Экскурсия әдістемелердің байланысы
Мазмұны
Кіріспе
6
1
Экскурсиялық-танымдық туризмнің қалыптасуының теориялық және әдістемелік негіздері
7
1.1
Экскурсиялық-танымдық туризмнің қалыптасуы, рөлі және ұғымдары
7
1.2
Экскурсиялық-танымдық туризмнің жүргізудің әдістері
12
1.3
Шет елдердің экскурсиялық-танымдық туризмді жүргізудің тәжірибесі мен инновациясы
16
2
Қазақстандағы экскурсиялық қызметтің жағдайын талдау
21
2.1
Қазақстан Республикасындағы экскурсиялық қызметтің қазіргі жағдайы
21
2.2
Астана қаласындағы Арман-тур ұлттық туристік агентігінің сипаттамасы мен ұйымдастырушылық құрылымы
26
2.3
Арман-тур ұлттық туристік агентігінің гид-аудармашылар, экскурсовод оқыту мен дайындау мектебінің қызметін саралау
31
3
Қазақстандағы экскурсиялық-танымдық туризмнің негізгі дамыту үрдістері
36
3.1
Қазақстандағы экскурсиялық-танымдық туризмнің қызметін жетілдіру жолдары
36
3.2
Жаңа экскурсиялық-танымдық турды әзірлеу
39
3.3
Экскурсиялық-танымдық турдың баға есебін талдау
45
Қорытынды
48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
51
Қосымшалар
56
Кіріспе
Туризм қазіргі заманда қуатты ғаламдық индустриялардың бірі болып келеді. Оның ең бірінші мақсаты туристерді өзіміздің елімізбен таныстыру. Ал туристермен тікелей байланыс жүргізіп жатқан гид-аудармашы, экскурсоводттар. Олар экскурсиялық-танымдық туризмнің сала бөлігіне күш салып, еліміздің және Астананың айнасы болып тұрады. Бүгінгі таңда экскурсиялық сала халықпен мәдени-ағартушылық жұмыстардың ажырамас бөлігі болып табылады. Мәдени және интеллектуалды деңгейін арттыру құралы ретінде олар дүниетанымның қалыптасуына, адамның дүниетанымын кеңейтуге, оның ақыл-ой қабілеттерін жақсартуға ықпал етеді. Әрбір туристің кез келген ел туралы ой-пікірі, экскурсиялық қызметті пайдалағаннан кейін. Демек, сапасыз экскурсиялық қызметті ұсынған болсаныз, туристің көңіліннен шықпай қалуыныз кедергі болуы мүмкін. Сөйтіп, болашақта туристік өнім немесе қызмет көрсету жолдарыннан бас тартады. Осыған байланысты туризм саласындағы кез келген маман экскурсия негізін және оның дағдыларын білуі қажет. Экскурсиялық-танымдық туризм түрі бұрыннан бері тәуелсіз және сұранысқа ие болып келе жатыр. Оның негізі - елдің немесе аймақтың тарихи және мәдени әлеуеті, оның ішіндегі барлық әлеуметтік ортаны, салт дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, үй шаруашылық ерекшеліктерін атап көрсетеді. Экскурсияның сапары өзіне танымдық және рекреациялық мақсаттарды қамтуы мүмкін. Диплом жұмысының негізгі міндеттерін атап өтсек: экскурсияның қалыптасу тарихын, рөлі, ұғымдары мен классификациясын қарастыру; негізгі әдістерді анықтау; шет елдердегі тәжірибелерді салыстыру; Қазақстандағы экскурсиялық саладағы мәселелерді талқылау.
Қазақстан әлем бойынша аумағын есептегенде 9 орын алып отыр, яғни жерімізде мұздықтардан құмды дуалдарға дейін бәрі бар деп есептеуге болады. Қазақстанда қызықты жерлер мен орындары бар болғанымен, бизнес тарапынан талап етілмейді. Елде ішкі туризмді дамыту мен шетелдік туристерді қабылдау мәселелері маңызды болып тұр. Ол үшін кадрларды оқытып дайындау жөніндегі сұрақтар қарастырылуы керек. Қазіргі кезде туристік фирмалардың көпшілігі өздерінің отандастарын шет елге жіберуге тырысады, ол дұрыс. Бірақ ішкі туризммен айналысып ұмытпаған жөн болар, өйткені ол ең бірінші Қазақстанның туризмі үшін, дамуына әсер тигізеді. Ал Қазақстанға туристерді тарту үшін, кейбір ғана туристік фирмалар жұмыс жасайды. Қазақстан Республикасының Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Президенттің айтуы бойынша: "Кез келген шет елдің қонағы Қазақстанның әуежайына немесе теміржол вокзалына аяғын басқаннан бастап, барлығы таза және жайлы болуы керек. Яғни сервис, қызмет көрсету барысы ең бірінші елдің айнасы болып жоғары деңгейде болуы тиіс" . Кез келген адамға жаңа жерлер мен орындар өмір бойы қызық болып, көңілден қалмағаны рас. Сондықтан экскурсиялық-танымдық туризмі үшін мемлекет пен халық тарапынан, мүмкіндікше күш салғанын қажет етеді. Қазіргі нарықтық, техника даму заманында адамдардың көбісі өздерінің уақытарының бірәз бөлігін, қоғамдық ортада жақсы өмір сүруге және барлығы болмаса да, материалдық құндылықтарды иеленуге ұмтылады. Кеткен күштерін қалпына келтіру мақсатында, басқа шет елді танытқысы келіп, оның мәдениетін, жаңа ақпараттар алу үшін экскурсияларға қатысуға тырысады. Тіпті өзіміздің елмізде кейбірлері саяхат жасап отырады.
Өзектілік: Қазіргі замаңда туризмдегі экскурсиялық-танымдық мамандықтың нысаны үлкен рөлді атқарып жатыр. Туризм қоғамның барлық салаларына, оның ішінде мәдениет, экономика, әлеуметтік жағына әсер етеді. Сонымен қатар экскурсиялық-танымдық нысанның бөлігі тікелей байланысты болып отыр. Экскурсиялық-танымдық туризм әлемде туристік қызметтер нарығында негізгі орындарын алып тұр. Қазіргі уақыттағы мәселе, бұл еліміздегі тұрғындарының экскурсиялық-танымдық туризмнің әлеуетіне деген қарым-қатынасына талдау жасау. Бұл елдің тарихына қызығушылығы, отанына деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу және өз ұлттың мәдениетін құрметтеу. Басты міндеттердің бірі адамдардың мәдени, дүниетанымның деңгейін арттыру. Қазақстан Республикасының экскурсиялық-танымдық туризмге кедергі әсер тигізіп жатқан мәселелерді қарастырып, шешу жолдарын анықтау.
Зерттеу объектісі: "Арман-тур" ұлттық туристік агентігінің гид-аудармашылар, экскурсовод дайындау Мектебі.
Зерттеу құралы: Экскурсиялық-танымдық туризмнің ерекшеліктерін зерттеу мен жаңа экскурсиялық-танымдық турды құрастыру.
Зерттеу мақсаты: Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстанда экскурсиялық-танымдық туризмнің даму жолдарын зерттеу.
экскурсиялық туризмдегі әлеуметтік-экономикалық рөлін қарастыру;
экскурсияның саласын талдау және шет елдердің мысалында салыстыру;
"Арман-тур" гид-аудармашы, экскурсовод дайындау мектебіндегі тәжірибе мен жаңа экскурсиялар мен турларды ұсыну.
Зерттеу міндеттері:
экскурсиялық-танымдық туризмнің мәнін ашу;
экскурсиялық-танымдық туризмнің маңыздылығын анықтау;
экскурсиялық-танымдық турлардың өткізу ерекшеліктерін анықтау;
экскурсиялық әлеуетті анықтау;
жаңа экскурсиялық-танымдық турды құрастыру.
Әдіснамалық зерттеу:
тақырып бойынша ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді іздеу;
жиналған ақпаратты талдау;
деректерді синтездеу.
Тәжірибелік мәні: Жаңа құрылған экскурсиялық-танымдық тур елімізге туристерді тартуға және туризмнің дамуына бағалы үлес қосуға мүмкіндік береді.
Экскурсиялық-танымдық туризмнің қалыптасуының теориялық және әдістемелік негіздері
Экскурсияның қалыптасуы, рөлі және ұғымдары
Туризм (франц.tourisme, tour - серуендеу, жол жүру) - адамның бос уақытында негізінен айтқанда жұмыстық, не мәлім міндеттік мәжбүрлеумен емес, туысшылаумен емес, өз еркінше көңіл көтеру мен демалу үшін, тәуекел жасау үшін, көріп қызығу үшін, яғни субъективті рухани қажеттілік бойынша басқа бір жерге ерікті саяхаттап, серуендеп баруы. Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік туризм ұйымының (ДТҰ) деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оңнан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астам ұстайды, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын туризм қамтамасыз етеді [1].
Туризм - ең жоғары серпінді және қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі. Туризмнің әлеуметтік аспектісі - экономикалық әсерімен ғана емес, туризм саласы адамның өмірлік күштерін байытуда қамтамасыз етеді. Осыған байланысты демалысты ұйымдастырудың маңыздылығын сипаттайды. Қазіргі заманауи уақытта туризмнің рөлі жеке тұлғаны дамытудағы жағдайларын қалыптастырып отыр. Туризм саяхатшылардың интеллектуалдық деңгейін көтеруге, мәдени-танымдық туризм бағдарламарының бірнеше түріне мүмкіндік береді. Туризмнің саяси жағын айтсақ, коммуникациядағы әлемнің жергілікті тұрақтылығына және әскери діни жанжалдардың тоқтатылуына ықпал етеді. Туризм - әлемдегі бейбітшілікті сақтаудың тиімді құралдардың бірі. Туризм ағыны туристерді қауіпсіз жерлерге тартуға көмектеседі. Туризм критерийге байланысты сапар мақсатында бірнеше түрлерге бөлінеді (Сурет 1):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 1. Сапар мақсатында бірнеше түрлері
Жоғарыда туризм критерийге байланысты сапар мақсатында бірнеше түрлері көрсетілген. Олардың ішіне экскурсиялық-танымдық туризм де кіреді.
Экскурсиялық-танымдық туризм түрі бұрыннан бері тәуелсіз және сұранысқа ие болып келе жатыр. Оның негізі - елдің немесе аймақтың тарихи және мәдени әлеуеті, оның ішіндегі барлық әлеуметтік ортаны, салт дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, үй шаруашылық ерекшеліктерін атап көрсетеді. Экскурсияның сапары өзіне танымдық және рекреациялық мақсаттарды қамтуы мүмкін.
Экскурсиялық-танымдық туризм үшін минималды ресурс кез келген жер бере алады, бірақ оның жаппай дамуы үшін мәдени мұра объектілерінің белгілі бір концентрациясы болуы қажет. Экскурсиялық-танымдық мұра объектілері: археологиялық ескерткіштер; түрлі сәулет құрылыстар; шағын және ірі қалалар; мұражайлар; театр; көрме залдар; қолөнер орталықтар; техникалық кешендер мен ғимараттар.
"Экскурсия" (excursio) сөзі латынның экскурсио сөзінен шыққан, аударғанда серуендеу деген мағынаны білдіреді. Экскурсия - жеке тұлғаның уақытша болатын елдегі туристік ресурстарды танымдық мақсатта жиырма төрт сағаттан аспайтын уақытқа барып көруі. Бұл пән оқу үрдісі мен орыс тілге XVIII-XIX ғасырда Батыс Еуропа және Ресейге енді. Бастапқыда выбегание, военный набег, содан кейін - вылазка, поездка деген мағынаны білдірді. Экскурсия - қоршаған әлем туралы адамның визуалды түрде таным процессі, алдын ала салынған объектілерде немесе шынайы табиғи орындарында пайда болған. Экскурсиялық сала - халықтың мәдени-ағартушылық жұмысының маңызды бөлігі болып табылады.
1920 жылдары басталған экскурсиялық теорияның дамуы қазіргі кезде жалғасуда. Бірінші кезеңде даму педагогика саласында негізделеген. Экскурсияның жіктелуі, олардың белгілері мен функциялары, экскурсиялық процесс мектептегі оқушыларға арналып экскурсияның мәні анықтала бастады. Халықаралық Ресей туризм академия қызметкерлері, 1992 жылы "Экскурсоведение" деген оқулықты жарыққа шығарды. Осы нұсқаулықтың бірінші бөлігі бұрынғы басылымдарға қарағанда, экскурсиялық теория негіздерін толық ашты [3].
Экскурсияларды топқа бөлу жаңа экскурсия дайындаған үрдісінде үлкен мағынасы бар. Экскурсияларды жүйелеу көптеген экскурсия саласының жұмысшыларының, зерттеушілерінің көп уақыт ішінде зерттеген. Бірінші бұл мәселе туралы өткен ғасырдың 20 жылдары көрсетілген. Экскурсия ісі дамыған сайын әр түрлі жүйелер ұсынылған. Бірақ 1970 жылдары ғана келесі жүйеге тоқталды (Сурет 2):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 2. Жүйелерінің тізімі
Мазмұны бойынша экскурсиялар 2 топқа бөлінеді:
Шолу экскурсиялар. Шолу экскурсиялар көп тақырыпты қамтиды. Бұндай экскурсияларды көпжоспарлы деп аталады. Оларда тарихи және қазіргі мәліметтер қолданылады. Бұндай экскурсиялар көптеген түрлі объектілерді - тарихи мәдени ескерткіштер, ғимараттар мен құрылыстарды, табиғи объектілерді, кәсіп және ауыл шаруашылық орындарын көрсету арқылы құрастырылады. Шолу экскурсияларының ерекшеліктері бар: кез келген қалада олар бір-бірімен құрылымы жағынан ұқсас болады, қаланың тарихы, кәсіпорынның тарихы, сипаттамасы, ғылымы, мәдениеті сияқты тақырыпшалардан тұрады.
2.Қатысушылар құрамына, санына қарай. Қатысушылардың құрамына байланысты келесі бөлімдерге бөлінеді (Сурет 3):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 3. Қатысушылардың құрамына қарай экскурсиялар
Тақырыптық экскурсия. Тақырыптық экскурсия бір тақырыпқа ғана арналады. Олар бірнеше топтарға бөлінеді:
тарихи экскурсиялар;
өндірістік экскурсиялар;
өнерге байланысты экскурсиялар;
әдебиет экскурсиялары.
Өткізген орнына қарай экскурсиялар (Сурет 4):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 4. Өткізу орнына қарай экскурсиялар
Жылжу тәсіліне қарай: Жаяу немесе әр түрлі транспортты қолдану арқылы жүргізу. Экскурсияның ұзақтылығына қарай 1 академиялық сағаттан 1 тәулікке дейін болады. Қысқа мерзімді турлар 3-4 тәулікке дейін демалыс күнгі маршруттар деп аталады және солардың барысында бірнеше экскурсиялар жүргізілуі мүмкін.
Өткізу түріне қарай келесі түрлерге бөлінеді (Сурет 5):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 5. Өткізу түрлері бойынша экскурсиялар
Экскурсиялық теорияның пайда болуы - жердегі белсенді танымдық әрекеттің нәтижесі. Он мыңдаған экскурсоводтар мен әдіскерлер тәжірибесі жинақталған. Экскурсиялық теория елдегі экскурсияның негізін қалайтын ережелердің, көзқарастарының жиынтығы болып табылады. Экскурсиялық үрдіс және оның міндеттері келесі түрде көрсетіледі (Сурет 6):
1 Көру
2 Тыңдау
3 Сезіну
Экскурсовод объектілердің көмегімен әсер етіп
экскурсанттарға
дағдыларды меңгеруге көмектеседі
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 6. Экскурсиялық үрдіс және міндеттері
Экскурсиялық бағалау - бұл экскурсанттар қорытынды шешімін қабылдайтын экскурсовод. Экскурсанттардың қызметі объектілерді бақылау, зерттеу, барлау сияқты белсенді формаларда оның ойын табады. Экскурсовод қызметі бірқатар іс-шаралардан тұрады, бастысы - экскурсияны дайындау және өткізу. Экскурсоводттарды және экскурсанттарды экскурсия барысында көп демалады деп айтуға болмайды. Өйткені экскурсиялық процесс іс жүзінде экскурсовод үшін қиын жұмыс. Экскурсияның бағасы - бұл экскурсанттың қорытынды ойын, экскурсияға байланысын келесідей түсіну қажет: тарихи кезеңге экскурсанттың көз қарасы арналғанын экскурсия; кез келген әрекетті қабылдау; нақты жағдайды түсіну, жасалған жұмыстарын, мақсаттар мен нысандар 1 кестеде көруге болады.
Кесте 1
Экскурсияның мақсаттары
№
Мақсаты
Тапсырмалар
Өткізу нысандары
1
Демалыс
Дәрілік шөптерді, жидектерді, саңырауқұлақтарды, жемістерді іздеу
Серуендеу
2
Оқу
Пәндер бойынша білім меңгеру (ботаника, география, тарих)
Сабақтан тыс бөлмелер
3
Ғылыми
Жергілікті өлкетану мұражайына экспонаттарды зерттеу
Экспедиция
4
Жалпы білім беру
Мәдениетті кеңейту
Туристік сапарда әңгімелесу, көлік сапарындағы экскурсиялық ақпарат
5
Мәдени -танымдық
Әдеби, тарихи, архитектура т.б. білімді жетілдіру
Обзорлық көп жоспарлы экскурсия
6
Мәдени-білім беру
Тәрбиемен бірге білімді меңгеру
Тақырыптық экскурсия
Ескертпе- кесте [2] мәліметінен алынды
Кестеде экскурсияның бірнеше мақсаттары мен нысандары көрсетілген. Айтып өткендей, экскурсия бұл кез келген адамның дүние ортаны танып білу, қандай да табиғи немесе жасанды объектілерді аралап көру. Олардың барлығын туризм байланыстырып отырады, мақсаттары жалпы алғанда бір болып табылады. Экскурсияның міндеттерінің бірі экскурсанттардың экскурсия тақырыбына, тарихи тұлғалардың қызметіне, оқиғалар мен фактілерге көзқарасын байланыстырып жұмыс жасағаннан кейін баға беру. Баға беру - мағынаны, рөлін, мінезін анықтау болып келеді.
Қорытындыға келгенде, экскурсиялық-танымдық туризм ауқымды болып келеді. Ол бірнеше міндеттер мен мақсаттарды қамтиды. Өзінің бірнеше ерекшеліктерін сипаттайды.
Экскурсиялық-танымдық туризмнің жүргізудің әдістері
Әдістеме - педагогика ғылымының жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін бір саласы.
Педагогикада оқыту әдістемесі - оқушылар мен студенттерге білім беруді ғылымды оқыту әдістерінің жүйесі мен оқыту әдістемесі. Әдістеме гректің әдіс сөзіннен шыққан болатын яғни, бір нәрсеге жол деген мағынаны білдіреді. Әдістеме жалпы және жеке деп бөледі. Жалпы әдістеме көптеген ғылымдарды зерттеу үшін, негіз болып табылатын оқыту әдістері мен талаптарын қамтиды. Жеке әдістеме жалпы әдістеменің нұсқауларына негізделген нақты әдіс. Жеке әдістеме нақты ғылыммен байланысты болып келеді. Экскурсиялық әдістеме жеке әдістеме, себебі ол бір ғана жұмыс формасы бойынша білім процесіне байланысты.
Экскурсияны ұйымдастырғанда ең бірінші экскурсия бағытын анықтау керек. Бағыт - бұл экскурсиялық топтың барынша жүретін жолы және іріктеп алынған нысандарды тамашалаудың ең жақсы жүйелігі, экскурсияға қатысушылар орналасатын ыңғайлы орындарының және аялдамалар мен автокөлік тұрақтарына арналған орындардың болуы оның құрылысының негізгі қызметін атқарады.
Экскурсияда басқада формалар мәдени-ағартушылық жұмыстың (лекция, тақырыптық кеш, конференция) сияқты өзінің ұйымдастырушылық ерекшеліктері мен әдіснамалық өткізуі бар. Оның белгілері басқа нысандармен ұқсастығын көрсетеді немесе олардың негізгі айырмашылығын атап көрсетеді.
Барлық экскурсиялар үшін жалпы негізгі белгілер бар:
Уақыттың ұзақтығы бір академиялық сағаттаң (45 мин) бір күнге дейін;
Экскурсанттардың болуы (жеке немесе топтық);
Экскурсияны өткізетін экскурсоводттың болуы;
Көрнекті қабылдау, экскурсиялық объектерді, олардың орналасқан жерінде көрсету;
Алдын ала ұйымдастырылған маршрутпен бару;
Объектіні көрсету мен жалпы тақырыптың болуы;
Қатысушылардың белсенділігі.
Жоғарыда аталған жеті белгілерден кем болмауы оқиға экскурсия атауы құқығынан бірден айырылып сәйкес келмейді.
Осы жалпы белгілерден басқа, қосымша экскурсияның әр түрлі ерекшеліктері бар:
автобустарда - автобустан міндетті түрде шығып ескерткіштерді көру;
мұражайларда - стендтерде орналасқан материалдармен танысу;
өндірісте - қолданыстағы объектілерді көрсету (станоктар, механизмі).
Экскурсияны түсіндіргенде, онда бағыттаушылар ауызша сөйлеудің әдеттегі формаларын қолданады (әңгіме, сипаттама, түсініктеме, пікір) .
Кез-келген әдістеме - белгілі бір жұмысты қатаң түрде орындау қабілеті. Іс жүзінде, бұл жұмыс жүргізу дағдыларының жиынтығы: жаңа экскурсияны құрастыру мен дайындау, экскурсияны ұсыну технологиялары бойынша өткізу, білімді нығайту және жақсарту.
Экскурсиялық әдістеме жұмысы келесі сұрақтарға жауап береді (Сурет 7):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 7. Экскурсиялық әдістеменің сұрақтары
Өткізу әдістемесі екіге бөлінеді: сөйлеу және көрсету әдістемесі. Олар экскурсияның негізгі элементтері. Көрсету әдістемесінде экскурсовод портфелі пайдаланады, техникалық құралдар, бақылау және объектілерді зерттеу жүргізіледі. Көрсету әдістемесі - көлемі мен күрделілігі тұрғысынан экскурсияның ең көп бөлігі. Экскурсиялық көрсету - бұл нысандардан көзбен көру ақпаратын алудың көпжоспарлы үрдісі, ол кезде экскурсияларға қатысушылардың іс әрекеті белгілі бір жүйелілікте, нақты мақсатпен жүргізілетін үрдіс. Сөйлеу әдістемесі - техниканың аз бөлігі, бірінші бөлімге бағынышты. Ал көрсету әдістемесі өзі түпнұсқа болғандықтан, сөйлеу әдістемесінен қиын. Экскурсияны көрсетудің міндеттері болады (Сурет 8):
Көрсету кезінде, объект орындарын дұрыс таңдау қажет, уақыты тиімді болуы қажет, экскурсия жүргізушісінің дағдылары болуы тиіс, экскурсияға қатысушылар нысандарды бақылауға дайын болуы керек деген сияқты негізгі талаптар қойылады. Экскурсия жүргізушісі сөйлеу кезінде 2 міндетті атқаруы керек:
көрген нәрсені толықтырып, түсініктемесін айту;
экскурсанттардың объектілер бойынша визуалды түсінігін қалыптастыру.
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 8. Көрсетудің міндеттері
Экскурсия кезінде ауызша сөйлеу ауызша арқылы көзбен көрген әсерді бағалап, қорытынды жасауға болады, сөйлеу мәтіні жүйелі түрде алдымен дайындалады. Сөзбен жеткізуге экскурсияның тақырыбы, нақты болуы, байланыс болуы, мәтінің қысқалығы, сендіре алуы, түсінікті және ғылыми сияқты талаптар қояды. Экскурсанттар ойы түрлі болуы мүмкін, сондықтан экскурсовод оған дайын болуы керек. Экскурсовод келушілерге салмақты жауап беріп, арнаулы термин мен әдістемені қолдануы керек. Экскурсияда сөйлеудің екі формасы қолданылады:
экскурсияға қатысушыларға оқиғаның қай жерде және қалай болғандығы туралы анық түрде бірден түсінік беретін сөйлеу түрінде баяндалатын әңгімелеу;
міндетті түрде экскурсияға қатысушылардың, көз алдарына кез келген оқиғаны немесе нысанды ойша елестету реконструкциялық сөйлеуді қолдану;
Экскурсиялық әдістеменің талаптары. Әдістеме бүкіл экскурсиялық процесіне, оның ұйымдастырылуына және мазмұнына қатаң талаптарды қамтамасыз етеді. Экскурсияны дайындау және өткізу бойынша жұмыстар барлық талаптарға сәйкес жасалуы тиіс. Экскурсияға объектілері нақты тақырыпқа байланысты таңдалуы қажет. Объектілер бір-бірінен алыс болмауы керек. Маршрутты құрастырып салған кезде объектілердің арасында уақытты максималды үнемедеу керек. Әдістемеде көрсету және сөйлеу арасында комбинация мен араласу байланыс болуы керек. Көрсету мен сөйлеу әдістемесінде төрт тәсілі бар (Сурет 9):
Әдістеменің барлық талаптары, экскурсоводқа экскурсия барысында экскурсанттарға білімді дұрыс жеткізуге көмектеседі.
Ескертпе-мәліметтер [2] мәліметінен алынды
Сурет 9. Экскурсия кезінде көрсету мен сөйлеу тәсілдері
Бұл көбінісе сөйлеу кезінде өте маңызды болып келеді, әсіресе сөйлеудің әдістемесі уақытты көп алған кезде. Экскурсанттар дәрісті тыңдағанда, дағдарыс назары болып қалуы мүмкін. Зерттеушілердің пікірінше, дағдарыс назары 14, 25, 34 минуттарында келеді. Зерттеушілердің кеңесі бойынша, ондай жағдайларда экскурсанттардың назарын басқа объектіге аудару керек немесе бір мысал ретінде өмірде болған оқиғаларды тақырыппен байланыстырып айтуы қажет. Экскурсанттардың назарлары басқа жақта болса, онда экскурсовод портфель ішіннен қызықты материалдарды қосымша ретінде көрсетіп бөлісуге болады, болмаса өтіп жатқан ескерткіштерді сипаттауға болады.Экскурсияның негізгі - мәні мен ерекшелігін анықтайтын экскурсиялық теория (оқыту және адамның тәрбие нысаны) болып табылады. Экскурсияның негізгі әдістерінің бірі: экскурсанттарға көруге, тындауға, көрнекі және ауызша ақпаратты алу мақсатында көмектесу болып табылады.
Экскурсиялық әдістің заты - бағдарланған зерттеу, жүйелеу, тұжырымдау, тәжірибеде әдісті қолдану және оқыту құралдары көмегімен, экскурсиялық мамандар өзінің қызметін жүзеге асырады. Туристік экскурсия өнеркәсіптегі мамандар үшін, экскурсиялық теория - бұл экскурсиялық қызметтің негізі болып табылатын теориялық ережелердің жалпы саны, оның дамуының және жетілдірілуінің негізгі бағыттарын айқындайды.
Экскурсиялық теорияда экскурсия әдісімен байланысты мәселелер маңызды орын алады. Әдіс, әдіснама және техника әдісі ұғымдары өзара байланысты болып келеді. Бұл қарым-қатынасты келесі түрде көрсетеміз (Сурет 10):
Әдіс - тану, білу тәсілі
Әдіснама - әдісті оқу үрдісі
Техника әдісі - жұмысты жүргізу жолдары мен тәсілдері
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 10. Экскурсия әдістемелердің байланысы
Экскурсиялық әдістемені дайындау ішіне мақсаттары мен мазмұнын анықтау кіреді. Оларды экскурсанттарға жеткізу әдістері, объектіні көрсету және сараптау кіреді. Экскурсияның тақырыбы өзекті және жоспарға сәйкес болуы тиіс. Экскурсияны бастамағалы алдында, кіріспе сөз болуы керек. Кіріспе кезінде тапсырмалар, уақыт аралығы туралы және қосымша сұрақтар қарастырылады. Кез келген экскурсия барысында форс мажор сияқты жағдайлар болуы мүмкін. Бұндай жағдайлар жиі кездесіп тұрады. Әрбір экскурсант немесе сізбен қызмет жасап жатқан адамның, яғни жеке тұлғаның өзінің мінез құлықтары болады. Осындай кездерде сіз барлығына дайын болып, тез арада кез келген шешімді қабылдай алуыныз керек. Мысалы: Сіз экскурсовод ретінде 10 шет елдің туристеріне минибус жалдап, бір мұражайға апарайын деп тұрсыз. Осы туристермен бірге жолға шыққан кезде, минибустың дөңгелегі жарылып кеткеннен шетке тоқталып қалады. "Сіздің әрекеттеріңіз қандай болар еді?" сияқты сұрақ туындап қалған кезде, ойларынызды тез реттеп дұрыс шешімдерді қабылдап, күтпеген жағдайдан шыгуыныз керек.
Қорытындыға келгенде, экскурсия әдістемеге байланысты мәселелердің маңыздылығын, бағалау қиын. Нысандар туралы қызықты әңгіме, сондай-ақ ескерткіштерді көрсетудің әдістемелері объектілердің сақталуы үшін жағдай жасалмаса, оның міңез-құлқының барлық аспектілерін ескермейінше, қажетті нәтиже бермейді.
Шет елдердің экскурсиялық-танымдық туризмді жүргізудің тәжірибесі мен инновациясы
Инновация термині латын тілінен алынған, ол - жаңару, өзгеру дегенді білдіреді. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып, белгілі бір мәдениеттің кейбір элементтердің бірінен екіншісіне енгізу дегенді білдірді. XX ғасырдың 30 жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жылдары педагогикалық инноватика қалыптасты. КСРО-да бұл термин XX ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла бастады. Инновация сөзін қазақтың "тапқырлық", "жаңалық" сөздерімен тең мағынада қолдана алады. Ағылшынша Innovation көбіне ғылым техникалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді. Негізінен инновацияның қазіргі мағынасы ауқымды. Туризм саласындағы инновацияның мәнін ашатын жіктелімдері:
идея (туристердің қажеттіліктері);
инновация түрлері мен жаңашылдық;
әсер ету деңгейі (жергілікті, әлемдік, жүйелі);
инвестиция жағдайын (капитал сыйатын және сыймайтын) көрсетуге болады.
Туризм саласындағы инновацияларды ойластырылған, жүйесі бар іс-шаралар деуге болады. Ұсынылған идея айтарлықтай пайда әкелмесе де ол осы саланың дамуына әсер етуі ықтимал.
Экскурсия қызметтері саласындағы идеялар турөнімді жылжытуға көмек көрсетеді, ал салалардағы инновациялар кез келген адамды қызықтырады. Осы саладағы инновацияларды: өнім инновациясы; экскурсияларды дайындау және өткізудің жаңаша технологиясы; техникалық инновациялар; маркетинг және менеджментегі инновациялар деп бөлуге болады.
Шетелдік сарапшылар туризмде бірнеше жылда аса танылмайтын, бірақ саланы өзгертетін және қазіргі кезде қолданыста бар инновацияларды көрсеткен. Мысалы: Виртуалды шындық, жақын арада туристік қызмет саласында төңкеріс жасайды. Виртуалды шындық көмегімен, турды сатып алғанға дейін қонақ үй бөлмелерін, жағажай манайын, қала көшелерін, теңізді көріп, тіпті ұшақта ұшып өмірде болып жатқан нәрсені сезе аласыз. Бұл туристік агентерінің сатылымын арттырады және технологиялық компаниялар үшін кіріс береді. Тұтынушылар қайда барғысы келетінін нақты білмесе, Виртуалды шындық оны анықтауға көмектеседі. Виртуалды шындық экскурсиясының негізгі тиімділіктері мен кемшіліктері бар (кесте 2):
Кесте 2
Тиімділіктері мен кемшіліктері
Виртуалды шындық экскурсия
Тиімдіктері
Кемшіліктері
1 туристік орындарды, көрікті жерлерді, мәліметтерді қалаған уақытта көру;
арнаулы қаражаттың керек еместігі;
экскурсия орындарын реттеу, жаңарту, қайталап көруге болады.
1 сол уақытта сұрақтар туындағанда жауаптың болмауы;
2 экскурсия ұйымдастырушыларға бағынышты болу;
3 алатын әсер шектеулі болады.
Ескертпе- кесте [2] мәліметінен алынды
Радио Гид - алдыңғықатарлы технологиялар. Радио Гид компаниясының өнімі - бірегей және жоғары сапалы дыбысты беруді, қамтамасыз етуге арналған заманауи радиоаппарат, ең алғашқы Ресей Федерациясында өндіріліп шығарылған. Барлық оқиғалар заманауи сандық сигнал беру технологиясын қолданады, ол арқылы кез келген дыбыс анық және кедергісіз жеткізіледі. Жабдық ашық диапазонда жұмыс істеп, Wi-Fi мен Bluetooth арқылы жасайды.
Радио Гид RG-07 - экскурсиялық қызметтер көрсетуге арналаған арнайы жабдықтар. Жеке электрондық Аудиогид AG-11 - жеке туристерге, өздерінің маршрутын өздері жоспарлауды қалайтын адамдарға арналған. Радио Гид RG-07 мен бірге экскурсоводттың жұмысы үшін және туристердің саяхаты үшін қолайлы жағдайларды жасайды. Мұражайлар, көрме орталықтарын, өндірістік нысандарын аралау барысында, Радио Гид туристік ағын кезде 30-60 дейін адамдарға қызмет көрсете алады. Бұл экскурсоводқа ыңғайлы болып, жұмысын жеңілдетеді. Экскурсияны өткізген кезде шу мен асығыс кедергілерді қазіргі замаңда ұмытпауға керек, өйткені экскурсиялық сервисті модернизациялаймыз.
Радио Гид RG-07 артықшылықтары:
жеңіл, ықшам және пайдалануда оңай;
дыбыстың жоғары сапасы, радиусы 250 м аралығында;
сенімділік пен ынтымақтастық;
8 сағатқа дейін тұрақты зарядка;
гидқа арналған микрофон;
экскурсияға арналған наушниктер.
Аудиогид AG-11 - бұл жеке электрондық экскурсовод, топтан бөлек маршрутты құруді қалайтын туристерге арналған. Сонымен қатар, осындай Аудиогид көмегімен, бірнеше тілде экскурсияны тыңдауға болады. Экскурсия аудиолары арнайы флэшка (SD картаға) жазылады. Аудио гид AG-11 ішіне 300 сағатқа созылатын материалдарды жазып сақтауға болады. Сыйымдылығы 2 Гб дейін жетеді. 9 сағатқа дейін тұрақты зарядка. Радио Гид компаниясы 10 жылдан аса жұмыс атқарады. 2006 жылдан бері Радио Гид компаниясы:
заманауи радиотехниканы шығарып дамытады;
ресейде және шет елдерде құрал-жабдықтарын сатады;
құрал-жабдықтарды жалға береді, жоғары сапада қызмет көрсетеді;
патенттелген технология, әлемдегі жалғыз шығаратын өндіріс;
жаңа және ерекше дизайн;
тиімді баға.
Радио гидттің пайдалану әдісі (сурет 11):
Ескертпе-мәліметтер [2] мәлімет негізінен автормен құрастырылған
Сурет 11. Аудиогид пайдалану әдісі
2022 жылға қарай Қытай әлемдегі ең ірі шығу туризм нарығына айналады деп күтілуде. Қытайлар 128 миллион саяхат жасауға дайын. Тіпті АҚШ елдерін саяхаттарда асып кетеді. 2017-2022 жылдар аралығанда 8,4% өсіп жоғарыға көтеріледі деп болжануда. Қытай туристерін көбінісе АҚШ, Франция және Азия елдері қабылдайды. Қытайлық туристер әлем бойынша ақшаны көп жұмсайды, ал 2017-2022 жылдар аралығында 10,9% көбірек жұмсайтын болады. Қытайлық туристердің ең көп барған елдері (Сурет 12):
Ескертпе-мәліметтер [2] мәлімет негізінен автормен құрастырылған
Сурет 12. Қытайлық туристердің ең көп барған елдері
2017 жылы ЭКСПО-ға орай Қазақстанға 350 мыңнан астам қытайлықтар келген.
Қазақстанда туризмдегі эксурсиялық тарихы үкіметінің тарихымен тығыз байланысты деуге болады. Бүгінде оның түрі басқаша өзгеріс тапты. Туристік салада жаңа технологияларды және инновацияларды енгізе бастады. Экскурсияның басты маңыздылығы жүргізу техникасы. Кез келген экскурсияны жүргізу техникасы аудиторияның экскурсиялық материалды қабылдауын қамтамасыз етуге бағыталған.
Қазақстанға қарағанда, шет елдерде экскурсияны жүргізуге рұқсат алуға оңай емес, басқа аудандарда эксурсовод болу үшін де сертификат керек. Батыс Еуропаның елдерінде "ұлттық гид" түсінігі бар - өз елінде жоғары білім мен біліктілігімен жұмысты жасай алатын маман, басқа ауданда жұмыс жасай алады. Туризм министрілігінде мәдениет, өнер, археология мен архитектура, салалары бойынша емтиханды тапсырған мамандарына ұлттық гид-аудармашы дипломы марапатталып береді. Израильде мысалы, эксурсовод лицензиясын алу үшін екі жылдық қымбат тұратын бағдармалар курсатыр өту керек, ол бағдармаларға дін, археология, өсімдіктер мен жануарлар әлемін зерттеу кіреді, олар содан соң тәжірибеден өтеді. Мамандар мемлекеттік емтиханды тапсырып, үнемі лицензияны бекіту үшін біліктілік арттыру курстарын өтуі тиіс.
Segwey мен экскурсия жүргізу. Segway - жүргізушінің екі жағындағы орналасқан екі дөңгелегі бар электрлік өзің-өзі теңестіретін көлік, сыртқы күйде арбаға ұқсас. Шет елдерде segway арқылы қазіргі уақытта белсенді түрде өткізіліп жүр. Әсіресе Еуропа елдерінде дамыған. Экскурсиялар қалалардың ішінде көбінісе жүргізіледі. Мысалы, Испания елінде Мадрид, Толедо, Сеговия сияқты қалаларында орыс тілді білетін жалғыз гид Василий экскурсияны жүргізеді. Ең алдымен туристерді 5 мин ішінде Сигвеймен жүруді үйретеді, сосын экскурсияны бастайды. Экскурсия 1 сағаттан 3 сағатқа дейін созылуы мүмкін, бұл қаланың түрлі көрнекті орындар санына байланысты. Бағалары 45Euro басталып 80Euro ға дейін тұрады. Сондай сияқты Ресей елің айтып кетсек, Санкт-Петербург қаласында да Сигвеймен экскурсияларды өткізеді. Олардың да экскурсияларының бағалары, өткізілген уақытына байланысты болады. Егер 1 сағатқа өткізілетін экскурсия 900 рубль тұрса, 2 сағатқа өткізілетін экскурсия 1350 рубль тұрады. Басқа да Еуропа қалаларында Рим, Прага, Барселона т.б. жерлерде өткізіледі.
Сигвей арқылы экскурсияны өткізу біздің еліміз үшін заманауи құралдардың бірі болып тұр деуге болады. Бұл экскурсия түрі жастарға да, үлкендерге де тиімді, ыңғайлы және қызықты болып келеді. Жаяу сияқты экскурсиялар 2 сағатқа созылып, қайтсе одан әрі қарай созылуы мүмкін, өйткені біздің қалаларымызда қарайтын көрнекті орындар жыл сайын көбейіп жатыр. Ал кез келген турист көп жүргеннен шаршап қалуы мүмкін, әсіре ауа райы ыстық кезде тез шаршайды. Шаршағаннан кейін туристің назары мен қызығушылығы азая бастайды. Сондықтан, осындай экскурсияның бір түрін ұйымдастырып дамытуды жөн болар.
Квест экскурсиялар - туристер немесе топтарға арналған көрсететін нысандармен танысу, оны бақылау, басқа адамдармен байланысқа түсіп, экскурсоводтың көмегімен міндеттерді шешу. Экскурсия саласындағы квест элементтері келесідей: 1 сағаттан 1 күн; топта 1-15 адам болуы; экскурсияны мамандар дайындайды; тапсырмалар мен объектілердің болуы т.б.
Қорытындыға келгенде, қазіргі уақытта инновация мен жаңашылдық қарқынды дамуда. Жыл сайын жаңа ұсынымдар мен өзгерістер енгізіліп отырады. Экскурсиялық-танымдық туризмге әсерін тигізіп, жақсартып кез келген қызметтің түрін жеңілдете тиімділігін көрсетеді.
2 Қазақстандағы экскурсиялық қызметтің жағдайын талдау
Қазақстан Республикасындағы экскурсиялық қызметтің қазіргі жағдайы
Қазақстанның бәсекелестік артықшылығы мен туризмнің кез келген түрін ұйымдастырып және айналысуға мүмкіндігі бар. Қазақстан табиғи ресурстарға бай, оның әрбір аймағы өз керемет орындары мен ерекшеленіп, көпшіліктің қызығушылығын тудырады. Қазақстандағы нарық болашақта жоғары білікті, білімді, мәдени және тұрақты кадрларды қажет етеді. Туристік кадрларды дайындау біліктілігін арттыру мақсатында және курстар ұйымдастырылуда. Туризм саласында мамандарды дайындау өзге елдерде бірнеше түрде өткізіп дайындалады, оларға саяси, әлеуметтік-экономикалық, тарихи және басқа факторлар әсерін тигізеді.
Қазақстанға келешекте үлес қосатын, туризм саласындағы мамандықтардың ең сұранысқа ие келетін, экскурсводтар мен гидттер. Олар елдің айнасы мен имиджі болып табылады, сондықтан жыл сайын біліктілікті арттыру курстары қажет. Сонымен қатар бірнеше шет тілдерін білетін жас мамандарды тарту мақсаты тұр, өйткені Астанада француз және итальян тілін білетін гидттер жоқ. Статистика бойынша Қазақстанда экскурсоводтар мен гидттерді дайындайтын мамандар бар, бірақ реестр тізімінде ресми түрде енгізілген жоқ, тек бір бөлігі ғана енген. Ол үшін мемлекеттік қолдау керек. Экскурсоводтар мен гидттердің табыстары бірнеше себептерге тәуелді. Олар:
маусымдарға байланысты;
мақсатына және түріне қарай;
гидттің деңгейі;
адамдар аудиториясы;
тілге байланысты.
Экскурсоводтар 60-ші жылдарда топтар үшін хобби болса, экскурсоводтар қызметін түрлі сала мамандары (мұғалімдер, мұражай қызметкерлері т.б.) атқарған. Ол жеке мамандық ретінде 1969 жылы директивті органдардың іс-шараларына орай дами бастады. Ол демалыстан мәдени-танымдық жұмыс формасына ауысты. Экскурсоводтар ретінде саяхаттау және экскурсия барысының, мұражайлардың қызметкерлері, "Спутник", "Интурист" ұйымдарының қызметкерлерін алған болатын. 1977 жылы экскурсоводқа қойылатын талаптары. Туристік-экскурсиялық ұйымның экскурсоводына қойылатын қызметтін нұсқаулардың көрсетілген, арнаулы білімі бар, курстардан өткен адамдарға берілген. Кәсіпорындар арасындағы байланыстын жоқтығы үлкен проблема, нақты бренд қалыптаспады.
Бүгінгі күні тек бірнеше фирмалар гид қызметін ұсынады, көбіне бұрыннан келе жатқан туристік фирмалар іске асырады. Туристік қызмет туралы заңда турагенттердің мемлекеттік электронды реестрін жүргізудің гидтер, гид-аудармашылар, экскурсоводтар мен туризм инструкторлары қызметіне қатысты нормалары бар, олар осы қызметті жүргізуге өтініш білдірді және аккредитация алды. 2017 жылдың Қазақстан бойынша туризм индустриясында ресми мемлекеттік реестр тізіміне сүйенсек 60 экскурсовод және 67 гид тіркелген. Олардың көпшілігі Ақмола, Алматы облыстарына тиесілі, сонымен қатар Қарағанды, Павлодар, Астана қалаларыннан.
Турагенттердің, гидттердің, гид-аудармашылардың экскурсоводттардың және туризм нұсқаушыларының мемлекеттік электрондық тізілімі (экскурсоводттар) 3 кестеде көрсетілген.
Кесте 3
Экскурсоводттардың электорндық тізілімі
№
Заңды тұлғаның аталуы немесе жеке кәсіпкердің тегі, аты, әкесінің аты
Тіркелген күні және нөмірі
Іс жүзінде тұрған жері, телефоны және электронды мекенжайы
Экскурсиялық-ақпараттық, ұйымдастырушылық қызметін көрсететін өңір
1
ЖК "Абжанова С.А." МТА "Арман-тур" Абжаппарова Айбопе ЖСН 631010401390
06.01.2017 ж. Э-044
Э-042, Астана қ-сы, Иманова көш, 50 үй, "Қайнар" БО 306 кеңсе, тел.: 87172371236, 371862 эл.мекенжайы: arman-tour@mail.ru
Астана, Ақмола обл., Қарағанды обл
2
ЖШС "Жибек Жолы-АП" Пшеновой Гульнар Амангельдыевна ЖСН 660925400943
26.01.2017 ж. Э-045
Э-045, Астана қ-сы, Сатпаев көш, 6 үй, 51 кеңсе, тел.: 87172640751, 343288, эл.мекенжайы: zhibekzh@mail.ru
Астана, Ақмола обл.,
3
ЖШС "Жибек Жолы-АП" Бимурзина Ильяса Ермековича ЖСН 890916350377
26.01.2017 ж. Э-046
Э-046, Астана қ-сы, Сатпаев көш, 6 үй, 51 кеңсе, тел.: 87172640751, 343288, эл.мекенжайы: zhibekzh@mail.ru
Астана, Ақмола обл.,
Ескертпе- кесте [2] ақпарат көзінен алынды
Осы кестенің тізімінде, "Арман-тур" ұлттық туристік агенттігінің бастығын және гид-экскурсовод Абжанова С.А. 15 жылдаң аса өзінің жұмысын атқаруда. Ол кісінің айтуы бойынша: "қазіргі маңызды мәселелердің бірі, бұл Қазақстанда біріккен жалпы Туризм Ассоциацияның болмауы. Қазіргі уақытта Қазақстанда бірнеше әртүрлі Ассоциациялар толып жатыр, бірақ олардың барлығы жұмыстарын жеке бірікпей өздері атқарып жатыр. Ал біріккен Ассоциация болған кезде, барлық туроператорлар мен турагенттер, туризмде атқаратын қызметкерлер бірыңғай стандартқа сәйкес жұмыстарын істер еді. Бұл келешекте туризмнің дамуына үлесін міндетті түрде қосады. Барлық пікірлер мен жаңа идеялар қарастырылып, бір тұжырымға келуі тиіс. Бұл бұрыннан шет елдердің тәжірибесінде дәлелденген болатын". Осыған орай Абжанова С.А. өзінің ойымен бөлісіп, жақын арада Альянс Гидов атты Қазақстан бойныша бір Ассоциациясын ашуға ұмтылуда.
Қазақстанның белгілі экскурсоводы Б.К. Оразымбетованың ойынша: жастар бұл мамандыққа бармайды, Кеңес өкіметі заманында маусым кезінде жұмыс істейтін экскурсоводттар 300 руб. Қаражат тапса, қазіргі кезде олар 100.000 тг алады және ол үшін үлкен жұмыстар атқаруы керек. Кеңес заманында біліктілікті арттыру курстарына Самарқанд, Бухара, Санкт-Петербург қалаларына жіберген, саяхат бюроларында 600-700 штатық қызметкерлер мен 300-дей қосымша қызметкерлер болған және керек болған кезде қосымша ақыға экскурсиялар жүргізген. Қазақстанның туризмін дамыту үшін, ішкі туризмді дамыту керек.
Қазір кәсіби емес экскурсоводтар көп деуге болады. Гид және экскурсоводтарды дайындауға қойылатын талап жоқ, сондықтан осы сала бойынша мамандар қызметін бақылау қиынға соғады және оларда құқықтық статус жоқ бұлда үлкен мәселе туғызады.
"Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасының қызмет көрсету саласының департаментінде Қазақстанның шет елдік тәжірибелерін қабылдау керектігін атап кетеді, және білімді гид-экскурсоводтарды дайындаудың стратегиялық маңыздылығын ескеру жөн. Гид-экскурсоводттың лицензиясы болуы, емтихан тапсыру үшін үш жыл сайын бекітілген үлгі бойынша гидтің аккредитация картасын алуға міндеттеу мен біліктілік талаптарын дайындау қажет. Міндетті түрде қосымша шет тілдерден сертификат TOEFL, IELTS, DAAD, Kaztest болуы тиіс.Тәжірибе дайындығы экскурсия маршрутына қатысушы мен гид ретінде жүргізу. Осындай талаптарды Еуропа елдерінде, және Ресейде қолданылады.
Бүкіл әлемге белгілі, Қазақстанда 2017 жылы Дүниежүзілік ЭКСПО көрмесі Астана қаласында өтті, ол 10 маусым және 10 қыркүйек аралығында болған. Экспо көрмесіне 100-ден астам ел және 10 халықаралық ұйым қатысқан. Экспо көрмесі ашудан бері бір жылдай өтті. Осы уақытқы дейін ЭКСПО көрмеге 4 миллионнан астам шет елдің туристері, қонақтары және Қазақстан жерінің тұрғындары барған. Сонымен қатар Экспода 40 елдің жоғары лауазымды тұлғалары болып, ондаған компаниялар өздерінің өнімдерін ұсынған. ЭКСПО-2017 көрменің негізгі бағыты - Болашақ энергиясы. Экспозициядағы басты орынды жасыл энергетикалық жобалары жүзеге асырды.
ЭКСПО-2017 Қазақстанда туризмнің болашақ дамуына үлкен үлес қосып, әсер етті. Жаз бойы біршама пайда әкелген. Көрмеге 150 кәсіби гид-экскурсоводттарды дайындаған. Олардың барлығы оқу тренингтер мен қонақжайлылық курстарынан өтті. Шамамен 11 шет тілін меңгерді, осы гид-экскурсоводттар туристерді Астанамен таныстырып, көрікті орындарын көрсетіп, қаланың тарихымен бөліседі.
Кесте 4
Турагенттердің, гидтердің (гид-аудармашылардың), экскурсоводтардың және туризм нұсқаушыларының мемлекеттік электрондық тізілімі
Турагенттердің, гидтердің (гид-аудармашылардың), экскурсоводтардың және туризм нұсқаушыларының мемлекеттік электрондық тізілімі
№
Заңды тұлғаның аталуы, жеке кәсіпкердің ТАӘ
тіркелген күні, нөмірі
Мекенжайы, телефоны және электронды мекенжайы
Халық аралық туризм
ішкі туризм
1
ЖШС "Каравелла Тур", Лесник И.И.
6.01.17. ТА-338
Астана қ.Бейбітшілік к,, 4290, 21-81-44, karavellatur@bk.ru
Шығу
Ақмола обл
2
ЖШС "Алматин. Палата торг и инвест", Бияров
9.01.17. ТА-339
Алматы қ-сы, Масанчи көш, 26 8727292-00-52, alcci@alcci.kz
келу, шығу
Қазақстан
3
ЖШС "Tengri Travel Corporation" Жумабаева Н.Х.
17.01.17. ТА-340
Алматы қ-сы, Шевченко көш, 118, tengritrayelcorp@gmail.com
келу
4
ЖК "Болбат М.А."
18.01.17. ТА-341
ОҚО, Шымкент қ., Тәуке Хан к., art-fly@yandex.ru
шығу
5
ЖШС "Selfie Tour", Ульянов В.
20.01.17. ТА-342
ОҚО, Шымкент қ., Асұаров көш, 33 үй, ulyanova@selfietravel.kz
келу, шығу
6
ЖК "GRAND-EVENT", Братченко Б.А.
23.01.17. ТА-343
Алматы қ. Байтұрсынов көш, 161 үй, natasha_grand@mail.ru
келу, шығу
Қазақстан
7
ЖШС "Ht travel Almaty", Трегубенко А.В.
23.01.17. ТА-344
Алм қ-сы, Желтоқсан к., 124, 7, 38-49-49, ht_travelala@mail.ru
шығу
8
ЖШС "Manarbek Travel Group", Куанышкалиев М.
23.01.17. ТА-345
БҚО, Орал қ., Строитель ықш., 25 үй, 8711223-28-18, mara-tan@mail.ru
келу, шығу
Қазақстан
9
ЖК "Хикмет" Әлмұрат М.Ф.
26.01.17. ТА-346
Алм обл., Боролдай.Медеу к., 6 hickmetsh@gmail.com
Шығу
10
ЖШС "Tour step" Халмуратова В.Ж.
26.01.17. ТА-347
ОҚО, Шымкент қ-сы, Қонаев бульвары, 38 үй
келу, шығу
Қазақстан
11
ЖШС "Tang Nur-Tour" К.Жұмағали
27.01.17. ТА-348
Алм.қ, Қарасай Батыр к., 152140, 505 tour@tangnur.kz
келу
12
ЖШС "ЭТК Сервис Туризм" Куандыков Б. Д.
27.01.17. ТА-349
Алматы қ., Әл-Фараби даң, 7, info@etk-service.kz
келу, шығу
Ескертпе- кесте [2] ақпарат көзінен алынды
Респбуликасының Мәдениет және Спорт Министрлігінің бұйрығымен Астана қаласындағы ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесінің қатысушылар мен қонақтар үшін арнайы 73 туристік маршруттардың тізімін бекітті. Қазақстан Республика ИДМ Туризм индустриясының департаментімен Астана ЭКСПО - 2017 ҰК АҚ және Қазақстан аймақтарының әкімдерімен бірігіп туристік маршруттарды анықтау бойынша жұмыстар жүргізілді. Туристік маршруттарды анықтау үшін келесі талаптар ескерілді:
Кесте 5
Туристік маршруттарды анықтау үшін талаптар
Астана қаласындағы ЭКСПО-2017-ге қатысу
Гидтерді дайындау мен біліктілігін арттыру
Тарихи, ұлттық, мәдени, архитектуралық бағдарламаларының толық болуы
Дәретханалардың болуы
Креативті түрде туризм нысандарының ақпарат анықтамаларын беру
Қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі веб-сайт
Туристік автобустар үшін аялдамаларының болуы
Туристік автобустарды аудиогид пен теледидарларды жабдықтау
Туристік нысандарға кіру белгілерінің болуы
Шет тілдерді меңгерген гид аудармашылардың болуы
Мұражайларды аудиогид құралдарымен қамтамасыз ету
Астана қаласы бойынша карталардың болуы
Ескертпе- кесте [2] ақпарат көзінен алынды
Астана қаласындағы ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесінің қатысушылар мен қонақтар үшін арнайы 73 туристік маршруттар келесідей: Астана қаласы - 6,Ақмола облысы - 7,Қарағанды облысы - 6,Павлодар қаласы - 5,Алматы қаласы - 19,Шығыс Қазақстан - 7,Қостанай қаласы - 1,Алматы облысы - 5,Оңтүстік Қазақстан - 2,Қызылорда облысы - 1,Жамбыл облысы - 4,Маңғыстау облысы - 8,Атырау қаласы - 1,Батыс Қазақстан - 2,Солтүстік Қазақстан облысы - 1,Ақтөбе облысы - 2. 2017 жылы Астана қаласында жаяу экскурсия (аудиогид) іске қосылды. Оның біріншісі Нұржол бульварында, ал екіншісі Есіл жағалауында, орталық паркте. Аудиогид көмегімен туристер мен шет елдің қонақтары, Астананың басты көрікті орындарымен танысып, ақпарат ала алады. Осындай қызметті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
6
1
Экскурсиялық-танымдық туризмнің қалыптасуының теориялық және әдістемелік негіздері
7
1.1
Экскурсиялық-танымдық туризмнің қалыптасуы, рөлі және ұғымдары
7
1.2
Экскурсиялық-танымдық туризмнің жүргізудің әдістері
12
1.3
Шет елдердің экскурсиялық-танымдық туризмді жүргізудің тәжірибесі мен инновациясы
16
2
Қазақстандағы экскурсиялық қызметтің жағдайын талдау
21
2.1
Қазақстан Республикасындағы экскурсиялық қызметтің қазіргі жағдайы
21
2.2
Астана қаласындағы Арман-тур ұлттық туристік агентігінің сипаттамасы мен ұйымдастырушылық құрылымы
26
2.3
Арман-тур ұлттық туристік агентігінің гид-аудармашылар, экскурсовод оқыту мен дайындау мектебінің қызметін саралау
31
3
Қазақстандағы экскурсиялық-танымдық туризмнің негізгі дамыту үрдістері
36
3.1
Қазақстандағы экскурсиялық-танымдық туризмнің қызметін жетілдіру жолдары
36
3.2
Жаңа экскурсиялық-танымдық турды әзірлеу
39
3.3
Экскурсиялық-танымдық турдың баға есебін талдау
45
Қорытынды
48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
51
Қосымшалар
56
Кіріспе
Туризм қазіргі заманда қуатты ғаламдық индустриялардың бірі болып келеді. Оның ең бірінші мақсаты туристерді өзіміздің елімізбен таныстыру. Ал туристермен тікелей байланыс жүргізіп жатқан гид-аудармашы, экскурсоводттар. Олар экскурсиялық-танымдық туризмнің сала бөлігіне күш салып, еліміздің және Астананың айнасы болып тұрады. Бүгінгі таңда экскурсиялық сала халықпен мәдени-ағартушылық жұмыстардың ажырамас бөлігі болып табылады. Мәдени және интеллектуалды деңгейін арттыру құралы ретінде олар дүниетанымның қалыптасуына, адамның дүниетанымын кеңейтуге, оның ақыл-ой қабілеттерін жақсартуға ықпал етеді. Әрбір туристің кез келген ел туралы ой-пікірі, экскурсиялық қызметті пайдалағаннан кейін. Демек, сапасыз экскурсиялық қызметті ұсынған болсаныз, туристің көңіліннен шықпай қалуыныз кедергі болуы мүмкін. Сөйтіп, болашақта туристік өнім немесе қызмет көрсету жолдарыннан бас тартады. Осыған байланысты туризм саласындағы кез келген маман экскурсия негізін және оның дағдыларын білуі қажет. Экскурсиялық-танымдық туризм түрі бұрыннан бері тәуелсіз және сұранысқа ие болып келе жатыр. Оның негізі - елдің немесе аймақтың тарихи және мәдени әлеуеті, оның ішіндегі барлық әлеуметтік ортаны, салт дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, үй шаруашылық ерекшеліктерін атап көрсетеді. Экскурсияның сапары өзіне танымдық және рекреациялық мақсаттарды қамтуы мүмкін. Диплом жұмысының негізгі міндеттерін атап өтсек: экскурсияның қалыптасу тарихын, рөлі, ұғымдары мен классификациясын қарастыру; негізгі әдістерді анықтау; шет елдердегі тәжірибелерді салыстыру; Қазақстандағы экскурсиялық саладағы мәселелерді талқылау.
Қазақстан әлем бойынша аумағын есептегенде 9 орын алып отыр, яғни жерімізде мұздықтардан құмды дуалдарға дейін бәрі бар деп есептеуге болады. Қазақстанда қызықты жерлер мен орындары бар болғанымен, бизнес тарапынан талап етілмейді. Елде ішкі туризмді дамыту мен шетелдік туристерді қабылдау мәселелері маңызды болып тұр. Ол үшін кадрларды оқытып дайындау жөніндегі сұрақтар қарастырылуы керек. Қазіргі кезде туристік фирмалардың көпшілігі өздерінің отандастарын шет елге жіберуге тырысады, ол дұрыс. Бірақ ішкі туризммен айналысып ұмытпаған жөн болар, өйткені ол ең бірінші Қазақстанның туризмі үшін, дамуына әсер тигізеді. Ал Қазақстанға туристерді тарту үшін, кейбір ғана туристік фирмалар жұмыс жасайды. Қазақстан Республикасының Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Президенттің айтуы бойынша: "Кез келген шет елдің қонағы Қазақстанның әуежайына немесе теміржол вокзалына аяғын басқаннан бастап, барлығы таза және жайлы болуы керек. Яғни сервис, қызмет көрсету барысы ең бірінші елдің айнасы болып жоғары деңгейде болуы тиіс" . Кез келген адамға жаңа жерлер мен орындар өмір бойы қызық болып, көңілден қалмағаны рас. Сондықтан экскурсиялық-танымдық туризмі үшін мемлекет пен халық тарапынан, мүмкіндікше күш салғанын қажет етеді. Қазіргі нарықтық, техника даму заманында адамдардың көбісі өздерінің уақытарының бірәз бөлігін, қоғамдық ортада жақсы өмір сүруге және барлығы болмаса да, материалдық құндылықтарды иеленуге ұмтылады. Кеткен күштерін қалпына келтіру мақсатында, басқа шет елді танытқысы келіп, оның мәдениетін, жаңа ақпараттар алу үшін экскурсияларға қатысуға тырысады. Тіпті өзіміздің елмізде кейбірлері саяхат жасап отырады.
Өзектілік: Қазіргі замаңда туризмдегі экскурсиялық-танымдық мамандықтың нысаны үлкен рөлді атқарып жатыр. Туризм қоғамның барлық салаларына, оның ішінде мәдениет, экономика, әлеуметтік жағына әсер етеді. Сонымен қатар экскурсиялық-танымдық нысанның бөлігі тікелей байланысты болып отыр. Экскурсиялық-танымдық туризм әлемде туристік қызметтер нарығында негізгі орындарын алып тұр. Қазіргі уақыттағы мәселе, бұл еліміздегі тұрғындарының экскурсиялық-танымдық туризмнің әлеуетіне деген қарым-қатынасына талдау жасау. Бұл елдің тарихына қызығушылығы, отанына деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу және өз ұлттың мәдениетін құрметтеу. Басты міндеттердің бірі адамдардың мәдени, дүниетанымның деңгейін арттыру. Қазақстан Республикасының экскурсиялық-танымдық туризмге кедергі әсер тигізіп жатқан мәселелерді қарастырып, шешу жолдарын анықтау.
Зерттеу объектісі: "Арман-тур" ұлттық туристік агентігінің гид-аудармашылар, экскурсовод дайындау Мектебі.
Зерттеу құралы: Экскурсиялық-танымдық туризмнің ерекшеліктерін зерттеу мен жаңа экскурсиялық-танымдық турды құрастыру.
Зерттеу мақсаты: Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстанда экскурсиялық-танымдық туризмнің даму жолдарын зерттеу.
экскурсиялық туризмдегі әлеуметтік-экономикалық рөлін қарастыру;
экскурсияның саласын талдау және шет елдердің мысалында салыстыру;
"Арман-тур" гид-аудармашы, экскурсовод дайындау мектебіндегі тәжірибе мен жаңа экскурсиялар мен турларды ұсыну.
Зерттеу міндеттері:
экскурсиялық-танымдық туризмнің мәнін ашу;
экскурсиялық-танымдық туризмнің маңыздылығын анықтау;
экскурсиялық-танымдық турлардың өткізу ерекшеліктерін анықтау;
экскурсиялық әлеуетті анықтау;
жаңа экскурсиялық-танымдық турды құрастыру.
Әдіснамалық зерттеу:
тақырып бойынша ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді іздеу;
жиналған ақпаратты талдау;
деректерді синтездеу.
Тәжірибелік мәні: Жаңа құрылған экскурсиялық-танымдық тур елімізге туристерді тартуға және туризмнің дамуына бағалы үлес қосуға мүмкіндік береді.
Экскурсиялық-танымдық туризмнің қалыптасуының теориялық және әдістемелік негіздері
Экскурсияның қалыптасуы, рөлі және ұғымдары
Туризм (франц.tourisme, tour - серуендеу, жол жүру) - адамның бос уақытында негізінен айтқанда жұмыстық, не мәлім міндеттік мәжбүрлеумен емес, туысшылаумен емес, өз еркінше көңіл көтеру мен демалу үшін, тәуекел жасау үшін, көріп қызығу үшін, яғни субъективті рухани қажеттілік бойынша басқа бір жерге ерікті саяхаттап, серуендеп баруы. Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік туризм ұйымының (ДТҰ) деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оңнан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астам ұстайды, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын туризм қамтамасыз етеді [1].
Туризм - ең жоғары серпінді және қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі. Туризмнің әлеуметтік аспектісі - экономикалық әсерімен ғана емес, туризм саласы адамның өмірлік күштерін байытуда қамтамасыз етеді. Осыған байланысты демалысты ұйымдастырудың маңыздылығын сипаттайды. Қазіргі заманауи уақытта туризмнің рөлі жеке тұлғаны дамытудағы жағдайларын қалыптастырып отыр. Туризм саяхатшылардың интеллектуалдық деңгейін көтеруге, мәдени-танымдық туризм бағдарламарының бірнеше түріне мүмкіндік береді. Туризмнің саяси жағын айтсақ, коммуникациядағы әлемнің жергілікті тұрақтылығына және әскери діни жанжалдардың тоқтатылуына ықпал етеді. Туризм - әлемдегі бейбітшілікті сақтаудың тиімді құралдардың бірі. Туризм ағыны туристерді қауіпсіз жерлерге тартуға көмектеседі. Туризм критерийге байланысты сапар мақсатында бірнеше түрлерге бөлінеді (Сурет 1):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 1. Сапар мақсатында бірнеше түрлері
Жоғарыда туризм критерийге байланысты сапар мақсатында бірнеше түрлері көрсетілген. Олардың ішіне экскурсиялық-танымдық туризм де кіреді.
Экскурсиялық-танымдық туризм түрі бұрыннан бері тәуелсіз және сұранысқа ие болып келе жатыр. Оның негізі - елдің немесе аймақтың тарихи және мәдени әлеуеті, оның ішіндегі барлық әлеуметтік ортаны, салт дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, үй шаруашылық ерекшеліктерін атап көрсетеді. Экскурсияның сапары өзіне танымдық және рекреациялық мақсаттарды қамтуы мүмкін.
Экскурсиялық-танымдық туризм үшін минималды ресурс кез келген жер бере алады, бірақ оның жаппай дамуы үшін мәдени мұра объектілерінің белгілі бір концентрациясы болуы қажет. Экскурсиялық-танымдық мұра объектілері: археологиялық ескерткіштер; түрлі сәулет құрылыстар; шағын және ірі қалалар; мұражайлар; театр; көрме залдар; қолөнер орталықтар; техникалық кешендер мен ғимараттар.
"Экскурсия" (excursio) сөзі латынның экскурсио сөзінен шыққан, аударғанда серуендеу деген мағынаны білдіреді. Экскурсия - жеке тұлғаның уақытша болатын елдегі туристік ресурстарды танымдық мақсатта жиырма төрт сағаттан аспайтын уақытқа барып көруі. Бұл пән оқу үрдісі мен орыс тілге XVIII-XIX ғасырда Батыс Еуропа және Ресейге енді. Бастапқыда выбегание, военный набег, содан кейін - вылазка, поездка деген мағынаны білдірді. Экскурсия - қоршаған әлем туралы адамның визуалды түрде таным процессі, алдын ала салынған объектілерде немесе шынайы табиғи орындарында пайда болған. Экскурсиялық сала - халықтың мәдени-ағартушылық жұмысының маңызды бөлігі болып табылады.
1920 жылдары басталған экскурсиялық теорияның дамуы қазіргі кезде жалғасуда. Бірінші кезеңде даму педагогика саласында негізделеген. Экскурсияның жіктелуі, олардың белгілері мен функциялары, экскурсиялық процесс мектептегі оқушыларға арналып экскурсияның мәні анықтала бастады. Халықаралық Ресей туризм академия қызметкерлері, 1992 жылы "Экскурсоведение" деген оқулықты жарыққа шығарды. Осы нұсқаулықтың бірінші бөлігі бұрынғы басылымдарға қарағанда, экскурсиялық теория негіздерін толық ашты [3].
Экскурсияларды топқа бөлу жаңа экскурсия дайындаған үрдісінде үлкен мағынасы бар. Экскурсияларды жүйелеу көптеген экскурсия саласының жұмысшыларының, зерттеушілерінің көп уақыт ішінде зерттеген. Бірінші бұл мәселе туралы өткен ғасырдың 20 жылдары көрсетілген. Экскурсия ісі дамыған сайын әр түрлі жүйелер ұсынылған. Бірақ 1970 жылдары ғана келесі жүйеге тоқталды (Сурет 2):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 2. Жүйелерінің тізімі
Мазмұны бойынша экскурсиялар 2 топқа бөлінеді:
Шолу экскурсиялар. Шолу экскурсиялар көп тақырыпты қамтиды. Бұндай экскурсияларды көпжоспарлы деп аталады. Оларда тарихи және қазіргі мәліметтер қолданылады. Бұндай экскурсиялар көптеген түрлі объектілерді - тарихи мәдени ескерткіштер, ғимараттар мен құрылыстарды, табиғи объектілерді, кәсіп және ауыл шаруашылық орындарын көрсету арқылы құрастырылады. Шолу экскурсияларының ерекшеліктері бар: кез келген қалада олар бір-бірімен құрылымы жағынан ұқсас болады, қаланың тарихы, кәсіпорынның тарихы, сипаттамасы, ғылымы, мәдениеті сияқты тақырыпшалардан тұрады.
2.Қатысушылар құрамына, санына қарай. Қатысушылардың құрамына байланысты келесі бөлімдерге бөлінеді (Сурет 3):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 3. Қатысушылардың құрамына қарай экскурсиялар
Тақырыптық экскурсия. Тақырыптық экскурсия бір тақырыпқа ғана арналады. Олар бірнеше топтарға бөлінеді:
тарихи экскурсиялар;
өндірістік экскурсиялар;
өнерге байланысты экскурсиялар;
әдебиет экскурсиялары.
Өткізген орнына қарай экскурсиялар (Сурет 4):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 4. Өткізу орнына қарай экскурсиялар
Жылжу тәсіліне қарай: Жаяу немесе әр түрлі транспортты қолдану арқылы жүргізу. Экскурсияның ұзақтылығына қарай 1 академиялық сағаттан 1 тәулікке дейін болады. Қысқа мерзімді турлар 3-4 тәулікке дейін демалыс күнгі маршруттар деп аталады және солардың барысында бірнеше экскурсиялар жүргізілуі мүмкін.
Өткізу түріне қарай келесі түрлерге бөлінеді (Сурет 5):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 5. Өткізу түрлері бойынша экскурсиялар
Экскурсиялық теорияның пайда болуы - жердегі белсенді танымдық әрекеттің нәтижесі. Он мыңдаған экскурсоводтар мен әдіскерлер тәжірибесі жинақталған. Экскурсиялық теория елдегі экскурсияның негізін қалайтын ережелердің, көзқарастарының жиынтығы болып табылады. Экскурсиялық үрдіс және оның міндеттері келесі түрде көрсетіледі (Сурет 6):
1 Көру
2 Тыңдау
3 Сезіну
Экскурсовод объектілердің көмегімен әсер етіп
экскурсанттарға
дағдыларды меңгеруге көмектеседі
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 6. Экскурсиялық үрдіс және міндеттері
Экскурсиялық бағалау - бұл экскурсанттар қорытынды шешімін қабылдайтын экскурсовод. Экскурсанттардың қызметі объектілерді бақылау, зерттеу, барлау сияқты белсенді формаларда оның ойын табады. Экскурсовод қызметі бірқатар іс-шаралардан тұрады, бастысы - экскурсияны дайындау және өткізу. Экскурсоводттарды және экскурсанттарды экскурсия барысында көп демалады деп айтуға болмайды. Өйткені экскурсиялық процесс іс жүзінде экскурсовод үшін қиын жұмыс. Экскурсияның бағасы - бұл экскурсанттың қорытынды ойын, экскурсияға байланысын келесідей түсіну қажет: тарихи кезеңге экскурсанттың көз қарасы арналғанын экскурсия; кез келген әрекетті қабылдау; нақты жағдайды түсіну, жасалған жұмыстарын, мақсаттар мен нысандар 1 кестеде көруге болады.
Кесте 1
Экскурсияның мақсаттары
№
Мақсаты
Тапсырмалар
Өткізу нысандары
1
Демалыс
Дәрілік шөптерді, жидектерді, саңырауқұлақтарды, жемістерді іздеу
Серуендеу
2
Оқу
Пәндер бойынша білім меңгеру (ботаника, география, тарих)
Сабақтан тыс бөлмелер
3
Ғылыми
Жергілікті өлкетану мұражайына экспонаттарды зерттеу
Экспедиция
4
Жалпы білім беру
Мәдениетті кеңейту
Туристік сапарда әңгімелесу, көлік сапарындағы экскурсиялық ақпарат
5
Мәдени -танымдық
Әдеби, тарихи, архитектура т.б. білімді жетілдіру
Обзорлық көп жоспарлы экскурсия
6
Мәдени-білім беру
Тәрбиемен бірге білімді меңгеру
Тақырыптық экскурсия
Ескертпе- кесте [2] мәліметінен алынды
Кестеде экскурсияның бірнеше мақсаттары мен нысандары көрсетілген. Айтып өткендей, экскурсия бұл кез келген адамның дүние ортаны танып білу, қандай да табиғи немесе жасанды объектілерді аралап көру. Олардың барлығын туризм байланыстырып отырады, мақсаттары жалпы алғанда бір болып табылады. Экскурсияның міндеттерінің бірі экскурсанттардың экскурсия тақырыбына, тарихи тұлғалардың қызметіне, оқиғалар мен фактілерге көзқарасын байланыстырып жұмыс жасағаннан кейін баға беру. Баға беру - мағынаны, рөлін, мінезін анықтау болып келеді.
Қорытындыға келгенде, экскурсиялық-танымдық туризм ауқымды болып келеді. Ол бірнеше міндеттер мен мақсаттарды қамтиды. Өзінің бірнеше ерекшеліктерін сипаттайды.
Экскурсиялық-танымдық туризмнің жүргізудің әдістері
Әдістеме - педагогика ғылымының жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін бір саласы.
Педагогикада оқыту әдістемесі - оқушылар мен студенттерге білім беруді ғылымды оқыту әдістерінің жүйесі мен оқыту әдістемесі. Әдістеме гректің әдіс сөзіннен шыққан болатын яғни, бір нәрсеге жол деген мағынаны білдіреді. Әдістеме жалпы және жеке деп бөледі. Жалпы әдістеме көптеген ғылымдарды зерттеу үшін, негіз болып табылатын оқыту әдістері мен талаптарын қамтиды. Жеке әдістеме жалпы әдістеменің нұсқауларына негізделген нақты әдіс. Жеке әдістеме нақты ғылыммен байланысты болып келеді. Экскурсиялық әдістеме жеке әдістеме, себебі ол бір ғана жұмыс формасы бойынша білім процесіне байланысты.
Экскурсияны ұйымдастырғанда ең бірінші экскурсия бағытын анықтау керек. Бағыт - бұл экскурсиялық топтың барынша жүретін жолы және іріктеп алынған нысандарды тамашалаудың ең жақсы жүйелігі, экскурсияға қатысушылар орналасатын ыңғайлы орындарының және аялдамалар мен автокөлік тұрақтарына арналған орындардың болуы оның құрылысының негізгі қызметін атқарады.
Экскурсияда басқада формалар мәдени-ағартушылық жұмыстың (лекция, тақырыптық кеш, конференция) сияқты өзінің ұйымдастырушылық ерекшеліктері мен әдіснамалық өткізуі бар. Оның белгілері басқа нысандармен ұқсастығын көрсетеді немесе олардың негізгі айырмашылығын атап көрсетеді.
Барлық экскурсиялар үшін жалпы негізгі белгілер бар:
Уақыттың ұзақтығы бір академиялық сағаттаң (45 мин) бір күнге дейін;
Экскурсанттардың болуы (жеке немесе топтық);
Экскурсияны өткізетін экскурсоводттың болуы;
Көрнекті қабылдау, экскурсиялық объектерді, олардың орналасқан жерінде көрсету;
Алдын ала ұйымдастырылған маршрутпен бару;
Объектіні көрсету мен жалпы тақырыптың болуы;
Қатысушылардың белсенділігі.
Жоғарыда аталған жеті белгілерден кем болмауы оқиға экскурсия атауы құқығынан бірден айырылып сәйкес келмейді.
Осы жалпы белгілерден басқа, қосымша экскурсияның әр түрлі ерекшеліктері бар:
автобустарда - автобустан міндетті түрде шығып ескерткіштерді көру;
мұражайларда - стендтерде орналасқан материалдармен танысу;
өндірісте - қолданыстағы объектілерді көрсету (станоктар, механизмі).
Экскурсияны түсіндіргенде, онда бағыттаушылар ауызша сөйлеудің әдеттегі формаларын қолданады (әңгіме, сипаттама, түсініктеме, пікір) .
Кез-келген әдістеме - белгілі бір жұмысты қатаң түрде орындау қабілеті. Іс жүзінде, бұл жұмыс жүргізу дағдыларының жиынтығы: жаңа экскурсияны құрастыру мен дайындау, экскурсияны ұсыну технологиялары бойынша өткізу, білімді нығайту және жақсарту.
Экскурсиялық әдістеме жұмысы келесі сұрақтарға жауап береді (Сурет 7):
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 7. Экскурсиялық әдістеменің сұрақтары
Өткізу әдістемесі екіге бөлінеді: сөйлеу және көрсету әдістемесі. Олар экскурсияның негізгі элементтері. Көрсету әдістемесінде экскурсовод портфелі пайдаланады, техникалық құралдар, бақылау және объектілерді зерттеу жүргізіледі. Көрсету әдістемесі - көлемі мен күрделілігі тұрғысынан экскурсияның ең көп бөлігі. Экскурсиялық көрсету - бұл нысандардан көзбен көру ақпаратын алудың көпжоспарлы үрдісі, ол кезде экскурсияларға қатысушылардың іс әрекеті белгілі бір жүйелілікте, нақты мақсатпен жүргізілетін үрдіс. Сөйлеу әдістемесі - техниканың аз бөлігі, бірінші бөлімге бағынышты. Ал көрсету әдістемесі өзі түпнұсқа болғандықтан, сөйлеу әдістемесінен қиын. Экскурсияны көрсетудің міндеттері болады (Сурет 8):
Көрсету кезінде, объект орындарын дұрыс таңдау қажет, уақыты тиімді болуы қажет, экскурсия жүргізушісінің дағдылары болуы тиіс, экскурсияға қатысушылар нысандарды бақылауға дайын болуы керек деген сияқты негізгі талаптар қойылады. Экскурсия жүргізушісі сөйлеу кезінде 2 міндетті атқаруы керек:
көрген нәрсені толықтырып, түсініктемесін айту;
экскурсанттардың объектілер бойынша визуалды түсінігін қалыптастыру.
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 8. Көрсетудің міндеттері
Экскурсия кезінде ауызша сөйлеу ауызша арқылы көзбен көрген әсерді бағалап, қорытынды жасауға болады, сөйлеу мәтіні жүйелі түрде алдымен дайындалады. Сөзбен жеткізуге экскурсияның тақырыбы, нақты болуы, байланыс болуы, мәтінің қысқалығы, сендіре алуы, түсінікті және ғылыми сияқты талаптар қояды. Экскурсанттар ойы түрлі болуы мүмкін, сондықтан экскурсовод оған дайын болуы керек. Экскурсовод келушілерге салмақты жауап беріп, арнаулы термин мен әдістемені қолдануы керек. Экскурсияда сөйлеудің екі формасы қолданылады:
экскурсияға қатысушыларға оқиғаның қай жерде және қалай болғандығы туралы анық түрде бірден түсінік беретін сөйлеу түрінде баяндалатын әңгімелеу;
міндетті түрде экскурсияға қатысушылардың, көз алдарына кез келген оқиғаны немесе нысанды ойша елестету реконструкциялық сөйлеуді қолдану;
Экскурсиялық әдістеменің талаптары. Әдістеме бүкіл экскурсиялық процесіне, оның ұйымдастырылуына және мазмұнына қатаң талаптарды қамтамасыз етеді. Экскурсияны дайындау және өткізу бойынша жұмыстар барлық талаптарға сәйкес жасалуы тиіс. Экскурсияға объектілері нақты тақырыпқа байланысты таңдалуы қажет. Объектілер бір-бірінен алыс болмауы керек. Маршрутты құрастырып салған кезде объектілердің арасында уақытты максималды үнемедеу керек. Әдістемеде көрсету және сөйлеу арасында комбинация мен араласу байланыс болуы керек. Көрсету мен сөйлеу әдістемесінде төрт тәсілі бар (Сурет 9):
Әдістеменің барлық талаптары, экскурсоводқа экскурсия барысында экскурсанттарға білімді дұрыс жеткізуге көмектеседі.
Ескертпе-мәліметтер [2] мәліметінен алынды
Сурет 9. Экскурсия кезінде көрсету мен сөйлеу тәсілдері
Бұл көбінісе сөйлеу кезінде өте маңызды болып келеді, әсіресе сөйлеудің әдістемесі уақытты көп алған кезде. Экскурсанттар дәрісті тыңдағанда, дағдарыс назары болып қалуы мүмкін. Зерттеушілердің пікірінше, дағдарыс назары 14, 25, 34 минуттарында келеді. Зерттеушілердің кеңесі бойынша, ондай жағдайларда экскурсанттардың назарын басқа объектіге аудару керек немесе бір мысал ретінде өмірде болған оқиғаларды тақырыппен байланыстырып айтуы қажет. Экскурсанттардың назарлары басқа жақта болса, онда экскурсовод портфель ішіннен қызықты материалдарды қосымша ретінде көрсетіп бөлісуге болады, болмаса өтіп жатқан ескерткіштерді сипаттауға болады.Экскурсияның негізгі - мәні мен ерекшелігін анықтайтын экскурсиялық теория (оқыту және адамның тәрбие нысаны) болып табылады. Экскурсияның негізгі әдістерінің бірі: экскурсанттарға көруге, тындауға, көрнекі және ауызша ақпаратты алу мақсатында көмектесу болып табылады.
Экскурсиялық әдістің заты - бағдарланған зерттеу, жүйелеу, тұжырымдау, тәжірибеде әдісті қолдану және оқыту құралдары көмегімен, экскурсиялық мамандар өзінің қызметін жүзеге асырады. Туристік экскурсия өнеркәсіптегі мамандар үшін, экскурсиялық теория - бұл экскурсиялық қызметтің негізі болып табылатын теориялық ережелердің жалпы саны, оның дамуының және жетілдірілуінің негізгі бағыттарын айқындайды.
Экскурсиялық теорияда экскурсия әдісімен байланысты мәселелер маңызды орын алады. Әдіс, әдіснама және техника әдісі ұғымдары өзара байланысты болып келеді. Бұл қарым-қатынасты келесі түрде көрсетеміз (Сурет 10):
Әдіс - тану, білу тәсілі
Әдіснама - әдісті оқу үрдісі
Техника әдісі - жұмысты жүргізу жолдары мен тәсілдері
Ескертпе-мәліметтер [2] негізінде автормен құрастырылған
Сурет 10. Экскурсия әдістемелердің байланысы
Экскурсиялық әдістемені дайындау ішіне мақсаттары мен мазмұнын анықтау кіреді. Оларды экскурсанттарға жеткізу әдістері, объектіні көрсету және сараптау кіреді. Экскурсияның тақырыбы өзекті және жоспарға сәйкес болуы тиіс. Экскурсияны бастамағалы алдында, кіріспе сөз болуы керек. Кіріспе кезінде тапсырмалар, уақыт аралығы туралы және қосымша сұрақтар қарастырылады. Кез келген экскурсия барысында форс мажор сияқты жағдайлар болуы мүмкін. Бұндай жағдайлар жиі кездесіп тұрады. Әрбір экскурсант немесе сізбен қызмет жасап жатқан адамның, яғни жеке тұлғаның өзінің мінез құлықтары болады. Осындай кездерде сіз барлығына дайын болып, тез арада кез келген шешімді қабылдай алуыныз керек. Мысалы: Сіз экскурсовод ретінде 10 шет елдің туристеріне минибус жалдап, бір мұражайға апарайын деп тұрсыз. Осы туристермен бірге жолға шыққан кезде, минибустың дөңгелегі жарылып кеткеннен шетке тоқталып қалады. "Сіздің әрекеттеріңіз қандай болар еді?" сияқты сұрақ туындап қалған кезде, ойларынызды тез реттеп дұрыс шешімдерді қабылдап, күтпеген жағдайдан шыгуыныз керек.
Қорытындыға келгенде, экскурсия әдістемеге байланысты мәселелердің маңыздылығын, бағалау қиын. Нысандар туралы қызықты әңгіме, сондай-ақ ескерткіштерді көрсетудің әдістемелері объектілердің сақталуы үшін жағдай жасалмаса, оның міңез-құлқының барлық аспектілерін ескермейінше, қажетті нәтиже бермейді.
Шет елдердің экскурсиялық-танымдық туризмді жүргізудің тәжірибесі мен инновациясы
Инновация термині латын тілінен алынған, ол - жаңару, өзгеру дегенді білдіреді. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып, белгілі бір мәдениеттің кейбір элементтердің бірінен екіншісіне енгізу дегенді білдірді. XX ғасырдың 30 жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жылдары педагогикалық инноватика қалыптасты. КСРО-да бұл термин XX ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла бастады. Инновация сөзін қазақтың "тапқырлық", "жаңалық" сөздерімен тең мағынада қолдана алады. Ағылшынша Innovation көбіне ғылым техникалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді. Негізінен инновацияның қазіргі мағынасы ауқымды. Туризм саласындағы инновацияның мәнін ашатын жіктелімдері:
идея (туристердің қажеттіліктері);
инновация түрлері мен жаңашылдық;
әсер ету деңгейі (жергілікті, әлемдік, жүйелі);
инвестиция жағдайын (капитал сыйатын және сыймайтын) көрсетуге болады.
Туризм саласындағы инновацияларды ойластырылған, жүйесі бар іс-шаралар деуге болады. Ұсынылған идея айтарлықтай пайда әкелмесе де ол осы саланың дамуына әсер етуі ықтимал.
Экскурсия қызметтері саласындағы идеялар турөнімді жылжытуға көмек көрсетеді, ал салалардағы инновациялар кез келген адамды қызықтырады. Осы саладағы инновацияларды: өнім инновациясы; экскурсияларды дайындау және өткізудің жаңаша технологиясы; техникалық инновациялар; маркетинг және менеджментегі инновациялар деп бөлуге болады.
Шетелдік сарапшылар туризмде бірнеше жылда аса танылмайтын, бірақ саланы өзгертетін және қазіргі кезде қолданыста бар инновацияларды көрсеткен. Мысалы: Виртуалды шындық, жақын арада туристік қызмет саласында төңкеріс жасайды. Виртуалды шындық көмегімен, турды сатып алғанға дейін қонақ үй бөлмелерін, жағажай манайын, қала көшелерін, теңізді көріп, тіпті ұшақта ұшып өмірде болып жатқан нәрсені сезе аласыз. Бұл туристік агентерінің сатылымын арттырады және технологиялық компаниялар үшін кіріс береді. Тұтынушылар қайда барғысы келетінін нақты білмесе, Виртуалды шындық оны анықтауға көмектеседі. Виртуалды шындық экскурсиясының негізгі тиімділіктері мен кемшіліктері бар (кесте 2):
Кесте 2
Тиімділіктері мен кемшіліктері
Виртуалды шындық экскурсия
Тиімдіктері
Кемшіліктері
1 туристік орындарды, көрікті жерлерді, мәліметтерді қалаған уақытта көру;
арнаулы қаражаттың керек еместігі;
экскурсия орындарын реттеу, жаңарту, қайталап көруге болады.
1 сол уақытта сұрақтар туындағанда жауаптың болмауы;
2 экскурсия ұйымдастырушыларға бағынышты болу;
3 алатын әсер шектеулі болады.
Ескертпе- кесте [2] мәліметінен алынды
Радио Гид - алдыңғықатарлы технологиялар. Радио Гид компаниясының өнімі - бірегей және жоғары сапалы дыбысты беруді, қамтамасыз етуге арналған заманауи радиоаппарат, ең алғашқы Ресей Федерациясында өндіріліп шығарылған. Барлық оқиғалар заманауи сандық сигнал беру технологиясын қолданады, ол арқылы кез келген дыбыс анық және кедергісіз жеткізіледі. Жабдық ашық диапазонда жұмыс істеп, Wi-Fi мен Bluetooth арқылы жасайды.
Радио Гид RG-07 - экскурсиялық қызметтер көрсетуге арналаған арнайы жабдықтар. Жеке электрондық Аудиогид AG-11 - жеке туристерге, өздерінің маршрутын өздері жоспарлауды қалайтын адамдарға арналған. Радио Гид RG-07 мен бірге экскурсоводттың жұмысы үшін және туристердің саяхаты үшін қолайлы жағдайларды жасайды. Мұражайлар, көрме орталықтарын, өндірістік нысандарын аралау барысында, Радио Гид туристік ағын кезде 30-60 дейін адамдарға қызмет көрсете алады. Бұл экскурсоводқа ыңғайлы болып, жұмысын жеңілдетеді. Экскурсияны өткізген кезде шу мен асығыс кедергілерді қазіргі замаңда ұмытпауға керек, өйткені экскурсиялық сервисті модернизациялаймыз.
Радио Гид RG-07 артықшылықтары:
жеңіл, ықшам және пайдалануда оңай;
дыбыстың жоғары сапасы, радиусы 250 м аралығында;
сенімділік пен ынтымақтастық;
8 сағатқа дейін тұрақты зарядка;
гидқа арналған микрофон;
экскурсияға арналған наушниктер.
Аудиогид AG-11 - бұл жеке электрондық экскурсовод, топтан бөлек маршрутты құруді қалайтын туристерге арналған. Сонымен қатар, осындай Аудиогид көмегімен, бірнеше тілде экскурсияны тыңдауға болады. Экскурсия аудиолары арнайы флэшка (SD картаға) жазылады. Аудио гид AG-11 ішіне 300 сағатқа созылатын материалдарды жазып сақтауға болады. Сыйымдылығы 2 Гб дейін жетеді. 9 сағатқа дейін тұрақты зарядка. Радио Гид компаниясы 10 жылдан аса жұмыс атқарады. 2006 жылдан бері Радио Гид компаниясы:
заманауи радиотехниканы шығарып дамытады;
ресейде және шет елдерде құрал-жабдықтарын сатады;
құрал-жабдықтарды жалға береді, жоғары сапада қызмет көрсетеді;
патенттелген технология, әлемдегі жалғыз шығаратын өндіріс;
жаңа және ерекше дизайн;
тиімді баға.
Радио гидттің пайдалану әдісі (сурет 11):
Ескертпе-мәліметтер [2] мәлімет негізінен автормен құрастырылған
Сурет 11. Аудиогид пайдалану әдісі
2022 жылға қарай Қытай әлемдегі ең ірі шығу туризм нарығына айналады деп күтілуде. Қытайлар 128 миллион саяхат жасауға дайын. Тіпті АҚШ елдерін саяхаттарда асып кетеді. 2017-2022 жылдар аралығанда 8,4% өсіп жоғарыға көтеріледі деп болжануда. Қытай туристерін көбінісе АҚШ, Франция және Азия елдері қабылдайды. Қытайлық туристер әлем бойынша ақшаны көп жұмсайды, ал 2017-2022 жылдар аралығында 10,9% көбірек жұмсайтын болады. Қытайлық туристердің ең көп барған елдері (Сурет 12):
Ескертпе-мәліметтер [2] мәлімет негізінен автормен құрастырылған
Сурет 12. Қытайлық туристердің ең көп барған елдері
2017 жылы ЭКСПО-ға орай Қазақстанға 350 мыңнан астам қытайлықтар келген.
Қазақстанда туризмдегі эксурсиялық тарихы үкіметінің тарихымен тығыз байланысты деуге болады. Бүгінде оның түрі басқаша өзгеріс тапты. Туристік салада жаңа технологияларды және инновацияларды енгізе бастады. Экскурсияның басты маңыздылығы жүргізу техникасы. Кез келген экскурсияны жүргізу техникасы аудиторияның экскурсиялық материалды қабылдауын қамтамасыз етуге бағыталған.
Қазақстанға қарағанда, шет елдерде экскурсияны жүргізуге рұқсат алуға оңай емес, басқа аудандарда эксурсовод болу үшін де сертификат керек. Батыс Еуропаның елдерінде "ұлттық гид" түсінігі бар - өз елінде жоғары білім мен біліктілігімен жұмысты жасай алатын маман, басқа ауданда жұмыс жасай алады. Туризм министрілігінде мәдениет, өнер, археология мен архитектура, салалары бойынша емтиханды тапсырған мамандарына ұлттық гид-аудармашы дипломы марапатталып береді. Израильде мысалы, эксурсовод лицензиясын алу үшін екі жылдық қымбат тұратын бағдармалар курсатыр өту керек, ол бағдармаларға дін, археология, өсімдіктер мен жануарлар әлемін зерттеу кіреді, олар содан соң тәжірибеден өтеді. Мамандар мемлекеттік емтиханды тапсырып, үнемі лицензияны бекіту үшін біліктілік арттыру курстарын өтуі тиіс.
Segwey мен экскурсия жүргізу. Segway - жүргізушінің екі жағындағы орналасқан екі дөңгелегі бар электрлік өзің-өзі теңестіретін көлік, сыртқы күйде арбаға ұқсас. Шет елдерде segway арқылы қазіргі уақытта белсенді түрде өткізіліп жүр. Әсіресе Еуропа елдерінде дамыған. Экскурсиялар қалалардың ішінде көбінісе жүргізіледі. Мысалы, Испания елінде Мадрид, Толедо, Сеговия сияқты қалаларында орыс тілді білетін жалғыз гид Василий экскурсияны жүргізеді. Ең алдымен туристерді 5 мин ішінде Сигвеймен жүруді үйретеді, сосын экскурсияны бастайды. Экскурсия 1 сағаттан 3 сағатқа дейін созылуы мүмкін, бұл қаланың түрлі көрнекті орындар санына байланысты. Бағалары 45Euro басталып 80Euro ға дейін тұрады. Сондай сияқты Ресей елің айтып кетсек, Санкт-Петербург қаласында да Сигвеймен экскурсияларды өткізеді. Олардың да экскурсияларының бағалары, өткізілген уақытына байланысты болады. Егер 1 сағатқа өткізілетін экскурсия 900 рубль тұрса, 2 сағатқа өткізілетін экскурсия 1350 рубль тұрады. Басқа да Еуропа қалаларында Рим, Прага, Барселона т.б. жерлерде өткізіледі.
Сигвей арқылы экскурсияны өткізу біздің еліміз үшін заманауи құралдардың бірі болып тұр деуге болады. Бұл экскурсия түрі жастарға да, үлкендерге де тиімді, ыңғайлы және қызықты болып келеді. Жаяу сияқты экскурсиялар 2 сағатқа созылып, қайтсе одан әрі қарай созылуы мүмкін, өйткені біздің қалаларымызда қарайтын көрнекті орындар жыл сайын көбейіп жатыр. Ал кез келген турист көп жүргеннен шаршап қалуы мүмкін, әсіре ауа райы ыстық кезде тез шаршайды. Шаршағаннан кейін туристің назары мен қызығушылығы азая бастайды. Сондықтан, осындай экскурсияның бір түрін ұйымдастырып дамытуды жөн болар.
Квест экскурсиялар - туристер немесе топтарға арналған көрсететін нысандармен танысу, оны бақылау, басқа адамдармен байланысқа түсіп, экскурсоводтың көмегімен міндеттерді шешу. Экскурсия саласындағы квест элементтері келесідей: 1 сағаттан 1 күн; топта 1-15 адам болуы; экскурсияны мамандар дайындайды; тапсырмалар мен объектілердің болуы т.б.
Қорытындыға келгенде, қазіргі уақытта инновация мен жаңашылдық қарқынды дамуда. Жыл сайын жаңа ұсынымдар мен өзгерістер енгізіліп отырады. Экскурсиялық-танымдық туризмге әсерін тигізіп, жақсартып кез келген қызметтің түрін жеңілдете тиімділігін көрсетеді.
2 Қазақстандағы экскурсиялық қызметтің жағдайын талдау
Қазақстан Республикасындағы экскурсиялық қызметтің қазіргі жағдайы
Қазақстанның бәсекелестік артықшылығы мен туризмнің кез келген түрін ұйымдастырып және айналысуға мүмкіндігі бар. Қазақстан табиғи ресурстарға бай, оның әрбір аймағы өз керемет орындары мен ерекшеленіп, көпшіліктің қызығушылығын тудырады. Қазақстандағы нарық болашақта жоғары білікті, білімді, мәдени және тұрақты кадрларды қажет етеді. Туристік кадрларды дайындау біліктілігін арттыру мақсатында және курстар ұйымдастырылуда. Туризм саласында мамандарды дайындау өзге елдерде бірнеше түрде өткізіп дайындалады, оларға саяси, әлеуметтік-экономикалық, тарихи және басқа факторлар әсерін тигізеді.
Қазақстанға келешекте үлес қосатын, туризм саласындағы мамандықтардың ең сұранысқа ие келетін, экскурсводтар мен гидттер. Олар елдің айнасы мен имиджі болып табылады, сондықтан жыл сайын біліктілікті арттыру курстары қажет. Сонымен қатар бірнеше шет тілдерін білетін жас мамандарды тарту мақсаты тұр, өйткені Астанада француз және итальян тілін білетін гидттер жоқ. Статистика бойынша Қазақстанда экскурсоводтар мен гидттерді дайындайтын мамандар бар, бірақ реестр тізімінде ресми түрде енгізілген жоқ, тек бір бөлігі ғана енген. Ол үшін мемлекеттік қолдау керек. Экскурсоводтар мен гидттердің табыстары бірнеше себептерге тәуелді. Олар:
маусымдарға байланысты;
мақсатына және түріне қарай;
гидттің деңгейі;
адамдар аудиториясы;
тілге байланысты.
Экскурсоводтар 60-ші жылдарда топтар үшін хобби болса, экскурсоводтар қызметін түрлі сала мамандары (мұғалімдер, мұражай қызметкерлері т.б.) атқарған. Ол жеке мамандық ретінде 1969 жылы директивті органдардың іс-шараларына орай дами бастады. Ол демалыстан мәдени-танымдық жұмыс формасына ауысты. Экскурсоводтар ретінде саяхаттау және экскурсия барысының, мұражайлардың қызметкерлері, "Спутник", "Интурист" ұйымдарының қызметкерлерін алған болатын. 1977 жылы экскурсоводқа қойылатын талаптары. Туристік-экскурсиялық ұйымның экскурсоводына қойылатын қызметтін нұсқаулардың көрсетілген, арнаулы білімі бар, курстардан өткен адамдарға берілген. Кәсіпорындар арасындағы байланыстын жоқтығы үлкен проблема, нақты бренд қалыптаспады.
Бүгінгі күні тек бірнеше фирмалар гид қызметін ұсынады, көбіне бұрыннан келе жатқан туристік фирмалар іске асырады. Туристік қызмет туралы заңда турагенттердің мемлекеттік электронды реестрін жүргізудің гидтер, гид-аудармашылар, экскурсоводтар мен туризм инструкторлары қызметіне қатысты нормалары бар, олар осы қызметті жүргізуге өтініш білдірді және аккредитация алды. 2017 жылдың Қазақстан бойынша туризм индустриясында ресми мемлекеттік реестр тізіміне сүйенсек 60 экскурсовод және 67 гид тіркелген. Олардың көпшілігі Ақмола, Алматы облыстарына тиесілі, сонымен қатар Қарағанды, Павлодар, Астана қалаларыннан.
Турагенттердің, гидттердің, гид-аудармашылардың экскурсоводттардың және туризм нұсқаушыларының мемлекеттік электрондық тізілімі (экскурсоводттар) 3 кестеде көрсетілген.
Кесте 3
Экскурсоводттардың электорндық тізілімі
№
Заңды тұлғаның аталуы немесе жеке кәсіпкердің тегі, аты, әкесінің аты
Тіркелген күні және нөмірі
Іс жүзінде тұрған жері, телефоны және электронды мекенжайы
Экскурсиялық-ақпараттық, ұйымдастырушылық қызметін көрсететін өңір
1
ЖК "Абжанова С.А." МТА "Арман-тур" Абжаппарова Айбопе ЖСН 631010401390
06.01.2017 ж. Э-044
Э-042, Астана қ-сы, Иманова көш, 50 үй, "Қайнар" БО 306 кеңсе, тел.: 87172371236, 371862 эл.мекенжайы: arman-tour@mail.ru
Астана, Ақмола обл., Қарағанды обл
2
ЖШС "Жибек Жолы-АП" Пшеновой Гульнар Амангельдыевна ЖСН 660925400943
26.01.2017 ж. Э-045
Э-045, Астана қ-сы, Сатпаев көш, 6 үй, 51 кеңсе, тел.: 87172640751, 343288, эл.мекенжайы: zhibekzh@mail.ru
Астана, Ақмола обл.,
3
ЖШС "Жибек Жолы-АП" Бимурзина Ильяса Ермековича ЖСН 890916350377
26.01.2017 ж. Э-046
Э-046, Астана қ-сы, Сатпаев көш, 6 үй, 51 кеңсе, тел.: 87172640751, 343288, эл.мекенжайы: zhibekzh@mail.ru
Астана, Ақмола обл.,
Ескертпе- кесте [2] ақпарат көзінен алынды
Осы кестенің тізімінде, "Арман-тур" ұлттық туристік агенттігінің бастығын және гид-экскурсовод Абжанова С.А. 15 жылдаң аса өзінің жұмысын атқаруда. Ол кісінің айтуы бойынша: "қазіргі маңызды мәселелердің бірі, бұл Қазақстанда біріккен жалпы Туризм Ассоциацияның болмауы. Қазіргі уақытта Қазақстанда бірнеше әртүрлі Ассоциациялар толып жатыр, бірақ олардың барлығы жұмыстарын жеке бірікпей өздері атқарып жатыр. Ал біріккен Ассоциация болған кезде, барлық туроператорлар мен турагенттер, туризмде атқаратын қызметкерлер бірыңғай стандартқа сәйкес жұмыстарын істер еді. Бұл келешекте туризмнің дамуына үлесін міндетті түрде қосады. Барлық пікірлер мен жаңа идеялар қарастырылып, бір тұжырымға келуі тиіс. Бұл бұрыннан шет елдердің тәжірибесінде дәлелденген болатын". Осыған орай Абжанова С.А. өзінің ойымен бөлісіп, жақын арада Альянс Гидов атты Қазақстан бойныша бір Ассоциациясын ашуға ұмтылуда.
Қазақстанның белгілі экскурсоводы Б.К. Оразымбетованың ойынша: жастар бұл мамандыққа бармайды, Кеңес өкіметі заманында маусым кезінде жұмыс істейтін экскурсоводттар 300 руб. Қаражат тапса, қазіргі кезде олар 100.000 тг алады және ол үшін үлкен жұмыстар атқаруы керек. Кеңес заманында біліктілікті арттыру курстарына Самарқанд, Бухара, Санкт-Петербург қалаларына жіберген, саяхат бюроларында 600-700 штатық қызметкерлер мен 300-дей қосымша қызметкерлер болған және керек болған кезде қосымша ақыға экскурсиялар жүргізген. Қазақстанның туризмін дамыту үшін, ішкі туризмді дамыту керек.
Қазір кәсіби емес экскурсоводтар көп деуге болады. Гид және экскурсоводтарды дайындауға қойылатын талап жоқ, сондықтан осы сала бойынша мамандар қызметін бақылау қиынға соғады және оларда құқықтық статус жоқ бұлда үлкен мәселе туғызады.
"Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасының қызмет көрсету саласының департаментінде Қазақстанның шет елдік тәжірибелерін қабылдау керектігін атап кетеді, және білімді гид-экскурсоводтарды дайындаудың стратегиялық маңыздылығын ескеру жөн. Гид-экскурсоводттың лицензиясы болуы, емтихан тапсыру үшін үш жыл сайын бекітілген үлгі бойынша гидтің аккредитация картасын алуға міндеттеу мен біліктілік талаптарын дайындау қажет. Міндетті түрде қосымша шет тілдерден сертификат TOEFL, IELTS, DAAD, Kaztest болуы тиіс.Тәжірибе дайындығы экскурсия маршрутына қатысушы мен гид ретінде жүргізу. Осындай талаптарды Еуропа елдерінде, және Ресейде қолданылады.
Бүкіл әлемге белгілі, Қазақстанда 2017 жылы Дүниежүзілік ЭКСПО көрмесі Астана қаласында өтті, ол 10 маусым және 10 қыркүйек аралығында болған. Экспо көрмесіне 100-ден астам ел және 10 халықаралық ұйым қатысқан. Экспо көрмесі ашудан бері бір жылдай өтті. Осы уақытқы дейін ЭКСПО көрмеге 4 миллионнан астам шет елдің туристері, қонақтары және Қазақстан жерінің тұрғындары барған. Сонымен қатар Экспода 40 елдің жоғары лауазымды тұлғалары болып, ондаған компаниялар өздерінің өнімдерін ұсынған. ЭКСПО-2017 көрменің негізгі бағыты - Болашақ энергиясы. Экспозициядағы басты орынды жасыл энергетикалық жобалары жүзеге асырды.
ЭКСПО-2017 Қазақстанда туризмнің болашақ дамуына үлкен үлес қосып, әсер етті. Жаз бойы біршама пайда әкелген. Көрмеге 150 кәсіби гид-экскурсоводттарды дайындаған. Олардың барлығы оқу тренингтер мен қонақжайлылық курстарынан өтті. Шамамен 11 шет тілін меңгерді, осы гид-экскурсоводттар туристерді Астанамен таныстырып, көрікті орындарын көрсетіп, қаланың тарихымен бөліседі.
Кесте 4
Турагенттердің, гидтердің (гид-аудармашылардың), экскурсоводтардың және туризм нұсқаушыларының мемлекеттік электрондық тізілімі
Турагенттердің, гидтердің (гид-аудармашылардың), экскурсоводтардың және туризм нұсқаушыларының мемлекеттік электрондық тізілімі
№
Заңды тұлғаның аталуы, жеке кәсіпкердің ТАӘ
тіркелген күні, нөмірі
Мекенжайы, телефоны және электронды мекенжайы
Халық аралық туризм
ішкі туризм
1
ЖШС "Каравелла Тур", Лесник И.И.
6.01.17. ТА-338
Астана қ.Бейбітшілік к,, 4290, 21-81-44, karavellatur@bk.ru
Шығу
Ақмола обл
2
ЖШС "Алматин. Палата торг и инвест", Бияров
9.01.17. ТА-339
Алматы қ-сы, Масанчи көш, 26 8727292-00-52, alcci@alcci.kz
келу, шығу
Қазақстан
3
ЖШС "Tengri Travel Corporation" Жумабаева Н.Х.
17.01.17. ТА-340
Алматы қ-сы, Шевченко көш, 118, tengritrayelcorp@gmail.com
келу
4
ЖК "Болбат М.А."
18.01.17. ТА-341
ОҚО, Шымкент қ., Тәуке Хан к., art-fly@yandex.ru
шығу
5
ЖШС "Selfie Tour", Ульянов В.
20.01.17. ТА-342
ОҚО, Шымкент қ., Асұаров көш, 33 үй, ulyanova@selfietravel.kz
келу, шығу
6
ЖК "GRAND-EVENT", Братченко Б.А.
23.01.17. ТА-343
Алматы қ. Байтұрсынов көш, 161 үй, natasha_grand@mail.ru
келу, шығу
Қазақстан
7
ЖШС "Ht travel Almaty", Трегубенко А.В.
23.01.17. ТА-344
Алм қ-сы, Желтоқсан к., 124, 7, 38-49-49, ht_travelala@mail.ru
шығу
8
ЖШС "Manarbek Travel Group", Куанышкалиев М.
23.01.17. ТА-345
БҚО, Орал қ., Строитель ықш., 25 үй, 8711223-28-18, mara-tan@mail.ru
келу, шығу
Қазақстан
9
ЖК "Хикмет" Әлмұрат М.Ф.
26.01.17. ТА-346
Алм обл., Боролдай.Медеу к., 6 hickmetsh@gmail.com
Шығу
10
ЖШС "Tour step" Халмуратова В.Ж.
26.01.17. ТА-347
ОҚО, Шымкент қ-сы, Қонаев бульвары, 38 үй
келу, шығу
Қазақстан
11
ЖШС "Tang Nur-Tour" К.Жұмағали
27.01.17. ТА-348
Алм.қ, Қарасай Батыр к., 152140, 505 tour@tangnur.kz
келу
12
ЖШС "ЭТК Сервис Туризм" Куандыков Б. Д.
27.01.17. ТА-349
Алматы қ., Әл-Фараби даң, 7, info@etk-service.kz
келу, шығу
Ескертпе- кесте [2] ақпарат көзінен алынды
Респбуликасының Мәдениет және Спорт Министрлігінің бұйрығымен Астана қаласындағы ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесінің қатысушылар мен қонақтар үшін арнайы 73 туристік маршруттардың тізімін бекітті. Қазақстан Республика ИДМ Туризм индустриясының департаментімен Астана ЭКСПО - 2017 ҰК АҚ және Қазақстан аймақтарының әкімдерімен бірігіп туристік маршруттарды анықтау бойынша жұмыстар жүргізілді. Туристік маршруттарды анықтау үшін келесі талаптар ескерілді:
Кесте 5
Туристік маршруттарды анықтау үшін талаптар
Астана қаласындағы ЭКСПО-2017-ге қатысу
Гидтерді дайындау мен біліктілігін арттыру
Тарихи, ұлттық, мәдени, архитектуралық бағдарламаларының толық болуы
Дәретханалардың болуы
Креативті түрде туризм нысандарының ақпарат анықтамаларын беру
Қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі веб-сайт
Туристік автобустар үшін аялдамаларының болуы
Туристік автобустарды аудиогид пен теледидарларды жабдықтау
Туристік нысандарға кіру белгілерінің болуы
Шет тілдерді меңгерген гид аудармашылардың болуы
Мұражайларды аудиогид құралдарымен қамтамасыз ету
Астана қаласы бойынша карталардың болуы
Ескертпе- кесте [2] ақпарат көзінен алынды
Астана қаласындағы ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесінің қатысушылар мен қонақтар үшін арнайы 73 туристік маршруттар келесідей: Астана қаласы - 6,Ақмола облысы - 7,Қарағанды облысы - 6,Павлодар қаласы - 5,Алматы қаласы - 19,Шығыс Қазақстан - 7,Қостанай қаласы - 1,Алматы облысы - 5,Оңтүстік Қазақстан - 2,Қызылорда облысы - 1,Жамбыл облысы - 4,Маңғыстау облысы - 8,Атырау қаласы - 1,Батыс Қазақстан - 2,Солтүстік Қазақстан облысы - 1,Ақтөбе облысы - 2. 2017 жылы Астана қаласында жаяу экскурсия (аудиогид) іске қосылды. Оның біріншісі Нұржол бульварында, ал екіншісі Есіл жағалауында, орталық паркте. Аудиогид көмегімен туристер мен шет елдің қонақтары, Астананың басты көрікті орындарымен танысып, ақпарат ала алады. Осындай қызметті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz