Əлеуметтік болмыс

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

«Алматы» университеті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: «М. Хайдеггердің онтологиясының басты категориялары»

Орындаған: Нурсыдыков Е.

Тексерген: Бакирова Ж.

2021ж.

Жоспар:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1. 1 Онтология ұғымы

2. 1 М . Хайдеггер онтологиясының негізгі ұғымдары.

III. Қорытынды

IV. Қолданылған əдебиеттер

Мартин Хайдеггер 1889 жылы 26 қыркүйекте Баден - Вюртембергтегі Месскирхта (Штутгарт қаласының оңтүстігінде 80 км қашықтықта) қарапайым католик отбасында дүниеге келген. Əкесі Фридрих Хайдеггер Месскирх қыстағындағы католик шіркеуінде төмен діни қызметкер болған. 1892 жылы қарындасы Мария, 1894 жылы бауыры туылды. Мартин Хайдеггер бала кезінде шіркеу мектебінде оқиды. 17 жасында ол шіркеу əкейінен Брентано жазған Аристотель бойынша болмыстың түрлі мəн-мағынасы атты кітапты алып оқып, болмыс мəні мəселесіне айырықша назары ауады. 1990 жылы Фрайбург университетінде алғашында теология мамандығы бойынша екі жыл оқып, кейін философия мамандығына ауысады, гуманитарлық жəне жаратылыстану пəндеріне ден қояды.

II. Негізгі бөлім

1. 1 Онтология ұғымы

Онтология (гр. ontos - болмыс, logos - ілім) - философия ғылымының саласы; әлемдегі заттардың фундаменталды мәні (мысалы, саналылар бар ма) табиғатын айкындаумен айналысатын философияның (және метафизиканың) бөлімі.

Жалпылық негізін, болмыс принциптерін, оның құрылымы мен заңдылықтарын қарастырады.

Философиялық онтологиялық теорияның мысалдары - Платонның «түрлер» теориясы немесе ғылыми теориялармен жалпы негіздердін қандай түрлері белгіленеді деген сұраққа жауап іздейтін жақында пайда болған ғылыми реализм теориясы. Онтологиялық дәйектер сондай-ақ, социологиялық теорияның анық (немесе анық емес) ерекшелігі, мысалы, Дюркгеймнің «әлеуметтік фактілер» концепциясы, Вебердің (немесе символдық интеракционизмнің) индивидуалды факторларға көңіл бөлуі, Маркстың материализмі және оның өндіріс тәсілдері мен өндірістік қатынастарға басты назар аударуы.

2. 1 М . Хайдеггер онтологиясының негізгі ұғымдары.

Оның идеялары өмірдің түрлі салаларына терең əсер етті. Оның онтологиялық талдаулары оны экзистенциялизмнің аса маңызды жаратушыларының біріне айналдырды. Оның Осы болмыс (Dasein) ұғымын Сартрдың алғашқы шығармаларында айтылатын адам еркіндігінің субъективті өздігімен тең қарауға болмайды. Оның ой-толғаныстары көптеген философтарға ықпал етті. Мысалы Сартрдың өзі оның көптеген идеяларын тіке қабылдаған болатын. Оның кітаптары Германияда, Францияда, Жапонияда кең талқыланды. Тіпті 70 жылдардың өзінде Солтүстік Америка құрлығында оның ілесушілері көп болды. Ол заманауи мода болған ұғымдардан - шындық, құндылық секілді ұғымдардан ашық бас тартты. Ол өз идеялар жүйесін этикалық тұрғыдан тануға қарсы болды. Осы секілді жағдайлар ол туралы көптеген қате түсініктер туғызды. Əсіресе оның саяси ұстанымы мен жеке əрекеттері қоғамның, оқымыстылардың сын садағына көп ілікті. Хайдеггердің ойынша, философияның ең басты мəселесі болмысты түсіну. Егер грек антикасы заманында философтар болмысқа жақындау болса, кейінгі замандарда одан ауытқып, мүлде басқа жаққа, жасанды философиялық жүйелер жасау жағына кетіп қалған. Ал философтың бір-ақ қана міндеті бар, ол болмысқа құлақ түру. Болмыс деген сөз болу етістігінен шыққан. Грек философиясына зер сала үңілген Хайдеггер Дүние неге жоқ емес, бар? деген сауалдан бастайды. Сөйтіп ол шынайы дүниенің қасиеті жоқ болу емес, бар болу деген түйінге келеді. Алайда бар болудың да түрлі түрлері бар ғой, мақұлық түрі, адамдық түрі, данышпандық үлгілері. Осыған қарап неміс философы бар болу аз дейді, əрбір бар нəрсенің өзінің болмысы болуға тиіс, ол адамның бар тірлігіне мəн беретін нəрсе, сөйтіп ол тірлікті бар болу жəне мəнісі, болмысы бар бар болуға бөледі. Орысша айтқанда, бытие и сущее. Бұлар бір біріне қосылмайды дейді Хайдеггер. Тек хайуанның болмысы ғана жəй барболушылықпен шектеледі, ал адам мəн іздеуші, болмысқа көтерілуші тұлға. Өйткені оның өмірі өлімге аяқ басқан өмір, немесе оның өмірі өлімге дайындық. Ал бұл адамды қамсыздықты қойып, қамдануға жетелейді. Орысша бұл термин забота деп айдарылады. Сөйтіп Хайдеггер философияны аспаннан жерге түсіріп, ол тек адамның өмір сүруіне, сол сүрген өмірін өзінің жеке санасымен сезінуіне байланысты дейді. Демек, Гегельдің пайымындағыдай ешқандай Абсолютті Рух жоқ, тек қана болмыстың мəнін түрлі түсінуші жеке адамның жеке санасы бар. Міне, осы жеке адамды Хайдеггер мындағы болмыс дейді. Осылай айтқанда ол бір жағынан болмысты жекелесе, екінші жағынан, жеке адамды жалпы болмысқа, космологияға сіңіріп жібергендей. Бұл тұрғыдан да ол біздің дала ойшылдарымызға жақын. Мысалы, Қорқыт туралы аңызды алсақ, ол Хайдеггердің ойларына тура иллюстрация сияқты. Аңыз бойынша, Қорқыт біраз жыл қамсыз жүреді, тек 40-қа толғасын ғана оған Əзірейлі келіп, оның жақында өлетінін айтады. Содан Қорқыт қамдана бастайды. Дүниенің төрт бұрышына қашады. Бірақ қайда барса да оны Қорқыттың көрі күтіп тұрады. Бұл Хайдеггердің адамның өмірі өлімге дайындық деген қағидасына келеді. Осындай қамсыздануы арқасында Қорқыт, адамның тек рухы ғана мəңгі екенін түсініп, қобызды ойлап табады. Ал қобыз деген өнер ғой, поэзия ғой. Бұл тұрғыда да екі ойшыл бірінің сөзін бірі сөйлегендей. Өйткені Хайдеггер кей тұрғыда поэзияны философиядан биік санаған. Себебі, ақынға болмысқа құлақ түру үшін, философиялық система жасаудың қажеті жоқ, не сезсе, соны жаза салады. Сосын философтар тіл жəй ғана инструмент, мен оны пайдаланам деп ойлайды, ал ақын өз-өзін тіл құралы ретінде сезінуге тиіс Хайдеггердің ойынша. Неміс ойшылының тіл туралы ілімі мүлде бөлек. Хайдеггер тілді лингвистикалық немесе тарихи құрылым деп ұғынбайды; оның ойынша тіл онтологиялық статусқа ие, демек, ол өзі жатқан бір болмыс, өйткені тіл болмыспен тығыз байланыста, сөз о бастан болмысқа тəн нəрсе. Болмыс тек тілдің ғана тұзағына түседі, болмаса оны ұстау, немесе елестету мүлде мүмкін емес, ол тек тіл арқылы ғана көрініс береді. Міне, сондықтан ғана Хайдеггер тілді болмыстың үйі дейді. Тіл болмыс өзін қауіпсіздікте сезінетін кеңістік, тіл ең жақын арадағы нəрсе. Ол өз-өзін басқаратын нəрсе. Тіл субъект - объектке бөлінген адам орнатқан заңдылық емес. Тіл өзіндік əлемі бар дербес күш, адам тілде сөйлемейді, тілдің өзі сөйлейді. Философия өз негізінде үш мəселені қамтиды. Олар: Онтология (өмір сүру, тұрмыстық жағдай), Гносеология (таным туралы ілім), Логика (ойлау жүйесі туралы ілім) . Онтология дегеніміз - болмыс туралы ілім. Бұл туралы түрлі пікірлер мен ойлар, анықтамалар бар. Болмыс - тарихи қалыптасқан терең мағыналы, кең ауқымды философиялық ұғым. Адамдар арасындағы қатынаста болмыс термині үш мағынада қолданылады. Болмыс, кең мағынасында, объективтік шындық. Болмыс - қоғам мен адамдар өміріндегі материалдық жəне рухани дүниенің қорытындысы. Болмыс - өмір сүру сөзінің синонимі. Жай күнделікті əңгімедегi болу, терминіне сəйкес келеді. Философияда болмыс терминіне ерекше мəн беріліп, ол онтология категориясы болып қалыптасады. Бұл философияның адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін нақты шындық туралы бөлімінде айтылады. Адам, индивид ретінде, жеке тіршілік иесі ретінде əрекеттенеді. Оған: тұратын жері немесе тұратын үй-жайы; рухани атмосфера, психологиялық күйі, ерекшелігі; істейтін ісі немесе жұмысы, қызметі, т. б. əсер етеді. Болу - өмір сүру. Адам өмірі бəріне де тəуелді: уақыт пен кеңістікке, материалдық өндіріске, генетикасы мен əлеуметтік ортасына, т. б. Болудың мазмұны абстрактылық: 1. психикалық климат; 2. əлеуметтікматериалдық қатынас; 3. адамдардың санасы, ақыл-ойы, көңіл-күйі, ішкі сезімі - осылар адамдардың өмір сүру ортасын құрайды, бəрі де болмыс. Антика заманында алғашқы рет болмыс деген терминді философ Парменид (Эгей қаласынан) енгiздi. Парменидтің пікірінше, болмыс дегеніміз - Шар немесе Сфера секілді шекарасы жоқ, бос кеңістік. (Болмысты сферамен ұқсастырудың себебі, антикалық замандағы Сфера ұғымы - өте əдемі, мүлтіксіз, геометриялық фигура болып есептелінген) . Болмыс субъективтік ақыл-ой емес, əлемдік ақыл-ой - логос ретінде, адамға тікелей əлемнің жасырын сырын ашады, яғни ақиқат болады. Болмыс сезімнің арғы жағындағы құбылыс, ой. Ол бірлік, өзгермейтін абсолют, өзінің негізінде субъект жəне объектіге бөлінбейді. Бұл мүлтіксіз ортадағы ақиқатжақсылық, игілік жəне жарық. Ол пайда болмайтын, жоғалмайтын, қозғалмайтын, жалғыз, уақыты бойынша шексіз болады. Болмысқа ештеңенің қажеті жоқ, сезімдік сападан айырылған, сондықтан тек ақыл-оймен игеруге болады. Болмыс - бар, биболмыс - жоқ - деді Парменид. Платон өзiнiң көптеген iзбасарлары секiлдi болмыс пен биболмыс мəселесiн шешуге ұмтылады. Ол бойынша болмыс - бұл идеялар (эйдостар), ал биболмыс - материя. Болмыс - эйдос: идеалдық санадағы объект, таза мəн, ол материалдық заттарға қатысты төрт қызмет атқарады: заттарға себеп, үлгi, түсiнiк жəне мақсат болады. Платон бiздiң кəдiмгi түсiнiгiмiзге қарамай, неге болмысты идея деп, ал биболмысты - материя деп санайды. Материалдық заттардың бүлiнуi мен жойылуы мүмкiн, ал идеяға (эйдос) еш уақытта зақым келмейдi. Материалдық заттар кейде iрi немесе кiшкене, жаман немесе жақсы болуы мүмкiн, ал идеялар болса керiсiнше - азаймайды əрі көбеймейдi, жақсармайды жəне нашарланбайды, өзiнiң толық жағдайында өмiр сүредi. Идея мəңгi, тұрақты, өзгермейтiн бiрлiкте, т. б. Бұл Парменидтiң болмысқа берген сипаттамаларына сəйкес, ол - əлемнiң негiзi, бiр абсолют. Ол - абсолют, дүниенің бастамасы. Болмыс мəселесiн шешуде Аристотель төрт бастамалық себеп туралы iлiмдi жасады: а) форма - заттың мəнi, оның құрылымы жəне түсiнiгiмен байланысты; ə) материя - барлық заттарды құрайтын бастапқы субстанция жəне материя мəңгi, бiрақ əрекетсiз ( тек зат болуға мүмкiндiгi бар субстарт), бұл материализмге жақындататын дуалистiк оқуға ұқсас; б) бастапқы қозғаушы күш - форманың бiр сипаты, форманың материямен қосылу сəтіндегі белсенділіктің болуы, в) мақсаттылық - бұл форманың бiр сипаты, ана немесе мына заттың не үшiн, өмiр сүруiне байланысты анықталады. Аристотель өзiнiң төрт алғашқы себеп тұжырымдамасында болмыстың жоғарғы философиясының жалпы сипаты ретiнде абсолюттiк ақыл iлiмiн қойды. Шын мəнiнде - бұл құдайлық бастама, ол өз-өзiн ойлайтын Ақыл ең жетiлген философ. Ақыл - барлық форманың формасы болмыс туралы шегiне жеткен түсiнiк, алғашқы қозғаушы күш ретiнде - бəрiн қозғайды, ал өзi болса қозғалмайды, мақсаттылық ретiнде - жалпы мақсат көзi, барлық заттар ұмтылатын жоғарғы игiлiк. Орта ғасырлық философияда шынайы болмыс Құдай деп саналды. Əлем мен Адам Құдайға қарағанда екінші, оның туындысы. Адам Құдайға ұқсас. Сондықтан ол өзіне болмыстың бір бөлігін алады. Қайта өрлеу дəуірінде болмыс ең алдымен материалдық табиғат болмысымен ара қатынаста болады. Осы кезде болмыста табиғат пен Құдай теңестіріледі, осыдан пантеистік көзқарас пайда болады. Жаңа Заман философиясында болмыс субстанциямен теңестіріледі. Декарт екі субстанцияны - материалдық жəне руханиды көрсетті. Олар бір-бірімен тең жəне тəуелсіз. Бірақ болмыстың өлшемі ойлау деді. Спиноза өзінің пантеистік сипатындағы философиясында Құдай, табиғат, субстанцияны теңестірді. Субстанцияны (causa sui) өзіндік себеп ретінде түсіндіреді. Гегель мен Гераклит секілді ойшылдар өтпелі ауыспалы заттар болмысының диалектикасын ашып берген болатын. Гегель қалыптасу процесін сараптай отырып, оны жоғалатын болмыс немесе

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.