Балаларының психологиялық қабілетін айқындау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе

Негізгі бөлім
1. Бала - біздің болашағымыз
2. Ата - ана қамқорлығынан айырылған балалармен әлеуметтік жұмыс жүргізу
3. Ата - ананың бала тәрбиесіндегі қателіктер
4. Ата - ана қамқоршылығынан айырылған балаларға психологиялық көмек
5. Ата-аналардың қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеудің өзекті мәселелері
6. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың құқықтары
7. Ата-ана қамқорлығынан айырылған жасөспірімдермен психологиялық жұмыстың бағыттары
8. Қазіргі жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктері
8.1. Жасөспірімдердің психикалық дамуының жас ерекшеліктері
8.2. Ата-ана қамқорлығынан айырылған балалардың психологиялық даму ерекшеліктері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың өмірінің басты ерекшелігі - жалпы айыру жағдайында өмір сүру. Бұл термин баланың өмірлік қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігінен айыруды немесе шектеуді білдіреді. Басқаша айтқанда, баланың аналық махаббатқа, эмоционалды жылуға, физикалық белсенділікке, әртүрлі әлеуметтік байланыстарға және т. б. қажеттіліктері қанағаттандырылмайды.
Бала үшін ең маңызды байланыс - бұл анамен байланыс. Баланың өмірінде ананың болуы оның әртүрлі өмірлік қиындықтарды жеңе білу қабілетін қалыптастыру үшін қажет, онымен байланыс оған қиын немесе қауіпті жағдайларда белсенді болуға көмектеседі. Ана қамқорлығының тұрақтылығы мен қарқындылығы кішкентай баланың әлемге деген негізгі сенімін көрсету үшін қажетті жағдайлар болып табылады. Аналық депрессияның ең ауыр салдары қорқыныш, агрессивтілік, басқа адамдарға және өзіне деген сенімсіздік тудыратын мұндай сенімнің болмауы болады.
Жеке тұлғаның және қарым-қатынастың елеулі бұзылуы әлеуметтік айыру жағдайында (басқалармен толық байланыстың болмауы немесе болмауы) туындайды. Жабық мекеме жағдайында тәрбиеленетін балалар эмоциялардың жарылыстарымен сипатталады - қатты қуаныш, ашу-терең, тұрақты сезімдердің болмауы аясында. Мұндай балалардың қарым-қатынасы интрузивтілікпен, махаббат пен назар аударудың қажымас қажеттілігімен сипатталады. Сонымен қатар, уақыт өте келе жетім балалар ересектер мен құрдастарына деген қарым-қатынасты бала үшін практикалық пайдалылығына, сүйіспеншілікке терең бойламау қабілетіне негізделген.
Негізгі қажеттіліктерді тұрақты емес немесе дұрыс емес қанағаттандыру тіркеменің қалыптасуындағы қиындыққа немесе бұрмалануға әкеледі. Балалар үйі жағдайында тіркеменің бұзылуы көбінесе эмоционалды байланыстардың тым тұрақсыздығы мен қысқа мерзімділігіне, сондай-ақ баланы әртүрлі патронаттық отбасыларға бірнеше рет және қысқа уақытқа орналастырудан туындайды. Тіркеменің бұзылуының негізгі көріністері баланың ересектермен байланыс орнатқысы немесе қарым-қатынасты сақтағысы келмеуінен көрінеді.
Әлем жетім күрделі, противоречив және непредсказуем. Ата-аналар тірі, сонымен бірге олар жоқ. Бір жерде үй бар, бірақ олар баланы оған жібермейді, өйткені енді өздерін ата-ана деп атауға құқығы жоқ адамдар қалды. Баланың өткенінде-ауырсыну және жоғалту, қазіргі кезде-шексіз күту, болашақта - жалғыздықтан қорқу, шатасу және белгісіздік.
Әрбір болашақ әлеуметтік жетім дисфункционалды отбасының кішкентай әлемінде өмір бастайды. Әлемде отбасылық жанжалдар мен қатты дау-дамайлар, ата-аналардың үмітсіздігі, мас үмітсіздік. Балабақшадағы, ауладағы, мектептегі гүлденген ересектер мен балаларды аяушылық, қабылдамау және қорлау әлемінде.

Көп ұзамай, әдетте, әкесі баланың әлемінен жоғалып, өгей әкелері немесе пәтерде ұзақ немесе қысқа түнейтін ағасы басталады. Анам ауыр өмірге шағымданады, әкесін қорлайды, жиі ішеді.
Осы заманғы әлемдік қауымдастықтың дамуы мемлекеттер арасында шекараның ашықтығын, әр түрлі елдердегі адамдардың, ұлт ӛкілдерінің, этникалық топтардың бірбірімен еркін қарым-қатынасын қамтамасыз етеді, соның арқасында біздің елімізге деген қызығушылық артуда, соның бірі - халықаралық бала асырап алу мәселесі. Дегенмен, бүгінде республикада жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған 205 мекемеде 17486 бала тәрбиеленуде.
Зерттеу жұмысының объектісі: ата-ана қамқоршылығынан айырылған балаларға психологиялық көмек беру мүмкіндігі.
Зерттеу пәні: балалардың бойында еңбек ету ынтасын, еңбек ету қажеттілігін ояту, кез келген жұмыстан қоғамдық ойды көре білуге үйрету, оны жігермен, ынтамен орындату.
Зерттеу мақсаты: ата-ана қамқоршылығынан айырылған балаларға психологиялық көмек беру жолдарын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
1. Ата-ана қамқоршылығынан айырылған балаларға психологиялық көмек беру теориясын қарастыру.
2. Балаларының психологиялық қабілетін айқындау.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Негізгі бөлім
1. Бала - біздің болашағымыз

Бала - біздің болашағымыз. Бұл терең мағыналы, астарлы ойларға толы, жаныңды сезімге жетелейтін, қасиетті сөз. Ата - ана, ересектер қауымдастығының барлық іс - әрекеттері балаларға тәрбие беріп, ана мейірімділігі пен шапағат нұрын сыйлауға; жетелеуге; жағдайын жасауға; білім беруге; асырап алып, мәпелеуге; аялап, қамқорлыққа алуға бағытталатыны шындық. Жиырма бірінші ғасыр таңында бала құқығы мен оның әлеуметтік - психологиялық жағдайы, денсаулығы, өміріндегі белсенділік пен қоғамдағы алатын рөлі жайлы аса көкейкесті мәселелер республикалық, дүниежүзілік деңгейде қарастырылуда. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан - 2050 Стратегиясында жетім балаларды отбасылық орналастыру түрлерін дамыту, бала асырап алушыларды қолдау, жетім балалардың өсуінің жалпы әлемдік үрдісіне қарсы әрекет ету қажеттігін атап өткен болатын. Қазақстан баланы отбасында тәрбиелеп дамыту үшін барлық жағдайлар жасауға әрекеттенуде.
Әр баланың отбасылық тәрбие алып, ата - ананың аялы алақанында болуы табиғи заңдылық. Ал қазіргі таңда, жетім балалар санының өсуі қоғамға, жалпы адамзатқа кері үрдіс болып отыр. Шынымен де жетім, тастанды, ата - ана құқығынан айырылған балалар саны өсе беретін болса, болашағымыз не болмақ? Қазақ жерінде ата - ана қамқорынсыз өскен балалар тағдырына кім жауап береді? Әрбір бала өзін отбасының бір мүшесі ретінде сезіну үшін мемлекет қандай іс - шаралар қолдануда? - деген сұрақтар жалғыз бізді емес, бүкіл адамзатты алаңдатуда. Бүкіл адамзат деп атауым да бекер емес, себебі қазіргі таңда шетел елдері де қазақ балаларына аса қызығушылық таныта отырып, өз отбасының бір мүшесі ретінде қабылдап, әке мен ана бақытын сыйлауға, асырап алуға деген мүмкіндіктерін арттыруға тырысуда. Бүкіл әлем бала құқығы мен өмірі үшін жан салып, аса ірі іс - шаралар атқарып жатыр. Алайда, олардың дамуы мен өмірлік бала бақыты үшін қаншалықты деңгейде халқымыз үлес қоса алады? Олардың тұлғалық дамуы мен бойларында отбасылық негіздерін қалыптастыру үшін қандай жұмыстар атқаруымыз қажет? - деген сұрақтар осы зерттеу жұмысында қарастырылады.
Әрбір тұлғаның қоғам алдында өзіндік міндеттері мен борыштары болады. Бүгінгі тату, бейбіт қоғамның өмір сүру ережелері көмек көрсету мен қолдау сынды ұғымдармен тең болғандай. Осы қағиданы ұстана отырып, өзекті сұраққа айналған, бала тағдыры сынды мәселелер біртіндеп өз шешімдерін таба бастады. Мәселен балалар үйінен отбасымызға бір ұл баланы патронаттық тәрбиеге алдық. Бұл зерттеу жұмысы 2012 жылдан бері жалғасып келеді. Дәл осы кезең аралығы нағыз танымдық зерттеу жылдарына айналды. Қазақстан азаматы атанып, бір үлкен отбасы болып отырғандықтан, осындай үлкен жауапкершілік алуды борыш деп таныдық. Ең алғаш санамыздағы ой, жетім балалар санын азайту болатын, ал қазір бұл үрдісті тоқтату оңайға түспейтінін біліп, ата - анасыз қалған балаларға үлгілі тәрбие беру мен отбасылық тәрбие алу мүмкіндіктерін жетілдіруді басты мақсатымыз деп таныдық.
Баланы отбасына тәрбиелеуге берудің ең көп таралған түрлері, қамқоршылық пен қорғаншылық. Қамқоршылық отбасына алу кезінде баланың қамқоршысымен туыстық байланыстарын қарастырады. Қорғаншылық ұғымы қамқоршылыққа жақын келеді. Олардың айырмашылығы: қамқоршылық 14 жасқа дейінгі балалар үшін, ал қорғаншылық 14 - 18 жас аралығындағы балалар үшін белгіленген. Балалардың көп бөлігі қамқоршылыққа қарағанда, қорғаншылыққа алынады. Статистикалық деректерге сүйенетін болсақ 2006 жылы 31 305 бала қамқоршылық пен қорғаншылыққа алынған болса, 2012 жылы бұл балалар саны 21 736 - ға дейін азайған екен. Бұл қорғаншылық пен қамқоршылыққа алу, отбасына алынатын балалардың үлесінің ішінде өзгелерге қарағанда бірнеше есе көп бөлігін құрайды.

2. Ата - ана қамқорлығынан айырылған балалармен әлеуметтік жұмыс жүргізу

Балалық шақ - бұл психологиялық тұрақтылықты, адамдарға жағымды моральдық бағдарлауды, өміршеңдік пен мақсаттылықты қамтамасыз ететін тұлғаның іргелі қасиеттері қалыптасқан кезең. Жеке тұлғаның бұл рухани қасиеттері өздігінен дамымайды, бірақ ата-ананың сүйіспеншілігі жағдайында қалыптасады, отбасы баланың танылу қажеттілігін, басқа адамдарға жанашырлық пен қуануды, өздері үшін және басқалар үшін жауапкершілікті сезінуді, көп нәрсені үйренуге деген ұмтылысын тудырады. Бірақ елде жыл сайын шамамен 100 мың адам анықталады. қамқорлыққа мұқтаж балалар, олардың отбасын алмастыра алатын ересектер.
Баланың эмоционалды түрде өзін жайлы сезінуі үшін оның өмірін, физикалық денсаулығын, айналасындағы адамдармен қарым-қатынас сипатын, жеке жетістіктерін анықтайтын арнайы жағдайлар қажет. Өкінішке орай, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар тәрбиеленетін мекемелердің барлық түрлерінде тіршілік ету ортасы әдетте жетім, баспана, казарма болып табылады. 1986 жылы зерттелген 150 балалар мекемесінің бестен бір бөлігі ғана жақсы және көрнекі.
Жетімдік мәселесін талдау бұл балалардың өмір сүру жағдайлары олардың психикалық дамуына кедергі келтіретінін және жеке тұлғаның дамуын бұрмалайтынын түсінуге әкелді.
Балалар үйлеріне, балалар үйлері мен мектеп-интернаттарға түсетін балалар, әдетте, өз анамнезінде күрделі көрсеткіштерге ие болады. Олардың физикалық және психикалық дамуында ауытқулар болуы мүмкін. Көбінесе, ақыл-ой дамуының кешігуі, жеке дамудың бұрмалануы (эмоционалдық саладан өмірлік перспективаға дейін), жыныстық сәйкестендірудің бұзылуы және т.б. көбінесе бұл балалар Есірткіге және криминогендікке бейім.
Бүгінгі таңда күнделікті қолданып жүрген және теориялық зерттеулерде кең тараған екі ұғым қалыптасқан, олар: жетімдік және әлеуметтік жетімдік ұғымдары. Жетімдік - әлеуметтік құбылыс ретінде адамзат қоғамы пайда болғаннан бар. Сан жылдық соғыстар, эпидемиялар, уайым-қайғы және т.б. бірнеше себептердің нәтижелері, балаларды ата-аналарынан айырып, жетімдер қатарына әкеп қосып отырған.
Қазіргі кездегі негізгі себебі болып біріншіден, ата-аналардың баласынан бас тартуы, екіншіден ата-аналық құқығынан шектелуі, үшіншіден әлеуметтік соққылардың нәтижесінде балалардың ата-ана қамқорынсыз қалуы, төртіншіден, атаананың тілеуінсіз туған нәрестелердің тууы саналады.
Отандық заңда-жетім балаларды екі категорияға бөліп қарастырады:
1. Жетім балалар
2. Қамқорсыз қалған балалар.
Жетім балалар қатарына бір не екі бірдей ата-анасынан айрылған балалар
жатады. Қамқорсыз қалған балалар қатарына-ата-анасы бар, бірақ, олармен әртүрлі жағдайдың нәтижесінде байланыстары үзілген балалар жатады.
Әлеуметтік жетімдік - бұл әлеуметтік құбылыс қоғамдағы балалар санынан көрінеді.
Оған:
-ата-аналарынан айрылған
-ата-аналары ата-ана құқығынан айрылған;
-ата-ана қарауынсыз қалған;
-ата-анасы белгісіз кеткен балалар жатады.
Әлеуметтік жетімдік-отбасындағы кризистік жағдайдан пайда болатын құбылыс болып табылады.
Әлеуметтік жетімдіктің көбеюінің себебі болып:
-ата-ана құқығынан айрылу;
-тұрғындардың тұрмыс жағдайларының нашарлауы;
-нашақорлық пен алкогольге құмарлық;
-ата-аналардың денсаулық жағдайына,физикалық немесе психикалық жағдайына байланысты балаларын тәрбиелеуге мүмкіндігі жоқ отбасылар санының өсуі;
-қалыпты өмір сүру мүмкіндігі жоқ отбасыларының көбеюі;
-кәмелет жасқа толмаған ата-аналардың балаларды тастап кетуі табылады.
Жетім балалар бұл жасы 18-ге толмаған немесе ата-аналары жоқ қайтыс болған. Яғни белгілі бір себептермен бала тәрбиесімен айналыспайды, бала жағдайын ойламайды. Осындай жағдайларда мемлекет пен қоғам бала қамқорлығын өзіне алады. Сонымен ата-ананың қамқорынсыз қалған бала санатына ата-анасы:
- қайтыс болған;
- ата-ана құқығынан айлылғандар;
-ата-ана құқығына шектелгендер;
-бас бостандығынан айрылғандар;
-бала тәрбиесінен бас тартқандар;
Балалардың, оның ішінде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мемлекетіміз ұстанған саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында осы санаттағы балалардың құқықтарын қорғау саласына қажетті нормативтік-құқықтық база
жасалынды. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес әрбір бала отбасында ӛмір сүруге және тәрбиеленуге құқылы.
Жетімдіктің алдын алудың негізгі деңгей құқықтық база болып табылады.
Сонымен бірге, балалықты қорғау нақты қаржыны талап етеді. Қазіргі таңдағы балалықты қорғау қаржы экономикалық базасы кӛтеріле бастады. Жетім балаларды қамқорлыққа алудың мемлекеттік формалары жүзеге асады. Олар: уақытша қабылдау отбасылары, сәбилер үйі, балалар үйі, паналау үйі, мектеп-интернаттары, отбасылық үрдегі балалар үй.
Адамдардың ерекше категорияларымен жұмыс істейтін, олардың бойындағы достық пен сүйіспеншілік, бір-біріне деген түсіністік сезімдерін оята білетін әлеуметтік қызметкер және психологтар қажет.
Тәрбиеде әр балаға жеке қарау - бұл оқушыны басқалардан айырып тұрған жеке бас ерекшелігін есепке алу ғана емес. Бұл, бәрінен де бұрын, оқушыға әр уақытта және барлық қарым-қатынастарда жеке тұлға ретінде, іс-әрекеттің жауапты да өзін-өзі тани алатын субьектісі ретінде қарау. Жастық шақ-жеке тұлғаның қалыптасқан кезеңі. Бірақ жоғары сыныптағылардың бірден кӛзге түсетін ерекше тұлға екендігін ұмытпауымыз керек.
Жалпы алғанда, жыныстық дамуға байланысты мәселелер жасөспірімдерге тән нәрсе. Осы кезеңде деп жазады Л.И. Божович, алғашқы рет қуатты биологиялық қажеттілікжыныстық елігу күйзелісімен санасы пайда болады және қалыптасады деген пікірін білдіреді. Әрине, осы елігу депривациясы жасӛспірімді еліктіріп және оның көңіл-күйімен мінез-құлқының кейбір ерекшеліктерін түсіндіруі мүмкін. Сексуалды сәйкестіктің
қалыптасу мәселелері жетім балалар үйінің балаларында жыныстық жетілу кезеңінде де олардың мінез-құлқында көрінеді. Бүгін де педагог-практиктердің айтуы бойынша, сондайи мекемелеріндегі тәрбие жұмыстарына едәуір қиындық туғызатын әсіресе, жасөспірімдердің сексуалды бетімен кетушілігі, тәрбиеленушілер жыныстық өмірді ерте бастайды, қылмыстарға барады немесе жағымсыз іс-әрекеттің құрбаны болады. А.М.Прихожан, Н.Н.Толстых, М.И.Лисина жүргізген зерттеулер қорытындысы бойынша, егер отбасында тәрбиеленген жасөспірім өз әдеміліг туралы қарсы жыныс өкіліне айту ӛте сирек кездессе, балалар үйінде мұндай фактілер жеткілікті. Сондықтан да, олар жыныстық кезеңді ерте бастап, одан ұялмайды, қайта мақтан етеді. Жетім балалардың мінез-құлқындағы ауытқушылықтың негізгі себептері сүйіспеншілікке қажеттіліктің орындалмауы, бұл баланың жеке тұлғасының деформациялануына әкеледі.
Ата-ананың сүйіспеншілігіне қанықпаған бала тәрбиеге көнбейтін даму барысындағы тұлғалық, қиындықтарға, эмоциялық қысымға әкеледі, ол өтірік айтумен көреалмаушылық сезімдерінің дамуына әсер етеді.
Отбасы - жетім балалар үйінде тәрбиеленушілердің жанды тақырыбы, өйткені кейбіреулердің жан ұясы болмаған болса, екіншілерінің отбасы қарым - қатынасы жағынан тәжірибелері жеткіліксіз.
Сондықтан да балалар үйінде тәрбиеленген бала уақытында әлеуметтік рөлдерді және адамгершілік қасиеттерді қазіргі заманда өмір сүру жағдайларын меңгеріп алуы қажет. Ол арнайы даярлықты қажетсінеді, сонымен өз бетімен өмір сүруге дайындау дегеніміз - ол тәрбие шараларының кең ауқымы, біздің міндетіміз - тәрбиеленушілерімізге өз бетімен өмір сүру барысында бақытты табысты болуға көмектесу.
Ол үшін:
* Салауатты өмір сүруге қажеттілікті қалыптастыру, жан саулығы, рухани саулық - мықты жанұяның негізі.
* Отбасындағы ахуал, жақын адамдармен қарым - қатынас сауықтыру жүйесінің маңызды элементі болғандықтан, салауатты өмір салтын ұстану.
* Адамның жыныстық сәйкестендіру, жыныстық қарым - қатынас мәселелерінде проблемаларды болырмау үшін, дер кезінде ағзада болатын барлық процестер туралы аппараттар беріп, ол процестерге жағымды қарым - қатына тәрбиелеу.
* Балаларды өзіндік өмірге тәрбиелеудегі өзін - өзі тану сабақтарының рөлі өте үлкен.
Сондықтан да өзін - өзі тандауға арналған арнайы сауалнамалар, тренингтер мен тесттер жүргізу. Жасөспірімдік кезең адамның өз болашағына айырықша үңіліп қарайтын кезең, яғни өзіңмен - өзі ақылдасып, Жан дүниесіне үңілуге құштар шағы деуге болады. Сондақтан да, әсіресе жетім балалар үйі жағдайындағы балалардың өмірге бейімделуін, сонымен қатар олардың өзін - өзі құрметтей білуге үйрететін бірден - бір жол, осы білім беру саласындағы өзін - өзі тану бағдарламалары болып келеді. Олардың адамгершілік - рухани қасиеттері арқылы өзін - өзі реттеуі олардың өзін - өзі тәрбиелеуі арқылы жүзеге асырылады. Тұлғаның өзін - өзі реттеуі кезінде сыртқы ортаға, өз міндеттеріне саналы қатынасы және өз болашағына көз жүгіртіп, талаптанушылардың негізінде пайда болған қажеттілік - бұл өзін - өзі тәрбиелеу факторы. Адамның бойындағы қажеттілік, жауапкершілік, қызығушылық, абырой сияқты рухани сезімдердің дұрыс қалыптасуы тқлғаның ӛзін - ӛзі реттеуге толық мүмкіндіктер береді.
Педагогикалық - психологиялық процесте оқуға зорлау, тәрбиеге күштеу, бағындыру сияқты әрекеттер жасӛспірімдерді ынтасыз, жігерсіз, жігерсіз, яғни өзін - өзі реттеуден безіндіреді. Оқыту әдістемелері көбірек өзін - өзі реттеу жұмысына бағытталуы тиіс, деп санайды бір топ ғалымдар.
Жетім балаларға өзіндік жоспар құруға үйрету яғни, ол жоспар арқылы өзін - өзі есеп беру арқылы іс - әрекетін реттеуге, болашағын жоспарлауға, мақсатқа талпынушылығын арттыра алады, өз бетінше іс - әрекетін орындауға дайын болып, мүмкіндіктерді игереді.
Жеке адамның өзін - өзі сыйлауы неғұрлым төмен болса, оның бөлектенуі, жалғызсырап қиналуы соғұрлым көбірек болады. Өзін - өзі сыйлаудың төмендегінен барып адамдардың әлеуметтік талаптарының деңгейі барынша төмен болады, оны жасыру - адамды іс - әрекет атаулысынан тартыншақ етеді. Мұндай адамдар көбіне өз күштеріне сенбегендіктен алға қойған мақсаттарына жетуден бас тартады.

3. Ата - ананың бала тәрбиесіндегі қателіктер

Кеңес заманында ата-аналар мүлдем бөлек әлемде өскендей. Әңгіме бағзы замандағы ата-бабамыздың емес, Кеңестер одағында қалыптасқан әдеттері сөз болмақ. Ол кезде ата-аналар баласының психологиясына үңілуге мүмкіндігі де, мұршасы да болмаған - кінәлай алмайсың. Қазір бізде бар дүние ол кезде жоқ болды. Уақыт өзгерді. Баланың психологиялық денсаулығына көңіл бөлу өте маңызды. Сонымен, балаңыздың бақытты болып өсуі үшін не істеу керек? Бала тәрбиесіндегі жақсы мен жаманның ара-жігін ажыратып, кейбір ойланбай айтылған сөздердің бала психикасына маңыздылығын байқайық.
Төсегіңе барып ұйықта Кеңес заманында кішкентай баланың өз манежі болуы керек деген ереже болды. Сен енді үлкенсің, жалғыз жатып ұйықтап үйрен - дейтін еді бізге әке-шешеміз. Қазіргі педиатрлар мен психологтар кішкентай баланың қайда жатып ұйықтауын тек ата-анасы шешпейді деп санайды. Егер кішкентай балаңыз анасының жанында жатып ұйықтағысы келсе, бетін қайтармаңыз. Бұл жерде, әрине, бірқатар ыңғайсыз тұстары бар екені рас. Дегенмен анасының қойнында жатқан баланың ұйқысы тыныш та, тәтті болады. Кішкентай баланың қаперсіз ұйқысы - бірінші кезекте.
Тамақ беретін уақыт болды Бұрындары жаңа туған нәрестелерді қатаң тәртіппен емізетін. Бала қыңқылдап тамақ сұрап жыласа да, емізетін уақыттың арасы 3 сағат болуы тиіс, уақыт тәртібін сақтау керек деген ережемен тамақтандыратын. Қазір педиатрлар пікірін өзгерткен. Бала қай кезде тамақ сұраса, сол уақытта беру керек. Өзіңіз де тыныш, балаңыз да тыныш. Сондай-ақ, далада ойнап жүрген баланы желкелеп әкеліп мәжбүрлеп тамақ берген де дұрыс емес. Қарны ашқан бала өзі-ақ тамақ сұрап, рахаттанып жейді.
Онда мен сені жақсы көрмеймін Бұрындары бала бір нәрсені істемей қойса: онда сені жақсы көрмеймін деп қорқытатын. Ата-ана баланың ананаға деген махаббатын осылайша саудаға салды. Бұл барып тұрған бопсалау! Кішкентай бала ештеңкеге қарамастан ата-анасын шексіз сүйеді. Оны ересек адам түсіне тұра, баланың бойына қорқыныш, күмән, күдік ұялатып, мазасын кетіреді. Ондай сөз баланың титтей жүрегіне қаяу салады. Не істесең де, мен сені өмір бойы жақсы көремін - деп айтудан жалықпаңыз.
Осы сен неге өзіңді дұрыс ұстай алмайсың? Шешесі жоқта тып-тыныш, әп-әйбат ойнап отырған. Анасын көре сала бажылдап, еркелеп, есімізді шығарды - осындай сөздерді естімеген адам кемде-кем. Бұның астарында анасы баласын тәрбиелей алмайды, тым еркелетеді деген мән жатыр. Мұны естіген анасы баласына: Сен неге өзіңді дұрыс ұстамайсың? Неге тәртіпсіз боласың? Неге бұзықсың деп тап береді. Шын мәнісінде балалар басқа ересек адамның жанында тыныш болғанымен, әке-шешесін көргенде мінез көрсетуі - ол баланың өзін қауіпсіз сезінуінен. Демек, анасы - ең жақын адамы. Қауіпсіз сезінген бала еркелеп, ойына келгенін істеп, өзін еркін сезінеді. Демек, балаңыздың еркіндігіне тұсау салмаңыз.
Көтере берме! Қолға алып үйретпе, әйтпесе үйреніп кетіп, ертең қолыңнан түспей, таңнан кешке дейін көтеріп жүретін боласың! -- бұндай сөзді естімеген жан бар ма? Анасына қолын созған баланы көтермей, өзің жүр деп бетін қайтарған - көңілін қайтарғанмен тең. Бетінен қақпаңыз. Анасының қолында иісін иіскеп, құшақтаған баладан бақытты жан бар ма? Психиатрлардың айтуынша, әкесі мен шешесінің қолынан түспейтін балада қорғаныш сезімінің негізі қаланады. Қолдан түспейді деген ұғым - тек уақытша. Аяғы шығып, айналасындағы дүниеге қызығушылығы оянғанда, бала қолға сұрана бермейді. Сондықтан көтер деп қиғылық салған баланың бетін қақпаңыз.
Қанша рет айттым, неге сөз ұқпайсың! Біздің әке-шешеміз қазіргі психологиядан хабары болмағаны рас. Ойынға қатты беріліп, тағы басқа дүниеге аңсары ауып ойнап отырған баласына: Саған қанша рет айттым! Жүр, тамақ ішеміз! Жүр, ұйықтайтын уақыт болды деп айқайлайды. Таныс құбылыс, иә? 5-6 жастағы бала бір мезетте екі шаруаны қатар қабылдай алмайды. Яғни, есіл-дерті ойыншығына ауып отырған бала сіздің сөзіңізді естімейді. Ол мәселені шешудің жалғыз жолы: қасына жақын келіп, өзіңе назар аудартып, басынан, арқасынан сипаңыз. Балаңыз көзіңізге тік қарағанда ғана, айтар сөзіңізді дауыс көтермей, жәймен айтыңыз. Бала сонда ғана ұғады.
Тамағыңды тауыспайынша, үстелден тұрмайсың Бұл сөзді 90 пайыз бала естіген шығар. Қарның тойды ма, тоймады ма, бәрібір - тауысып жеуге міндеттісің! Осылайша балаға деген қамқорлығымызды танытамыз. Испания елінің педиатры Карлос Гонсалестің Менің балам тамақ ішкісі келмейді деген кітабында бұл жағдайды тәмпіштеп түсіндіреді. Кейбір баланың тәбеті төмен. Көп жағдайда баланың ағзасы өзіне қанша тамақ керектігін ажырата алмайды. Ересек адамның ас қорыту жүйесінің бұзылуы мен оның бала кезгі тамақ ішунің арасында үлкен байланыс бар. Сондықтан балаға үйде бар тамақты беріп, тамағын тауысып жемесе, мәжбүрлемеу керек. Сонда баланың да, ата-анасының да жүйкесі тыныш болады.
Есейдің, үлкен болдың Маған жабыспа, етегіме оралма, сен енді үлкенсің, -- үлкен буын арасында анасына қатты бауыр басқан балаға осылай айтылған сөздерді естімеген адам кемде-кем. Кейбір аналар өзгелердің әңгімесін естіп, белгілі бір идеяға беріліп, өз баласын тезірек ересектер әлеміне енгізіп, тәуелсіз еткісі келеді. Психолог Ольга Писарик адамдардың бір-біріне бауыр басуы туралы жазған кітапшасында былай дейді: Баланың тәуелсіздігін жылдамдатып, тездету мүмкін емес. Тәуелсіз болуға үйрету немесе үйрену баланың бойындағы тәуелсіздікке мұқтаждық толығымен қанағаттандырылғанда ғана пайда болады. Демек, балаңыз ата-анасының қанатының астынан шығуға өзі шешім қабылдағанда ғана тәуелсіздік жүзеге асырылады. Оған итермелеудің еш мағынасы жоқ.
Шапшаң, жылдам қимылда! Баласының кішкентай кезін әңгімелеп отырған анасы оның қандай болбыр немесе тым шапшаң болғанын жақтырмай есіне алады. Әсіресе баласының болбырлығын. Кейде жай қимылдайтын бала ата-анасының жүйкесін тоздырады. Жылдам, тез деген сөзді естімеген бала кемде-кем. Ойпырмай, мынау неге киімін бес сағат киді?, Сөмкесіне кітаптарын салғанша тағатым таусылды деп кейіп, баласына ренжиді. Түсініңіз: баласы мен ата-анасының темпераменттері әр түрлі болады. Сол себепті біреу бір минутта жиналса, екінші адам тап сол әрекетке 10 минут кетіреді. Және баяу қимылына бала кешірім сұрауға міндетті емес. Сондай-ақ, баладан кешірім сұрайтын ата-ана кемде-кем. Онымен қоса, баласының аузын аштырмай: Ересектерге неге жауап қайтарасың деп тарпа бас салады. Баласын ұялтып, мұқатып, ұрсып, тіпті жер-жебіріне жетеді. Дегенмен баласын әділетсіздіктен қорғап, оның алдында өз қатесін мойындап, кешірім сұраған ата-ананың баласы өте сезімтал, алғыр болып өседі дейді психиатрлар.
Ұялмайсың ба? Ұят қайда? Ұят -- кез келген адамға тән сезім. Ата-анасы кәмпитін бөліспеген, біреудің ойыншығын тартып алған, сабақта нашар баға алған, киімін жыртып алғаны үшін баласын ұялтуға құмар. Ұялта берген бала есейген сайын осындай ұят сезімінен арыла алмауы мүмкін. Тіпті ол сезім зиян әкелуі де мүмкін. Қатты ұялта берген бала өсе келе,ойын ашық айтуға, бір нәрсені бастап істеуге, қандай да бір батыл әрекет жасауға қысылатын болады. Яғни, қалаған нәрсесіне қол жеткізе алмайды. Сондықтан баланы жерге кіргізіп ұялтудан бұрын, ол әрекет неліктен ұят болып табылатынын, яғни, себебін асықпай түсіндіріңіз. Яғни, ненің жақсы, ненің жаман болатынын ежіктеп ұқтырыңыз.
Ұялмайсың ба? Ұят қайда? Ұят -- кез келген адамға тән сезім. Ата-анасы кәмпитін бөліспеген, біреудің ойыншығын тартып алған, сабақта нашар баға алған, киімін жыртып алғаны үшін баласын ұялтуға құмар. Ұялта берген бала есейген сайын осындай ұят сезімінен арыла алмауы мүмкін. Тіпті ол сезім зиян әкелуі де мүмкін. Қатты ұялта берген бала өсе келе,ойын ашық айтуға, бір нәрсені бастап істеуге, қандай да бір батыл әрекет жасауға қысылатын болады. Яғни, қалаған нәрсесіне қол жеткізе алмайды. Сондықтан баланы жерге кіргізіп ұялтудан бұрын, ол әрекет неліктен ұят болып табылатынын, яғни, себебін асықпай түсіндіріңіз. Яғни, ненің жақсы, ненің жаман болатынын ежіктеп ұқтырыңыз.
Болмашы нәрсеге бола жылағаныңды қой! Ырылдама! Көбінесе ата-әжелер кішкентай баланың жылаған дауысын көтере алмайды. Шырылдаған дауысты ести сала, шабуылға көшеді: Әне, қара, торғай ұшып барады!, Не болса соған жылағаныңды тый! Жылап отырған баланың көңілін, назарын басқа жаққа аударып, болмаса жекіре жөнеледі. Бұл баланың басында пайда болған проблемадан ауытқу, түйткілді шешпеу -- міне, осы екі қағидамен жетілгендер көп. Алайда психологтар балада пайда болған проблеманы ысырып тастамай, оның трагедиясын баламен бірге бастан кешіруге кеңес береді. Сонда ол түйткілін ішіне бүгіп қалмай, сыртына шығарады. Ал бұл, өз кезегінде, болашақта өз эмоциясын жақсы түсініп, көз жұма қарамай, қиындықтарды еңсеруге жол ашады.
Бар, бұрышқа тұр! Бұл Кеңес заманынан қалған ең жаман әдет. Бұрышқа тұр да, тәртібіңді қалай түзейсің, соны жақсылап ойлан! Бұл жаза көмектесті ме? Жоқ. Бала тек бұрышқа тұрған жаман екенін ғана ұқты. Бұрышқа тұрғызып жазалау -- балаға ұқтырудың ең сұрқия тәсілі. Бұрышқа тұрғызу арқылы балаға оның неліктен кінәлі болғанын ешқашан түсіндіре алмайсың. Уақыт өте келе, бұл сұрқия тәсіл күшін жояды. Бала мүлдем бой бермей кетеді. Өйткені бала ересектерді түсінгісі де келмейді, оларға сенгісі де келмейді.

4. Ата - ана қамқоршылығынан айырылған балаларға психологиялық көмек

Баланың эмоционалды түрде өзін жайлы сезінуі үшін оның өмірін, физикалық денсаулығын, айналасындағы адамдармен қарым-қатынас сипатын, жеке жетістіктерін анықтайтын арнайы жағдайлар қажет.
Қамқоршылық, психологиялық негізделген көмек бұл балаларда адамдарға қатысты дұрыс көзқарас қалыптастыру, белгілі ересектер мен балаларға ғана емес, жалпы адамдарға да тұтынушылық, негативизм, иеліктен шығару позициясын жою қабілетінен тұруы керек. Балаларға нақты көмектің маңыздылығын бағалау үшін психологиялық көмек негіздері құрылатын әдіснамалық ұстанымды талқылау маңызды. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға психологиялық көмек көрсету үшін жеке басын сәйкестендіру әдісі қолданылады. Бұл әдіс баланың жеке басын диагностикалау мен түзету әдістерін біріктіреді. Диагностика депривацияның жеке тұлғаның өзін-өзі тану құрылымының негізгі схемасына қатынасы арқылы жүзеге асырылды.
Өзін-өзі тану құрылымының депривацияланатын буынының диагностикасы:
* сәйкестендірудің прожективті әдісі;
* тану қажеттілігін іске асыруды депривациялау әдісі;
* сенімді әңгімелесу, проблемалық прожективті жағдайлар әдісі;
* балалардың осы контингентімен жұмыс істейтін басқа да әдістер арқылы жүзеге асырылады.
Құпия әңгіме және проблемалық прожективті жағдайлар әдісі баламен мейірімділік, жанашырлық және қолдау атмосферасында жеке өткізіледі. Психолог баланың өзін түсіндіруде өмірбаяндық мәліметтерді анықтайды, сонымен қатар оның психологиялық уақытының ерекшеліктерін зерттейді. Мұның бәрі стресс факторларын анықтау және оларды кейіннен жою және баланың жеке басын қалпына келтіру үшін жасалады. Психологтың баланың тағдырына қатысуы, оның проблемаларына қызығушылық, баламен дұрыс (психологиялық негізделген) мінез-құлық оңалтудың келесі кезеңіне өтуге мүмкіндік береді.
Баламен бірге психолог өзін-өзі тану құрылымының қандай байланысы бар екенін анықтайды ("Сіз үнемі мазақ етесіз", "сіз сәтті болғыңыз келеді (танылған, қабылданған), бірақ сіз сәтсіздікке ұшырайсыз") және т.б. өзін-өзі бағалау адамның психологиялық болмысына да байланысты, бұл оның жеке тұлға ретінде даму кеңістігі болып табылады. Адамның өткені, бүгіні және болашағы оның қалыпты денсаулығы үшін бірдей маңызды. Адамдар арасында құқықтар мен міндеттерге ие адамның болуы адамның өзін қалай сезінетіні үшін де маңызды. Баламен бірге психолог өзін-өзі танудың ажыратылған байланыстарын анықтайды және айыру себептерін талдайды.
Түзету жұмысының келесі кезеңі-баланың құндылық саласын өзімшілдік деңгейінен адамдардың әлеуметтік қатынастарының болу деңгейіне дейін адамзат баласының өкілі ретінде "біз" деңгейіне дейін кеңейту.
Балаға өзінің бірегейлігі, сондай-ақ өткен стресстерге тәуелділіктен арылу қажеттілігі түсіндіріледі:
* өз проблемаларын, қайғы-қасіретін басқалармен байланыстыру;
* өзіне күш табу және болашаққа сенімді болу;
* оның энергиясы мен қабілеттері басқа адамдарға пайдасы үшін қызмет етуге арналуы керек екенін түсіну.
Баламен тағдырға ренжіген адамдардың (жетім балалар мен ата - анасының қамқорлығынсыз қалған балалар ғана емес) санасының тарылуы туралы, бұл олардың қайғы-қасіретін одан сайын ушықтыратыны туралы сенімді әңгімелер жүргізіледі. Бұл жағдайда сәйкестендіру техникасын қолданыңыз. Психологиялық көмектің әзірленген технологиясы барлық жастағы балалармен (мектепке дейінгіден бастап жоғары мектепке дейін) тиімді жұмыс істейді.
Балалар үшін (мектеп жасына дейінгі балалар мен кіші мектеп оқушылары) қуыршақпен немесе сүйікті ойыншықпен сәйкестендіру әдісі қолданылады. Бұл ойыншықтар бала үшін эмоционалды қарым-қатынас объектісіне айналуы мүмкін, бәрін түсінетін және жамандықты есіне түсірмейтін идеалды дос ретінде әрекет етеді. Ойыншықпен сәйкестендіру әдісі баланың жеке даму ерекшелігін диагностикалауға және оның жеке басына тән қиындықтарды реттеуге мүмкіндік береді.
Ата - анасының қамқорлығынан айырылған балалар өздерінің сезімдерін, ата-ана тәрбиесін, жиі жалғыздықты сезіну мүмкіндігіне байланысты жыныстық материалда бұзушылықтар бар.
Жыныстық төзімділікке әсер ету шаралары екі ұрпақ болуы мүмкін:
А) жеке, - емдеу - тәрбиелік әсер тікелей балаға бағытталған кезде;
Б) ұжымдық, - бұл әсер балалар ұжымы арқылы жүзеге асырылған кезде. Әрине, әсердің екі түрі де әр түрлі біріктіріліп, біріктірілуі мүмкін .
Жоғарыда айтылғандардан мұндай балаларға ерекше гуманистік және кәсіби көзқарас қажет деп қорытынды жасауға болады. Балаға түсінуге қабілетті дос қажет - өмірде дұрыс жүруге көмектесетін адам. Мекемелерде тәрбиеленетін балалардың жеңілісі сөзсіз емес және олардың алдын-алу үшін өте тиімді шаралар болуы мүмкін. Мысалы, арнайы психологиялық көмек, мекемеде тәрбиешінің отбасылық тәрбиеге жақындауы, неғұрлым жетілдірілген жеке және материалдық жабдықтар, қызметкерлерді арнайы іріктеу, шағын топтағы ұйым, білім беру дәйектілігі).

5. Ата-аналардың қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеудің өзекті мәселелері.

Балалардың қорғаныс дәрежесі - кез келген өркениетті қоғамның, мемлекеттік саясаттың әлеуметтік бағыттылығының басты индикаторы. Балалар - әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықтан ең көп дәрежеде зардап шегетін азаматтардың санаты. Отбасы дағдарысы, көп отбасылардың ауыр материалдық жағдайы, дәстүрлі отбасылық қатынастардың күйреуі, ажырасулар санының артуы балалардың жағдайының нашарлауына елеулі әсер етеді. Соңғы жылдары болған өзгерістер бала проблемасын күрт өршітіп, осы салада қабылданатын шешімдердің ерекшелігін белгіледі.
Ата-аналары тірі жетім балалардың санының артуының негізгі себептері отбасының әлеуметтік беделінің түсуі, оның материалдық және тұрғын үйге байланысты қиындықтары, некесіз туудың өсуі, өмір салтын қоғамда қалыптасқан имандылық принципінен басқаша ұстайтын ата-аналар пайызының жоғарылығы болып табылады. Осыған орай ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстанда өте жоғары маңызға ие болуда, ал мұндай қорғаныс әдістерінің бірі тиісті нормативтік құқықтық база құру болып табылады.
Балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелері жөніндегі қазіргі заманғы ұлттық заңнамалық базаны мына нормативтік актілер құрайды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Неке және отбасы туралы, Бала құқықтары туралы, Білім беру туралы, Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы, Отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және жасөспірімдер үйлері туралы, Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы Қазақстан Республикасының заңдары; Қорғаншы және қамқоршы органдар туралы ереже, Патронат туралы ереже; Соттардың балалар тәрбиесімен байланысты дауларды шешуде заңнаманы қолдануы туралы, Соттардың бала асырап алу туралы істі қарау кезде неке және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаулылары және басқалар.
Бұл ретте заңнамадағы елеулі ақтаңдақтарды, қолданыстағы актілерді жүзеге асыру тетіктерінің жоқтығын және жеткілікті дәрежеде өкілетті мемлекеттік органның жоқтығын атап өткен жөн.
ҚР Білім және ғылым министрлігінде арнайы Бала құқықтарын қорғау жөніндегі комитет құру біздің көзқарасымызша балалардың, соның ішінде ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелерін үйлестірудің елеулі мәселелерін принципті түрде шеше алған жоқ.
Қорғаншы мен қамқоршы органдардың мәртебесі мен функциялары түбегейлі өзгерісті талап етеді. Қазіргі кезде балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға арналған негізгі мемлекеттік құрылым болып табылатын бұл органдар көбінесе облыстық білім беру департаментінің құрамында жұмыс істейтін және барлық уақытта элементар құқықтық білімі бола бермейтін бір ғана инспектордан тұрады.
Мамандандырылған балалар мекемелерінің ведомство ішінде бастарының бірікпеуі де негізгі мәселе күйінде қалуда.
Біздің жекелеген нормативтік құқықтық актілерге іріктеп жүргізілген талдауымыз кейбір нормаларды жүзеге асыру тетіктерінде жекелеген ақтаңдақтардың бар екенін куәландырады.
Жалпы білім беретін мектептерді, ішінара алғанда жаппай оқыту Қорынан оқушыларға материалдық көмек көрсету мәселесі бойынша тексеру барысында аз қамтылған балалардың тегін тамақ пен өзге де материалдық көмек алудан бас тартқан фактілері белгілі болған.
Бұл бас тартуға олар аз қамтылған отбасылардың атаулы әлеуметтік көмек алуы кезінде балалардың Қордан алған қаражаттарын әлеуметтік қорғау жөніндегі уәкілетті органдар атаулы әлеуметтік көмек тағайындар кезде кіріс ретінде есепке алады деген уәж айтады. Бұл ретте отбасының жиынтық кірісі мөлшерінің сәл асып кетуі ата-аналарды атаулы әлеуметтік көмек алу мүмкіндігінен айырады, өйткені Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы ҚР Заңына сәйкес отбасының жиынтық кірісіне тұрғын үйлік және атаулы әлеуметтік көмектен басқа белгіленген уақыт мерзімі ішіндегі кірістердің ақшалай немесе заттай алған барлық түрлері кіреді.
Мемлекеттік органдардың құқық қолдану практикасы да ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселесін реттейтін қолданыстағы некелік-отбасылық заңнамада бірқатар ақтаңдақтардың бар екенін көрсетіп отыр.
Неке және отбасы туралы ҚР кодесінде ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалар термині қолданылады, бұл халықаралық нормаларға сәйкес келеді және уақыт талабына сай. Бұл норма ата-аналар қамқорлығын жоғалту негіздерін айқындайды: ата-аналар өлімі, ата-аналар құқығынан айыру немесе оған шектеу қою, әрекетке жарамсыз деп тану; ата-аналық міндеттерінен жалтару; ұзақ уақыт бойы болмау және т.б.
Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және есепке алу Неке және отбасы туралы ҚР Заңының және ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 9 қыркүйектегі №1346 қаулысымен бекітілген Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру ережелерінің негізінде жүргізіледі. Осы құжатқа сәйкес орталықтандырылған есепке алу күні болып орта білім саласындағы Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органында бала анкетасының көшірмесін тіркеу күні саналады. Ал біздің көзқарасымызша мұндай күн ретінде бала анкетасын оның іс жүзінде өмір сүретін және орналасқан жеріндегі қорғаншы және қамқоршы органда толтыру күнін санау қажет.
Заң ата-аналар қамқорлығынан айырылған балаларды отбасында тәрбиелеу нысанына басымдық береді. Мұндай жағдайда баланың отбасында тәрбиелену құқығын қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді. Отбасына жайғастыру түрлері бала асырап алу, сосын асырау (қамқорлыққа алу) және патронатқа беру, ал ондай мүмкіндік жоқ кезде барлық үлгідегі балалар мекемелеріне беру.
Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастырудың қолданылып жүрген патронаттық түрі жеке мәліметтер бойынша барлық уақытта бірдей баланың мүддесін ойлай бермейді, керісінше жекелеген азаматтардың материалдық жағдайын шешеді.
Балаларды туыстарының асырауына және қамқорлығына бергенде, олардың балаға тиесілі әлеуметтік төлемге ғана қызуғушылығы болғанын растайтын деректерде де бар.
Ата-аналар қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау біздің көзқарасымызша оның тәрбиесін отбасылыққа барынша жақын қамтамасыз ету және оның отбасында тәрбиелену құқығы тұрғысынан жүзеге асырылуға тиіс. Жетімдер мәселесі Әр отбасына - бала принципімен емес, Әр балаға - отбасы принципімен шешілуге тиіс
Осыған байланысты бала асырап алу процесін ретке келтіріп, осы процеске және асырап алынған балалардың болашақ тағдырына бақылау жасауды қатайту қажет. Бала асырап алу жөніндегі халықаралық делдалдық ұйымдардың қызметі барынша ашық болуға тиіс, олардың жұмысы туралы тұрақты түрде жұртшылықты хабардар етіп отыру қажет.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.