Күріштің температураға қатынасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

СӨЖ

Тақырыбы: Күріш өсіруге қажетті микротыңайтқыштар.
Оларды қолдану тәсілдері.

Орындаған

Алматы 2021
Жоспары:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Күріш өсімдігі туралы жалпы түсінік.
2.2 Күріш өсіруге қажетті микротыңайтқыштар. Оларды қолдану тәсілдері.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе
Топырақтағы қоректік элементтердің балансы, қоректік элементтердің шығымы шамаларымен тікелей байланысты болады. Қоректік элементтердің өніммен шығымының шамалары тыңайтқыштардың мөлшерлері, топырақ қасиеттері, ауа-райы жағдайлары, агротехника, өсірілетін сорттардың ерекшеліктері, негізгі және қосымша өнімдердің арақатынасы және т.б байланысты әртүрлі шамаларда өзгереді. Қоректік элементтердің шығымы, тек баланс пен элементтердің айналымы үшін ғана емес, тыңайтқыштардың нормаларын анықтау кезінде маңызды рөл атқарады. Сондықтан, олардың мәліметтерін зерттеу маңызды міндеттердің қатарына жатады.
Қоректік элементтердің шығымы екі негізгі көрсеткіштерден, яғни өсімдік органдарындағы заттардың концентрациясы мен анықтау кезіндегі олардың массасынан құралады. Күріш өнімін өндіруде азот пен фосфордың сіңірілуі, олардың өсімдік құрамындағы проценттік мөлшерлерімен салыстырғанда тәжірибе нұсқалары бойынша әртүрлі деңгейлерде өзгерді.
Сонымен, күріш дақылы өнімімен пайдаланылатын азот және фосфор мөлшері, тыңайтқыштардың түрлері мен мөлшерлеріне байланысты әртүрлі дәрежеде өзгереді. Ауылшаруашылық дақылдары топырақтың физика-химиялық қасиеттері мен биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес қоректік элементтерінің топырақтағы барлық қоректі пайдалана алмайды. Топырақтан қоректік элементтерді пайдалану коэффициенттерінің шамалары топырақтың гранулометриялық құрамы, ондағы азот, фосфор және калий мөлшеріне, яғни қамтамасыз етілу классына байланысты болады.
Күріш өнімділігінің топырақтан қиын еритін қосылыстарды сіңіру қабілетіне байланысты, тыңайтқыштар құрамынан қоректік элементтерді пайдалану коэффициенттері әртүрлі дәрежеде өзгереді.
2.1 Күріш өсімдігі туралы жалпы түсінік.
Күріш Жер шарының 23 халқы үшін негізгі азық-түлік болып табылады. Күріш дәнін орташа алғанда 12,2% дейін су, 6,9% азотты заттар, 2,1% май, 69,3% азотсыз заттар, 6,5% клетчаткалар және 3,5% күл құрайды. Күріш жармасы 60-65% -дан тұрады. Күріш жармасында 14% су, 0,4-0,5% май, шамамен 7,7% ақуыз, 75,2% - ға дейін көмірсулар 2,2% клетчаткалар және 0,5% күл бар. Күріштің дәнінен крахмал, спирт және сыра алынады [5-7]. Егістік алқаптары мен жалпы жиналатын өнім бойынша күріш дәнді дақылдар (бидайдан кейін) арасында екінші орынға ие. Әлемдік ауқымда күріштің егіс алқаптары 112 елде 145 млн. га аумақта орналасқан, жылына шамамен 600 млн. т астық өндіріледі. Қазақстанда күріштің жалпы жиналатын мөлшері 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 12% -ға өсті.
Негізгі астық егетін Алматы, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарында жиналған алқаптың 3,6%-ға ұлғаюы байқалады. Рейтинг бойынша Қызылорда облысы, жиналған алқаптардың ауданы бойынша (84 206,8 гектар) бірінші орынды алады, бұл жалпы мәліметтердің 85% құрайды .
Егіндік күріш (Oryza sativa L.) - гигрофитті табиғаттың шөп тұқымдас өсімдігі. Күріште вегетацияның келесідей фенологиялық фазалары бар: өну, көктеу, түптену, сабақтану (сабақ шығару), шашақтану - гүлдену және пісу.
Күріштің тамыр жүйесі шашақты және тереңге кетпейді, ұзындығы 30-40 см. Ол 0-15 см тереңдікте орналасады. Күріш қосалқы тамырларды тек жер асты бөлігінен ғана емес, жер үсті бөлігіндегі түйіндерінен де құруға қабілетті. Бұл тамырлар күрішті әдетте суға бастырудың ықпалынан пайда болады. Күріштің тамыр жүйесі, жапырақтары мен сабақтарында дамыған ауа өткізетін ұлпалар бар. Осының арқасында өсімдікте қажетті оттегі концентрациясы сақталады. Тамырларда салыстырмалы түрде аз мөлшерде тамыр түкшелері бар.

Сабақ тығыз түйіндерінен жеке бөліктерге - түйін аралығына бөлінген. Сабақ - дөңгелек, көп бөлігінде жапырақтардың қынаптарымен түзілген қуыс сабан, биіктігі 80-120 см. Сабанның ұзындығына байланысты күріш өсімдіктері тік тұратын, иілген, жартылай иілген және т.б. болып бөлінуі мүмкін. Өсімдікте орта есеппен шамамен үш - бес өнімді сабақ пайда болады. Күріштің жапырақтары ұзын, ұзын-қияқты параллельді тарамдалған. Пластинканың ортасында ең ірі орталық түтік өтеді. Жапырақтың негізінде қалыңдап, оның бүкіл ұзына бойында ауа өткізетін жолақ болады. Жапырақтарының шеті аратісті үшкір, ұзындығы - 20-25 см және ені - 1,5-2 см. Масақ гүлшоғырының ұзындығы 20-30 см, бұтақшаларының саны көп. Масақтары бір түсті, гүл шашақ басы 30 данадан 200 данаға дейін. Гүлдерінде алты аталық және сопақша түйіні бар.
Күріш - өздігінен тозаңданатын өсімдік. Астық қабықшалы, бастыру кезінде бүтін жолақ болып гүл және масақты қабыршақтарымен бірге түседі.
Күріштің температураға қатынасы. Температура дәндегі биохимиялық үрдістердің қарқындылығына әсер ететін ең белсенді факторлардың қатарына жатады. Күріш егістігінің температуралық режиміне әсер ете отырып, тұқымның және дәннің эндоспермасы мөлшері мен салмағын арттыруға, тұқымда еритін көмірсулардың, азотты қосылыстардың, қышқылда еритін фосфордың, липидтердің мөлшерін өзгертуге, пісу фазасын қысқартуға немесе ұзартуға және осылайша тұқым сапасына әсер етуге болады.
Күріш өте жылу сүйгіш. Оның тұқымы 11-12°С температурада өнеді, тіршілікке қабілетті өскіндер 14-15°С температурада пайда болады. Өсімдіктердің өсуі үшін оңтайлы температура 25-30 °С, ал максималды 40°С. Төмен температура күріштің өсуі мен дамуын тежейді. Жылудың жеткіліксіз мөлшері қолтықбүршіктің өсуін тежейді. Егер су қабатының температурасы апта бойы 17-20°С болса, онда қолтықбүршік дамып өспейді. Су температурасы 28-30°С кезінде жанама өркендердің өсуі басталады. Бірақ олардың ең қарқынды өсуі 26-28°С кезінде болады. Қоршаған орта температурасының қысқа мерзімді өзгеруі өсу конусының дифференциациясы кезеңінде пайда болатын болашақ күріштің гүл шашақ басы масақтарының санына (оң немесе теріс) әсер етуі мүмкін.
