Виртуалды зертханалық жұмыстар
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті
ӘОЖ 378.016:57 Қолжазба құқығында
ШАЙМЕРДЕНОВА ГҮЛСАНА ЗАЛҚЫЗЫ
Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда
виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесі
6D011300 - Биология Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми кеңесші Есимов Б.К. б. ғ.к., доцент
Шетелдік ғылыми кеңесші
Али Сулун. PhD профессор
Қазақстан Республикасы Алматы, 2018
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1 БОЛАШАҚ БИОЛОГ МҰҒАЛІМДЕРДІ ДАЯРЛАУДА ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ҚҰРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық
жұмыстарды құру мен қолданудың педагогикалық-психологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
1.2 Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық
жұмыстарды құру мен қолданудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ...
26
1.3 Биологияны оқытуда виртуалды зе ртханалық жұмыстардың
құрылымдық мазмұндық үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
37
Бірінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
2 ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ҚҰРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Виртуалды зертханалық жұмыстарды орындауда биологиялық
мазмұнды іріктеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
47
2.2 Биология курсы бойынша виртуалды зертханалық жұмыстарды
ұйымдастырудың әдістемелік шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
72
2.3 Тәжірибелік эксперимент жұмысының нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... .
93
Екінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
111
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
114
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
116
ҚОСЫМША А - Ғылыми-зерттеу жұмысы нәтижелерін оқу үдерісіне
ендіру актісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
125
ҚОСЫМША Ә - Кеміргіштердің саркоспоридиялары
тақырыбында виртуалды оқу-танымдық зертханасының электрондық
әдістемелік нұсқаулығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
128
ҚОСЫМША Б - Тәжірибелік эксперимент жоспары ... ... ... ... ... ... ... ..
136
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сәйкес сілтемелер қолданылған:
- ҚР Білім туралы Заңы. 27.07. 2007 ж. № 319-III. - Астана, 2007. (01.01.2016 ж. өзгерістер енгізілген) http:online.zakon.kz.
- Қазақстан Республикасының Ғылым туралы Заңы 24.10.2011ж. №407-
IV. - Астана, 2011. (29.09.2014 ж. өзгерістер енгізілген) http:adilet.zan.kz.
- ҚР білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасы. ҚР Президентінің 01.03.2016 ж. №205 Жарлығы.
oo Астана, 2016. http:adilet.zan.kz
oo Қазақстан Республикасы білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты ҚР Үкіметінің 23.08. 2012 ж. №1080 Қаулысы. - Астана, 2012.(13.05.2016 ж. №292 бұйрықпен өзгерістер енгізілген).
oo Білім алушылардың оқу жетістіктеріне ағымдық, аралық және қорытынды бақылау жүргізудің типтік ережесі (ҚР БҒМ 18.03.2008 ж. №125 бұйрығымен бекітілген (04.11.2013 ж. өзгерістер енгізілген).
oo Оқу үдерісін кредиттік оқыту технологиясы бойынша ұйымдастыру ережесі (ҚР БҒМ 20.04.2011 ж. №152 бұйрығымен бекітілген (28.01.2016 ж. өзгерістер енгізілген).
oo ҚР білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары (ҚР БҒМ 23.08.2012 ж. №1080 бұйрығымен бекітілген (13.05.2016 ж. өзгерістер енгізілген).
oo Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 01.01.2017.
http:www.akorda.kz
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:
Білім беру жүйесін ақпараттандыру - білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған үдеріс, яғни ұлттық білім жүйесіндегі дәстүрлі технологияларды тиімді жаңа кешенді ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды жетілдіру және дамыта отырып нақты іс-шараларды жүзеге асыру.
Бихевиоризм (ағылшын тілінде behaviour - іс-әрекет) - іс-әрекет дағдысының мәні мен тұлғаның психологиялық кызметін түсіндіру.
Виртуалды ұғымының мәні - білім алушылар зерделенетін нысандар, үдерістер немесе құбылыстармен тікелей жұмыс жасамайды, тек әртүрлі компьютерлік үлгілер арқылы ақпараттар ала алады.
Виртуалды зертхана - оқу материалдарына қажетті шынайы нысандарсыз компьютерлік модельдеу арқылы тәжірибе жүргізудің бағдарламалық- аппараттық кешені.
Гипермедиялық технологиялар - текстермен жұмыс істеудің және олардың бір-біріне хабар жіберуін ұйымдастырудың ыңғайлы мүмкіндіктерін жасайтын технологияларды дамыту.
Зертхана - (латын тілінде labor - еңбек, жұмыс, қиындық) туындаған ғылыми және өмірлік міндеттерді шешу үшін ақыл-ой және еңбек күш-қуатын пайдалануға байланысты ұғым.
Инновация - қалыптасқан таным ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін табу, білім мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып дәстүрлі оқытуды жаңғырту, толықтыру, жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану. Ағылшынша Innovation көбінесе ғылыми-техникалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді.
Инновациялық процесс - барлық жаңалықтардың өзгеруіне байланысты динамикалық процесс.
Когнитивизм - тұлғаның білім мен түрлі ақпараттарды қабылдауына қатысты үдеріс, оған интеллектуалды, менталды терминдері синоним бола алады.
Конструктивизм (латын тілінде contructio - құру) - шынайылық туралы білімді әрбір тұлғаның ортаның әсерімен өз бетімен құруы.
Компьютерлік технологиялар - компьютерлік техника негізінде ақпараттарды жинау, сақтау, қайта өңдеу және таратуды жүзеге асыратын қазіргі техникалық құралдардың математикалық және кибернетикалық әдістерінің жиынтығы.
Новация - бұл лабораториялық емес жаңа идеяны алғаш жүзеге асыру, ғылыми тұрғыда пайда болады да тәжірибе арқылы негізделеді.
Оқыту - оқытушының жетекшілігімен білім, білік және дағдыларды игеруде мақсатты ұйымдастырылған жоспарлы және жүйелі түрде жүзеге асырылатын үрдіс.
Оқыту әдістері - білім берудің мақсатына жетуге бағытталған оқытушы мен білім алушының белгілі бір тәртіпте жүзеге асырылатын іс-әрекет қарым- қатынастарының бірлігі мен үйлесімділік тәсілдері.
Оқытуды ұйымдастырудың формалары - (лат. forma - сыртқы бейнесі, сыртқы көрінісі) белгілі бір тәртіпте және мезгілде жүзеге асырылатын оқытушы мен білім алушылардың бірлескен іс-әрекетінің сыртқы көрінісі.
Оқыту технологиясы - қойылған мақсатқа тиiмдi жолмен қол жеткiзудi қамтамасыз етушi жүйе (оқытудың формаларын, әдiстерi мен құралдарын қамтитын) ретінде көрiнетiн оқу бағдарламаларында айқындалған бiлiм мазмұнын жүзеге асырудың тәсiлi.
Мультимедиа - компьютерде дыбысты, ақпаратты, тұрақты және қозғалыстағы бейнелерді біріктіріп көрсету үшін жинақталған компьютерлік технология.
Мультимедиалық құралдар - бейнелік және аудиоэффектілік, әртүрлі мультибағдарламалық мүмкіндіктерді интерактивті бағдарламалық жабдықтың басқаруымен орындаталатын электрондық құжаттарды дайындау тәсілдері.
Саркоспоридия (Sarcocystіs) - облигатты гетероксенді екі қожайындық даму циклі бар кокцидиялар.
Технология - (гректің techne - өнер, шеберлік, кәсіп - logos ғылым білім) деген сөздерден шыққан. Екі түбірдің бірлігінен өндіріс үдерістерін жүргізудің тәсілдері мен құралдары туралы ғылым деген мағынаны білдіреді.
Телеконференция - бір-бірімен алыс қашықтықтағы оқытушы мен студенттер дәстүрліге жақын оқу үдерісін жүзеге асыруға, студенттердің ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға, іс-қимыл ойының әдіс - тәсілдерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Электронды оқулық - бұл дидактикалық әдiс-тәсiлдер мен ақпараттық технологияны қолдану жүйесі.
Электронды оқу құралы - бұл оқу курсының ең маңызды бөлімдерін, сонымен бірге есептер жинағы, анықтамалар, энциклопедиялар, карталар, атластар, практикалық сабақтар мен зертханалық жұмыстарды жүргізу нұсқаулары және т.б. білім беруді басқаратын мемлекеттік органдар тағайындаған арнайы статусы бар берілген түрдегі баспаларды қамтитын электрондық оқу басылымы.
Электрондық пошта - оқытушылар мен қашықтағы білім алушылар арасындағы ақпарат алмасудың тиімді тәсілі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЮНЕСКО - (United Nations Educational, Scientific and Cultural Orgaization)
- Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы.
ЖОО - жоғары оқу орны
ҚР - Қазақстан Республикасы
Абай атындағы ҚазҰПУ - Қазақ Ұлттық педагогикалық университет ТарМПУ - Тараз мемлекеттік педагогикалық университет
ВЗК - виртуалдық зертханалық кешендер
ВА - виртуалды аспаптар
ВН - виртуалды нақтылық
ЭЕМ - электрондық есептеуіш машинасы
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Мемлекеттің индустриялық-инновациялық дамыту міндеттерін шешуге байланысты білім сапасын әлемдік тәжірибелерге сәйкес жоғары деңгейге көтеру - заманауи талап. Қазақстан Республикасында орта білім беру мазмұнын жаңарту білім беру үдерісінің құрылымы мен мазмұнына елеулі өзгерістер енгізуді талап етуде. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды, осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама. Білім берудегі жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі.
Олай болса, қазіргі қоғамдық сұраныстар еңбек нарығының қажеттіліктерін қанағаттандыратын жоғары кәсіби ұтқырлықты, ғылыми- техникалық және заманауи ақпараттарға өз бетімен бағыттала алатын мамандар даярлауды қажет етіп отыр. Осыған орай жоғары оқу орындарының алдына кәсіби маман ретінде өз бетімен білім алуға қабілетті, алған білімдерін оқу және өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалана алуын, өзін-өзі дамыту мен өзіндік басқаруын қамтамасыз ететін тұлғаны дайындау мәселелерін жан- жақты қарастыруда.
Болашақ биология пәнінің мұғалімдеріне кәсіби білім беру - ғылыми негіздегі оқу материалдарымен шектеліп қана қоймай, білім алушылардың бәсекеге қабілеттілігін, олардың өз бетімен білім алуға даярлығын, алған білімдерін өмірлік жағдаяттарда қолдана алу біліктерін жетілдіруді мақсат етеді. Болашақ мамандардың әлеумет тік-экономикалық, педагогикалық өзгерістерге ұтқырлықпен жауап беру і, білімдарлығы, жаңаша ойлау қабілеттері қандай да бір нәтижеге қол жеткізудің алғы шарты болып табылады. Қазіргі бiлiм беру сапасы деңгей iн көтеруге бағытталған позитивт i тенденциялар бiлiмге деген жаңа бағыттарды дамыту және адами капиталды қалыптастыру болып отыр. Осыған орай білім беру үдерістердің тиімділігін арттыру мәселелерін шешудің негіз і білім алушылардың оқу-танымды қ қызметін жандандыру болып табылады. Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев
Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына Жолдауында Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Біздің міндетіміз - білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену дағдыларын дамытуға бағыттау қажет, - екендігіне баса назар аударып отыр [1]. Бұл білім алушылардың оқу-танымдық қызметін жетілдіруге, яғни өздігінен жұмыс жасауға, шығармашылық қабілетін дамытуға, ақпараттық қызметті тиімді қолдануға үйретуді талап етеді. Білім алушылардың оқу-танымдық қызметін жетілдіру негізінен болашақ мұғалімдердің шығармашылық қабілетімен тығыз байланысты.
Болашақ мұғалімдердің шығармашылық қабілетін дамыту, инновациялық оқыту технологияларын жүзеге асыруға негіз болады. Білім беру саласындағы инновацияларды, яғни педагогикалық тәжірибені үйрену, жалпылау, жаппай қолдану, педагогикалық жаңалықтар жасау және оны оқу үдерісіне ендіру мәселелерімен ресейлік ғалымдар В.И.Загвязинский, М.М.Левина, Н.Е. Стенякова, Е.М.Баранова т.б. айналысқан. Білім беру мазмұны мен жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінде болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлығын қалыптастыру мәселелеріне Қазақстандық ғалымдар А.Е.Абылқасымова, Н.Д.Хмель т.б. еңбектері арналған [2-7].
Негізінде білім берудегі инновация теориялық және практикалық сипаттағы жаңалықтарды педагогикалық үдерісте қолдану нәтижесі арқылы анықталады. Осыған орай болашақ биолог мұғалімдерді инновациялық іс- әрекетке дайындауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың қажеттілігі туындап отыр. Бұл өз кезегінде болашақ биолог мұғалімдерден тәжірибелі эксперимент жұмыстарын жүргізе алуды, авторлық бағдарламаларды жасауды, оны оқу үдерісіне енгізуді талап етеді.
