Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін арттырудағы ұлттық қолданбалы өнер

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру «ХХ ғасырдағы батыстық жаңғыру үлгісінің бүгінгі заманның болмысына сай келмеуінің сыры неде? Меніңше, басты кемшілігі - олардың өздеріне ғана тән қалыбы мен тәжірибесін басқа халықтар мен өркениеттердің ерекшеліктерін ескермей, бәріне жаппай еріксіз таңуында. Әжептәуір жаңғырған қоғамның өзінің тамыры тарихының тереңінен бастау алатын рухани коды болады. Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты - сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп-оңай» [1, б. 16] .

Қазақстанның білім беру жүйесінің мақсаты - әлемдік білім беру кеңістігінде ықпалдастырылған және жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын көп деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін қалыптастыру болып отыр. Білім беру жүйесіндегі инновациялық үдерістердің жүзеге асып дамуы - бұл білім беру жүйесінің дамуы, оны жаңарту мен тиімділігін арттырудың шарттары. Сондықтан, қазіргі таңда балаға деген көзқарас пен қарым-қатынаста баланы объект деп қарамай, оны дамушы тұлға ретінде қабылдап, балалармен жүргізілетін оқу- тәрбие жұмысы да осыған лайық өзгерістерге ұшырап, қазіргі педагогикадағы тұлғаны қалыптастыруға бағытталған педагогикалық технологиялар да уақыт талабына сай қолға алынға іргелі құбылыстардың бірі. Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін ұлттық қолданбалы өнер арқылы қалыптастыруда мүмкіндігіне қарай педагогикалық технологияларды қолдану қоғам дамуының қазіргі сатысында жеткіншектерге жалпы білім берудің маңызды бір буынына айналып отыр.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында балабақшаның негізгі міндеті - «Баланың жеке басын бастапқы дамытуды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау және дамыту», - деп көрсетілген. Осы міндетті шешудің жолы балаларды шығармашылық қабілетін дамыту болып табылады. Белгілі ғалым А. Байтұрсынов: «Бала білімді тәрбие арқылы өз бетімен алуы керек. Ал мұндағы мұғалімнің қызметі - балаға орындалатын жұмыс түрлерін шағындап беру және қойылған мақсатқа жету үшін бағыт-бағдар беріп отыру», - деген [2, б. 2-3 ] .

Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін педагогикалық және психологиялық тұрғысынан жан-жақты зерттеулер көптеп жүргізілген. Өйткені, қоғамның тәжірибесі шығармашылық жетістік тұлғалық емес, әлеуметтік мағынаға ие болғандығын мойындап, психологиялық-педагогикалық ойлардың осы мәселеге назар аударуына мәжбүр етті.

Оқыта отырып, баланың шығармашылығын, қабілеттерін дамыту мәселесі Ш. А. Амонашвили, Б. М. Теплов, К. К. Платонов, А. Н. Лук, Б. Т. Ананьев, Н. С. Лейтес, Г. А. Давыдова және т. б. еңбектерінде қарастырылады. Қазақстанда бұл мәселеге назар аударған ғалымдар М. Ә. Құдайқұлов, Г. К. Нұрғалиева, Б. А. Тұрғынбаева, А. Б. Мырзабаев, Л. Г. Дирксен, К. К. Жумадирова және т. б. еңбектерінде қарастырылған.

Осы тұрғыдан алғанда еліміздегі қазіргі жалпы білім беретін мекемелердің мақсаты - бәсекеге қабілетті жеке тұлғаның өзіндік қабілетін дамытуға мүмкіндік жасау, білімді ізгілендіру. Әр тәрбиешінің сәулелі мұраты балаларға білім беріп қана қоймай, әр баланың «менін» ашу, сол «менді» шығармашылық тұлғаға жетелеу болып табылады [3, б. 49-58] .

Қазақ қолданбалы өнерінің тамаша туындыларын жасаудың қарапайым технологиясын осы күнде тұрмысқа қайта ендіріп, өсіп келе жатқан балаларға қазақ халқының қолөнеріне қызығушылығын арттырып, шеберлігін дамытуға осы дипломдық жұмыстың әсері болар деген сенімдемін.

Қазіргі таңда жалпы балабақшаларда «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағытында сабақ жүргізіліп келеді. Онда балаларды қазақ халқының төл өнерінің тарихымен таныстырып, олардың өзіндік өнеге үлгісін, бейнелеу ісін орындаудың технологиясын, бұйымдарды көркем өңдеу тәсілдері арқылы орындау мәселелері қарастырылады. Осы мұраларды қоғамдық өмірде тиімді пайдалана білу үшін оны тереңірек оқып үйреніп, толық дәрежеде игеру қажет.

Қазіргі кезде біздің елімізде жаппай ұлттық қолданбалы өнерді балаларға үйретуге көп көңіл бөлініп отыр. Ата-бабамыздан сыр шертіп келе жатқан бейнелеу өнерінің шығармаларын, қолөнер туындыларын, олардың тарихтарын жас ұрпақтың бойына сіңдіру, қазақ халқының өнерімен шет елдерді таныстыру менің де басты міндетім деп білемін. Ерте заманнан келе жатқан ұлттық қолөнерін осы күнде балабақша жұмыстарында үйретудің жүйелі жоспарын құру арқылы жасап шығару, сонымен бірге осындай жұмыстар арқылы балаларға эстетикалық тәрбие бере отырып, балалардың ой-өрісін дамыту және патриоттық сезімін ояту болып табылады.

Жоғарыда аталған еңбектерді талдай келе, мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдарына олардың арнайы тоқталмағанын байқадық. Осыдан келіп балабақшада баланың тұлғасын объект ретінде емес, субъект деп қарау, оның шығармашылығын дамыту, мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін дамыту, яғни өзіндік іс-әрекет оқу процесін шығармашылық іс-әрекетке енгізу негізінде ұйымдастырудың нәтижесінде балалардың шығармашылық қабілетін дамытудың маңызды ролін ғылыми негіздеу тақырыбымыздың өзектілігін арттыра түсті [4, б. 102-109] .

Қазіргі таңда мектепке дейінгі ұйымның оқу үрдісінде ұлттық қолданбалы өнер арқылы кеңінен қолданылып жүргені белгілі. Бірақ, ұлттық қолданбалы өнер арқылы мектепке дейінгі балаларының шығармашылық қабілеттерін дамыту мүмкіндіктері жайында жазылған әдістемелік құралдар жеткіліксіз. Міне, осы тұрғыдан келіп зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігі шығады.

Зерттеудің тақырыбы: Мектепке дейінгі балаларды ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін арттыру.

Зерттеу мақсаты: Мектепке дейінгі балалардың ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін арттыруды теориялық тұрғыдан негіздеу, тәжірибелік сынақтан өткізу.

Зерттеу нысаны: Мектепке дейінгі балалардың ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетінің арттыру үрдісі .

Зерттеу пәні: Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін арттырудағы ұлттық қолданбалы өнер.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін ұлттық қолданбалы өнер арқылы арттырудың теориялық негіздері айқындалып, мектепке дейінгі ұйымның оқу үрдісінде оңтайлы жүзеге асырылса, онда мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеті дамиды.

Зерттеудің міндеттері:

- мектепке дейінгі балаларды ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін арттыру жайында жазылған педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді зерттеу, талдау жасау;

- мектепке дейінгі балаларды ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін арттыруға қажетті әдіс-тәсілдерді анықтау;

- мектепке дейінгі балаларды ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілеттін арттыруға бағытталған педагогикалық эксперимент материалдарын дайындау, жүргізу, талдау;

- қалыптастырушы эксперимент материалдарын дайындау, жүргізу, талдау, қорытындылау, салыстыру.

Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау; озат тәжірибелерді меңгеру, эксперимент материалдарын дайындау, жүргізу, салыстыру, сараптап қорытындылау.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы:

1. Балалардың шығармашылық қабілетін қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалып, оларға берілген сипаттамалар бір жүйеге келтірілді және негізгі ұғымдардың анықтамасы нақтыланды.

