Аноплоцефалидиоз - жабайы күлденген таспалы гельминттерінің жұқа ішектерінде паразиттеуден туындаған аурулар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТІ КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ
АГРАРЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТ

Кафедра: Ветеринария

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пән: Паразитология және инвазиялық аурулар ІІПаразитология

Тақырыбы: Жылқының аноплоцефалидозы және оған қарсы ветеринариялық шаралардың тиімділігі

Орындаған: Абдулла Айгерім Тексерген: Ахметжанов О.Н.

Тобы: ВМ - 601
(Қолы,подпись)_________
(Күні,дата)_____________

_________ ___________
(Бағасы,оценка) (Күні,дата)

Комиссия ______________ ________________
(Қолы, подпись) ( Ф.И.О.)

______________ ________________
(Қолы, подпись) ( Ф.И.О.)

Семей, 2020

Жоспар
І.КІРІСПЕ

1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1.1.Жылқының аноплоцефалидозы
1.2.Жылқының аноплоцефалидозына қарсы ветеринариялық-санитариялық шаралар

ІІ. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ОЛАРДЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ

2.1 Зерттеу әдістері және материалдары

2.2 Зерттеу нәтижелері
2.3.Сақтандыру, алдын алу

ІІІ.ҚОРЫТЫНДЫ

ҰСЫНЫСТАР

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында Ауыл шаруашылығы өніміне өсіп отырған жаһандық сұраныс жағдайында ауқымды жаңғарту қажет және алынған шаралардың нәтижесі 2050 жылға қарай ішкі жалпы өнімдегі ауылшаруашылық өнімінің үлесі 5есе артуы тиіс делінген [ 1].
Мал шаруашылығында өнімділікті арттыру,шаруашылықтарда тұрақтылықты дамыту және ветеринариялық қызмет көрсету сапасын жақсарту үшін мал шаруашылығымен айналысатын шаруашылықтарды заманауи және сапалы жоғары терапевтикалық және профилактикалық тиімділігі жоғары препараттармен қамтамасыз етілуіне аса назар аудару керек.Қой малының өсімталдығы оның тұқымына,жасына,ему кезенің ұзақтығына,азықтандыруына,күтіп-бағ уына және тағы да басқа сыртқы факторларға байланысты екендігі белгілі.Мысалы, әр түрлі індеттік, паразитарлық аурулар салдарынан малдың өсімталдығының,мал басы санының төмендеуіне әкеледі,сөйтіп көп кедергі әкеледі.Бұл көптеген экономикалық шығындарға ұшыратады.Қазіргі кезде мал ауруларының ішінде тоғышарлық ауруларға көп назар аударылып жатыр.Өйткені оларда індеттік аурулар секілді аса қауіпті,зооантропозонозды аурулар болып келеді.Мал шаруашылығына ішек-құрт аурулары аса көп зиян келтіреді.Гельминтоздармен ауырған малдың ет,сүт және кемиді,кейбір жағдайда мал шығыны 40-50 пайызға жетеді.Ішек - құрт аурулары,әсіресе төлге,1-2 жастағы малға аса қауіпті,олардың өсіп-жетілуін тежейді.Жас кезінде гельминтозға шалдыққан төлдердің келешекте өнімі кем болады.Мал организмінде паразитоценоз құрамындағы паразиттер бір-бірімен және иесімен белсенді қатынаста болып зардабын ауырлатады.Гельминтоздардың әрбір мүшелері бірігіп,мал организімінде өте ауыр өтетін ассоциативті ауруларды туғызады.Бірақ мал дәрігерлері кез-келген аураларды анықтағанда,емдік,сақтық шараларын жүргізгенде паразитоценозға нақтылы көңіл бөлмейді.
Паразиттік тіршілік ететін құрттардың өсіп-дамуы үшін әлбетте тұрақты не болмаса уақытша болса да өмір сүруі мен қоректенуіне қажетті тірі жануар (иесі) ағзасы қажет екендігі белгілі. Сол себепті паразиттердің иелері аралық (мұнда гельминттің дернәсілдік дамуы өтеді) және ақырғы (тек осы жерде гельминттер жыныстық жетіледі, яғни инвазиялы) болуы мүмкін.
Сондықтан күдікті деп танылған жануарларға дер кезінде және дұрысдиагнозы, алынған материалдарды зертханалық жағдайда тексеру және оның құрамынан әр түрлі паразиттік құрттар мен олардың дернәсілдерін анықтау арқылы қойылады. Бұл мақсатта көбінесе мал нәжістері,
сирегірек - зәрі, коньюктивальды беттердің заттары, перинатальды қабықтардың қырмалары және т.б. пайдаланылады [2].
Қазақстанда мал санын көбейтуге және одан алынатын өнімнің мөлшері мен санын арттыруға гельминтоздар (тоғышар құрттар тудыратын аурулар) айтарлықтай кедергі келтіріп отыр. Әсіресе, Республикамыз ауылшаруашылығының басты саласы - қой шаруашылығы осы аурулардан өте үлкен зиян шегуде.
Қазіргі уақытта қой денесінде 100 - ден аса тоғышар құрттардың ауру туғызатыны белгілі. Бұл тоғышар құрттардың барлығы дерлігі зияндылығы жоғары, қауіпті деп саналады, өйткені олар қой денесінде тоғышарлық етеді, көпшілік жағдайда аурудың байқалуы анық емес, бірақ та өнім сапасының нашарлауы арқылы болатын шығын қой өліміне келетін шығыннан 10-20 есе көп болып отыр.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Жұмыстың мақсаты Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданы Салқынбел ауылдық округ шаруашылықтардағы жылқының аноплоцефалидозы таралуын анықтап, оларға қарсы ветеринариялық - шаралар жөнінде тәжірибелік ұсыныстар дайындау.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
1) Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданы Салқынбел ауылдық округ шаруа қожалығындағы жылқы малы арасындағы гельминттоздардың таралуын анықтау,
2) Жылқының гельминтоздарға қарсы жаңадан шыққан дәрілердің тиімділігін анықтау және оңтайлы қолдану әдістерін ұсыну.,
3) Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданы Салқынбел ауылдық округіндегі шаруа қожалығында жылқы гельминтоздарына қарсы шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау.,
4) Зерттеу нәтижесін қорытындылау, шаруашылыққа ұсыныстар дайындау.

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Бұл бөлімде әдеби дерек көздеріне шолу мен талдау жүргізіліп, таяу және алыс шет елдерде, сондай-ақ Қазақстанда жарияланған ғылыми мәліметтер көрсетілген.Сонымен қатар, зерттеу бағыттарын таңдау барысында мерзімдік ғылыми басылымдар,монографиялар, оқулық кітаптар, ғылыми еңбектер жиынтығы, конференция материалдары, ұсыныстар, тақырыптық топтамалар, интернет қоры материалдары және басқа да дереккөздері талданған.
Ауылшаруашылығы малдары арасында әртүрлі табиғи - климаттық аумақта кездесетін гельминтоздар мен эймериоздар, әлемнің барлық мемлекеттерінде, соның ішінде ТМД мемлекеттерінде тіркелген. Бұл инвазиялық аурулар Қазақстан жерінде де көптеп кездеседі.
Шығыс Қазақстан облысы Қазақстанда ең ірі қой шаруашылығы өңірі болып саналады. Мұнда жайылымдық жері аумақты, азық ресурстары мол болғандықтан қой шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді. Алайда атап көрсететін жайт, қой малына инвазиялық аурулар едәуір экономикалық зиян келтіреді. Мал шаруашылығын қарқынды дамуына жануарлар арасындағы инвазиялық ауруларға қарсы күрес жұмыстарының жоғарғы нәтижесі ықпал етеді.
Мал организмінде бір уақытта түрлі ауру қоздырғыштары гельминттер, қарапайымдылар, тағы басқалар тіршілік етеді. Осының әсерінен организмде паразитарлық құрылым - паразитоценоз пайда болады. Жануарлар арасында эймерий мен гельминттен болатын аралас инвазиялық ауру тудырады.
Қазақстанда осы кезге дейін тек жеке тоғышарлардың организмге әсері зерттеліп келді. Е.Н. Павловскийдің пайымдауынша ең алдымен ішек құрамдастығы зерттелуі керек. Себебі ішекте ең көп тоғышар түрі кездеседі.
Гельминтология (helmins- құрт, logos- ілім) - паразит құрттар және олар тудыратын гельминтоз аурулары туралы биология ғылымының көне саласы болып табылады. Ол - әртүрлі құрттардың құрылысын, тудыратын ауруын және сол аурумен күрес шараларын оқытады. Құрттар бірнеше милиметрден бірнеше метрге дейін жетеді. Гельминтология паразит құрттардың қандай ауру тудыратынын, оның тіршілік ететін ортасын, адамға, малға, қоршаған ортаға тигізетін алуан түрлі зиянын, емдеу жолдарын, күрес шараларын оқытады. Ветеринарлық гельминтологияның көлемі өте ауқымды. Ол гельминттің 8000-ға жуық түрін оқытады, соның ішінде 2000-нан астам түрі ауылшаруашылық және жабайы жануарларда паразиттік тіршілік етеді. Ал күйіс қайыратын жануарларда 200-ден астам түрі тіршілік паетеді екен .
Гельминттер эндопаразиттерге жатады. Гельминттер адам мен жануарлардың ішкі мүшелері және ұлпаларына, дене қуыстарына орналасады. Олар дененің белгілі бір мүшесіне орнығуға бейімделген. Құрттардың көптеген түрі асқорыту жүйелерінде мекендейді. Гельминттердің басым көпшілігі ішекте күнелтеді. Мысалы, ұсақ малдың ащы ішегінде жұмыр немесе таспа құрттар мекендейді. Гельминттер ішек қорытындыларымен қоректенеді. Сондықтан олар тропикалық әсер етеді. Гельминт өз қалдықтарын бөледі де токсикалық немесе уыттық әсер етеді. Сондай - ақ гельминттер сыртқы ортадан денеге патогенді микроб алып келеді мұны инокуляторлық әсер деп атайды. Скрябиннің айтуы бойынша гельминт инфекцияға қақпа ашады деген.
Гельминттермен жас төлден бастап ересек малға дейін зақымдалады. Ішқұрт әсерінен жануардың асқорыту, тыныс алу тағы басқа мүшелері зардап шегеді, олардың қызмет атқару қабілеті бұзылады. Паразиттер мал денесіндегі қанмен, сөлмен, торшамен қоректенеді. Мал организмінде паразиттер саны көбейсе, мал дертке шалдығып, шығынға ұшырайды. Гельминтозға ұшыраған мал өнімі кемиді, басқа ауруға қарсы тұрарлық қабілеті төмендейді [4] .
Гельминттер жұмыртқа немесе балаңқұрттар салу арқылы көбейеді. Сондықтан да олар табиғатта кеңінен таралған. Ішқұрттардың жұмыртқалары мен балаңқұрттары өте ұсақ келеді де жай көзге көрінбейді. Алдымен олар тікелей сыртқы ортада не аралық иесі деп аталатын әртүрлі жәндіктердің денесінде дамиды. Осы ерекшеліктеріне байланысты К.И. Скрябин гельминттерді: геогельминт және биогельминт деп ажыратқан. Геогельминт - аралық иесіз дамиды, яғни жұмыртқа, балаңқұрт сатысы жерде өтеді.Оларға нематодалар жатады. Бұлардың жұмыртқалары мен балаңқұрттары сыртқы ортаға иесінің нәжісі арқылы тарайды. Сыртқа түскен жұмыртқада балаңқұрт дамиды, ол жұмыртқа ішінде өсіп - өнеді, түлейді де инвазиялық жұқпалы сатысына жетеді. Ал бірқатар гельминттерде дамыған балаңқұрт жұмыртқадан шығып өз әрекетін жалғастырады. Сыртқы ортада балаңқұрттар одан әрі дамып, 2-3 рет түлеп жұқпалы балаңқұрт дәрежесіне айналады. Геогельминттің балаңқұрттары сыртқы ортада қоректенбейді, ол тек өзінің бойына сіңген қажетті заттың есебінен күнелтеді. Балаңқұрттары сыртқы ортада өніп - өсіп одан әрі даму үшін белгілі бір аралық қосымша иелері арқылы дамитын құрттарды биогельминт деп атайды. Барлық трематодтар мен цестодалар биогельминттер болып табылады.
Аноплоцефалидиоз - жабайы күлденген таспалы гельминттерінің жұқа ішектерінде паразиттеуден туындаған аурулар.
М.И. Кузнецованың ағымдағы жылы туылған нәрестелерді жұқтыру шыңдары: тамызда жұмыртқаны босату және 56,2% шабуыл дәрежесі бар. Монизум сегменті маусымның екінші жартысында басталады. Ленинград облысының жағдайында, қозылардың фекалындағы шестоды сегменттері маусымның бірінші жартысында анықтала бастайды (M. expansa түрінің EI шестотегі 62,2% жетті).
М.Ш. Ақбаев Ресей Федерациясының Чернозем аймағында табылғанын анықтады.Мониезиоз, оның қоздырғыштары M. expansa және M. benedeni болып табылады. 7 айлық және одан жоғары қойлар негізінен шестодымен жұқтырылған жаздың аяғында - ерте күзде M. benedeni түрі. Инфекция жетеді қазан айында максимум (EI - 42-62% AI - 2.31 үлгілер тірі) . А.Ю. Болшакова экономикадағы жағдайды жақсы біледі Ресей Федерациясының Чернозем аймағының орталық аймағы монитарда сәтсіз болд Ірі қара малдың мониеиозында супрамолекулярлы жеткізу жүйелерінің Drug Delivery System негізінде феназалды антельминтикалық тиімділігін анықтады. Садов К.М., Қанатбаев С.Г., Архипов И.А. Күйіс қабаттың монкиеозы біздің елімізде және одан тыс жерлерде кеңінен таралған. Жетілген қойларды өсіру алаңдары әсіресе қолайсыз. Тұрақты жұмыс істемейтін шаруашылықтарда қозылардың өлімі мен жас жануарлардың қашуы 43% құрайды. Қуыршақтардан орташа есеппен 3 кг ет және 0,84 + 0,09 кг жүн алады. Жүн мен ет сапасы нашарлайды, қойлар табиғи қарсылықпен азаяды. Аноплоцефалятоздарды анықтау, емдеу және алдын алу (Мониезиоз,Тизаниезиоз) Аноплоцефалятоздар көбіне ұсақ малдардың, соның ішінде тоқтылар, қозылар, қойлардың арасында кең тараған ауру. Бұл ішқұрт ауруына көбінесе бір жастан асқан түлік шалдығады. Таспа жалпақ құрттардың ықпалынан болған инвазиялық ауруларды цестодоздар деп атайды. Кейбір гельминтоздардың жынысы жетілген қоздырғыштарды үй жануарларының ішегін мекендейді. Бұндай құрттарға Anoplocephalidae тұқымдасына жататын құрттар жатады. Бұл гельминтоздың қоздырғыштары - Anoplocephala magna, A.perfoliata және Paranoploccephala mamillana- таспа құрттары болып табылады. Құрттың бірнеше түрі ащы ішектің соңғы үлесінде, екінші түрі қартада не бүйенде кездеседі, ал үшінші түрі - он екі елі ішекте орналасады. Аноплоцефалиделерді жылқыдан басқа есек пен қашырдан табуға болады.
Аноплоцефалидоз қазірдің өзінде ауыл шаруашылығы экономикасына орасан зиянын келтіреді. Олар мал өлімінен, мал өнімінің сан-сапасының төмендеуінен, құрт жайлаған мүшелердің жарамсыздығынан, ішқұрт ауруын болдырмау үшін алдын-ала қолданылатын нұсқаулар жоқтың қасы.
Аноплоцефалидозға шаруашылық таза деп есептеледі, егер,
Сақтық шара ретінде жылқыны жоспарлы түрде дегельминтизациядан өткізіп отырса және оларды екпе шөпті өріске жіберуді ұсынады. Себебі мұндай жайылымда сауытты топырақ кенелері аз ұшырасады.
Аноплоцефалидоздар (anoplocephalidoses) - жылқының цестодозды аурулары, әдетте жазғы-күзгі кезеңде шырышты қабықтың анемиясы, сарқылу, асқазан-ішек жолдарының бұзылуының белгілері бар. Этиологиясы. Патогендер-Anoplocephala magna, A. rerfoliata және Raranoplocephala mamillana. A. magna-жылқының ең үлкен цестоды, оның ұзындығы 35 см - ге жетеді, ені 2,5 см, аш ішектің артқы бөлігінде локализацияланған. А. рефолиата ұзындығы 3-7 см және ені 12 мм. гельминт тоқ ішекте локализацияланған. P. mamillana ұзындығы 1-4 см және ені 6 мм, он екі елі ішекте локализацияланған. Аноплоцефалид тер-биогельминттер, орибатидті кенелердің қатысуымен дамиды.
Эпизоотология. Жануарлардың гельминттермен инфекциясы жайылымға шыққаннан кейінгі алғашқы айларда цистицеркоидтармен инвазияланған орибатидті кенелерді шөптермен жұту арқылы жүреді. Патогенез, белгілері және барысы. Ең қоздырғыштары- A. magna, A. rerfoliata, олардың өмірлік құпиялары жануарларға улы. Қарқынды инфекциямен ішектің гельминттермен бітелуі мүмкін. Ауру жылқыларда депрессия, тәбеттің жоғалуы, тез тыныс алу, дене температурасының 41 °C-қа дейін жоғарылауы, жүйке құбылыстары, ішектің бұзылуы байқалады. Диагноз. Өмірлік диагнозы белгілейді гельминтокопроскопиялық зерттеуге нәжісті, қайтыс болғандағы - табылуына цестод ашқан кезде жануарлар. Емі. Ауру жануарға фенасалды 12 сағаттық ашығудан кейін 1 кг концентратпен бір рет: бір жасқа дейінгі жануарларға-0,2 гкг, 1-2 жасқа - 0,25 гкг, ересек жылқыларға - 0,3 гкг тірі салмақ қоспасында жеке қолданады. Әмбебап, ривертин 1%, авермектин пастасы 1%, фенбендазол, альбендазолды қолдану тиімді. Аноплоцефалидоздың алдын алу мақсатында құлындарды дегельминтизациялауды фенасал тамыз айында, жануарларды қорада ұстауға қою кезінде қайта жүргізеді. Алдын алу және бақылау шаралары. Маңыздысы-жануарларды толық азықтандыру, дезинвазия, жайылымдық профилактика.

ІІ. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ОЛАРДЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Зерттеу әдістері және материалдары
Алға шаруа қожалығының жалпы жер ауданы 2200га. мұның ішінде қыстаулық және жайлау жерлері кіреді. Шабындық жер жоқ шөп сатып алынады. Құрамында 5 адам бар. Мал дәрігерлер:Жылкышинов Совет, Алпиев Арман, Ахметов Серік және 2 санитар. Бұл шаруа қожалығы шаруашылыққа қажетті техникалармен барынша жабдықталған: жеңіл машина, жүк машинасы, шопан-бақташылармен қамтылған. Шаруашылықта бір малдәрігерлік дәрігер жұмыс істейді. Шаруашылықтың. барлық жұмыстары осы маманның жауапкершілігінде болады. Жайылымға мал маусымның 1-нен қарашаның 10-на дейін болады. Бұл шаруа қожалығы негізінен ет және сүт бағытындағы шаруашылық болып келеді. Сонымен бірге экономикалық реформалардың нәтижесінде және ауыл шаруашылығының талаптарына сай асылдандыру жұмыстары да қолға алына бастаған.
Кесте 1
Шаруашылықтағы мал саны
№
Мал түрі
Саны
1
Мүйізді ірі қара
180 бас( жалпы)
2
Сиыр
52 бас
3
Бұзау, тайыншалар
45 бас
4
Бұқалар
83 бас
5
Жылқы
115 бас( жалпы)
6
Бие
32 бас
7
Құлын
23 бас
8
Айғыр
10 бас
9
Қалғаны
50 бас
10
Қой
800 бас (жалпы)
11
Саулық қой
275 бас
12
Қозы
145 бас
13
Қошқар
70 бас

Шаруашылықтың жалпы жер көлемі 2300 га алып жатыр, мұның ішіне жайлау, қыстаулық, күздік жер кіреді. Шаруашылық орналасқан Сегізбай тау бөктері барлық мезгілде малдарды жайылымда жаюға өте қолайлы.
Сурет 1. Шаруашылықтың жер көлемі

Шығыс Қазақстан обылыс Салқынбел ауылдық окургінің табиғи климаттық жағдайы
Тасбұлақ тауы климаты тым континентті, жылдық жауын - шашын 200-500 мм, қаңтардың орташа температурасы -17-18ºС, шілдеде 21-22ºС. Топырағы сұр, қызыл- қоңыр, тау шалғындық топырақ тараған. Өсімдіктер әлемінен боз, жусан, ши, қамыс тағы басқа өседі. Жануарлардан қасқыр қоян, түлкі, аю, суыр, арқар кездеседі. Тасбұлақ тауы етегінде шөлейтте жусанды бетеге, бұта, тау аралық аңғарда тау шалғыны және көк терек, тобылғы, арша өседі. Жоғарғы бөлігінде альпі шалғыны- жазғы жайылым болып табылады
Шаруашылық басшысы жерді тиімді пайдалану және малдарды құнарлы азықпен қамтамасыз ету барысында жайылымды ауыстырып отырады. Шаруашылық орналасқан Тасбұлақ тауы бөктері қыста малды жаюға қолайлы. Сол себепті жылқыны қыста тауға жояды. Ал көктем келе төлдеу басталады, онда туғандарын тумағандарынан бөліп жеке ұстайды, арнайы төл бөлмесі, төлдеуге дайындық бөлмелері бар. Сәуірдің аяғы мен мамыр басында қозылар жайылымға шығады, ал маусым басында малдарды жайлауға көшіреді.
Алға шаруа қожалығына тиесілі жайлауы шаруашылықтан 35 км қашықтықта орналасқан. Ол жерде шопан тұратын тастан салынған үй және қора-жайлар бар. Жайлаудың табиғаты өте әсем, аспанмен тілдескен биік таулар, таза ауа, таудан аққан мөлдір сулар бар. Жайлауға көшіру қойлар арасында жазда өршуі жоғарылайтын әртүрлі паразитоз ауруларынан сақтандырудың бір шарасы болып табылады. Сонымен қатар малдар жайлауда өздеріне қажетті құнарлы азықтармен қоректеніп қыс мезгіліне дайындалады.
Шаруашылық малдарын қыркүйектің басында қожалықтан 10 км қашықтықта орналасқан күзеуге әкеледі. Бұл жерде қыркүйек-қазан айлары отырады. Мұнда жалпы мал басын диспансеризация жұмысы жүргізіледі. Ол деген мал басын іріктеп, ауруларға тексеру. Тексеру барысында әртүрлі жарақат алғандарын, ауру белгілері барларын бөліп алып, емдейтіндерін бір бөлек, ал нәтиже бермейтін малдарды шығынға шығарады. Жалпы бұл шара көктемде жайлауға шығарар алдында да жүргізіледі.
Алға шаруа қожалығы малдары инфекциялық аурулардан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.