Білім алушылардың инновациялық қызметі биологиялық білім беру үдерісінде белсенді оқытудың тиімді әдістемелерімен тығыз байланысты. Биологиядан белсенді оқытудың тиімділігінің теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеуші ресейлік ғалымдар Н.М.Верзилин, В.М.Корсунская [8] және т.б. Биологиялық білім мен тәрбие берудің әдістемелік мәселелері отандық биолог-әдіскер ғалымдар Қ.А.Аймағанбетова, Н.Торманов, Ж.Б.Чилдибаев, К.Жүнісова, Р.Әлімқұ лова, Қ.Ә.Жұмағұлова, С.Е.Қуанышеваның еңбектерінде жан-жақты зерттеліп, талданған [9-13]. Биологиялық білім беру мәселелерімен айналысқан ғалымдардың еңбектеріне жасалған талдаулар биологияны оқытуды жетілдіруді, оқытудың инновациялық тәсілдерін қарастыруды қажет етеді.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесіндегі ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үдерісіне ақпараттық технологияларды пайдалану болып табылады. Қазіргі таңда да елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру тәртібінен түспей отырғандығы мәлім. Жалпы ақпараттандыру - білімді жүйелеуді қамтамасыз етеді және қазіргі ақпараттық-компьютерлік өзгеріс адамның интеллектуалды іс-әрекетінің негізіне айналып отыр. Білім беруді ақпараттандыруға байланысты үздіксіз білім беру, білім берудің ашықтығы, өз бетімен білім алу, білім беру үдерісін оңтайландыру, қашықтықтан оқыту және т.б. білім беру идеялары жүзеге асырылуда.
Биологиядан виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың негізін ақпаратты-компьютерлік технологиялар құрайды. Осыған орай ЖОО ақпараттық-білім беру ортасын құру мен дамытудың біртұтас әдістемелік жүйесін жасау негіздерін қарастыру мәселелері туындады. Инновациялық, соның ішінде компьютерлік технологияларды оқу үдерісіне енгізу арқылы болашақ мамандардың дайындық сапасын арттыру мәселелерімен ресейлік ғалымдар А.Г.Абросимов [14] айналысқан, ал жалпы және жоғары білім беру
жүйесінде қашықтықтан білім беру технологиялары және электронды білім беру ресурстарын дайындау және қолдануды И.Б.Готскаяның [15], қашықтықтан оқыту технологияларын қолданудың педагогикалық және ұйымдастыру шарттарын Ю.И.Капустиннің зерттеулерінен көруге болады [16].
Қазақстан Республикасында электронды оқыту жүйесі мәселен, e-Learning
oo оқытудың жаңа парадигмасы (Г.Қ.Нұрғалиева), e-Learning - интернет және мультимедиа көмегімен оқыту (Д.М.Джусубалиева), қазіргі білім берудің мегатенденциялары - ақпараттық оқыту технологияларының дидактикасы (А.К.Мынбаева), электронды оқулықтарды құрылымдаудың педагогикалық ұстанымдары, білім беруді ақпараттандырудың әдіснамасы мен технологиясы (Г.О.Тәжіғұлова), білім беруді ақпараттандыру жағдайында болашақ мамандардың кәсіби даярлығының әдістемелік жүйесі (Б.Д.Сыдықов), т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған [17-20].
Инновациялық технологияларға қатысты ғылыми еңбектер мен зерттеулерді талдай келе, бүгінгі күні оқу үдерісінде компьютерді қолданудың өзекті мәселелері жан-жақты зерделенгендігі байқалды. Компьютерлік технология құралдарын қолданудың теориялық-әдіснамалық негіздерінің жоғары оқу орындарында білім алушылардың өз бетімен білім алу іс- әрекеттерін дамытуға, қазіргі ақпараттық қоғамда тұлға ретінде кәсіби анықталуына мүмкіндік беретіндей тұжырымдық тәсілдерге бағытталғандығы анықталды. Бұл зерттеулер өз кезегінде ақпараттық-білім беру ортасының түсіндірмелік аппаратын нақтылауға мүмкіндік берді.
Алайда, бұл мәселелердің биология пәні бойынша теориялық және практикалық тұрғыда жете зерттелмеуі және болашақ биолог мұғалімдерді дайындауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесін жасауда басшылыққа алынатын арнайы зерттеулердің болмауы мен оны оқу үдерісіне ендіру қажеттілігінің арасында қарама-қайшылықтар туындайды.
Аталған қарама-қайшылықтарды тиімді шешу қажеттілігі Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесі, - зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтап берді.
Зерттеудің мақсаты - болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың теориялық және әдістемелік негіздерін саралау.
Зерттеудің нысаны - жоғары оқу орнында биологияны оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні - биология мамандықтары үшін виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістері.
Зерттеудің ғылыми болжамы: eгep, болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызы теориялық тұрғыда негізделіп және оның әдістемесі жасалып іске асырылса, онда білім алушылардың оны болашақ кәсіби іс-әрекеттерінде толығымен пайдалануына мүмкіндік туады және зертханалық тәжірибе арқылы өз бетімен жұмыс жасауды меңгереді, өйткені виртуалды зертханалық жұмыстар биологиялық білім берудің құрамдас бір бөлігі болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
oo биологияны инновациялық технологиял ар арқылы оқытудың педагогикалық тұжырымдарына сипаттама;
oo болашақ биолог мұғалімдерді даярлау дағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызын теориялық негіздеу;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдерін анықтау;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесін ұсынып, оның тиімділігін тәжірибеден өткізу.
Зерттеу әдістері
oo зерттеу мәселелерi бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдiстемелiк және медициналық әдебиеттерге, сонымен қатар биология пәнi бойынша тұжырымдама, білім беру стандарттарына, типтік білім беру бағдарламаларына, оқулықтар мен әдістемелік құралдарға теориялық талдау жасау;
oo бақылау, сауалнама жүргізу, сұхбаттасу, талдау жасау;
oo айқындау және оқыту эксперименттерін жүргізу.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: іс-әрекет тәсілдері теориясы; жеке тұлға теориясы; білім беру мазмұны теориялары; биологиялық білім беру теориялары; биологияны оқытудың теориясы мен әдістемесінің негізгі қағидалары мен ұстанымдары. Зерттеу мәселелерi бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдiстемелiк және биологиядан ғылыми еңбектер; жоғары оқу орнында биологияны оқытудың кәсіби бағытталуының әдіснамалық негіздері мен тәсілдері.
Зерттеу көздері: биологиялық білім мен тәрбие беру мәселелері бойынша философ, психолог, педагог, дидакт және әдіскер ғалымдардың еңбектері; Қазақстан Республикасының Бiлiм туралы Заңы; Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы; Қазақстан Республикасы жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты; ЖОО типтік білім беру бағдарламалары, оқулық, оқу-әдістемелік кешендер, педагогтардың жетістіктері мен тәжірибелері, сонымен қатар, диссертанттың педагогикалық тәжірибесі және жоғары оқу орнында жүргізген ғылыми-педагогикалық зерттеулері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудағы виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен пайдалану мәселелерінің теориясы сараланды;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдері анықталды;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды қолдану әдістемесі жасалып, Кеміргіштердің саркоспоридиялары тақырыбында виртуалды оқу-танымдық зертханалық нұсқаулығы ұсынылды.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
oo жоғары оқу орындарында болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық тұжырымдарын сипаттаумен;
oo болашақ биолог мұғалімдерді даярлау дағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызын теориялық негіздеумен;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдерін анықтаумен;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертха налық жұмыстарды қолдану әдістемесін жасаумен анықталады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Зерттеу нәтижелері бойынша биологиялық мазмұнда теориялық білімді бекіту тапсырмалары, білім алушылардың өз бетімен жұмыс жасауына арналған тест сұрақтары, шығармашылық және зерттеуге арналған виртуалды зертханалық жұмыстар дайындалды. Сондай-ақ Омыртқасыздар зоологиясы элективті курсының жұмыс оқу бағдарламасына, қосымша дәріс оқу материалдары енгізілді және Кеміргіштердің саркоспоридиялары тақырыбында виртуалды оқу-танымдық зертханалық нұсқаулығы ұсынылып, виртуалды зертханалық жұмыстарды қолданудың әдістемесі даярланып, оқу үдерісіне енгізілді.
Зерттеу жұмысының нәтижелерін жоғары оқу орындарында, орта кәсіптік білім беру мекемелерінде, педагог кадрларды кәсіби бағытта даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесінде кеңінен пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
oo биологияны инновациялық технологиялар арқылы оқытудың педагогикалық тұжырымдарына берілген сипаттама болашақ мұғалімдердің шығармашылық қабілетін дамытуға, сондай-ақ оқу үдерісінде инновациялық оқыту технологияларын жүзеге асыруға негіз болады;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстар білім алушылардың биологиялық дайындық деңгейін арттырады және болашақ кәсіби іс-әрекеттерінде қолдана алу біліктерін қалыптастырады;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдері биология мамандығы бойынша білім алушылардың білім сапасы деңгейін анықтауға бағытталған;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды қолдану әдістемесі болашақ мұғалімдердің кәсіби іс-әрекеттерінде қолданумен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу базасы: Абай атындағы ҚазҰПУ Жаратылыстану және география институты Ботаника және жалпы биология кафедрасы және ТарМПУ
Биология және биологияны оқыту әдістемесі кафедрасы.
Зерттеу нәтижелерінің талқылануы және жүзеге асырылуы:
Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен тәжірибелік нәтижелері бойынша жарияланған мақалалардың жалпы саны - 17. Оның ҚР білім және ғылым саласындағы бақылау Комитеті ұсынған басылымдарда - 4, Scopus мәліметтер базасына енген ғылыми басылымда - 1, Ресейдің халықаралық ғылыми журналында - 2, Отандық халықаралық ғылыми журналында - 1, халықаралық ғылыми - практикалық конференция материалдарында - 3 (оның ішінде шетелдік конференцияларда - 6).
Келесі халықаралық ғылыми - практикалық конференцияларда баяндалып, оң бағасын алды: Cohas, Complexity and Leadership (Шпирлинг, 2014), Биологическое и экологическое образование в средней и высшей школе: состояние, проблемы и перспективы развития (Санкт-Петербург, 2014),
Мастерство педагога и инновации в образовании (Москва, 2015),
Ветеринариялық сәттілікті қамтамасыз етудегі ғылым мен тәжірибені ықпалдастыру (Алматы, 2015), Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар және биоалуантүрлілік (Алматы, 2015), Актуальные проблемы и результаты исследований в области биологического и экологического образования (Санкт-Петербург, 2015), Актуальные проблемы в и результаты исследований в области биологического и экологического образования (Киев, 2016), Орта және жоғары мектептерде биологиялық және экологиялық білім берудің өзекті проблемалары: инновация және тәжірибе (Алматы, 2016).
Зерттеу жұмысының нәтижелері бойынша Кеміргіштердің саркоспоридиялары тақырыбында виртуалды зертханасының электрондық әдістемелік нұсқаулығы жарияланды.
Зерттеу жұмысының нәтижелері жоспарға сәйкес, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, жаратылыстану және география институтының тиісті кафедраларының ғылыми-әдістемелік семинарларында баяндалып, тыңдалды, талдау жасалынды.
Диссертация құрылымы мен мазмұны
Диссертация нормативтік сілтемелер, анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулардан, кіріспе, екі бөлімнен, зерттеудің қорытындысынан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделеді, зерттеудің нысаны, пәні, мақсаты, міндеттері, әдіснамалық - теориялық негіздері, әдістері, ғылыми жаңалығы мен теориялық және практикалық мағыздылығы, ғылыми болжамы, қорғауға ұсынылатын қағидалары анықталады.
Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың теориялық негіздері деп аталатын бірінші тарауда биологиялық білім берудегі инновациялық үдерістердің теориялық-әдістемелік негіздері анықталды. Анықталған теориялық- әдістемелік негіздерге сәйкес болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызына сипаттама берілді.
Виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың әдістемесі атты екінші тарауда виртуалды зертханалық жұмыстарды орындауда биологиялық мазмұнды іріктеу ерекшеліктері баяндалады, биология курсы бойынша виртуалды зертханалық жұмыстарды ұйымдастырудың әдістемелік шарттары ұсынылады және оның тиімділігін анықтауға бағытталған педагогикалық эксперименттің нәтижелеріне талдау жасалады.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелерінде негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.
Қосымшада тәжірибелік - эксперимент жұмыстарының материалдары мен ғылыми - зерттеу жұмысы нәтижелерін ендіру актлері көрсетілген.
