Құқықтық сананың түсінігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Реферат
Тақырыбы:Құқықтық сана.

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Құқықтану кафедрасы

Қабылдаған: Төленді Мөлдір
Орындаған: Көлбай Дінмұхаммед Аиу-219к
Алматы 2021жыл.

Жоспар:
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
1.Құқықтық сананың түсінігі
2.Құқықтық сананың ерекшелігі
3.Құқықтық сана түрлері
III.ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ
Жұмыстың мақсаты: Құқықтық сананы, әлеуметтік құбылыстарды, коғамдық сананың баска нысандарымен өзара әрекетін толық зерттеу.
Жұмыстың міндеті:
құқықтық сананың түсінігін талдау
құқықытық сананың функцияларын талдау
құқықтық сананың құрылымын және түрлерін талдау
Жұмыстың өзектiлiгi: Құқықтық сана - мемлекет пен құқық және криминология теориясының категориясы. Құқықтық сана құқықтық мәні бар құбылыстардың көрінісімен және құқықтық мәні бар құндылықтармен, құқықтық пайыммен, парыздық құқықтық тәртіппен байланысты қоғамдық, топтық, жеке сана аясын қамтиды.
Құқықтық сана қоғамдық өмірдің әлеуметтік-экономикалық жағдайларымен, оның мәдени-құқықтық, демократиялық не авторитарлық дәстүрлерімен айқындалады.Алайда бұрынғы қалыптасқан ережелердi жаңа талаптарға сай етiп өзгерту де жаңа құқықтық тәрбиенiң алдына қойған негiзгi мақсаттардың бiрi болып табылады, қылмыстылықтың өршiп, азаматтардың әлеуметтiк қорғалуының деңгейi төмендеген кезде азаматтарға олардың құқықтарын түсiндiру, олардың мүмкiндiктердiн айқындаудың маңызы өте зор.Мынаны атап өткен жөн: қазiргi қоғамның батыстық сипат алуы қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нормаларына түбегейлi қайшы келуде. жастардың қалыптасқан әлеуметтiк бақылау нормаларымен келiспейтiндiгi, қазiргi қоғамдағы құықтық мәдениет және тәрбие деңге йiн құлдыратуы мүмкiн, ал аз ғана уақыттан кейiн бұл қылмыспен күресу деңгейiнiң де құлдырауына әкелiп соғатындығы рас.
Сондықтан бiздiң елiмiз сықылды жас мемлекетке идеалды модель ойластырып табу керектiгiн атап өткiм келедi. Мiне, соның негiзiнде құқықтық мәдениеттi әлеуметтiк құндылық ретiнде танытуға болады. Бұл орайда баспасөз ақпарат құралдарының шексiз мүмкiндiктерiнiң бар екендiгiн атап айтайық және осы шексiз мүмкiндiктердiҚазақстан Республикасының гүлденуi үшiн жұмыс жасатуымыз керек. Құқықтық нақтылыкты, кұкықтық және құкык жүйесінің дамуына ыкпал ететін факторларды ерекше түрде тану құқыктық сана болып табылады. Моральмен, дінмен, өнермен, ғылыммен қатар, құкықтық сана қоғамдык сананын нысаны болып саналады, оның өмір шындығын көрсететін өзіне тән ерекше объектісі бар.Құқықтық сана дегеніміз, адамдардың қолданылып жүрген және тілек ететін құқыққа көзқарасын білдіретін түсініктер мен сезімдердің, бағалар мен мақсаттардың жиынтығы. Мысалы, азаматтардың жаңа заңға мақұлдау немесе жақтырмау, нормативтік құкықтық актінің жобасы жөнінде пайымдау және т.б. түріндегі әсері.Құқыктық сананың мәні онын бағалаушылық сипатында. Қолданылып жүрген зан нормаларын нақты қоғамдық қатынастармен және әлеуметтік топтардың мүдделерімен арақатынасып белгілей отырып, құкықтық сана құқыктың мүмкіндігінше қандай болуға тиіс екендігін анықтайды. Ол субъектінің қолданылып жүрген құкық нормаларын сақтауға немесе бұзуға деген белгілі бір көзқарасын қалыптастырады. Құқықтық сана - құқық нормаларының қалыптастырудың қажетті шарты. Құқықтық сана - мемлекетке ұйымдасқан қоғамның құқықтық өмірі (табиғаты) органикалық құрамның бөлігі және негізі болып табылады. Ол ерте кезде адамзаттың және мемлекеттің пайда болуымен бірге дамыды. Қоғамдық сананың бір түрі ретінде құқықтық сананың пайда болуына және дамуына әлеуметтік-саяси, экономикалық, мәдени факторлар әсер етеді, ол саяси сана, мораль, өнер, дін, философия, ғылыммен өзара байланысты және өзара әрекеттеседі. Құқықтық сана - қоғамның құқықтық өмірінің, құқықтық қатынастың, қоғамның санасына құқықтық орнатудың (бекіту) мәні мен рөлінің, әлеуметтік топтардың, тұлғалардың көрінісі.

ҚҰҚЫҚТЫҚ САНА.
Құқықтық сананың түсінігі.
Сана - объективтi шындықты идеалды түрде бейнелеудiң адамға ғана тән ең жоғарғы нысаны. Сана адамның өз болмысы мен объективтi дүниенiң мән-жайын, мазмұнын, ұғымын бiлуiнде белсендi қызмет атқаратын психикалық процестердiң заңды нәтижесi болып табылады. Сана - шындықты бейнелеудiң механизмi мен нысандарын тарихи дамудың сатыларына сәйкес айқындайтын философия, социология және психологияның және жалпы танымның ең басты категорияларының бiрi.
Құқықтық сана дегеніміз, адамдардың қолданылып жүрген жәен тілек ететін құқыққа көзқарасын білдіретін түсініктер мен сезімдердің, бағалар мен мақсатардың жиынтығы. Мысалы, азаматтардың жаңа заңға мақұлдау немесе жақтырмау, нормативтік құқықтық актінің жобасы жөнінде пайымдау және т.б. түріндегі әсері.
Құқықтық сананың мәні оның бағалаушылық сипатында. Қолданылып жүрген заң нормаларын нақты қоғамдық қатынастармен және әлеуметтік топтардың мүдделерімен арақатынасын белгілей отырып, құқықтық сана құқықтың мүмкіндігінше қандай болуға тиіс екендігін анықтайды. Ол субъектінің қолданылып жүрген құқық нормаларын сақтауға немесе бұзуға деген белгілі бір көзқарасын қалыптастырады. Соның нәтижесінде мұндай баға бұдан әрі мінез-құлық себебіне айналуы мүмкін.Құқықтық сана әлеуметтік құбылыстарды ерекше бағалай отырып, қоғамдық сананың басқа нысандарымен өзара әрекет етеді. Мәселен, меншіктің экономикалық санамен қатынастары тұрмыс деңгейі мен тұрмыс салтының алғашқы негіздерінің бірі ретінде, адамгершілік санамен қатынастары- ізгілік пен зұлымдық тұрғысынан, құқықытық санамен қатынастары олардың заңдылығын тану тұрғысынан қарастырылады. Құқықтық сана өзінің сабақтастығымен, мәдени-тарихи мазмұнымен күшті. Құқық туралы көзқарастар, түсініктер, идеялар мен теориялар ұрпақтан ұрпаққа сол арқылы беріліп отырады. Өткендегі құқықтық жетістіктердің қазіргімен, бір өркениеттің басқалармен қабылдануы, кеңестерден кейінгі көптеген мемлекеттердің құқықтық жүйелерінің батыс конституционализмі мен дәстүрлі нормаларының идеялары мен конструкцияларын қабылдауы. Әртүрлі мәдени-тарихи қоғамдастықтың құқық туралы, ретеу әдістері мен жауакершілік түрлері туралы түсініктері әртүрлі болдаы. Түрлі елдер мен құрлықтардағы құқықтық сананың ерекшеліктері де осыдан.Жағымды құқықтағы өзгерістердің табиғи ықпалына ұшырай отырып, құқықтық сана құқық жүйесі мен қоғамдық қатынастарға күшті кері әсер етеді, дамуға себепші болуы не әлеуметтік процестерді тежеуі мүмкін.