2. Ұсынылған әдістемелік жүйенің нәтижесі тәжірибелік-экспериментте тексеріліп, дәлелденді.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы:

- мектепке дейінгі балаларды ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін арттырудың теориялық негізі айқындалды;

- мектепке дейінгі балаларда ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін дамыту жолы нақтыланды;

- мектепке дейінгі балаларда ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін арттыру тәжірибе жүзінде тексерілді.

Зерттеуді ұйымдастыру және зерттеудің тәжірибелік-эксперименттік базасы: Шымкент қаласы №69 Еркебұлан бөбекжай-бақшасы

Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қосымшадан және пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.

1 Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық қолданбалы өнер арқылы шығармашылық қабілетін арттырудың теориялық негізі

1. 1 Балабақшадағы ересек топтағы балалардың шығармашылық қабілетінің дамыту туралы педагог-ғалымдардың зерттеулері

Өркениеттік қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуы бүгінгі таңда жастарға әлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне сәйкес білім беру мен тәрбиелеу, оның рухани байлығы мен мәдениеттілігін, еркін ойлау қабілеттілігі мен шығармашылығын дамытуды, кәсіби біліктілігі мен іскерлігін талап етеді.

Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет мәртебесіне ие болуы, қазақ тілінің мемлекеттік тіл құқығына көтерілуі ұрпақ тәрбиесіне үлкен жауапкершілікпен қарауды талап етіп отыр.

Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаев білім және қызметкерлерінің ІІ съезінде: «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі балабақша тәрбиеленушілері, тәрбиеші оларды тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан да тәрбиешіге жүктелген міндет өте ауыр», -деген болатын [5, б. 37-43] .

Осыдан келіп, қазіргі заманғы мектеп алдындағы өте күрделі мақсатты бәрімізде де мойындаймыз. Ол - шығармашылыққа бейім тұлғаны дамыту, яғни балабақша ортасындағы тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара үйлесімді шығармашылық іс-әрекеті.

Бүгінгі таңда білім саласының алдында жүйеленіп дайындалып берген білімді, дағдыларды меңгеретін, қайталайтын ғана емес, шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр. Бұл, әрине, балалардың шығармашылық әрекетін дамытудың маңызды мәселе екендігін дәлелдейді. Жалпы мектепке дейінгі балалардың шығармашылық әрекеті ғылыми-педагогикалық проблема ретінде едәуір зерттелген. Балалар бойында "шығармашылық әрекет тәжірибесін" қалыптастыру қажеттігі туралы 80-жылдары-ақ И. Я. Лернер жазған болатын. Қазіргі нарық заманындағы жағдай мұны дәлелдей түседі [6, б. 96-107] .

Әрине мәселе тек басты ұғымның мәнін түсінумен шектелмей, оның мүмкіндіктері де зерттелген. Айталық балалардың шығармашылық мүмкіндіктері В. В. Давыдов пен В. В. Репкин еңбектерінде қарастырылған. Бір нәрсені жасауға тудыруға деген қабілеттілік балаларда ортаңғы топта қалыптаса бастайды. Бұл кезде шығармашылық актілері ойын әрекетінде жүзеге асады да, даму өнімі "киял, елес" болып есептеледі. Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттері оқу әрекетінде көрінеді. Даму өнімі - "оқуға құштарлық, ынталылық". Мектепке дейінгі кезеңде бала оқу іс-әрекетінің жеке дара субъектісі ретінде дами бастайды. В. В. Давыдов шығармашылық тұлғаның сипаттамасы деп осыны есептейді. Оқушының шығармашылық тұлға болып қалыптасуын В. В. Давыдов өзінің "Дамыта оқыту теориясы" еңбегінде көрсеткен. Бұл еңбекте В. В. Давыдов тұлғаны "еркін шығармашылық әрекеттің субъектісі, ал адамның дамуының өзі - оның еркіндікке деген қозғалысы" деп есептейді. Бұл жағдайда баланың әрекет үстінде жеке тұлға болып қалыптасуы оның шығармашылықты, жасампаздықты қажет етуіне байланысты екендігі түсінікті [7, б. 272-273] .

Шығармашылық - адам ісі, әрекеттерінің бір түрі. Мұндай әрекеттің ерекшелігі, даму деңгейі тек әлеуметтік факторларға да байланысты. Тек шығармашылық қана адамға мәнін түсінуге, бақытын сезінуге мүмкіндік береді. Мұндай күрделі мәселені шешуде үздіксіз білім беру ісінің алғашқы сатыларының бірі болып саналатын балабақшаның алар орны ерекше. Өйткені білім беру мекемелері:

1) балалардың парасаттылық, рухани, табиғи нанымдарын дамытуға, өзінің қызығушылықтарымен бейімділіктерін іске қосу;

2) баланың сенімдерін дамытуға үйрету;

3) баланың еркін шығармашылық ойлауына, оның барлық қабілеттерін дамытуға, өз күшіне деген сенімнің болуына жағдай жасауы тиіс.

«Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет [8, б. 76-90] .

Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу оның рухани күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Адам туынды ғана емес, жаратушы да. Ол өзіне-өзі, өзінің шынайы болмысына бастайтын жол іздеуі керек. Ол өзін-өзі жетілдіруге де, сонымен қатар өзімен-өзі жойылуға қабілетті. Адамның өз болмысын тануға ұмтылысына көмектесіп, тереңде жатқан талап-тілеген, қабілеттерін дамыту, сол арқылы толыққанды өмір сүру үшін рухани күш беру - білімнің басты мақсаты болып табылады», − деп Қазақстан Республикасы Мектеп жасына дейінгі білімді дамыту Тұжырымдамасы жобасында айтылған.

«Шығармашылық» сөзінің төркіні (этимологиясы) «шығару», «ойлап табу», «іздену» дегенге келіп саяды. Демек, бұрын тәжірибеде болмаған жаңа нәрсе ойлап табу, жетістікке қол жеткізу деген сөз.

Көрнекті психолог Л. Выготский: «Шығармашылық» деп − жаңалық ашатын әрекетті атаған. Ал, Я. Пономарев оны «даму» ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе парасаттылық тұрғыдағы, баланы жаңа психикалық сапаға көтереді .

Шығармашылықтың мәні, шығармашылық іс-әрекет туралы әр кезде, әр түрлі пікірлер болған. Мысалы, ХХ ғасырдың басында философиялық сөздікте «шығармашылық» деп жаңа нәрсе ойлап табу, жаңалық ашу», - дей келе - ол әр адамға тән нәрсе емес, құдайдың құдыретімен болады. Ал, адам шығармашылығы тек салыстырмалы түрдегі әрекет»-деген [9, б. 53-57] .

В. В. Давыдов «тұлға негізінде шығармашылық бастау жатыр; тұлғаның маңызы оның жасампаздыққа мұқтаждығына және қабілеттілігіне байланысты» деп есептеген. Б. Д. Эльконин шығармашылыққа мынадай анықтама береді: «Шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе, бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, өзінің сонылығымен, біртумалығымен ерекшеленетін болса, өзін-өзі куәландыратын, дәлелдейтін болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады» [10, б. 72-73] .

Шығармашылықты әрекет ретінде қарастыру адам дамуының мүмкіндігінің шексіздігінің танытады. Білім алушының үздіксіз білім алу жолындағы белсенділігі туралы Ю. Н. Кулиткин, А. В. Даринский, тағы басқа атап өткен. Шығармашылық сөзсіз мұғалімнің өзінің даралығын, жасампаздығын қалыптастырады.

Педагогикалық шығармашылыққа байланысты зерттеулер аз емес, бірақ жаңа субъект - субъектілік парадигма жағдайында шығармашылық адамның өзін-өзі өзгерте алуы ретінде қарастырылады. Себебі - шығармашылық жағдайында жұмыс жасайтын мұғалімнің әрекеті ең алдымен өзіне бағытталады. Ол өзінің «кәсіби дамуының жақын аймағын» ұйымдастыру арқылы ең алдымен өзін дамытады, соның нәтижесінде педагогикалық еңбекті жаңа деңгейге көтереді [11, б. 202-203] .

Ғалымдар шығармашылықты әлемді жаңартудың формасы ретінде қарастырады (А. Бергсон, В. И. Вернадский, т. б. ) . Оны жасаушы адам өзіне табиғаттан берілген қабілеттері мен қажеттіліктеріне орай жасампаздықсыз өмір сүре алмайтындығына, ал кейбір адамдарда шығармашылыққа деген қажеттілік болмай жатса, ол оның деграцияға ұшырауы деп түсіндіреді. Ғылыми-теориялық еңбектерге талдау жасауға тек шығармашылықта, шығармашылық арқылы ғана адам өз табиғи қалпының шыңына шығады, шығармашылыққа қабілетті адам - қайталанбас, біртуар адам. (В. А. Караковский), жеке тұлға деңгейіндегі шығармашылық «ішкі» «өзін-өзі жасау» және «сыртқы» «қоршаған әлемді өзгерту» жағдайындағы диалектикалық бірлікте жүреді деген қорытынды жасауға негіз болды [12, б. 372-373] .

Соңғы жылдары қарастырылып отырылған мәселенің зерттелуі жаңа қырынан көрінуде. В. И. Слободчиков баланы өміріндегі басты оқиға «өзіндік Менін ашу, адамдар қарым-қатынасы жүйесінде өз орнын іздеу, өзін өз өмірбаянының жасаушысы ретінде сезіну» деп есептейді. Бұл мағынада баланың шығармашылық әрекеті өзінің жеке қарым-қатынасын дамытуға және өзін осы қатынастың өнімі ретінде қарастыруға бағытталған. Бұл мәселе дұрыс шешімін табуы үшін В. И. Слободчиков келесі психология-педагогикалық талапты ескертеді: «Сәйкес ортаның, ересек адамның болуы, бала мен ересек адамның ынтымақтастығының нәтижесінде өзара әрекеттің жаңа әдістерінің пайда болуы». Шығармашылық әрекет бұл жерде ересек адам мен баланың кездесуі, бірлескен іс-амал нәтижесінде олардың қатынастарының дамуы, қорытындысында баланың ересек адамдармен өзара әрекеттерінің белгілі бір әдістерін иемденетін әрекет түрі болып табылады. Яғни, ересек адаммен бірлесе отырып, қоршаған ортаны өзгерту, өзін жасай, сомдай білу негізгі мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық әрекетінің моделінің бір бөлігі болып табылады [13, б. 39-45] .

Бүгінгі білім берудегі мектептің негізгі мақсаты - балада өз жеке білім траекториясын таңдау қабілеттілігін дамытуға жағдай жасау. Яғни, педагогикалық әрекет оқушылардың белгілі бір нәтижеге әкеп тірейтін әрекетіне бағытталу қажет. Шығармашылық әрекет - баланың өз жеке шығармашылық бағытын таңдау қажеттігін және шығармашылық өнім, нәтиже туғызуға бағытталған жауапкершілігін қамтитын әрекет. Мұндай әрекет баланың жеке білім траекториясын дамытуға бағытталған [14, б. 112-121] .

Баланың шығармашылық әрекетінің негізгі сипаттамаларын және оларға сәйкес дамитын қабілеттіліктерін Ю. Г. Юдина мына түрде қарастырады:

1. Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық іс-әрекетінің міндетті түрде талап етілуі: оқушылардың ғылыми-практикалық конференциясы жыл соңындағы шығармашылық емтихан, жылдық мектептік көрмеге қорытынды жұмыс тапсыру;

2. Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық әрекетінің пайда болуының жан-жақтылығы: жаңа жағдаятқа байланысты білім, икемділіктерін қолдана білу, таныс объектілердің жаңа функцияларын көре білу, шешімдердің баламасын таба білу, мәселенің белгілі шешіміне қоса шешімнің жаңа, тың әдістерін таба білу;

3. Топтағы ерекше эмоционалдық шығармашылық атмосфера және баланың қызығушылығы, белгілі эмоция, сезімдердің барлығы балалардың шығармашылық әрекетінің шарты ретінде эмоциялық шығармашылық атмосферасы болып есептеледі. Кейбір балалар үшін эмоциялық қызығушылық белгілі бір пәнді меңгеруге деген негіз болып табылады. Ал кейбір балалар үшін эмоциялық көңіл-күй олардың болашақ шығармашылық жұмыстарына бағыт береді;

4. Мектеп жасына дейінгі балалардың жаңа бір нәрсені ашуы: баланың өзін белгілі бір жаңалықтардың авторы ретінде сезінеді, бұл оған белгілі бір пән төңірегіндегі қызығушылығын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Шығармашылық әрекет оқушыны өзіне тарта, баули түседі» [15, б. 83-84] .