1 БОЛАШАҚ БИОЛОГ МҰҒАЛІМДЕРДІ ДАЯРЛАУДА ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ҚҰРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың педагогикалық - психологиялық негіздері
Білім сапасын жоғары деңгейге көтеру мемлекеттің индустриялық- инновациялық дамыту міндеттерін шешумен тығыз байланысты, себебі қазіргі қоғамдық сұраныстар үздік әлемдік тәжірибелерге сәйкес келетін, еңбек нарығының қажеттіліктерін қанағаттандыратын мамандар даярлауды қажет етіп отыр. Сондықтан жоғары оқу орындарының алдына кәсіби маман ретінде өз бетімен білім алуға қабілетті, алған білімдерін оқу және өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалана алуын, өзін-өзі дамыту мен өзіндік басқаруын қамтамасыз ететін тұлғаны дайындау мәселелері қойылуда. Бүгінгі таңда бұл мәселелер іс-әрекет тәсілдері арқылы жүзеге асырылып отыр. Іс-әрекет тәсілдері негізінде оқу үдерісін ғылыми-әдістемелік тұрғыда қамтамасыз етудің бірден-бір жолы - оқытушының практикада инновациялық технологияларды қолдануы болып табылады. Бұл орайда оқытудың заманауи инновациялық технологияларының дидактикалық мүмкіндіктері зор.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесіндегі ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі - электронды оқыту жүйесіне көшу, яғни оқу үдерісінде компьютерлік технологияларды пайдалану болып табылады. Зерттеу мәселелеріне қатысты жасалған талдау нәтижесінде жалпы дүние жүзі бойынша 100 млн астам адам электронды оқыту жүйесі арқылы білім алатындығы, яғни білім алушылардың 70% қашықтықтан оқыту түрін таңдайтындығы анықталды. Электронды оқыту жүйесі енгізілген алдыңғы қатарлы елдердің құрамына АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Германия, Италия мемлекеттері кіреді. Мысалы АҚШ-та 200-ден аса университеттер мен мыңдаған колледждер оқытудың электронды жүйесі арқылы білім береді. Сонымен қатар электронды оқыту курстарының саны жылына шамамен 30-40% ұлғайып отыр [21].
Біздің елімізде де білім беру жүйесіндегі жаңашылдық қатарынан ақпараттық кеңістікті құру күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім. Білім алушыларға оқытудың инновациялық технологиялары арқылы түрлі формада ақпараттар беруге және олардың қабылдау мен ойлау үдерісін белсендіруге, назарларын ұшқырландыруға, әлемдік ақпараттық ресурстарды пайдалану дағдыларын жетілдіруге болады. Білім алушылардың инновациялық іс-әрекеті жаңалықтарды ойлап шығару, зерттеу, қолданысқа дайындау, іс жүзінде пайдалану сияқты аспектілермен сипатталады, яғни олардың оқу әрекетіне араласып, виртуалды нысандарды, заттар немесе құбылыс үлгілерін өздері құрастыруына жағдай жасайды.
Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016- 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында экономиканың орнықты
дамуы үшін білім берудің және ғылымның бәсекеге қабілеттілігін арттыру, адами капиталды дамытуға баса назар аударылып отыр [22]. Мұндағы білім берудің бәсекеге қабілеттілігі оқыту үдерісінде инновациялық технологияларды қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Қазіргі биологиялық білім берудің даму тенденциялары инновация,
инновациялық іс-әрекет, инновациялық технология, білім берудегі инновация түсініктерінің мән-мағынасымен тығыз байланысты. Осыған орай биологиялық білім сапасын көтерудегі инновациялық технологиялардың мәнін; қазіргі биологиялық білім берудегі инновациялық технологияларды қолдану тенденцияларын анықтаудың маңызы зор.
Инновация ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс ...инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея, - деп түсіндіреді [23].
Инновация - қалыптасқан таным ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін табу, білім мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып дәстүрлі оқытуды жаңғырту, толықтыру, жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану. Ағылшынша Innovation көбінесе ғылыми-техникалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді. Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Ал новация дегеніміз
oo бұл зертханалық емес жаңа идеяны алғаш жүзеге асыру, ғылыми тұрғыда пайда болады да, тәжірибе арқылы негізделеді. Инноватика инновациялық үдеріс-инновациялық әрекет - инновациялық потенциал-инновациялық үдерістерді басқару жүйесін құрайды. Инновациялық үдеріс - барлық жаңалықтардың өзгеруіне байланысты динамикалық үдеріс.
Оқу үдерісіндегі инновациялық үлгінің құрылымы:
oo жалпы инновациялық үдеріс идеяларынан;
oo педагогикалық инноватиканың пайда болуы, таралуы, педагогикалық жаңалықтарды меңгеруден;
oo оқу үдерісі кезінде теориялық талдау жасау немесе іс-әрекетінен көрінеді
[24].
Инновациялық процеске байланысты Н.И.Лапин [25, с. 42-47] екі ілімді
қолданады: 1) қарапайым түрде қолдану: ашылу-жаңалық енгізу (новация)- қолданушылардың арасындағы бөлінуі-көпшіліктің қолдануы; 2) кеңейтілген түрде қолдану: ашылу-новация-таралуы-меңгеруі және модификация- рутинизация, яғни дәстүрге айналуы.
Инновациялық үдерісті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші бір жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу үдерісіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығын Н.В.Горбунова, М.М.Поташник, В.И.Сластенин, Л.С.Подымова, А.В.Хуторской, Н.Л.Пономарева, А.С.Дмитриев, Н.Р.Юсуфбекова, Г.В.Яковлева және т.б. зерттеулерінде қарастырылған [26 - 33].
Ал, Н.В.Горбунова өз зерттеулерінде оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттарын анықтап берді (сурет 1) [26, б. 15-19].
Инновациялық әдіс-тәсілдер жайлылы білім
Инновациялық ізденіс қажеттілігі
Жаңалықтың өмір сүру сатыларын меңгеру
Инновациялық әдіс-тәсілдердің тиімді жолдарын қарастыру
Оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық
әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары
Инновациялық әдістерді меңгерту
Инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану және білім беруді ұйымдастыру
Инновациялық әдіс- тәсілдердің нәтижесінің болуы
Инновациялық әдіс- тәсілдердің озық тәжірибелерін пайдалану
Сурет 1 - Оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары
Педагогикалық инноватика үш ғылыми пәннен тұрады: социология, психология және басқару теориясы. Жалпы инноватика инновациялық процеске белгілі бір бағытта жаңалықтардың ашылуын тексеру ғана емес, сонымен қатар кеңейтілуі және бағыт пайда болады, яғни өзіне тән әлеуметтік бағытта болуы.
Білім берудегі инновациялық үдерістер білім беру ұйымдарының ақпараттандыру жүйесіне көшуімен тікелей байланысты. Ақпараттандыру жүйесінің басты мақсаты - білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының үздік білім ресурстары мен технологияларға тең қолжетімділікті қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан жоғары оқу орындарының тұрақты дамуы мен бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторларының бірі қазіргі ғылым мен техниканың даму жағдайында білім беру сапасы мен оның тиімділігін қамтамасыз етудегі білім беру үрдісін ақпараттандыру алдыңғы орынға шығып отыр. Ақпараттық қоғамды қалыптастыру зерттеудің нәтижесі мен еңбек құралдарының өзгеруіне байланысты, ол сондай-ақ ғылым мен ғылыми өндірістің қарқынды дамуымен, еңбектің интеллектуалды бағытқа қарай өзгеруімен, кибернетика, информатика, синергетика, педагогика мен психология және т.б. ғылым салаларындағы жетістіктер негізінде ғылыми және білім беру тұжырымдарын қайта қарастырумен сипатталады. Қарым-қатынас құралдарының жаңа сапада дамуы, қоғамды жалпы электрондандыру,
компьютерлендіру және ақпараттандыру материалдық өндірістің түрлі салаларын, білім беру мен қоғамның әлеуметтік тіршілігін белгілі-бір өзгерістерге алып келді [34].
Ақпараттық білім беру заңдылықтарын қарастыратын болсақ, оның даму деңгейін анықтайтын негізгі компоненттері белгіленген (кесте 1) [35].
Кесте 1 - Ақпараттық білім беру деңгейін анықтаушы негізгі компоненттер
Ақпараттан- дырудың даму кезеңдері
Ақпараттандыру деңгейлері
Технологиялық деңгей
Ғылыми- әдістемелік
деңгей
Пайдаланушылар- дың ақпараттық
дайындық деңгейі
Бірінші кезең (1950 ж. соңы - 1980 ж. ортасы)
Үлкен электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ)
Жеке оперативті- тактикалық
есептер
ЭЕМ
бағдарламалары бойынша біліктілік
Компьютерлік революция кезеңі (1980 ж.
ортасы - 1990 ж. ортасы)
Дербес компьютерлер (ДК)
Кешенді оперативті- тактикалық есептер
Компьютерлік тіл бағдарламалары бойынша жоғары
деңгейдегі біліктілік
Біртұтас ақпараттық білім беру ортасын құру кезеңі (1990 жж. ортасынан қазірге дейін)
Дербес компьютерлер (ДК)
Кешенді оперативті- тактикалық
есептер
Жаппай қолдануға арналған бағдарламалар
Телекоммуникация- лық технологиялар
Желілік модельдер
Компьютерлік тіл бағдарламалары бойынша жоғары деңгейдегі біліктілік (компьютерлік
бағдарлама жасаушылар үшін)
Мультимедиялық технологиялар
Мультимедия- лық электронды
оқу курстары
Жүйелі әкімшілік біліктілік (инженерлер үшін)
Желілік компьютерлік технологиялар
Авторлық құралдар (виртуалды білім
кеңістігі)
Ақпараттық білім беру деңгейін анықтаушы негізгі компоненттеріне талдау жасайтын болсақ ХХ ғасырдың ортасында пайда болған ақпараттандыру білім беру технологияларының дамуына қатты әсер етіп, оқытудың компьютерлік технологияларының дамуын қамтамасыз етті. Өткен ғасырдың 50-60 жж. Компьютер адамның іс-әрекетінің барлық саласына еніп, білім беруді де қамтыды. Осылайша білім беру саласында оқытудың автоматтандырылған білім беру технологиясы ұғымы пайда болды.
Оқытудың автоматтандырылған білім беру технологиясы - оқыту үдерісінде компьютерді белсенді қолдануға негіз болды. Сол кезеңдегі электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ) оқытудың компьютерлік технологиясының қалыптасып, дамуына әсер етті.
Компьютердің функционалдық қызметінің кеңеюімен ақпараттар алу және оқу материалдарын дайындауға мүмкіндік молайып, жаңа термин - мультимедиялық оқыту технологиялары пайда болды [36].
Ақпараттық білім берудің қазіргі кезеңі интерактивті режимде оқытудың технологияларын кешенді пайдалануды қамтамасыз ететін желілік компьютерлік технологиялардың немесе виртуалды білім беру кеңістігінің пайда болуымен сипатталады. Виртуалды білім беру кеңістігі ұғымы виртуалды білім кеңістігіндегі оқытушы мен білім алушылардың өзара әсерінің нәтижесі.
Ақпарат - адамзат үшін таусылмайтын әрі қайта жаңғырту ресурсы, сондай-ақ ең бастысы қоғамдық құндылық ретінде білім беруді ақпараттандырудың негізін қалаушы маңызға ие болды. Ноосфераның бірінші сатысы болып табылатын ақпараттық қоғамның қалыптасуы қазіргі ақпараттық-компьютерлік революция кезеңінде адамның интеллектуалды іс- әрекетінің негізіне айналып отыр. Білім беруді ақпараттандырудың өзекті мәселелері үздіксіз білім беру, білім берудің ашықтығы, өз бетімен білім алу, білім беру үдерісін оңтайландыру, оқытуды даралау, дамыта оқыту, қашықтықтан оқыту және т.б. білім беру идеяларын жүзеге асыруда ары қарай дамуға мүмкіндік алып отыр. Ақпараттандыру ноосфералық ойлауға жауап беретіндей тұлғалық қалыптасуға, қоғамның белсенді мүшесі болуға, тұлғаның интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерін үздіксіз дамытуға мүмкіндік береді [37].
ЮНЕСКО-ның берген анықтамасы бойынша ақпараттандыру - білімді жүйелеуді қамтамасыз етеді, сондай-ақ жаңа білімді қалыптастырып, оны қоғамды басқару, жетілдіру мен дамытуда пайдалану үшін ақпараттар жинау, сақтау және таратудың кеңсалалы әдістері мен құралдарын қолдану. Осы тұрғыдан ақпараттандыру қазіргі кезде ақпараттық қоғам, ақпаратты тұрақты даму, ақпараттандыру, ақпараттық таным, білім беруді ақпараттандыру және т.б. ұғымдар тұрғысынан сипатталып, жан-жақты зерделенуде. Соның ішінде жалпы қоғамды ақпараттандыру мәселелері мен ерекшеліктері И.Масуда, Дж.Несбитт, Т.Роззак, Э.Тоффлер, А.П.Ершов, Р.Ф.Абдеев, Н.П.Ващёкин, Т.П.Воронина, Т.В.Габай, Г.Р.Громов, В.А.Лось, Н.М.Мамедов, Н.Н.Моисеев, Ю.А.Первин, Г.С.Поспелов, А.И.Ракитов,
Г.Л.Смолян, А.Д.Урсул, Ю.И.Шемакин, Б.С.Гершунский және т.б. шетелдік ғалымдардың зерттеулері мен еңбектерінде қарастырылады [38].
Жапондық әлеуметтанушы Йошито Масуда 1992 ж. Қоғамды ақпараттандыру жоспарын жасап, елдегі компьютеризациялау кезеңдерін анықтап берген. Онда ғылымды, білімді, соның ішінде жаратылыстану ғылымдарын, тұлғаны ақпараттандыру мәселелеріне көңіл аударып, ақпараттық қоғамның тұжырымдамасын жасауға ат салысады. Сонымен қатар ол өзінің
Ақпараттық қоғам жоспары атты еңбегінде ақпараттық қоғам терминін ұсынып, бекітеді. Бұл ойды қолдаушылардың бірі американдық зерттеуші ғалым Дж.Несбитт өз еңбектерінде ...постиндустриалды қоғам дегеніміз - ол ақпараттық қоғам, өйткені қазіргі заманның негізгі тенденциялары ақпаратты құру, сақтау және таратудан тұратынын жазады [39]. Ал А.П.Ершов
ақпараттандыру - адамзат өзінің барлық іс-әрекетінде алған білімін шынайы, жеткілікті және уақытылы толық пайдалануын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені және қоғамның табысты дамуының алғы шарты, стратегиялық ресурсы, - деген пікір айтады.
Сонымен ақпараттық қоғам - көпшілік жұмыскерлердің өндіріспен, ақпаратты сақтаумен, қайта өңдеумен және оны таратумен айналысуы. Оның ең жоғары формасы - білім, оған тән сипаттар ақпараттың рөлін арттыру, қоғамдық өмірде ақпараттық білім мен технологияларды қолдану; адамдардың ақпараттық қарым-қатынастарының тиімділігі; әлемдік ақпараттық ресурстарға қолжетімділік; ақпараттық өнім мен қызмет көрсету сұраныстарын қанағаттандыру болып табылады.
Білім беруді ақпараттандыру ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы білім алушылардың интеллектуалдық іс- әрекеттерін дамытып, жетілдіреді. Cондықтан білім беруді ақпараттандыру білім берудің жаңа парадигмасын жүзеге асырудың маңызды факторларының бірі. Оның ішінде жоғары оқу орындарында білім беруді ақпараттандыру мен білім беру үдерісінде ақпараттық технологияларды қолдану мәселелерін жан- жақты зерттеуші ғалымдар А.Г.Абросимов, С.Г.Григорьев, И.Б.Готская, В.П.Тихомиров, С.А.Жданов, Ю.И.Капустин, А.Ю.Кравцова, В.Л.Латышев, В.С.Корнилов, С.В.Панюкова, И.В.Роберт, Н.Х.Розов, А.Н.Тихонов т.б. еңбектерін атауға болады.
ҚР Президенті өзінің халыққа кезекті жолдауларының бірінде Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет, - деп нақты көрсеткен болатын. Бұл келесі міндеттерді жүзеге асыру барысында Қазақстандық ғалымдар Г.Қ.Нұрғалиева, А.К.Мынбаева, Д.М.Д жусубалиева, Г.О.Тәжіғұлова, М.С.Мәлібекова және т.б. бірқатар іргелі және қолданбалы зерттеулер жүргізген. Төмендегі кестеде жоғары оқу орындарында білім беруді ақпараттандыру мен білім беру үдерісінде ақпараттық технологияларды қолдануға қатысты ғалымдардың іргелі және қолданбалы зерттеулер тізбесі келтірілген (кесте 2).
Кесте 2 - Жоғары оқу орындарында биологиялық білім беруді компьютерді пайдалану арқылы виртуалдық зертханалық жұмыстарды құруға байланысты іргелі және қолданбалы зерттеулер
Зерттеуші ғалымдар
Зерттеу мәселелерінің сипаттамасы
1
2
Абросимов А.Г.
ақпаратты-компьютерлік технологияларды пайдалану жағдайында ЖОО ақпараттық-білім беру ортасын құру
мен дамытудың біртұтас әдістемелік жүйесін жасау негіздері
Григорьев С.Г.
ақпараттық және телекоммуникациялық
технологияларды оқу үдерісіне енгізу арқылы болашақ мамандардың дайындық сапасын арттыру
Готская И.Б.
жалпы және жоғары білім беру жүйесі нде
қашықтықтан білім беру технологиялары, электронды білім беру ресурстарын дайындау және қолдану
Тихомиров В.П.
ЭЕМ бағдарламалық қамтамасыз етудег і интеллектуалды жекешілікті қорғаудың ұстанымдары
мен технологиялары
Жданов С.А.
компьютерлік сауаттылық пен ақпараттық мәдениетті
қамтамасыз ету мақсатындағы ақпараттық білім беру
Капустин Ю.И.
қашықтықтан оқыту технологияларын қ олданудың
педагогикалық және ұйымдастыру шарттары
Кравцова А.Ю.
мектепте білім беруде АКТ қолдану жағдайы мен оның
болашағы және болашақ мұғалімдерді дайындау
Латышев В.Л.
техникалық жоғары оқу орындарында информатикадан оқытушыларды дайындауда интеллектуа лдық жүйе
құрудың теориясы мен технологиясы
Корнилов В.С.
математиканы ақпараттандыру техноло гиясы,
дифференциалды теңдеулерді кері есе птеуді ақпараттық оқыту әдістері
Панюкова С.В.
педагогикалық жоғары оқу орындарында ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдалану
бағыттары
Роберт И.В.
оқытушының кәсіби іс-әрекетін орынд арында ақпараттық және коммуникациялық технологияларды
пайдаланудың теориялық негіздері
Розов Н.Х.
математиканы ақпараттандыру техноло гиясы, электронды оқулықтар және білім берудің интернет-
ресурстары
Тихонов А.Н.
білім беруді ақпараттандырудың тұжы рымдамалық
проблемалары, бағыттары, құралдары, технологиясы
Нұрғалиева Г.К
e-Learning - оқытудың жаңа парадигмасы, Қазақстан
Республикасында электронды оқыту жүйесі
1 - кестенің жалғасы
1
2
Тулешов А.Қ.
компьютерлік басқарудың әдістері мен технологиясы
Мынбаева А.К.
қазіргі білім берудің мегатенденциялары - ақпараттық
оқыту технологияларының дидактикасы
Джусубалиева Д.М.
e-Learning - интернет және мультимедиа көмегімен
оқыту
Тәжіғұлова Г.О.
электронды оқулықтарды құрылымдауды ң педагогикалық ұстанымдары, білім б еруді
ақпараттандырудың әдіснамасы мен технологиясы
Мәлібекова М.С.
жоғары бiлiм беру жүйесiнде студенттердің кәсіптік- ақпараттық даярлығын жетілдіру
Торманов Н.Т.
биологияны оқытудың инновациялық әдістемелері
Садықов Б.Д.
білім беруді ақпараттандыру жағдайы нда болашақ
мамандардың кәсіби даярлығының әдістемелік жүйесі
Халикова К.З
оқыту үдерісіне инновациялық технол огияларды енгізудің теориясы мен практикасы, білім беруді
ақпараттандыру жағдайында болашақ мұғалімдердің құзыреттілігі
Сонымен қатар Ж.А.Қараев, Е.К.Балапанов, Ж.С.Сарыбеков, М.З.Изотов, Б.А.Қойшыбаев, Е.У.Медеуов және т.б. оқу үдерісінде ақпараттық- коммуникациялық технологияларды, компьютерді қолданудың өзекті мәселелеріне қатысты іргелі зерттеулер жүргізген. Бұл зерттеулерге талдау жасай келе, олардың ақпараттық технология құралдарын қолданудың теориялық-әдіснамалық негіздерінің жоғары оқу орындарында білім алушылардың өз бетімен білім алу іс-әрекеттерін дамытуға, қазіргі ақпараттық қоғамда тұлға ретінде кәсіби анықталуына мүмкіндік беретіндей тұжырымдық тәсілдерге бағытталғандығы анықталды. Бұл зерттеулер өз кезегінде ақпараттық-білім беру ортасының түсіндірмелік аппаратын нақтылауға мүмкіндік берді (сурет 2).
Сурет 2 - Ақпараттық-білім беру ортасы
Ақпараттық-білім беру ортасын ақпараттық технологиялар құрайды, осыған орай қазіргі ақпараттық технологияларға - компьютерлік техника негізінде ақпараттарды жинау, сақтау, қайта өңдеу және таратуды жүзеге асыратын қазіргі техникалық құралдардың математикалық және кибернетикалық әдістерінің жиынтығы деген анықтама беріліп отыр. Ал оқытудың ақпараттық технологиялары - қазіргі оқыту технологияларын интерактивті бағдарламалық әдістемелермен қамтамасыз ететін компьютерлік техникалар мен бағдарламалық құралдар жиынтығы.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру - білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған үдеріс, яғни ұлттық білім жүйесіндегі дәстүрлі технологияларды тиімді жаңа кешенді ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды жетілдіру және дамыта отырып нақты іс-шараларды жүзеге асыру. Бұл өз кезегінде жаңа ақпараттық оқыту технологияларының:
oo қазіргі ақпараттық қоғам мен ғаламдық ақпараттық қарым-қатынас жағдайында тұлғаны дамыту міндеттеріне сәйкес білім беру мазмұнын таңдаудың әдіснамасы мен стратегиясын және оқытуды ұйымдастыру түрлері мен әдістерін жетілдіру;
oo білім алушылардың ақыл-ой әлеуетін дамытуды қамтамасыз ететін оқу ақпаратын жинақтау, өндеу, сақтау, тарату, өндіру ісіндегі әртүрлі дербес іс- әрекет түрлерін жүзеге асыруды қалыптастыру бойынша оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
oo бірлескен ақпараттық желілер мен ғаламдық ақпараттық қарым-қатынас базасында жұмыс істейтін виртуалдық білім беру мекемелерін құру;
oo ақпараттық қарым-қатынас ресурстарының қолжетімді әлеуетін пайдалану;
oo оқу-тәрбие ісін ақпараттық қарым-қатынас негізінде ұйымдастыру, оны әдістемелік қамтамасыз ету;
oo оқу орындары жүйесін орталықтандырылған басқару механизмдерін жетілдіру;
oo ғаламдық ақпараттық қарым-қатынас негізінде ғылыми-педагогикалық ақпараттық мәліметтер базасын құру;
oo есептеу техникасы, ақпараттандыру және ғаламдық ақпараттық қарым- қатынас құралдарын білім беру саласында тиімді әрі қауіпсіз қолданудың педагогикалық шарттарын анықтау;
oo білім алушылардың оқу жетістіктеріне бақылау жасау және оларды бағалаудың әдістемелерін жасау, т.б. бағыттарын анықтауды талап етеді.
Білім беруді ақпараттандырудың басты бағыты оқытуды ақпараттандыру технологиялары мен құралдарын жасау және оны қолданушы білікті мамандар дайындау болып табылады. Осы бағыттар жүзеге асқан жағдайда білім сапасы мен оның тиімділігі артады. Білім берудегі жаңа ақпараттық технология оқу материалдарын үйретуге арналған есептегіш техника мен аспаптық құралдарының жиынтығын; есептегіш техника құралдарының оқу үдерісіндегі ролі мен орнын; оқытушылар мен білім алушылардың іс-әрекетін жүйелеуді;
оқытушының оқу әдістерімен оны ұйымдастыру түрлерін өзгертуді; білім алушылардың оқу материалдарын қабылдауын жетілдіруді қамтиды.
Оқыту үдерісінде инновациялық технологияларды қолдану оқытушыға сол пәннің теориялық немесе практикалық мәселелерін толық әрі терең түсіндіруіне, сондай-ақ білім алушылардың пән бойынша маңызды теориялық немесе практикалық мәселелерді игеруіне, үдерістер мен құбылыстарды неғұрлым жан-жақты байыбына бара талдауына мүмкіндік береді [40].
Ғасырлар бойы қалыптасқан инновациялық технологияларды қолдануға қатысты білім беру тұжырымдарын өз бетімен бірден өзгерте салуы мүмкін емес. Ол үшін қазіргі білім беру талаптарына сай оқыту тәсілдерін қайта ойластыру қажет. Оқытудың дәстүрлі әдістері бихевиоризм (ағылшын тілінде behaviour - іс-әрекет) ұстанымдары, яғни, іс-әрекет дағдысының мәні мен тұлғаның психологиялық кызметін түсіндірунегізінде құрылған. Бұл жердегі іс-әрекет оқытушының дәріс сабағы кезінде берген теориялық материалдарын тәжірибелік сабақтарда қайталап, пысықтауымен шектеледі. Ал білім алушылардан емтихан немесе бақылау жұмыстары сұрақтарында жалғыз дұрыс жауапты көрсету ғана талап етіледі.
Бүгінгі таңдағы педагогикалық ұстанымдар негізінен когнитивизм конструктивизм тәсілдеріне сүйенеді. Когнитивизм - тұлғаның білім мен түрлі ақпараттарды қабылдауына қатысты процесс, оған интеллектуалды,
менталды терминдері синоним бола алады. Когнитивтік зерттеудің алғашқы орталығын 1960 жылы американдық профессорлар Дж.Миллер мен Дж.Бруннер Гарвард университетінде құрған. Қазіргі кезде ғылым салаларында когнитивті төңкеріс туралы сөз болуда. Американдық белгілі лингвист Н.Хомский:
Когнитивтік төнкеріс ақыл-ой мен мидың жағдайын, олардың тұлғаның когнитивті болмысына: танымына, біліміне, ұғымына, түсінігі мен сеніміне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОЖ 378.016:57 Қолжазба құқығында
ШАЙМЕРДЕНОВА ГҮЛСАНА ЗАЛҚЫЗЫ
Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда
виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесі
6D011300 - Биология Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми кеңесші Есимов Б.К. б. ғ.к., доцент
Шетелдік ғылыми кеңесші
Али Сулун. PhD профессор
Қазақстан Республикасы Алматы, 2018
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1 БОЛАШАҚ БИОЛОГ МҰҒАЛІМДЕРДІ ДАЯРЛАУДА ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ҚҰРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық
жұмыстарды құру мен қолданудың педагогикалық-психологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
1.2 Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық
жұмыстарды құру мен қолданудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ...
26
1.3 Биологияны оқытуда виртуалды зе ртханалық жұмыстардың
құрылымдық мазмұндық үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
37
Бірінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
2 ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ҚҰРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Виртуалды зертханалық жұмыстарды орындауда биологиялық
мазмұнды іріктеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
47
2.2 Биология курсы бойынша виртуалды зертханалық жұмыстарды
ұйымдастырудың әдістемелік шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
72
2.3 Тәжірибелік эксперимент жұмысының нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... .
93
Екінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
111
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
114
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
116
ҚОСЫМША А - Ғылыми-зерттеу жұмысы нәтижелерін оқу үдерісіне
ендіру актісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
125
ҚОСЫМША Ә - Кеміргіштердің саркоспоридиялары
тақырыбында виртуалды оқу-танымдық зертханасының электрондық
әдістемелік нұсқаулығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
128
ҚОСЫМША Б - Тәжірибелік эксперимент жоспары ... ... ... ... ... ... ... ..
136
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сәйкес сілтемелер қолданылған:
- ҚР Білім туралы Заңы. 27.07. 2007 ж. № 319-III. - Астана, 2007. (01.01.2016 ж. өзгерістер енгізілген) http:online.zakon.kz.
- Қазақстан Республикасының Ғылым туралы Заңы 24.10.2011ж. №407-
IV. - Астана, 2011. (29.09.2014 ж. өзгерістер енгізілген) http:adilet.zan.kz.
- ҚР білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасы. ҚР Президентінің 01.03.2016 ж. №205 Жарлығы.
oo Астана, 2016. http:adilet.zan.kz
oo Қазақстан Республикасы білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты ҚР Үкіметінің 23.08. 2012 ж. №1080 Қаулысы. - Астана, 2012.(13.05.2016 ж. №292 бұйрықпен өзгерістер енгізілген).
oo Білім алушылардың оқу жетістіктеріне ағымдық, аралық және қорытынды бақылау жүргізудің типтік ережесі (ҚР БҒМ 18.03.2008 ж. №125 бұйрығымен бекітілген (04.11.2013 ж. өзгерістер енгізілген).
oo Оқу үдерісін кредиттік оқыту технологиясы бойынша ұйымдастыру ережесі (ҚР БҒМ 20.04.2011 ж. №152 бұйрығымен бекітілген (28.01.2016 ж. өзгерістер енгізілген).
oo ҚР білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары (ҚР БҒМ 23.08.2012 ж. №1080 бұйрығымен бекітілген (13.05.2016 ж. өзгерістер енгізілген).
oo Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 01.01.2017.
http:www.akorda.kz
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:
Білім беру жүйесін ақпараттандыру - білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған үдеріс, яғни ұлттық білім жүйесіндегі дәстүрлі технологияларды тиімді жаңа кешенді ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды жетілдіру және дамыта отырып нақты іс-шараларды жүзеге асыру.
Бихевиоризм (ағылшын тілінде behaviour - іс-әрекет) - іс-әрекет дағдысының мәні мен тұлғаның психологиялық кызметін түсіндіру.
Виртуалды ұғымының мәні - білім алушылар зерделенетін нысандар, үдерістер немесе құбылыстармен тікелей жұмыс жасамайды, тек әртүрлі компьютерлік үлгілер арқылы ақпараттар ала алады.
Виртуалды зертхана - оқу материалдарына қажетті шынайы нысандарсыз компьютерлік модельдеу арқылы тәжірибе жүргізудің бағдарламалық- аппараттық кешені.
Гипермедиялық технологиялар - текстермен жұмыс істеудің және олардың бір-біріне хабар жіберуін ұйымдастырудың ыңғайлы мүмкіндіктерін жасайтын технологияларды дамыту.
Зертхана - (латын тілінде labor - еңбек, жұмыс, қиындық) туындаған ғылыми және өмірлік міндеттерді шешу үшін ақыл-ой және еңбек күш-қуатын пайдалануға байланысты ұғым.
Инновация - қалыптасқан таным ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін табу, білім мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып дәстүрлі оқытуды жаңғырту, толықтыру, жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану. Ағылшынша Innovation көбінесе ғылыми-техникалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді.
Инновациялық процесс - барлық жаңалықтардың өзгеруіне байланысты динамикалық процесс.
Когнитивизм - тұлғаның білім мен түрлі ақпараттарды қабылдауына қатысты үдеріс, оған интеллектуалды, менталды терминдері синоним бола алады.
Конструктивизм (латын тілінде contructio - құру) - шынайылық туралы білімді әрбір тұлғаның ортаның әсерімен өз бетімен құруы.
Компьютерлік технологиялар - компьютерлік техника негізінде ақпараттарды жинау, сақтау, қайта өңдеу және таратуды жүзеге асыратын қазіргі техникалық құралдардың математикалық және кибернетикалық әдістерінің жиынтығы.
Новация - бұл лабораториялық емес жаңа идеяны алғаш жүзеге асыру, ғылыми тұрғыда пайда болады да тәжірибе арқылы негізделеді.
Оқыту - оқытушының жетекшілігімен білім, білік және дағдыларды игеруде мақсатты ұйымдастырылған жоспарлы және жүйелі түрде жүзеге асырылатын үрдіс.
Оқыту әдістері - білім берудің мақсатына жетуге бағытталған оқытушы мен білім алушының белгілі бір тәртіпте жүзеге асырылатын іс-әрекет қарым- қатынастарының бірлігі мен үйлесімділік тәсілдері.
Оқытуды ұйымдастырудың формалары - (лат. forma - сыртқы бейнесі, сыртқы көрінісі) белгілі бір тәртіпте және мезгілде жүзеге асырылатын оқытушы мен білім алушылардың бірлескен іс-әрекетінің сыртқы көрінісі.
Оқыту технологиясы - қойылған мақсатқа тиiмдi жолмен қол жеткiзудi қамтамасыз етушi жүйе (оқытудың формаларын, әдiстерi мен құралдарын қамтитын) ретінде көрiнетiн оқу бағдарламаларында айқындалған бiлiм мазмұнын жүзеге асырудың тәсiлi.
Мультимедиа - компьютерде дыбысты, ақпаратты, тұрақты және қозғалыстағы бейнелерді біріктіріп көрсету үшін жинақталған компьютерлік технология.
Мультимедиалық құралдар - бейнелік және аудиоэффектілік, әртүрлі мультибағдарламалық мүмкіндіктерді интерактивті бағдарламалық жабдықтың басқаруымен орындаталатын электрондық құжаттарды дайындау тәсілдері.
Саркоспоридия (Sarcocystіs) - облигатты гетероксенді екі қожайындық даму циклі бар кокцидиялар.
Технология - (гректің techne - өнер, шеберлік, кәсіп - logos ғылым білім) деген сөздерден шыққан. Екі түбірдің бірлігінен өндіріс үдерістерін жүргізудің тәсілдері мен құралдары туралы ғылым деген мағынаны білдіреді.
Телеконференция - бір-бірімен алыс қашықтықтағы оқытушы мен студенттер дәстүрліге жақын оқу үдерісін жүзеге асыруға, студенттердің ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға, іс-қимыл ойының әдіс - тәсілдерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Электронды оқулық - бұл дидактикалық әдiс-тәсiлдер мен ақпараттық технологияны қолдану жүйесі.
Электронды оқу құралы - бұл оқу курсының ең маңызды бөлімдерін, сонымен бірге есептер жинағы, анықтамалар, энциклопедиялар, карталар, атластар, практикалық сабақтар мен зертханалық жұмыстарды жүргізу нұсқаулары және т.б. білім беруді басқаратын мемлекеттік органдар тағайындаған арнайы статусы бар берілген түрдегі баспаларды қамтитын электрондық оқу басылымы.
Электрондық пошта - оқытушылар мен қашықтағы білім алушылар арасындағы ақпарат алмасудың тиімді тәсілі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЮНЕСКО - (United Nations Educational, Scientific and Cultural Orgaization)
- Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы.
ЖОО - жоғары оқу орны
ҚР - Қазақстан Республикасы
Абай атындағы ҚазҰПУ - Қазақ Ұлттық педагогикалық университет ТарМПУ - Тараз мемлекеттік педагогикалық университет
ВЗК - виртуалдық зертханалық кешендер
ВА - виртуалды аспаптар
ВН - виртуалды нақтылық
ЭЕМ - электрондық есептеуіш машинасы
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Мемлекеттің индустриялық-инновациялық дамыту міндеттерін шешуге байланысты білім сапасын әлемдік тәжірибелерге сәйкес жоғары деңгейге көтеру - заманауи талап. Қазақстан Республикасында орта білім беру мазмұнын жаңарту білім беру үдерісінің құрылымы мен мазмұнына елеулі өзгерістер енгізуді талап етуде. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды, осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама. Білім берудегі жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі.
Олай болса, қазіргі қоғамдық сұраныстар еңбек нарығының қажеттіліктерін қанағаттандыратын жоғары кәсіби ұтқырлықты, ғылыми- техникалық және заманауи ақпараттарға өз бетімен бағыттала алатын мамандар даярлауды қажет етіп отыр. Осыған орай жоғары оқу орындарының алдына кәсіби маман ретінде өз бетімен білім алуға қабілетті, алған білімдерін оқу және өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалана алуын, өзін-өзі дамыту мен өзіндік басқаруын қамтамасыз ететін тұлғаны дайындау мәселелерін жан- жақты қарастыруда.
Болашақ биология пәнінің мұғалімдеріне кәсіби білім беру - ғылыми негіздегі оқу материалдарымен шектеліп қана қоймай, білім алушылардың бәсекеге қабілеттілігін, олардың өз бетімен білім алуға даярлығын, алған білімдерін өмірлік жағдаяттарда қолдана алу біліктерін жетілдіруді мақсат етеді. Болашақ мамандардың әлеумет тік-экономикалық, педагогикалық өзгерістерге ұтқырлықпен жауап беру і, білімдарлығы, жаңаша ойлау қабілеттері қандай да бір нәтижеге қол жеткізудің алғы шарты болып табылады. Қазіргі бiлiм беру сапасы деңгей iн көтеруге бағытталған позитивт i тенденциялар бiлiмге деген жаңа бағыттарды дамыту және адами капиталды қалыптастыру болып отыр. Осыған орай білім беру үдерістердің тиімділігін арттыру мәселелерін шешудің негіз і білім алушылардың оқу-танымды қ қызметін жандандыру болып табылады. Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев
Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына Жолдауында Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Біздің міндетіміз - білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену дағдыларын дамытуға бағыттау қажет, - екендігіне баса назар аударып отыр [1]. Бұл білім алушылардың оқу-танымдық қызметін жетілдіруге, яғни өздігінен жұмыс жасауға, шығармашылық қабілетін дамытуға, ақпараттық қызметті тиімді қолдануға үйретуді талап етеді. Білім алушылардың оқу-танымдық қызметін жетілдіру негізінен болашақ мұғалімдердің шығармашылық қабілетімен тығыз байланысты.
Болашақ мұғалімдердің шығармашылық қабілетін дамыту, инновациялық оқыту технологияларын жүзеге асыруға негіз болады. Білім беру саласындағы инновацияларды, яғни педагогикалық тәжірибені үйрену, жалпылау, жаппай қолдану, педагогикалық жаңалықтар жасау және оны оқу үдерісіне ендіру мәселелерімен ресейлік ғалымдар В.И.Загвязинский, М.М.Левина, Н.Е. Стенякова, Е.М.Баранова т.б. айналысқан. Білім беру мазмұны мен жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінде болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлығын қалыптастыру мәселелеріне Қазақстандық ғалымдар А.Е.Абылқасымова, Н.Д.Хмель т.б. еңбектері арналған [2-7].
Негізінде білім берудегі инновация теориялық және практикалық сипаттағы жаңалықтарды педагогикалық үдерісте қолдану нәтижесі арқылы анықталады. Осыған орай болашақ биолог мұғалімдерді инновациялық іс- әрекетке дайындауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың қажеттілігі туындап отыр. Бұл өз кезегінде болашақ биолог мұғалімдерден тәжірибелі эксперимент жұмыстарын жүргізе алуды, авторлық бағдарламаларды жасауды, оны оқу үдерісіне енгізуді талап етеді.
Білім алушылардың инновациялық қызметі биологиялық білім беру үдерісінде белсенді оқытудың тиімді әдістемелерімен тығыз байланысты. Биологиядан белсенді оқытудың тиімділігінің теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеуші ресейлік ғалымдар Н.М.Верзилин, В.М.Корсунская [8] және т.б. Биологиялық білім мен тәрбие берудің әдістемелік мәселелері отандық биолог-әдіскер ғалымдар Қ.А.Аймағанбетова, Н.Торманов, Ж.Б.Чилдибаев, К.Жүнісова, Р.Әлімқұ лова, Қ.Ә.Жұмағұлова, С.Е.Қуанышеваның еңбектерінде жан-жақты зерттеліп, талданған [9-13]. Биологиялық білім беру мәселелерімен айналысқан ғалымдардың еңбектеріне жасалған талдаулар биологияны оқытуды жетілдіруді, оқытудың инновациялық тәсілдерін қарастыруды қажет етеді.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесіндегі ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі - оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үдерісіне ақпараттық технологияларды пайдалану болып табылады. Қазіргі таңда да елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына ақпараттық кеңістікті құру тәртібінен түспей отырғандығы мәлім. Жалпы ақпараттандыру - білімді жүйелеуді қамтамасыз етеді және қазіргі ақпараттық-компьютерлік өзгеріс адамның интеллектуалды іс-әрекетінің негізіне айналып отыр. Білім беруді ақпараттандыруға байланысты үздіксіз білім беру, білім берудің ашықтығы, өз бетімен білім алу, білім беру үдерісін оңтайландыру, қашықтықтан оқыту және т.б. білім беру идеялары жүзеге асырылуда.
Биологиядан виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың негізін ақпаратты-компьютерлік технологиялар құрайды. Осыған орай ЖОО ақпараттық-білім беру ортасын құру мен дамытудың біртұтас әдістемелік жүйесін жасау негіздерін қарастыру мәселелері туындады. Инновациялық, соның ішінде компьютерлік технологияларды оқу үдерісіне енгізу арқылы болашақ мамандардың дайындық сапасын арттыру мәселелерімен ресейлік ғалымдар А.Г.Абросимов [14] айналысқан, ал жалпы және жоғары білім беру
жүйесінде қашықтықтан білім беру технологиялары және электронды білім беру ресурстарын дайындау және қолдануды И.Б.Готскаяның [15], қашықтықтан оқыту технологияларын қолданудың педагогикалық және ұйымдастыру шарттарын Ю.И.Капустиннің зерттеулерінен көруге болады [16].
Қазақстан Республикасында электронды оқыту жүйесі мәселен, e-Learning
oo оқытудың жаңа парадигмасы (Г.Қ.Нұрғалиева), e-Learning - интернет және мультимедиа көмегімен оқыту (Д.М.Джусубалиева), қазіргі білім берудің мегатенденциялары - ақпараттық оқыту технологияларының дидактикасы (А.К.Мынбаева), электронды оқулықтарды құрылымдаудың педагогикалық ұстанымдары, білім беруді ақпараттандырудың әдіснамасы мен технологиясы (Г.О.Тәжіғұлова), білім беруді ақпараттандыру жағдайында болашақ мамандардың кәсіби даярлығының әдістемелік жүйесі (Б.Д.Сыдықов), т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған [17-20].
Инновациялық технологияларға қатысты ғылыми еңбектер мен зерттеулерді талдай келе, бүгінгі күні оқу үдерісінде компьютерді қолданудың өзекті мәселелері жан-жақты зерделенгендігі байқалды. Компьютерлік технология құралдарын қолданудың теориялық-әдіснамалық негіздерінің жоғары оқу орындарында білім алушылардың өз бетімен білім алу іс- әрекеттерін дамытуға, қазіргі ақпараттық қоғамда тұлға ретінде кәсіби анықталуына мүмкіндік беретіндей тұжырымдық тәсілдерге бағытталғандығы анықталды. Бұл зерттеулер өз кезегінде ақпараттық-білім беру ортасының түсіндірмелік аппаратын нақтылауға мүмкіндік берді.
Алайда, бұл мәселелердің биология пәні бойынша теориялық және практикалық тұрғыда жете зерттелмеуі және болашақ биолог мұғалімдерді дайындауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесін жасауда басшылыққа алынатын арнайы зерттеулердің болмауы мен оны оқу үдерісіне ендіру қажеттілігінің арасында қарама-қайшылықтар туындайды.
Аталған қарама-қайшылықтарды тиімді шешу қажеттілігі Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесі, - зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтап берді.
Зерттеудің мақсаты - болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың теориялық және әдістемелік негіздерін саралау.
Зерттеудің нысаны - жоғары оқу орнында биологияны оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні - биология мамандықтары үшін виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістері.
Зерттеудің ғылыми болжамы: eгep, болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызы теориялық тұрғыда негізделіп және оның әдістемесі жасалып іске асырылса, онда білім алушылардың оны болашақ кәсіби іс-әрекеттерінде толығымен пайдалануына мүмкіндік туады және зертханалық тәжірибе арқылы өз бетімен жұмыс жасауды меңгереді, өйткені виртуалды зертханалық жұмыстар биологиялық білім берудің құрамдас бір бөлігі болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
oo биологияны инновациялық технологиял ар арқылы оқытудың педагогикалық тұжырымдарына сипаттама;
oo болашақ биолог мұғалімдерді даярлау дағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызын теориялық негіздеу;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдерін анықтау;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолдану әдістемесін ұсынып, оның тиімділігін тәжірибеден өткізу.
Зерттеу әдістері
oo зерттеу мәселелерi бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдiстемелiк және медициналық әдебиеттерге, сонымен қатар биология пәнi бойынша тұжырымдама, білім беру стандарттарына, типтік білім беру бағдарламаларына, оқулықтар мен әдістемелік құралдарға теориялық талдау жасау;
oo бақылау, сауалнама жүргізу, сұхбаттасу, талдау жасау;
oo айқындау және оқыту эксперименттерін жүргізу.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: іс-әрекет тәсілдері теориясы; жеке тұлға теориясы; білім беру мазмұны теориялары; биологиялық білім беру теориялары; биологияны оқытудың теориясы мен әдістемесінің негізгі қағидалары мен ұстанымдары. Зерттеу мәселелерi бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдiстемелiк және биологиядан ғылыми еңбектер; жоғары оқу орнында биологияны оқытудың кәсіби бағытталуының әдіснамалық негіздері мен тәсілдері.
Зерттеу көздері: биологиялық білім мен тәрбие беру мәселелері бойынша философ, психолог, педагог, дидакт және әдіскер ғалымдардың еңбектері; Қазақстан Республикасының Бiлiм туралы Заңы; Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы; Қазақстан Республикасы жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты; ЖОО типтік білім беру бағдарламалары, оқулық, оқу-әдістемелік кешендер, педагогтардың жетістіктері мен тәжірибелері, сонымен қатар, диссертанттың педагогикалық тәжірибесі және жоғары оқу орнында жүргізген ғылыми-педагогикалық зерттеулері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудағы виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен пайдалану мәселелерінің теориясы сараланды;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдері анықталды;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды қолдану әдістемесі жасалып, Кеміргіштердің саркоспоридиялары тақырыбында виртуалды оқу-танымдық зертханалық нұсқаулығы ұсынылды.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
oo жоғары оқу орындарында болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық тұжырымдарын сипаттаумен;
oo болашақ биолог мұғалімдерді даярлау дағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызын теориялық негіздеумен;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдерін анықтаумен;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертха налық жұмыстарды қолдану әдістемесін жасаумен анықталады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Зерттеу нәтижелері бойынша биологиялық мазмұнда теориялық білімді бекіту тапсырмалары, білім алушылардың өз бетімен жұмыс жасауына арналған тест сұрақтары, шығармашылық және зерттеуге арналған виртуалды зертханалық жұмыстар дайындалды. Сондай-ақ Омыртқасыздар зоологиясы элективті курсының жұмыс оқу бағдарламасына, қосымша дәріс оқу материалдары енгізілді және Кеміргіштердің саркоспоридиялары тақырыбында виртуалды оқу-танымдық зертханалық нұсқаулығы ұсынылып, виртуалды зертханалық жұмыстарды қолданудың әдістемесі даярланып, оқу үдерісіне енгізілді.
Зерттеу жұмысының нәтижелерін жоғары оқу орындарында, орта кәсіптік білім беру мекемелерінде, педагог кадрларды кәсіби бағытта даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесінде кеңінен пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
oo биологияны инновациялық технологиялар арқылы оқытудың педагогикалық тұжырымдарына берілген сипаттама болашақ мұғалімдердің шығармашылық қабілетін дамытуға, сондай-ақ оқу үдерісінде инновациялық оқыту технологияларын жүзеге асыруға негіз болады;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстар білім алушылардың биологиялық дайындық деңгейін арттырады және болашақ кәсіби іс-әрекеттерінде қолдана алу біліктерін қалыптастырады;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды құрудың өлшемдері биология мамандығы бойынша білім алушылардың білім сапасы деңгейін анықтауға бағытталған;
oo биологияны оқытуда виртуалды зертханалық жұмыстарды қолдану әдістемесі болашақ мұғалімдердің кәсіби іс-әрекеттерінде қолданумен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу базасы: Абай атындағы ҚазҰПУ Жаратылыстану және география институты Ботаника және жалпы биология кафедрасы және ТарМПУ
Биология және биологияны оқыту әдістемесі кафедрасы.
Зерттеу нәтижелерінің талқылануы және жүзеге асырылуы:
Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен тәжірибелік нәтижелері бойынша жарияланған мақалалардың жалпы саны - 17. Оның ҚР білім және ғылым саласындағы бақылау Комитеті ұсынған басылымдарда - 4, Scopus мәліметтер базасына енген ғылыми басылымда - 1, Ресейдің халықаралық ғылыми журналында - 2, Отандық халықаралық ғылыми журналында - 1, халықаралық ғылыми - практикалық конференция материалдарында - 3 (оның ішінде шетелдік конференцияларда - 6).
Келесі халықаралық ғылыми - практикалық конференцияларда баяндалып, оң бағасын алды: Cohas, Complexity and Leadership (Шпирлинг, 2014), Биологическое и экологическое образование в средней и высшей школе: состояние, проблемы и перспективы развития (Санкт-Петербург, 2014),
Мастерство педагога и инновации в образовании (Москва, 2015),
Ветеринариялық сәттілікті қамтамасыз етудегі ғылым мен тәжірибені ықпалдастыру (Алматы, 2015), Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар және биоалуантүрлілік (Алматы, 2015), Актуальные проблемы и результаты исследований в области биологического и экологического образования (Санкт-Петербург, 2015), Актуальные проблемы в и результаты исследований в области биологического и экологического образования (Киев, 2016), Орта және жоғары мектептерде биологиялық және экологиялық білім берудің өзекті проблемалары: инновация және тәжірибе (Алматы, 2016).
Зерттеу жұмысының нәтижелері бойынша Кеміргіштердің саркоспоридиялары тақырыбында виртуалды зертханасының электрондық әдістемелік нұсқаулығы жарияланды.
Зерттеу жұмысының нәтижелері жоспарға сәйкес, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, жаратылыстану және география институтының тиісті кафедраларының ғылыми-әдістемелік семинарларында баяндалып, тыңдалды, талдау жасалынды.
Диссертация құрылымы мен мазмұны
Диссертация нормативтік сілтемелер, анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулардан, кіріспе, екі бөлімнен, зерттеудің қорытындысынан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделеді, зерттеудің нысаны, пәні, мақсаты, міндеттері, әдіснамалық - теориялық негіздері, әдістері, ғылыми жаңалығы мен теориялық және практикалық мағыздылығы, ғылыми болжамы, қорғауға ұсынылатын қағидалары анықталады.
Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың теориялық негіздері деп аталатын бірінші тарауда биологиялық білім берудегі инновациялық үдерістердің теориялық-әдістемелік негіздері анықталды. Анықталған теориялық- әдістемелік негіздерге сәйкес болашақ биолог мұғалімдерді даярлаудағы виртуалды зертханалық жұмыстардың маңызына сипаттама берілді.
Виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың әдістемесі атты екінші тарауда виртуалды зертханалық жұмыстарды орындауда биологиялық мазмұнды іріктеу ерекшеліктері баяндалады, биология курсы бойынша виртуалды зертханалық жұмыстарды ұйымдастырудың әдістемелік шарттары ұсынылады және оның тиімділігін анықтауға бағытталған педагогикалық эксперименттің нәтижелеріне талдау жасалады.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелерінде негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.
Қосымшада тәжірибелік - эксперимент жұмыстарының материалдары мен ғылыми - зерттеу жұмысы нәтижелерін ендіру актлері көрсетілген.
1 БОЛАШАҚ БИОЛОГ МҰҒАЛІМДЕРДІ ДАЯРЛАУДА ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ҚҰРУ МЕН ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Болашақ биолог мұғалімдерді даярлауда виртуалды зертханалық жұмыстарды құру мен қолданудың педагогикалық - психологиялық негіздері
Білім сапасын жоғары деңгейге көтеру мемлекеттің индустриялық- инновациялық дамыту міндеттерін шешумен тығыз байланысты, себебі қазіргі қоғамдық сұраныстар үздік әлемдік тәжірибелерге сәйкес келетін, еңбек нарығының қажеттіліктерін қанағаттандыратын мамандар даярлауды қажет етіп отыр. Сондықтан жоғары оқу орындарының алдына кәсіби маман ретінде өз бетімен білім алуға қабілетті, алған білімдерін оқу және өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалана алуын, өзін-өзі дамыту мен өзіндік басқаруын қамтамасыз ететін тұлғаны дайындау мәселелері қойылуда. Бүгінгі таңда бұл мәселелер іс-әрекет тәсілдері арқылы жүзеге асырылып отыр. Іс-әрекет тәсілдері негізінде оқу үдерісін ғылыми-әдістемелік тұрғыда қамтамасыз етудің бірден-бір жолы - оқытушының практикада инновациялық технологияларды қолдануы болып табылады. Бұл орайда оқытудың заманауи инновациялық технологияларының дидактикалық мүмкіндіктері зор.
Дамыған елдердегі білім беру жүйесіндегі ерекше маңызды болып табылатын мәселелердің бірі - электронды оқыту жүйесіне көшу, яғни оқу үдерісінде компьютерлік технологияларды пайдалану болып табылады. Зерттеу мәселелеріне қатысты жасалған талдау нәтижесінде жалпы дүние жүзі бойынша 100 млн астам адам электронды оқыту жүйесі арқылы білім алатындығы, яғни білім алушылардың 70% қашықтықтан оқыту түрін таңдайтындығы анықталды. Электронды оқыту жүйесі енгізілген алдыңғы қатарлы елдердің құрамына АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Германия, Италия мемлекеттері кіреді. Мысалы АҚШ-та 200-ден аса университеттер мен мыңдаған колледждер оқытудың электронды жүйесі арқылы білім береді. Сонымен қатар электронды оқыту курстарының саны жылына шамамен 30-40% ұлғайып отыр [21].
Біздің елімізде де білім беру жүйесіндегі жаңашылдық қатарынан ақпараттық кеңістікті құру күн тәртібінен түспей отырғандығы мәлім. Білім алушыларға оқытудың инновациялық технологиялары арқылы түрлі формада ақпараттар беруге және олардың қабылдау мен ойлау үдерісін белсендіруге, назарларын ұшқырландыруға, әлемдік ақпараттық ресурстарды пайдалану дағдыларын жетілдіруге болады. Білім алушылардың инновациялық іс-әрекеті жаңалықтарды ойлап шығару, зерттеу, қолданысқа дайындау, іс жүзінде пайдалану сияқты аспектілермен сипатталады, яғни олардың оқу әрекетіне араласып, виртуалды нысандарды, заттар немесе құбылыс үлгілерін өздері құрастыруына жағдай жасайды.
Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016- 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында экономиканың орнықты
дамуы үшін білім берудің және ғылымның бәсекеге қабілеттілігін арттыру, адами капиталды дамытуға баса назар аударылып отыр [22]. Мұндағы білім берудің бәсекеге қабілеттілігі оқыту үдерісінде инновациялық технологияларды қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Қазіргі биологиялық білім берудің даму тенденциялары инновация,
инновациялық іс-әрекет, инновациялық технология, білім берудегі инновация түсініктерінің мән-мағынасымен тығыз байланысты. Осыған орай биологиялық білім сапасын көтерудегі инновациялық технологиялардың мәнін; қазіргі биологиялық білім берудегі инновациялық технологияларды қолдану тенденцияларын анықтаудың маңызы зор.
Инновация ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс ...инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея, - деп түсіндіреді [23].
Инновация - қалыптасқан таным ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін табу, білім мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып дәстүрлі оқытуды жаңғырту, толықтыру, жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану. Ағылшынша Innovation көбінесе ғылыми-техникалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді. Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Ал новация дегеніміз
oo бұл зертханалық емес жаңа идеяны алғаш жүзеге асыру, ғылыми тұрғыда пайда болады да, тәжірибе арқылы негізделеді. Инноватика инновациялық үдеріс-инновациялық әрекет - инновациялық потенциал-инновациялық үдерістерді басқару жүйесін құрайды. Инновациялық үдеріс - барлық жаңалықтардың өзгеруіне байланысты динамикалық үдеріс.
Оқу үдерісіндегі инновациялық үлгінің құрылымы:
oo жалпы инновациялық үдеріс идеяларынан;
oo педагогикалық инноватиканың пайда болуы, таралуы, педагогикалық жаңалықтарды меңгеруден;
oo оқу үдерісі кезінде теориялық талдау жасау немесе іс-әрекетінен көрінеді
[24].
Инновациялық процеске байланысты Н.И.Лапин [25, с. 42-47] екі ілімді
қолданады: 1) қарапайым түрде қолдану: ашылу-жаңалық енгізу (новация)- қолданушылардың арасындағы бөлінуі-көпшіліктің қолдануы; 2) кеңейтілген түрде қолдану: ашылу-новация-таралуы-меңгеруі және модификация- рутинизация, яғни дәстүрге айналуы.
Инновациялық үдерісті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші бір жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу үдерісіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығын Н.В.Горбунова, М.М.Поташник, В.И.Сластенин, Л.С.Подымова, А.В.Хуторской, Н.Л.Пономарева, А.С.Дмитриев, Н.Р.Юсуфбекова, Г.В.Яковлева және т.б. зерттеулерінде қарастырылған [26 - 33].
Ал, Н.В.Горбунова өз зерттеулерінде оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттарын анықтап берді (сурет 1) [26, б. 15-19].
Инновациялық әдіс-тәсілдер жайлылы білім
Инновациялық ізденіс қажеттілігі
Жаңалықтың өмір сүру сатыларын меңгеру
Инновациялық әдіс-тәсілдердің тиімді жолдарын қарастыру
Оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық
әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары
Инновациялық әдістерді меңгерту
Инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану және білім беруді ұйымдастыру
Инновациялық әдіс- тәсілдердің нәтижесінің болуы
Инновациялық әдіс- тәсілдердің озық тәжірибелерін пайдалану
Сурет 1 - Оқу-тәрбие үдерісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары
Педагогикалық инноватика үш ғылыми пәннен тұрады: социология, психология және басқару теориясы. Жалпы инноватика инновациялық процеске белгілі бір бағытта жаңалықтардың ашылуын тексеру ғана емес, сонымен қатар кеңейтілуі және бағыт пайда болады, яғни өзіне тән әлеуметтік бағытта болуы.
Білім берудегі инновациялық үдерістер білім беру ұйымдарының ақпараттандыру жүйесіне көшуімен тікелей байланысты. Ақпараттандыру жүйесінің басты мақсаты - білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының үздік білім ресурстары мен технологияларға тең қолжетімділікті қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан жоғары оқу орындарының тұрақты дамуы мен бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторларының бірі қазіргі ғылым мен техниканың даму жағдайында білім беру сапасы мен оның тиімділігін қамтамасыз етудегі білім беру үрдісін ақпараттандыру алдыңғы орынға шығып отыр. Ақпараттық қоғамды қалыптастыру зерттеудің нәтижесі мен еңбек құралдарының өзгеруіне байланысты, ол сондай-ақ ғылым мен ғылыми өндірістің қарқынды дамуымен, еңбектің интеллектуалды бағытқа қарай өзгеруімен, кибернетика, информатика, синергетика, педагогика мен психология және т.б. ғылым салаларындағы жетістіктер негізінде ғылыми және білім беру тұжырымдарын қайта қарастырумен сипатталады. Қарым-қатынас құралдарының жаңа сапада дамуы, қоғамды жалпы электрондандыру,
компьютерлендіру және ақпараттандыру материалдық өндірістің түрлі салаларын, білім беру мен қоғамның әлеуметтік тіршілігін белгілі-бір өзгерістерге алып келді [34].
Ақпараттық білім беру заңдылықтарын қарастыратын болсақ, оның даму деңгейін анықтайтын негізгі компоненттері белгіленген (кесте 1) [35].
Кесте 1 - Ақпараттық білім беру деңгейін анықтаушы негізгі компоненттер
Ақпараттан- дырудың даму кезеңдері
Ақпараттандыру деңгейлері
Технологиялық деңгей
Ғылыми- әдістемелік
деңгей
Пайдаланушылар- дың ақпараттық
дайындық деңгейі
Бірінші кезең (1950 ж. соңы - 1980 ж. ортасы)
Үлкен электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ)
Жеке оперативті- тактикалық
есептер
ЭЕМ
бағдарламалары бойынша біліктілік
Компьютерлік революция кезеңі (1980 ж.
ортасы - 1990 ж. ортасы)
Дербес компьютерлер (ДК)
Кешенді оперативті- тактикалық есептер
Компьютерлік тіл бағдарламалары бойынша жоғары
деңгейдегі біліктілік
Біртұтас ақпараттық білім беру ортасын құру кезеңі (1990 жж. ортасынан қазірге дейін)
Дербес компьютерлер (ДК)
Кешенді оперативті- тактикалық
есептер
Жаппай қолдануға арналған бағдарламалар
Телекоммуникация- лық технологиялар
Желілік модельдер
Компьютерлік тіл бағдарламалары бойынша жоғары деңгейдегі біліктілік (компьютерлік
бағдарлама жасаушылар үшін)
Мультимедиялық технологиялар
Мультимедия- лық электронды
оқу курстары
Жүйелі әкімшілік біліктілік (инженерлер үшін)
Желілік компьютерлік технологиялар
Авторлық құралдар (виртуалды білім
кеңістігі)
Ақпараттық білім беру деңгейін анықтаушы негізгі компоненттеріне талдау жасайтын болсақ ХХ ғасырдың ортасында пайда болған ақпараттандыру білім беру технологияларының дамуына қатты әсер етіп, оқытудың компьютерлік технологияларының дамуын қамтамасыз етті. Өткен ғасырдың 50-60 жж. Компьютер адамның іс-әрекетінің барлық саласына еніп, білім беруді де қамтыды. Осылайша білім беру саласында оқытудың автоматтандырылған білім беру технологиясы ұғымы пайда болды.
Оқытудың автоматтандырылған білім беру технологиясы - оқыту үдерісінде компьютерді белсенді қолдануға негіз болды. Сол кезеңдегі электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ) оқытудың компьютерлік технологиясының қалыптасып, дамуына әсер етті.
Компьютердің функционалдық қызметінің кеңеюімен ақпараттар алу және оқу материалдарын дайындауға мүмкіндік молайып, жаңа термин - мультимедиялық оқыту технологиялары пайда болды [36].
Ақпараттық білім берудің қазіргі кезеңі интерактивті режимде оқытудың технологияларын кешенді пайдалануды қамтамасыз ететін желілік компьютерлік технологиялардың немесе виртуалды білім беру кеңістігінің пайда болуымен сипатталады. Виртуалды білім беру кеңістігі ұғымы виртуалды білім кеңістігіндегі оқытушы мен білім алушылардың өзара әсерінің нәтижесі.
Ақпарат - адамзат үшін таусылмайтын әрі қайта жаңғырту ресурсы, сондай-ақ ең бастысы қоғамдық құндылық ретінде білім беруді ақпараттандырудың негізін қалаушы маңызға ие болды. Ноосфераның бірінші сатысы болып табылатын ақпараттық қоғамның қалыптасуы қазіргі ақпараттық-компьютерлік революция кезеңінде адамның интеллектуалды іс- әрекетінің негізіне айналып отыр. Білім беруді ақпараттандырудың өзекті мәселелері үздіксіз білім беру, білім берудің ашықтығы, өз бетімен білім алу, білім беру үдерісін оңтайландыру, оқытуды даралау, дамыта оқыту, қашықтықтан оқыту және т.б. білім беру идеяларын жүзеге асыруда ары қарай дамуға мүмкіндік алып отыр. Ақпараттандыру ноосфералық ойлауға жауап беретіндей тұлғалық қалыптасуға, қоғамның белсенді мүшесі болуға, тұлғаның интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерін үздіксіз дамытуға мүмкіндік береді [37].
ЮНЕСКО-ның берген анықтамасы бойынша ақпараттандыру - білімді жүйелеуді қамтамасыз етеді, сондай-ақ жаңа білімді қалыптастырып, оны қоғамды басқару, жетілдіру мен дамытуда пайдалану үшін ақпараттар жинау, сақтау және таратудың кеңсалалы әдістері мен құралдарын қолдану. Осы тұрғыдан ақпараттандыру қазіргі кезде ақпараттық қоғам, ақпаратты тұрақты даму, ақпараттандыру, ақпараттық таным, білім беруді ақпараттандыру және т.б. ұғымдар тұрғысынан сипатталып, жан-жақты зерделенуде. Соның ішінде жалпы қоғамды ақпараттандыру мәселелері мен ерекшеліктері И.Масуда, Дж.Несбитт, Т.Роззак, Э.Тоффлер, А.П.Ершов, Р.Ф.Абдеев, Н.П.Ващёкин, Т.П.Воронина, Т.В.Габай, Г.Р.Громов, В.А.Лось, Н.М.Мамедов, Н.Н.Моисеев, Ю.А.Первин, Г.С.Поспелов, А.И.Ракитов,
Г.Л.Смолян, А.Д.Урсул, Ю.И.Шемакин, Б.С.Гершунский және т.б. шетелдік ғалымдардың зерттеулері мен еңбектерінде қарастырылады [38].
Жапондық әлеуметтанушы Йошито Масуда 1992 ж. Қоғамды ақпараттандыру жоспарын жасап, елдегі компьютеризациялау кезеңдерін анықтап берген. Онда ғылымды, білімді, соның ішінде жаратылыстану ғылымдарын, тұлғаны ақпараттандыру мәселелеріне көңіл аударып, ақпараттық қоғамның тұжырымдамасын жасауға ат салысады. Сонымен қатар ол өзінің
Ақпараттық қоғам жоспары атты еңбегінде ақпараттық қоғам терминін ұсынып, бекітеді. Бұл ойды қолдаушылардың бірі американдық зерттеуші ғалым Дж.Несбитт өз еңбектерінде ...постиндустриалды қоғам дегеніміз - ол ақпараттық қоғам, өйткені қазіргі заманның негізгі тенденциялары ақпаратты құру, сақтау және таратудан тұратынын жазады [39]. Ал А.П.Ершов
ақпараттандыру - адамзат өзінің барлық іс-әрекетінде алған білімін шынайы, жеткілікті және уақытылы толық пайдалануын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені және қоғамның табысты дамуының алғы шарты, стратегиялық ресурсы, - деген пікір айтады.
Сонымен ақпараттық қоғам - көпшілік жұмыскерлердің өндіріспен, ақпаратты сақтаумен, қайта өңдеумен және оны таратумен айналысуы. Оның ең жоғары формасы - білім, оған тән сипаттар ақпараттың рөлін арттыру, қоғамдық өмірде ақпараттық білім мен технологияларды қолдану; адамдардың ақпараттық қарым-қатынастарының тиімділігі; әлемдік ақпараттық ресурстарға қолжетімділік; ақпараттық өнім мен қызмет көрсету сұраныстарын қанағаттандыру болып табылады.
Білім беруді ақпараттандыру ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы білім алушылардың интеллектуалдық іс- әрекеттерін дамытып, жетілдіреді. Cондықтан білім беруді ақпараттандыру білім берудің жаңа парадигмасын жүзеге асырудың маңызды факторларының бірі. Оның ішінде жоғары оқу орындарында білім беруді ақпараттандыру мен білім беру үдерісінде ақпараттық технологияларды қолдану мәселелерін жан- жақты зерттеуші ғалымдар А.Г.Абросимов, С.Г.Григорьев, И.Б.Готская, В.П.Тихомиров, С.А.Жданов, Ю.И.Капустин, А.Ю.Кравцова, В.Л.Латышев, В.С.Корнилов, С.В.Панюкова, И.В.Роберт, Н.Х.Розов, А.Н.Тихонов т.б. еңбектерін атауға болады.
ҚР Президенті өзінің халыққа кезекті жолдауларының бірінде Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет, - деп нақты көрсеткен болатын. Бұл келесі міндеттерді жүзеге асыру барысында Қазақстандық ғалымдар Г.Қ.Нұрғалиева, А.К.Мынбаева, Д.М.Д жусубалиева, Г.О.Тәжіғұлова, М.С.Мәлібекова және т.б. бірқатар іргелі және қолданбалы зерттеулер жүргізген. Төмендегі кестеде жоғары оқу орындарында білім беруді ақпараттандыру мен білім беру үдерісінде ақпараттық технологияларды қолдануға қатысты ғалымдардың іргелі және қолданбалы зерттеулер тізбесі келтірілген (кесте 2).
Кесте 2 - Жоғары оқу орындарында биологиялық білім беруді компьютерді пайдалану арқылы виртуалдық зертханалық жұмыстарды құруға байланысты іргелі және қолданбалы зерттеулер
Зерттеуші ғалымдар
Зерттеу мәселелерінің сипаттамасы
1
2
Абросимов А.Г.
ақпаратты-компьютерлік технологияларды пайдалану жағдайында ЖОО ақпараттық-білім беру ортасын құру
мен дамытудың біртұтас әдістемелік жүйесін жасау негіздері
Григорьев С.Г.
ақпараттық және телекоммуникациялық
технологияларды оқу үдерісіне енгізу арқылы болашақ мамандардың дайындық сапасын арттыру
Готская И.Б.
жалпы және жоғары білім беру жүйесі нде
қашықтықтан білім беру технологиялары, электронды білім беру ресурстарын дайындау және қолдану
Тихомиров В.П.
ЭЕМ бағдарламалық қамтамасыз етудег і интеллектуалды жекешілікті қорғаудың ұстанымдары
мен технологиялары
Жданов С.А.
компьютерлік сауаттылық пен ақпараттық мәдениетті
қамтамасыз ету мақсатындағы ақпараттық білім беру
Капустин Ю.И.
қашықтықтан оқыту технологияларын қ олданудың
педагогикалық және ұйымдастыру шарттары
Кравцова А.Ю.
мектепте білім беруде АКТ қолдану жағдайы мен оның
болашағы және болашақ мұғалімдерді дайындау
Латышев В.Л.
техникалық жоғары оқу орындарында информатикадан оқытушыларды дайындауда интеллектуа лдық жүйе
құрудың теориясы мен технологиясы
Корнилов В.С.
математиканы ақпараттандыру техноло гиясы,
дифференциалды теңдеулерді кері есе птеуді ақпараттық оқыту әдістері
Панюкова С.В.
педагогикалық жоғары оқу орындарында ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдалану
бағыттары
Роберт И.В.
оқытушының кәсіби іс-әрекетін орынд арында ақпараттық және коммуникациялық технологияларды
пайдаланудың теориялық негіздері
Розов Н.Х.
математиканы ақпараттандыру техноло гиясы, электронды оқулықтар және білім берудің интернет-
ресурстары
Тихонов А.Н.
білім беруді ақпараттандырудың тұжы рымдамалық
проблемалары, бағыттары, құралдары, технологиясы
Нұрғалиева Г.К
e-Learning - оқытудың жаңа парадигмасы, Қазақстан
Республикасында электронды оқыту жүйесі
1 - кестенің жалғасы
1
2
Тулешов А.Қ.
компьютерлік басқарудың әдістері мен технологиясы
Мынбаева А.К.
қазіргі білім берудің мегатенденциялары - ақпараттық
оқыту технологияларының дидактикасы
Джусубалиева Д.М.
e-Learning - интернет және мультимедиа көмегімен
оқыту
Тәжіғұлова Г.О.
электронды оқулықтарды құрылымдауды ң педагогикалық ұстанымдары, білім б еруді
ақпараттандырудың әдіснамасы мен технологиясы
Мәлібекова М.С.
жоғары бiлiм беру жүйесiнде студенттердің кәсіптік- ақпараттық даярлығын жетілдіру
Торманов Н.Т.
биологияны оқытудың инновациялық әдістемелері
Садықов Б.Д.
білім беруді ақпараттандыру жағдайы нда болашақ
мамандардың кәсіби даярлығының әдістемелік жүйесі
Халикова К.З
оқыту үдерісіне инновациялық технол огияларды енгізудің теориясы мен практикасы, білім беруді
ақпараттандыру жағдайында болашақ мұғалімдердің құзыреттілігі
Сонымен қатар Ж.А.Қараев, Е.К.Балапанов, Ж.С.Сарыбеков, М.З.Изотов, Б.А.Қойшыбаев, Е.У.Медеуов және т.б. оқу үдерісінде ақпараттық- коммуникациялық технологияларды, компьютерді қолданудың өзекті мәселелеріне қатысты іргелі зерттеулер жүргізген. Бұл зерттеулерге талдау жасай келе, олардың ақпараттық технология құралдарын қолданудың теориялық-әдіснамалық негіздерінің жоғары оқу орындарында білім алушылардың өз бетімен білім алу іс-әрекеттерін дамытуға, қазіргі ақпараттық қоғамда тұлға ретінде кәсіби анықталуына мүмкіндік беретіндей тұжырымдық тәсілдерге бағытталғандығы анықталды. Бұл зерттеулер өз кезегінде ақпараттық-білім беру ортасының түсіндірмелік аппаратын нақтылауға мүмкіндік берді (сурет 2).
Сурет 2 - Ақпараттық-білім беру ортасы
Ақпараттық-білім беру ортасын ақпараттық технологиялар құрайды, осыған орай қазіргі ақпараттық технологияларға - компьютерлік техника негізінде ақпараттарды жинау, сақтау, қайта өңдеу және таратуды жүзеге асыратын қазіргі техникалық құралдардың математикалық және кибернетикалық әдістерінің жиынтығы деген анықтама беріліп отыр. Ал оқытудың ақпараттық технологиялары - қазіргі оқыту технологияларын интерактивті бағдарламалық әдістемелермен қамтамасыз ететін компьютерлік техникалар мен бағдарламалық құралдар жиынтығы.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру - білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған үдеріс, яғни ұлттық білім жүйесіндегі дәстүрлі технологияларды тиімді жаңа кешенді ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды жетілдіру және дамыта отырып нақты іс-шараларды жүзеге асыру. Бұл өз кезегінде жаңа ақпараттық оқыту технологияларының:
oo қазіргі ақпараттық қоғам мен ғаламдық ақпараттық қарым-қатынас жағдайында тұлғаны дамыту міндеттеріне сәйкес білім беру мазмұнын таңдаудың әдіснамасы мен стратегиясын және оқытуды ұйымдастыру түрлері мен әдістерін жетілдіру;
oo білім алушылардың ақыл-ой әлеуетін дамытуды қамтамасыз ететін оқу ақпаратын жинақтау, өндеу, сақтау, тарату, өндіру ісіндегі әртүрлі дербес іс- әрекет түрлерін жүзеге асыруды қалыптастыру бойынша оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
oo бірлескен ақпараттық желілер мен ғаламдық ақпараттық қарым-қатынас базасында жұмыс істейтін виртуалдық білім беру мекемелерін құру;
oo ақпараттық қарым-қатынас ресурстарының қолжетімді әлеуетін пайдалану;
oo оқу-тәрбие ісін ақпараттық қарым-қатынас негізінде ұйымдастыру, оны әдістемелік қамтамасыз ету;
oo оқу орындары жүйесін орталықтандырылған басқару механизмдерін жетілдіру;
oo ғаламдық ақпараттық қарым-қатынас негізінде ғылыми-педагогикалық ақпараттық мәліметтер базасын құру;
oo есептеу техникасы, ақпараттандыру және ғаламдық ақпараттық қарым- қатынас құралдарын білім беру саласында тиімді әрі қауіпсіз қолданудың педагогикалық шарттарын анықтау;
oo білім алушылардың оқу жетістіктеріне бақылау жасау және оларды бағалаудың әдістемелерін жасау, т.б. бағыттарын анықтауды талап етеді.
Білім беруді ақпараттандырудың басты бағыты оқытуды ақпараттандыру технологиялары мен құралдарын жасау және оны қолданушы білікті мамандар дайындау болып табылады. Осы бағыттар жүзеге асқан жағдайда білім сапасы мен оның тиімділігі артады. Білім берудегі жаңа ақпараттық технология оқу материалдарын үйретуге арналған есептегіш техника мен аспаптық құралдарының жиынтығын; есептегіш техника құралдарының оқу үдерісіндегі ролі мен орнын; оқытушылар мен білім алушылардың іс-әрекетін жүйелеуді;
оқытушының оқу әдістерімен оны ұйымдастыру түрлерін өзгертуді; білім алушылардың оқу материалдарын қабылдауын жетілдіруді қамтиды.
Оқыту үдерісінде инновациялық технологияларды қолдану оқытушыға сол пәннің теориялық немесе практикалық мәселелерін толық әрі терең түсіндіруіне, сондай-ақ білім алушылардың пән бойынша маңызды теориялық немесе практикалық мәселелерді игеруіне, үдерістер мен құбылыстарды неғұрлым жан-жақты байыбына бара талдауына мүмкіндік береді [40].
Ғасырлар бойы қалыптасқан инновациялық технологияларды қолдануға қатысты білім беру тұжырымдарын өз бетімен бірден өзгерте салуы мүмкін емес. Ол үшін қазіргі білім беру талаптарына сай оқыту тәсілдерін қайта ойластыру қажет. Оқытудың дәстүрлі әдістері бихевиоризм (ағылшын тілінде behaviour - іс-әрекет) ұстанымдары, яғни, іс-әрекет дағдысының мәні мен тұлғаның психологиялық кызметін түсіндірунегізінде құрылған. Бұл жердегі іс-әрекет оқытушының дәріс сабағы кезінде берген теориялық материалдарын тәжірибелік сабақтарда қайталап, пысықтауымен шектеледі. Ал білім алушылардан емтихан немесе бақылау жұмыстары сұрақтарында жалғыз дұрыс жауапты көрсету ғана талап етіледі.
Бүгінгі таңдағы педагогикалық ұстанымдар негізінен когнитивизм конструктивизм тәсілдеріне сүйенеді. Когнитивизм - тұлғаның білім мен түрлі ақпараттарды қабылдауына қатысты процесс, оған интеллектуалды,
менталды терминдері синоним бола алады. Когнитивтік зерттеудің алғашқы орталығын 1960 жылы американдық профессорлар Дж.Миллер мен Дж.Бруннер Гарвард университетінде құрған. Қазіргі кезде ғылым салаларында когнитивті төңкеріс туралы сөз болуда. Американдық белгілі лингвист Н.Хомский:
Когнитивтік төнкеріс ақыл-ой мен мидың жағдайын, олардың тұлғаның когнитивті болмысына: танымына, біліміне, ұғымына, түсінігі мен сеніміне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz