Ғылыми танымның әдістері мен ғылыми ақиқаттың ерекшелігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

БӨЖ

Тақырыбы: Білім, ғылым, техника және технологиялар

Орындаған: Қабылбеков Н

Тексерген: Қайнар М

Тобы; ЭҚЖ-911

Жоспар:

1. Ғылым - білім, қызмет, әлеуметтік институт ретінде.

2. Ғылым классификациясы: Аристотель, Әл-Фараби, Ибн-Сина, Ф. Бэкон, Г. Гегель, О. Конт.

3. Ғылыми танымның әдістері мен ғылыми ақиқаттың ерекшелігі. Ғылыми және ғылыми емес білімнің демаркация мәселесі.

Ғылым - білім, қызмет, әлеуметтік институт ретінде.

Қазіргі эпистемология ғылым болмысының үш аспектісін бөліп көрсетеді: (а) білімнің ерекше жүйесі ретінде; (б) өзінің «технологияларымен» және әдістерімен танымдық іс-әрекет ретінде; (в) әлеуметтік институт ретінде. Д. Норт «қоғамдағы ойын ережелері, немесе … адам жасаған адамдар арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыратын шектеу шеңбері». М. Вебер әлеуметтік институт -бұл, ең алдымен, әлеуметтік әрекетке бірлесіп қатысуға мүмкіндік беретін индивидтердің бірігуінің формасы екенін атап өтті. Әлеуметтік институттар қоғамның басты құрылымдық элементтері ретінде қаралуы мүмкін, олар арқылы коммуникация жүйелері ұйымдастырылатын, интеграцияланатын және реттелетін әлеуметтік іс-әрекеттердің ерекше құндылық-нормативтік үлгілері болып табылады. Басқаша айтқанда, әлеуметтік институт - бұл ақпараттық-коммуникативтік қажеттіліктерді қанағаттандыру арқылы белгілі бір мақсаттарға жету үшін құрылған әлеуметтік коммуникацияның қалыпты статус-рөлдік жүйесі. Әлеуметтік өмірді ұйымдастырудың салыстырмалы түрде тұрақты нысандары бола отырып, әлеуметтік институттар күнделікті өмірді тұрақты құрылымдау арқылы әлеуметтік сабақтастық және белгісіздікті азайту функцияларын орындайды. Әлеуметтік институттар қоғамдық өмірдің тұрақтылығын қамтамасыз етеді, өйткені қоғам мүшелерінің әлеуметтік қатынастар аясындағы іс-әрекеттерін реттейді, олардың мүдделерін, ұмтылыстары мен іс-әрекеттерін интеграциялайды, әлеуметтік бақылауды жүзеге асыруға ықпал етеді.

Қандай да бір жаңа әлеуметтік институттарды құру процесі, сондай-ақ қандай да бір қоғамдық қатынастарды құқықтық және ұйымдастырушылық тұрғыдан бекіту, яғни қызметті және қоғамдық қатынастарды формализациялау процесі әлеуметтік Институционализация деп аталады. Институционалдау барысында ұйымдастырылмаған қызмет пен формальды емес қатынастар қалыптасуда, бұл бірінші орынға регламент пен билікті реттеу шығатын ұйымдастырушылық құрылымдарды құруға алып келеді. Жеке субъектіге қатысты әлеуметтік институттың мәжбүрлеу сипатын Э. Дюркгейм, Т. Парсонс атап өтті.

Ғылым әлеуметтік институт ретінде-бұл ғылымның қызмет етуі мен дамуын, еңбектің қоғамдық бөлінісі құрылымындағы ғылыми қызметтің орнын, оның әлеуметтік-мәдени кеңістіктегі функцияларын және басқа да әлеуметтік институттармен өзара қарым-қатынасты қамтамасыз ететін әлеуметтік коммуникациялардың қалыпты статустық-рөлдік жүйесі.

Әлеуметтік институт ретінде ғылымның жұмыс істеу шарттары: (а) қызметі ғылыми этос принциптерімен реттелетін ғалымдар қоғамдастығының; (Б) белгілі бір материалдық құралдармен жабдықталған және өз қызметін формальды-құқықтық регламентке сәйкес жүзеге асыратын мекемелердің болуы болып табылады. XX ғасырдың «институционалдық» ғылым социологиясының негізін қалаушылардың бірі Роберт Мертон ғылыми этос жазылмаған және заңды түрде ресімделмеген, бірақ ғылыми қоғамдастықтың барлық мүшелері мойындайтын және орындайтын мынадай ұйғарымдардың жиынтығы екенін көрсетті: (А) ұжымизм (ғылыми еңбектің жалпыға ортақ сипатын көрсететін, ғылыми нәтижелердің жариялылығын болжайтын принцип, онсыз ғылым дами алмайды) ; (Б) универсализм (шынайы ғылыми білімнің объективті сипаты бар фактіні көрсететін принцип, оның мазмұны оны кім және қашан алуға) ; (в) ұйымдастырылған скептицизм (ғылыми теорияларды, сондай -ақ ғылыми іздеу стратегияларын сыни қайта пайымдаудың талабы) ; (г) риясыз (жалғыз мақсатқа қызмет ету-шындықты ұғыну, бұл беделді тәртіптің барлық ұғымдарынан, жеке пайдасынан, айналмалы кеуектерден және т. б. бас тартуды көздейді) .

Бірақ ғылыми этостың өлі компоненттеріне тағы екеу қосу керек: (а) ғылыми қоғамдастықтың барлық мүшелерінің ғылыми құзыреттілік талаптарын, өйткені ғылыми даулар, ғылыми қызметтің нәтижелерін бағалау және тану мәселелерін билік пен жұртшылық шеше алмайды. Мысалы, тек ғалымдардың өздері ғана қандай да бір ғылыми технологияларды енгізудің орындылығын бағалай алады, оларға алдын ала сараптама жүргізе алады, жаңа материалдарды пайдалану деңгейі, автоматтандыру деңгейі, пайдалану қауіпсіздігі, жылдам жаңғырту қабілеті және т. б. ; (Б) қайталауға тыйым салу-басымдық қағидатын сақтауды қамтамасыз ететін плагиат. Бұл қағидат дәстүр жағдайында жұмыс істемейтінін атап өткен жөн, білім «қолдан қолға» беріліп, бұл «нормадан»ауытқуға тыйым салуды және әрекеттерді қайталауды көздейді. Ғылыми этостың бөлінген принциптері мен нормалары ғалымдардың әрбір бірлестігі үшін міндетті болып табылады, бұл ғылымды әлеуметтік институт ретінде жеке құбылыс ретінде жасайды.
Ғылымның әлеуметтік институт ретінде қалыптасуының ерекшелігі ғылымның әлеуметтік институтталуының Тарихи алдында когнитивті Институционализация рәсімі болып табылады. Әдетте әлеуметтік институционализация когнитивті құрамдас бөлікті қажет етпейді.

Ғылым классификациясы: Аристотель, Әл-Фараби, Ибн-Сина, Ф. Бэкон, Г. Гегель, О. Конт.

Аристотель ("Aristotle") ( көне грекше: Ἀριστοτέλης; б. з. б. 384 ж., Стагира (Орталық Македония), Колхида түбегі - б. з. б. 322 ж. 7 наурыз[1], Халқида, Еубея аралы) - ежелгі грек философы, Платонның шәкірті, Ескендір Зұлқарнайынның (Ұлы Ескендір) ұстазы, «адамзаттың бірінші ұстазы» деген құрметті атаққа ие. Ол ғылым мен парасаттың көптеген тақырыптарын жүйелі әрі жан-жақтылы зерделеп, жаратылыс пен өмірдің түрлі құбылыстарына нақты ғылыми зерттеулер жасап, артына сүбелі еңбектер жазып қалдырды. Аристотель ғылымның көптеген саласының алғашқы негізін қалады, олардың арасында физика, метафизика, поэтика, театр, музыка, логика, риторика (шешендік өнері), саясат, этика, эстетика, биология, зоология және экономика қатарлылар айрықша аталады. Ол қалдырған пәлсапалық пайым жүйесі мен ғылыми зерттеу дәстүрі кейінгі мұсылмандық және христиандық мәдениетке, шығыс-батыс өркениетіне айрықша ықпал етті. Қазақтың ұлы ойшылы Абай Құнанбайұлы өзінің «Ескендір» поэмасында Ескендірдің көзтоймастығына салыстырмалы Аристотельдің ғажайып даналығын айқын сипаттайды.

Сократ, Платон, Аристотель үштігі ежелгі грек пәлсапасының шыңы ретінде айырықша құрметпен аталады.

Аристотель ең алғаш этика, эстетика, логика, ғылым, саясат және метафизика сияқты мәселелерді толық қамтитын жан-жақты пәлсапалық жүйені құрды.

Аристотельдің түрлі физикалық көзқарастары ортағасырлық ғылымның қалыптасуына терең әсер етіп, ренессанс дәуіріне дейін созылды. Бірақ кейін ол Ньютон физикасына орын берді.

Оның алты кітаптан тұратын «Органоны» ойлау әдісін қарастыратын логиканы тұңғыш рет пәлсапалық деңгейге көтерді. Оның еңбектерінде ең алғашқы логикалық зерттеулер жасалған, соның негізінде ХІХ-шы ғасырда формалды логика ғылымы қалыптасты.

Әл-Фарабидің эманациялық теориясы мұсылман философиясының бүкіл тарихымен екі жақты байланысты: ол теологиялық және философиялық ойдың алдыңғы бағыттарында орын алған ілімдерді өзінде біріктіреді, және өз кезегінде Әбу Насырдың соңынан ерген көптеген ғалымдар үшін теориялық түзілімдердің бастауы қызметін өзі атқарады. Өз ілімінде Әл-Фараби аспан мен ай асты мәселелерін біртұтас етіп біріктіреді. Негізінен ақылмен танылатын және өзгермейтін болмыстармен айналыса отырып, ол, сондай-ақ, денелік және өзгермелі болмыстарды да назардан тыс қалдырған жоқ. Философ мәңгілік әлемді өзгермелі әлемнен бөліп қарайды, дегенмен Бүтін және көптік арасына байланыс орнатады. Әл-Фарабидің эманация теориясы өзінде теология мен космология мәселелерін біріктіреді. Ақыл барлық затты жасампаз ете отырып, жалғыздан тарайды. Бұлай болу себебі, құдай өз субстанциясын біледі, барлық игіліктің бастауы өзі екенін біледі, - деп есептейді Әл-Фараби. Құдайдың әрекеті мен жасапмаздығы ойлау процесінде, интеллектуалдық процесте жүзеге асады. Ойлау мен болмыстың өзара қатынасы Әл-Фараби философиясында жаратылыстың ұлы да сымбатты көрінісімен берілген.

Адамзат ақыл-ойының эволюциясын Әл-Фараби таным процесіне қатысатын адам жанының қабілеті мен бөлшектеріне байланысты зерттейді. Адам интеллекті - бұл туа біткен қабілет, - деп көрсетеді Әл-Фараби. Бұл алғашқы интеллектіні философ потенциалдық және алғашқы материалдық интеллект деп атайды. Ол тәжірибеге дейін болады, яғни адамзат ие болғанға дейін болады. Тәжірибе пайда болып, сақталғаннан кейін потенциалдық ақыл актуалды ақылға айналады. Таным процесінің екі жақты сипаты бар: ол потенциалды ақыл-оймен қатар потенциалды ақыл жететін нәрселерді де жүзеге асыруды көздейді. Материалдық болып табылатын заттардың субстанциясында өзбетінше актуалды интеллект болу қабілеті жоқ. Бұл объектілердің мүмкін, яғни потенциалды танылудан актуалды танылуға өтуі үшін материядан да асқан субстанциялы мән қажет. Өзінің “Ақыл (деген сөздің) мағынасы жайындағы пайымдама” деп аталатын шығармасында Әл-Фараби интеллект деген сөздің түрлі мағынада пайдалануы туралы жазады. Бірінші - қарапайым сөзде, парасатты адам жөнінде айтқан кезде қолданылады. Екінші - мутакаллимдердің түсінігінде, парасат теріске шығарылған кезде айтылады. Үшінші - Аристотельдің “Екінші Аналитика” атты шығармасында берілген мағынада, интеллект жанның қабілеті болып табылады. Туа біткен қасиеті арқылы әмбебап, ақиқат және қажетті шарттар жөнінде анық мағлұмат алу үшін адамға жағдай жасайтын жан қабілеті деп қарастырылады. Төртінші мағынасы - тағы да Аристотельдің “Этика” деген еңбегінің алтыншы кітабында айтылған. Мұнда Аристотель интеллект деп өзіне сәйкес келетін тектегі объектілерге ұдайы қолданудан келіп туатын сол жанның бір бөлігін айтады. Бұл өзі жүре келе тәжірибеден туады, жан бұл тәжірибені объектідегі әрбір дара нәрседен алады. Пікірлер мен шарттардың анықтығы ерік істерінен туады; оның қабылданатыны немесе қабылданбайтыны ерік істерінің табиғатында болады. Жанның нақ осы бөлігін Аристотель “Этиканың” алтыншы кітабында интеллект деп атаған, - дейді Әл-Фараби.

Фрэнсис Бэкон (1561-1626) - ағылшын философы, ғылыми зерттеудің тәжірибеге сүйенген методологиясын ұсынған. Эмпиристік бағыттың негізін салушы, саяси қайраткер. Ұлыбритания лорд-канцлері, корольдан кейінгі екінші тұлғасы. «Білім - күш» деген қанатты сөз айтқан.

Философияны Бэкон: