Бақылаушының зерттелетін жағдайға қатысуына қарай бақылаушы кіріскен және кіріспеген бақылау

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
II.Негізгі
бөлім: ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
2.1.Әлеуметтік-психологиялық диагностика әдісін қолданудың теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
2.2.Жеке тұлға мен топтың әлеуметтік-психологиялық сипаттамаларын зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Әлеуметтік-психологиялық зерттеудің негізгі мәселелері. Әлеуметтік-
психологиялық зерттеу әдістеріне мысалдар ... ... ... ..
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
IV.Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...

I.Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Жеке тұлғаны зерттеудің әлеуметтік-
психологиялық контексті, жалпы психологиялық тұрғыдан айырмашылығы,
табиғатта әлеуметтік-психологиялық болып табылатын қасиеттерді зерттеуге
негізделген. Яғни, олар адамдар арасындағы қарым-қатынас процесінде
қалыптасады, оларда көрінеді және В.А. Лабунская дұрыс атап өткендей, жаңа
қатынастардың пайда болуына және өзара әрекеттесудің белгілі бір түрлеріне
әсер етеді.
Нақты жағдайларда адамның өмірлік белсенділігі көбінесе топтарда
(мектепке дейінгі мекеме, сынып, студенттік топ, команда, бөлім, компания
және т.б.) жүзеге асырылады. Жеке психологиялық ерекшеліктер топтық
қызметтің белгілі бір аспектілеріне әсер ете алмайды, сондықтан бұл мәселе
өте өзекті. Алайда, Мерлин атап өткендей, қазіргі психологияда кейбір
психологтардың жеке тұлғаны ол өмір сүретін және қалыптасатын ұжымнан бөлек
зерттеу тенденциясы бар, ал екінші жағынан — ұжымды зерттейтін мамандардың
тенденциясы, яғни олардың жеке ерекшеліктері бар нақты адамдардан тұратынын
ұмытып кетуі
Жеке тұлғаны зерттеуге әлеуметтік-психологиялық көзқарастың ерекшелігі-
бұл адам әртүрлі әлеуметтік топтарға қосылу призмасы арқылы қарастырылады.
Бұл мәселелерді шешу өте маңызды, өйткені кез-келген формальды
құрылымдалған топта осы топтың тиімділігіне әсер ететін бейресми қатынастар
жүйесі қалыптасады.
Зерттеу объектісі - жеке тұлға мен топтың әлеуметтік-психологиялық
ерекшеліктері.
Зерттеу пәні – басқару қарым-қатынастардың психологиялық аспектілері.
Зерттеу әдістері: теориялық-психологиялық әдебиеттерді талдау;
эксперименттік-бақылау, тестілеу, сауалнама, социометрия.
Зерттеудің мақсаты - әлеуметтік-психологиялық диагностика әдісі
негізінде зерттеу жүргізу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі зерттеу міндеттері қойылды:
1. Әлеуметтік-психологиялық диагностиканы қолдану мәселесіне талдау
жасау.
2. Әлеуметтік-психологиялық диагностиканың мазмұнын, әдістері мен
принциптерін зерттеу.
3. Әлеуметтік-психологиялық диагностика әдісіне негізделген зерттеу
нәтижелерін талдау және талқылау.

II.Негізгі бөлім:
2.1. Әлеуметтік зерттеулер және басқару психологиясының әлеуметтік
теориялық негіздері.
Әлеуметтік зерттеулер дегеніміз - зерттеліп отырған нысан туралы
объективті мағлұматтар алу мақсатындағы бір-бірімен өзара байланысты
жүргізілетін логикалық, методологиялық, тәсілдік және ұйымдастырушылық-
техникалық амалдар жиынтығы.
Сондай-ақ, әлеуметтік психологияда адамдардың ойын, оқу, еңбек
(өндірістік) бірлестіктері ретінде түсінілетін топтардың әлеуметтік-
психологиялық сипаттамаларының ерекшелігі зерттеледі.
Әлеуметтік-психологиялық зерттеудің эмпирикалық негізі (әлеуметтік
үлгі) – бұл адамдар тобы, ең алдымен – ортақ мақсаттарға жету үшін бір –
бірімен тікелей өзара әрекеттесетін және олардың осы қауымдастыққа
жататындығын білетін адамдар жиынтығы ретінде түсінілетін шағын топтар-2-
ден 40 адамға дейін.
Әлеуметтік-психологиялық зерттеу әдістерінің барлық жиынтығын
әдістердің екі үлкен тобына бөлуге болады: зерттеу әдістері және әсер ету
әдістері. Соңғысы әлеуметтік психологияның белгілі бір саласына, "әсер ету
психологиясына"жатады.
Зерттеу әдістерінің ішінде ақпаратты жинау әдістері мен оны өңдеу
әдістері ерекшеленеді. Деректерді өңдеу әдістері көбінесе арнайы блокқа
бөлінбейді, өйткені олардың көпшілігі әлеуметтік психологиялық зерттеуге
тән емес.
Басқару психологиясы ғылым ретінде қалыптасып, екі ғылыми пән –
басқару теориясы мен психологияның түйісуінде дамып келеді. Басқару
психологиясы ғылымында психологиялық білімдер: ұйымдастыру жүйелерінің
қызмет етуі мен құрылысының ерекшеліктерін ашып көрсететін жалпы ғылыми
түсініктермен ұштасқан. Қазіргі әлеуметтік экономикалық жағдай
басқарушынының өзіне, яғни басқару субъектісі ретінде және басқару
объектісі әрі субъектісі ретінде тұлғаға, топқа, сондай-ақ тұтас ұйымға
көпетеген талаптар жүктейді. Басшы мен оған бағыныштылар арасындағы
байланыстың күрделілігі басқару іс әрекетін бір жақты қарауға болмайтынын
көрсетеді. Басқару психологиясын зерттеу адам-адам байланыс жүйесі
бойынша түрлі деңгейдегі ықпал ету мен басқарудың диалектикалық сипатын
көруге және оны практикада қолдануға жағдай жасады. Басқару психологиясы
басшының жеке тұлғасының психиологиялық ерекшеліктері: оның басқарушылыққа
талпынысын және қабілетін, өз міндеті мен оны көре білуін қамтитын басқару
тұжырымдамасын, басқару ниетін, сондай ақ басқару ережесі мен ұстанымдары
туралы ішкі шешімдерін зерттейді.

Ғылыми – техникалық үрдіс кезінде еңбек сипаты адамның психологиялық
ерекшеліктеріне аса мән беруді ұсынады. Техника мен технологияның
күрделенуі адамға физикалық күштен ақыл күшін көп жұмсауға мүмкіндік
береді. Бір жағынан адам өмірінің көп бөлігін еңбек ұжымында өткізеді, оған
әріптестері психологиялық қолдау көрсетіп отырады. Ал басшының осы
жағдайдағы міндеті тұлғаның жеке қасиеттерін қолдану және оның ұжыммен
қатынасын реттеу. Адамдар бір – бірне жақын орналасқан сайын олардың еңбек
жағдайы да жақсармақ.
Әлеуметтік – психологиялық климат ұжымдағы жұмысшылардың әртүрлі
әрекеттер формасындағы тұрақты психологиялық күйін сипаттайды. Топтың
эмоциялық және еңбек қатынастарын құра отырып, әлеуметтік – психологиялық
климат топ мүшелерінің қатынасын анықтайды.
Әлеуметтік – психологиялық климаттың негізгі ерекшелігі ұжым өміріне
жалпы, интеграллды психологиялық күйіне сипаттама беріп, әлеуметтік, топтық
және жеке еңбек жағдайын қарастырады.
Бір адамның көңіл күйі онымен араласатын екінші адамнан сезіледі. Осыдан
кейін адамдардың көңіл – күйін, эмоцияларын, сезімін кіріктіретін
эмоцианалды түсіністік пайда болады. Әлеуметтік – психологиялық климат
жұмысшы мен оның ұжымының еңбек көңіл – күйіне әсер етеді. Оң әлеуметтік
–психологиялық көңіл – күй еңбектің өнімділігі мен жұмысшылардың беріліп
істеуімен сипатталса, теріс әлеуметтік – психологиялық күй еңбек
мотивациясын төмендетеді.
Көптеген басшылар әлеуметтік – психологиялық көңіл – күй қиын көзге
түсетін қасиет деп бағалайды: бір жағынан ол бар болса, екінші жағынан оны
сезу қиын. Ол үшін өндірісте ұзақ істейтін жұмысшылар тобын бақылауға
болады, олардың арасында пайда болған қатынасты оңай үзіп кетуге шамалары
келмейді. Ондай адамдар психологтың айтуынша 10 – 15 жыл көлемінде бір
өндірісте жұмыс істеген адамдар.
Әлеуметтік – психологиялық күй басшының атқарған жұмыстарының алды
болып саналады. Ол жұмысшылармен арадағы жақсы, түсіністікке толы
қатынастар, оларға көмектесу, құрметтеу, жақсы басқарумен бағаланады.
Жоғары әлеуметтік – психологиялық күйге жету ол ұзақ үрдіс, ол қысқа
мерзімде ешқашан қалыптаспайды.

2.2.Жеке тұлға мен топтың әлеуметтік-психологиялық сипаттамаларын
зерттеу әдістері
Басқару психологиясы әлеуметтік психологияның түрлі зерттеу
әдістеріне, оның ең негізгілері: бақылау және экспериментке сүйенеді.
Бақылау әдісі мәні және мазмұнына қарай шындықты бейнелейтін күрделі,
обьективті процесс. Себебі бақылау ұйымның табиғи қызметі жағдайында іске
асатындықтан бақылаушы өзінің бақыланушысына және ақпарат жинап оны
жалпылауға өзіндік әсер етеді. Бақылау әдісінде бақылаушы адамдардың қарым-
қатынасы процесіндегі дәйектер мен құбылыстарды және байқалған пікірлерді
тіркеп отырады. Бақылаушының қарым-қатынастағы ролі пассивті. Бақылау әдісі
түрлі жағдайларда ақпарат жинау үшін қолданылады. Мысалы жоспарланған
зерттеудің бағытын алдын ала анықтауда пайдаланылады. Мұндай мақсаттағы
бақылау зерттелетін құбылысты көру ауқымын кеңейтіп, мәнді жағдайды бөліп
қарауға, оған қатысатын адамдарды анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар
психологиялық ақпарат алу үшін басқа зерттеу әдістерін жүргізу мүмкін
болмаған жағдайда бақылау жеке зерттеу әдісі ретінде де қолданылады.
Тәжірибеде бақылау жүргізу процесінде қамтылатын мәнді элементтердің тізімі
қалыптасқан, олар:
а) бақыланатын - ситуацияға қатысатын адамдар санын, топтың әлеуметтік-
демографиялық құрылымын, ондағы қарым- қатныастың сипатын, ситуацияға
қатысатын адамдардың рөлдерін анықтау;
ә) бақыланатын ситуацияның орны және оны қоршаған заттардың іс-
әрекетке әсері;
б) топтың іс-әрекетінің мақсаты - белгілі бір формальды және формалды
емес, шынайы мақсаттардың болуы, ситуацияға қатысушылардың мақсаттары
бірдей ме, әлде қарама-қарсы ма? бақыланатын жағдай кездейсоқ па, әлде
заңды ма?
в) әлеуметтік мінез-құлық: бақыланатын топ іс-әрекетінің сипаты, іс-
әрекеттің кімге, неге бағытталатыны, ынталануы (стимулы), топтағы
психологиялық жағдай, сол жағдайға тән әлеуметтік мінез-құлық, бақыланатын
топта кездесетін ауытқулар;
г) бақыланатын жағдайдың уақыты - тез немесе ұзақ өтуі, созылуы-
ұзақтығы және бақыланатын ситуацияның қайталануы, оның ерекшелігі немесе
әдеттегі түрі.
Бақылаушының орнына, бақылауды ұйымдастыруға және басқа да факторларға
байланысты бақылаудың бірнеше түрлері болады. Олар:
1.Формальдану дәрежесіне қарай құрылымданған және құрылымданбаған
бақылау.
2. Бақылаушының зерттелетін жағдайға қатысуына қарай бақылаушы
кіріскен және кіріспеген бақылау.

3. Жүргізілетін орнына, ұйымдастыру жағдайына қарай да- лалық және
зертханалық бақылау.

4. Жүргізілу жиілігіне қарай жүйелі және жүйесіз бақылау болып
бөлінеді.
Әдетте басшының жүргізетін бақылауы өзі тікелей қатысатын, далалық
және құрылымсыз, жүйесіз болып келеді. Құрылымдалмаған бақылау нашар
формалданған болып келеді. Оны жүргізгенде бақылаушы жоспарын мұқият
құрастырмайды, тек зерттелетін жағдайды жалпы анықтайды. Егер, басшы нақты
зерттеу жоспарын жасап, зерттейтін жағдайының жеке бөліктерін мұқият
анықтауға мүмкіндігі болса, сондай - ақ бақылаудың нәтижелерін үнемі тіркеп
отырса, құрылымданған бақылауды жүргізуге мүмкіндік болады. Бақылау
әдісінің мұндай типі стандарттаудың жоғары талабына сәйкес келеді,
нәтижелерін тіркеуге арнайы ресми парақтар пайдаланылады.
Тәжірибеде түрлі бақылаушылардың алған мәліметтері бір-біріне жақын
болатыны белгілі. Мысалы, М.К.Горшков және Ф.Э.Шереги Әлеуметтік
зерттеулерді қалай жүргізу керек? деген еңбектерінде жиналыстар мен
отырыстарда сөйлеушілерді бақылау үшін мынадй карточка-жүйені пайдалануды
ұсынады.

Тегі, аты, әкесінің аты
Қызметі
1. Кімнің бастамасымен сөйледі:
001-алдын ала жазылды;
002-ауызша өзі сұранды;
003-өзі жазбаша сөз сұрады;
004-президиум сөйлеуін ұсынды.
2. Сөзін бастаған уақыт: - сағ. -мин.
3. Сөйлеген сөзінің негізгі қағидасы:
Тақырыбы
Сөзінің обьектісі
4. Аудиторияның сөйлеушіні көргендегі реакциясы:
005-жағымды;
006-жағымсыз;
007-реакция байқалмайды.
5. Сөйлеген сөзінің бағыты:
008-құптау,
009-бейтарап;
010- сыни.

6. Кімнің атынан сөйледі:
011- жеке өз атынан;
012-ұжымның атынан;
013- белгісіз.
7. Сөзін аяқтаған уақыт: - сағ. -мин.
8. Сөйлеген сөзінің ұзақтығы - мин.
Бұдан ары қарай карточка өңделіп, берілген сызба бойынша барынша нақты
мәлімет алынады. Бақылаушының ұжымның жұмысына кірісуіне қарай бақылау
жүргізу екі түрде жүргізіледі.
Бақылау бір реттік немесе жүйелі түрде ұзақ жүргізілуі мүмкін. Жүйелі
бақылау үнемі белгілі уақытта жүргізіледі. Жүйелі бақылауда құрылымдалған
әдіспен бақылаудың барлық әрекеті жоғары дәлдікпен мұқият тіркеліп
отырылады. Кей жағдайда жүйелі бақылауда бақылаушы алдын ала жоспарланбаған
жағдайда бақылау жүргізетін кездері болады. Мұндай бақылау бір реттік
сипатта болады. Басшы өз жұмысында бұл әдіске сүйенгенімен оның мынадай
кемшіліктерін есінде сақтауы тиіс.Олар:
1. Бақылаушының көңіл-күйі. Көңіл-күйі жақсы болса, ол адамдардың іс-
әрекетіндегі (мінезіндегі) кейбір жағымсыз жағдайларды байқамауы немесе
байқауы мүмкін.
2. Бақыланушыға қатысты бақылаушының әлеуметтік жағдайы. Бақылаушының
қызығушылығы мен құндылықтарына қарай бақыланушы мінезінің кейбір актілері
тез қабылданған тәрізді болып көрінуі, яғни асыра немесе төмен бағалауы
мүмкін.
3. Бақылаушының күту үрдісі. Күту үрдісі бақылаушының белгілі бір
пікірін қалыптастыруға (белгілі бір болжауға сенімі) ықпал етеді.
Бақыланушы өзінің іс-әрекетін (мінез-құлқын) бақылайтыны белгілі
болғандықтан өзінің әлеуметтік роліне сәйкес жасанды мінез көрсетуі
мүмкін.
4. Бақыланатын жағдайдың бірреттігі. Бір рет бақылау бақылаушының
бақыланушымен әлеуметтік байланысты қалыптастыру мүмкіндігін азайтады. Бір
рет бақыланған жағдайға сүйеніп қорытынды жасап, бақыланушы мінез-құлықының
себептерін детерминантын анықтау мүмкін емес. Бір рет байқалған аса мәнді
болып есептелмейтін мінез-құлық акті мұндайда мінез - құлықтың әдеттегі,
күнделікті түрі болып есептелуі мүмкін.
5. Бақылаушының бақыланушымен алдын ала кездесуі. Алғашқы әсер
бақылаушының одан кейінгі бақылауларында орын алады.
6. Бақылау нәтижесін жүйелеу қажеттілігі. Бұл жүйе туралы түсінік
бақылау нәтижесін егжей тегжейлі беруде қателіктерге әкелуі мүмкін.

7. Келесі оқиғаны табу. Жалпы нақты жағдайға жауап сәйкес болғанымен
ол бақылаушының қалыптасқан пікіріне шешімді ықпал етеді.
8. Психологиялық қанығу. Көп жағдайда бақылаушы жағдайды ерекше
қабылдауға тырысады. Бұл оның өзін жинақы ұстауын, ойын шоғырландыру
қабілетін арттырады. Мұндай жағдайда қосалқы оқиғалар сирек еске алынады,
кейде керісінше оларға шектен тыс назар аударылады.
9. Бағалаудағы қателік. Бұл бақылауда кететін қателіктің негізіне
бақылаушының оқиғаны түрлі бейнеде қабылдауы жатады.
10. Гало-әсер. Бұл бақыланушының бақылаушыға жалпы әсер етуіне
негізделеді де, қабылдау және жүйелеу үстірт бақыланады. Мысалы бақылаушы
бақылаушыдан бірқатар жағымды мінез-құлық актісін байқайды да, оларды мәнді
деп есептейді. Тіпті бақыламай-ақ оған жағымды сапаларды таңуға даяр
болады.
11.Кешірімділік әсері. Мұнда бақылаудың жалпы нәтижелері бойынша
жағымды бағалау дәстүрі басым болады. Бағалау нәтижесі бақыланушыға
жағымсыздық туғызады деп есептейтін жағдайларда бұл әсер орын алады. Мұның
себептері: бақылаушының өз абыройын ойлауы, бақыланушыны ұнатуы, онымен
жеке таныстығы, зерттеу жұмысын үстірт жүргізуі. Шындығында бағалаудағы
мұндай кеңпейілділік бақылаушының кешірімділігінен бұрын іске
немқұрайдылығын көрсетеді.

Кіші топтардағы әлеуметтік құбылыстарды зерттеуде кеңінен қолданылатын
әдіс социометрия. Социометрия термині латын тілінде социо-жолдас,
қатысушы деген түсінікті білдірсе, метрия ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.