Бұл аталған шығармашылық әрекет сипаттамаларына басқа қосымшаларда болуы мүмкін. Мысалы, ғалымдардың шығармашылық қабілеттердің белгілері. Осыған байланысты А. Н. Лук өз еңбегінде «адамның шығармашылығын дамыту мен қалыптастыру ең алдымен шығармашылық ойлауға байланысты» деген өз пікірін айтады. Ол шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде:

- нерв жүйесін (ақпаратты) код арқылы жіберу;

- тасымалдай білу;

- ақылдың икемділігі, ойдың тереңдігі;

- әрекетті бағалауды айтады.

Соңдай-ақ ғалым шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру, дамыту үшін қажетті жағдайдың болуы керекгігін және қорқыныш , жалқаулык, өзін-өзі бағаламау сияқты психикалық кедергілерден тұратын қарама-қайшылықтармен күресу қажет екендігін айтады [16, б. 87 ] .

Мектеп жасына дейінгі балалар шығармашылығының ғылыми-педагогикалық проблема ретіндегі өзекті мәселенің бірі - оның дамуының кезеңдері. Өйткені оқыту барысында баланың шығармашылығын дамыту мәселесі шығармашылық процестің неше кезеңдерден тұратындығын білуді талап етеді. Шығармашылық процесті А. Н. Лук бес кезеңге бөледі:

1. Айқын және дұрыс қойылған мақсат;

2. Қосымша мәліметтер іздеу, күш салу;

3. Инкубация. Уақытша мәселені қозғамау;

4. Интуиция оянуы;

5. Нәтижені жан-жақты тексеру.

Ал, француз математигі Ш. Адамар шығармашылық процесті төрт кезеңге бөледі:

1. Дайындық кезеңі;

2. Инкубация, жасырын идеялар, тұйыққа тірелу кезеңі;

3. Интуицияның жарқ етуі. Эврика;

4. Тексеру кезеңі.

Осы зерттеулерге сүйене отырып, Б. А. Тұрғанбаева өз диссертациясында шығармашылық процестің кезеңдерін төмендегіше топтастырады:

1. Жаңалықпен бетпе-бет келу;

2. Шығармашылық белгісіздік, екіұштылық;

3. Шешімнің жарқ етуі;

4. Шығармашылық акт;

5. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу [17, б. 51-56] .

Шығармашылық процестің әр кезеңінде бала бойында әр түрлі сапалық қасиеттер дамиды. Мысалы, алғашқы қезеңдерде жаңалықты сезіну, қарама-қайшылықтарға деген ілтипат, келесі сәттерде шығармашылыққа деген күдік, шығармашылық елес орын алады. Егер де белгісіздік кезеңінде табандылық, танымдық ой-қиялды дамытса, еңбектің нәтижесі баланы жоғары көңіл-күйге бөлеп, жаңа істерге қанаттандырады. Баланың эмоционалдық қызығушылығы іс-әрекет барысында көрінеді.

Ә. Ә. Сағымбаев ғалым-психологтардың еңбектеріне сүйене отырып, өзінің диссертациясында балалардың шығармашылығын дамытуға кері әсер ететін кедергілерді төмендегідей топтастырады:

Әлеуметтік:

- әлеуметтік жағдайдың болмауы;

- отбасында шығармашылық жағдайдың болмауы.

Педагогикалық:

- тәрбиешінің баланың белсенділігін қолдамауы;

- баға қоюдағы әділетсіздік;

- әдістемелік көмекші құралдардың болмауы.

Психологиялық:

- ойлау, қиялдың төмендігі;

- өз күшіне сенбеуі;

- жалқаулығы.

Физиологиялық