Қазақстан Республикасының туризм саласында халықаралық ынтымақтастықты дамыту мәселелері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 5
1 Туризм және қонақжайлық саласындағы халықаралық ынтымақтастық7
негіздері
1.1 Заманауи туризм саласының ерекшеліктері 7
1.2 Әлемдік туристік нарықтағы халықаралық ынтымақтастық 13
нысандары
1.3 Әлемдегі туризмді дамыту процесіне қатысты халықаралық 16
үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдардың ролі
2 Қазақстан Республикасының туризм саласындағы халықаралық 21
ынтымақтастықтың даму жағдайы
2.1 Қазақстанда туризм саласының даму ерекшеліктері 21
2.2 Отандық туризмді дамытудағы халықаралық ынтымақтастық 33
басымдылықтары мен бағыттары
2.3 Қазақстан Республикасының туризм саласында халықаралық 39
ынтымақтастықты дамыту мәселелері
3 Қазақстан Республикасында халықаралық ынтымақтастықты 44
дамытудың негізгі жолдары
3.1 Қазақстан Республикасының шекаралық аймақтарында 44
ынтымақтастықты дамыту жолдары
3.2 Қазақстанда траншекаралық туристік аймақтарды қалыптастыру 49
және туризм индустриясын жетілдіру жолдары
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 59
Қосымшалар 62
Кіріспе
Қазақстан Республикасының туризмін дамытудың жалпы міндеттерін шешуді
қамтамасыз ету үшін міндетті түрде халықаралық ынтымақтастық болу қажет.
Халықаралық ынтымақтастық түсінігі – туризм саласына инвестицияларды тарту,
қызықтыру, туристік өнімді жылжыту, туризм саласындағы кадрларды дайындау,
қайта дайындау, туризм статистикасын жетілдіру. Туризм саласындағы
ынтымақтастық үкіметаралық және ведоствоаралық келісімдер негізінде шет
мемлекеттер мен шет мемлекеттік кәсіпорындармен бірігіп жұмыс жасау
мақсатында жүзеге асырылады. Сонымен қатар, туризм бойынша үкіметаралық
комиссия шеңберінде жұмыс топтарының қызметінде айтуға болады. Туризм
индустриясын дамыту стратегиясы, тұжырымдамасы ең алдымен еуропа елдерімен
екі жақты ынтымақтастық негізінде Қазақстан Республикасына туристерді
бағыттайтын, тартатын, қызықтыратындай етіп жүзеге асыру қажет. Туризм
индустриясы дамыған азия елдерімен дәстүрлі және жаңа бағыттағы Жапония,
Корея, Сингапур, Гонконг елдерінен де тәжірибе алмасуа болады. Сонымен
қатар, туристердің көп баратын елдері Тайланд, Филиппин, Үндістан, Вьетнам,
ТМД елдернен де тәжірибе алмасуға тұрарлық.
Туризм және қонақжайлық индустриясында халықаралық ынтымақтастықты
бірінші этапта жүзеге асыру үшін, ең алдымен туризм индустрия нарығы
дамыған Қытай, Үндістан болса, әлеуетті тұрғыда екінші этапта Бразиия,
Латын Америка сияқты елдермен тәжірибе алмасу керек.
Қазақстан Республикасының табиғаты мен туристік әлеуеті өте жоғары.
Туризм индустриясы дамыған елдермен ынтымақтастық жасау Қазақстан
Республикасының халықаралық ұйымдардағы ел позициясын нығайтуға ықпалы зор.
Халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру үшін Бүкіләлемдік туристік ұйымның
қызметі мен мамандандырылуына кқңіл бөлу керек. Туризм және қонақжайлық
саласында халықаралық ынтымақтастықты нығайту үшін әлемдік туристік нарықта
өз ұстанымызды және туристік бизнестің кәсіби түрде қызмет етуіне көптеп
көңіл бөлу керек [1].
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Туризм қазақстанның аймақтарының
әлеуметтік-экономикалық даму перспективаларын анықтайтын саласы мен
бағыттарына негізделген болғандықтан халықаралық ынтымақтастық дамыту қажет
етеді. Зерттеу жұмысында туризм мен қонақжайлық индустриясының тұрақты даму
жетістіктерінің мүмкіндіктерін заман талабына сай етіп жетілдіруді талап
етеді. Бүгінгі таңда 30 елдің қатарына қосылудың қарсаңында Қазақстан
Республикасының туризм және қонақжайлық индустриясы халықаралық
ынтымақтастықты нығайту негізінде көптеген ғылыми зерттеулерді қажет етеді
[2]. Сонымен қатар, дамушы сала ретінде халықаралық ынтымақтастықты дамыту
үшін, әлемдік деңгейде танылу үшін зерттелетін сала бойынша, яғни туризм
мен қонақжайлық туралы жаңа мәліметтерді, Қазақстанның көрікті бай
табиғатын жандандыру үшін сол объектілерді жаңа заманауи әдістермен
қарастыруымыз керек. Сондықтан таңдап алынған дипломдық жұмыстың тақырыбы
өзекті болып отыр.
Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының туризм және қонақжайлық
индустриясы.
Зерттеу құралы – Қазақстан Республикасының туризм және қонақжайлық
индустриясындағы халықаралық ынтымақтастық қатынастар болып табылады.
Зерттеу мақсаты – туризм және қонақжайлық индустриясында халықаралық
ынтымақтастық жағдайындағы ұйымдардың қызметін, жағдайын анықтау. Осы
қызметтерді анықтауда келесідей міндеттерді орындауға алып келеді:
- елдер арасындағы өзара түсіністік пен сенімділікті нығайтудағы
туристік байланыстарды зерттеу;
- елдер арасындағы саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, сауда
қатынастарының оңтайлы дамуы үшін туризм индустриясын талдау;
- елге деген жеке қызығушылықты, мәдени ұйымдардың және ғылыми-
техникалық жолдары бойынша өзара байланысты және ынтымақтастықты кеңейтуді
қарастыру;
- қызығушылық білдерген елдер арасындағы туристік тәжірибе алмасу
шарттарының, туристік ақпараттармен алмасуының туристерге технологиялық
қызмет көрсетуге қатысты жалпы стандарттарды ұйымдастыруға және туристік
формальдылықты жеңілдету жолдарын қарастыру.
Әдіснамалық зерттеу – туризм мен қонақжайлық индустриясындағы
халықаралық ынтымақтастық үдерістерін дамытуда теориялық және тәжірибелік
жолдары қалыптастырады.
Дипломдық жұмысты жазу кезіндегі туризм индустриясын дамыту үшін
халықаралық ынтымақтастыққа қатысты ҚР туризмді дамыту бойынша 2023
концепциясы, ҚР Елбасының жолдаулары, мақалалары, туризмді дамытуға
бағытталған түрлі бағдарламалар мен заңнамалар, стратегиялық дамыту
жоспарлары, нормативтік-құқықтық база, ҚР Ұлттық экономика министрлігінің
Статистика Комитетінің жинақтары мен бюллетеньдері, жинақтары, отандық,
шетел ғалымдарының еңбектері және т.б пайдаланылды.
Тәжірибелік мәні – дипломдық жұмысты орындаудағы тәжірибелік мәні
қазіргі уақытта жүзеге асырылып отырған түрлі бағдарламалар негізінде
туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық ынтымақтастыққа қатысты
үдерістерді қалыптастыру мен даму тенденцияларына ұсыныстар жасау болып
табылады.
1 Туризм және қонақжайлық саласындағы халықаралық ынтымақтастық
негіздері
1.1 Заманауи туризм саласының ерекшеліктері
Бүкіләлемдік тәжірибе көрсеткендей халықаралық қатынас, халықыралық
туризм, халықаралық ынтымақтастықты дамыту елдер мен халықтар арасындағы
дұрыс қарым – қатынастың қалыптасуы болып табылады. Дұрыс қарым – қатынас
дегеніміз, яғни елдер арасындағы достық пен ынтымақтастық, сыртқы
экономиканың дамуы, сауда мен мәдениет салалырындағы қарым – қатынастың
тығыз болғандығын айтуға болады. Халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру
үшін туризм және қонақжайлық индустриясы қолайлы болып табылады.
Туризм және қонақжайлық индустриясы ерекше сала ретінде айтатын
болсақ, бір аймақта немесе бір елде туристердің келуі мен кетуі болмаған
жағдайда дамыту мүмкін емес. Туризм индустриясын дамыту үшін міндетті түрде
халықаралық ынтымақтастық және туристік кәсіпорындар арасында ішінара қарым
– қатынас орнауы қажет. Кез – келген елдің қарқынды дамуы ол заман талабына
сәйкес туризм саласы арқылы дамытуды елестете алмаймыз. Егерде қандай да
бір мемлекет болмасын, сол елге келген туристер олар үшін немқұрайлы
болатын болса, алдағы уақытта ол елге деген туристердің қызығушылығының
мүлде жойылып кететіні анық.
Халықаралық ынтымақтастық негізде халықаралық туризмді дамыту
тәжірибиесіне сүйенетін болсақ, ынтымақтастықты тиімді формада жүзеге асыру
мен оны заман талабына сәйкес түрлендіру, келесідей негізгі міндеттерді
қамтиды:
- елдер арасындағы сенімділікті артыру үшін, байланысты нығайту үшін
туристік байланыстарды пайдалану қажет.
- тиімді экономикалық, сауда қарым-қатынасын дамыту үшін туризм
саласын дамыту қажет;
- туристік айырбас үшін қолайлы шарттар негізінде ақпараттар алмасу
жолымен техникалық ынтымақтастықты ұйымдастыру, жалпы стандарттар қабылдау,
туристерге қызмет көрсету кезіндегі технологияларды үйрену, туристік
формальділікті жеңілдетуді өзара қарастыру керек.
Туризм саласында халықаралық ынтымақтастық екі формада дамытуға
болады:
- екі жақты негізде ынтымақтастық;
- көп жатқы негізде ынтымақтастық.
Екі жақты ынтымақтастық – екі ел арасындағы ерекше келісім – шартты
қарастыратын туризмді дамытудағы ұзақ мерзімді шарттағы ынтымақтастық. Ол
елдер арасында туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келісім – шартты
қамтиды. Осындай келісім – шарт жасау ешқандай ұйымдық құрылымды қажет
етпегендіктен, қолайлы әрі тиімді халықаралық ынтымақтастық формасы болып
келеді [3].
Халықаралық ынтымақтастықты дамытудың басты мақсаты әлемдегі
әлеуметтік - саяси жағдайлардың тұрақтылық деңгейі мен туризм саласындағы
мемлекеттік саясаттың тұрақтылығына тікелей қатысты екендігі анық.
Халықаралық ынтымақтастық пен туризм саласындағы тұрақтылыққа туристік
формальділіктің оңтайлылығы, экономика-саяси шаралар, ережелер, осыларды
дамыту үшін ынталандыратын және кедергі болатын жағдайларды айтамыз.
Қонақжайлық индустриясындағы қызметтерді тұтынушылар секілді, сол
қызметтерді дайындап ұсынатын туристік шарттардың құрылуымен тікелей
айналысатын үкіметтік емес және халықаралық елдер арасындағы ұйымдардың
қызметтерін айта аламыз. Бүгінгі күнде бағалау нәтижелерінің
көрсеткіштеріне сәйкес 200 астам халықаралық ұйымдар тікелей және жанама
түрде айналысады. Олар бір – бірінен статустары, формалары, мақсаттары,
шешу міндеттері негізінде ерекшеленеді. Мұндай ұйымдарға түрлі халықаралық
ассоциациялар, федерациялар, кеңестер, қоғамдық ұйымдарды және т.б.
жатқызуға болады. Әлемдегі туризмді дамыту және біріккен ұлттар ұйымының
орны ерекше. Мұндай ұйымдар халықаралық институттардың жалпы жүйесіндегі
ажырамас бөлігі ретінде – біріккен ұлттар ұйымын айтып кетуіміз керек.
Атаулы ұйымға жан-жақты қарастыратын және елге келетін туристерді қамтитын
шынайы осы салада қызмет ететін ұйымдарды жатқызуға болады [4].
Біріккен ұлттар ұйымы 1945 жылы БҰҰ жарғысы негізінде
қалыптастырылған. БҰҰ сол жылы Сан - Францискода өткен конференцияда
қабылдаған. Атқаратын қызметтерінің көптігіне қарамастан, сонымен бірге
халықаралық саяхаттау мен туризм саласында мемлекеттік және ұлттық туристік
әкімшілік қызметтерінің ұйымдастырушысы болып табылады. БҰҰ шеңберінде
халықаралық туризмнің құқықтық мәселелерін реттеудегі негізгі халықаралық
конвенция құрастырылып және қабылданған болатын. БҰҰ әлемдегі туризмді
дамытуда елдердің ара-қатынасын тиімді байланыстыруға негізделген және
осындай байланыстарды кеңейту мақсатында ұлттық үкімет пен үкіметтік емес
құрылымдарды үйлестіруге бағытталған. Осындай тиімді үйлестірулердің бірі
халықаралық конференциялар мен кездесулер ұйымдастыру. Халықаралық
конференциялар мен кездесулерді ұйымдастыруда туризм саласындағы
халықаралық байланыстар немесе ынтымақтастықтар туралы түрлі ұсыныстар
қарастырылып, қабылданады. БҰҰ қабылдаған рұқсатта келесіде й мәселелер
қарастырылады:
- туристік формальділіктің жеңілдетілуі;
- шетелдік туристер жағдайына қатысты құқықтық реттеулер;
- туристердің қауіпсіздігі мен мүліктерінің жоғалып кетпеуін
қамтамасыз ету;
- халықаралық туризм саласында техникалық серіктестік, сонымен қатар
туризм саласындағы халықаралық ынтымақтастық аспектілерін қадағалау.
БҰҰ соңғы актілерінің бірі – Мыңжылдықты дамыту мақсатына жету үшін
туризмді пайдалану декларациясы БҰҰ бас ассамблеясында өткен 2005 жылы
қыркүйек айында Нью-Йоркте қабылдады. БҰҰ-дағы мемлекеттердің ұлттық
заңнамаларын меңгеру мәселелерімен қатар, бас органдарынан басқа қосымша
органдар, БҰҰ экономикалық комиссиясы да әлемдік деңгейдегі туризмді реттеу
құқығы аймақтық туризмді дамыту мәселелерін қарастыра алады [4].
Елдер арасындағы халықаралық ынтымақтастықты нығайту халықаралық
туризмді реттеу құқығымен тығыз байланысты. Онда басты рөлді БҰҰ
экономикалық және әлеуметтік кеңестері, туризмді дамыту мәселелері бойынша
БҰҰ шеңберіндегі мамандандырылған халықаралық дипломатиялық конференциясы
бастамашы болған. Экономикалық және әлеуметтік кеңес бастамасымен БҰҰ
келесідей конфенциялары ұйымдастырған: 1954 жылы кедендік мәселелері және
1963 жылы Римде өткен туризм мен саяхат. Экономиалық және әлеуметтік кеңес
шеңберінде міндетті түрде туризм туралы статистика классификациясы мен
стандартты анықтамалар қалыптастыратын туризм саласындағы статистикалық
комиссия құру керек. Статистикалық комиссия қызметіне бұдан басқа туризм
туралы бірыңғай статистикалық әдіснаманы құру, класиификацияны біріктіру,
стандартизацияны анықтау мен терминология мәселелері (уақытша келуші,
турист, экскурсант) бойынша резолюция қабылдауда кіреді. Экономикалық
және әлеуметтік кеңес жанындағы статистикалық комиссиямен туризмдегі
халықаралық ынтымақтастық статистикасының басқарушылық дағдылар жобасы
қалыптастырылып және қабылданған. Туризмдегі статистикалық мәселелер
дестинация шегінде туристердің келуінен куммулятивті әсермен қоса, тікелей
туристік шығындар есебінен басқа, туристік қажеттіліктің күрделі
спецификасы болып табылады [5].
БҰҰ шеңберінде географиялық дағдылар бойынша қалыптасқан бес аймақтық
комиссия қызмет атқарады. Оның әрқайсысы халықаралық ынтымақтастықты және
халықаралық туризмді дамытуды қолдауды қамтамасыз ететін деңгеймен
байланысты. Аталмыш комиссия құрамына: Латын Америка мен Кариб аймағы үшін
жұмыс жасайтын экономикалық комиссия (ЛАКЭК), Батыс Азия үшін жұмыс
жасайтын Экономиклық комиссия (БАЭК), Азия мен Тынық Мұхиты үшін жұмыс
жасайтын экономикалық және әлеуметтік комиссия (АТМЭӘК), Африка үшін жұмыс
жасайтын экономикалық комиссия (АЭК), Еуропалық экономикалық комиссия (ЕЭК)
(сурет 1).
Жоғарыдағы экономикалық комиссиялардың басты бағыттарының бірі қажетті
немесе керек аймақта халықаралық ынтымақтастық пен халықаралық туризмді
практикалық және ұйымдастырушылық, зерттеу аспектілерінде дамыту болып
табылады. Комиссия әрбір аймақта халықаралық ынтымақтастық пен халықаралық
туризмнің экономикалық аспектілерін меңгеру; аймақтарды дамытуға қатысты
аймақтық бағдарламалар жасау мен жалпы саясатын қалыптару; туристік
индустрияға салынатын капиталды; туризмді дамыту мақсатында елдердегі
аймақтарға техникалық көмек көрсету қажеттілігімен айналысады [5].
Ескертпе – мәлімет [5] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 1. БҰҰ шеңберіндегі жұмыс жасайтын аймақтық комиссия
Бүкіләлемдік туристік қауымдастықтың мақсаты адам құқығын сақтап
қалатын, жалпылық құрметті болатын, өркендеу, бейбітшілік, өзара
халықаралық түсіністік, экономикалық дамуға өз үлесін қосу үшін туризмді
дамытудағы ынтымақтастық жұмыстардың жүзеге асырылуы болып табылады.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның ерекшелігі осы ұйымның мүше болуында.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның мүшелері үш категорияға бөліп қарастыруға
болады. Оның біріншісі, шынымен мүшесі болып табылатын – мемлекет. Екінші
болып табылатын – өздерінің болып жатқан сыртқы қарым – қатынасына
жауапкершілік алмайтын, тек территорияларға ұсынылатын қауымдастырылған
мүше статусы. Үшінші – қосылған немесе біріктірілген мүшелерге туризм
сфересында тікелей қызмет көрсетіп жүрген әуе компаниялары, көліктік
компаниялар, қонақ үйлер, мейрамханалар мен туроператорлар және туристік
агенттік ұйымдары болып табылады [6].
Туризм және қонақжайлық саласындағы қарым – қатынас бойынша елдер
арасындағы байланыс сол елдердің арасындағы экномика, мәдениеттің дамуына
алып келеді, сонымен қатар пайда табу мен қызмет принциптері арасындағы
түсіністік, тең құқықтық елдер арасындағы туристік қызметтерге деген ынтаны
оятуға алып келеді. Халықаралық ынтымақтастықтың нақты шаралары келесілерге
бағытталу керек:
- екі жақтағы туристік ұйымдардың ынтымақтастығы мен кең ауқымда
қызметтерді қолдау;
- шекаралық, кедендік және т.б. туристік формальділіктерді жеңілдеру
(мүмкіндігінше);
- екі ел арасындағы туристік саяхаттар (топтық және жеке) көлемін
ұлғайту үшін жұмыстар жасау;
- туристік сала бойынша ақпарат алмасу;
- туризм сферасы үшін кәсіби мамандарды дайындауға ат салысу;
- бүкіл әлемдік туристік ұйымдар шеңберіндегі туристік әкімшілік
ынтымақтастықты және басқа да халықаралық туристік ұйымдармен байланыс
орнату;
- өзге ел территориясында туристік жарнама-ақпараттық бюроны ашу
қажеттілігі.
Осындай келісім – шарт жасау, ынтымақтастық орнату үшін сол елдегі
ұлттық туристік әкімшіліктердің қорытынды жасауы және болашаққа жоспарлау
жұмыстарын ұйымдастыру үшін бақылануына жеңіл болу негізінде жүктелуі қажет
[7].
Көп жақты ынтымақтастық – бірнеше елдер арасындағы халықаралық
туризмді дамыту бойынша іс-әрекеттерді үйлестіруді қарастырады. Көп жақты
ынтымақтастықтың формаларына халықаралық отырыстар, туризм бойынша
ұйымдастырылатын форумдар, сонымен қатар халықаралық туристік ұйымдардың
бірлесіп жұмыс жасауында жүзеге асырылады [7].
Халықаралық ынтымақтастықтың бүгінгі күнде маңызды болуының формасы –
ол туризмнің арқасы деуге болады. Біріккен ұлттар ұйымының құрылған күнінен
бастап, халықаралық туризмді дамытудағы басты рөлді келесідей құжаттар орын
алды:
- адам құқығына қатысты жалпылық декларация, онда әрбір адам демалысқа
шығуға, бос уақытын өткізуге, демалысқа шыққандағы төленетін төлемді алуға
құқылы екендігі 1948 жылы 10 желтоқсандағы 24 статьяда көрсетілген;
- экономикалық, саяси және мәдени халықаралық пакт (келісім) 1966 жылы
жалпылық декларацияның 7 статьясында анықталған. Онда әрбір елдер өз
азаматтарының демалыс алуына, бос уақытының болуына, жұмыс уақытын
реттеуге, демалыс үшін төленетін қаражатпен қамтамасыз етуіне міндетті;
- азаматтық және саяси құқық негізіндегі 1966 жылы 12 статьяда
халықаралық пактте айтылғандай (келісім) әрбір адам кез-келген елді еркін
тастап кетуіне, өзінінің елін қоса айтқанда болады [7].
Біріккен ұлттар ұйымының басты органдары болып, оның ішінде
халықаралық ынтымақтастықпен айналысатын Бас ассамблея, экономикалық және
әлеуметтік кеңес, Секретариат, Еуропа, Азия, Африка, Америка үшін қосымша
аймақтық экономикалық коммисия болып табылады деп жоғарыда айтып өткен
болатынбыз. Халықаралық ынтымақтастыққа қатысты туризм бойынша сұрақтарды
кейбір арнайы мамандандырылған ұйымдар айналысатыны да белгілі болды.
Туризмдегі өзекті мәселелерді шешу үшін келесідей ұйымдар жұмыс
жасайды:
- Біріккен ұлттар ұйымының қарамағындағы білім, ғылым және мәдениет
сұрақтары бойынша ұйым. Аталмыш ұйымдар әлемдік мәдени-тарихи құндылықтарды
сақтап қалу мен туризмді дамытудағы жобаларды құрастыру мен жүзеге асыруды
қамтамасыз етеді. Тарихи орындар мен ескерткіштерді қорғау және қайта
қалпына келтіру бойынша жұмыстар жүргізеді. Сонымен қатар, ақпарат алмасу
мен техникалық стандарттарды енгізу бойынша кадрларды дайындайды;
- туризм саласындағы еңбек шарттарындағы мәселелерді реттеу, кәсіби
білім беру, әлеуметтік қамтамассыз ету, қызметкерлер мен жұмысшылар
арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыру жұмыстарымен айналысатын халықаралық
еңбек ұйымдар айналысады;
- туризмдегі ормандар, су ресурстары, ұлттық парктер, басқа да табиғи
объектілерді пайдаланудағы жобаларды жасаудағы жеке елдер үшін туристік
әкімшілік көмек көрсетудегі тамақтану және ауыл шаруашылық ұйымдары;
- туризм шеңберіндегі халықаралық санитарлық нормаларды реттейтін
халықаралық туристердің және саяхаттаушылардың максималды түрде
қауіпсіздігін, түрлі ауруға шалдығып қалмауын қамтамассыз ететін әлемдік
денсаулық сақтау ұйымы айналысады;
- жолаушыларды тасымалдаудағы, әсіресе халықаралық әуе жолдарында
ұйымдастыру мен құжаттарды рәсімдеу бойынша халықаралық азаматтық авиация
ұйымы айналысады;
- туристік жобаларды қаржыландырумен және елдер арасындағы халықаралық
жобаларды жүзеге асырудағы халықаралық банк айналысады [7].
БҰҰ сауда және дамыту конференциясы келесідей сұрақтармен айналысады:
- туризмнің әлеуетті мүмкіндіктері саласындағы саясатты қалыптастыру;
- халықаралық ынтымақтастықтың негізгі түрлерін әлеуетті дамытуды
бағалау;
- халықаралық ынтымақтастықтың статистикасын құру;
- халықаралық ынтымақтастықты дамыту бойынша кеңес беру [7].
Сонымен қатар, БҰҰ шеңберінде құрылған комиссия жоғарыда
айтылғандардан басқа, туризм саласы бойынша және басқа сала бойынша да
халықаралық ынтымақтастықты дамыту мақсатында статистикалық ақпараттарды
жинақтау, аймақтың туристік ерекшелігіне қатысты халықаралық стандарттарды
тарату жұмыстары атқарылады [7].
Қорыта келгенде, заманауи туризм саласының ерекшелктері осы күнге
дейін өз күшін жоймағандығын және туризм индустриясы дамушы елдерге қолдау
көрсетулері (стандарттық тұрғыда, халықаралық ынтымақтастық тұрғыда) туралы
яғни, әлемдік туристік нарықтағы халықаралық ынтамақтастық нысандары келесі
бөлімдерде қарастырылатын болады.
1.2 Әлемдік туристік нарықтағы халықаралық ынтымақтастық нысандары
Жоғарыдағы бөлімде айтып өткендей, әлемдік деңгейде туризм саласының
дамытуна ықпал жасап отырған БҰҰ жанында құрылған экономикалық комиссияның
ішінде ерекше айтып кететін Еуропалық экономикалық комиссия. ЕЭК туристік
қызмет саласын дамыту мен оны жетілдіру, туристік қызметтердің нақты
мәселелерін қарастырады, сонымен қатар туристік қызметтер саласын дамыту
мен жетілдіру, ағындық операцияларды бақылауды ұйымдастыру, арнайы
зерттеулер мен болып жатқан өзгерістерді талдау, туризм нарығындағы
жағдайды қадағалау, туризмді дамыту бойынша қаржылық стимулдарды
қалыптастыру, әуе компанияларының, теңіз көлігімен тасымалының, автокөлік
компанияларының саясатын қалыптастыру мен оны бақылау, елге кіру мен шығу
сияқты туристердің қарым-қатынасының жағдайы мен кедендік рәсімдеу
шарттарын дамыту мен жетілдіру жолдарын қамтиды [8].
Халықаралық ынтымақтастықты дамыту жағдайында туризмді дамыту
қызметтеріне БҚҚ мамандандырылған ұйым жүйесі жүйелі түрде жұмыс жасауы
қажет, нақтырақ айтатын болсақ, халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ), Бүкіләлемдік
денсаулық ұйымы (БДҰ), білім беру мәселесі бойынша біріккен ұлттар ұйымы
(ЮНЕСКО), халықаралық теңіздік ұйымдары (ХТҰ), халықаралық азаматтық
авиация ұйымдары (ХААҰ) және т.б. Аталмыш ұйымдар жеке ұйым ретінде жекелей
мақсатты түрде туризмді дамыта алмайды, бірақ бір аймақтан екінші бір
аймаққа туристерді тасымалдау кезінде түрлі мақсатта өз функцияларын
орындау арқылы кедергісіз және оңтайлы түрде тасымалдауға мүмкіндігі туады,
туристік нарықта, қауіпсіздікте, туристердің денсаулығына байланысты,
туристердің құқықтары мен қызығушылықтарын қорғауға байланысты
қатысушылармен қарым-қатынас орната алады. Осындай іс-әрекеттерді жүзеге
асыру үшін алдымен туризм, турист, туристік нарықтағы сұраныс пен ұсыныс,
қарым-қатынас, халықаралық ынтымақтастық мағынасын анықтап алуды қажет
етеді [4].
Жалпы туризм деген ұғымның бүгінгі таңда 400 – ден астам анықтамасы
бар, соның нақты біріне тоқталатын болсақ, туризм бір жылдан көп емес
мерзім аралығында бос уақытта немесе іскерлік мақсатта бір жерден екінші
бір жерге төлемді іс – әрекетті жүзеге асыру арқылы өзінің тұрғылықты жерін
тастап келесі бір жерге келгендегі адамдардың іс-әрекетін айтуға болады
[7].
Халықаралық туризмді дамыту негізінде халықаралық ынтымақтастық ХХ
ғасырдың феномені болып қалыптаса бастады. Әлемде халықаралық
ынтымақтастықты дамыту бұл миллиондаған адамдардың туристік мақсатта елді
аралауына, туристік аймақтарға жетудің және ақпараттардың қолжетімді
болуына мүмкіндік туғыза бастады.
Туристік аймақтарда халықаралық ынтымақтастықты дамыту, қолжетімді ету
жолаушыларды тасымалдауды дамыту негізінде, оның ішінде дәлірек айтатын
болсақ, ұзақ жолға топтық жолаушыларды жеткізуге мүмкіндігі бар әуе
тасымалын айтуға болады.
ХХІ ғасырдағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту, нақтырақ айтатын
болсақ қонақжайлық және туризм индустриясында бірнеше нысандарды айту
қажет. Олар сыртқы орта, саясат, құқық, экономика және қаржы, мәдениет,
әлеуметтік демографиялық жағдайы, сауда – саттықтықтың дамуы, көлік,
инфрақұрылым және бүгінгі таңдағы ғылыми – техникалық процесс.
Саясат пен құқық, елдердің саясатына, ондағы түрлі бағытта, түрлі
дәрежедегі қарқындылықта туристік ресурстардың пайдаланылуы, туризмге деген
қарым-қатысқа байланысты. Туристік саланы дамытуға бет алған мемлекет
немесе ел туризмнің реттелуі мен ынталандырылуын туризмді басымдылықпен
дамыту концепциясында, заңнамасында, нормативтік актілерінде міндетті түрде
көрсету керек.
Сапар жасағандағы қауіпсіздік, туризмді дамытуда туристердің сапар
жасағанда, тасымалдағандағы басты өзектілік қауіпсіздік мәселелері болатыны
анық. Кез-келген турист саяхаттау немесе сапар жасаған кезінде баратын
елдің басқарушыларынан сырттан келетін туристердің келуіндегі
қызығушылықты, қауіпсіздікке қатысты сәйкес іс-шара қолданудың, өмірі мен
денсаулығына қатысты қауіпсіздіктің болуын, демалатын жердегі
қауіпсіздікті, тасымалдаудағы және орналастыру кезіндегі қауіпсіздікті
күтеді.
Туризмді дамытудағы ең қауіпті мәселелер елдер арасындағы халықаралық
қақтығыс, әскери әрекет, халықаралық қылмыс пен терроризм. Қызмет көрсетіп
жатқан елдегі орналастыру жеріндегі санитарлы-гигиеналық жағдай, тамақтану
жеріндегі жағдай, туристерді алаңдатады. Туризм анықтамасының пайда болып,
бүгінгі күнге дейін дамуындағы мәселердің бастысы бұл – қаупсіздік екендігі
қабылдаушы елдерді де, туристерді де мазалайтын сұрақ.
Экономика және қаржыландыру туризмді дамытуға макроэкономикалық қалай
әсер етсе, микроэкономикалық тұрғыда солай әсер етеді. Макроэкономикалық
тұрақтылық, жұмыссыздық деңгейі, инфляция қоғамға, сонымен қатар жергілікті
халықтың үй шаруашылық жағдайда демалуына әсер етеді.
Туризмнен келетін құраушы үлестің кірісінде байқалатын елдердегі жалпы
инвестициялардың көлемінің көбеюі экономиканың жоғарылауына алып келеді.
Ішкі жалпы көтерілу, инвестициялар туризм инфрақұрылымын жақсартуға және
жаңа туристік объектілердің салынуына бағытталатын болады. Мұндай жағдай
жергіліктік халықтың, ұлттық кірістің ынталандырылуының жоғары болуын
қамтамасыз етеді.
Осы факторлардың ішіндегі ең маңыздысы, туристік сұраныста тауарлары
мен өнімдер баға деңгейін анықтайтын, туристік орындар анықталады. Сонымен
қатар, маңызды мәнге ие ол – валюталық курс, ыңғайлылық және валюталық
ауысымның қол жетімділігі. 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап евроның
енгізілуі европалық елдерге сапар жасауды әлдеқайда оңайлатқанын, евроның
бірегей зонасында болатындығы және валюталық айырбаспен байланысты қаржылық
шығындарды қысқартты.
Мәдени мұра, мәдени орта саяхаттаушыларды, туристерді өзіне тартатын
магнит секілді болып табылады. Туристер өзге елдің өмір сүру жағдайымен,
салт-дәстүрімен, ансабльдерімен, ұлттық құндылықтарымен және т.б.
қызығушылық танытатын тарихи-мәдени байлықтарымен, туристік ресурстарымен
танысуға тартып тұруы керек.
Әлеуметтік демографиялық өзгерістер үш мыңжылдықтың басынан бастап
демографиялық және отбасылық факторлардың әсері болып табылады [8] (сурет
2).
Ескертпе – мәліметер [8] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 2. Туризмді дамытуға бағытталған сыртқы орта факторлары
Халықаралық туристік ұйымдарда мүше болу Қазақстандағы туристік
кәсіпорындар, ұйымдар мен орталықтар үшін сыртқы орта нарығында өздерінің
туристік қызметтері мен өнімдерін жылжыту үшін тиімді маркетингтік саясатты
жүргізуге, потенциалды контрагенттіктер байланысын кеңейтуге, халықаралық
туристік ынтымақтастық негізінде халықаралық туристік кәсіпорындармен
туристік қызметке қатысты тәжірибе алмасуға мүмкіндік береді. Жоғарыда
айтылған халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер халықаралық туристік ұйымдар
мен бірлестіктердің трансұлттың және аймақтың бір бөлігі ретінде бола
алады. Мұндай ұйымдар мен бірлестіктердің мақсаттары, міндеттерінің көптігі
туризм саласында кездесетін қиындықтарды жүйелі түрде және кешенді тұрғыда
шешу үшін көптеген мәселелер халықаралық деңгейде шешімін табу керек.
Қорытындылай келе жоғарыда айтып өткендей, туризмді дамытудағы
халықаралық ынтымақтастықтың ролі мен нысандары тікелей сыртқы орта
факторларының әсірімен тығыз байланысты. Әлемдік туристік нарықтағы
халықаралық ынтымақтастықтың нысандары бүгінгі күндегі әлемдік деңгейдегі
туризмнің қарқынды дамуына қосқан үлесі зор. Алдағы бөлімдерде нақты
мемлекеттер мысалында халықаралық ынтымақтастықтың дамуы жайында жеке
қарастыратын боламыз.
1.3 Әлемдегі туризмді дамыту процесіне қатысты халықаралық үкіметтік
және үкіметтік емес ұйымдардың ролі
Халықаралық ынтымақтастықты дамытуға қатысты жоғарыдағы айтып өткен
ұйымдардан басқа, тікелей туризмді дамытуға туризмге ықпал ететін ғылыми,
журналистикалық, мамандандырылған және т.б. біріктірілген қоғамдарда
қатысты.
Бүкіләлемдік туристік агентіктер ассоциациясының федерациясы (WATA) –
туристік агенттіктер, қонақ үйлер, туристерді тасымалдайтын көліктік
компаниялар, оқу орындары, сияқты қауымдастырылған мүшелер ретінде, ұлттық
туристік ассациациялар мен ұйымдардың мүшелерінің біріккен түрінде қызмет
етқарады. Аталмыш ұйым 1919 жылдан қызмет етіп, 1964 жылы арнайы құрылған,
туристік агенттіктердің халықаралық ассоциацияларының бірігуі нәтижесінде
1966 жылы туристік агенттіктердің халықаралық ассоциациясы болып құрылған.
Ұйымның мақсаты әлеуметтік, экономикалық, заңдық салалардың халықаралық
деңгейде туристік агенттіктердің барлық кәсіби категорияларын максималды
түрде қолдау болып табылады [9].
Қиыр Шығыс пен Байкал аймақтарының әлеуметтік-экономикалық дамуына
қатысты 2025 жылға дейінгі Стратегиясында туризм экономикалық базалық
саласы ретінде қарастырылады. Нақтырақ айтатын болсақ, қызмет бағытының
және сала бағытының қатарынан қарастырылады, онда қарастырылатын аймақтарды
дамытудағы әлеуметтік-экономикалық дамытудың перспективалары анықталады.
Сондықтан, олардың туристік-рекреациялық кешендері мағыналы потенциал мен
жоғары емес деңгейдегі оның жүзеге асырылуын атап өтеді. Бірақта туристік-
рекреациялық кешендерді дамыту қажеттілігі мен мүмкіндігі көрсетілген
концепцияда, Азиялық-Тынық Мұхиттық аймақтарындағы туристік нарық сол елдер
нарығының маңызды құраушысы және ұлттық нарығының айрылмас немесе маңызды
бөлігі ретінде болуы керек. Осыған орай, бәсекеге қабілетті
жекешелендірілген туристік индустрия құру жоспарланады. Бәсекеге қабілетті
туристік индустрия сол аймақтардың тұрақты дамуының факторларын
қарастырады. Мұндай даму және жағдай туристік индустрияны дамыту сияқты тек
Ресей аймақтарында ғана емес, жалпы ұлттық аспектілерде қазіргі кездің
геосаяси мәселесіне айналып отыр [10].
Стратегиядағы басты назар, әлемдегі экологиялық туризм орталығы
ретінде және белсенді демалыс болатын Байкал өзені, Амур және Камчатка
бассейндерінде сомдауды талап етеді. Мұнда жасыл экономиканы әлеуметтік-
экономикалық дамытудың тұрақты тұжырымдамасымен ететін жасыл туризмді
жандандыруға болады. Осы айтылғандарды негізге ала отырып, басты дамушы
бағыттарды сақтап қалуымыз керек. Сол сияқты кез-келген табиғаты мен
әлеуеті мықты туристік объектілерді, ландшафтарды әлемдік деңгейде
танитындай объектілерді дәріптеуіміз керек. Осыдан барып сол объектілерді
дамытуды жалғастыру сол аймақты тұрақты дамыту шарттарына маңызды міндеттер
мен мақсаттар қоя білу және жүзеге асыра білу керек [11].
Осындай туристік әлеуеті жоғары, табиғаты бай жерлерді, нақтырақ
айтсақ жасыл объектілерді ұстап қалу. Сол объектілерді сақтап қалу емес,
жалғастырып тұрақты сол объектілерді жандандыратын болсақ, ол еліміздің
әлемдік деңгейде танылуы халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға әсерін
көптеп тигізеді.
Ресей федерациясының географиялық жақындығына қарайтын болсақ, Азия-
Тынық Мұхиты аймақтарынан Қиыр Шығыс пен Байкал аймақтары халықаралық
ынтымақтастыққа бейім. Олар көбінесе тездамушы, біріктірілген процестерді
тез жүзеге асыратын Азияның Солтүстік-шығыс елдері. Бурятия, трансБайкал
аймағы және Иркурст облыстары, Қиыр шығыста туристік – рекреациялық
кешендер Азияның солтүстік-шығыс, Жапония, Корея республикасы, Қытай,
Монғолия сияқты елдер үшін кіру туризмі дамыған территория ретінде
қарастырылады. Сонымен қатар, Монғолиядан келетін шет елдік туристер
ретінде Байкал территориясына қызықтыруға болады [11].
Азия-Тынық Мұхит аймақтарына Ресейдің біріктірілген процеске кіруінің
факторы ретінде халықаралық туризмді дамыту бұл халықаралық ынтымақтастық
түрлерінің қалыптасуы шеңберінде жүзеге асырылуы мүмкін. Екінші жағынан
қарайтын болсақ, аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын
қамтамасыз ете алатын, жасыл экономика факторы болып табылады. Осындай іс-
әрекеттер жүзеге асыру арқылы туризм мен қонақжайлық индустриясындағы
халықаралық ынтымақтастықтың мәселелерін шешу бүгінгі таңда өзекті болып
отыр. ХХ ғасырдың екінші жарты жылдығында тұрақты дамудың концепциясы
қалыптаса бастады, ол қоршаған ортаның әлемдік жалпы жағдайына орай
байланысты болды. Біріншіден, экономиканың дамуына қауіпті болуы қоршаған
орта мен адами факторларға әсер етуі әлемдік масштабта байқала бастау алған
[11].
Халықаралық ынтымақтастықтың дамуы ең алдымен экономикалық
процестермен байланысты. Екіншіден, ХХ ғасырдың 60-70 жылдары табиғи
ресурстардың ұдайы құруы мен ластануы, экономикаға келтіріп жатқан
зардаптарынан материалды-ресурсты базалардың құруы мен адами құндылықтардың
төмендеуінен туындаған. Табиғи ресурстардың ластануы мен жоғалу мәселелері
жаһандық сипатта, сол себепті сол мәселелерді шешу әлемдік қоғамда біріккен
халықтар ұйымының қызметінде қарастырыла бастады. 1987 жылы қоршаған ортаны
мен оны дамыту бойынша халықаралық комиссияның баяндамасында (комиссия
Брундлант) тұрақты даму түсінігіне анықтама жасалынған болатын, онда
қазіргі қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру болашақ ұрпаққа зарарсыз етіп
оны жеткізу түсінігін қалыптастыру керек болды [12].
Халықаралық ынтымақтастықты тұрақты дамытудың мәні адами
қажеттіліктерді дамытудың барлығы және әлемдегі шынайы мүмкіндіктерді
бірлесіп жүзеге асыру қажеттілігімен анықталды. Әлемдегі экологиялық әлеует
шектеулері әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешумен байланысты оңтайлы
адами дамуды ұзақ мерзім сезінумен тұрақты дамуды шарттар жүзеге асыра
алады. Осындай мәселелерді шешу біріккен халықтар ұйымында қарастырылды.
Туризм саласын дамыған, халықаралық ынтымақтастығы жағынан тәжірибесі бар
елдерге тоқталып кетуге тура келеді [12].
Туризм саласында Белорусия Республикасындағы халықаралық
ынтымақтастықтың жағдайы мен иерархиялық деңгейдегі түрлі басымдылық
бағыттарын қарастыратын боламыз. 1990 жылдары Орталық пен шығыс Еуропа
елдеріндегі жүйелі түрдегі өзгерістерден кейін көптеген ғалымдарды
зерттеулер мен халықаралық ынтымақтастықтың сұрақтары қызықтыра бастады.
Сол аймақтарда егеменді ел бола бастағаннан бастап, халықаралық
ынтымақтастық көптеген облыстарды дами бастады. Халықаралық
ынтымақтастықтың даму қарқындылыңы мен мәселелері бойынша бірнеше ғалымдар
айналыса бастады. Олар М.Б. Биржаков, В.А. Квартальнов, И.В. Зорин, С.Е:
Корнева, Ч. Орловский, Д.Г. Решетникова, А.К. Станайтиса. Халықаралық
ынтымақтастықты дамыту қазіргі кезде үлкен масштабта елдер арасындағы
саяси, экономикалық және мәдени байланыстардың негізінде. Туризм мен
қонақжайлық индустриясын дамыту көптеген елдердің қызығушылығын ашып,
туристік тәжірибе алмасу жағдайында және стратегиялық маңызы бар сала
ретінде әлемдік шаруашылықта қалыптасып келеді [13].
Белорусия үшін туристік индустрияны дамыту үлкен мәнге ие. Белорусия
Репсубликасындағы туристік қызметтегі экспорттың көлемі 2016 жылы 32,4 млн.
АҚШ долл құраған. Ал туризм саласында қызмет атқаратын адам саны шамамен
1504 адамды құраған. Осының негізінде сыртқы туристік байланыстардың
географиялық құрылымы кеңейе бастады. Егерде статистикалық мәліметтерге
сүйеніп қарастыратын болса, 2012 жылы Белорусия Республикасына 48
мемлекеттен туристер келген болса, белорусс халқы 44 мемлекетке шыққан. Ал
2016 жылы халықаралық ынтымақтастықтың жағсаруы мен байланыстың нығаюына
қарай екі есеге жоғарылаған [13].
2017 жылдың 31 тамызындағы № 665 өзгертулер мен толықтырулар жасалған
Белорусия Републикасының министрліктер кеңесінің шешімімен 2016-2020
жылдарға арналған туризмді дамытудағы мемлекеттік бағдарлама қабылданған.
Белорус Республикасының ынтымақтастық бағыттары туризм сферасындағы
халықаралық ұйымдармен, БТҰ байланысын кеңейту, БҰҰ мамандандырылған
ұйымдарымен байланысты нығайту болып табылады. 2007 жылы республиканы
алғашқы рет БТҰ бас хатшысы арнайы келіп, БТҰ-мен ынтымақтастықты
жандандырудың бағыттары айтылған:
- консалтингтік қызметтер мен білім беру саласында БТҰ бай тәжірибесін
қолдану (студенттер, оқытушылардың кәсіби деңгейін көтерудегі білім
бағдарламаларына, ұлттық туристік әкімшіліктің өкілдеріне тәжірибелік
семинарларлар ұйымдастыру);
- Белорусия Республикасындағы туристік ресурстарды тиімді пайдалануды
жоғарылату бойынша туристік инфрақұрылым мен нақты ұсыныстарды алу
жағдайына қарай туристік объектілер бойынша экперттік бағалау жасау қажет;
- туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық ынтымақтастықты
дамыту бойынша түрлі бағдарламалар мен жобаларға қаржылық қолдау көрсету;
- туристік объектілер бойынша халықаралық экскурсиялық маршруттар
жасау;
- еуро аймақтар шеңберінде туристік жобаларды жүзеге асыру;
- халықаралық стандарттарға сәйкес болатындай етіп, отандық
статистиканы жасау;
- Белорусь Республикасының туристік бренді ретінде қызығушылықты
құратын эксперттік ұсыныстарды жасау [13].
Бүгінгі таңда Белорусь Республикасы Үндістан, Ресей, Польша, Түркия,
Кипр, Сирия, Югославия, Армения, Латвия, Кыргыстан, Тажікстан, Литва,
Молдова, Азербайжан, Ливан, Қазақстан, Словакия, Эстония елдерімен
халықаралық ынтымақтастық бойынша келісіммен жұмыс жасайды. Нақты жобалар
мен іс-шаралар ұйымдастыру жолдарын орындау қатысушы елдер үшін, қолайлы
тәртіпті құруға бағытталған үкімет аралық келісім мен жұмыс бағдарламалары
арқылы жүзеге асырылады [13].
Белорусь үшін туристік қызметтерде экспорттауды кеңейту нақты туристік
нарыққа бағдарланған туристік өнімді жылжытуды қажет етеді. Қазіргі кезде
республиканың сыртқы туристік саясаты туристік қызметті пайдалануда
нарықтағы басымдық деңгейін ескермегендіктен оның тиімділігі төмендейді.
Белорусия үшін туризмді қалыптастырудағы жетекшілер қатарына кірмейтін
елдермен келісім жасаған. Оның да өзіндік бір ерекшелігі бар, сонымен қатар
Белорусияға келетін туристердің саны көптеп Ұлыбритания, АҚШ, Германия,
Италия және т.б. елдерден байқауға болады. Әйтседе осы елдермен халықаралық
ынтымақтастық жағынан келісім шарттар нақты жасалынбаған. Белорусия
Респуликасы үшін халықаралық ынтымақтастық шеңберінде туризм сферасының
басымдық бағыттары келесідей қойылған:
- көршілес аймақтарда жатқан Ресей, Украина, Литва, Латвия және
Эстония қарай трансшекаралық маршруттар қалыптастыру;
- көршілес елдер мен тарихы мен мәдениеті ортақ Польша, Литва, Ресей,
Украинамен бірігіп тарихи тұлғаларды сомдайтын, тарихи орындарға турларды
ұйымдастыру үшін А. Мицкевич (Заосье, Новогрудок, Ситязь көлі, Щорс,
Больтеник, Тугановичи), М. Огинский (Слоним, Гродно, Залесье), Э. Ожешко
(Мильковщина, Гродно, Людвиново, Закозель), И. Домейко (Медвядка, Щучин),
Ф. Скорин (Полоцк), Симеона Полоцкий (Полоцк), Т. Костюшко (Косово,
Сехнович, Гродно), М. Шагала (Лиозно, Витебск) пайдалану;
- Канада, АҚШ, Израил, Польша, Латвия, Литва басты назарға ала отырып
Белорусия елінен шығатындар үшін басқа елдерде тұратын халықтарға
настальгиялық турлар ұйымдастыру;
- халықаралық музыкалық фестивальдар өткізу кезіндегі аймақтардағы
туристік мүмкіндіктерді жылжыту (Словнский базар, Золотой шлягер, Сожский
хоровод және т.б.);
- Польша, Ресей, Украина біріге отырып №2 Париж-Берлин-Варшава-Брест-
Минск-Мәскеу халықаралық көліктік дәліз бойынша туристік инфрақұрылымды
дамыту, сонымен қатар Санкт-Петербург-Одесса-Мәскеу-Варша ва автомагистраль
бойынша жол бойыншадағы сервистік қызмет көрсету сапасын жоғарылатуда
айтуға болады;
- Белорусияны Польшамен, Литвамен, Украинамен және Ресеймен
біріктіретін трансшекаралық су туристік маршруттарды қалыптастыруда су
жүйесін тиімді пайдалану;
- Беловеж орманы территориясына өтетін туристер үшін жаяу жол
өткелінде табиғи әлеуетті күшейтуге бағытталған біріктірілген жобаны жүзеге
асыру [13].
Осындай мәселелердің болуы стартегиялық бағыттарды көздейтін
халықаралық деңгейде бірігіп шешуді қажет етеді. Олар бірыңғай туристік
визалық режимді жасау, яғни бір жасалған визамен аралас туристік бағыттар
бойынша еркін саяхат жасау; бірыңғай туристік стандарттар жасау, туристік
кадрлардың кәсібилігін жоғарылату, кадрларды дайындаудағы кәсіби жүйе
қалыптастыру, туристік қызметтерді еркін сату кезіндегі туристік нарықта
аймақтараралық қызметтерді бірігіп қалыптастыру туризм саласында
статистикалық мәліметтерді жинау әдісі мен оны өңдеумен келісім жасау
қажет.
2 Қазақстан Республикасының туризм саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың
даму жағдайы
2.1 Қазақстан туризм саласының даму ерекшеліктері
Жыл сайын өтетін Астана экономикалық форумы да біздің елдің басқа
елдермен түрлі сала бойынша халықаралық ынтымақтастық негізінде
келісімдерді талқылауға және қол қоюға басты іс-шара. Х Астана экономикалық
форумында Жаңа энергия – жаңа экономика атты тақырыпта 2017 жылдың 15-16
мамырда өткен форумда 4 мыңнан астам қатысушылар қатысып, оның ішінде
әлемнің 83 елінен 835 шет мемлекет қатысушылары қатысқан болатын. Осы
аталмыш форумда 23 нақты шет елдермен келісім шарттарға қол қойылған болса,
оның ішінде мемарандум, келісім-шарт және серіктестік туралы құжаттарды
кездестіруге болады. Осы форум шеңберінде 40 іс-шара өткізілген болатын.
Биылғы жылы өтетін ХІ Астана экономикалық форумы 2018 жылдың 17-18 мамырына
жоспарланып отыр. Биылғы жылдың тақырыбы Жаңа Еуразия: Шанхайдан Лондонға
дейін сауда мен инвестицияны ұлғайту. Осы форумды өткізу кезіндегі басты
миссия бүгінгі таңдағы барлық салалар бойынша өзекті мәселелерді және
мүмкіндіктерді талқылау, елдер арасындағы халықаралық ынтымақтастық
негізінде экономикалық өсімді нығайту, әлемдік экономиканы дамыту
мәселелеріне жауап іздеу [14].
Қазақстан Республикасының жаңа тарихи кезеңге аяқ басуы, үшінші
жаңғыруды бастау алуы, қайта түлеудің айрықша маңызды екі үрдісі – саяси
реформа мен экономикалық жаңғырудың жүзеге асырылуымен негізделеді.
Елбасымыздың айтқанындай мақсаты айқын елдің, бағыты белгілі елдің әлемдегі
ең дамыған 30 елдің қатарына кіруі барлығы елдегі болып жатқан әлеуметтік,
экономикалық, саяси және халықаралық ынтымақтастықтың шеңберінде жүзеге
асырылады [15]. Осындай аталған екі жаңғыру процесінің нақты мақсат,
міндеттері, басымдылықтары мен оған жеткізетін жолдары еліміздің
аймақтарындағы туристік объектілерді халықаралық тәжірибемен алмаса отырып,
жаңғырту мен дамыту көздеген жұмыстар мен ойларымыздың нақты орындалуымен
негіздеуге болады.
Бүгінгі таңда жеке ел немесе жеке адам болып қана емес, халықтың өзі
қай саланы алсақта бәсекеге қабілетті болуы табысқа жетуіне алып келеді.
Бәсекелік қабілеттілік дегеніміз ұлттың немесе еліміздің аймақтарының, сол
аймақтарда көрсетілетін қызмет түрлерінің артуы мен сапасының жоғарылауы,
еңбек ресурстарының тиімді әрі бәсекеге қабілетті болуы қажет. Елімізде
туризм саласын дамытудың басты ролі экономикамыздың тұрақты дамуында
екендігін ұмытпаумыз керек. Экономикамыздың тұрақты болуы, болашақ елдің
табысты болуы еліміздегі табиғи ресурстарды, табиғи құндылықтарымызды,
табиғи байлығымызды шет мемлекеттермен бәсекелесе отырып жағдай жасау.
Әрине халықаралық ынтымақтастық шеңберінде кәсіпорындармен бірлесіп қай
сала болмасын сол кәсіпорындардың қызметін жаңғыртуымыз керек. Қазақстан
жеріндегі атадан балаға мирас болып жеткен табиғатын сақтап, одан ары
дамыту, байлығын үнемді пайдалану, экологиялық жағдайды қамтамасыз ету
біздің міндетіміз [15].
Осы айтылғандардың барлығы жалпы алғанда халқымыздың ұлттық
бірегейлігінің негізін құрайды. Халықаралық деңгейде ұлттық құндылықтарымыз
арқылы елімізді таныту, дәріптеу мен халықаралық деңгейге шығаруымыз керек.
Осындай жаңғыру деңгейінде бастау алып жатқан жобаларда қарастырылатын
мәселенің бірі ол – туризмді дамыту. Ішкі және сыртқы мәдени туризм
халқымыздың қасиетті мұраларын дәріптеумен жүзеге асырылу қажет. Мәдени
мұра ретінде маңыздылығы үстем тарихи орындарымыз ғана емес, жаһандық
көлемде туристік құндылықтарымызды әлемге таныту. Мұндай құндылықтарымызды
таныту сыртқы істер, мәдени және спорт, ақпарат пен
коммуникацияминистрліктерінің жүйелі түрде халықаралық ұйымдармен тығыз
ынтымақтастық негізде жүзеге асырылу керек.
Туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық ынтымақтастық
қазіргі кезде тек қана күтіп алушы елдің ұлттық экономикасына ғана емес,
жалпы әлемдік деңгейдегі щаруашылығының дамуына, сонымен қатар елдер
арасындағы қарым-қатынастың дамуына да әсер етеді. Осындай қарым-қатынастың
жүзеге асырылуы жеке елдер арасындағы және халықаралық деңгейдегі туристік
тәжірибе алмасудағы басқаруды тудырады. Туристік қызметтерді халықаралық
деңгейде басқару мен оны халықаралық деңгейде реттеу үшін түрлі салада
халықаралық туристтік ұйымдардың құрылуына себеп болады. Қазіргі кезде
мұндай ұйымдардың 200 астам түрі бар. Олар түрлі ассоциациялар, бюролар,
комиссиялар, кеңестер және т.б. (сурет 3).
Ескертпе – мәліметтер [15] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 3. Туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық
ынтымақтастықты жүзеге асырудағы туристтік ұйымдардың топталуы
Туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық туристтік ұйымдар
келесідей топтарға бөлінеді:
- әлемдік жалпы сипаттағы;
- әлемдік салалық сипаттағы;
- аймақтық жалпы сипаттағы;
- аймақтық салалық сипаттағы;
- мамандандырылған;
- ерекшелендірілген.
Әлемдік жалпы сипаттағы басты туристік ұйым – Бүкіләлемдік туристік
ұйым (БТҰ). 2017 жылы БТҰ қатарына 141 ел, 7 территория – тұрақты және
қауымдастырылған мүшелер, сонымен бірге 350 мүшені қамтитын үлттық,
үкіметтік ұйымдар, туристік ассоциациялар, жеке кәсіпорындар (әуе
компаниялары, туроператорлар, қонақ үйлер мен мейрамхана ассоциациялары),
туристік бағыттағы білім орындарын жатқызуға болады. БТҰ штаб пәтері
Мадридте (Испания) орналасқан. БТҰ жоғары басқару органы екі жылда бір
реттік кездесуді ұйымдастыратын Бас ассамблея болып табылады. Басқарушылық
орган құрамына Орындаушы кеңес, Бас секретариат, қосылған Комиттет мүшелері
кіреді. Бас ассамблея алты аймақтық комиссия белгілейді: Африка, Солтүстік
және Оңтүстік Америка, Шығыс Азия мен Тынық Мұхитының аймақтары, Еуропа,
Таяу Шығыс пен Оңтүстік Азия үшін. Халықаралық ынтымақтастықты шынайы
жүзеге асыратын аймақтар шеңберінде Комиссия алдына қойылған міндеттерді
жүзеге асыру қойылған. Комиссия отырысы жылына бір рет сәйкесінше жұмыс
жасап жатқан аймақтарда қарастырылады [16].
Туризм мен қонақжайлық индустриядағы халықаралық ынтымақтастықтың
басты міндеттері:
- әлемдегі аймақтар мен елдерді дамыту мақсатында туризм мен
қонақжайлық саласындағы ынтымақтастықты тереңдету мен кеңейту;
- туристік кадрларды кәсіби деңгейде дайындау мен сапалы білім беруді
жетілдіру, яғни гуманитарлық ресурстарды дамыту;
- қоршаған ортаны рационалды пайдалану және қорғау бойынша жоспарлау,
қалыптастыру және жүзеге асыру шаралары;
- туристік қызметтердің қауіпсіздігі мен туристік қызмет ету сапасын
жоғарылату;
- әлемдегі туризм дамуын болжау мен статистикалық мәліметтерді
жинақтау.
- жарнама-ақпараттық және ғылыми-практикалық іс-шараларға қатысуды
кеңейту: конференциялар, семинарлар, симпозиумдар, жәрмеңкелер мен
көрмелер;
- туристік ресурстарды меңгерудегі тиімлікті жоғарылату арқылы ТМД
елдерінде туристік кешендердің бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру,
халықаралық нарықта бірлесе отырып жылжытатын бәсекеге қабілетті
интеграцияланған туристік өнімді құру (мысалыға айтатын болсақ, ТМД елдер
арасындағы тірнеше елдер бірлесе отырып бірыңғай стендпен қатысса, ол
бизнес- серіктестік, әлеуетті туристер ретінде аймаққа көңіл бөлуді
күшейтеді);
- транзиттік туризмді ұйымдастырудағы заманауи технологияларды тарату,
көліктік және ақпараттық коммуникацияны дамыту;
- туризм сферасындағы ынтымақтастық бойынша ТМД елдер арасында үкімет
аралық және ведомства аралық келісімдерді жасау;
- ТМД елдерінің туристік мүмкіндіктері туралы бірегей мәліметтер
базасын қалыптастыру;
- туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша шаралар
ұйымдастыру, оларды сақтандырудағы біріктірілген жүйесін құру;
- ТМД елдер шеңберінде жастарға, балалық, танымдық және т.б. туризм
түрлеріне бағытталған әлеуметтік басымдылықты дамыту туралы кешенді шаралар
ұйымдастыру.
Халықаралық туризмді дамыту нарығында заманауи тенденциялардың дамуы
арасында аймақтану процесі өзгеше мәнге ие. Еуроаймақтар шеңберінде
туризмді дамыту өзекті және келешегі бар бағыттар болып табылады. Қазақстан
Республикасында туризм саласында біріктірілген аймақтардың басты
артықшылықтары келесідей болуы керек:
1. Елдердің қаржылық мүмкіндіктерін біріктіру;
2. Бірыңғай туристік кеңістікті қалыптастыру және туристік
инфрақұрылымды дамыту;
3. Біртұтас тарихи-мәдени мұраны тиімді меңгеру;
4. Мемлекетаралық мәдени байланыстарды дамыту;
5. Жаңа жұмыс орындарын құру (сурет 4).
Ескертпе – мәліметтер [16]негізінде автормен құрастырылған
Сурет 4. Елдер арасындағы туризм саласында біріктірілген аймақтардың
басты артықшылықтары
Туризмді дамытудағы басты басымдылық бағыттарына шекарасы тоғысатын
мемлекеттердің туристік объектілерін көруді қамтитын шекарааралық туристік
маршруттарды ұйымдастыру, виза беруді оңтайландырып аймақтарға туристік
маршруттар мен туристік инфрақұрылымды, туристік орталықтарды ұйымдастыру,
шекаралық өткелдердегі инфрақұрылымды дамыту, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 5
1 Туризм және қонақжайлық саласындағы халықаралық ынтымақтастық7
негіздері
1.1 Заманауи туризм саласының ерекшеліктері 7
1.2 Әлемдік туристік нарықтағы халықаралық ынтымақтастық 13
нысандары
1.3 Әлемдегі туризмді дамыту процесіне қатысты халықаралық 16
үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдардың ролі
2 Қазақстан Республикасының туризм саласындағы халықаралық 21
ынтымақтастықтың даму жағдайы
2.1 Қазақстанда туризм саласының даму ерекшеліктері 21
2.2 Отандық туризмді дамытудағы халықаралық ынтымақтастық 33
басымдылықтары мен бағыттары
2.3 Қазақстан Республикасының туризм саласында халықаралық 39
ынтымақтастықты дамыту мәселелері
3 Қазақстан Республикасында халықаралық ынтымақтастықты 44
дамытудың негізгі жолдары
3.1 Қазақстан Республикасының шекаралық аймақтарында 44
ынтымақтастықты дамыту жолдары
3.2 Қазақстанда траншекаралық туристік аймақтарды қалыптастыру 49
және туризм индустриясын жетілдіру жолдары
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 59
Қосымшалар 62
Кіріспе
Қазақстан Республикасының туризмін дамытудың жалпы міндеттерін шешуді
қамтамасыз ету үшін міндетті түрде халықаралық ынтымақтастық болу қажет.
Халықаралық ынтымақтастық түсінігі – туризм саласына инвестицияларды тарту,
қызықтыру, туристік өнімді жылжыту, туризм саласындағы кадрларды дайындау,
қайта дайындау, туризм статистикасын жетілдіру. Туризм саласындағы
ынтымақтастық үкіметаралық және ведоствоаралық келісімдер негізінде шет
мемлекеттер мен шет мемлекеттік кәсіпорындармен бірігіп жұмыс жасау
мақсатында жүзеге асырылады. Сонымен қатар, туризм бойынша үкіметаралық
комиссия шеңберінде жұмыс топтарының қызметінде айтуға болады. Туризм
индустриясын дамыту стратегиясы, тұжырымдамасы ең алдымен еуропа елдерімен
екі жақты ынтымақтастық негізінде Қазақстан Республикасына туристерді
бағыттайтын, тартатын, қызықтыратындай етіп жүзеге асыру қажет. Туризм
индустриясы дамыған азия елдерімен дәстүрлі және жаңа бағыттағы Жапония,
Корея, Сингапур, Гонконг елдерінен де тәжірибе алмасуа болады. Сонымен
қатар, туристердің көп баратын елдері Тайланд, Филиппин, Үндістан, Вьетнам,
ТМД елдернен де тәжірибе алмасуға тұрарлық.
Туризм және қонақжайлық индустриясында халықаралық ынтымақтастықты
бірінші этапта жүзеге асыру үшін, ең алдымен туризм индустрия нарығы
дамыған Қытай, Үндістан болса, әлеуетті тұрғыда екінші этапта Бразиия,
Латын Америка сияқты елдермен тәжірибе алмасу керек.
Қазақстан Республикасының табиғаты мен туристік әлеуеті өте жоғары.
Туризм индустриясы дамыған елдермен ынтымақтастық жасау Қазақстан
Республикасының халықаралық ұйымдардағы ел позициясын нығайтуға ықпалы зор.
Халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру үшін Бүкіләлемдік туристік ұйымның
қызметі мен мамандандырылуына кқңіл бөлу керек. Туризм және қонақжайлық
саласында халықаралық ынтымақтастықты нығайту үшін әлемдік туристік нарықта
өз ұстанымызды және туристік бизнестің кәсіби түрде қызмет етуіне көптеп
көңіл бөлу керек [1].
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Туризм қазақстанның аймақтарының
әлеуметтік-экономикалық даму перспективаларын анықтайтын саласы мен
бағыттарына негізделген болғандықтан халықаралық ынтымақтастық дамыту қажет
етеді. Зерттеу жұмысында туризм мен қонақжайлық индустриясының тұрақты даму
жетістіктерінің мүмкіндіктерін заман талабына сай етіп жетілдіруді талап
етеді. Бүгінгі таңда 30 елдің қатарына қосылудың қарсаңында Қазақстан
Республикасының туризм және қонақжайлық индустриясы халықаралық
ынтымақтастықты нығайту негізінде көптеген ғылыми зерттеулерді қажет етеді
[2]. Сонымен қатар, дамушы сала ретінде халықаралық ынтымақтастықты дамыту
үшін, әлемдік деңгейде танылу үшін зерттелетін сала бойынша, яғни туризм
мен қонақжайлық туралы жаңа мәліметтерді, Қазақстанның көрікті бай
табиғатын жандандыру үшін сол объектілерді жаңа заманауи әдістермен
қарастыруымыз керек. Сондықтан таңдап алынған дипломдық жұмыстың тақырыбы
өзекті болып отыр.
Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының туризм және қонақжайлық
индустриясы.
Зерттеу құралы – Қазақстан Республикасының туризм және қонақжайлық
индустриясындағы халықаралық ынтымақтастық қатынастар болып табылады.
Зерттеу мақсаты – туризм және қонақжайлық индустриясында халықаралық
ынтымақтастық жағдайындағы ұйымдардың қызметін, жағдайын анықтау. Осы
қызметтерді анықтауда келесідей міндеттерді орындауға алып келеді:
- елдер арасындағы өзара түсіністік пен сенімділікті нығайтудағы
туристік байланыстарды зерттеу;
- елдер арасындағы саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, сауда
қатынастарының оңтайлы дамуы үшін туризм индустриясын талдау;
- елге деген жеке қызығушылықты, мәдени ұйымдардың және ғылыми-
техникалық жолдары бойынша өзара байланысты және ынтымақтастықты кеңейтуді
қарастыру;
- қызығушылық білдерген елдер арасындағы туристік тәжірибе алмасу
шарттарының, туристік ақпараттармен алмасуының туристерге технологиялық
қызмет көрсетуге қатысты жалпы стандарттарды ұйымдастыруға және туристік
формальдылықты жеңілдету жолдарын қарастыру.
Әдіснамалық зерттеу – туризм мен қонақжайлық индустриясындағы
халықаралық ынтымақтастық үдерістерін дамытуда теориялық және тәжірибелік
жолдары қалыптастырады.
Дипломдық жұмысты жазу кезіндегі туризм индустриясын дамыту үшін
халықаралық ынтымақтастыққа қатысты ҚР туризмді дамыту бойынша 2023
концепциясы, ҚР Елбасының жолдаулары, мақалалары, туризмді дамытуға
бағытталған түрлі бағдарламалар мен заңнамалар, стратегиялық дамыту
жоспарлары, нормативтік-құқықтық база, ҚР Ұлттық экономика министрлігінің
Статистика Комитетінің жинақтары мен бюллетеньдері, жинақтары, отандық,
шетел ғалымдарының еңбектері және т.б пайдаланылды.
Тәжірибелік мәні – дипломдық жұмысты орындаудағы тәжірибелік мәні
қазіргі уақытта жүзеге асырылып отырған түрлі бағдарламалар негізінде
туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық ынтымақтастыққа қатысты
үдерістерді қалыптастыру мен даму тенденцияларына ұсыныстар жасау болып
табылады.
1 Туризм және қонақжайлық саласындағы халықаралық ынтымақтастық
негіздері
1.1 Заманауи туризм саласының ерекшеліктері
Бүкіләлемдік тәжірибе көрсеткендей халықаралық қатынас, халықыралық
туризм, халықаралық ынтымақтастықты дамыту елдер мен халықтар арасындағы
дұрыс қарым – қатынастың қалыптасуы болып табылады. Дұрыс қарым – қатынас
дегеніміз, яғни елдер арасындағы достық пен ынтымақтастық, сыртқы
экономиканың дамуы, сауда мен мәдениет салалырындағы қарым – қатынастың
тығыз болғандығын айтуға болады. Халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру
үшін туризм және қонақжайлық индустриясы қолайлы болып табылады.
Туризм және қонақжайлық индустриясы ерекше сала ретінде айтатын
болсақ, бір аймақта немесе бір елде туристердің келуі мен кетуі болмаған
жағдайда дамыту мүмкін емес. Туризм индустриясын дамыту үшін міндетті түрде
халықаралық ынтымақтастық және туристік кәсіпорындар арасында ішінара қарым
– қатынас орнауы қажет. Кез – келген елдің қарқынды дамуы ол заман талабына
сәйкес туризм саласы арқылы дамытуды елестете алмаймыз. Егерде қандай да
бір мемлекет болмасын, сол елге келген туристер олар үшін немқұрайлы
болатын болса, алдағы уақытта ол елге деген туристердің қызығушылығының
мүлде жойылып кететіні анық.
Халықаралық ынтымақтастық негізде халықаралық туризмді дамыту
тәжірибиесіне сүйенетін болсақ, ынтымақтастықты тиімді формада жүзеге асыру
мен оны заман талабына сәйкес түрлендіру, келесідей негізгі міндеттерді
қамтиды:
- елдер арасындағы сенімділікті артыру үшін, байланысты нығайту үшін
туристік байланыстарды пайдалану қажет.
- тиімді экономикалық, сауда қарым-қатынасын дамыту үшін туризм
саласын дамыту қажет;
- туристік айырбас үшін қолайлы шарттар негізінде ақпараттар алмасу
жолымен техникалық ынтымақтастықты ұйымдастыру, жалпы стандарттар қабылдау,
туристерге қызмет көрсету кезіндегі технологияларды үйрену, туристік
формальділікті жеңілдетуді өзара қарастыру керек.
Туризм саласында халықаралық ынтымақтастық екі формада дамытуға
болады:
- екі жақты негізде ынтымақтастық;
- көп жатқы негізде ынтымақтастық.
Екі жақты ынтымақтастық – екі ел арасындағы ерекше келісім – шартты
қарастыратын туризмді дамытудағы ұзақ мерзімді шарттағы ынтымақтастық. Ол
елдер арасында туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келісім – шартты
қамтиды. Осындай келісім – шарт жасау ешқандай ұйымдық құрылымды қажет
етпегендіктен, қолайлы әрі тиімді халықаралық ынтымақтастық формасы болып
келеді [3].
Халықаралық ынтымақтастықты дамытудың басты мақсаты әлемдегі
әлеуметтік - саяси жағдайлардың тұрақтылық деңгейі мен туризм саласындағы
мемлекеттік саясаттың тұрақтылығына тікелей қатысты екендігі анық.
Халықаралық ынтымақтастық пен туризм саласындағы тұрақтылыққа туристік
формальділіктің оңтайлылығы, экономика-саяси шаралар, ережелер, осыларды
дамыту үшін ынталандыратын және кедергі болатын жағдайларды айтамыз.
Қонақжайлық индустриясындағы қызметтерді тұтынушылар секілді, сол
қызметтерді дайындап ұсынатын туристік шарттардың құрылуымен тікелей
айналысатын үкіметтік емес және халықаралық елдер арасындағы ұйымдардың
қызметтерін айта аламыз. Бүгінгі күнде бағалау нәтижелерінің
көрсеткіштеріне сәйкес 200 астам халықаралық ұйымдар тікелей және жанама
түрде айналысады. Олар бір – бірінен статустары, формалары, мақсаттары,
шешу міндеттері негізінде ерекшеленеді. Мұндай ұйымдарға түрлі халықаралық
ассоциациялар, федерациялар, кеңестер, қоғамдық ұйымдарды және т.б.
жатқызуға болады. Әлемдегі туризмді дамыту және біріккен ұлттар ұйымының
орны ерекше. Мұндай ұйымдар халықаралық институттардың жалпы жүйесіндегі
ажырамас бөлігі ретінде – біріккен ұлттар ұйымын айтып кетуіміз керек.
Атаулы ұйымға жан-жақты қарастыратын және елге келетін туристерді қамтитын
шынайы осы салада қызмет ететін ұйымдарды жатқызуға болады [4].
Біріккен ұлттар ұйымы 1945 жылы БҰҰ жарғысы негізінде
қалыптастырылған. БҰҰ сол жылы Сан - Францискода өткен конференцияда
қабылдаған. Атқаратын қызметтерінің көптігіне қарамастан, сонымен бірге
халықаралық саяхаттау мен туризм саласында мемлекеттік және ұлттық туристік
әкімшілік қызметтерінің ұйымдастырушысы болып табылады. БҰҰ шеңберінде
халықаралық туризмнің құқықтық мәселелерін реттеудегі негізгі халықаралық
конвенция құрастырылып және қабылданған болатын. БҰҰ әлемдегі туризмді
дамытуда елдердің ара-қатынасын тиімді байланыстыруға негізделген және
осындай байланыстарды кеңейту мақсатында ұлттық үкімет пен үкіметтік емес
құрылымдарды үйлестіруге бағытталған. Осындай тиімді үйлестірулердің бірі
халықаралық конференциялар мен кездесулер ұйымдастыру. Халықаралық
конференциялар мен кездесулерді ұйымдастыруда туризм саласындағы
халықаралық байланыстар немесе ынтымақтастықтар туралы түрлі ұсыныстар
қарастырылып, қабылданады. БҰҰ қабылдаған рұқсатта келесіде й мәселелер
қарастырылады:
- туристік формальділіктің жеңілдетілуі;
- шетелдік туристер жағдайына қатысты құқықтық реттеулер;
- туристердің қауіпсіздігі мен мүліктерінің жоғалып кетпеуін
қамтамасыз ету;
- халықаралық туризм саласында техникалық серіктестік, сонымен қатар
туризм саласындағы халықаралық ынтымақтастық аспектілерін қадағалау.
БҰҰ соңғы актілерінің бірі – Мыңжылдықты дамыту мақсатына жету үшін
туризмді пайдалану декларациясы БҰҰ бас ассамблеясында өткен 2005 жылы
қыркүйек айында Нью-Йоркте қабылдады. БҰҰ-дағы мемлекеттердің ұлттық
заңнамаларын меңгеру мәселелерімен қатар, бас органдарынан басқа қосымша
органдар, БҰҰ экономикалық комиссиясы да әлемдік деңгейдегі туризмді реттеу
құқығы аймақтық туризмді дамыту мәселелерін қарастыра алады [4].
Елдер арасындағы халықаралық ынтымақтастықты нығайту халықаралық
туризмді реттеу құқығымен тығыз байланысты. Онда басты рөлді БҰҰ
экономикалық және әлеуметтік кеңестері, туризмді дамыту мәселелері бойынша
БҰҰ шеңберіндегі мамандандырылған халықаралық дипломатиялық конференциясы
бастамашы болған. Экономикалық және әлеуметтік кеңес бастамасымен БҰҰ
келесідей конфенциялары ұйымдастырған: 1954 жылы кедендік мәселелері және
1963 жылы Римде өткен туризм мен саяхат. Экономиалық және әлеуметтік кеңес
шеңберінде міндетті түрде туризм туралы статистика классификациясы мен
стандартты анықтамалар қалыптастыратын туризм саласындағы статистикалық
комиссия құру керек. Статистикалық комиссия қызметіне бұдан басқа туризм
туралы бірыңғай статистикалық әдіснаманы құру, класиификацияны біріктіру,
стандартизацияны анықтау мен терминология мәселелері (уақытша келуші,
турист, экскурсант) бойынша резолюция қабылдауда кіреді. Экономикалық
және әлеуметтік кеңес жанындағы статистикалық комиссиямен туризмдегі
халықаралық ынтымақтастық статистикасының басқарушылық дағдылар жобасы
қалыптастырылып және қабылданған. Туризмдегі статистикалық мәселелер
дестинация шегінде туристердің келуінен куммулятивті әсермен қоса, тікелей
туристік шығындар есебінен басқа, туристік қажеттіліктің күрделі
спецификасы болып табылады [5].
БҰҰ шеңберінде географиялық дағдылар бойынша қалыптасқан бес аймақтық
комиссия қызмет атқарады. Оның әрқайсысы халықаралық ынтымақтастықты және
халықаралық туризмді дамытуды қолдауды қамтамасыз ететін деңгеймен
байланысты. Аталмыш комиссия құрамына: Латын Америка мен Кариб аймағы үшін
жұмыс жасайтын экономикалық комиссия (ЛАКЭК), Батыс Азия үшін жұмыс
жасайтын Экономиклық комиссия (БАЭК), Азия мен Тынық Мұхиты үшін жұмыс
жасайтын экономикалық және әлеуметтік комиссия (АТМЭӘК), Африка үшін жұмыс
жасайтын экономикалық комиссия (АЭК), Еуропалық экономикалық комиссия (ЕЭК)
(сурет 1).
Жоғарыдағы экономикалық комиссиялардың басты бағыттарының бірі қажетті
немесе керек аймақта халықаралық ынтымақтастық пен халықаралық туризмді
практикалық және ұйымдастырушылық, зерттеу аспектілерінде дамыту болып
табылады. Комиссия әрбір аймақта халықаралық ынтымақтастық пен халықаралық
туризмнің экономикалық аспектілерін меңгеру; аймақтарды дамытуға қатысты
аймақтық бағдарламалар жасау мен жалпы саясатын қалыптару; туристік
индустрияға салынатын капиталды; туризмді дамыту мақсатында елдердегі
аймақтарға техникалық көмек көрсету қажеттілігімен айналысады [5].
Ескертпе – мәлімет [5] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 1. БҰҰ шеңберіндегі жұмыс жасайтын аймақтық комиссия
Бүкіләлемдік туристік қауымдастықтың мақсаты адам құқығын сақтап
қалатын, жалпылық құрметті болатын, өркендеу, бейбітшілік, өзара
халықаралық түсіністік, экономикалық дамуға өз үлесін қосу үшін туризмді
дамытудағы ынтымақтастық жұмыстардың жүзеге асырылуы болып табылады.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның ерекшелігі осы ұйымның мүше болуында.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның мүшелері үш категорияға бөліп қарастыруға
болады. Оның біріншісі, шынымен мүшесі болып табылатын – мемлекет. Екінші
болып табылатын – өздерінің болып жатқан сыртқы қарым – қатынасына
жауапкершілік алмайтын, тек территорияларға ұсынылатын қауымдастырылған
мүше статусы. Үшінші – қосылған немесе біріктірілген мүшелерге туризм
сфересында тікелей қызмет көрсетіп жүрген әуе компаниялары, көліктік
компаниялар, қонақ үйлер, мейрамханалар мен туроператорлар және туристік
агенттік ұйымдары болып табылады [6].
Туризм және қонақжайлық саласындағы қарым – қатынас бойынша елдер
арасындағы байланыс сол елдердің арасындағы экномика, мәдениеттің дамуына
алып келеді, сонымен қатар пайда табу мен қызмет принциптері арасындағы
түсіністік, тең құқықтық елдер арасындағы туристік қызметтерге деген ынтаны
оятуға алып келеді. Халықаралық ынтымақтастықтың нақты шаралары келесілерге
бағытталу керек:
- екі жақтағы туристік ұйымдардың ынтымақтастығы мен кең ауқымда
қызметтерді қолдау;
- шекаралық, кедендік және т.б. туристік формальділіктерді жеңілдеру
(мүмкіндігінше);
- екі ел арасындағы туристік саяхаттар (топтық және жеке) көлемін
ұлғайту үшін жұмыстар жасау;
- туристік сала бойынша ақпарат алмасу;
- туризм сферасы үшін кәсіби мамандарды дайындауға ат салысу;
- бүкіл әлемдік туристік ұйымдар шеңберіндегі туристік әкімшілік
ынтымақтастықты және басқа да халықаралық туристік ұйымдармен байланыс
орнату;
- өзге ел территориясында туристік жарнама-ақпараттық бюроны ашу
қажеттілігі.
Осындай келісім – шарт жасау, ынтымақтастық орнату үшін сол елдегі
ұлттық туристік әкімшіліктердің қорытынды жасауы және болашаққа жоспарлау
жұмыстарын ұйымдастыру үшін бақылануына жеңіл болу негізінде жүктелуі қажет
[7].
Көп жақты ынтымақтастық – бірнеше елдер арасындағы халықаралық
туризмді дамыту бойынша іс-әрекеттерді үйлестіруді қарастырады. Көп жақты
ынтымақтастықтың формаларына халықаралық отырыстар, туризм бойынша
ұйымдастырылатын форумдар, сонымен қатар халықаралық туристік ұйымдардың
бірлесіп жұмыс жасауында жүзеге асырылады [7].
Халықаралық ынтымақтастықтың бүгінгі күнде маңызды болуының формасы –
ол туризмнің арқасы деуге болады. Біріккен ұлттар ұйымының құрылған күнінен
бастап, халықаралық туризмді дамытудағы басты рөлді келесідей құжаттар орын
алды:
- адам құқығына қатысты жалпылық декларация, онда әрбір адам демалысқа
шығуға, бос уақытын өткізуге, демалысқа шыққандағы төленетін төлемді алуға
құқылы екендігі 1948 жылы 10 желтоқсандағы 24 статьяда көрсетілген;
- экономикалық, саяси және мәдени халықаралық пакт (келісім) 1966 жылы
жалпылық декларацияның 7 статьясында анықталған. Онда әрбір елдер өз
азаматтарының демалыс алуына, бос уақытының болуына, жұмыс уақытын
реттеуге, демалыс үшін төленетін қаражатпен қамтамасыз етуіне міндетті;
- азаматтық және саяси құқық негізіндегі 1966 жылы 12 статьяда
халықаралық пактте айтылғандай (келісім) әрбір адам кез-келген елді еркін
тастап кетуіне, өзінінің елін қоса айтқанда болады [7].
Біріккен ұлттар ұйымының басты органдары болып, оның ішінде
халықаралық ынтымақтастықпен айналысатын Бас ассамблея, экономикалық және
әлеуметтік кеңес, Секретариат, Еуропа, Азия, Африка, Америка үшін қосымша
аймақтық экономикалық коммисия болып табылады деп жоғарыда айтып өткен
болатынбыз. Халықаралық ынтымақтастыққа қатысты туризм бойынша сұрақтарды
кейбір арнайы мамандандырылған ұйымдар айналысатыны да белгілі болды.
Туризмдегі өзекті мәселелерді шешу үшін келесідей ұйымдар жұмыс
жасайды:
- Біріккен ұлттар ұйымының қарамағындағы білім, ғылым және мәдениет
сұрақтары бойынша ұйым. Аталмыш ұйымдар әлемдік мәдени-тарихи құндылықтарды
сақтап қалу мен туризмді дамытудағы жобаларды құрастыру мен жүзеге асыруды
қамтамасыз етеді. Тарихи орындар мен ескерткіштерді қорғау және қайта
қалпына келтіру бойынша жұмыстар жүргізеді. Сонымен қатар, ақпарат алмасу
мен техникалық стандарттарды енгізу бойынша кадрларды дайындайды;
- туризм саласындағы еңбек шарттарындағы мәселелерді реттеу, кәсіби
білім беру, әлеуметтік қамтамассыз ету, қызметкерлер мен жұмысшылар
арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыру жұмыстарымен айналысатын халықаралық
еңбек ұйымдар айналысады;
- туризмдегі ормандар, су ресурстары, ұлттық парктер, басқа да табиғи
объектілерді пайдаланудағы жобаларды жасаудағы жеке елдер үшін туристік
әкімшілік көмек көрсетудегі тамақтану және ауыл шаруашылық ұйымдары;
- туризм шеңберіндегі халықаралық санитарлық нормаларды реттейтін
халықаралық туристердің және саяхаттаушылардың максималды түрде
қауіпсіздігін, түрлі ауруға шалдығып қалмауын қамтамассыз ететін әлемдік
денсаулық сақтау ұйымы айналысады;
- жолаушыларды тасымалдаудағы, әсіресе халықаралық әуе жолдарында
ұйымдастыру мен құжаттарды рәсімдеу бойынша халықаралық азаматтық авиация
ұйымы айналысады;
- туристік жобаларды қаржыландырумен және елдер арасындағы халықаралық
жобаларды жүзеге асырудағы халықаралық банк айналысады [7].
БҰҰ сауда және дамыту конференциясы келесідей сұрақтармен айналысады:
- туризмнің әлеуетті мүмкіндіктері саласындағы саясатты қалыптастыру;
- халықаралық ынтымақтастықтың негізгі түрлерін әлеуетті дамытуды
бағалау;
- халықаралық ынтымақтастықтың статистикасын құру;
- халықаралық ынтымақтастықты дамыту бойынша кеңес беру [7].
Сонымен қатар, БҰҰ шеңберінде құрылған комиссия жоғарыда
айтылғандардан басқа, туризм саласы бойынша және басқа сала бойынша да
халықаралық ынтымақтастықты дамыту мақсатында статистикалық ақпараттарды
жинақтау, аймақтың туристік ерекшелігіне қатысты халықаралық стандарттарды
тарату жұмыстары атқарылады [7].
Қорыта келгенде, заманауи туризм саласының ерекшелктері осы күнге
дейін өз күшін жоймағандығын және туризм индустриясы дамушы елдерге қолдау
көрсетулері (стандарттық тұрғыда, халықаралық ынтымақтастық тұрғыда) туралы
яғни, әлемдік туристік нарықтағы халықаралық ынтамақтастық нысандары келесі
бөлімдерде қарастырылатын болады.
1.2 Әлемдік туристік нарықтағы халықаралық ынтымақтастық нысандары
Жоғарыдағы бөлімде айтып өткендей, әлемдік деңгейде туризм саласының
дамытуна ықпал жасап отырған БҰҰ жанында құрылған экономикалық комиссияның
ішінде ерекше айтып кететін Еуропалық экономикалық комиссия. ЕЭК туристік
қызмет саласын дамыту мен оны жетілдіру, туристік қызметтердің нақты
мәселелерін қарастырады, сонымен қатар туристік қызметтер саласын дамыту
мен жетілдіру, ағындық операцияларды бақылауды ұйымдастыру, арнайы
зерттеулер мен болып жатқан өзгерістерді талдау, туризм нарығындағы
жағдайды қадағалау, туризмді дамыту бойынша қаржылық стимулдарды
қалыптастыру, әуе компанияларының, теңіз көлігімен тасымалының, автокөлік
компанияларының саясатын қалыптастыру мен оны бақылау, елге кіру мен шығу
сияқты туристердің қарым-қатынасының жағдайы мен кедендік рәсімдеу
шарттарын дамыту мен жетілдіру жолдарын қамтиды [8].
Халықаралық ынтымақтастықты дамыту жағдайында туризмді дамыту
қызметтеріне БҚҚ мамандандырылған ұйым жүйесі жүйелі түрде жұмыс жасауы
қажет, нақтырақ айтатын болсақ, халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ), Бүкіләлемдік
денсаулық ұйымы (БДҰ), білім беру мәселесі бойынша біріккен ұлттар ұйымы
(ЮНЕСКО), халықаралық теңіздік ұйымдары (ХТҰ), халықаралық азаматтық
авиация ұйымдары (ХААҰ) және т.б. Аталмыш ұйымдар жеке ұйым ретінде жекелей
мақсатты түрде туризмді дамыта алмайды, бірақ бір аймақтан екінші бір
аймаққа туристерді тасымалдау кезінде түрлі мақсатта өз функцияларын
орындау арқылы кедергісіз және оңтайлы түрде тасымалдауға мүмкіндігі туады,
туристік нарықта, қауіпсіздікте, туристердің денсаулығына байланысты,
туристердің құқықтары мен қызығушылықтарын қорғауға байланысты
қатысушылармен қарым-қатынас орната алады. Осындай іс-әрекеттерді жүзеге
асыру үшін алдымен туризм, турист, туристік нарықтағы сұраныс пен ұсыныс,
қарым-қатынас, халықаралық ынтымақтастық мағынасын анықтап алуды қажет
етеді [4].
Жалпы туризм деген ұғымның бүгінгі таңда 400 – ден астам анықтамасы
бар, соның нақты біріне тоқталатын болсақ, туризм бір жылдан көп емес
мерзім аралығында бос уақытта немесе іскерлік мақсатта бір жерден екінші
бір жерге төлемді іс – әрекетті жүзеге асыру арқылы өзінің тұрғылықты жерін
тастап келесі бір жерге келгендегі адамдардың іс-әрекетін айтуға болады
[7].
Халықаралық туризмді дамыту негізінде халықаралық ынтымақтастық ХХ
ғасырдың феномені болып қалыптаса бастады. Әлемде халықаралық
ынтымақтастықты дамыту бұл миллиондаған адамдардың туристік мақсатта елді
аралауына, туристік аймақтарға жетудің және ақпараттардың қолжетімді
болуына мүмкіндік туғыза бастады.
Туристік аймақтарда халықаралық ынтымақтастықты дамыту, қолжетімді ету
жолаушыларды тасымалдауды дамыту негізінде, оның ішінде дәлірек айтатын
болсақ, ұзақ жолға топтық жолаушыларды жеткізуге мүмкіндігі бар әуе
тасымалын айтуға болады.
ХХІ ғасырдағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту, нақтырақ айтатын
болсақ қонақжайлық және туризм индустриясында бірнеше нысандарды айту
қажет. Олар сыртқы орта, саясат, құқық, экономика және қаржы, мәдениет,
әлеуметтік демографиялық жағдайы, сауда – саттықтықтың дамуы, көлік,
инфрақұрылым және бүгінгі таңдағы ғылыми – техникалық процесс.
Саясат пен құқық, елдердің саясатына, ондағы түрлі бағытта, түрлі
дәрежедегі қарқындылықта туристік ресурстардың пайдаланылуы, туризмге деген
қарым-қатысқа байланысты. Туристік саланы дамытуға бет алған мемлекет
немесе ел туризмнің реттелуі мен ынталандырылуын туризмді басымдылықпен
дамыту концепциясында, заңнамасында, нормативтік актілерінде міндетті түрде
көрсету керек.
Сапар жасағандағы қауіпсіздік, туризмді дамытуда туристердің сапар
жасағанда, тасымалдағандағы басты өзектілік қауіпсіздік мәселелері болатыны
анық. Кез-келген турист саяхаттау немесе сапар жасаған кезінде баратын
елдің басқарушыларынан сырттан келетін туристердің келуіндегі
қызығушылықты, қауіпсіздікке қатысты сәйкес іс-шара қолданудың, өмірі мен
денсаулығына қатысты қауіпсіздіктің болуын, демалатын жердегі
қауіпсіздікті, тасымалдаудағы және орналастыру кезіндегі қауіпсіздікті
күтеді.
Туризмді дамытудағы ең қауіпті мәселелер елдер арасындағы халықаралық
қақтығыс, әскери әрекет, халықаралық қылмыс пен терроризм. Қызмет көрсетіп
жатқан елдегі орналастыру жеріндегі санитарлы-гигиеналық жағдай, тамақтану
жеріндегі жағдай, туристерді алаңдатады. Туризм анықтамасының пайда болып,
бүгінгі күнге дейін дамуындағы мәселердің бастысы бұл – қаупсіздік екендігі
қабылдаушы елдерді де, туристерді де мазалайтын сұрақ.
Экономика және қаржыландыру туризмді дамытуға макроэкономикалық қалай
әсер етсе, микроэкономикалық тұрғыда солай әсер етеді. Макроэкономикалық
тұрақтылық, жұмыссыздық деңгейі, инфляция қоғамға, сонымен қатар жергілікті
халықтың үй шаруашылық жағдайда демалуына әсер етеді.
Туризмнен келетін құраушы үлестің кірісінде байқалатын елдердегі жалпы
инвестициялардың көлемінің көбеюі экономиканың жоғарылауына алып келеді.
Ішкі жалпы көтерілу, инвестициялар туризм инфрақұрылымын жақсартуға және
жаңа туристік объектілердің салынуына бағытталатын болады. Мұндай жағдай
жергіліктік халықтың, ұлттық кірістің ынталандырылуының жоғары болуын
қамтамасыз етеді.
Осы факторлардың ішіндегі ең маңыздысы, туристік сұраныста тауарлары
мен өнімдер баға деңгейін анықтайтын, туристік орындар анықталады. Сонымен
қатар, маңызды мәнге ие ол – валюталық курс, ыңғайлылық және валюталық
ауысымның қол жетімділігі. 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап евроның
енгізілуі европалық елдерге сапар жасауды әлдеқайда оңайлатқанын, евроның
бірегей зонасында болатындығы және валюталық айырбаспен байланысты қаржылық
шығындарды қысқартты.
Мәдени мұра, мәдени орта саяхаттаушыларды, туристерді өзіне тартатын
магнит секілді болып табылады. Туристер өзге елдің өмір сүру жағдайымен,
салт-дәстүрімен, ансабльдерімен, ұлттық құндылықтарымен және т.б.
қызығушылық танытатын тарихи-мәдени байлықтарымен, туристік ресурстарымен
танысуға тартып тұруы керек.
Әлеуметтік демографиялық өзгерістер үш мыңжылдықтың басынан бастап
демографиялық және отбасылық факторлардың әсері болып табылады [8] (сурет
2).
Ескертпе – мәліметер [8] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 2. Туризмді дамытуға бағытталған сыртқы орта факторлары
Халықаралық туристік ұйымдарда мүше болу Қазақстандағы туристік
кәсіпорындар, ұйымдар мен орталықтар үшін сыртқы орта нарығында өздерінің
туристік қызметтері мен өнімдерін жылжыту үшін тиімді маркетингтік саясатты
жүргізуге, потенциалды контрагенттіктер байланысын кеңейтуге, халықаралық
туристік ынтымақтастық негізінде халықаралық туристік кәсіпорындармен
туристік қызметке қатысты тәжірибе алмасуға мүмкіндік береді. Жоғарыда
айтылған халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер халықаралық туристік ұйымдар
мен бірлестіктердің трансұлттың және аймақтың бір бөлігі ретінде бола
алады. Мұндай ұйымдар мен бірлестіктердің мақсаттары, міндеттерінің көптігі
туризм саласында кездесетін қиындықтарды жүйелі түрде және кешенді тұрғыда
шешу үшін көптеген мәселелер халықаралық деңгейде шешімін табу керек.
Қорытындылай келе жоғарыда айтып өткендей, туризмді дамытудағы
халықаралық ынтымақтастықтың ролі мен нысандары тікелей сыртқы орта
факторларының әсірімен тығыз байланысты. Әлемдік туристік нарықтағы
халықаралық ынтымақтастықтың нысандары бүгінгі күндегі әлемдік деңгейдегі
туризмнің қарқынды дамуына қосқан үлесі зор. Алдағы бөлімдерде нақты
мемлекеттер мысалында халықаралық ынтымақтастықтың дамуы жайында жеке
қарастыратын боламыз.
1.3 Әлемдегі туризмді дамыту процесіне қатысты халықаралық үкіметтік
және үкіметтік емес ұйымдардың ролі
Халықаралық ынтымақтастықты дамытуға қатысты жоғарыдағы айтып өткен
ұйымдардан басқа, тікелей туризмді дамытуға туризмге ықпал ететін ғылыми,
журналистикалық, мамандандырылған және т.б. біріктірілген қоғамдарда
қатысты.
Бүкіләлемдік туристік агентіктер ассоциациясының федерациясы (WATA) –
туристік агенттіктер, қонақ үйлер, туристерді тасымалдайтын көліктік
компаниялар, оқу орындары, сияқты қауымдастырылған мүшелер ретінде, ұлттық
туристік ассациациялар мен ұйымдардың мүшелерінің біріккен түрінде қызмет
етқарады. Аталмыш ұйым 1919 жылдан қызмет етіп, 1964 жылы арнайы құрылған,
туристік агенттіктердің халықаралық ассоциацияларының бірігуі нәтижесінде
1966 жылы туристік агенттіктердің халықаралық ассоциациясы болып құрылған.
Ұйымның мақсаты әлеуметтік, экономикалық, заңдық салалардың халықаралық
деңгейде туристік агенттіктердің барлық кәсіби категорияларын максималды
түрде қолдау болып табылады [9].
Қиыр Шығыс пен Байкал аймақтарының әлеуметтік-экономикалық дамуына
қатысты 2025 жылға дейінгі Стратегиясында туризм экономикалық базалық
саласы ретінде қарастырылады. Нақтырақ айтатын болсақ, қызмет бағытының
және сала бағытының қатарынан қарастырылады, онда қарастырылатын аймақтарды
дамытудағы әлеуметтік-экономикалық дамытудың перспективалары анықталады.
Сондықтан, олардың туристік-рекреациялық кешендері мағыналы потенциал мен
жоғары емес деңгейдегі оның жүзеге асырылуын атап өтеді. Бірақта туристік-
рекреациялық кешендерді дамыту қажеттілігі мен мүмкіндігі көрсетілген
концепцияда, Азиялық-Тынық Мұхиттық аймақтарындағы туристік нарық сол елдер
нарығының маңызды құраушысы және ұлттық нарығының айрылмас немесе маңызды
бөлігі ретінде болуы керек. Осыған орай, бәсекеге қабілетті
жекешелендірілген туристік индустрия құру жоспарланады. Бәсекеге қабілетті
туристік индустрия сол аймақтардың тұрақты дамуының факторларын
қарастырады. Мұндай даму және жағдай туристік индустрияны дамыту сияқты тек
Ресей аймақтарында ғана емес, жалпы ұлттық аспектілерде қазіргі кездің
геосаяси мәселесіне айналып отыр [10].
Стратегиядағы басты назар, әлемдегі экологиялық туризм орталығы
ретінде және белсенді демалыс болатын Байкал өзені, Амур және Камчатка
бассейндерінде сомдауды талап етеді. Мұнда жасыл экономиканы әлеуметтік-
экономикалық дамытудың тұрақты тұжырымдамасымен ететін жасыл туризмді
жандандыруға болады. Осы айтылғандарды негізге ала отырып, басты дамушы
бағыттарды сақтап қалуымыз керек. Сол сияқты кез-келген табиғаты мен
әлеуеті мықты туристік объектілерді, ландшафтарды әлемдік деңгейде
танитындай объектілерді дәріптеуіміз керек. Осыдан барып сол объектілерді
дамытуды жалғастыру сол аймақты тұрақты дамыту шарттарына маңызды міндеттер
мен мақсаттар қоя білу және жүзеге асыра білу керек [11].
Осындай туристік әлеуеті жоғары, табиғаты бай жерлерді, нақтырақ
айтсақ жасыл объектілерді ұстап қалу. Сол объектілерді сақтап қалу емес,
жалғастырып тұрақты сол объектілерді жандандыратын болсақ, ол еліміздің
әлемдік деңгейде танылуы халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға әсерін
көптеп тигізеді.
Ресей федерациясының географиялық жақындығына қарайтын болсақ, Азия-
Тынық Мұхиты аймақтарынан Қиыр Шығыс пен Байкал аймақтары халықаралық
ынтымақтастыққа бейім. Олар көбінесе тездамушы, біріктірілген процестерді
тез жүзеге асыратын Азияның Солтүстік-шығыс елдері. Бурятия, трансБайкал
аймағы және Иркурст облыстары, Қиыр шығыста туристік – рекреациялық
кешендер Азияның солтүстік-шығыс, Жапония, Корея республикасы, Қытай,
Монғолия сияқты елдер үшін кіру туризмі дамыған территория ретінде
қарастырылады. Сонымен қатар, Монғолиядан келетін шет елдік туристер
ретінде Байкал территориясына қызықтыруға болады [11].
Азия-Тынық Мұхит аймақтарына Ресейдің біріктірілген процеске кіруінің
факторы ретінде халықаралық туризмді дамыту бұл халықаралық ынтымақтастық
түрлерінің қалыптасуы шеңберінде жүзеге асырылуы мүмкін. Екінші жағынан
қарайтын болсақ, аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын
қамтамасыз ете алатын, жасыл экономика факторы болып табылады. Осындай іс-
әрекеттер жүзеге асыру арқылы туризм мен қонақжайлық индустриясындағы
халықаралық ынтымақтастықтың мәселелерін шешу бүгінгі таңда өзекті болып
отыр. ХХ ғасырдың екінші жарты жылдығында тұрақты дамудың концепциясы
қалыптаса бастады, ол қоршаған ортаның әлемдік жалпы жағдайына орай
байланысты болды. Біріншіден, экономиканың дамуына қауіпті болуы қоршаған
орта мен адами факторларға әсер етуі әлемдік масштабта байқала бастау алған
[11].
Халықаралық ынтымақтастықтың дамуы ең алдымен экономикалық
процестермен байланысты. Екіншіден, ХХ ғасырдың 60-70 жылдары табиғи
ресурстардың ұдайы құруы мен ластануы, экономикаға келтіріп жатқан
зардаптарынан материалды-ресурсты базалардың құруы мен адами құндылықтардың
төмендеуінен туындаған. Табиғи ресурстардың ластануы мен жоғалу мәселелері
жаһандық сипатта, сол себепті сол мәселелерді шешу әлемдік қоғамда біріккен
халықтар ұйымының қызметінде қарастырыла бастады. 1987 жылы қоршаған ортаны
мен оны дамыту бойынша халықаралық комиссияның баяндамасында (комиссия
Брундлант) тұрақты даму түсінігіне анықтама жасалынған болатын, онда
қазіргі қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру болашақ ұрпаққа зарарсыз етіп
оны жеткізу түсінігін қалыптастыру керек болды [12].
Халықаралық ынтымақтастықты тұрақты дамытудың мәні адами
қажеттіліктерді дамытудың барлығы және әлемдегі шынайы мүмкіндіктерді
бірлесіп жүзеге асыру қажеттілігімен анықталды. Әлемдегі экологиялық әлеует
шектеулері әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешумен байланысты оңтайлы
адами дамуды ұзақ мерзім сезінумен тұрақты дамуды шарттар жүзеге асыра
алады. Осындай мәселелерді шешу біріккен халықтар ұйымында қарастырылды.
Туризм саласын дамыған, халықаралық ынтымақтастығы жағынан тәжірибесі бар
елдерге тоқталып кетуге тура келеді [12].
Туризм саласында Белорусия Республикасындағы халықаралық
ынтымақтастықтың жағдайы мен иерархиялық деңгейдегі түрлі басымдылық
бағыттарын қарастыратын боламыз. 1990 жылдары Орталық пен шығыс Еуропа
елдеріндегі жүйелі түрдегі өзгерістерден кейін көптеген ғалымдарды
зерттеулер мен халықаралық ынтымақтастықтың сұрақтары қызықтыра бастады.
Сол аймақтарда егеменді ел бола бастағаннан бастап, халықаралық
ынтымақтастық көптеген облыстарды дами бастады. Халықаралық
ынтымақтастықтың даму қарқындылыңы мен мәселелері бойынша бірнеше ғалымдар
айналыса бастады. Олар М.Б. Биржаков, В.А. Квартальнов, И.В. Зорин, С.Е:
Корнева, Ч. Орловский, Д.Г. Решетникова, А.К. Станайтиса. Халықаралық
ынтымақтастықты дамыту қазіргі кезде үлкен масштабта елдер арасындағы
саяси, экономикалық және мәдени байланыстардың негізінде. Туризм мен
қонақжайлық индустриясын дамыту көптеген елдердің қызығушылығын ашып,
туристік тәжірибе алмасу жағдайында және стратегиялық маңызы бар сала
ретінде әлемдік шаруашылықта қалыптасып келеді [13].
Белорусия үшін туристік индустрияны дамыту үлкен мәнге ие. Белорусия
Репсубликасындағы туристік қызметтегі экспорттың көлемі 2016 жылы 32,4 млн.
АҚШ долл құраған. Ал туризм саласында қызмет атқаратын адам саны шамамен
1504 адамды құраған. Осының негізінде сыртқы туристік байланыстардың
географиялық құрылымы кеңейе бастады. Егерде статистикалық мәліметтерге
сүйеніп қарастыратын болса, 2012 жылы Белорусия Республикасына 48
мемлекеттен туристер келген болса, белорусс халқы 44 мемлекетке шыққан. Ал
2016 жылы халықаралық ынтымақтастықтың жағсаруы мен байланыстың нығаюына
қарай екі есеге жоғарылаған [13].
2017 жылдың 31 тамызындағы № 665 өзгертулер мен толықтырулар жасалған
Белорусия Републикасының министрліктер кеңесінің шешімімен 2016-2020
жылдарға арналған туризмді дамытудағы мемлекеттік бағдарлама қабылданған.
Белорус Республикасының ынтымақтастық бағыттары туризм сферасындағы
халықаралық ұйымдармен, БТҰ байланысын кеңейту, БҰҰ мамандандырылған
ұйымдарымен байланысты нығайту болып табылады. 2007 жылы республиканы
алғашқы рет БТҰ бас хатшысы арнайы келіп, БТҰ-мен ынтымақтастықты
жандандырудың бағыттары айтылған:
- консалтингтік қызметтер мен білім беру саласында БТҰ бай тәжірибесін
қолдану (студенттер, оқытушылардың кәсіби деңгейін көтерудегі білім
бағдарламаларына, ұлттық туристік әкімшіліктің өкілдеріне тәжірибелік
семинарларлар ұйымдастыру);
- Белорусия Республикасындағы туристік ресурстарды тиімді пайдалануды
жоғарылату бойынша туристік инфрақұрылым мен нақты ұсыныстарды алу
жағдайына қарай туристік объектілер бойынша экперттік бағалау жасау қажет;
- туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық ынтымақтастықты
дамыту бойынша түрлі бағдарламалар мен жобаларға қаржылық қолдау көрсету;
- туристік объектілер бойынша халықаралық экскурсиялық маршруттар
жасау;
- еуро аймақтар шеңберінде туристік жобаларды жүзеге асыру;
- халықаралық стандарттарға сәйкес болатындай етіп, отандық
статистиканы жасау;
- Белорусь Республикасының туристік бренді ретінде қызығушылықты
құратын эксперттік ұсыныстарды жасау [13].
Бүгінгі таңда Белорусь Республикасы Үндістан, Ресей, Польша, Түркия,
Кипр, Сирия, Югославия, Армения, Латвия, Кыргыстан, Тажікстан, Литва,
Молдова, Азербайжан, Ливан, Қазақстан, Словакия, Эстония елдерімен
халықаралық ынтымақтастық бойынша келісіммен жұмыс жасайды. Нақты жобалар
мен іс-шаралар ұйымдастыру жолдарын орындау қатысушы елдер үшін, қолайлы
тәртіпті құруға бағытталған үкімет аралық келісім мен жұмыс бағдарламалары
арқылы жүзеге асырылады [13].
Белорусь үшін туристік қызметтерде экспорттауды кеңейту нақты туристік
нарыққа бағдарланған туристік өнімді жылжытуды қажет етеді. Қазіргі кезде
республиканың сыртқы туристік саясаты туристік қызметті пайдалануда
нарықтағы басымдық деңгейін ескермегендіктен оның тиімділігі төмендейді.
Белорусия үшін туризмді қалыптастырудағы жетекшілер қатарына кірмейтін
елдермен келісім жасаған. Оның да өзіндік бір ерекшелігі бар, сонымен қатар
Белорусияға келетін туристердің саны көптеп Ұлыбритания, АҚШ, Германия,
Италия және т.б. елдерден байқауға болады. Әйтседе осы елдермен халықаралық
ынтымақтастық жағынан келісім шарттар нақты жасалынбаған. Белорусия
Респуликасы үшін халықаралық ынтымақтастық шеңберінде туризм сферасының
басымдық бағыттары келесідей қойылған:
- көршілес аймақтарда жатқан Ресей, Украина, Литва, Латвия және
Эстония қарай трансшекаралық маршруттар қалыптастыру;
- көршілес елдер мен тарихы мен мәдениеті ортақ Польша, Литва, Ресей,
Украинамен бірігіп тарихи тұлғаларды сомдайтын, тарихи орындарға турларды
ұйымдастыру үшін А. Мицкевич (Заосье, Новогрудок, Ситязь көлі, Щорс,
Больтеник, Тугановичи), М. Огинский (Слоним, Гродно, Залесье), Э. Ожешко
(Мильковщина, Гродно, Людвиново, Закозель), И. Домейко (Медвядка, Щучин),
Ф. Скорин (Полоцк), Симеона Полоцкий (Полоцк), Т. Костюшко (Косово,
Сехнович, Гродно), М. Шагала (Лиозно, Витебск) пайдалану;
- Канада, АҚШ, Израил, Польша, Латвия, Литва басты назарға ала отырып
Белорусия елінен шығатындар үшін басқа елдерде тұратын халықтарға
настальгиялық турлар ұйымдастыру;
- халықаралық музыкалық фестивальдар өткізу кезіндегі аймақтардағы
туристік мүмкіндіктерді жылжыту (Словнский базар, Золотой шлягер, Сожский
хоровод және т.б.);
- Польша, Ресей, Украина біріге отырып №2 Париж-Берлин-Варшава-Брест-
Минск-Мәскеу халықаралық көліктік дәліз бойынша туристік инфрақұрылымды
дамыту, сонымен қатар Санкт-Петербург-Одесса-Мәскеу-Варша ва автомагистраль
бойынша жол бойыншадағы сервистік қызмет көрсету сапасын жоғарылатуда
айтуға болады;
- Белорусияны Польшамен, Литвамен, Украинамен және Ресеймен
біріктіретін трансшекаралық су туристік маршруттарды қалыптастыруда су
жүйесін тиімді пайдалану;
- Беловеж орманы территориясына өтетін туристер үшін жаяу жол
өткелінде табиғи әлеуетті күшейтуге бағытталған біріктірілген жобаны жүзеге
асыру [13].
Осындай мәселелердің болуы стартегиялық бағыттарды көздейтін
халықаралық деңгейде бірігіп шешуді қажет етеді. Олар бірыңғай туристік
визалық режимді жасау, яғни бір жасалған визамен аралас туристік бағыттар
бойынша еркін саяхат жасау; бірыңғай туристік стандарттар жасау, туристік
кадрлардың кәсібилігін жоғарылату, кадрларды дайындаудағы кәсіби жүйе
қалыптастыру, туристік қызметтерді еркін сату кезіндегі туристік нарықта
аймақтараралық қызметтерді бірігіп қалыптастыру туризм саласында
статистикалық мәліметтерді жинау әдісі мен оны өңдеумен келісім жасау
қажет.
2 Қазақстан Республикасының туризм саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың
даму жағдайы
2.1 Қазақстан туризм саласының даму ерекшеліктері
Жыл сайын өтетін Астана экономикалық форумы да біздің елдің басқа
елдермен түрлі сала бойынша халықаралық ынтымақтастық негізінде
келісімдерді талқылауға және қол қоюға басты іс-шара. Х Астана экономикалық
форумында Жаңа энергия – жаңа экономика атты тақырыпта 2017 жылдың 15-16
мамырда өткен форумда 4 мыңнан астам қатысушылар қатысып, оның ішінде
әлемнің 83 елінен 835 шет мемлекет қатысушылары қатысқан болатын. Осы
аталмыш форумда 23 нақты шет елдермен келісім шарттарға қол қойылған болса,
оның ішінде мемарандум, келісім-шарт және серіктестік туралы құжаттарды
кездестіруге болады. Осы форум шеңберінде 40 іс-шара өткізілген болатын.
Биылғы жылы өтетін ХІ Астана экономикалық форумы 2018 жылдың 17-18 мамырына
жоспарланып отыр. Биылғы жылдың тақырыбы Жаңа Еуразия: Шанхайдан Лондонға
дейін сауда мен инвестицияны ұлғайту. Осы форумды өткізу кезіндегі басты
миссия бүгінгі таңдағы барлық салалар бойынша өзекті мәселелерді және
мүмкіндіктерді талқылау, елдер арасындағы халықаралық ынтымақтастық
негізінде экономикалық өсімді нығайту, әлемдік экономиканы дамыту
мәселелеріне жауап іздеу [14].
Қазақстан Республикасының жаңа тарихи кезеңге аяқ басуы, үшінші
жаңғыруды бастау алуы, қайта түлеудің айрықша маңызды екі үрдісі – саяси
реформа мен экономикалық жаңғырудың жүзеге асырылуымен негізделеді.
Елбасымыздың айтқанындай мақсаты айқын елдің, бағыты белгілі елдің әлемдегі
ең дамыған 30 елдің қатарына кіруі барлығы елдегі болып жатқан әлеуметтік,
экономикалық, саяси және халықаралық ынтымақтастықтың шеңберінде жүзеге
асырылады [15]. Осындай аталған екі жаңғыру процесінің нақты мақсат,
міндеттері, басымдылықтары мен оған жеткізетін жолдары еліміздің
аймақтарындағы туристік объектілерді халықаралық тәжірибемен алмаса отырып,
жаңғырту мен дамыту көздеген жұмыстар мен ойларымыздың нақты орындалуымен
негіздеуге болады.
Бүгінгі таңда жеке ел немесе жеке адам болып қана емес, халықтың өзі
қай саланы алсақта бәсекеге қабілетті болуы табысқа жетуіне алып келеді.
Бәсекелік қабілеттілік дегеніміз ұлттың немесе еліміздің аймақтарының, сол
аймақтарда көрсетілетін қызмет түрлерінің артуы мен сапасының жоғарылауы,
еңбек ресурстарының тиімді әрі бәсекеге қабілетті болуы қажет. Елімізде
туризм саласын дамытудың басты ролі экономикамыздың тұрақты дамуында
екендігін ұмытпаумыз керек. Экономикамыздың тұрақты болуы, болашақ елдің
табысты болуы еліміздегі табиғи ресурстарды, табиғи құндылықтарымызды,
табиғи байлығымызды шет мемлекеттермен бәсекелесе отырып жағдай жасау.
Әрине халықаралық ынтымақтастық шеңберінде кәсіпорындармен бірлесіп қай
сала болмасын сол кәсіпорындардың қызметін жаңғыртуымыз керек. Қазақстан
жеріндегі атадан балаға мирас болып жеткен табиғатын сақтап, одан ары
дамыту, байлығын үнемді пайдалану, экологиялық жағдайды қамтамасыз ету
біздің міндетіміз [15].
Осы айтылғандардың барлығы жалпы алғанда халқымыздың ұлттық
бірегейлігінің негізін құрайды. Халықаралық деңгейде ұлттық құндылықтарымыз
арқылы елімізді таныту, дәріптеу мен халықаралық деңгейге шығаруымыз керек.
Осындай жаңғыру деңгейінде бастау алып жатқан жобаларда қарастырылатын
мәселенің бірі ол – туризмді дамыту. Ішкі және сыртқы мәдени туризм
халқымыздың қасиетті мұраларын дәріптеумен жүзеге асырылу қажет. Мәдени
мұра ретінде маңыздылығы үстем тарихи орындарымыз ғана емес, жаһандық
көлемде туристік құндылықтарымызды әлемге таныту. Мұндай құндылықтарымызды
таныту сыртқы істер, мәдени және спорт, ақпарат пен
коммуникацияминистрліктерінің жүйелі түрде халықаралық ұйымдармен тығыз
ынтымақтастық негізде жүзеге асырылу керек.
Туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық ынтымақтастық
қазіргі кезде тек қана күтіп алушы елдің ұлттық экономикасына ғана емес,
жалпы әлемдік деңгейдегі щаруашылығының дамуына, сонымен қатар елдер
арасындағы қарым-қатынастың дамуына да әсер етеді. Осындай қарым-қатынастың
жүзеге асырылуы жеке елдер арасындағы және халықаралық деңгейдегі туристік
тәжірибе алмасудағы басқаруды тудырады. Туристік қызметтерді халықаралық
деңгейде басқару мен оны халықаралық деңгейде реттеу үшін түрлі салада
халықаралық туристтік ұйымдардың құрылуына себеп болады. Қазіргі кезде
мұндай ұйымдардың 200 астам түрі бар. Олар түрлі ассоциациялар, бюролар,
комиссиялар, кеңестер және т.б. (сурет 3).
Ескертпе – мәліметтер [15] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 3. Туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық
ынтымақтастықты жүзеге асырудағы туристтік ұйымдардың топталуы
Туризм мен қонақжайлық индустриясындағы халықаралық туристтік ұйымдар
келесідей топтарға бөлінеді:
- әлемдік жалпы сипаттағы;
- әлемдік салалық сипаттағы;
- аймақтық жалпы сипаттағы;
- аймақтық салалық сипаттағы;
- мамандандырылған;
- ерекшелендірілген.
Әлемдік жалпы сипаттағы басты туристік ұйым – Бүкіләлемдік туристік
ұйым (БТҰ). 2017 жылы БТҰ қатарына 141 ел, 7 территория – тұрақты және
қауымдастырылған мүшелер, сонымен бірге 350 мүшені қамтитын үлттық,
үкіметтік ұйымдар, туристік ассоциациялар, жеке кәсіпорындар (әуе
компаниялары, туроператорлар, қонақ үйлер мен мейрамхана ассоциациялары),
туристік бағыттағы білім орындарын жатқызуға болады. БТҰ штаб пәтері
Мадридте (Испания) орналасқан. БТҰ жоғары басқару органы екі жылда бір
реттік кездесуді ұйымдастыратын Бас ассамблея болып табылады. Басқарушылық
орган құрамына Орындаушы кеңес, Бас секретариат, қосылған Комиттет мүшелері
кіреді. Бас ассамблея алты аймақтық комиссия белгілейді: Африка, Солтүстік
және Оңтүстік Америка, Шығыс Азия мен Тынық Мұхитының аймақтары, Еуропа,
Таяу Шығыс пен Оңтүстік Азия үшін. Халықаралық ынтымақтастықты шынайы
жүзеге асыратын аймақтар шеңберінде Комиссия алдына қойылған міндеттерді
жүзеге асыру қойылған. Комиссия отырысы жылына бір рет сәйкесінше жұмыс
жасап жатқан аймақтарда қарастырылады [16].
Туризм мен қонақжайлық индустриядағы халықаралық ынтымақтастықтың
басты міндеттері:
- әлемдегі аймақтар мен елдерді дамыту мақсатында туризм мен
қонақжайлық саласындағы ынтымақтастықты тереңдету мен кеңейту;
- туристік кадрларды кәсіби деңгейде дайындау мен сапалы білім беруді
жетілдіру, яғни гуманитарлық ресурстарды дамыту;
- қоршаған ортаны рационалды пайдалану және қорғау бойынша жоспарлау,
қалыптастыру және жүзеге асыру шаралары;
- туристік қызметтердің қауіпсіздігі мен туристік қызмет ету сапасын
жоғарылату;
- әлемдегі туризм дамуын болжау мен статистикалық мәліметтерді
жинақтау.
- жарнама-ақпараттық және ғылыми-практикалық іс-шараларға қатысуды
кеңейту: конференциялар, семинарлар, симпозиумдар, жәрмеңкелер мен
көрмелер;
- туристік ресурстарды меңгерудегі тиімлікті жоғарылату арқылы ТМД
елдерінде туристік кешендердің бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру,
халықаралық нарықта бірлесе отырып жылжытатын бәсекеге қабілетті
интеграцияланған туристік өнімді құру (мысалыға айтатын болсақ, ТМД елдер
арасындағы тірнеше елдер бірлесе отырып бірыңғай стендпен қатысса, ол
бизнес- серіктестік, әлеуетті туристер ретінде аймаққа көңіл бөлуді
күшейтеді);
- транзиттік туризмді ұйымдастырудағы заманауи технологияларды тарату,
көліктік және ақпараттық коммуникацияны дамыту;
- туризм сферасындағы ынтымақтастық бойынша ТМД елдер арасында үкімет
аралық және ведомства аралық келісімдерді жасау;
- ТМД елдерінің туристік мүмкіндіктері туралы бірегей мәліметтер
базасын қалыптастыру;
- туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша шаралар
ұйымдастыру, оларды сақтандырудағы біріктірілген жүйесін құру;
- ТМД елдер шеңберінде жастарға, балалық, танымдық және т.б. туризм
түрлеріне бағытталған әлеуметтік басымдылықты дамыту туралы кешенді шаралар
ұйымдастыру.
Халықаралық туризмді дамыту нарығында заманауи тенденциялардың дамуы
арасында аймақтану процесі өзгеше мәнге ие. Еуроаймақтар шеңберінде
туризмді дамыту өзекті және келешегі бар бағыттар болып табылады. Қазақстан
Республикасында туризм саласында біріктірілген аймақтардың басты
артықшылықтары келесідей болуы керек:
1. Елдердің қаржылық мүмкіндіктерін біріктіру;
2. Бірыңғай туристік кеңістікті қалыптастыру және туристік
инфрақұрылымды дамыту;
3. Біртұтас тарихи-мәдени мұраны тиімді меңгеру;
4. Мемлекетаралық мәдени байланыстарды дамыту;
5. Жаңа жұмыс орындарын құру (сурет 4).
Ескертпе – мәліметтер [16]негізінде автормен құрастырылған
Сурет 4. Елдер арасындағы туризм саласында біріктірілген аймақтардың
басты артықшылықтары
Туризмді дамытудағы басты басымдылық бағыттарына шекарасы тоғысатын
мемлекеттердің туристік объектілерін көруді қамтитын шекарааралық туристік
маршруттарды ұйымдастыру, виза беруді оңтайландырып аймақтарға туристік
маршруттар мен туристік инфрақұрылымды, туристік орталықтарды ұйымдастыру,
шекаралық өткелдердегі инфрақұрылымды дамыту, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz