Мәдениет формалары



Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Модуль 1 Мәдениет теориясы: мәдениет типологиясы, мәдени процестер
Тақырып 2 Мәдениет анатомиясы
Сұрақтар және тапсырмалар
1. Мәдениет формалары. Өнер генезисі. Өнер қызметтері
Мәдениет (арабша "маданият" - қала, қалалық; латынша - өңдеу, өсіру деген ұғымдарды білдіреді) - 1) белгілі бір халықтың қол жеткізген табыстары мен шығармашылығының жиынтығы; 2) адамзат қауымының белгілі бір тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері (палеолит мәдениеті, крит-микен мәдениеті, т.б.); 3) адамдық әрекеттің белгілі бір саласының жетілу деңгейі (сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті, т.б.); 4) агромәдениет (дәнді өсімдіктер мәдениеті, цитрустық мәдениет, т.б.). Мәдениет - адамның өз қолымен, ақыл-ойымен жасағандары және жасап жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай ғана сауат ашудан және тазалық ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан үлгілі шығармаларын жасағанға дейінгі ұғымды қамтып жатқан - мәдениет саласының өрісі кең. Мәдениет - тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына байланысты өзгеріп отырады. Тарихи дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны мен формаларына сөзсіз терең өзгерістер енгізеді.
Мәдениет - қоғамның өмір сүруінің қозғаушы күші. Қазақстанның мемлекеттік басшысы Н.Ә. Назарбаев: ... бүгінгі таңда біздің төл мәдениетіміздің міндеттерін өзіміз айқындай алатын мүмкіндігіміз бар. Оны шешу мәдени санаткерлеріміздің еншісінде екенін атап көрсетті. Қазақ мәдениетінің үш мың жылдық тарихы ұрпақтарға жалғастық пен сабақтастық арқылы жетіп отыр. Мәдениеттің басты таратушылары болған көшпенді ата-бабаларымыз рухани қазынаны ең биік құндылыққа қоя алғандықтан және өздері сол рухани құндылықты бойына жинақтай да білді. Қазіргі бізге жеткен ұлттық салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрыптардың қайсысын алып қарасақ та осыны аңғарамыз. Кешеге дейін өткеніміз бен бүгінгіміз жалғастырған нәзік жіп үзілмей, ұрпақ пен ұрпақты байланыстырып келеді. Сәби кезімізден анамыздың әлдиі мен әжеміздің ертегісін тыңдадық. Демек, ұрпақтар сабақтастығы үзілген жоқ. Мәдениетіміз тірі, оған серпін мен ырғық керек. Ғасырлар бойы екшеленген мұраларды бір сәт те естен шығармаған абзал - деген.
Мәдениет - жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым-қатынасы. Ол- өзара қарым-қатынас нәтидесінде қалыптасатын ерекше құбылыс.
Адамдар өздерін қоршаған ортаға, оның әлеуметтік және мәдени қатынасына әсер етеді, өзгертеді. Олар оны мақсатына пайдаланады. Болашақ қоғамға, ұрпаққа мұра етіп қалдырады, ал ол мұра белгілі жағдайда үнемі дамуда болады.
Мәдениет - әлеуметтік фактор, қоғамның қозғаушы күші. Мәдениеттің дамуы қоғамды ілгері жылжытады. Жеке адам мәдениеті мен қоғам талабы тікелей байланысты.
Мәдениеттің тұрақты жағы - мәдени дәстүр, соның арқасында тарихтағы адамзаттық тәжірибесіне сүйеніп, оны кемелдендіреді, дамытады.
Адамдар арасында келісім, ауызбіршілік, бірлік болмайынша, тұрақты дамуды бағдар тұтқан қоғамды қалыптастыру мүмкін емес. Сондықтан еліміз үшін басымдық танытушы идеяға айналған мәселе әлеуметтік-экономикалық қиындықтардан, әр түрлі тарихи кедергілерден мемлекетіміздің тұтастығын сақтай отырып, өркениетті елдер қатарына қосылу болып табылады. Бұл жерде мәдениеттің гуманистік - адамгершілік принциптеріне сүйену, рухани бағдарды ұстануы терең мағынаға ие болды. Өйткені мәдениеттің құлдырауы адамның рухани дүниесін аздырады, оның шынайы даму жолынан ауытқуына әкеліп соқтырады. Бұл еліміздің ұлттық қауіпсіздігінің түп негізіне әсер ететін құбылыс болып табылады.
Өмірдің заңына сәйкес мәдениет үнемі жаңғыруды қажет етіп отырды. Өзен өзінің мөлдірлігін суы ағып жатқан кезде сақтайды, тазалығымен адамды тәнті етеді, әлемділігімен табиғатты құлпыра түседі. Сол сияқты кез келген мәдениет жаңа толқынға, жаңа мағынаға ұмтылады, оған зәрулік танытады. Әрине, бұл дегеніміз ғасырлар сынағынан өткен дәстүрлі құндылықтарды түбегейлі жоққа шығару дегне сөз емес. Өйткені, тарихи сабақтастықтың логикасына сәйкес мәдениеттің ілгері үлгілері болады, онсыз ұлттық мәдениеттің қабырғасы сөгіледі, іргесі шайқалады 1. Міне, сондықтанжаңа үлгілерге жаппай бетбұрыс жасаудың өз қисыны, өз ырғағы, өзіндік келбеті бар. Сондықтан, өтпелі кезеңнің мәдени өзгерістерінен дәстүрлік пен жаңашылдықтың ерекше синтезін, симбиозын іздеуіміз қажет сияқты. Әрбір жаңа нәрсені ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып қабылдаған абзал.
Мәдениеттің басқа салаларында жіктелген заттық және руханилық, объектілік және идеалдық, рационалдық жәнеэмоционалдық... - осылардың бәрі өнерде жігі бұзылмай, бірлесе, біте қайнасып жатыр.
Өнер - адамның әлемді көркемдік жағынан игеру жөніндегі әрекеті. Өнер арқылы адам өзінің эстетикалық дүниетанымын білдіреді. Өнерге неғұрлым дұрыс анықтама берген Н.Г. Чернышевский: "...Өнердің мазмұны - өмірдегі жалпы қызығушылық... өмірде адамның қызығушылығын тудырғанның бәрін бейнелеу" ("Өнердің шындық болмысқа эстетикалық қатынасы") деп жазған.
Өнер - өмір шындығын көркем образдар жүйесі арқылы бейнелейтін, қоғамдық сана мен адам іс-әрекетінің өзіне тән ерекшеліктерімен дараланатын форма. Өнер халықтың өмірін жай сәулелендіріп қана қоймай, ойын жетілдіреді, шығармашылығын дамытады. Өйткені өнер - әсемдіктің ең жоғары түрі.
Өнер өмірде болған оқиғаларды қаз-қалпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны қоғамдық сананың өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамның шындыққа деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты - дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманың бел ортасында нақты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың қоғамдық қатынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өңделіп, көркем образдар түрінде беріледі. Шығарманың суреттеу тәсілі, құрылымдық келбеті, көркем бейне жасаудың материялдық арқауы өнер түрлерінің ерекшеліктерін айқындайды. Осыған сай өнердің:
көркем әдебиет
музыка
мүсін
кескіндеме
театр
кино
би
сәулет өнері, т.б. түрлері бар.
Адамзатпен бірге пайда болған өнер салалары ғасырлар бойы дамып, өз жанрларын жетілдіре түсті. Өнердің дамуы тікелей қоғамда болатын құбылыстарға байланысты өзгеріп, жетіліп отырды. Ол әрдайым шығармашылық табыстарымен бағаланады.
Өнер арқылы берілген эстетикалық тәрбие адамды ұдайы сұлулық пен әдемілікті дұрыс ұғынуға жетелеп, сезім байлығын қалыптастырады.
Қазақстандағы өнер түрлері де ерте кезде-ақ пайда болып, қазіргі таңда адамның жан азығы мен рухани байлығы іспеттес. Адамдар өмір сүре бастағаннан-ақ өнердің алғашқы нышаны қалыптасқан. Сондықтан да қазақ өнерін әлем өнерінің құрамдас бөлігі ретінде оқып - тануға міндеттіміз.
Әдемі өнер саласы сізді қызықтырған болса өнер туралы әдебиеттер бөлімі сіздерді күтеді.

2. Әлеуметтік мәдениет. Әлеуметтік мәдениет құрылымы. Адамгершілік, мораль, этика түсініктері. Мораль қызметтері.
Шынында да, әдепті адам мінез-құлқы мен адамдар арасындағы қарым-қатынас мәселелері қызықтырады. Аристотель этиканың басты міндеті адам қарым-қатынасын олардың ең жетілдірілген түрінде зерттеу деп санайды. Қоғамдық адам, қарым-қатынас жасаушы адам мінез-құлқын талдайтын практикалық өмір философиясыретінде әрекет ете бастады. Этика -- философиялық ілім, оның мәні мораль (адамгершілік), ал орталық мәселе-Жақсылық пен жамандық. Этика генезисті, мәнін, мораль ерекшелігін зерттейді; оның қоғам өміріндегі орны мен рөлін ашады, адам тіршілігін адамгершілік реттеу механизмдерін, адамгершілік прогрестің өлшемдерін анықтайды. Ол қоғам мен жеке тұлғаның адамгершілік санасының құрылымын қарастырады, жақсылық пен жамандық, еркіндік пен жауапкершілік, борыш пен ар-ождан, абырой мен қадір-қасиет, бақыт пен өмірдің мәні сияқты санаттардың мазмұны мен мағынасын талдайды. Осылайша этика әрбір адамның дұрыс өмірстратегиясы мен тактикасын әзірлеуі үшін адамдар мен бағдар арасындағы қарым-қатынастың жоғары сапасын қамтамасыз ететін адамгершілік және әділ қатынастардың оңтайлы моделін жасаудың негізіне айналады.
Этика термині ежелгі грек сөзінен шыққан etnos (этос). Бастапқыда этос деп әдеттегі ортақ өмір сүру орны, Үй, адам үйі, аңдық логово, Құс ұясы түсінді. Кейін ол қандай да бір құбылыстың тұрақты табиғатын, әдет-ғұрпын, адамгершілігін, сипатын белгілеу артықшылығы бойынша болды. Аристотель этос сөзінің мағынасында этикалық сынын құрады.
Этикалық мейірімділер адамның мінез-құлқы, темпераменті қасиеттері болып табылады,олар да рухани қасиеттер деп аталады. Олар бір жағынан, дененің қасиеттері ретінде аффектілерден және екінші жағынан, ақыл қасиеті ретінде дианоэтикалық ізгілерден ерекшеленеді. Мысалы, қорқыныш-табиғи аффект, жады-ақылдың қасиеті, ал батылдық, жомарттылық-сипаттың қасиеттері. Аристотель этикатерминін енгізді, бұл білімнің ерекше пәндік саласы ретінде этикалық ізгіліктер жиынтығын белгілеу үшін және бұл білімнің ерекше ғылым ретінде бөлінуі үшін Аристотель этика терминін енгізді. Аристотельдің этикасын практикалық философия ретінде қарастырған, ол: біз не істеуіміз керек?
Адамгершілік, мораль, этика сөздері мағынаға жақын. Бірақ олар үш тілде пайда болды. Жоғарыда этика сөзі грек тілінен шыққан. ethos-адамгершілік, мінез, әдет-ғұрып.
Аристотель ұғымын грек тілінен латын Цицеронына аудару үшін moralis (моральдық) термині құрастырды. Ол оны mos (mores - mn. саны) - латын аналогтық грек этос, означавшего сипаты, темперамент, сән, покрой киім, әдет-ғұрып. Цицерон, атап айтқанда, Аристотель Этика деп атаған сол білім саласын түсініп, моральдық философия туралы айтқан. Б. з. IV ғасырда латын тілінде Этика грек терминінің тікелей аналогы болып табылатын moralitas(мораль) термині пайда болады.
Осы екі сөз, бір грек, басқа латын тілінен шыққан, жаңа еуропалық тілдерге кіреді. Сонымен қатар, бірқатар тілдерде этика және моральтерминдерінде жинақталатын дәл сол шындықты білдіретін өз сөздері пайда болады. Мысалы, адамгершілік -- адамгершілік тамырынан шыққан орыс сөзі. Ол XVIII ғасырда орыс тілінің сөздігіне алғаш рет түсіп, этика және мораль сөздерімен қатар олардың синонимі ретінде қолданыла бастады.
Алғашқы мағынада этика, мораль, адамгершілік - әр түрлі сөздер, бірақ бір термин. Уақыт өте келе жағдай өзгереді. Мәдениетті дамыту процесінде, атап айтқанда, білім саласы ретінде әдептің өзгешелігін анықтау шамасына қарай әртүрлі сөздермен бекітіле бастайды: әдеп негізінде білімнің тиісті тармағы, ғылым, ал мораль (адамгершілік) деп өзі зерттейтін зат түсініледі.
Сондай-ақ мораль және адамгершілік ұғымдарын өсірудің түрлі әрекеттері бар. Олардың ішінде Гегельге өрмелейтін неғұрлым кең таралған сәйкес, моральдық деп тиісті әрекеттердің субъективті аспектісі, ал адамгершілік деп олардың объективті толық толықтығындағы қылықтардың өздері түсініледі: мораль - адамның өзінің субъективті бағалауларындағы, ақыл - ойындағы, кінәнің уайымындағы әрекеттері, ал адамгершілік - отбасы, халық, мемлекет өмірінің нақты тәжірибесіндегі адамның іс-әрекеттері қандай болып табылатыны. Осылайша, егер мораль және адамгершілік ұғымдарының мағынасына ғылыми тұрғыдан қарайтын болсақ, моральдық деп индивидтердің өз қызметін субъективті бағалауын; адамдардың мінез-құлық нормаларын түсіну керек. Адамгершілік адамдардың іс-әрекеттерін объективті бағалау; жоғары құндылықтар.
Адамгершілік - ең маңызды және елеулі факторларды қоғамдық өмір, қоғамдық және тарихи прогресс, ол ерікті келісу сезім, орталықтың және іс-қимыл қоғам мүшелерінің сезімін, стремлениями және іс-әрекеттерімен азаматтардың, олардың қызықты және лайықты, және қызығушылықпен құны бүкіл қоғам.
Әдепте жақсылық жасау және жамандық жасамау нұсқамасын білдіретін адамгершілік заң ұғымы бар. И. Кантқа сәйкес, адамгершілік заң бостандықтың арқасында каузалды заң болып табылады және эмпирикалық мақсаттарды санамағанда, сөзсіз, қатаң түрде ұйғарылады.
Сондай-ақ мәдени - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Мәдениет семиотикасы
ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯНЫҢ ПӘНДІК МӘРТЕБЕСІ
Шетелдік өзін-өзі басқару тәжірибелері
Қазақстандағы саяси мәдениет
Мәдениеттің кеңістігі мен формалары, құрылымы, парадигмалары, мәдени сценарийлер
Мәдениет морфологиясы туралы
Мәдениет әлеуметтануы туралы
ХХ ғасыр мәдениеті дамуының негізгі тенденциялары
Қазақстандағы мәдени-ағарту жұмыстарының тарихы
Философия, оның пәні. Философия тарихы
Пәндер