Мұнай қалдықтарын кокстау әдістемесі

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Есенов А. М.

МҰНАЙДЫҢ АУЫР ҚАЛДЫҒЫНАН КОКС АЛУ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В050720- «Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығы

Алматы 2020

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Химия және химиялық технология факультеті

Химиялық физика және материалтану кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Мұнайдың ауыр қалдығынан кокс алу»

5В050720- «Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығы бойынша

Алматы, 2020

РЕФЕРАТ

Дипломдық жұмыстың көлемі 49 бет, 9 сурет, 9 кесте, 61 дереккөз.

КОКС, МҰНАЙДЫҢ АУЫР ҚАЛДЫҚТАРЫ, ГУДРОН, КҮКІРТ, КОКСТАУ, МЕТАЛСЫЗДАНДЫРУ, КҮКІРТСІЗДЕНДІРУ.

Жұмыстың мақсаты: мұнайдың ауыр қалдығынан кокс алу тәсілін әзірлеу.

Зерттеу нысаны: мұнайдың ауыр қалдығы - Павлодар мұнай химиясы зауытының гудроны.

Зерттеу пәні: мұнай қалдықтарын кокстау процесі.

Жұмыстың жаңалығы - алдын-ала адсорбциялық әдіспен металсыздандырылған және күкіртсіздендірілген мұнайдың ауыр қалдығы - гудроннан сапасы жақсартылған кокс алынды.

Жұмыста мұнайдың ауыр қалдығы - Павлодар мұнай химиясы зауытының гудронын құрамындағы металдар мен күкірт мөлшерін азайту және кокс шығымын көбейту мақсатында кокстау процесі жүргізілді. Гудронды алдын-ала ванадий (V) оксиді ксерогелімен түрлендірілген цеолит негізіндегі адсорбенттермен металсыздандыру және күкіртсіздендіру жүргізіледі. Кокстау процесінің нәтижесінде кокс шығымы 22-36 %-ды құрады, алынған кокс үлгілері негізгі физика-химиялық көрсеткіштері бойынша КЗА маркасының талаптарын қанағаттандырады.

Жұмыстың практикалық маңызы - зерттеу нәтижелерін сапасы жақсартылған кокс алу үшін мұнай өңдеу зауыттарына ұсынуға болады.

РЕФЕРАТ

Объем дипломной работы составляет 49 страниц, 9 рисунков, 9 таблиц, 61 источников.

КОКС, ТЯЖЕЛЫЕ НЕФТЯНЫЕ ОСТАТКИ, ГУДРОН, СЕРА, КОКСОВАНИЕ, ДЕМЕТАЛЛИЗАЦИЯ, ОБЕССЕРИВАНИЕ.

Цель работы: разработать способ получения кокса из тяжелых нефтяных остатков.

Объект исследования: тяжелый нефтяной остаток - гудрон Павлодарского нефтехимического завода.

Предмет исследования: процесс коксования тяжелых нефтяных остатков.

Новизна работы - получен кокс с улучшенным качеством из гудрона - тяжелого нефтяного остатка при предварительной деметаллизации и обессеривании методом адсорбции.

В работе проведен процесс коксования тяжелого нефтяного остатка - гудрона Павлодарского нефтехимического завода с целью снижения содержания металлов и серы и повышения выхода кокса. Предварительно проводится деметаллизация и обессеривание гудрона адсорбентами на основе цеолита, модифицированного ксерогелью оксида ванадия (V) . В результате процесса коксования выход кокса составил 22-36 %, по основным физико-химическим показателям образцы полученного кокса удовлетворяют требованиям марки КЗА.

Практическая значимость работы заключается в том, что результаты исследования могут быть представлены на НПЗ для получения кокса улучшенного качества.

ABSTRACT

The volume of the thesis is 49 pages, 9 figures, 9 tables, 61 sources.

COKE, HEAVY OIL RESIDUES, HEAVY VACUUM FRACTION, SULFUR, COKING, DEMETALLIZATION, DESULFURIZATION.

Purpose: to develop a method for producing coke from heavy oil residues.

Object of study: heavy oil residue - vacuum residuum of Pavlodar petrochemical plant.

Subject of research: the process of coking of petroleum residuum.

Novelty of work - coke with improved quality was obtained from vacuum residuum, a heavy oil residue from preliminary demetallization and desulfurization by adsorption.

The process of coking of heavy oil residue - vacuum fraction of the Pavlodar Petrochemical Plant is carried out in order to reduce the content of metals and sulfur and increase the yield of coke. The demetallization and desulfurization of the vacuum fraction is preliminarily carried out using adsorbents based on a zeolite modified with a xerogel of vanadium (V) oxide. As a result of the coking process, the coke yield was 22-36%; according to the main physico-chemical parameters, the samples of the obtained coke satisfy the requirements of the KZA brand.

The practical significance of the work lies in the fact that the results of the study can be presented at refineries to produce coke of improved quality.

Мазмұны

Кіріспе

Мұнай өңдеу өнеркәсібінің өзекті мәселелерінің бірі ауыр мұнай қалдықтарын өңдеу болып табылады. Мұнай өнеркәсібінде ауыр мұнай қалдықтарын пайдаланудың негізгі қиындығы катализаторлардың жедел дезактивациялануына, жабдықтың коррозиясына, реакторлардың шайырмен ластануына әкелетін күкіртті және құрамында металл бар қосылыстардың жоғары мөлшері болып табылады.

Ауыр мұнай қалдықтарын өңдеудің кең таралған процесі мұнай коксы мен дистиллятты фракцияларды алуға мүмкіндік беретін кокстеу процесі болып табылады. Бүкіл әлем бойынша кокстеуге дистилляттардың ең көп мөлшерін ала отырып, ауыр қалдықтарды кәдеге жарату, мотор отындарын өндіру және өнеркәсіптің түрлі салаларында пайдалану үшін берілген сападағы коксты алуға үлкен мән беріледі. Мұнай коксы түсті металлургияда, алюминий, цемент өндірісінде коррозияға төзімді аппаратураны дайындауға арналған конструкциялық материал ретінде пайдаланылады. Кокстың күкіртті және жоғары күкіртті түрлері кейбір металдардың тотыққан кендерін шахталық балқыту кезінде, күкірт көміртек, натрий сульфиді және т. б. өндірісінде қалпына келтіргіш және сульфидтік қоспа ретінде пайдаланылуы мүмкін. Төмен сұрыпты мұнай кокстары отын ретінде пайдаланылады.

Өнеркәсіпте кокстау процесінің келесі нұсқалары бар [1] :

1. Кокс кубтарында мерзімді кокстеу. Кубтарда кокс шыңдалады және электродтар өндірісі үшін қолданылатын ірі кесекті кокс шығады. Төмен өнімділігіне байланысты бұл әдіс кеңінен таралған жоқ.

2. Үздіксіз кокстау (шетелде «флюид-крекинг» процесі) . Ұнтақ тәрізді жылу тасымалдағыштың «қайнаған қабатында» жүзеге асырылады және дистиллятты фракциялардың барынша шығуына бағытталған.

3. Ұнтақ тәрізді коксты («флексикокинг» процесі) кейіннен бу-оттегі (ауа) газдандырумен термоконтакттаудың құрамдастырылған процесі.

4. Баяу кокстау. 470-510 ⁰ С дейін қыздырылған шикізат кокс камераларына беріледі, онда кокс және газ тәрізді өнімдердің пайда болуымен термиялық крекинг реакциялары өтеді. «Баяу» кокстау процесі деп аталған себебі, өйткені шикізат пештерде тез қызады және ол біртіндеп жылытылмайтын қуыс камерада коксқа айналады.

Баяу кокстаудан басқа жоғарыда келтірілген процестер Қазақстан Республикасының мұнай өңдеуді дамытудың мемлекеттік бағдарламаларында жақын арадағы болашаққа қарастырылмайды.

Баяу кокстау процесі - металдардың мөлшері жоғары мұнайдың ауыр қалдықтарын өңдеудің кең таралған әдістерінің бірі. Бұл процесте металсыздандыру дәрежесі 95-98 %-ға жетеді.

Бірақ кокстау процесін өндіріске кең енгізуге басты кедергі - 5-7 % күкірт және ауыр металдар мен күлдің мөлшері жоғары кокстың үлкен шығымы (шикізатқа есептегенде 30 %-ға дейін, мұнайға есептегенде 15 %) . Алынатын кокс құрамындағы күкірт мөлшеріне байланысты электродтық бұйымдар өндірісінде қолдануға жарамайды.

Мұнай коксы - алюминий электролизерлерінің анодтары өндірісі үшін негізгі шикізат. Ол жоғары металлургия үшін легирленген болат пен түсті металдар өндірісінде, атомдық-энергетикалық кешенде, сондай-ақ реактивті техниканың дамуымен - аппарат құрылысында (көмірграфитті материалдар) өте қажет. Мұнай коксының сапасының көрсеткіштері: ылғалдылығы, ұшқыш заттарының шығымы, күлділігі, күкірт мөлшері, тығыздығы, металдардың (Ni, Fe және V) мөлшері. Бірақ негізгі экологиялық талап - күкірт мөлшері. Қазіргі уақытта мұнай коксындағы күкірт мөлшері 1 %-дан 3 %-ға көбеюде, бұл алюминий өндірісінің тиімділігін азайтады.

Кокс сапасы алюминий өндірісінің технологиясын, экологиясы мен экономикасын анықтайды. Алюминий өндірушілердің көзқарасы тұрғысынан мұнай коксы келесі қасиеттерге ие болу керек: күлділігі аз және катализдік қосымшалары болмау керек, оттегі мен СО ₂ -ге тұрақтылығы жоғары, кеуектілігі мен меншікті электр кедергісі төмен, механикалық беріктілігі өңдеуге жарамды және микроқұрылымы жақсы болу керек. Сондықтан кокстың аздаған мөлшері ғана алюминий өнеркәсібінің барлық талаптарын қанағаттандыра алады.

Өндірілетін кокстың жалпы балансының тек жартысының ғана құрамында 1, 5 %-дан аз күкірт бар. Күкірті аз кокстың ванадий мөлшері де аз және алюминий өнеркәсібінде қолданылады, оның аз ғана мөлшері күкірті аз, мысалы пекті кокстарға шихталық қоспа ретінде электрод өндірісінде қолданылуы мүмкін. Күкірт мөлшері 2, 0-2, 8 % кокстың негізгі массасы электрод өндірісіне жарамсыз және алюминий өнеркәсібіне жарамдылығы аз.

Кокс сапасының көп факторларға тәуелділігі, оның реакцияға түсу қабілетінің бастапқы мұнай, гудрон, катализдік қосымшалар (ванадий, никель, темір, күкірт) табиғатына, кокстау, құрыштау, өңдеу, тасымалдау шарттарына тәуелділігі технология үшін қажет қасиеттері стандартты өнім алу процесін күрделендіреді.

Осыған байланысты жұмыстың мақсаты - мұнайдың ауыр қалдығы - гудроннан құрамындағы күкірт пен металдардың мөлшері аз кокс алу тәсілін әзірлеу.

Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:

• гудронды кокстау процесін өткізіп, процесс өнімдерінің шығымын анықтау;
• алынған кокстың физика-химиялық сипаттамалары мен құрамындағы күкірт пен металдардың мөлшерін анықтау;
• кокстың стандарт талаптарына сәйкестігін анықтау;
• алынған коксты пайдалану мүмкіндігін қарастыру.

1 ӘДЕБИЕТТЕРДІ ШОЛУ

1. 1 ҚР және шетелде кокстау процесінің қазіргі жағдайы

Өндірілетін табиғи материалдардың едәуір бөлігі кейіннен өңдеу кезінде өндіріс қалдықтарына түседі. Өндірістің қалдықтары мен жанама өнімдерін кәдеге жарату бастапқы шикізат ресурстарының өсуіне арналған шығындарды тікелей үнемдеуді, табиғи шикізат экспортының (импортты азайтудың) мүмкіндігін кеңейтуді қамтамасыз етеді [1] .

Қазіргі заманғы мұнай өңдеу саласындағы өзекті мәселелердің бірі ауыр мұнай өндіру және өңдеу болып табылады. Ауыр мұнай өндіру қымбат және күрделі процесс болып табылады және дәстүрлі өңдеу сұлбаларын пайдалану рентабельді емес болады [2, 3] . Ауыр мұнай күкіртті қосылыстардың жоғары болуымен, ауыр металдардың едәуір мөлшерінің болуымен сипатталады, жоғары кокстенушілікке, жоғары тұтқырлыққа ие және олардың құрамында жеңіл компоненттер аз. Осы себепті жоғары қосылған құны бар сапалы мұнай өнімдерін ала отырып, ауыр мұнай өңдеудің неғұрлым тиімді технологияларына көшу қажет.

Мұнай өңдеу саласының алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі мұнайды қайта өңдеу тереңдігін арттыру және шикізатқа мұнай қалдықтарын қайта өңдеуді тарту болып табылады. Осыған байланысты кәсіпорындарда мұнай шикізатын деструктивті қайта өңдеу процестерінің, атап айтқанда мұнай қалдықтарының кең ауқымын өңдеуге мүмкіндік беретін кокстау процестерінің қосымша қуаттарын пайдалануға енгізу қызығушылық тудырады.

Қазіргі уақытта мұнай өндірудің әлемдік тәжірибесінде өндірілетін мұнайдың ауырлау үрдісі және қазандық отындарына қажеттілік төмендеген кезде олардағы күкірт қосылыстары құрамының ұлғаюы байқалады.

Мұнай және қайталама шикізатты қайта өңдеу технологиясын таңдау мұнай өнімдерінің сапасына қойылатын талаптармен және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі заңнамалық актілермен айқындалады, МӨЗ дамуында мұнай қалдықтары мен ауыр газойльдарды гидрогенизациялық қайта өңдеу процестері аса маңызды болып табылады [1] . Батыс Еуропада, Азияда және әлемнің басқа да өңірлерінде жоғары күкіртті қазандық отыны нарығының айналымы болжануда.

Мұнай қалдықтарын баяу кокстау әлемдегі мұнай өңдеудің кең таралған процестерінің бірі болып табылады. Бүкіл әлемде баяу кокстау қондырғыларының жалпы қуаты шикізат бойынша жылына 150 млн. т. құрайды. Әлемдік өндірушілер арасында Қытай мен Солтүстік Америка көшбасшы орын алады, оның үстіне баяу кокстаудың әлемдік қуаттарының 70%-ға жуығы АҚШ-та шоғырланған. Кокстау қуаттарының ең жылдам өсуі Азия, Солтүстік Америка мен Еуропада орын алады және тиісінше жылына 8, 33 және 1, 4%-ды құрайды.

Бастапқы өңдеуден отандық мұнай өңдеудегі кокстау процесінің үлесі -2, 0 % құрайды. Қазақстанда үш ірі МӨЗ жұмыс істейді: Павлодар мұнай химия зауыты (ПМХЗ), жобалық қуаты - жылына 6 млн. т мұнай; Шымкент «Петро Қазақстан Ойл Продактс» зауыты, жобалық қуаты - жылына 5, 25 млн. т мұнай; Атырау мұнай өңдеу зауыты (АМӨЗ), жобалық қуаты-жылына 5 млн. т мұнай.

Атырау мұнай өңдеу зауыты - Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу саласының тұңғышы, Ұлы Отан соғысы жылдарында екі жыл бойы АҚШ-тан «ленд-лиз» өндірістік орындарға жеткізілетін жабдықтарды жинақтау негізінде салынған, 1945 жылдың қыркүйек айында пайдалануға берілген.

Павлодар мұнай химия зауыты - Қазақстанның солтүстік-шығысындағы мұнай өңдеу және мұнай өнімдерін өндіру бойынша ірі кәсіпорын. Зауыт 1978 жылы пайдалануға берілді және Батыс Сібір кен орындарының мұнай шикізатын өңдеуге бағытталған. 1985 жылы салынған

Шымкент мұнай өңдеу зауыты Қазақстанның үш МӨЗ-нің ең жаңасы болып табылады. Шымкент МӨЗ - Қазақстанның оңтүстігінде, Республиканың ең тығыз бөлігінде орналасқан жалғыз мұнай өңдеу зауыты. Қолайлы географиялық орналасуын және жоғары техникалық мүмкіндіктерін ескере отырып, кәсіпорынның ішкі және сыртқы нарықтарға жеткізуді жүзеге асыру үшін барлық алғышарттары бар.

Ірі зауыттардың екеуі - Атырау МӨЗ және Павлодар МХЗ толығымен «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясының (ҚМГ) меншігінде, ал Шымкент МӨЗ тең үлестермен ҚМГ және Қытай ұлттық мұнай-газ корпорациясына (КННК/CNPC) тиесілі.

Коммерциялық тұрғыдан алғанда, қазақстандық МӨЗ процессинг схемасы бойынша жұмыс істейді және осылайша, нарықтық күштердің ықпалынан оқшау қалады. МӨЗ-ден ондаған ірі және шағын алыс-берістер (жеткізушілер) жұмыс істейді: олар мұнайды жер қойнауын пайдаланушылардан сатып алады, оны өңдеу жүргізілетін МӨЗ-ге жеткізеді, содан кейін алынған мұнай өнімдерін сатады.

Қазақстандық МӨЗ-ге мұнайдың ірі жеткізушілері «ҚазМұнайГаз», «Petrosun», «Petroleum Operating» сияқты компаниялар болып табылады, олар ҚР МӨЗ өңделетін мұнайдың негізгі бөлігін жеткізеді. Мұнай тұтынушылар ретінде үш МӨЗ-мен қатар «Конденсат» АҚ және «CaspiBitum» БК ЖШС атап өткен жөн.

«Конденсат» АҚ қызметінің негізгі түрі Қарашығанақ мұнай-газ конденсаты кен орнының аумағында орналасқан қуаты жылына 850 мың тонна мұнай өңдеу зауытында жоғары сапалы мотор отынын ала отырып, көмірсутек шикізатын (мұнай және тұрақсыз газ конденсатын) қайта өңдеу болып табылады және өңдеу тереңдігін 90%-ға дейін қамтамасыз етеді. Моторлы отындарды сату өз ЖМС желісі, сондай-ақ көтерме сатып алушылар арқылы жүргізіледі.

«Конденсат» АҚ-ның бес жеке автожанармай құю станциясы (ЖМС) бар, олардың үшеуі Орал қаласында, екеуі Ақсай қаласында орналасқан. «Орал-Самара» тас жолында тағы бір фирмалық № 6 ЖҚС пайдалануға беру жоспарлануда.

Ақтау қаласында «CaspiBitum» БК ЖШС битум өндіру зауыты Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламада көзделген «Ақтау пластикалық массалар зауытында жол битумдарын өндіру» жобасын іске асыру шеңберінде жол саласының жоғары сапалы жол битумына қажеттілігін қамтамасыз ету үшін салынған.

Зауыттың мұнай өңдеу қуаты жылына 1 млн тоннаны құрайды. Зауыт меншігі ҚМГ ұлттық компаниясы мен мүлікті басқару жөніндегі халықаралық Қытай инвестициялық корпорациясы (CITIC) арасында тең үлестермен бөлінеді. Жоғарыда көрсетілген мұнай өнімдерін өндірушілерден басқа, Қазақстанда «миниМӨЗ» деп аталатын қуаты аз 30 мұнай өнімдерін өндіруші тіркелген [4] .

Осы мәліметтерге қарай отырсақ ҚР-да мұнай кокстерін өндіру мен тұтынудың тұрақты өсуі байқалады.

Ауыр мұнай шикізатын өңдеудің ең кең таралған процестері 1-суретте көрсетілген.

1-сурет - Ауыр мұнайды әлемдік өңдеудегі түрлі процестердің үлесі

Диаграмма бойынша, кокстау үдерісіне елеулі үлес беріледі [5] .

Өнеркәсіпте кокстау процесін аппаратуралық рәсімдеудің 3 нұсқасы бар [5] :

1. Кокс кубтарында мерзімді кокстау. Бұл әдіс кубта коксты шыңдау орын алуына байланысты қызықты, осылайша құнды өнім - электродтарды өндіру үшін қолданылатын ірі кесекті кокс алынады. Алайда, төмен өнімділікке байланысты бұл әдіс кең таралған жоқ.

2. Үздіксіз кокстау. Үздіксіз кокстау ұнтақ тәрізді жылу тасымалдағыштың «қайнаған қабатында» жүзеге асырылады. Процесс дистиллятты фракциялардың максималды шығымын алуға бағытталған.

3. Жартылай үздіксіз (баяу) кокстау. Бұл тәсілде жоғары температураға дейін қыздырылған (470-510 °С) шикізат үлкен кокс камераларына беріледі, онда кокс және газ тәрізді өнімдердің пайда болуымен термиялық крекинг реакциясы өтеді. Кокстау өнімдерінің булары фракциялық бағанаға бөлуге үздіксіз беріледі, ал кокс мезгіл-мезгіл камерадан түсіріледі. Шикізатқа байланысты қондырғыдан шығу кезінде 60% дистиллятты фракцияларды (нафта, жеңіл және ауыр газойльдер) және отын, анодты, ине сияқты кокстың әр түрлі түрлерін алады. Кокстаудың осы тәсілінің ерекшелігі технологиялық параметрлер мен шикізат құрамының өзгеруі есебінен әртүрлі өнімдерді, оның ішінде тапшы аз көміртекті коксты алу мүмкіндігі болып табылады.

Мұнай қалдықтарын қайта өңдеу бойынша ең тиімді және перспективалы технология болып табылады және кеңінен таралған [6, 7] .

Электродты кокстың ірі тоннажды өндірісі үшін отандық және шетелдік тәжірибеде жиі баяу кокстеу қолданылады [8, 9] .

Әлемде ABB Lummus Global, Inc компанияларының баяу кокстау және SIDEX компаниясының Foster Wheeler және UOP селективті баяу кокстау процестері кеңінен таралған. Bechtel Corpжәне ConocoInc компаниялары термиялық баяу кокстау әдісімен мұнай қалдықтарын жақсартады [9] . Қазіргі уақытта АҚШ-та Lummus технологиясы бойынша 50-ден астам қондырғы және Foster Wheeler технологиясы бойынша 85-тен астам қондырғы салынды.

ТМД-да баяу кокстау процесі негізінен мұнай коксын өндіру үшін пайдаланылады. Баяу кокстау қондырғылары (БКҚ) негізінен аралас шикізатта (мұнайды атмосфералық-вакуумдық айдау өнімдері (гудрондар, мазуттар және жартылай мазуттар), термиялық және каталитикалық крекингтің ауыр газойльдары, май өндірісінің қалдықтары (гудронды пропанды деасфальтизациялау асфальты, майларды фенолды тазалау экстракттары және т. б. ) жұмыс істейді [10] .

Баяу кокстау қондырғылары мұнай өнеркәсібінде кең таралған, өйткені оларды пайдалану және аппаратуралық рәсімдеу өте оңай. Баяу кокстау процесі туралы кең таралуына байланысты өнеркәсіптік масштабта тексерілмеген басқа процестерді салыстыратын эталон ретінде айтады.

Баяу кокстау процесі қалдық мұнай отынын өндіру көлемін вакуумдық қалдықтар, ароматты газойльдер мен гудрондар сияқты шикізатты термиялық крекингпен азайту мақсатында әзірленді. Біріншіден, мұндай шикізаттың терең термиялық крекингі пештердің жағымсыз уыттануымен қатар жүрді. Кокстау процестерін дамыту барысында пештерде кокстың едәуір мөлшерінің пайда болуына жол бермей, кокстау температурасынан жоғары қалдық шикізатты қыздыратындай етіп, пештерді құрастыруға болады. Бұл үшін шикізат жоғары жылдамдықпен пеш арқылы өтуі керек (яғни шикізаттың пеште болу уақыты барынша аз болуы тиіс) . Бұл міндет кокстау үшін жеткілікті уақыт ішінде шикізат болатын жылу оқшаулағыш камераларды қолдану арқылы шешілді; осыдан «баяу кокстау» термині енгізілген [11] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс