаттағы мағлұматтарды ала білу дағдыларын дамыту, қалыптастыру болып табылады.
Көзбен көріп, қолмен ұста дегендей, әр сабақта кітаппен жұмыс оқушының тарихи нысандардың есте сақталуына ықпал етеді. Мүмкіндігіне қарай оқулықтармен қоса, жұмыс дәптерлері да бірге үлкен жағдай туғызар еді.Тарихтық білімді игеру кезінде өлкетануды оқыту процесінде тарихтық құралдар, аспаптар басты рөл атқарады. Жас ұстаз үшін керекті көмек түрлері
1. Онлайн сабақтары жиі өткізу;
2. Сабақтың тиімділігі мәселесі бойынша пәндік семинарлар;
3. Тарих пәнінен қазақша оқу әдістемелік құралдар мен дидактикалық материалдар, есептер жинағы ;
4. Тәжірибе алмасу сабақтары ;
5. Білім мен біліктілік көтеру курстары;
Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына ақпараттық технологиялардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр. Бүгінгі таңда жаңа технологияларды сабақта қолдану мен тәжірибелі ұстаздар сабақтарын тамашалауға үлкен мүмкіндік - ол онлайн режиміндегі сабақтар болып табылады. Ол жас ұстаздардың үшін үлкен көмек. Сабақты жаңаша, түрлендіріп өткізуге деген белсенділігін арттыруға ықпал етеді.
Тарих пәнінен қазақша оқу әдістемелік құралдардың аздығына, оқушы үшін дидактикалық материалдардың және жұмыс дәптерлерінің аздығынан байланысты практикалық жұмыс тапсырмаларын мұғалімнің өзі құрастыруға тура келеді. Тапсырмаларды құруда оқу-әдістемелік құралдарын, Тарих және табиғат басылымдарын, электрондық оқулықтарды, Интернеттегі ақпараттарды, т. б. ақпарат көздерін пайдаланудамыз. Көмекші құралдар көп болған жағдайда, жас ұстаздың кәсіби шеберлігі мен шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік жасайды. Тарихтық өлкетану - сыныптан тыс жұмыстың маңызды түрі. Тарихи өлкетанудың мәні - оқытушының жетекшілігімен өзінің өлкесінің анықталған территориясын оқу-тәрбие мақсатымен жан-жақты оқып тану. өлкетану жұмысы ерекше маңызды ролін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz