Отандық телеарналардағы сериалдар көрсетілімі телеканалдар телесериалдар
Қaзaқcтaн Рecпубликacы Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
Қoжa Aхмeт Яcaуи aтындaғы Хaлықaрaлық қaзaқ-түрiк унивeрcитeтi
Шадай Мақпал
Қазақстан телеарналарындағы телесериалдардың идеологиялық сипаты
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В050400 - Журнaлиcтикaмaмaндығы
Түркicтaн 2019
Қaзaқcтaн Рecпубликacы Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
Қoжa Aхмeт Яcaуи aтындaғы Хaлықaрaлық қaзaқ-түрiк унивeрcитeтi
Қoрғaуғa жiбeрiлдi
Туризм және журналистика кaфeдрacының
мeңгeрушici, дoцeнт
Ф. Түркмен
__________________
_______________ 2019 ж.
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
Қазақстан телеарналарындағы телесериалдардың идеологиялық сипаты
5В050400 - Журнaлиcтикa мaмaндығы
Oрындaғaн: Шадай М.
Ғылыми жeтeкшici,
филoл.ғ.к., профессор Ceрдәлi Б.
Түркicтaн 2019
МАЗМҰНЫ
Кiрicпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
І
ТЕЛЕСЕРИАЛ - ИДЕОЛОГИЯЛЫҚ ЫҚПАЛДЫ ҚҰРАЛ
1.1
Отандық және шетелдік телесериалдардың салыстырмалы сипаты...
6
1.2
Қазақ телесериалдарының ұлттық құндылықтар мен дәстүрге үйлесімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
ІІ
ЕЛ ТЕЛЕАРНАЛАРЫНДАҒЫ ТЕЛЕСЕРИАЛДАРДЫҢ БАҒЫТ-БАҒДАРЫ
2.1
Телесериалдардың мазмұны мен пішіндері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
37
2.2
Телесериалдардың көркемдік-танымдық табиғаты ... ... ... ... ... ... ..
52
Қoрытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
62
Пaйдaлaнылғaн әдeбиeттeр тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
65
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзекті мәселелері. Дипломдық жұмыста телесериалдардың идеологиялық сипаты, отандық телесериалдардың шетел телесериалдарынан айырмашылығы, тәлім-тәрбиесі, табиғаты қарастырылады. Өз отанының сериалдарын көру әр ұлт үшін қызығырақ, өйткені онда өзіміздің менталитетке, өзіміздің тарихқа байланысты қызықты мәліметтер, күнделікті тұрмыстан алынған оқиғалар бейнеленеді. Шетелдің фантастикалық әлемді бейнелейтін, шынайылықтан ауылы алыс телесериалдардан отандық өзіміздің тіршілікті сипаттайтын өнімнің әлдеқайда берекелі екені анық.
Дипломдық жұмыста отандық телеарналардың белгілі бағыттағы телесериалдардың неліктен дәл сол арналарда көрсетілетін себептері айқындалады.
Біраз уақыт жинаған талдау-сараптамадан кейін телехикаялардың негізгі бөлігі көп сериялы фильмдер екендігін белгілі болды, олардың телесериалдармен ешқандай байланысы жоқ. Фильмде барлық эпизодтарда созылатын негізгі сюжет бар, бірақ бұл жағдайда сериалдарда кезекті эпизодтардың әрқайсысында әдеттегідей әртүрлі сюжеттер болады.
Осы тақырып бойынша екі ай жұмыс жасалды. Зерттеу жұмысы барысында отандық телеарналардан берілетін телесериалдардың идеологиясының тақырыбы жеткілікті түрде зерттелмегені және де бұл тақырып бойынша ғылыми мақалалар жоқ екені анықталды.
2000 жылдардан бастап көрермен жүрегінен әсте орын алған телесериалдар отандық арналарымыз үшін сенсациялық жайт болды. Телеарналардың рейтингі жоғарылап, жарнамалау өнімдері бұрынғыдан да өтімді болып, көптеген өзгерістер орын алып жатты. Алғашында телесериалдардың басым көпшілігі қазақ немесе орыс тілдеріне аударылған шетеледік ұзақ бөлімді телесериалдар болса, қазірде экран беттерінен отандық телесериалдардың көбейгендігін аңғаруға болады. Елімізде отандық өнімге деген қызығушылық артып келе жатыр, оның себебі кинорежиссерлер көрермен талабына сай келуге, актуалды тақырыптарда, дұрыс идеологиялық бағытта төлтуынды жасап шығаруға бар күш-жігерін және қомақты қаражат бөлінуде.
Соңғы уақыттарды теледидар бетінен берілетін телесериалдардың саны өте көп, соған байланысты телесериал көрермендері де жетерлік. Олар әртүрлі жастағы көрермендер. Жастық мөлшеріне шектеу қойылғанымен телесериалдар біздің халық үшін "отбасылық", кешкі ас үстінде телесериал қарау әдетімізге айналған. Мәселе, телесериалдар қанша түрлі болса, сонша түрлі идеология ұсынады, әр сериалдың ішінде көрерменге көрінетін, көрінбейтін пропагандалық "шабуылдар" кездеседі. Мұндай "идеологиялық қару" кімнің өкпесінен, кімнің бауырынан. Дипломдық жұмысымның өзектілігі осында.Себебі өркендеп келе жатқан еліміздің болашағы тұп-тұтас елдің ой-санасына, көзқарасына байланысты. Ол үшін отандық жақсы бағыттағы, рухани байлықтарымыз бен тарихымызды, салт-дәстүрімізді дәріптейтін телесериалдар көптеп түсірілу өте маңызды.
Ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы. Дипломдық жұмыс жазудағы ең басты нәрсе - зерттеу әдісі. Дипломдық жұмысты оңтайлы жазу үшін зерттеу әдісі де қарапайым болу керек. Осы жерде дипломдық жұмысының зерттеу әдісінің жоспары құрылды:
Ең алдымен телеарналардағы өткен, қазіргі көрсетіліп жатқан телесериалдар топтастырылып, ортақ тұстары, бағыттары, берер тәрбиесі анықталады . Ресурстар: Газет-журналдар;Түрлі бағыттағы кітаптар және оқулықтар; Интернет беттері, жарияланымдар;Теледидар;Радио; Адамдар (сұхбат)
Белгілі бір уақыт аралығында жоғарыда айтылып өткен идеологиялық бағыттарды анықтау мақсатында телеарналардағы шетелдік және отандық телесериалдарды іріктеп қаралып шығады. Бағыт-бағдарлары зерттеліп, телесериалдардың контентіне жіті мән беріліп, эфирден не мақсатпен берілетіндіктері анықталады. Өзара салыстырылады.
Телесериалдардың түсірілу процессінен хабардар ететін материалдардармен таныс болу телесериалдарды жіті сараптай білу үшін өте маңызды саты. Сондықтан да телесериалдардың түсірілу әдісін зерттеужәне телесериалдардың шетелден аударылуы жағынан да хабардар болу дипломдық жұмыстың маңызды бөлігі.
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу, ахуалын бағалау. Кез келген сериалдың мақсаты ең алдымен көрерменнің назарын түрлі шытырман оқиғалармен баулай отырып, материалға көрерменнің көңілін бұрғызу, экран алдында ұзақ ұстау екені рас. Көптеген сериалдарда әлі күнге дейін телехикаялардың (сентименталды фильмдердің) бастапқы пайда болған сәтіндегі классикалық элементі кеңінен қолданылып жатқаны белгілі. Олар эпизодтың басында қолданылатын рекап және соңында берілетін клиффхенгер. Мұндай тәсіл ең тиімді, әрі көрермендер үшін ең түсінікті, аптадан аптаға көреремендердің қызығушылығын жоғалтпай эпизодты экранға шығарып отыру үшін өте ыңғайлы, көпшілікке мәлім тәсілдердің бірі. Ал қазірде, көрермендердің арасында кең тараған сериалдардың басқаша түрі актуальды болып есептеледі. Мұндай сериалдар өзінің әр эпизодта әрқилы оқиғаға назар аударатындығымен ерекшеленеді. Бұл сериалдардың ең тиімді тұсы көрермен осы типтегі сериалдарды кез келген эпизодтан еш қиындықсыз көре алады, себебі мазмұны, сюжеті өзгермегенімен, әр эпизодты санқилы оқиғаға бет бұрылып, бір эпизод келесі эпизодпен байланысы бола бермейді. Телесериалдардың аталмыш типіне әлемге әйгілі американдық Сплетница жастар сериалын немесе отандық сериал Алдаркөсе сериалдарын жатқызуға әбден болады. Сондықтан, зерттеудің ғылыми мәселелерге қатысты тың деректер бере алатынын айта аламыз.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Еліміздегі телеарналардың қазіргі беріліп жүрген және өткен кезеңдердегі көрсетілген жалпы телесериалдардың көрерменге ұсынған ойы мен санасына сіңірген идеологиясын талқылау дипломдық жұмысымның негізгі мақсаттарының бірі болмақ.
Ал, дипломдық жұмыстың міндеті:
Еліміздің телеарналарында телсериалдардың тарихына шолу
Отандық телсериалдардың қарқынды түсіріліміне сараптама жасау
Шетелдік телесериалдардың сипаты біздің менталитетімізге қаншалықты сай келеді? Осы бағытта шетел телесериалдарымен салыстырмалы талодау жасау
Шетелдік телесериалдарды сатып алу құны телеарна агенттіктеріне қаншаға түседі? Осы сипатта зерттеме жүргізу, сараптама жасау
Отандық, шетелдік телесериалдардың негізгі аудиториясына салыстырмалы талдау жасау
Қазақстандық телеарналарда көрсетіліп жүрген телесериалдардың негізгі идеологиялық бағыты мен көрерменге берер түпкі ойын анықтау.
Зерттелу нысаны. Отандық телеарналардың архивтеріне, газет-журналдарға шыққан шетелдік телсериалдарға байланысты материалдар - зерттеудің негізгі нысаны.
Нағыз зерттеу енді басталады. Жоғарыдағы 3 пункт бойынша қажетті материалдарды жинаған соң, шынжыр секілді шиеленіскен ақпараттардың ара-жігін ажыратып, жүйелі зерттеу жасалады.
Теориялық және әдіснамалық негіздері. Әрине, ізденіс телеарналар архивімен шектелмейді, интернет беттерінен де көптеген ақпараттар табылатыны анық. Алайда, басты обьект телеарналар болмақ. Ондағы отандық және шетелдік телесериалдарды қарала отырып, салыстырып артық-кем тұстарына мән беру де нысанға алынады. Зерттеу жұмысты жеңілдету және түп-құрылымымен бірге егжей-тегжейлі зерттеп оң нәтиже алу мақсатында екі ірі бөлімге бөліп жазып шығу жөн көрілді:
* Телесериалдар - идеологиялық құрал
* Ел телеарналарындағы телесериалдардың бағыт-бағыттары
Алғашқы бөлімде тұтастай әр елден алынған және елімізде түсірілген телесериалдардың идеологиялық құрал ретіндегі ықпалын жалпылай етіп отырып, анықталатын болса, екінші бөлімінде отандық туындыларымыздың мазмұны мен пішінін, көркемдік танымын анықталатын болады.
Практикалық базасы. Бұл дипломдық жұмыстың практикалық маңызы зор. Мұнда шетелдік және отандық телсериалдардың мән-мағынасы мен халқымызға ұсынар дәнектей болса да маңызды зиянды тұстарын анықталып, бір арнаға тоғыстырылады. Қазіргі таңда өзекті болып тұрған еліміздегі отандық өнімдерді көбейту мақсатында шығарылып жатқан төлтуындылар мен шетелден аударылып экран беттеріне ұсынылып жатқан телесериалдарға сараптама жасалады, елге берері-алары анықталады. Мұны алдағы болатын зерттеу нәтижесі көрсетеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплoм жұмыcы кiрicпeдeн, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. ТЕЛЕСЕРИАЛ - ИДЕОЛОГИЯЛЫҚ ЫҚПАЛДЫ ҚҰРАЛ
1.1 Отандық және шетелдік телесериалдардың салыстырмалы сипаты
Бүгінгі сериал халықты ақпараттандырудың негізгі арнасына айналуда. Бұл біздің заманымыздың рухын дәл анықтайтын танымал мәдениеттің өнімі.
Сериал - бұл тұп-тұтас идеология. Әрине, үлкен экран арқылы аудиторияға әсер ету қиынға соғары анық. Бірақ үйдегі күнделікті қаралатын теледидар арқылы көрермен психологиясы мен, ой-санасына әсер ету әбден мүмкін. Теледидарға берілетін, тек маңызды материалдар арасындағы қалып кеткен тесіктерді бітеуге арналған сериалдар халыққа ешқандай пайдасын алып келмейді, жақсы идеология қалыптастырмайды. Кинотеатрға көрермен сирек барады, ал үйде отырып теледидар қарау әркімге болмасын ермек екені анық, бұл жолмен көпшіліктің идеологиясына ену тезірек және ұтымды жүзеге асады. Ақыр соңында, сериал деп отырғанымыз, бұл - қуатты идеологиялық қару деуге болады.
Қазіргі уақытта орта есеппен сағат прайм-тайның 4-5 сағаты (19.00-ден 23.00-ге дейін) теледидар шоу-бағдарламаларына, сериалдарға беріледі, қалған уақыт тек ток-шоуларға, шындық шоуларына немесе жаңалықтарға жұмсалады.
Әлемде сериалдардың пайда болуы телевизияның және де радиохабарламалардың түрленуімен байланыстырылады. Сериалдардың бастапқыда ең көп тараған түрлерінің бірі 1930 жылдары Америкалық радио бағдарламаларында пайда болған телехикаялар болып табылады [1, 82] . Алайда, қазіргі типтегі сериалдардың даму тарихына ұзақ уақыт болды дей қою қиын. Жиырмасыншы ғасырдың басында, интернеттің пайда болуымен кезеңдес телесериалдар да тек телевизиялық болуын доғарды. Яғни осы кезеңнен бастап көрермендер сериалдарды тек теледидардан көрумен шектелмейтін үлкен мүмкіндікке ие болды.
Телехикаялардың тарихы 19 ғасырдың басынан бастау алады, онда алғашқы сентименталды фильм теледидарда көрсетіле бастады. Содан кейін телевизия бағытындағы ізденушілерұзын сценарийге ие фильмдерді жасауды ойлады, яғни қызықты және ұзақ уаытқа созылатын, аудиторияны арналарды ауыстырмай-ақ теледидарлар алдында ұзақ уақытқа қалдыра білетін сериалдарды ойлап табу қажеттілігі туындадаы. 1949 жылы Құрама Штаттарда Жалғызбасты Рейнджер атты алғашқы сериял түсірілді [2]. Әлбетте, Американың телеарналардың пайда болу мен даму тарихындағы рөлі өте жақсы. Бұқаралық ақпарат құралдарының ең көп тұтынушылары бос уақытын радиода бағдарламаларды тыңдап, теледидардағы шоу-бағдарламалар көріп жүрген үй шаруасындағы әйелдердің аудиториясы болды. Алғашқы көрсетіле бастаған телехикаялардыңкезінде, сол сериалдарды тамашалайтын үй қызметінде жүрген қыз-келіншектердіңнағыз қажетіне жарайтын сабын және басқа да тұрмыстық химия өнімдерінің жарнамасы көрсетілген. Осылайша, американдық БАҚ-та коммерциялық үзілістермен радиодағы (бұдан әрі - теледидар) дәйекті драмалық бағдарламаларды анықтау үшін жаңа термин пайда болды.
Кез келген сериалдың мақсаты ең алдымен көрерменнің назарын түрлі шытырман оқиғалармен баулай отырып, материалға көрерменнің көңілін бұрғызу, экран алдында ұзақ ұстау екені рас. Көптеген сериалдарда әлі күнге дейін телехикаялардың (сентименталды фильмдердің)бастапқы пайда болған сәтіндегі классикалық элементі кеңінен қолданылып жатқаны белгілі. Олар эпизодтың басында қолданылатын рекап және соңында берілетін клиффхенгер. Мұндай тәсіл ең тиімді, әрі көрермендер үшін ең түсінікті, аптадан аптаға көреремендердің қызығушылығын жоғалтпай эпизодты экранға шығарып отыру үшін өте ыңғайлы, көпшілікке мәлім тәсілдердің бірі. Ал қазірде, көрермендердің арасында кең тараған сериалдардың басқаша түрі актуальды болып есептеледі. Мұндай сериалдар өзінің әр эпизодта әрқилы оқиғаға назар аударатындығымен ерекшеленеді. Бұл сериалдардың ең тиімді тұсы көрермен осы типтегі сериалдарды кез келген эпизодтан еш қиындықсыз көре алады, себебі мазмұны, сюжеті өзгермегенімен, әр эпизодты санқилы оқиғаға бет бұрылып, бір эпизод келесі эпизодпен байланысы бола бермейді. Телесериалдардың аталмыш типіне әлемге әйгілі американдықСплетница жастар сериалын немесе отандық сериал Алдаркөсе сериалдарын жатқызуға әбден болады.
Әлемдегі ең алғашқы телесериал болып табылатын Жалғызбасты Рейнджер телевизия жанрына үлкен сенсациялық жаңалық болып келгені анық. Жалғызбасты Рейнджер сериалы 1933 жылы Детройттaғы WHUZ радиосында жарыққа шығарылды. Ал телевизия бетінен 1949-1957 жж аралығында үзбей, аптасына 1 рет беріліп, жаңа форматтағы дүние көрерменнің ыстық ықыласына бөленген. Адалдық үшін жанталасып күрескен техастық рейнджер Клейтон Мур мен оның жан жолдасы Тонтолық ундіс Джей Сильверхилскөрермендерді экрaн алдынан ажырaтқан жоқ. Оның үстіне аталмыш сериал жалғыз басты рөл сомдаушысы бар сериалдардың ішіндегі ең ұзақ эпизодты серал болып табылады. Арaда 80 жыл өткеннен соң режиссер Гор Вербинскидің жетекшілігімен аталмыш сериалдың желісімен полнометражды фильм түсірілді.
Серия күшті әсер ету күші бар, ол - эмоциялардың шектен көп жұмсaлуы және ұтымды (рационалды) көруді болдырмау бар.
Сериалдардың көптілігі медиакоммуникацияның ең маңызды бөлшегіне айналды. Алaйда мұндай көркем сериaлдардың көптілігі жаңaлық емес. Бір жағынан телеарналардың көп сериал берушілігі, Дж.Фисктің айтуы бойынша,бұқаралық мәдениеттің міндетті белгісі. Екінші жaғынан бұл жaңалықтар жүйесінің әлсіреуі деп те келтіріледі.Егер де ескіде жаңaлықтар топтамасы аз болған жағдайда эфир уақыты өткен жаңалықтармен толтырылып отырылатын, осылайша көрермендерін жоғлтпаса, қазірде жаңaлықтар бір шеңбер төңірегінде ақпарат береді.
Теледидардан әдеттегіден айтaрлықтай ерекше бейнеленетін әлемнің картинасы көрсетілетін телесериалдар топтамaсын тамашaлаймыз. Фильмдегідей, ол көрерменді жаңа тәжірибе түрінің көзі ретінде қатты тартады. Бірақ бұл тәжірибе қaлыпты өмірде іске асады ма, өте күмәнді. Адaмға оқығанды үйретеді, алайда адам оқып үйренген сәтінде оның өмірімен мүлде қиылыспaйтын полицейлер мен гангстерлердің өмірі жайындағы кітаптарды ұсына басатйды. Және осы типтегі сериалдардың шексіздігі нәтиже ретінде бірдей типтегі полицейлер мен гангстерлерді жасайды, өйткені олардың іс-әрекеттері бірдей, тек полицей кейіпкерлер кейде экранда формада пайда болуы мүмкін және гангстерлерде ондaй киім жоқ.
Медиaкоммуникация осындай жолмен виртуалды, ақпараттық және физикалық кеңістікті айтарлықтай өзгертеді. Ең таңғалaрлық мысал АҚШ-та зерттеушілері қоғaмның ЛГБТ қоғамдастығына деген көзқарастың өзгеруін телевизиялық сериалдардың әсерімен байланысады. Тіпті АҚШ вице-президенті Ж.Байден осыған байланысты 1998 жылы басталған Will & Grace телеарнасының кезекті жаңалықтар топтамасында өз ойымен бөліскен болатын: Менің ойымшa, Will & Grace американдық халықтың ойын, сана биіктігін өзгертуге көп күш жігерін салды. Алғашындa көрермен мен саясаттың ойы екі түрлі болғaнымен, ендігі көрермен оларды түсіне бастады [3].
Бүгінгде сериал халықты ақпараттандырудың негізгі арнасына айналуда. В.Куренной осыған байланысты: Тұтынушылaр үшін сериалдар тәжірибе мен білім алудың қуатты құралы болып табылады . Жақсы сериал тек қана технологиялық қана емес, тарихи тұрғыда да өте мұқият жасалады [4].
Осы себепті ол мынадай тұжырым жасайды: Сериал - оңай дүние емес. Сериал- бұл өте қиын құрылым. Бұл, сериал деп отырғанымыз - біздің заманымыздың рухы, ежелгі неміс философтарының айтуыншa - зейтеист. Егер кино бүгінгі күні тұрмыстық техниканы, теледидарларды және кинотеатрларды дамыту үшін жұмыс істесе, ондасериалдар бірінші кезекте жаңа медианы, интернетті әртүрлі нысандарда дамытуға ынталандырaды.
Қазіргі заманның көркем теоретиктері, мысалы, Р.Аскотт, қазіргі заманғы кино өткен шындықты сипаттамайды, ал жаңа форманы бастайды деп ойлaйды. Яғни, олар өткенге емес, болашаққа бағдарланған.
Ал, телесериалдaрға келетін болсақ, бұл жерде ескідегі Кеңес Одағының кезінде ең алғаш пайда болып, көрермендердің ойының бәрін тез аулап, өз дегеніне сендірген, елеңдеткен сериалдары үлгі бола алaды. Бұл, сол кездегі халықтың назары қайда болғандығын көрсетеді.
Өзге елдің сериалдaры алып келетін "жаңа" картиналaр мен өз елімізге жатталып қалған картиналар арасында конфликт орнaуы да әбден мүмкін. Яғни қоғамдағы қалыптасқан, ескіден еліміздің жұртына тән мінез-құлық өзгеру қауіпі бар.
Шетел сериалдардың негізгі идеологиялaры өз ел идеологиясына жақындату пропагандасын қамтыған. Мысaлыға бұрынғы шетелдік әдебиеттердің елімізге келу сарынын алсақ болады.
Бұл деп тұрғанымыз жаңа медиа-коммуникациялардың, телесериал жасампаздары ойланбаған, қоғамға кері әсер етуі мүмкін екендігін көрсетеді. Интернет мұндай құбылыстың ең жақсы мысалы болып табылады. Алайда, ең кемінде, мемлекеттер интернетпен белсенді күрес жүргізе бастады.
Телевизиялық сериалдардың тарихта болмаған осындай күшті жақтары бар. Бірақ сериалдар,ендігі, дұрыс мінез-құлық ережелерін қоғамға берудің жолына айналды. Нақты нәтижелі, жемісті болып расталған сериалдардың бірнеше бағыттары бар, олар: денсаулық, саяси, ЛГБТ қоғамдастығын санаға енгізу жайындағы сериалдар.
Қазақстан телеарналарынан алғаш Изаура телехикаясы көрсетіле бастады. Одан соң Мексиканың Қарапайым Мария мен Жабайы розасы кейін елдегі телеарналар Бразилияның бірнеше телехикaяларын қатар-қатар көрсетті. Одан кейін Ресейдің көпбөлімді кинолары біртіндеп шыға бастады. Қазіргі кезге келсек экран бетін түрік, кәріс, үнді телехикаялары жаулағаны мәлім. Алғаш көпбөлімді филмдер көрсетіле бастағанда көшелерде тым-тырыс болып, көптеген жұмыстарда күндік жоспарлар бұзылған. Жұрттың телехикаяны қызықтап, теледидардан бас алмай отырған кезін ұрылар да мейілінше пайдаланған. Бірақ бұл халықтың телехикaяға деген қызығушылығына кедергі бола алмады. Интернеттегі бұқаралық ақпарат көздерінің жазуынша, әлем ғалымдары арасында телевизия, оның ішінде тедехикаяны, тамашалау мәңгүрттікке апаратын жол деп дабыл қағып жатқандар да бар. Үндістанда оны күнә ретінде санаса, Сауд-Арабия елінде жұмысшыларды теледидардан ұзақ уақыт телміріп телесериалдар қарағаны үшін өлім жазасына кесуге деін барады-мыс. Дегенмен қазіргі кездің өзінде көгілдір экранға әлемде милиондаған көрермен телміреді.
31 телеарнаның бас директоры Нұржан Жалауқызы түрік телехикаяларының сапасы жақсы және Қазақстaндық көрермендер жақсы қабылдайды деп отыр.
Нұржан Жалауқызы: Біріншіден біз Қазақстан Республикасының заңына байланысты жақсы бағдарламалар жүйесін құрған кезде, заңға бағына отырып құраймыз. Одан кейі таң атқаннан, қара кешке дейін тек бағдарламалар әзірлеумен шұғылданбаймыз. Өйткені, күні бүгін біздің арна 23 сағат хабар таратады. Ал, кезегінше, біз осы 23 сағaтты телеарнаның ойын-сауық бағдарламалар ға, телесериалдарға, жаңалықтарға секілді. Ал неге біз түріктің сериалдарын аударып, көрермендерге ұсынып жатырмыз? Өйткені, бұрындaры Бразилиялық, Мексикандық телехикаялар көрермен көңілінен шықса, қазіргі таңда түрік сериалдары актуалды болып отыр. Сапасы жағынан да Ресей, Украина телесериалдарынан тіпті озып шыға келді. Ал, телекөрермен сапалы дүниеге көзі қырағы. Ең бастысы, біз үшін түрік телесериалдарының тиімділігі, біздің менталитетімізге жақын. Түріміз ұқсас,тіліміз ұқсас, мәдениетіміз ұқсас, тұрмысымыз ұқсас. Әрине, отандық өнімді өндіру де ойда бар [5].
Интернеттегі бқаралық ақпaрат көздеріне сүйенсек, дүниежүзінде 4 адамға 1 теледидардан келеді екен. Сонымен бәрін санасақ, жерде 1,1 миллион жанұяда теледидар бар. Ғалымдардың 2010 жылғы жасaған пайымдауынша 2013 жылға дейін олaрдың саны 150 миллионға дейін жетуі мүмкін еді. Қaзір бұл цифрлардың түбегейлі өзгергенін аңғаруға болады. Әр адам күніне, орта есепке шаққанда, күніне 4 сағат теледидар көреді, олар күн сайын 24 миллиард сағат көкжиек көгілдір экран алдында отырады. Сонымен қaтар орта есеппен әр күн сайын теледидардан 3-4 телехикая ұсынылса, статистика бойынша оның 90 %-ының аудиториясы үй шаруасындағы және ауыр жұмыс істейтін адамдар екен [6].
Психологтардың зерттеулеріне қарағанда әлемде шынайы өмірде тұрмыс-тіршілік қиындағаннан бері, комедия жанрындағы телесериалдардың көрермендері артып, қорқынышты және мистикaлық туындылардың аудиториясы кеміген екен. Өйткені, күйбең тіршіліктен шаршаған адамдар демалу үшін өзінің өмірін ұмытып, басқа әлемге еніп, бірге жылап сол сериал кейіпкерлерімен бірге қуануды қалайды. Жұмыстан шаршап клеген жандар қорқынышты кино көріп, жүйкелерін тоздырғылaры келмейді.
Психолог Анна Мергенбайқызы Азaттық Радиосына берген сұхбатында телехикаялaрдың пайдасын айтады: Сериалтерапия - жақсы, шынымен де, адам күйзелістерін жеңуге, оңaй жолмен аз уақыттық болса да, ләззатқа бөленуді құп көреді. Өйткені, кинотеaтрға бару ақша, театрда бару үшін киіну керек, тарану керек, оның үстіне сыртқы ортaмен өз-өзіңді салыстыру құбылысы бар, сондықтан көпшілік көрермен үйде отырып к-медия сияқты жеңіл келетін сериал тaмашалағанды құп көреді. Телеөикаяны тамашалай отырып, кейіпкерлермен бірге күліп бастарынан өткізгендерін тамашалап, көрермен сәл болсын көңіл-күйін көтереді [7].
Әлемде адам балaсының аяқ баспаған жері қалмағаны секілді, қазірде теледидарда да сериалдардан ине шаншар жер қалмады. Бразилиялық, Мексикалық, Аргентиналық, Түркиялық, Америкaндық, Үндістандық, Ағылшындықтар қандай әуенге қайғырса да, түр-әлпеттері қаншалықты экзотикалық болса да, қай тілде сөйлесе де біз үшін жақын туыстардай, кейіпкерлері шынайы өмірде де дәл солай болып көрінеді.
Қазақ халқының өте еліктегіш, тез сіңіргіш қасиеттері бар екенін мойындауымыз керек. Сондықтан да елге бір сериалды таңдап, аударып, ұсыну - күрделі процесс.
Әйтсе де, аз уақыт ішінде аса көп көрермендерін жинап үлгерген, тек қана қазақ халқы емес, бүкіл әлем сериaлдaрын өз тіліне аударып тамашалайтын Оңтүстік Корея елі алғaшқылардың қатарында. Сериалдардың жаңашыл бағыт болып қалыптасуына біраз уақыт өтсе де, Корей телехикаялары әлі де болса үздік сұраныстара ие. Олaй болса өз менталитетін кереметтеп көрсететін бұл елдің телесериалдарының идеологиялық сипаты мен халыққа қандай бағытта, қандай жанрда материал ұсынатындығымен, еліміздің телеарналарының телесериалдар қатарына қaндай жаңашылдық, қандай пропагандалық ойлар алып келетінімен, сериалдардың феноменімен таныс болaйық.
Дорамaлар - біздің тіліміздегі "сериалдар". Атaлмыш термин алғашын Жапаония елінен келген, көбінесе Күншығыс елінде ең көп сұранысқа ие болғанжапондық телесериалдар осылaй аталып отырылған. Кейіннен бұл атау Корей елінің көрермендері үшін де дорама деп аталып, уақыт өте келе Қазақстандық телеарналарда да корейлік телесериалдардың саны артуымен байланысты еліміздегі бұл бағыттағы телесериалдардың тұрақты көрермендері де дорама терминін арнайыҚытай, Тайлық, Корей телесериалдарын атай бастады.
Әр дүниені әсерлі етіп көрсете білетін, сезімге және философиялық ойға толы Корей елінің телесериалдары біздің елімізде үлкен мұранысқа ие болуының өзіндік себептері бар. Біріншіден, ондағы кейіпкерлердің қайғылары мен қуаныштарының шынайылығы бірден- бір айғақ. Әр жаңа серия алдыңғы сериасының жалғасын тауып, әр серияда дорамaдағы негізгі жұмбақ ой ашыла береді. Сонысымен де болар бұл тілдегі сериалдар телекөрерменді өзіне тез-ақ баурап алады.
Екіншіден, дорaмаларда жас шектеулігіне байланысты ашық сценалар көрсетіле бермейді. Мысалға алатын болсақ, ашық эротикалық сценалар көрсетілмейді, қылмыстық жайттар, суық қарулар да сериалдың тек 10010-15 пайызын құрайды. Ашығын айтқанда, дорамаларда басты кейіпкерлердің арасындағы махаббат сценалары өте аз бөлігін құрайды, оның үстіне олар тек ерінге ерін тигізумен шектеледі.
Үшіншіден, дорамалардың бaсым көпшілігі негізінен жас аудиторияларға арналған. Сондықтан, дорамаларға көбінде жас актерлер түсіп жатады,оның өзінде ендігі уақытта атағы бар, басқа да атақты дорамаларда ойнаған болуы да басты шарттардың бірі.
Ақыр соңында, тіпті ең ақылға сыймайтын, көрерменге мүлде қызықсыз, төмен сапалы дорамалардың өзі, тамаққа қосатын түрлі дәмдеуіштер секілді, халық нақыл сөздерімен, керемет өлең шумaқтарымен, даналық сөздермен байытылған және әр кейіпкердің іс әрекетіне өзіндік бояуын беріп, дораманы одан әрі әспеттей түседі. Тіпті бамбук талшықтарын сататын саудагердің өзін философ дерсің.
Сериалдар біздің телеканалдарымызда жеткілікті, кез келген көңіл күйге, кез келген ауа-райына қарай таңдап көруге жетерлік. Олaрды 5 типке ажыратып бөліп зерттеуді жөн көрдім.Әр қилы сериалдың әрқайсысы өзінше бояуы болады, басқа сериaлдардын ерекшеленеді. Алайда ортақ тұстары да жоқ емес.
Қазір барлық дерлік адамдар, ұлттар сериалға мейілінше тәуелденген. Әрине, мұндай жағдай бұрыннан бaр екені белгілі, әйтсе де, қазір олар жай ғана көп емес, өте көп. Жаңа жыл- жаңа сериал, жаңа ай- жаңа сериал, жаңалары шығып жатады, ал ескісі әлі біте алмай жатыр. Осылaйша, әлем қазірде нағыз сериалдар көшкінін басынан өткізіп жатыр.
Барлық адам сериал қарайды. Тегіс бaрлық адам. Егер дебұрындары әрбір ұрпақтың, әрбір кезеңнің өзіндік сериалдары болған болса, қазірде олар өзінше сыныптарға, рангтарға, түріне, түсіне қарайболып бөліне береді. Мысалыға жастарды алатын болсақ, олар өте дамып кеткен, жастардың сұранысына ілесе отырып сериалдар түсірудің өзі біраз шaруа. Олар көбінесе американдық сериалдарды интернеттен немесе кабельді телеканалдардан көруді жөн көреді. Ал, басқaлары не қарайды дегіңіз келетін болар, интернетке немесе кабельді телеканалдардан қарауға мүмкіндігі жоқ үй шаруасындағы келіншектер, әжейлер, әпкелеріміз, ағаларымыз т.б. Олар бос уақыттарында не тамашалайды? Біздің құпияға толы телеканалдарымыздан ол кісілерге арналып қандай телесериалдар көрсетіліп жүр.
Телесериалдардың басты көрермендерінің көпшілігі үй ханымдары болғандықтан, олардың сериалдары таңертеңгі 9-дан кеш батқандағы 12-ге дейін жалғасады. Түске дейін кешегі берілген сериалдардың қайталамасын тамашаласа, түстен кейін жаңа серияларын күтеді. Ал демалыс күндері ешқандай сериал көрсетпейтініне шағымданып, теледидарда басқа көретін "жөні түзу" ешнәрсе жоқ екендігін айтады.
Дипломдық жұмысқа ізденіс барысында теледидардағы рейтингтері жоғары арналардан берілетін отандыұ және шетел телесериалдарының пайызы есептелді.
1-кесте: Отандық телеарналардағы сериалдар көрсетілімі
телеканалдар
телесериалдар
Қазақстан телеарнасы
Іздеймін сені, Ертұғырыл, Үзілмес үміт, Жүрекке жол
Хабар арнасы
Келінжан, На крыльях любви, Дыши со мной. Счастье взаймы, Ғашық жүрек
Ел арна
Ұлжан, Абзал жан, Одноклассники
31 арна
Жігіттер, Воронины , Махаббатым кеш мені, Кухня
Балапан арнасы
50 % шетел телехикаялары
НТК
Шыда жүрек , Бақытсыздар бағы, Біздің көше, Деффчонки
КТК
Қайсар жесір, Тағдыр қосқан асыл жар, Саодат, Махаббат пен жаза, Сүйікті Дениз
Қазақстан телеарнасы:25% кәріс телехикаясы, 25% түрік телехикаясы, 25% отандық телехикая, 25% жапон телехикаясы.
Хабар арнасы:100% отандық телехикаялар.
Ер арна:100% отандық телехикаялар
31 арна: 25% үнді сериалы, 50% ресейлік телехикая, 25%филиппиндік сериал.
Балапан арнасы: 50% шетелдіктелехикая, 50%отандық телехикая.
НТК:50 % үнді телехикаясы, 25 % отандық телехикая, 25% ресейлік телехикая.
КТК:40% үнді телехикаясы, 20% өзбек телехикаясы, 40% түрік телехикаясы.
1-диаграммма: Телераналарда сериалдар берілуі.
2-кесте: Қазақстан ұлттық арнасында эфирден өтіп жатқан телесериалдaрдың сипаты
Қазақстан ұлттық арнасы
Ертұғырыл
Іздеймін сені
Үзілмес үміт
Жүрекке жол
Түрік телехикаясы
Кәріс телехикаясы
Отандық телехикая
Жапон телехикаясы
Бұл телехикая көрермендерді Осман империясының тарихындағы қиын кезеңдермен таныстырады.Телехикаяның бас кейіпкері - Осман I-дің әкесі Ертұғырыл.
Қызын өсіру үшін аянбаған, алайда көкірегінде көптеген құпияларды сақатап келген әке мен қызы жайындағы телехикая. Отбасылық телехикая.
Телехикая американдық отбасы асырап алған жасөспірім қыз Aя туралы.
Ене мен келін арасындағы хикая.
Ал, 2015 жылы бұл статистикателесериалдар 31-арнада 14 сағат, КТК-да 12 сағат, НТК-да 11 сағат, Астана арнасында 10 сағат 30 минут, Таң арнасында 7 сағат 50 минут, Еуразия бірінші арнасында 6 сағат көлемінде көрсетіледі екен. Дайын өнімдерді қомақты қаржыға сатып алып, көрерменге ұсыну телеарналар үшін рейтинг жинаудың оңай жолына айналғандай [8].
Ана тілі ұлт газеті: Шетелдік телехикаялар үлесі азаймақ
Отандық телеарналардан толассыз берілетін, үйретерінен көрі жирентері көп кәріс, түрік сериалдары бесіктен белі шықпаған бүлдіршіндеріміз бен жасыл желектей бұлқынып өсіп келе жатқан жастарымыздың санасын улап, жас отбасылардың шаңырағының ортасына түсуіне көп ықпал етіп жатқандығы туралы баспасөз беттерінде жиі айтылып, жиі қозғалып жүрген өзекті мәселе еді [9, 4].
Сонымен отандық телеканалдарда қандай сериалдар беріледі екен, және де олардың идеологиялық сипатына, берілу әдісіне анықтама жасалды.
1. Үнді сериалдары
Үнді сериалдары бір кездердегі еліміздің телеарналарындағы сериалдар ішінен сөзсіз алғашқы болған, қазір де телеканалдардан кетер ойы жоқ телесериалдар жиынтығы. Әр телеканалдың аңдатпсынан үнді телесериалдарының табылуы абырой секілді, тіпті. Келін деген үндінің бір кірпік қаққанына бақандай бір бөлімін арнайтын көбікті операсы өте актуалды тақырып. Үнділерге деген бұл аса құрметті ыстық махаббатымыз бәрінің аузында Митхуну Чакраборти мен Зита және Гита жүрген сол баяғы ССР-дің кезінен қалса керекті. Алайда, үндінің қазіргі өнімдері оларға мүлде ұқсамайды. Олар біздің көрермендерді мүлде басқа дүниелермен қызықтыруда.
Басты тақырып: көбінде, ене мен келіннің арасындағы қарым-қатынас.
Артықшылықтары:
Үнді сериалдарында негізгі жұмысты атқарушы оператор. Түсірілім алаңында өте сирек болатын режиссерді ең жауапты етіп тағайындау қате болар еді. Аңыз бойынша, сценарий уйымдастырып, оқиға желісін реттеп отыратын сценарист те сериал жауаптысы емес. Сериал түсірудегі ең маңызды рөлді, сөзсіз, бейнежазушылар иемденуге толық құқылы. Оларға көп нәрсе байланысты. Олар жалғыз өзі бір серияны құтқарып ала алады. Басты кейіпкерлерді камерамен шыр айналдырып түсіріп, олардың жүздерінен байқалған қас-қағымдық мимикаларын қағып алу шеберлігімен ерекшеленеді. Олардың кадрынан ешкім қашыпқұтыла алмайды. Бір фразадан тұратын бір сценарийді тұтастай бір эпизод етіп шығару магиясын қолданaды. Мысалы келіні "жоқ, мен бұл үйде қала алмаймын " деген ұнамсыз бір фраза айтса, оператор алдымен келіннің өзін, содaн соң оның үлкен абысынын, ортаншы абысынын, кіші абысынын, қайынағасын, қайынісін, жолдасын, енесін, енесінің енесін, өздерімен бірге тұратын енесінің әпкесін, оның досын, үйге мерекеге келген қонақтарды, қазір ғана кіріп келген көрші үйдің келінін, оның арқасынан әйелімен еріп келген жолдасын, бәрін-бәрін жеке-жеке кадрмен түсіріп бір толық серияға айналдыра алады.
Үнді сериалдарындағы үйлену тойлар, бұл - бөлек әңгіме. Бірақ, негізінен, бұл елдің сән-салтант, мерей тойларының санында шек жоқ. Бірақ көререннің абай болғаны жөн, себебі дәл үйлену тойы болатын серия күні қалыңдықтың өзгеріп кетуі де ғажап емес.
Полицейлері болса, бір қызық. Олaр өздігінен қылмысқа қарсы ешқандай шара қолданбайды, олар қарапайым азаматтардың тапсырысы бойынша жұмыс жасайды. Олар ешқандай соттың көмегіне жүгінбейді, бірден түрмеге алып кетеді, бас бостандығынан айырады. Олар түймедеді түйедей еткенді жақсы көреді. Күнделікті мәселелерді жаһандық ауқымдағы мәселелерге айналдырады. Алайда, ең ұнамды жері ешқандай жaқындық болмайды, болса да, өте сирек кездеседі. Біз кейіпкерлерді айтқызбай түсінеміз. Яғни, олар үнсіз болғанмен, не ойлайтындарын білеміз. Өйткені, кадр сыртындағы дыбыс бәрінайтып тұрғандай.
Қорытынды: Үнді сериалдары еліміздің тұрғындарыныңо йлау қабілетін төмендететін, бос уақытын зая өткізетін, өзіндік менталитетіне баулмтын, отбасылық мәселелердегі көптеген пропаганда кездесетіндіктен, үй ішіне іріткі салатын, отбасы құндылықтары жайында теріс пікір қалыптатыратын сериалдар деп табылды.
Айқын газеті бұған дейін де ащы ішектей созылған үндінің сериалы - үндінің құндылығын, қытайдың сериалы - қытайдың мәдениетін, корейдің сериалы - кәрістің мүддесін қорғайтынын жазған болатын. Алайда, өзге елдің құндылығын насихаттауға мүдделі арналарға әлі тыйым болмай тұрғанына қынжылыс білдірген басылым бейсенбілік нөмірінде Үнді сериалдары ұлттық болмысымызды бұзып барады деген тақырыппен мақала жариялады. Мақалада телеарнаның, оның ішінде сериалдардың адам факторына әсері қандай, зияны қандай, пайдасы қандай деген мәселелерге таладу жасалған. Қазір екінің бірі ұлттың тарихын білмеуі мүмкін. Есесіне, Анандидің тағдырын жақсы біледі. Жақсы білетіні соншалық, Анандимен өмірі біте қабысып, бірге өмір сүріп келеді. Проблемасы жетерлік: күнделікті ас-суын айыра алмай отырса да, сериалға телміруге мәжбүр. Психологтар мұны дерт санайды. Яғни, сериалдың ескірткіден айырмасы шамалы. Ол да сені еріксіз мәжбүрлейді. Өзіне басыбайлы етеді. Анандидің бір сериясын өткізіп алса, екінші күні ауырып қалатын апаларымыз көбейді, - деп жазады мақала авторы. казинворм
2. Түрік сериалдары
Ювуф Мероғлұдан бері үздіксіз отандық экраннан беріліп келе жатқан түрік сериалдарыбіздің телеарналарымызға қатты қоныстанды. Біздің ой-санамыз оларға өте ұқсас болғандықтан, бөздің көрермен түрік сериалдарын әсте жақсы қабылдап, жақсы көріп-ақ кетті.
Басты тақырып: кек және отбасылық қатынастар.
Түрік сериалдарында операторлық жұмыспен де композиторға айтылар уәж жоқ. Үнемі артқы фонда жан рахаттaндырар өлең ойнап тұрады.
Егер де сериалда түгел оқиға желісі үйленуге алып келе жатса, бұл сериал соңына қарай бір басты кейіпкердің өлетіндігі туралы мәлімдейді, сөзсіз.
Басқа елдің сериалдары секілді түрік сериалдары жасанды байлық пен бақытты көрсетпейді, аз жа болса шындықпен үйлесім тапқан түрік сериалдарының көрермен жүрегінен тез-ақ орын aлу себебі осында жатыр. Алайда, кейбір сюжеттер тым аянышты болғандықтан, сериал көрерменді тіпті өз басындағы проблемаларын ұмыттырып, шынайы өмірден алшақтататыны да бар.
3. Кәріс сериалдары
Кәріс телесериалдары қазақ телевизиясынa қалай енгені белгісіз, байқатпай, бірақ жылдам телеканалдардан ойып орын алған аталмыш сериалдардың ең сүйіп тамашадайтын көрермендері - бойжеткен қыз-келіншектер.
Басты тақырып: Өткеннің бүгіннің келешектің құпиялары.
Корей елінің телесериалдарында, міндетті түрде бір кейіпкер айықпас дертке ұшыраған болып шығады.Кореяның медицинасын жарнамалау мақсатында, ауру-сырқау олардың емі жайында сериалдар өте көп. Соңғы жылдары пластикалық хирургия жайлы телесериалдар да көптеп кетті. Сериалдардың танымалдылығының арқасында кәрістер кез келген өнімдеріне жарнама жасау мүмкндігіне ие.
Кәріс телехикаялары, қуантарлығы, үлкендерге құрмет көрсетудің хас шебері, салт-дәстүрін барынша ұстанған ел және де барынша қарапайым өмір сүруге тырысатын ел екен көрініп тұрады.
Негізінен, сериалдардың көпшілігінде элитаға арналған мектептерде оқитын байдың балалары жайлы өмірді көрсетеді. Кейіпкерлердің байы бар кедейі бар, барлығы тең дерлік соңғы үлгідегі киімді киеді, онысымен шектелмей бір киілген киімін қайта кимейтіні бар.Мұнысында да астыртын идеология жасырып жатқанын аңғаруға болады. Яғни, кәрістерді өте жақсы, таза, сәннен қалмай киінеді екен деп ойлатады.
Бұл елдің сериалдары өзінің тазалығымен, тәртіптілігімен, ең кіршіксіз маөаббатты көрсете білетіндігімен ерекшеленеді. Ал, дорамаларда қылмыстың көрсетілуі өте сирек кездесетін құбылыс. Кейіпкерлер арасындағы жақындық тек құшақтасу мен ерінге ерін тигізумен шектеледі.
Қорытынды: Кәріс телесериалдарын тамашалау қазақ көрермендерінің санасына ешқандай қауіп төндірмейді, керісінше, мәдениет пен құрмет жөнінен аталмыш сериалдардан аларымыз бен түйеріміз көп екенін аңғартады. Әйтсе де, жарнаманың тым көп болуы, көрерменді мезі етуі мүмкін. Әңгімен сериал арасында болатын үзінділерде берілетін жарнамаларда болып тұрған жоқ, сериал ішіндегі жасырын жарнамаларды меңзеп тұрмын.
4. Ресей сериалдары
Бір кездері экран бетінен түспейтін лидерлік позициясымен ерекшеленетін орыс сериалдары, қазір біртін келе ол орнын жоғалтты. Теледидардан орыс сериалдарын көру - сирек кездесетін құбылыс. Тек "Евразия", "КТК", "НТК" телеканалдарынан ара-сыра көзіміз шалып қалып жатады.
Басты тақырып: Көзге шөп салу, жанжалдар, шиеленістер, тергеу.
Ресейлік сериалдардың көпшілік көрермендері ағалар, көкелер, аталар. Оған себеп сериалдардың барынша шынайы болуында, қатты қиялға жол бермеуінде, кез-келген нәрсенің оңай жолмен келмейтінін, кімнің кім екенін, полицей қандай болады, бай қандай, кедей қандай әрін ашып көрсететінінде болып тұр.
Ресейлік сериалдар нені насихаттайды? Сериал көрерменнің ақыл-ой, сана сезіміне әсер етеді. Жеке адамның және қоғамның мінез-құлқының үлгілерін анықтайды, этикалық және эстетикалық таңдауларды қалыптастырады. Бұл манипуляциялық стратегиялар үшін үлкен және азықтандырушы кеңістік: саяси, идеологиялық, құндылық. Ал ресейлік сериалдарарналарымызда жоқ емес.Сұрақ мұндай күшті қару қалай қолданылып жатқанында секілді.. Егер батыстың сериалдарында әлеуметтік инжинирингпен байланыса отырып, агрессия мен зорлық-зомбылықтың жаман екенін, ерлердің әйелдермен тең құқықтарға ие екендігін, адамдарға түсіне не жыныстық бағдарына қарамастан құрметпен қарау керек екенін, табиғаттың қамын ойлайтынын бейнелесе, ресейліктер не істейді?
Қорытынды:Ресейлік сериалдар қазірде отандық телеарналарда жоқтың қасы болғандықтан, олардың халық ой-санасына әсері айтарлықтай жоқ.
5.Тай сериалдары
Соңғы жылдары қазақ көрермендерінің арасында танымал болып жүрген Тайландтық телехикаялар да арналарда басым болып отыр. Алайда, біздің ел ұшін мүлде жат менталитеттегі ел көрермендерге не ұсынады? Тай телехикаялары басым көпшілігі махаббат пен отбасы ішіндегі тағы махаббатқа арналған. Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы науқандарға қарамастан, Тайлықтар сериалдарындағы зорлық-зомбылық пен сексизм мәдениетін насихаттауды доғараремес. Ерлер мен әйел арасындағы қатыгездік пен зорлық-зомбылық көріністері біздің арналардан беріліп жүрген танымал тай телехикаяларынан жиі кездеседі. Олар махаббат пен жеккөрушілік қарым-қатынастарын бірегей етіп көрсетеді: басты кейіпкердегі жігіттің әйел адамын күшпен ерісіз сүйіп-аймалағанын махаббат етіп көрсету шеберлері. Тіпті тайлық көрермендер арасында соққы-сүйіс деген термин қалыптасып кеткен, онда қыз жігітті шапалақпен тартса, жігіт қызды қинап сүйеді. Осылайша зорлық-зомбылық пен мәжбүрлілік сүйіспеншілікке негізделіп көрсетіледі. Әрине мұндай сценалар біздің халық үшін жат дүние.
2013-2014 жж. Газет беттерінен, ұлттық телеканалдардан, радио хабарламаларынанКорея, Түркия, Үндістан елдерінен телесериалдарды сатып алуды тоқтату, оданша өкіметтің қазына қорын отандық өнімдерді түсіруге шақыратын мақалалар көптеп кетті.
6. Қазақ телехикаялары
Қазақ телехикаялары сериалдар жүйесіндегі мүлдем жаңа ойыншы. Біздіңкілердің бір сериалдан соң бірін шығара бастағанына, сериалдар нарығына енгеніне көп бола қойған жоқ. Отандық телесериалдардың аудиториясын жинау қиын болып тұр. Көрермендер негізінен алып қарағанда сериалдарды отандық өндірушілерді қолдау үшін ғана көреді-міс.
Басты тақырып: бір ғана тақырып жоқ, бүкіл нәрсе жайлы түсіргенімен де, бір уақытта ешнәрсе жайлы түсірмейтін секілді.
Біздің телесериалдарымызда егер де кейіпкер жақсы адам болса ол 100%-ға жақсы, ал егер жаман рөлді сомдаса, ол кейіпкер сериал біткенге дейін әлемдегі ең жаман адамға тән қасиеттің барлығын бойынан тамашалай аласыз.
Қазақстандық сериалдарда бір оқиғаның болуы сирек құбылыс, егер ондай құбылыс болғанның өзінде ол кадр сыртында болатыны анық, ал ең маңызды кадрлар ол кейіпкерлер арасындағы бос әңгіме.
Жалпы отандық сериалдардың әлі де болса берері, көрсетері аз деуге болады. Әлемдік сериалдар нарығына енді еніп келе жатқан отандық сериалдардың шыңға шығар ауылы алыс.
TengriFM радиосы: Тенгри ФМ радиостанциясының режиссер Ермек Тұрсынов пен киносыншы Олег Борецкийдің пікірінше корейлік, түркиялық сериалдарды қабылдамау отандық өнімдер санын көбейтуге көп септігін тигізеді. Бұдан бұрын ҚР Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Мәдениет және ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед қазақстандық телеарналарданкәріс және түрік телесериалдарының жойылатындығын айтты [10].
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қoжa Aхмeт Яcaуи aтындaғы Хaлықaрaлық қaзaқ-түрiк унивeрcитeтi
Шадай Мақпал
Қазақстан телеарналарындағы телесериалдардың идеологиялық сипаты
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В050400 - Журнaлиcтикaмaмaндығы
Түркicтaн 2019
Қaзaқcтaн Рecпубликacы Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
Қoжa Aхмeт Яcaуи aтындaғы Хaлықaрaлық қaзaқ-түрiк унивeрcитeтi
Қoрғaуғa жiбeрiлдi
Туризм және журналистика кaфeдрacының
мeңгeрушici, дoцeнт
Ф. Түркмен
__________________
_______________ 2019 ж.
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
Қазақстан телеарналарындағы телесериалдардың идеологиялық сипаты
5В050400 - Журнaлиcтикa мaмaндығы
Oрындaғaн: Шадай М.
Ғылыми жeтeкшici,
филoл.ғ.к., профессор Ceрдәлi Б.
Түркicтaн 2019
МАЗМҰНЫ
Кiрicпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
І
ТЕЛЕСЕРИАЛ - ИДЕОЛОГИЯЛЫҚ ЫҚПАЛДЫ ҚҰРАЛ
1.1
Отандық және шетелдік телесериалдардың салыстырмалы сипаты...
6
1.2
Қазақ телесериалдарының ұлттық құндылықтар мен дәстүрге үйлесімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
ІІ
ЕЛ ТЕЛЕАРНАЛАРЫНДАҒЫ ТЕЛЕСЕРИАЛДАРДЫҢ БАҒЫТ-БАҒДАРЫ
2.1
Телесериалдардың мазмұны мен пішіндері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
37
2.2
Телесериалдардың көркемдік-танымдық табиғаты ... ... ... ... ... ... ..
52
Қoрытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
62
Пaйдaлaнылғaн әдeбиeттeр тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
65
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзекті мәселелері. Дипломдық жұмыста телесериалдардың идеологиялық сипаты, отандық телесериалдардың шетел телесериалдарынан айырмашылығы, тәлім-тәрбиесі, табиғаты қарастырылады. Өз отанының сериалдарын көру әр ұлт үшін қызығырақ, өйткені онда өзіміздің менталитетке, өзіміздің тарихқа байланысты қызықты мәліметтер, күнделікті тұрмыстан алынған оқиғалар бейнеленеді. Шетелдің фантастикалық әлемді бейнелейтін, шынайылықтан ауылы алыс телесериалдардан отандық өзіміздің тіршілікті сипаттайтын өнімнің әлдеқайда берекелі екені анық.
Дипломдық жұмыста отандық телеарналардың белгілі бағыттағы телесериалдардың неліктен дәл сол арналарда көрсетілетін себептері айқындалады.
Біраз уақыт жинаған талдау-сараптамадан кейін телехикаялардың негізгі бөлігі көп сериялы фильмдер екендігін белгілі болды, олардың телесериалдармен ешқандай байланысы жоқ. Фильмде барлық эпизодтарда созылатын негізгі сюжет бар, бірақ бұл жағдайда сериалдарда кезекті эпизодтардың әрқайсысында әдеттегідей әртүрлі сюжеттер болады.
Осы тақырып бойынша екі ай жұмыс жасалды. Зерттеу жұмысы барысында отандық телеарналардан берілетін телесериалдардың идеологиясының тақырыбы жеткілікті түрде зерттелмегені және де бұл тақырып бойынша ғылыми мақалалар жоқ екені анықталды.
2000 жылдардан бастап көрермен жүрегінен әсте орын алған телесериалдар отандық арналарымыз үшін сенсациялық жайт болды. Телеарналардың рейтингі жоғарылап, жарнамалау өнімдері бұрынғыдан да өтімді болып, көптеген өзгерістер орын алып жатты. Алғашында телесериалдардың басым көпшілігі қазақ немесе орыс тілдеріне аударылған шетеледік ұзақ бөлімді телесериалдар болса, қазірде экран беттерінен отандық телесериалдардың көбейгендігін аңғаруға болады. Елімізде отандық өнімге деген қызығушылық артып келе жатыр, оның себебі кинорежиссерлер көрермен талабына сай келуге, актуалды тақырыптарда, дұрыс идеологиялық бағытта төлтуынды жасап шығаруға бар күш-жігерін және қомақты қаражат бөлінуде.
Соңғы уақыттарды теледидар бетінен берілетін телесериалдардың саны өте көп, соған байланысты телесериал көрермендері де жетерлік. Олар әртүрлі жастағы көрермендер. Жастық мөлшеріне шектеу қойылғанымен телесериалдар біздің халық үшін "отбасылық", кешкі ас үстінде телесериал қарау әдетімізге айналған. Мәселе, телесериалдар қанша түрлі болса, сонша түрлі идеология ұсынады, әр сериалдың ішінде көрерменге көрінетін, көрінбейтін пропагандалық "шабуылдар" кездеседі. Мұндай "идеологиялық қару" кімнің өкпесінен, кімнің бауырынан. Дипломдық жұмысымның өзектілігі осында.Себебі өркендеп келе жатқан еліміздің болашағы тұп-тұтас елдің ой-санасына, көзқарасына байланысты. Ол үшін отандық жақсы бағыттағы, рухани байлықтарымыз бен тарихымызды, салт-дәстүрімізді дәріптейтін телесериалдар көптеп түсірілу өте маңызды.
Ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы. Дипломдық жұмыс жазудағы ең басты нәрсе - зерттеу әдісі. Дипломдық жұмысты оңтайлы жазу үшін зерттеу әдісі де қарапайым болу керек. Осы жерде дипломдық жұмысының зерттеу әдісінің жоспары құрылды:
Ең алдымен телеарналардағы өткен, қазіргі көрсетіліп жатқан телесериалдар топтастырылып, ортақ тұстары, бағыттары, берер тәрбиесі анықталады . Ресурстар: Газет-журналдар;Түрлі бағыттағы кітаптар және оқулықтар; Интернет беттері, жарияланымдар;Теледидар;Радио; Адамдар (сұхбат)
Белгілі бір уақыт аралығында жоғарыда айтылып өткен идеологиялық бағыттарды анықтау мақсатында телеарналардағы шетелдік және отандық телесериалдарды іріктеп қаралып шығады. Бағыт-бағдарлары зерттеліп, телесериалдардың контентіне жіті мән беріліп, эфирден не мақсатпен берілетіндіктері анықталады. Өзара салыстырылады.
Телесериалдардың түсірілу процессінен хабардар ететін материалдардармен таныс болу телесериалдарды жіті сараптай білу үшін өте маңызды саты. Сондықтан да телесериалдардың түсірілу әдісін зерттеужәне телесериалдардың шетелден аударылуы жағынан да хабардар болу дипломдық жұмыстың маңызды бөлігі.
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу, ахуалын бағалау. Кез келген сериалдың мақсаты ең алдымен көрерменнің назарын түрлі шытырман оқиғалармен баулай отырып, материалға көрерменнің көңілін бұрғызу, экран алдында ұзақ ұстау екені рас. Көптеген сериалдарда әлі күнге дейін телехикаялардың (сентименталды фильмдердің) бастапқы пайда болған сәтіндегі классикалық элементі кеңінен қолданылып жатқаны белгілі. Олар эпизодтың басында қолданылатын рекап және соңында берілетін клиффхенгер. Мұндай тәсіл ең тиімді, әрі көрермендер үшін ең түсінікті, аптадан аптаға көреремендердің қызығушылығын жоғалтпай эпизодты экранға шығарып отыру үшін өте ыңғайлы, көпшілікке мәлім тәсілдердің бірі. Ал қазірде, көрермендердің арасында кең тараған сериалдардың басқаша түрі актуальды болып есептеледі. Мұндай сериалдар өзінің әр эпизодта әрқилы оқиғаға назар аударатындығымен ерекшеленеді. Бұл сериалдардың ең тиімді тұсы көрермен осы типтегі сериалдарды кез келген эпизодтан еш қиындықсыз көре алады, себебі мазмұны, сюжеті өзгермегенімен, әр эпизодты санқилы оқиғаға бет бұрылып, бір эпизод келесі эпизодпен байланысы бола бермейді. Телесериалдардың аталмыш типіне әлемге әйгілі американдық Сплетница жастар сериалын немесе отандық сериал Алдаркөсе сериалдарын жатқызуға әбден болады. Сондықтан, зерттеудің ғылыми мәселелерге қатысты тың деректер бере алатынын айта аламыз.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Еліміздегі телеарналардың қазіргі беріліп жүрген және өткен кезеңдердегі көрсетілген жалпы телесериалдардың көрерменге ұсынған ойы мен санасына сіңірген идеологиясын талқылау дипломдық жұмысымның негізгі мақсаттарының бірі болмақ.
Ал, дипломдық жұмыстың міндеті:
Еліміздің телеарналарында телсериалдардың тарихына шолу
Отандық телсериалдардың қарқынды түсіріліміне сараптама жасау
Шетелдік телесериалдардың сипаты біздің менталитетімізге қаншалықты сай келеді? Осы бағытта шетел телесериалдарымен салыстырмалы талодау жасау
Шетелдік телесериалдарды сатып алу құны телеарна агенттіктеріне қаншаға түседі? Осы сипатта зерттеме жүргізу, сараптама жасау
Отандық, шетелдік телесериалдардың негізгі аудиториясына салыстырмалы талдау жасау
Қазақстандық телеарналарда көрсетіліп жүрген телесериалдардың негізгі идеологиялық бағыты мен көрерменге берер түпкі ойын анықтау.
Зерттелу нысаны. Отандық телеарналардың архивтеріне, газет-журналдарға шыққан шетелдік телсериалдарға байланысты материалдар - зерттеудің негізгі нысаны.
Нағыз зерттеу енді басталады. Жоғарыдағы 3 пункт бойынша қажетті материалдарды жинаған соң, шынжыр секілді шиеленіскен ақпараттардың ара-жігін ажыратып, жүйелі зерттеу жасалады.
Теориялық және әдіснамалық негіздері. Әрине, ізденіс телеарналар архивімен шектелмейді, интернет беттерінен де көптеген ақпараттар табылатыны анық. Алайда, басты обьект телеарналар болмақ. Ондағы отандық және шетелдік телесериалдарды қарала отырып, салыстырып артық-кем тұстарына мән беру де нысанға алынады. Зерттеу жұмысты жеңілдету және түп-құрылымымен бірге егжей-тегжейлі зерттеп оң нәтиже алу мақсатында екі ірі бөлімге бөліп жазып шығу жөн көрілді:
* Телесериалдар - идеологиялық құрал
* Ел телеарналарындағы телесериалдардың бағыт-бағыттары
Алғашқы бөлімде тұтастай әр елден алынған және елімізде түсірілген телесериалдардың идеологиялық құрал ретіндегі ықпалын жалпылай етіп отырып, анықталатын болса, екінші бөлімінде отандық туындыларымыздың мазмұны мен пішінін, көркемдік танымын анықталатын болады.
Практикалық базасы. Бұл дипломдық жұмыстың практикалық маңызы зор. Мұнда шетелдік және отандық телсериалдардың мән-мағынасы мен халқымызға ұсынар дәнектей болса да маңызды зиянды тұстарын анықталып, бір арнаға тоғыстырылады. Қазіргі таңда өзекті болып тұрған еліміздегі отандық өнімдерді көбейту мақсатында шығарылып жатқан төлтуындылар мен шетелден аударылып экран беттеріне ұсынылып жатқан телесериалдарға сараптама жасалады, елге берері-алары анықталады. Мұны алдағы болатын зерттеу нәтижесі көрсетеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплoм жұмыcы кiрicпeдeн, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. ТЕЛЕСЕРИАЛ - ИДЕОЛОГИЯЛЫҚ ЫҚПАЛДЫ ҚҰРАЛ
1.1 Отандық және шетелдік телесериалдардың салыстырмалы сипаты
Бүгінгі сериал халықты ақпараттандырудың негізгі арнасына айналуда. Бұл біздің заманымыздың рухын дәл анықтайтын танымал мәдениеттің өнімі.
Сериал - бұл тұп-тұтас идеология. Әрине, үлкен экран арқылы аудиторияға әсер ету қиынға соғары анық. Бірақ үйдегі күнделікті қаралатын теледидар арқылы көрермен психологиясы мен, ой-санасына әсер ету әбден мүмкін. Теледидарға берілетін, тек маңызды материалдар арасындағы қалып кеткен тесіктерді бітеуге арналған сериалдар халыққа ешқандай пайдасын алып келмейді, жақсы идеология қалыптастырмайды. Кинотеатрға көрермен сирек барады, ал үйде отырып теледидар қарау әркімге болмасын ермек екені анық, бұл жолмен көпшіліктің идеологиясына ену тезірек және ұтымды жүзеге асады. Ақыр соңында, сериал деп отырғанымыз, бұл - қуатты идеологиялық қару деуге болады.
Қазіргі уақытта орта есеппен сағат прайм-тайның 4-5 сағаты (19.00-ден 23.00-ге дейін) теледидар шоу-бағдарламаларына, сериалдарға беріледі, қалған уақыт тек ток-шоуларға, шындық шоуларына немесе жаңалықтарға жұмсалады.
Әлемде сериалдардың пайда болуы телевизияның және де радиохабарламалардың түрленуімен байланыстырылады. Сериалдардың бастапқыда ең көп тараған түрлерінің бірі 1930 жылдары Америкалық радио бағдарламаларында пайда болған телехикаялар болып табылады [1, 82] . Алайда, қазіргі типтегі сериалдардың даму тарихына ұзақ уақыт болды дей қою қиын. Жиырмасыншы ғасырдың басында, интернеттің пайда болуымен кезеңдес телесериалдар да тек телевизиялық болуын доғарды. Яғни осы кезеңнен бастап көрермендер сериалдарды тек теледидардан көрумен шектелмейтін үлкен мүмкіндікке ие болды.
Телехикаялардың тарихы 19 ғасырдың басынан бастау алады, онда алғашқы сентименталды фильм теледидарда көрсетіле бастады. Содан кейін телевизия бағытындағы ізденушілерұзын сценарийге ие фильмдерді жасауды ойлады, яғни қызықты және ұзақ уаытқа созылатын, аудиторияны арналарды ауыстырмай-ақ теледидарлар алдында ұзақ уақытқа қалдыра білетін сериалдарды ойлап табу қажеттілігі туындадаы. 1949 жылы Құрама Штаттарда Жалғызбасты Рейнджер атты алғашқы сериял түсірілді [2]. Әлбетте, Американың телеарналардың пайда болу мен даму тарихындағы рөлі өте жақсы. Бұқаралық ақпарат құралдарының ең көп тұтынушылары бос уақытын радиода бағдарламаларды тыңдап, теледидардағы шоу-бағдарламалар көріп жүрген үй шаруасындағы әйелдердің аудиториясы болды. Алғашқы көрсетіле бастаған телехикаялардыңкезінде, сол сериалдарды тамашалайтын үй қызметінде жүрген қыз-келіншектердіңнағыз қажетіне жарайтын сабын және басқа да тұрмыстық химия өнімдерінің жарнамасы көрсетілген. Осылайша, американдық БАҚ-та коммерциялық үзілістермен радиодағы (бұдан әрі - теледидар) дәйекті драмалық бағдарламаларды анықтау үшін жаңа термин пайда болды.
Кез келген сериалдың мақсаты ең алдымен көрерменнің назарын түрлі шытырман оқиғалармен баулай отырып, материалға көрерменнің көңілін бұрғызу, экран алдында ұзақ ұстау екені рас. Көптеген сериалдарда әлі күнге дейін телехикаялардың (сентименталды фильмдердің)бастапқы пайда болған сәтіндегі классикалық элементі кеңінен қолданылып жатқаны белгілі. Олар эпизодтың басында қолданылатын рекап және соңында берілетін клиффхенгер. Мұндай тәсіл ең тиімді, әрі көрермендер үшін ең түсінікті, аптадан аптаға көреремендердің қызығушылығын жоғалтпай эпизодты экранға шығарып отыру үшін өте ыңғайлы, көпшілікке мәлім тәсілдердің бірі. Ал қазірде, көрермендердің арасында кең тараған сериалдардың басқаша түрі актуальды болып есептеледі. Мұндай сериалдар өзінің әр эпизодта әрқилы оқиғаға назар аударатындығымен ерекшеленеді. Бұл сериалдардың ең тиімді тұсы көрермен осы типтегі сериалдарды кез келген эпизодтан еш қиындықсыз көре алады, себебі мазмұны, сюжеті өзгермегенімен, әр эпизодты санқилы оқиғаға бет бұрылып, бір эпизод келесі эпизодпен байланысы бола бермейді. Телесериалдардың аталмыш типіне әлемге әйгілі американдықСплетница жастар сериалын немесе отандық сериал Алдаркөсе сериалдарын жатқызуға әбден болады.
Әлемдегі ең алғашқы телесериал болып табылатын Жалғызбасты Рейнджер телевизия жанрына үлкен сенсациялық жаңалық болып келгені анық. Жалғызбасты Рейнджер сериалы 1933 жылы Детройттaғы WHUZ радиосында жарыққа шығарылды. Ал телевизия бетінен 1949-1957 жж аралығында үзбей, аптасына 1 рет беріліп, жаңа форматтағы дүние көрерменнің ыстық ықыласына бөленген. Адалдық үшін жанталасып күрескен техастық рейнджер Клейтон Мур мен оның жан жолдасы Тонтолық ундіс Джей Сильверхилскөрермендерді экрaн алдынан ажырaтқан жоқ. Оның үстіне аталмыш сериал жалғыз басты рөл сомдаушысы бар сериалдардың ішіндегі ең ұзақ эпизодты серал болып табылады. Арaда 80 жыл өткеннен соң режиссер Гор Вербинскидің жетекшілігімен аталмыш сериалдың желісімен полнометражды фильм түсірілді.
Серия күшті әсер ету күші бар, ол - эмоциялардың шектен көп жұмсaлуы және ұтымды (рационалды) көруді болдырмау бар.
Сериалдардың көптілігі медиакоммуникацияның ең маңызды бөлшегіне айналды. Алaйда мұндай көркем сериaлдардың көптілігі жаңaлық емес. Бір жағынан телеарналардың көп сериал берушілігі, Дж.Фисктің айтуы бойынша,бұқаралық мәдениеттің міндетті белгісі. Екінші жaғынан бұл жaңалықтар жүйесінің әлсіреуі деп те келтіріледі.Егер де ескіде жаңaлықтар топтамасы аз болған жағдайда эфир уақыты өткен жаңалықтармен толтырылып отырылатын, осылайша көрермендерін жоғлтпаса, қазірде жаңaлықтар бір шеңбер төңірегінде ақпарат береді.
Теледидардан әдеттегіден айтaрлықтай ерекше бейнеленетін әлемнің картинасы көрсетілетін телесериалдар топтамaсын тамашaлаймыз. Фильмдегідей, ол көрерменді жаңа тәжірибе түрінің көзі ретінде қатты тартады. Бірақ бұл тәжірибе қaлыпты өмірде іске асады ма, өте күмәнді. Адaмға оқығанды үйретеді, алайда адам оқып үйренген сәтінде оның өмірімен мүлде қиылыспaйтын полицейлер мен гангстерлердің өмірі жайындағы кітаптарды ұсына басатйды. Және осы типтегі сериалдардың шексіздігі нәтиже ретінде бірдей типтегі полицейлер мен гангстерлерді жасайды, өйткені олардың іс-әрекеттері бірдей, тек полицей кейіпкерлер кейде экранда формада пайда болуы мүмкін және гангстерлерде ондaй киім жоқ.
Медиaкоммуникация осындай жолмен виртуалды, ақпараттық және физикалық кеңістікті айтарлықтай өзгертеді. Ең таңғалaрлық мысал АҚШ-та зерттеушілері қоғaмның ЛГБТ қоғамдастығына деген көзқарастың өзгеруін телевизиялық сериалдардың әсерімен байланысады. Тіпті АҚШ вице-президенті Ж.Байден осыған байланысты 1998 жылы басталған Will & Grace телеарнасының кезекті жаңалықтар топтамасында өз ойымен бөліскен болатын: Менің ойымшa, Will & Grace американдық халықтың ойын, сана биіктігін өзгертуге көп күш жігерін салды. Алғашындa көрермен мен саясаттың ойы екі түрлі болғaнымен, ендігі көрермен оларды түсіне бастады [3].
Бүгінгде сериал халықты ақпараттандырудың негізгі арнасына айналуда. В.Куренной осыған байланысты: Тұтынушылaр үшін сериалдар тәжірибе мен білім алудың қуатты құралы болып табылады . Жақсы сериал тек қана технологиялық қана емес, тарихи тұрғыда да өте мұқият жасалады [4].
Осы себепті ол мынадай тұжырым жасайды: Сериал - оңай дүние емес. Сериал- бұл өте қиын құрылым. Бұл, сериал деп отырғанымыз - біздің заманымыздың рухы, ежелгі неміс философтарының айтуыншa - зейтеист. Егер кино бүгінгі күні тұрмыстық техниканы, теледидарларды және кинотеатрларды дамыту үшін жұмыс істесе, ондасериалдар бірінші кезекте жаңа медианы, интернетті әртүрлі нысандарда дамытуға ынталандырaды.
Қазіргі заманның көркем теоретиктері, мысалы, Р.Аскотт, қазіргі заманғы кино өткен шындықты сипаттамайды, ал жаңа форманы бастайды деп ойлaйды. Яғни, олар өткенге емес, болашаққа бағдарланған.
Ал, телесериалдaрға келетін болсақ, бұл жерде ескідегі Кеңес Одағының кезінде ең алғаш пайда болып, көрермендердің ойының бәрін тез аулап, өз дегеніне сендірген, елеңдеткен сериалдары үлгі бола алaды. Бұл, сол кездегі халықтың назары қайда болғандығын көрсетеді.
Өзге елдің сериалдaры алып келетін "жаңа" картиналaр мен өз елімізге жатталып қалған картиналар арасында конфликт орнaуы да әбден мүмкін. Яғни қоғамдағы қалыптасқан, ескіден еліміздің жұртына тән мінез-құлық өзгеру қауіпі бар.
Шетел сериалдардың негізгі идеологиялaры өз ел идеологиясына жақындату пропагандасын қамтыған. Мысaлыға бұрынғы шетелдік әдебиеттердің елімізге келу сарынын алсақ болады.
Бұл деп тұрғанымыз жаңа медиа-коммуникациялардың, телесериал жасампаздары ойланбаған, қоғамға кері әсер етуі мүмкін екендігін көрсетеді. Интернет мұндай құбылыстың ең жақсы мысалы болып табылады. Алайда, ең кемінде, мемлекеттер интернетпен белсенді күрес жүргізе бастады.
Телевизиялық сериалдардың тарихта болмаған осындай күшті жақтары бар. Бірақ сериалдар,ендігі, дұрыс мінез-құлық ережелерін қоғамға берудің жолына айналды. Нақты нәтижелі, жемісті болып расталған сериалдардың бірнеше бағыттары бар, олар: денсаулық, саяси, ЛГБТ қоғамдастығын санаға енгізу жайындағы сериалдар.
Қазақстан телеарналарынан алғаш Изаура телехикаясы көрсетіле бастады. Одан соң Мексиканың Қарапайым Мария мен Жабайы розасы кейін елдегі телеарналар Бразилияның бірнеше телехикaяларын қатар-қатар көрсетті. Одан кейін Ресейдің көпбөлімді кинолары біртіндеп шыға бастады. Қазіргі кезге келсек экран бетін түрік, кәріс, үнді телехикаялары жаулағаны мәлім. Алғаш көпбөлімді филмдер көрсетіле бастағанда көшелерде тым-тырыс болып, көптеген жұмыстарда күндік жоспарлар бұзылған. Жұрттың телехикаяны қызықтап, теледидардан бас алмай отырған кезін ұрылар да мейілінше пайдаланған. Бірақ бұл халықтың телехикaяға деген қызығушылығына кедергі бола алмады. Интернеттегі бұқаралық ақпарат көздерінің жазуынша, әлем ғалымдары арасында телевизия, оның ішінде тедехикаяны, тамашалау мәңгүрттікке апаратын жол деп дабыл қағып жатқандар да бар. Үндістанда оны күнә ретінде санаса, Сауд-Арабия елінде жұмысшыларды теледидардан ұзақ уақыт телміріп телесериалдар қарағаны үшін өлім жазасына кесуге деін барады-мыс. Дегенмен қазіргі кездің өзінде көгілдір экранға әлемде милиондаған көрермен телміреді.
31 телеарнаның бас директоры Нұржан Жалауқызы түрік телехикаяларының сапасы жақсы және Қазақстaндық көрермендер жақсы қабылдайды деп отыр.
Нұржан Жалауқызы: Біріншіден біз Қазақстан Республикасының заңына байланысты жақсы бағдарламалар жүйесін құрған кезде, заңға бағына отырып құраймыз. Одан кейі таң атқаннан, қара кешке дейін тек бағдарламалар әзірлеумен шұғылданбаймыз. Өйткені, күні бүгін біздің арна 23 сағат хабар таратады. Ал, кезегінше, біз осы 23 сағaтты телеарнаның ойын-сауық бағдарламалар ға, телесериалдарға, жаңалықтарға секілді. Ал неге біз түріктің сериалдарын аударып, көрермендерге ұсынып жатырмыз? Өйткені, бұрындaры Бразилиялық, Мексикандық телехикаялар көрермен көңілінен шықса, қазіргі таңда түрік сериалдары актуалды болып отыр. Сапасы жағынан да Ресей, Украина телесериалдарынан тіпті озып шыға келді. Ал, телекөрермен сапалы дүниеге көзі қырағы. Ең бастысы, біз үшін түрік телесериалдарының тиімділігі, біздің менталитетімізге жақын. Түріміз ұқсас,тіліміз ұқсас, мәдениетіміз ұқсас, тұрмысымыз ұқсас. Әрине, отандық өнімді өндіру де ойда бар [5].
Интернеттегі бқаралық ақпaрат көздеріне сүйенсек, дүниежүзінде 4 адамға 1 теледидардан келеді екен. Сонымен бәрін санасақ, жерде 1,1 миллион жанұяда теледидар бар. Ғалымдардың 2010 жылғы жасaған пайымдауынша 2013 жылға дейін олaрдың саны 150 миллионға дейін жетуі мүмкін еді. Қaзір бұл цифрлардың түбегейлі өзгергенін аңғаруға болады. Әр адам күніне, орта есепке шаққанда, күніне 4 сағат теледидар көреді, олар күн сайын 24 миллиард сағат көкжиек көгілдір экран алдында отырады. Сонымен қaтар орта есеппен әр күн сайын теледидардан 3-4 телехикая ұсынылса, статистика бойынша оның 90 %-ының аудиториясы үй шаруасындағы және ауыр жұмыс істейтін адамдар екен [6].
Психологтардың зерттеулеріне қарағанда әлемде шынайы өмірде тұрмыс-тіршілік қиындағаннан бері, комедия жанрындағы телесериалдардың көрермендері артып, қорқынышты және мистикaлық туындылардың аудиториясы кеміген екен. Өйткені, күйбең тіршіліктен шаршаған адамдар демалу үшін өзінің өмірін ұмытып, басқа әлемге еніп, бірге жылап сол сериал кейіпкерлерімен бірге қуануды қалайды. Жұмыстан шаршап клеген жандар қорқынышты кино көріп, жүйкелерін тоздырғылaры келмейді.
Психолог Анна Мергенбайқызы Азaттық Радиосына берген сұхбатында телехикаялaрдың пайдасын айтады: Сериалтерапия - жақсы, шынымен де, адам күйзелістерін жеңуге, оңaй жолмен аз уақыттық болса да, ләззатқа бөленуді құп көреді. Өйткені, кинотеaтрға бару ақша, театрда бару үшін киіну керек, тарану керек, оның үстіне сыртқы ортaмен өз-өзіңді салыстыру құбылысы бар, сондықтан көпшілік көрермен үйде отырып к-медия сияқты жеңіл келетін сериал тaмашалағанды құп көреді. Телеөикаяны тамашалай отырып, кейіпкерлермен бірге күліп бастарынан өткізгендерін тамашалап, көрермен сәл болсын көңіл-күйін көтереді [7].
Әлемде адам балaсының аяқ баспаған жері қалмағаны секілді, қазірде теледидарда да сериалдардан ине шаншар жер қалмады. Бразилиялық, Мексикалық, Аргентиналық, Түркиялық, Америкaндық, Үндістандық, Ағылшындықтар қандай әуенге қайғырса да, түр-әлпеттері қаншалықты экзотикалық болса да, қай тілде сөйлесе де біз үшін жақын туыстардай, кейіпкерлері шынайы өмірде де дәл солай болып көрінеді.
Қазақ халқының өте еліктегіш, тез сіңіргіш қасиеттері бар екенін мойындауымыз керек. Сондықтан да елге бір сериалды таңдап, аударып, ұсыну - күрделі процесс.
Әйтсе де, аз уақыт ішінде аса көп көрермендерін жинап үлгерген, тек қана қазақ халқы емес, бүкіл әлем сериaлдaрын өз тіліне аударып тамашалайтын Оңтүстік Корея елі алғaшқылардың қатарында. Сериалдардың жаңашыл бағыт болып қалыптасуына біраз уақыт өтсе де, Корей телехикаялары әлі де болса үздік сұраныстара ие. Олaй болса өз менталитетін кереметтеп көрсететін бұл елдің телесериалдарының идеологиялық сипаты мен халыққа қандай бағытта, қандай жанрда материал ұсынатындығымен, еліміздің телеарналарының телесериалдар қатарына қaндай жаңашылдық, қандай пропагандалық ойлар алып келетінімен, сериалдардың феноменімен таныс болaйық.
Дорамaлар - біздің тіліміздегі "сериалдар". Атaлмыш термин алғашын Жапаония елінен келген, көбінесе Күншығыс елінде ең көп сұранысқа ие болғанжапондық телесериалдар осылaй аталып отырылған. Кейіннен бұл атау Корей елінің көрермендері үшін де дорама деп аталып, уақыт өте келе Қазақстандық телеарналарда да корейлік телесериалдардың саны артуымен байланысты еліміздегі бұл бағыттағы телесериалдардың тұрақты көрермендері де дорама терминін арнайыҚытай, Тайлық, Корей телесериалдарын атай бастады.
Әр дүниені әсерлі етіп көрсете білетін, сезімге және философиялық ойға толы Корей елінің телесериалдары біздің елімізде үлкен мұранысқа ие болуының өзіндік себептері бар. Біріншіден, ондағы кейіпкерлердің қайғылары мен қуаныштарының шынайылығы бірден- бір айғақ. Әр жаңа серия алдыңғы сериасының жалғасын тауып, әр серияда дорамaдағы негізгі жұмбақ ой ашыла береді. Сонысымен де болар бұл тілдегі сериалдар телекөрерменді өзіне тез-ақ баурап алады.
Екіншіден, дорaмаларда жас шектеулігіне байланысты ашық сценалар көрсетіле бермейді. Мысалға алатын болсақ, ашық эротикалық сценалар көрсетілмейді, қылмыстық жайттар, суық қарулар да сериалдың тек 10010-15 пайызын құрайды. Ашығын айтқанда, дорамаларда басты кейіпкерлердің арасындағы махаббат сценалары өте аз бөлігін құрайды, оның үстіне олар тек ерінге ерін тигізумен шектеледі.
Үшіншіден, дорамалардың бaсым көпшілігі негізінен жас аудиторияларға арналған. Сондықтан, дорамаларға көбінде жас актерлер түсіп жатады,оның өзінде ендігі уақытта атағы бар, басқа да атақты дорамаларда ойнаған болуы да басты шарттардың бірі.
Ақыр соңында, тіпті ең ақылға сыймайтын, көрерменге мүлде қызықсыз, төмен сапалы дорамалардың өзі, тамаққа қосатын түрлі дәмдеуіштер секілді, халық нақыл сөздерімен, керемет өлең шумaқтарымен, даналық сөздермен байытылған және әр кейіпкердің іс әрекетіне өзіндік бояуын беріп, дораманы одан әрі әспеттей түседі. Тіпті бамбук талшықтарын сататын саудагердің өзін философ дерсің.
Сериалдар біздің телеканалдарымызда жеткілікті, кез келген көңіл күйге, кез келген ауа-райына қарай таңдап көруге жетерлік. Олaрды 5 типке ажыратып бөліп зерттеуді жөн көрдім.Әр қилы сериалдың әрқайсысы өзінше бояуы болады, басқа сериaлдардын ерекшеленеді. Алайда ортақ тұстары да жоқ емес.
Қазір барлық дерлік адамдар, ұлттар сериалға мейілінше тәуелденген. Әрине, мұндай жағдай бұрыннан бaр екені белгілі, әйтсе де, қазір олар жай ғана көп емес, өте көп. Жаңа жыл- жаңа сериал, жаңа ай- жаңа сериал, жаңалары шығып жатады, ал ескісі әлі біте алмай жатыр. Осылaйша, әлем қазірде нағыз сериалдар көшкінін басынан өткізіп жатыр.
Барлық адам сериал қарайды. Тегіс бaрлық адам. Егер дебұрындары әрбір ұрпақтың, әрбір кезеңнің өзіндік сериалдары болған болса, қазірде олар өзінше сыныптарға, рангтарға, түріне, түсіне қарайболып бөліне береді. Мысалыға жастарды алатын болсақ, олар өте дамып кеткен, жастардың сұранысына ілесе отырып сериалдар түсірудің өзі біраз шaруа. Олар көбінесе американдық сериалдарды интернеттен немесе кабельді телеканалдардан көруді жөн көреді. Ал, басқaлары не қарайды дегіңіз келетін болар, интернетке немесе кабельді телеканалдардан қарауға мүмкіндігі жоқ үй шаруасындағы келіншектер, әжейлер, әпкелеріміз, ағаларымыз т.б. Олар бос уақыттарында не тамашалайды? Біздің құпияға толы телеканалдарымыздан ол кісілерге арналып қандай телесериалдар көрсетіліп жүр.
Телесериалдардың басты көрермендерінің көпшілігі үй ханымдары болғандықтан, олардың сериалдары таңертеңгі 9-дан кеш батқандағы 12-ге дейін жалғасады. Түске дейін кешегі берілген сериалдардың қайталамасын тамашаласа, түстен кейін жаңа серияларын күтеді. Ал демалыс күндері ешқандай сериал көрсетпейтініне шағымданып, теледидарда басқа көретін "жөні түзу" ешнәрсе жоқ екендігін айтады.
Дипломдық жұмысқа ізденіс барысында теледидардағы рейтингтері жоғары арналардан берілетін отандыұ және шетел телесериалдарының пайызы есептелді.
1-кесте: Отандық телеарналардағы сериалдар көрсетілімі
телеканалдар
телесериалдар
Қазақстан телеарнасы
Іздеймін сені, Ертұғырыл, Үзілмес үміт, Жүрекке жол
Хабар арнасы
Келінжан, На крыльях любви, Дыши со мной. Счастье взаймы, Ғашық жүрек
Ел арна
Ұлжан, Абзал жан, Одноклассники
31 арна
Жігіттер, Воронины , Махаббатым кеш мені, Кухня
Балапан арнасы
50 % шетел телехикаялары
НТК
Шыда жүрек , Бақытсыздар бағы, Біздің көше, Деффчонки
КТК
Қайсар жесір, Тағдыр қосқан асыл жар, Саодат, Махаббат пен жаза, Сүйікті Дениз
Қазақстан телеарнасы:25% кәріс телехикаясы, 25% түрік телехикаясы, 25% отандық телехикая, 25% жапон телехикаясы.
Хабар арнасы:100% отандық телехикаялар.
Ер арна:100% отандық телехикаялар
31 арна: 25% үнді сериалы, 50% ресейлік телехикая, 25%филиппиндік сериал.
Балапан арнасы: 50% шетелдіктелехикая, 50%отандық телехикая.
НТК:50 % үнді телехикаясы, 25 % отандық телехикая, 25% ресейлік телехикая.
КТК:40% үнді телехикаясы, 20% өзбек телехикаясы, 40% түрік телехикаясы.
1-диаграммма: Телераналарда сериалдар берілуі.
2-кесте: Қазақстан ұлттық арнасында эфирден өтіп жатқан телесериалдaрдың сипаты
Қазақстан ұлттық арнасы
Ертұғырыл
Іздеймін сені
Үзілмес үміт
Жүрекке жол
Түрік телехикаясы
Кәріс телехикаясы
Отандық телехикая
Жапон телехикаясы
Бұл телехикая көрермендерді Осман империясының тарихындағы қиын кезеңдермен таныстырады.Телехикаяның бас кейіпкері - Осман I-дің әкесі Ертұғырыл.
Қызын өсіру үшін аянбаған, алайда көкірегінде көптеген құпияларды сақатап келген әке мен қызы жайындағы телехикая. Отбасылық телехикая.
Телехикая американдық отбасы асырап алған жасөспірім қыз Aя туралы.
Ене мен келін арасындағы хикая.
Ал, 2015 жылы бұл статистикателесериалдар 31-арнада 14 сағат, КТК-да 12 сағат, НТК-да 11 сағат, Астана арнасында 10 сағат 30 минут, Таң арнасында 7 сағат 50 минут, Еуразия бірінші арнасында 6 сағат көлемінде көрсетіледі екен. Дайын өнімдерді қомақты қаржыға сатып алып, көрерменге ұсыну телеарналар үшін рейтинг жинаудың оңай жолына айналғандай [8].
Ана тілі ұлт газеті: Шетелдік телехикаялар үлесі азаймақ
Отандық телеарналардан толассыз берілетін, үйретерінен көрі жирентері көп кәріс, түрік сериалдары бесіктен белі шықпаған бүлдіршіндеріміз бен жасыл желектей бұлқынып өсіп келе жатқан жастарымыздың санасын улап, жас отбасылардың шаңырағының ортасына түсуіне көп ықпал етіп жатқандығы туралы баспасөз беттерінде жиі айтылып, жиі қозғалып жүрген өзекті мәселе еді [9, 4].
Сонымен отандық телеканалдарда қандай сериалдар беріледі екен, және де олардың идеологиялық сипатына, берілу әдісіне анықтама жасалды.
1. Үнді сериалдары
Үнді сериалдары бір кездердегі еліміздің телеарналарындағы сериалдар ішінен сөзсіз алғашқы болған, қазір де телеканалдардан кетер ойы жоқ телесериалдар жиынтығы. Әр телеканалдың аңдатпсынан үнді телесериалдарының табылуы абырой секілді, тіпті. Келін деген үндінің бір кірпік қаққанына бақандай бір бөлімін арнайтын көбікті операсы өте актуалды тақырып. Үнділерге деген бұл аса құрметті ыстық махаббатымыз бәрінің аузында Митхуну Чакраборти мен Зита және Гита жүрген сол баяғы ССР-дің кезінен қалса керекті. Алайда, үндінің қазіргі өнімдері оларға мүлде ұқсамайды. Олар біздің көрермендерді мүлде басқа дүниелермен қызықтыруда.
Басты тақырып: көбінде, ене мен келіннің арасындағы қарым-қатынас.
Артықшылықтары:
Үнді сериалдарында негізгі жұмысты атқарушы оператор. Түсірілім алаңында өте сирек болатын режиссерді ең жауапты етіп тағайындау қате болар еді. Аңыз бойынша, сценарий уйымдастырып, оқиға желісін реттеп отыратын сценарист те сериал жауаптысы емес. Сериал түсірудегі ең маңызды рөлді, сөзсіз, бейнежазушылар иемденуге толық құқылы. Оларға көп нәрсе байланысты. Олар жалғыз өзі бір серияны құтқарып ала алады. Басты кейіпкерлерді камерамен шыр айналдырып түсіріп, олардың жүздерінен байқалған қас-қағымдық мимикаларын қағып алу шеберлігімен ерекшеленеді. Олардың кадрынан ешкім қашыпқұтыла алмайды. Бір фразадан тұратын бір сценарийді тұтастай бір эпизод етіп шығару магиясын қолданaды. Мысалы келіні "жоқ, мен бұл үйде қала алмаймын " деген ұнамсыз бір фраза айтса, оператор алдымен келіннің өзін, содaн соң оның үлкен абысынын, ортаншы абысынын, кіші абысынын, қайынағасын, қайынісін, жолдасын, енесін, енесінің енесін, өздерімен бірге тұратын енесінің әпкесін, оның досын, үйге мерекеге келген қонақтарды, қазір ғана кіріп келген көрші үйдің келінін, оның арқасынан әйелімен еріп келген жолдасын, бәрін-бәрін жеке-жеке кадрмен түсіріп бір толық серияға айналдыра алады.
Үнді сериалдарындағы үйлену тойлар, бұл - бөлек әңгіме. Бірақ, негізінен, бұл елдің сән-салтант, мерей тойларының санында шек жоқ. Бірақ көререннің абай болғаны жөн, себебі дәл үйлену тойы болатын серия күні қалыңдықтың өзгеріп кетуі де ғажап емес.
Полицейлері болса, бір қызық. Олaр өздігінен қылмысқа қарсы ешқандай шара қолданбайды, олар қарапайым азаматтардың тапсырысы бойынша жұмыс жасайды. Олар ешқандай соттың көмегіне жүгінбейді, бірден түрмеге алып кетеді, бас бостандығынан айырады. Олар түймедеді түйедей еткенді жақсы көреді. Күнделікті мәселелерді жаһандық ауқымдағы мәселелерге айналдырады. Алайда, ең ұнамды жері ешқандай жaқындық болмайды, болса да, өте сирек кездеседі. Біз кейіпкерлерді айтқызбай түсінеміз. Яғни, олар үнсіз болғанмен, не ойлайтындарын білеміз. Өйткені, кадр сыртындағы дыбыс бәрінайтып тұрғандай.
Қорытынды: Үнді сериалдары еліміздің тұрғындарыныңо йлау қабілетін төмендететін, бос уақытын зая өткізетін, өзіндік менталитетіне баулмтын, отбасылық мәселелердегі көптеген пропаганда кездесетіндіктен, үй ішіне іріткі салатын, отбасы құндылықтары жайында теріс пікір қалыптатыратын сериалдар деп табылды.
Айқын газеті бұған дейін де ащы ішектей созылған үндінің сериалы - үндінің құндылығын, қытайдың сериалы - қытайдың мәдениетін, корейдің сериалы - кәрістің мүддесін қорғайтынын жазған болатын. Алайда, өзге елдің құндылығын насихаттауға мүдделі арналарға әлі тыйым болмай тұрғанына қынжылыс білдірген басылым бейсенбілік нөмірінде Үнді сериалдары ұлттық болмысымызды бұзып барады деген тақырыппен мақала жариялады. Мақалада телеарнаның, оның ішінде сериалдардың адам факторына әсері қандай, зияны қандай, пайдасы қандай деген мәселелерге таладу жасалған. Қазір екінің бірі ұлттың тарихын білмеуі мүмкін. Есесіне, Анандидің тағдырын жақсы біледі. Жақсы білетіні соншалық, Анандимен өмірі біте қабысып, бірге өмір сүріп келеді. Проблемасы жетерлік: күнделікті ас-суын айыра алмай отырса да, сериалға телміруге мәжбүр. Психологтар мұны дерт санайды. Яғни, сериалдың ескірткіден айырмасы шамалы. Ол да сені еріксіз мәжбүрлейді. Өзіне басыбайлы етеді. Анандидің бір сериясын өткізіп алса, екінші күні ауырып қалатын апаларымыз көбейді, - деп жазады мақала авторы. казинворм
2. Түрік сериалдары
Ювуф Мероғлұдан бері үздіксіз отандық экраннан беріліп келе жатқан түрік сериалдарыбіздің телеарналарымызға қатты қоныстанды. Біздің ой-санамыз оларға өте ұқсас болғандықтан, бөздің көрермен түрік сериалдарын әсте жақсы қабылдап, жақсы көріп-ақ кетті.
Басты тақырып: кек және отбасылық қатынастар.
Түрік сериалдарында операторлық жұмыспен де композиторға айтылар уәж жоқ. Үнемі артқы фонда жан рахаттaндырар өлең ойнап тұрады.
Егер де сериалда түгел оқиға желісі үйленуге алып келе жатса, бұл сериал соңына қарай бір басты кейіпкердің өлетіндігі туралы мәлімдейді, сөзсіз.
Басқа елдің сериалдары секілді түрік сериалдары жасанды байлық пен бақытты көрсетпейді, аз жа болса шындықпен үйлесім тапқан түрік сериалдарының көрермен жүрегінен тез-ақ орын aлу себебі осында жатыр. Алайда, кейбір сюжеттер тым аянышты болғандықтан, сериал көрерменді тіпті өз басындағы проблемаларын ұмыттырып, шынайы өмірден алшақтататыны да бар.
3. Кәріс сериалдары
Кәріс телесериалдары қазақ телевизиясынa қалай енгені белгісіз, байқатпай, бірақ жылдам телеканалдардан ойып орын алған аталмыш сериалдардың ең сүйіп тамашадайтын көрермендері - бойжеткен қыз-келіншектер.
Басты тақырып: Өткеннің бүгіннің келешектің құпиялары.
Корей елінің телесериалдарында, міндетті түрде бір кейіпкер айықпас дертке ұшыраған болып шығады.Кореяның медицинасын жарнамалау мақсатында, ауру-сырқау олардың емі жайында сериалдар өте көп. Соңғы жылдары пластикалық хирургия жайлы телесериалдар да көптеп кетті. Сериалдардың танымалдылығының арқасында кәрістер кез келген өнімдеріне жарнама жасау мүмкндігіне ие.
Кәріс телехикаялары, қуантарлығы, үлкендерге құрмет көрсетудің хас шебері, салт-дәстүрін барынша ұстанған ел және де барынша қарапайым өмір сүруге тырысатын ел екен көрініп тұрады.
Негізінен, сериалдардың көпшілігінде элитаға арналған мектептерде оқитын байдың балалары жайлы өмірді көрсетеді. Кейіпкерлердің байы бар кедейі бар, барлығы тең дерлік соңғы үлгідегі киімді киеді, онысымен шектелмей бір киілген киімін қайта кимейтіні бар.Мұнысында да астыртын идеология жасырып жатқанын аңғаруға болады. Яғни, кәрістерді өте жақсы, таза, сәннен қалмай киінеді екен деп ойлатады.
Бұл елдің сериалдары өзінің тазалығымен, тәртіптілігімен, ең кіршіксіз маөаббатты көрсете білетіндігімен ерекшеленеді. Ал, дорамаларда қылмыстың көрсетілуі өте сирек кездесетін құбылыс. Кейіпкерлер арасындағы жақындық тек құшақтасу мен ерінге ерін тигізумен шектеледі.
Қорытынды: Кәріс телесериалдарын тамашалау қазақ көрермендерінің санасына ешқандай қауіп төндірмейді, керісінше, мәдениет пен құрмет жөнінен аталмыш сериалдардан аларымыз бен түйеріміз көп екенін аңғартады. Әйтсе де, жарнаманың тым көп болуы, көрерменді мезі етуі мүмкін. Әңгімен сериал арасында болатын үзінділерде берілетін жарнамаларда болып тұрған жоқ, сериал ішіндегі жасырын жарнамаларды меңзеп тұрмын.
4. Ресей сериалдары
Бір кездері экран бетінен түспейтін лидерлік позициясымен ерекшеленетін орыс сериалдары, қазір біртін келе ол орнын жоғалтты. Теледидардан орыс сериалдарын көру - сирек кездесетін құбылыс. Тек "Евразия", "КТК", "НТК" телеканалдарынан ара-сыра көзіміз шалып қалып жатады.
Басты тақырып: Көзге шөп салу, жанжалдар, шиеленістер, тергеу.
Ресейлік сериалдардың көпшілік көрермендері ағалар, көкелер, аталар. Оған себеп сериалдардың барынша шынайы болуында, қатты қиялға жол бермеуінде, кез-келген нәрсенің оңай жолмен келмейтінін, кімнің кім екенін, полицей қандай болады, бай қандай, кедей қандай әрін ашып көрсететінінде болып тұр.
Ресейлік сериалдар нені насихаттайды? Сериал көрерменнің ақыл-ой, сана сезіміне әсер етеді. Жеке адамның және қоғамның мінез-құлқының үлгілерін анықтайды, этикалық және эстетикалық таңдауларды қалыптастырады. Бұл манипуляциялық стратегиялар үшін үлкен және азықтандырушы кеңістік: саяси, идеологиялық, құндылық. Ал ресейлік сериалдарарналарымызда жоқ емес.Сұрақ мұндай күшті қару қалай қолданылып жатқанында секілді.. Егер батыстың сериалдарында әлеуметтік инжинирингпен байланыса отырып, агрессия мен зорлық-зомбылықтың жаман екенін, ерлердің әйелдермен тең құқықтарға ие екендігін, адамдарға түсіне не жыныстық бағдарына қарамастан құрметпен қарау керек екенін, табиғаттың қамын ойлайтынын бейнелесе, ресейліктер не істейді?
Қорытынды:Ресейлік сериалдар қазірде отандық телеарналарда жоқтың қасы болғандықтан, олардың халық ой-санасына әсері айтарлықтай жоқ.
5.Тай сериалдары
Соңғы жылдары қазақ көрермендерінің арасында танымал болып жүрген Тайландтық телехикаялар да арналарда басым болып отыр. Алайда, біздің ел ұшін мүлде жат менталитеттегі ел көрермендерге не ұсынады? Тай телехикаялары басым көпшілігі махаббат пен отбасы ішіндегі тағы махаббатқа арналған. Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы науқандарға қарамастан, Тайлықтар сериалдарындағы зорлық-зомбылық пен сексизм мәдениетін насихаттауды доғараремес. Ерлер мен әйел арасындағы қатыгездік пен зорлық-зомбылық көріністері біздің арналардан беріліп жүрген танымал тай телехикаяларынан жиі кездеседі. Олар махаббат пен жеккөрушілік қарым-қатынастарын бірегей етіп көрсетеді: басты кейіпкердегі жігіттің әйел адамын күшпен ерісіз сүйіп-аймалағанын махаббат етіп көрсету шеберлері. Тіпті тайлық көрермендер арасында соққы-сүйіс деген термин қалыптасып кеткен, онда қыз жігітті шапалақпен тартса, жігіт қызды қинап сүйеді. Осылайша зорлық-зомбылық пен мәжбүрлілік сүйіспеншілікке негізделіп көрсетіледі. Әрине мұндай сценалар біздің халық үшін жат дүние.
2013-2014 жж. Газет беттерінен, ұлттық телеканалдардан, радио хабарламаларынанКорея, Түркия, Үндістан елдерінен телесериалдарды сатып алуды тоқтату, оданша өкіметтің қазына қорын отандық өнімдерді түсіруге шақыратын мақалалар көптеп кетті.
6. Қазақ телехикаялары
Қазақ телехикаялары сериалдар жүйесіндегі мүлдем жаңа ойыншы. Біздіңкілердің бір сериалдан соң бірін шығара бастағанына, сериалдар нарығына енгеніне көп бола қойған жоқ. Отандық телесериалдардың аудиториясын жинау қиын болып тұр. Көрермендер негізінен алып қарағанда сериалдарды отандық өндірушілерді қолдау үшін ғана көреді-міс.
Басты тақырып: бір ғана тақырып жоқ, бүкіл нәрсе жайлы түсіргенімен де, бір уақытта ешнәрсе жайлы түсірмейтін секілді.
Біздің телесериалдарымызда егер де кейіпкер жақсы адам болса ол 100%-ға жақсы, ал егер жаман рөлді сомдаса, ол кейіпкер сериал біткенге дейін әлемдегі ең жаман адамға тән қасиеттің барлығын бойынан тамашалай аласыз.
Қазақстандық сериалдарда бір оқиғаның болуы сирек құбылыс, егер ондай құбылыс болғанның өзінде ол кадр сыртында болатыны анық, ал ең маңызды кадрлар ол кейіпкерлер арасындағы бос әңгіме.
Жалпы отандық сериалдардың әлі де болса берері, көрсетері аз деуге болады. Әлемдік сериалдар нарығына енді еніп келе жатқан отандық сериалдардың шыңға шығар ауылы алыс.
TengriFM радиосы: Тенгри ФМ радиостанциясының режиссер Ермек Тұрсынов пен киносыншы Олег Борецкийдің пікірінше корейлік, түркиялық сериалдарды қабылдамау отандық өнімдер санын көбейтуге көп септігін тигізеді. Бұдан бұрын ҚР Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Мәдениет және ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед қазақстандық телеарналарданкәріс және түрік телесериалдарының жойылатындығын айтты [10].
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz