Бастауыш сынып оқушыларының оқу дағдысын қалыптастыру жолдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ
ЖАРКЕНТ ЖОҒАРЫ ГУМАНИТАРЛЫҚ-ТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

МӘТІНДІ ҚАБЫЛДАУҒА БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТАР
(Қазіргі қазақ тілі және оқыту әдістемесі, каллиграфия пәнінен курстық жұмыс)

Мамандығы: 0105000-Бастауыш мектептегі ана тілі
Біліктілігі: 0105023-Шетел тілінен бастауыш білім беру мұғалімі
Тобы: 411
Орындаған: Таңат Г.
Жетекші: Нурбекова А.

Жаркент 2020
МАЗМҰНЫ

Пікір ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-7
Бастауыш сынып оқушыларының оқу дағдысын қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...8-26
2.1 Оқудың түрлері мен сапалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.2 Мәтінді қабылдаттыру үшін істелетін жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3 Мәтінге байланысты ұйымдастырылатын сөздік жұмысы ... ... ... ... .18
2.4 Бастауыш сыныпта өлеңді оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... 29

V. ҚОСЫМША МАТЕРИАЛДАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30

Жаркент жоғары гуманитарлық-техникалық колледжі 0105000 Бастауыш білім беру мамандығы 0105033 Шетел тілінен бастауыш білім беру мұғалімі біліктілігі 411-топ студенті ТАҢАТ ГҮЛЗАДАНЫҢ Бастауыш мектептегі ана тілі (Таңдау) пәнінен Ана тілі сабақтарында Мәтінді қабылдаттыру үшін істелетін жұмыстар тақырыбына жазған курстық жұмысына

ПІКІР

Ана тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушысын мәтін түрлерін ажырата білуге дағдыландыру, мәтінді әңгімелегенде сөйлемдердің мағыналық байланысына қарай ретімен әңгімелеу дағдыларын қалыптастыра отырып, олардың сөйлеу, әңгімелесу дағдысын жетілдіру, мәнерлеп сөйлеуге баулу жұмыстары олардың оқуға деген қызығушылығын арттырып, шығармашылық, ізденімпаздық қасиеттерін дамытады.
Студент өзінің курстық жұмысында зерттеудің мақсаты мен міндеттерін нақты көрсетіп, әдебиеттер мен әдістемелік құралдарды барынша толық пайдалануға тырысқан.
Зерттеу барысында студент бастауыш сынып оқушыларының сөйлесу, әңгімелесу дағдысын жетілдіре отырып, мәнерлеп сөйлеуге баулу, бастауыш сынып оқушыларына берілетін материалдар жүйесін орындау деңгейіне бақылау жасады.

Курстық жұмыс комиссия мүшелерінің шешімі бойынша 5 (өте жақсы) деп бағаланды

Пікір жазған
Бастауыш мектептегі ана тілі
пәнінің оқытушысы __________________ А.Нұрбекова

КІРІСПЕ
Бастауыш сынып оқушыларының оқу дағдысын
қалыптастыру жолдары

Мен сыйлар деп дүние, келдім міне,
Бір жас деп есігіңнен ендім міне.
Мен азатпын, мен ақпын, мен өсемін,
Не қылсаң да басымды бердім міне! - деп ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров жырлағандай, мектеп табалдырығын алғаш аттаған бала психологиясының іргетасын қалап, күнделікті білім беруді шеберлікпен ұйымдастыра алу - әрбір бастауыш сынып мұғаліміне үлкен жауапкершілік, үлкен міндет.
Курстық жұмысымның мақсаты: Мәтін түрлерін ажырата білуге дағдыландыру, мәтінді әңгімелегенде сөйлемдердің мағыналық байланысына қарай ретімен әңгімелеу дағдыларын қалыптастыру. Оқушылардың сөйлеу, әңгімелесу дағдысын жетілдіре отырып, мәнерлеп сөйлеуге баулу.
Жұмысымның өзектілігі: Бастауыш сынып оқушылардың сөйлеу, әңгімелесу дағдысын жетілдіре отырып, мәнерлеп сөйлеуге баулу.
Бастауыш сыныптағы ана тілі сабақтарында мәтінді қабылдаттыру үшін істелетін жұмыстар атты курстық жұмысты орындау барысында бастауыш сынып оқушыларына берілетін материалдар жүйесін орындау деңгейін бақылау жасалып, нәтижесінде төменде ұсынылатын жұмыстардың тиімділігі анықталды.
Бастауыш сыныптағы Сауат ашу, Қазақ тілі, әдебиеттік оқу пәндерінің мақсаты - бастауыш сынып білім алушыларын білім, білік және дағдыларымен қатар, олардың көркем жазу, әдеби сауатын ашу, көркем шығармаларға деген қызығушылығын арттыру, ұлтжандылық сана-сезімін дамыту, сөз өнерін шығармашылықпен игеруіне жағдай туғызу болса, алдымызда оны шешудің үлкен міндеттері тұр. Көзделген міндеттерді іске асыру үшін балалардағы оқу дағдысын дұрыс қалыптастыру қажет.
Жазу дағдыларын қалыптастыру- олардың өміріндегі күрделі үрдіс болып табылады. Оқушылардың жазу шеберлігі мен сөйлеу шешендігі қалыптасады. Ана тілі сабағында оқушы мәтіннің мазмұнын терең түсініп, көркемдік мәнін ұғады, әдебиеттану түсініктері қалыптасады. Бұл курстық жұмыстың мақсаты-оқушыларға мәтінді барынша қабілеттілігі, қажеттілігі, таным және даму мүмкіндіктері деңгейінде қабылдаттыруды саралап көру.
Мәтінді қабылдаттыру үшін жүргізілетін жұмыстарда оқушының жас ерекшелігі, сауаттылық деңгейлері, танымдық, логикалық, ой-өрістерінің даму дәрежесі де ескеріледі.
Оқу сабақтарында білім мен тәрбие алу үшін қажетті әртүрлі оқу дағдылары қалыптасады.Оқу дағдысын қалыптастыру әдеби, жазба тілі және сөйлеу тілімен байланысып жатады. Оқушылармен жүргізілетін түрлі жаттығулар, тілдік заңдылықтар және ережелер меңгертілгенде ғана оқу дағдысын қалыптастыруға болады. Сонымен бірге грамматиканың жеке бір ережелері, тыныс белгілер ережелері қажетті болып табылады.
Оқу дағдысын қалыптастыру оқытылатын мәтіндердің тәрбиелік мәнін ашу мен танымдық сапа деңгейлерін, түрлі қабілеттерін ашуға пайдалы үрдіс болып табылады. Ол мынадай міндеттерді жүктейді:
Бастауыш сынып оқушыларының әр сынып көлемінде дұрыс, саналы түрде түсынып оқу және мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыруда оқушы жіберетін қателерді анықтау, талдау, топтау.
Қайталап оқуды ұйымдастыруға қажетті жұмыс түрі мен тиімді әдіс-тәсілдерді анықтау, түрлендіру жолдары.
Әр сыныпта оқу дағдысының әр түрін қалыптастыру, т.б.
Дұрыс оқу, түсініп оқу, шапшаң және мәнерлеп оқуды бірлестікте қарау.
Білім, құзірет, тәрбие - оқу дағдысын қалыптастырудағы басты мәселе.
Бастауыш мектептегі оқу сабағының сапасы әр сабақтың қаншалықты дәрежеде ойланып құрылғанына қолданатын әдіс-тәсілдердің сапасына және сабақтың дұрыс ұйымдастырылуына тікелей байланысты болады.
Оқу дағдысының қалыптасуы балаларға ұсынылатын материалдың түсініктілігіне, жеңілдігіне және қызықтылығына байланысты екендігі әрбір мұғалімге аян. Баланы дұрыс, түсініп, шапшаң және мәнерлеп оқуға үйрету мәтін бойынша жұмыс дұрыс жүргізілгенде ғана сабақ өзінің оң нәтижесін береді, тиімділігі артады, оқу сапасы жақсарады.
Мектептегі оқыту процесі сауат ашудан басталатыны белгілі.Сондықтан оның балаға ана тілін оқытып үйретуде алатын орны да ерекше. Сауат ашу жұмысының негізгі міндеті - балаға хат таныту, яғни оған оқу мен жазуды үйрету. Сонымен қатар , сауат ашу барысында оқушылардың тілі мен ой - өрісін жетілдіруге де баса назар аударылады.Соның нәтижесінде жас ұрпаққа тиісінше жалпы білім негіздерін меңгертіп, адамгершілік, патриоттық тәрбие беруге негіз қаланады.
Бастауыш сыныптарында ана тілі пәні - балалардың негізгі құралы. Ол оқуға үйрету сауат ашу кезеңінен басталады.
Жеке оқушылардан дыбыс, буын сөз, сөйлемдерді саналы дұрыс, анық, дауыстап оқуы талап етіледі. Сондай-ақ мәтінді оқу кезінде сөз мәніне, мағынасына назар аудару, сөйлемдер арасындағы байланысты түсіну, сол арқылы мәтін мағынысын түсініп, айтып беруге үйрену, сөйтіп түсініктерін біртіндеп күрделену бағытында мәнерлеп оқуды жетілдіру мақсаты көзделеді.
Оқуға үйретуге қойылатын негізгі талап - дауыстап, мәнерлеп және іштен оқуды меңгерту.
Педагогика ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан ағартушы ұзтаз Ж. Аймауытовтың ана тіл пәнінің алдына мақсаты оқушының оқу дағдысын қалыптастыру және жетілдіру керектігін алға тартады.
Дәстүрлі түрмен мұғалімдермен тексерілетін оқушылардың оқу жылдамдылықтары оқушылардың бойында берілген мәтінді 1 минут ішінде неғұрлым көп оқып шығу деген ұғым қалыптасып қалған. Ал мұғалімнің сен жақсы оқисың немесе жаман оқисың деген сөзі оқу деңгейін білдіретін ұғыммен сай келеді. Сөйтіп, оқушылар жақсы оқу үшін өздерінің алдына мәтінді белгілі бір уақыттың ішінде тез суылдатып оқып шығу мақсатын қойып, мәтіннің не тіліне, не мазмұнына, не кейіпкерлер бейнесі мен шығарманың идеясына мән бермейді. Осылайша оқылған шығарманың мазмұны ашылмай оқушыларда түсініксіздік, жалықтыру сезімін тудырады. Көркем шығармаларды ерекше дауыс ырғағына, екпініне қарай мәнерлеп оқып, негізгі кейіпкерлердің іс-әрекеттерін, көңіл-күйін дәл бейнелейтін сөздер мен сөз тізбектерін даралап оқу өкінішке орай жүзеге аспайды.
Оқу машығын қалыптастырудың мақсаты - баланың өзі оқыған сөйлемін, мәтінін толық түсінуі және сонда қолданылған сөздердің мағынасын меңгеруіне қол жеткізу. Мұны орындау үшін оқытушы баланың әрбір сөзді дұрыс анық оқуын үнемі қадағалап отыруы шарт. Әрбір сөзді дұрыс анық етіп оқыған бала сөзді түсінеді. Шапшаң оқудың алғы шарты орындалады. Осыдан шапшаң оқудың дұрыс оқумен, түсініп оқумен өте тығыз байланыстылығы көрініп тұрады. Оның үстіне сөзді дұрыс және түсініп оқу үшін мәтінді белгілі бір қарқынмен оқу қажет. Олай етпеген жағдайда мәтінді оқушы да, оны тыңдаушы да ештеңе түсінбейді.
Оқу жылдамдығын қалыптастыру бастауыш сыныптан басталады. Осы кезеңде баланың дұрыс оқуы, әрі жылдам, әрі мазмұнды түсіне оқи білу - үлкен еңбектің жемісі. Сондықтан жылдам оқу - оқушы үлгерімінің негізгі фокторы. Әдетте кімдер тез оқыса, сол көп оқиды, көп оқыса, көп біледі. Оқу жылдамдығы артқан сайын, есте сақтау қабілеті де, ақыл ой еңбегіне ынталығы да арта түседі. Кітап оқудың басты пайдасы қанша кітап оқығанында емес, керісінше, оқыған кітаптарының қаншасын түсінгенінде.

II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Оқудың түрлері мен сапалары
Бұрынғы өткен ұлы данышпан адамдардың көбісі тез оқу әдісін терең меңгерген, өз заманының озығы болған. Жай асықпай оқитын адамдарға қарағанда, әр түрлі зерттеулердің қорытындысына байланысты, тез оқи білетін адамдардың жүйке жұмысының өте белсенді күшті дамығанын және қарапайым өмірде де осы белсенділігінің арқасында көп жетістіктерге жететіндігі дәлелденген.
Тез оқу әдістемесі немесе техникасы дегеніміз не және не үшін қажет? Жалпы оқу сапасын арттыру үшін жай оқу керек па, әлде шапшаң оқу керек па? Жеделтетіп тез оқу әдісі неге маңызды және қай жерде пайдалы? Қарапайым өмірде адамдар тақырыпты жай, асықпай оқу пайдалы әлі түсініктірек деп қате пайым жасайды. Расында тез оқу дегеніміз тез игеру, тез түсіну, тез ұғыну ұғымдарымен тығыз байланысты. Оқымысты, жан-жақты адам дегеніміздің өзі - жеделдете тез оқи алатын, әртүрлі ақпараттарды тез игере алатын адам деген сөз.
Шапшаң оқуға балаларды 1сыныптан бастап баулу керек. Себебі, оқу жылдамдығы төмен бала өз сыныптастарына қарағанда үй тапсырмаларын орындау барысында оқып-түсіну үшін көп уақыт жұмсайды, шаршайды, оқуға деген ықыласы төмендеп, өзіне сенуден қалады. Нәтижесінде баланың оқу көрсеткіштері нашарлап, эмоционалдық күйзеліске ұшырап, оқуға мүлдем құлқы болмайды.
Сондықтан баланы алғашқы сабақтардан бастап әр түрлі әдістемелері арқылы тез оқу әдісіне машықтандырып, көп еңбек етіп, қызығушылығын тудыру керек. Тез оқу әдісіне қандай факторлар кедергі келтіруі мүмкін:
1) тақырыпты оқып шықаннан кейін, не туралы оқығанын түсінбеуі
2) сөздің астарын, мағынасын тусінбеуі
3) регрессия - көздің оқу кезінде қозғалу жылдамдығы, 1 сыныпта
4) көру аймағының аздығы, бұл дегеніміз бала көзінің қозғалтпай отырған кездегі, көзге жақын көрініп тұрған аумақ немесе кітап бөлігі
5) артикуляция, яғни жай ежіктеп оқу барысында, дауысын шығарып, оқу процесіне есту аппаратының (құлағының) қосарланып қатысып отыруы.
Міне осы факторлардың бәрін ескере отырып ең бірінші баланың көруі арқылы есте сақтау қабілетін дамытуға ерекше көңіл бөлу керек
Ол үшін сабақтарда:
1) түрлі суреттер топтамасын пайдаланып, көрсетіп, балалардан 1секунд ішінде жаттап алған нәрселерін сұрау
2) екі бағанға сөздер жазып, балаларға көрсетіп, оқытып қайталап сұрау
3) мағынасы қарама-қарсы сөздерді айтқызып жарыстыру
4) өткен тақырыптарды қайталап сұрап тұру
5) тақырыптың кез келген сұрақ қойып, жауабын тез тауып айтуға жаттықтыру
6) жаңылтпаштар оқыту
7) оқу жылдамдығын салыстырып, жиі жарыстыру, көрсеткіштерін күнделікке жазу
8) таныс тақырыпты оқытып, тез басқа таныс емес тақырыпқа көшу
9) тіркес немесе біріккен сөздерді жазғызып олардың қандай сөздерден құралғанын сұрау
10) берілген әріптерден сөз құрастыру; кім көп сөз, әрі кім тез?
Осындай әр түрлі жаттығулардан кейін, баланың оқуға деген құлшынысы артып оқуға белсене қатысып, өзінің оқуға тез бейімделе бастағанын байқамай қалады.
Баланы тез оқи білуге үйрету, бұл бүкіл білім беру ісінің негізгі фундаменті болып табылады. Өйткені бала әрі қарай осы оқу әдісін меңгеруіне байланысты әр түрлі пәндерді тез оқып, үйреніп, игеріп кетеді.
Оқу сапаларына оқу түрлері жатады. Оқудың алғашқы кезеңінен дұрыс оқудың негізі басталады. Осы кезде жеке сөзді әріптеп оқытпай (а-ғ-а-ш, б-а-л-ы-қ) буындап буындарды жалғастырып оқуды ( а-ғаш, ба-лық ) меңгерту қажет. Буындармен ойын ұйымдастыру, оқушыға күн сайын бірнеше буындарды тізбекпен көрсете отырып оқыту пайдалы болмақ. Кейде оқушы әріп, буын, сөз қалдырып кетсе, кейде екі рет қайталайды, буынды жұтып қояды, әріптерді алмастырып айтады. Қате оқыған сөзді таптыру, талдау жасатып, сол сөзге мағынасы жуық сөздер таптырту, қайта оқыту, тыңдап отырған оқушыларға түзеттіру тәрізді жаттығу түрлері орындалады. Түсініп оқу- оқушының оқыған мәтінінің мазмұнын анық, терең ұғынуы деп түсінсек, түсініп оқуды жүзеге асыруда алғашқы кезде өздеріне түсінікті, қызықтыратын, ішінде қиындық тудыратын сөздері өте аз сюжетті мәтіндерді таңдаған дұрыс.
Мысалы: Тиін.
Мынау-тиін(суреті). Оның үйі- ағаш қуысы (суреті). Ол жаңғақ(суреті) пен саңырауқұлақты(суреті) жақсы көреді. Адамдар тиінге тиіспейді. Балалар оны жақсы көреді.
Мұғалім түсініп оқуға жаттықтыруды балаға таныс: жануар, аң, тағам, жеміс, киім-кешек, құс жайлы жазылған жеңіл мәтіндерден бастау керек. Мұндай мәтіндерде заттың аты, сипаты, әрекеті және оқушыны адамгершілікке тәрбиелейтін сөйлемдер болғаны дұрыс.
2, 3, 4 сыныптарда мәтін мазмұны мен ұйымдастырылатын жұмыс түрі қиындайды. 2 сыныпта өтетін Ыбырай Алтынсариннің Ата-әжеме хат мәтіні бойынша төмендегідей жұмыстар жүргізуге болады:
1. Интерактивті тақта немесе мазмұнды суреттер арқылы пошта мекемесі, пошташы, хат түрлері, мекен-жайына қарай топталған хаттар көрсетіліп, ауызша талданады. Не білесің? Қалай аталады? Қандай қызмет атқарады? Қызметі... Пайдасы... Айырмашылығы...(білімдерін көрсету)
2. Шығарманың түрін, жанрын анықтау. Жазушы хатын кімге арнаған? Қандай сөйлемдер қолданған? Әр бөлікте не туралы жазылған? Аяқталған ойды тауып, ат қою. Атасы қандай ақыл берген? Тірек сөздерді, кейіпкерді табу, оған мінездеме беру, автордың негізгі ойын анықтау үшін ауызша талдау арқылы түсінуіне жағдай жасалады. Сөздік жұмыс ұйымдастырылады.(мұғалімнің көмегімен түсінуі тиіс)
3. Хатты қолданып көрдің бе? Адамдар не үшін қолданады? Хат жазу арқылы оның түрлері мен ерекшеліктерін байқату. Ол тиімді ме екен ? Неліктен? Электронды поштаны естідің бе? Қайсысында жазылған хат жылдам жетеді деп ойлайсың? деп ізденіске түсіріп, ойларын дәлелдетіп, өмірмен байланысы анықталады.
4. Сипаттау, суреттеу, жалғастыру, электронды пошта мен жай поштаның ортақ белгілерін табу арқылы білімдері жинақталады.
Оқудың екі түрі бар: дауыстап оқу, іштен оқу. Оқудың бұл екі түрі де бастауыш сыныпта қолданылып, дамытылады.
Сауат ашу кезеңінде дауыстап оқу жүзеге асырылады, өйткені балаларға іштен оқытсақ, оның оқу деңгейін тексере алмаймыз. Дауыстап оқыту арқылы оқуға енді төселіп отырған оқушылардың оқу сапасын дұрыс, яғни түсініп, мәнерлеп оқуын, оқуға шапшаңдығын байқауға болады.
Әліппеден кейінгі кезең материалдарын оқыту кезеңінде іштен оқуға дағдыландыра бастаймыз. Іштен оқуға үйретудің маңызы зор. Тек дауыстап оқуға үйренген бала мектептің негізгі білім жүйесіне көшкен кезде көп қиыншылыққа кездеседі. Біріншіден, оқушы сабаққа дайындалу үшін жеке өзі ғана болуы керек. Дауыстап оқып отырса, қалған оқушыларға зияны тиеді. Оқу залдарында сабаққа дайындалу қиынға түседі. Екіншіден, оқу шапшаңдығы дамымайды. Дауыстап оқығаннан гөрі іштей оқу жылдамдығы артады. Мысалы: 2-сыныпта дауыстап оқығанда, оқу шапшаңдығы минутына 35-50 сөз болса, іштен оқығанда, оқу шапшаңдығы 45-60 сөз болады. 3-сыныпта дауыстап оқығанда, минутына 60-75 сөз болса, іштей оқығанда 80-100 болады. 2,3,4 сыныптарда оқудың екі түрі де қабаттаса жүргізіледі. 3,4 сыныпта дауыстап оқудан гөрі іштей оқуға баса назар аударған жөн. Оқушыларға жаңа материалды өздігінен іштей оқып түсіну қиын. Сондықтан мәтінді іштен оқуға тапсырмас бұрын саналы, түсініп оқуға дайындық жұмыстары жүргізіледі. Жаңа тексті алдымен дауыстап оқытып, содан соң ғана іштен оқуға нұсқау беруге болады.
Оқушының іштен оқуға қаншалықты төселгенін байқау үшін, түсінуге жеңіл материалдарды іштен оқуға беріп, оқып шыққан соң, әр түрлі әдіс-тәсілмен түсінгенін байқау жұмыстарын жүргізген дұрыс. Мұғалім оқудың бұл екі түрін де іске асыру кезінде оқу сапаларына назар аударуы керек. Оқу сапаларына жататындар: дұрыс оқу, түсініп оқу, мәнерлеп оқу, шапшаң оқу.
Мәтінді дұрыс оқу жеке сөйлемді дұрыс оқудан тұрады. Дұрыс оқу үшін оқушылар төмендегідей талаптарды орындауы керек:
1. Сөзді оқығанда әріптеп оқымай, буындап, буындарды жалғастырып оқу, ша-на-лар, то-қу.
2. Оқып тұрған сөздің алдынан не артынан, не ортасына артық дыбыс қоспай, не түсірмей оқу, ұқсас дыбыспен ауыстырмай оқу.
3. Бір дыбысты не буынды ұзақ созып, не екі рет айтпау а-на, баа-ла, а-на-на, ба-ба-ла, т.б.
4. Бір сөз орнына екінші бір сөзді, мағынасына сәйкес келетін айтпау, сөйлем соңындағы сөзді, буынды жұтып қоймау.
5. Ұсақ дыбыстарды, тілі келмейтін дыбыстарды ауыстырмау.
Сауат ашу кезеңінде оқушылар бұл талаптарды орындамай, оқу кезінде көптеген қателер жібереді. Сондықтан мұғалім оқудың қалған сапаларын жүзеге асырып, оқу дағдысын жетілдіру үшін, оқу сапасының негізі болып табылатын дұрыс оқу түріне баса назар аудару керек. Егер бала оқуға үйрету кезінде қате оқыса, мұғалім дереу дұрыс оқуға үйрету керек. Бұл жұмыстарды төмендегіше топтап көрсетуге
болады.
1. Әр оқушының оқу дағдысын мұғалімнің жеке есепке алып, сол бойынша жұмыс жүргізуі.
2. Қате оқыған сөзін оқыту, сөзді дұрыс оқымағанына көз жеткізу. Мысалы, тон деген сөзді оңн деп оқыса, сан мен сандық ұғымды қарапайым тілмен түсіндіріп, кеспе әріп, буынмен жұмыс жасату ба-бал-ала, доп-топ, ас-аш.
3. Сөздің, сөйлемнің мағынасын түсіндіру арқылы дұрыс оқуға үйрету. 4. Ұқсас дыбыстарды артикуляциялық жаттығулар арқылы дұрыс дыбыстауға үйрету. Мысалы, ш дыбысы тіл алдынан жасалса, с дыбысы тістін бір-біріне тиюінен жасалады.
5. Жаңылтпаштар айтқызып, тілін сындыру.
6. Орфоэпиялық талаптарға сай оқыту.
7. Оқушының өзіндік ерекшеліктерімен санасу, көзі нашар, құлағы нашар еститін, қабылдауы төмен олармен жеке жұмыс түрін ойластыру. 8. Мәтіндегі сөздің мағынасына қарай лайықты дауыс ырғағын, интонациясын сақтап оқуға үйрету. Дұрыс оқымаса, мұғалім дұрыс оқып беріп, оқушыға қайталаттырады немесе жақсы оқитын оқушыға оқыттырады.
Оқудың сапалық қасиетінің екінші бір түрі - түсініп оқу. Түсініп оқу дегеніміз - оқушыға оқыған сөз не сөйлемнің мағынасын, ондағы айтылған ойды дұрыс түсініп, оны екінші бөлімдегі айтылған оймен байланыстыруы. Сондай-ақ, тұтас мәтіндегі негізгі ойды айырып, оған өзінің көзқарасын білдіру.
Түсініп оқу дұрыс оқу сапасы арқылы іске асады. Егер бала оқыған материалын дұрыс оқымаса, онда айтылғалы тұрған ойды аңғармай, сөйлемдер арасындағы логикалық, психологиялық байланысты дұрыс қабылдай алмайды.
Егер оқушы оқыған материалдарының мазмұнын саналы түрде меңгермесе, оқушыда белгілі бір икемділік, өмір, зат, құбылыс табиғат, адам, олардың іс-әрекеті туралы өзіндік көзқарасы болмайды. Мұндай жағдайда оқу сабағы өзінің алдында тұрған негізгі мақсат-міндетін де шешпейді, сондықтан, бастауыш сынып мұғалімі дұрыс оқыта отырып, оқығанын түсіну, саналы меңгерту жұмыстарына да ерекше мән беруі керек.
Өз бетінше мәтінді оқы, оның мазмұнын өз сөзімен айтып беру - бастауыш сынып балалары үшін қиынға соғады. Бұған қарағанда, олар ауызша айтылған әңгімені тез қабылдап, өз сөздерімен жеткізе алатынын байқатады. Өйткені ауызша айтылған сөзді қабылдауда бала үннің, дауыс ырғағының қалай естілетініне көңіл бөледі. Айтылудағы дауыс интонациясы мәтін мазмұнын дұрыс түсінуге көмектеседі.
Мәтінді өз бетінше оқығанда оқудың түрі мен техникасын сапасын жақсы меңгерген, сөздік қоры мол бала тез түсініп, түсінгенін айтуы мүмкін. Ал керісінше жағдайда мұндай іс-әрекет жүзеге аспайды.
Оқушы оқығанын саналы түрде түсініп, толық қабылдауы үшін мұғалімге көптеген жұмыс түрлерін ойластырып, әдіс-тәсілдерді іріктеуіне тура келеді. Мұндай жұмыс түрлерін шамамен төмендегідей бағытта топтап көрсетуге болады:
І. Оқытылатын мәтінге байланысты мұғалімнің өз дайындығы.
Оқушыға оқытылатын мәтіннің қашан оқылатынын, оның мазмұнын, ондағы айтылатын негізгі идеялық ойды мұғалімнің күні бұрын толық білуі.
Оқу материалының көлемін, ауыр-жеңілдігін, өткен материалмен байланыстылығын ескеріп, саналы түрде түсініп оқуға итермелейтін әдіс-тәсілдерді іріктеуі.
Мәтінде кездесетін түсініксіз сөздер мен образды ой оралымдарын бала лексиконына ендіру, мағынасын түсіндіру жұмыстарын ойластыруы.
Ұзақ мәтіндерді бөлімдерге бөліп, ат қоюы. Шығарманың идеялық мазмұнына сәйкес қорытынды ой дайындауы.
ІІ. Мәтінді түсініп қабылдауы үшін оқушылармен жүргізілетін жұмыстар:
Оқытылатын мәтінге дайындық ретінде алдын ала экскурсияға шығару, әр түрлі тәжірибе жасату.
Өтілетін тақырып мазмұнын толықтыратындай қосымша сыныптан тыс оқу материалдарын беру, оқыту.
Жұмбақтар, мақал-мәтелдер, тақырыптық суреттер іздету.
Ән, табиғаттану, бейнелеу өнері сабақтарында өтілетін мәтіндерге сәйкес жұмыстар жасату. Материал осы пәндермен байланысты болатын жағдайда. Мысалы, Наурыз мерекесі немесе, 8-наурыз мерекесі қарсаңында осы тақырыпта алдын ала әндер үйрету, жыл мезгілдеріне байланысты суреттер жинату.
ІІІ. Жаңа материалды түсініп қабылдау үшін сабақ үстінде жүргізілетін жұмыстар:
Кіріспе әңгіме.
Мұғалімнің мәтінді тұтас баяндауы не оқып беруі.
Сөздік жұмысы.
Бөлім-бөлім бойынша оқушыларға дауыстатып оқыту.
Сұрақ-жауап арқылы не түсінгендерін, қалай түсінгендерін байқау.
Іштен оқу.
Қажетті жағдайда оқудың басқа түрлерін іске асыру. Мысалы: рөлге бөліп оқу, теріп оқу, бөлімге бөліп оқу.
Түсінгендері бойынша бөлімге ат қою, мазмұндық сурет салу, мазмұнына сәйкес мақал-мәтел айту.
Осы әңгімеге ұқсас, идеялық ойын аша түсетін қосымша әңгімеге өлең, т.б. айту.

2.2 Мәтінді қалай қабылдағанын байқау, алған білімін білікке айналдыруға бағытталған қорытынды әңгімеге өткізу.

Осындай жұмыс түрлері өз жүйесін тауып жүргізілгенде ғана бала оқу материалын толық түсініп, өзінің бойына рухани азық алмақ.
Бастауыш сынып оқушыларын дұрыс оқуға үйрету үшін қойылатын талаптың бірі - мәнерлеп оқу. Дауыс интонациясын сақтап оқығанда ғана бала дұрыс оқиды әрі оқығанын түсінеді. Бұдан шығатын қорытынды: оқудың сапалары бірімен-бірі тығыз байланысты, бірін-бірі толықтырып отырады. Түсініп оқу үшін дұрыс оқу
керек. Мәнерлеп оқу үшін оқып отырғанын түсіну керек. Мәнерлі оқылмаса, дұрыс оқыды дей алмаймыз. Ендеше бастауыш сыныпта мәнерлеп оқуға үйрету сауат ашу кезеңінен басталады. Сауат ашу кезеңінің дайындық сатысынан бастап сөйлеуге үйретеміз. Ал оның басты үлгісі - мұғалімнің өзінің дауыс интонациясы. Мәнерлеп оқу дегеніміз - дұрыс оқу, сонымен бірге дауыс инонациясы арқылы сөйлем не мәтіндегі негізгі ойды жеткізу, мазмұндық ой екпінін қоя білу, кейіпкер көңіл-күйін сезіне оқу. Екінші сөзбен айтқанда, қарапайым сөйлеу тіліне жақын, еркін оқу, дауысты құбылтып, тыңдаушысына әсерлі етіп жеткізу.
Баланы мәнерлеп оқуға үйрету үшін мұғалімнің өзі мәнерлеп оқу техникасын жетік біліп, оның оқушыларына меңгерте алатындай дәрежеде болуы керек.
Көркем шығарманы мәнеріне келтіріп, әсерлі оқу үшін ең алдымен дыбыстау мүшелерінің қызметіне, әр дыбыстың жасалуына, естілуіне, оқылуына баса назар аударып, түрлі жаттығулар жасатып отырған жөн. Оқудың сөйлеудің мәнелі болуы дұрыс, еркін дем алуға байланысты. Оқу процесінде ауаны керегінше жұтып, сыртқа бірден сарқып шығармай, ерікті түрде дем алып, орынды пайдалана білсек, бұл мәнерлі оқудың негізгі құралы болмақ.
Мәнерлі оқуда дауыстын маңызы зор. Дауыс сөйлеу мүшелері мен ауаның бір-біріне соқтығысуымен жасалады. Соның ішінде дауыстың ажыратылуы дауыс шымылдығына тікелей байланысты. Дауыс шымылдығында пайда болған үн дыбыстау мүшелері арқылы өткенде әр түрлі реңге ие болады. Сөйлеу мүшелерінің физиологиялық құрылысында кемшіліктер болмаса, дауыс таза, күшті, анық шығады. Ал сөйлеу мүшелерін күтпей, суыққа шалдырса, дауыс қырылдап, дауыс шықпай немесе міңгірлеп, түсініксіз болуы мүмкін.
Әр адамның өз дауысы болады, өйткені әр адамның өзінше анатомиялық, физиологиялық ерекшеліктері бар.
Дауыстың өзіндік сапасы болады, олар: дауыс күші, қарқыны, дауыс тембрі. Сөйлеу, не оқу кезінде дауыс күші бірде жоғары, бірде төмен болады.
Мысалы: құмырсқа мен қара қоңыз бір сыныпта оқып жүр.
Құмырсқа күн сайын бес алып, қоңыздың күнделігі екіге тола берді деген сөйлемдерде көтеріңкі дауыспен оқылатын сөздер - бір сыныпта, күн сайын, екіге, ал жай, төмендеп оқылатын сөздер - оқып жүрді, алып, тола берді, артынша бір қалыпта оқылатын сөздер - құмырсқа мен қара қоңыз, құмырсқа бес, қоңыздың күнделігі. Осы сөздерді оқудағы дауыс қарқыны темпі орташа болып келеді. Бұл сөйлемдерді тез оқуға болмайды. Ал дауыстың тембріқұбылуы тыңдаушыға әсер ететіндей болуы керек. Құбылта оқу шығарманың мазмұнын дұрыс түсінгенде ғана іске аспақ.
Дауыстың құбылуын, әсіресе мысал жанрында берілген Көркем шығармаларды оқығанда анық байқауға болады. Мәнерлеп оқуда дикцияның мәні зор. Дикция сөйлеудің тазалығы мен ашықтығы. Бастауыш сынып мұғалімдерінің, дикциясы ашық, таза болуы керек, сөйлеу тілінде мүкісі болмауы керек. Ол үшін мұғалім дыбыстардың жасалуының артикуляциясын жақсы біліп, сөйлеу барысында оны дұрыс қолданып, оқушыларынан да соны талап етіп, түрлі артикуляциялық жаттығулар жасап отырғаны жөн. Мәнерлеп оқуда дауыс ырғағы-интонацияның орны бөлек. Көркем сөз оқушы адамның шығармадағы кейіпкерлердің көңіл-күйі, ішкі сезімін, жан дүниесін тыңдаушыға сан алуан дауыс сазы арқылы жеткізуін интонация дейміз. Интонация дұрыс болу үшін оның элементтерін дұрыс, бір-бірімен ұштастыра пайдалануымыз керек. Олар дауыс күші, тембрі, екпін, пауза түрлері, сөйлеу мелодия нормативтік дауыс ырғағы.
Енді қалған элементтеріне қысқаша түсінік берелік. Интонацияны сақтауда кідірістерді дұрыс пайдаланудың маңызы зор. Кідірістер пауза логикалық, психологиялық, грамматикалық болып 3-ке бөлінеді. Әрбір сөйлемде айтылатын ойға қазық болатын жеке сөз, не сөз тіркестері болады. Бұл сөздер сөйлемдегі басқа сөздер мен сөз тіркестерінен көтеріңкі оқылып, тыңдаушының назарын өзіне аударады. Мұндай сөйлем ішіндегі мағына жағынан мәні басым сөздерге логикалық екпін түсіріліп, логикалық кідіріс жасалып, мәнерлі оқылуы керек. Мысалы, Сүлеймен деген патша кірпі мен қарғаға былай деп бұйрық береді:
Сен, қарға, бір күнде жер дүниені аралап, жақсы сайрайтын құс тап. Қазақтың халық ертегісінен. Бұл сөйлемде логикалық кідіріс Сүлеймен деген патша, сен, қарға, бір күнде деген сөз тіркестерінен соң жасалады. Өйткені, ой екпіні осы тіркестерге түсіп тұр. Логикалық кідіріс жасап, ой екпіні дұрыс білу үшін сөйлем мағынасын, сөйлемдегі сөздердің бір-бірімен грамматикалық байланысын таба білу керек.
Психологиялық кідіріс мәтіннің мазмұн-мағынасын, ондағы кейіпкердің іс-әрекетіне, оның көңіл-күйінің құбылуына байланысты оқылады. Мәтінді оқығанда психологиялық кідіріс дұрыс жасалса, тыңдаушы әрі қарай не болатынын тағатсыздана күтеді.
Біраз сайрасам қайтеді?... депті бұлбұл жалынып.
Жолбарыс: Мен саған сайрағанды көрсетейін, - деп ұмтыла бергенде, бұлбұл пыр етіп ұша жөнеліпті. Мақтаншақ жолбарыс. Бұл мысалда психологиялық кідірістер сайрасам қайтеді, жолбарыс, сайрағанды көрсетейін деген тіркестерден кейін қойылады.
Грамматикалық кідірістер-тыныс белгілеріне байланысты қойылатын кідірістер. Жазуда белгілі бір нормативті басшылыққа ала отырып, сөйлемге тыныс белгілерін қоямыз. Тиісті тыныс белгілерін сөйлемнің мән-мағынасына байланысты қою - сауаттылықтың негізі. Ал осы сөздерді оқуда тыныс белгі қойылған жерге грамматикалық немесе нормативтік кідіріс жасау - мәнерлеп оқудың негізгі шарты. Әрбір тыныс белгіге кідіріс жасаудың өзіндік ерекшелігі бар. Хабарлы сөйлемнің соңында қойылатын нүкте кілт тоқтамай, сөз соңындағы сөз не тіркес бояу созылыңқырай оқылады. Сол сияқты бастауыштан кейін қойылатын сызықшаға арнайы тоқталып, кідіріс жасалмаса, бастауыштың синтаксистік қызметінің өзгеріп кетуі мүмкін. Ол - инженер Асыл. Ол инженер - Асыл. Бірінші сөйлемде ол сөзі бастауыш болса, екінші сөйлемде анықтауыш қызметін атқарып тұр.
Оқу саласының бір түрі шапшаң оқу. Шапшаң оқуға үйрету сауат ашудың әліппе сатысының соңына таман жүргізіле бастайды. Дұрыс оқуға төселген бала біртіндеп шапшаңдықты қосып отыруы керек. Шапшаң оқу қалай болса, солай тез оқу деген сөз емес. Түсініп, мәнерлеп оқуды жүзеге асыра отырып оқу деген сөз. Сондықтан да оқу бағдарламасында оқушылардың, оқу шапшаңдығына, икемділігіне қойылатын талаптың бірі - оқушылардың 1 минутта оқу жылдамдығының сөз санымен берілуі. Мысалы: 1-сыныпта - 15-20 сөз, 2-сыныпта - 25-30 сөз, 3-сыныпта - 60-75 сөз, 4-сыныпта - 80-90 сөз.

2.3 Мәтінді қабылдаттыру үшін істелетін жұмыстар

Қазіргі заманда оқыту технологияларын меңгерту өте күрделі де ұзақ үрдіс. Оқу ағарту ісін қайта құру жаңаша ойлау қабілетіміз бен ізденістерімізге байланысты. Ахмет Байтұрсынов: Ең әуелі мектепке керегі - білімді, педагогика мен әдістемеден хабардар, оқыта білетін мұғалім деген. Ана тілі оқулықтарындағы түрлі тақырыптың мәтіндерді қабылдату үшін көптеген жұмыстар істеледі. Ол - жаңа әдістерді іздестіру, оларды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.