Құқықтық сана - қоғамдық сананың формасы ретінде қабылданған адамдардың мемлекеттегі заңдарға құқыққа олардың қағидалары мен мәніне әділсотқа және тілегіндегі құқыққа деген идеялар,теориялар және сезімдердің жүйелік жиынтығы. Саяси жане моральдық санамен тығыз байланысты. Мазмұны жағынан тиiстi мемлекетте қолданылып отырған құқық нормалары, заңдық пен құқықтық тәртiбi қылмыс және оны жазалау. қоғам мүшелерiнiң құқықтары мен көзқарастары жатады. Антогонистiк қоғамда таптардың өзiне тән құқықтық санасы болады. оның мазмұны әр таптың қоғамның экономикалық, саяси, мәдени өмiрiнде алатын орнына байланысты. Құқықтық сана-қоғамдық сананың бiр түрi.
Құқықтық сана - мемлекетке ұйымдасқан қоғамның құқықтық өмірі (табиғаты) органикалық құрамның бөлігі және негізі болып табылады. Ол ерте кезде адамзаттың және мемлекеттің пайда болуымен бірге дамыды. Қоғамдық сананың бір түрі ретінде құқықтық сананың пайда болуына және дамуына әлеуметтік-саяси, экономикалық, мәдени факторлар әсер етеді, ол саяси сана, мораль, өнер, дін, философия, ғылыммен өзара байланысты және өзара әрекеттеседі. Құқықтық сана - қоғамның құқықтық өмірінің, құқықтық қатынастың, қоғамның санасына құқықтық орнатудың (бекіту) мәні мен рөлінің, әлеуметтік топтардың, тұлғалардың көрінісі.
Құқықтық сана бұл құқық туралы білім, әрекет ететін құқықтар мен ойлардың бағасы, құқықтағы өзгертулер туралы ойлар, яғни құқықтық сана объекті көрінісінің нәтижесі ғана емес, сондай-ақ объектіге, мемлекеттің барлық құқықтық жүйесіне әсер ету құралы. Құқықтық сана құқыққа қатысты ойлар, сезім, көңіл күй, көзқарастардың жиынтығы болып табылады. Ол дегеніміз, құқық туралы көрініс, яғни құқықтық түсінушілік, құқық рөліне көзқарастар, адам құқықтары туралы ойлар, оның басқа адамдардың, мемлекет және қоғамның алдындағы жауапкершілігі.
Қоғамның құқықтық санасы қоғамның тұтастығын сақтауды қамтамасыз ететін адамдардың қатынастарын әділ реттеуге бағытталған. Халықтың қазіргі құқықтық санасы халықаралық деңгейде мемлекеттердің арасындағы ынтымақтастықтың бейбіт және әділ дамуының және қолдаудың маңызды құралы. Мемлекеттің ішінде және халықаралық деңгейде құқықтық сана саяси санамен тығыз байланыста әрекет етеді, бұл заңи және философиялық әдебиетте саяси-құқықтық сана деген ұғымды қолдану үшін негіз болып табылады.Құқықтық сана құқық нормаларының нақты және толығымен іске асырылуының ең басты шарты. Құкықтық нормаларының талаптары тікелей азаматтарға қойылады. Бұл талаптарда олардың саналы түрдегі ерікті әрекеттері арқылы орындалады. Яғни неғұрым құқықтық сананың деңгейі жоғары болса, соғұрлым құқық нормаларының ережелері нақтырақ орындалады. Құқықтық сана - құқық нормаларының қалыптастырудың қажетті шарты.Құқықтық сана саяси мазмұнға, сипатқа ие болады. Мемлекеттегі саяси процестер мен бағыттар әрқашанда құқықтық санаға өзінің әсерін тигізеді. Заңның өзі коғамда жүргізіліп отырған саясатқа тәуелді.
Құқықтық санадағы дәнекер элемент- жеке адамның өз әрекеттерінің заңдылығын өзінің бағалауы. Өздерінің ниетін, мотивтері мен қылықтарын сын көзбен және дер кезінде бағалай білу оның адам мінез-құлқындағы реттеуіштік, алдын алушылық, немесе, керісінше, белсендіруішілік рөлін айқындайды. Өзін-өзі бағалау өзінің заңды әрекеттеріне қанағаттану немесе істелген істері үшін ұялу, өкіну сезімінен көрінуі мүмкін. Адам ожданының көрінісі ретінде ұялу, опыну оның мінез-құлқындағы құқықтық ауытқуды тежей алады. Жеке адамның құқықтық психологиясында ішкі өзін-өзі бағалау дағдысын қалыптастыру- жеке адамды құқықтық тәрбиелеудің және жалпы әлеуметтендіру процесінің міндеті.
Құқықтық идеология дегеніміз құқықтық сананың құқықты және өмір шындығының құбылыстарын тұғырнамалық түрде бейнелеп, бағалайтын заңдық ұғымдарды, принциптерді, теорияны құрайтын жоғарғы қабаты. Адамның күнделікті тәжірибесіне сыйып кететін құқықтық шындықтарды әдетте, сезімдік қабылдауға ұқсас құқықтық психологиядан айырмашылығы- құқықтық идеология бейне бір құқықтық бағалаудың рационалдық деңгейіне сәйкес келеді, құқық пен мемлекет құбылыстарын ой елегінен неғұрлым терең өткізуді бейнелейді.
Құқықтық психология - сана-сезім, күшті сезім (эмоция), әсерленушілік (қуану-ренжу, қайғыру, уайымдау, ашулану-разы болу, көңіл-күйі (шаттық, сергектік, шадымандық және т.б.), дағды, стереотип түрлерінде көрінеді. Ал осы аталған мән-жайлар көрсеткіштері қоғам болмысында бар заң нормалары мен оларды жүзеге асыру практикасымен байланысты пайда болады. Құқықты жете түсінудің бүл ең таралған түрі. Құқықты жете түсінудің мұндай түрі азды-көпті дәрежеде заң элементтерінің қатысуымен пайда болған барлың қоғамдың қатынастарға тән.Идеология аясынан және идеология арқылы бәрінен бүрын әлеуметтік топтар мен таптардың, халыңтар мен мемлекеттердің және әлемдік бірлестіктердің мұқтаждықтары мен мүдделері көрініс табады.Гегельдің қүңың философиясы, мемлекет және құқықтың табиғи-құқықтың, позитивтік маркстік доктринасы (ғылымы), осы заманғы көптеген құқықтың сана концепциялары (көзқарастары, тұжырымдамалары) құқық арқылы болмысты түсіну тәсілі ретінде құқықтың идеологияның қызмет атқарғандығына мысал бола алады.
Бүгінгі күнгі құқықтың мемлекет доктринасы (ғылымы) көптеген мемлекеттер (оның ішінде Қазақстан Республикасы да бар) дамуының идеологиялың негізі болып табылады. Саяси-құқықтың идеологиясыз осы заманғы өркениетті қоғамның болуым үмкін емес. Сонымен, жоғары идеологиялың құжаттар бола алатындар мысалына АҚШ Конституциясын, ГФР Конституциясын, француздардың 1789 жылғы Адам жөне азамат құқықтары Декларациясын жатңызуға болады. Аталған құжаттар Батыс елдері демократиясы мен құқықтар жүйесінің идеологиялың тұғыры болып табылады.
Сонымен, ұлттық-құқықтық идеология -- қоғамның ең маңызды мәдени-құқықтың құндылықтарын сипаттайды, бұлар болса әлемнің өркениетті халықтарының құрамына кіру үшін берілген өзінше бір рұқсат құжат.
Құқықтық идеологияға құқықты қоғам қажеттеріне сай келетін идеологиялық жағынан жетілген мәдени-тарихи доктрина етіп көрсету үшін оның мәнін, әлеуметтік құндылығын ашып беруге ұмтылыс тән. Бұған табиғи құқық концепциясы, норматившілдік теория, құқық пен мемлекеттің марксистік доктринасы мысал бола алады.XXI ғасырдың табалдырығында Қазақстан принципті түрде жаңа әлеуметтік-тарихи және геосаяси жағдайда отырды. Мемлекеттік құқықтық реформа бағдарламасын(1993 ж.) негізінен орындағаннан кейін оған да Қазақстанның мемлекеті мен азаматтары үшін Республика Президенттің "Қазақстан-2030" стратегиясынан туындайтын және оны мемлекеттік-құқықтық салада нығайтатын жаңа құқықтық идеология керек болмай қоймайды.
Бұл құқықтық идеологияның концептуалды параметрлері:
1. Құқықтық идеология Қазақстан Республикасының стратегиялық мақсаттары үшін өткендегі және қазіргі дүниежүзілік юриспруденцияның заң теориясы мен тәжірибесінен сындарлы және пайдалы дегеннің бәрін алуға тиіс.
2. Құқықтық идеология Қазақстан қоғамы дамуының тұрақтылығы мен саяси топтасқандығына жәрдемдесуге тиіс.
3. Құқықтық идеология жеке адамның рөлі мен құқықтарын мемлекетке алуға және кемітуге, қоғам мен мемлекетке қатынасы жөнінен егемендіруге емес, жеке даралық әлеуметтілік арқылы ғана болуы мүмкін объективті шындыққа негізделіп құрылуға тиіс. Адам мен азаматтың міндеттерін өзінің жаратылысы бойынша әлеуметтік мәні болғандықтан, адам құқықтары туралы пайымдауларға араластырып жібермеу керек.
4. Құқықтық идеология Қазақстан Республикасының егемендігі мен аумақтық тұтастығын нығайту, жан-жақты ұлттық қауіпсіздік пен мемлекеттік мүдделерді қамтамасыз ету қажеттігін негізге алуға тиіс. 1995 жылғы Конституцияда негізгі қаланған саяси биліктің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі негізінде кәсіби күшті және тиімді мемлекеттілікті дамытуға мүмкіндік туғызу керек. Құқықтық сана құқықтық реттеу механизмімен тығыз байланысты.
Біріншіден, ол заң нормаларын жасаудың алдында жүреді, өйткені, ол нормалар әрқашанда субъектінің санасы мен еркіне туелді; екіншіден, олармен қоса өне бойы іс-әрекет жасалады, өйткені құқық нормалары әрқашанда оларды субъектінің түсінуіне, оның санасы мен еркіне есептелген; үшіншіден, құқықтық сана құқықтағы олқылықтарды түсіндірумен анықталады, заңдарды жетілдіру мен дамытуды қамтамасыз етеді. Құқық теориясында құқықтық сана өзара байланысты 3 міндетке: танымдық, бағалаушылық, реттеушілік міндеттерге бөлінеді.
Танымдық міндет құқықтық шындық құбылыстарын субъектінің құқықтағы мәнділігі мен тиістілігі туралы түсініктері тұрғысынан ой елегінен өткізуден тұрады. Бағалаушылық міндет құқықтық шындық құбылыстарын ұқсастыруда, оларды реттеудің нақты ережелерімен сәйкестендіруде болып табылады. Құқықтық сананы иеленушіге байланысты құқықтық сананың жеке, топтық (ұжымдық) және қоғамдық құқықтық сана түрлері туралы айтуға болады. Жеке құқықтық сана адам күнделікті қатысатын алуан-түрлі әлеуметтік байланыстар мен қатынастардың ықпалымен, сондай-ақ өзінің психикалы-физиологиялық ерекшеліктерінің әсерімен қалыптасады. Жеке адамның мәдениеті мен білімі деңгейінің әртүрлі болуы, адамдардың әлеуметтік жағдайы мен қабілетінің бірдей болмауы жеке құқықтық сана деңгейінің әртүрлі болуына себепші болады.Құқықтық сана деңгейін көтеру үшін адамдардың санасы мен мінез-құлқына нысаналы идеологиялық ықпал жасаудың, азаматарға құқықтық тәрбие берудің де маңызы аз емес. Топтық құқықтық сана тиісті әлеуметтік топтар мен оларға кіретін жеке адамдардың ерекшеліктерімен анықталады. Құқықтық құндылықтар әрбір топта бірдей танылмайды.
Олардың ішінде топтық құқықтық сана заңдылық пен әділеттік идеяларын мүлде құрметтемейтіндерінде топтық құқықтық сананың әлеуметсізденуі, қоғамда бар құқықтық идеологиядан шеттеу, құқықтық нигилизмнің ескі түрін консервациялау, тіпті криминогендік жағдайлардың қалыптасуы мүмкін. Қоғамдық құқықтық сана құқыққа және құқықтық өмір шындығының жалпы қоғамда қалыптасқан құбылыстарына көзқарасты бейнелейді. Қоғамдық құқықтық санада қоғамда жеке адамның бостандығына және жеке меншікке ешкімнің тиіспеушілігіне кепілдік бере алатын теңдесі жоқ әлеуметтік құндылық ретінде құқық түсінігі орнығады.
1.2 Құқықтық сананың ерекшелігі
Философияда қоғамдық -- сана қоғамдық болмыстан туындайтын идеядар мен көзқарастардың материалдық қатынастардың жемісі. Сонымен қатар сана болмысының қалыптасуына үлкен ықпалын тигізіп оны дамытуға үлесін қосады.Ал, қоғамдық сана құрамдық жағынан алып карағанда көптеген түрлерге бөлінеді: саяси, көркем, теориялық, кәдімгі, эстетикалық, діни, атникалық және т.б. Құқықтық сана қоғамдық сананың бір түрі, бөлігі болып саналады. Басқа саналардың түрлеріне қарағанда құқықтық сананың өзіне ғана тән ерекшеліктері бар: құқықтық сана мемлекетте қалыптасқан құқықтық жүйе әділ сот қызметтерінің айнасы болып саналады. Құқықтық реттеу барысында адамдар құқықтың әділеттілігін немесе оны қолданудағы барысындағы заңсыздық пен бассыздықтан туындайтын әрекеттер мен көріністерді ой-өріс сана арқылы ой-елегінен өткізіп баға береді. Соның нәтижесінде индвидтердің мемлекеттегі әділеттілікке деген көзқарастары қалыптасады.
Құқықтық сана қоғам тапқа бөлініп, мемлекетпен құқық пайда болғанда қалыптасады және әр түрлі мағынадағы қасиеттерге ие болады. Мысалы құл иеленуші мемлекетінде құл иеленушілердің құқықтық саналары негізінде құлдарды қанау, басып жаншу, баю сияқты ұғымдармен уланған болса, керсінше құлдардың құқықтық санасының негізгі өзегі-азаттық теңдік, бостандық. (Мысалы: б.ғ.д Іғ Римдегі Спартак б.ғ.д І-ІІғ Қытайдағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.