Күріштің өнімін қалыптастырудағы маңызды кезең - сабақтану кезеңі болып табылады, оның барысында масақтың өнімділігі қаланады. Осы кезең үшін оңтайлы температура 20-22°С, бұл күріш өсімдіктерінің алдыңғы даму фазалары үшін оңтайлы температурадан 4-6°С төмен. Күріштің гүлденуі табиғи жағдайда, температураның өсуі максимумға жетіп барып төмендемейінше ерте басталмайды. Ең ыстық күндердің онкүндіктегі орташа температурасы 1,5-3,0°С төмендеуі, күріштің гүлдену кезі болып табылады. Оңтайлы жағдайларда (25°С және одан жоғары) күріштің гүлдеуі ашық, ал 20°С төмен температурада күннің екінші жартысында жиі жабық болады. Күріштің пісіп - жетілуі үшін 24°С температура оңтайлы болып табылады, оның 30°С жоғарылауы өнімділіктің төмендеуіне әкеледі. 17-18°С - ден төмен температурада күріш пісіп жетілмейді. - 0,5°С қатқақтар күріш үшін қауіпті, ал -1°С оны жояды. Күріш температураның тәуліктік ауытқуына шұғыл әсер етеді. Бұл мағынада су басқан кезде су қабаты белгілі бір қорғаныс қызметін орындайды, атап айтқанда, ол топырақ температурасының ауытқуын төмендетеді.
Күріштің ылғалға қатынасы. Күріш өзінің экологиялық табиғаты бойынша гигрофит. Ол 10-15 см су қабатына ұзақ суға бастырылуға төзіп, күріш егістігінің өзіндік микроклиматын қалыптастырады. Транспирациялық коэффициенті 500-ден 800-ге дейін ауытқиды. Судың тұрақты қабаты күріштің транспирациясын төмендетуге әкеледі. Ол құрғақ заттың түзілуіне біршама үнемді ылғал жұмсайды. Судың ең үлкен қажеттілігі өте қиын кезеңде байқалады, сондықтан суарусыз күріш өте ылғалданған аудандарда да төмен өнім береді. Тамыр шашақтары аз болғандықтан, тамырдың сорғыш күші әлсіз. Мол сумен қамтамасыз ету қажеттілігі күріш ұлпаларындағы судың аз болуымен түсіндіріледі. Танаптардағы су қабаты жылу режимін және минералды қоректену жағдайын жақсартады, тұзданған топырақтарды шаяды, оларды эрозиядан сақтайды, арамшөптермен күресуге ықпал етеді және күріштің ұзақ алмастырмай өсіруге мүмкіндік береді және оның өсуі үшін қолайлы орта жасайды.
Күріштің жарыққа қатынасы. Күріш - қарқынды инсоляцияны талап ететін қысқа күннің дақылы. Күріш үшін оңтайлы жарықтандыру 40-60 мың люкс. Шашақтану үшін тропикалық сорттардың көпшілігі 11-12 сағаттық күнге мұқтаж. Солтүстік аудандарда бұл сорттар шашақтанбайды. Дегенмен, жарықкезеңге бейтарап күріш сорттары бар. Ұзақ жарықты күн оларда шашақтанудың басталуын шектемейді, ұзақ мерзімді вегетациялық кезеңінің арқасында өсімдіктердің неғұрлым қуатты вегетативтік дамуына ықпал етеді.
Әсіресе, жарықтың әлсіз болуы өскіндердің бастапқы фазасында теріс әсер етеді.
Күріштің топыраққа қатынасы. Күріш әртүрлі топырақтарда өсірілуі мүмкін. Топырақтың жарамдылығын анықтау кезінде оның түйіртпектілік құрамы мен су өткізгіштігін ескеру қажет. Күріш үшін ауыр байланысқан, сазды, ылғалды жақсы ұстап тұратын, органикалық заттарының мөлшері жоғары өзен алқаптарындағы шөгінді топырақтар ең жақсы болып табылады. Күрішті өсіруге күшті батпақты, сондай-ақ жеңіл құмды топырақтар жарамсыз. Күріш үшін топырақ ерітіндісінің реакциясы маңызды. Күріш өсімдігі топырақ қышқылдығына қарағанда, сілтілік жағына ауытқуға сезімтал.
Қоректік элементтермен толық қамтамасыз етілген кезде топырақтың оңтайлы қышқылдығы рН 4,0-5,7 шегінде ауытқиды. Ол орташа тұзды топырақты жақсы көтереді.
Өсу фазалары. Күріштің жеті фенологиялық фазасы бар. Тұқымдардың өнуі суды 23-28% сіңіруімен сипатталады. Тұқымның өсуі жас өсімдікке айналады. Өсу конусы пайда болады. Алғашқы нағыз жапырақ 22- 25ºС температурада тұқым өнгеннен кейін бес-жеті күнде, 10-12 күннен кейін 16-20ºС температурада және 14-16 күннен кейін 12-14ºС температурада пайда болады. Тұқымның басты ұрық тамыршасы дән өнгенде колеоптильден кейін пайда болады. Нағыз жапырақтар пайда болған кезде алғашқы тамыр жүйесін қалыптастыратын, тұқым түйіндернің түптенуінен тұқымдардың қосалқы тамырлары өсіп шығады. Бастапқы тамырлар екінші рет қалыңдай алмайды. Тұқымның ұрық түйіндерінен қосымша тамырлар пайда болады,олар екінші рет қалыңдауға қабілетті. Тұқымдарды таяз еккен кезде ұрық түйінді қосымша тамырлар тікелей сабақтардың түбінде пайда болады.
Терең өңдеу кезінде мезокотиль едәуір ұзарады, қосымша тамырлардың пайда болу аймағы топырақ бетіне жақындайды. Вегетацияның бастапқы кезеңінде тамырлардың өсу қарқындылығы осындай жапырақтардан бірнеше есе асып түседі.
Өнуі. Фаза үш-төрт нағыз жапырақтар пайда болғанға дейін созылады. Қолтықбүршік пен түбіртүптес ұлпаның көбеюі меристемадан бастап өседі. Өсудің соңында ең жоғарғы жапырақтары пайда болады.
Түптену. Түптену үшінші-төртінші жапырақтардың пайда болуынан басталады, 25-30 күнге созылады және сегіз-тоғыз жапырақта аяқталады. Конустың өсуі қарқынды көбейе бастайды, өне бастаған гүл шашақ басы мен оның тармақтарының түйіндері жекешеленеді. Өнімді гүл шашақ басының негізі қаланады. Сегіз-тоғыз жапырақ шыққаннан кейін жоғарғы буынаралық сабақ көбейе бастайды.
Сабақтың шығуы 9-10 жапырақтың пайда болуымен басталады. Осы уақытта буынаралық сабақтар көбейеді. Өсімдіктердің және оның барлық мүшелерінің қарқынды өсуі байқалады. Өне бастаған гүл шашақбасының күрт айқын өсуі жүреді, екінші және кейінгі ретті тармақтары мен масақ бүрлері қаланады.
Масақтану. Жалауша жапырағының жапырақ қынабынан қалыптасқан гүл шашақ басы жоғары шығады. Гүл шашақ басы өсінің өсуі масақтануға дейін тоқтатылады. Өсімдіктің масақтануы мен өсуінен кейін, әсіресе олардың соңғысының буынаралық сабақтарының өсуі қамтамасыз етіледі. Күріш өсімдігінің масақтану кезеңінде ескі тамырлардың ең көп саны және тамырлардағы аэренхиманың ең көп дамуы болады.
Күріштің гүлдеуі масақтанумен бір мезгілде басталады және бес-жеті күнге жалғасады. Күріш - өздігінен тозаңданады. Күріште алмасып тозаңдану 7% -дан аспайды. Гүлдену ашық, аралық түрде және жабық болуы мүмкін. Ол масақтың жоғарғы бөлігінен басталады және біртіндеп төмен қарай жүреді. Тармақта әдетте бірінші болып жоғарғы масақ гүлдейді, содан кейін ең төменгі, содан соң гүлдеу біртіндеп төмен түседі. Гүлденуге оңтайлы жағдайлар: температура 27-28ºС, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы - 70-80%. Бұлттылық, жел, жаңбыр, 12-15 ºС температура табиғи жағдайда гүлденуді және ұрықтануды тежейді және тоқтатады. Егістікте су қабатының болмауынан гүлдену мен ұрықтану едәуір дәрежеде бәсеңдейді.
Пісу. Күріш сүтті, балауызды және толық - пісу кезеңдері өтеді. Ұзақтығы 30-40 күн, ауа мен топырақтың температурасына байланысты. Сүтті пісу ұрықтанудан кейін 11-12 күні басталады. Дәнектің толық ұзындығы мен ені қалыптасады. Оның құрамы сүтке ұқсас. Балауызды пісуі ұрықтанудан кейін 31-32 күнде басталады. Кейде балауызды пісу шеміршекті және ұнды болып бөлінеді. Піскен кезде жасыл дәндердің саны мен дәннің қабықшалығы азаяды, шашылғыштығы артады. Масақ басындағы дән бес-жеті күн аралығында піседі, осындай аралықта әртүрлі өркендердегі дәндер піседі. Дән арқылы судың жойылуы пісудің соңғы күніне дейін жүреді. Піскен дәндердің саны температура 30-35°С дейін жоғарылаған кезінде артады. Бұл ретте дәннің ең көп мөлшері ауаның ылғалдылығы төмен болған кезде піседі.
Вегетацияның бір кезеңінен екіншісіне өтуі зат алмасуының өзгеруімен және жаңа морфологиялық түзілімдермен байланысты. Сондықтан күріш өсімдіктерінің жылуға, ылғалға, қоректік заттарға және өсудің басқа да факторларына қажеттілігі вегетация барысында өзгереді. Жеке дамудың морфологиялық сипаттамасын аяқтай отырып, күріш күшті регенерациялық қабілетке ие екенін атап өткен жөн. Оны қайта отырғызғаннан кейін (бұл көшетті дақылға негізделген) жақсы өнеді, жер үсті сабақтарының бөліктерінен (және примитивті формадағы тамыр сабақтар), түптену буынынан, жанама өркендерден өсімдік қалыптасады.
Барлық осы жағдайларда морфологиясы жоғарыда сипатталған жеке дамудың барлық циклінен өтуге қабілетті қалыпты жаңа өсімдіктер пайда болады. Күріштің өскіндері басқа дақылдарға (тіпті басқа тұқымдас тармақтарға) егілуі мүмкін.
Күріштің басқа дақылдардан айырмашылығы, вегетациялық кезеңнің көп бөлігінде тұрақты суға бастырылып өсіп-өнеді. Күріш алқаптарының су қабатымен бастырылуынан топырақта еркін оттегі қалмайды, тотықсыздану үрдісі дами бастайды, бұл күріш өсімдіктерінің қоректенуі мен өсуінің көптеген ерекшеліктерін туындатады.
Төртінші жапырақтану кезеңінде, яғни көктеу кезеңінің соңында, қолтықбүршік ұлғайып, өне бастаған жанама өркендерге айналады. Көктеу кезеңінің ортасында (бесінші-алтыншы жапырақ) өсу конусында, ал одан кейін, сабақ түйіндерінің буынаралықтарында жапырақ салу аяқталады. Өсу конустарында күріштің генеративтік кезеңге көшу үрдістері жүреді: онда қайта құру басталады, ол соңында оның масақтың органдарын қалыптастыру қабілетін қамтамасыз етеді. Сабақтану кезеңінің басында өне бастаған гүл шашақ басында қанша масақ болса, піскенде масақтардың саны сонша болады. Алайда, гүл шашақтың саны едәуір дәрежеде температуралық жағдайлар мен оны салу кезеңіндегі өсімдіктің азотпен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.