Орман шаруашылығы мәселелерін шешудің жолдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазтұтынуодағы
Қарағанды экономикалық университеті

Экология және бағалау кафедрасы

Қазақстан экологиясы пәні бойынша
Орталық Қазақстанның экологиялық мәселелері тақырыбына

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Орындаған:
Эко-18-1 к тобының
студенті Ақшолақ Т.Д.
студенттің тегі, аты - жөні

Қабылдаған:
ғылыми жетекші:
х.ғ.к., доцент Оспанова Г.К.

Қарағанды 2021

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРМАН ҚОРЫ МЕН ОРМАННЫҢ АДАМ ӨМІРІНДЕГІ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Орман шаруашылығы және оның адам өміріндегі маңызы ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстандағы орман қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Қазақстан Республикасында орманды қалпына келтіру жұмыстары, орман ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .14

ІІ. ОРМАН ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Қазақстандағы ормандардың экологиялық ахуалы ... ... ... ... ... ... ... . .17
2.2 Орман шаруашылығының негізгі проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ..20

ІІІ. ҚР ОРМАН ШАРУАШЫЛҒЫНДАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРДІ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
3.1 Орман шаруашылығы мәселелерін шешудің жолдары ... ... ... ... ... ...23

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

КІРІСПЕ

Қазіргі таңда адамзат қоршаған ортаға тудыратын қауіптің ауқымын түсінуге тым немқұрйлы қарайды. Сондықтан да, экологиялық сияқты күрделі жаһандық проблемаларды шешу (егер мүмкін болса) халықаралық ұйымдардың, мемлекеттердің, аймақтардың және қоғамның шұғыл, жігерлі бірлескен күш-жігерін қажет етеді.
Өзінің өмір сүру кезеңінде, әсіресе ХХ ғасырда адамзат планетадағы адам өмірінің қалдықтарын өңдей алатын барлық табиғи экологиялық (биологиялық) жүйелердің шамамен 70 пайызын жойып, олардың "сәтті" жойылуын жалғастыруда.
Биосфераға адамзаттың әсер ету көлемі қазір бірнеше есе асып кетті. Атап айтқанда, адам қоршаған ортаға мыңдаған тонна заттарды лақтырады, оларда ешқашан болмаған және олар жиі өңделмейді немесе нашар өңделеді. Мұның бәрі қоршаған ортаны реттеуші ретінде әрекет ететін биологиялық микроорганизмдер енді бұл функцияны орындай алмайтындығына әкеледі.
Мамандардың айтуынша, 30-50 жылдан кейін қайтымсыз процесс басталады, ол XXI - XXII ғасырдың басында Жаһандық экологиялық апатқа әкеледі. Әсіресе, Еуропа құрлығында ерекше алаңдатарлық жағдай қалыптасты. Батыс Еуропа өзінің экологиялық ресурстарын негізінен таусып, сәйкесінше басқаларды пайдаланады.
Орман шаруашылығы да экологиялық мәселелердің ішінде күрделілігіне, жан-жақтылығына, бүкіл әлемде таралуына және оның өнімдерінің кез-келген елдің экономикасы үшін қажеттілігіне байланысты зерттеу үшін ең қызықты болып табылады.
Қазақстан жер ресурстарына бай болғанымен, орманға бай емес. Қазақстанның жалпы аумағында орман және бұталар алып жатқан көлем небары 4,2%-ды құрайды. Оңтүстігінде көпшілік бөлігін сексеуіл алып жатыр. Ал оңтүстік-шығысындағы орман таулы орманға жатады (20%).
Қазақстан аумағының орман шаруашылығы геогрографилық ерекшеліктеріне қарай үлкен 4 өңірге бөлінеді:
-шығыстағы Алтай таулы ормандары (бағалы қылқан жапырақты орман);
-солтүстіктегі орманды дала (қайың, көктеректен тұратын шоқ ормандар және қарағайлы орман жолағы);
-оңтүстік-шығыстағы Тянь-Шань тауындағы және Іле Алатауындағы шыршалы орман;
-оңтүстіктің шөлейтті жеріндегі сексеуілді орман. Сонымен қатар ірі өзендер бойына орналасқан өзен жағалауы ормандары бар. Олар Батыс Қазақстандағы жалғыз орман типі болып саналады және суды реттеуде маңызды рөл атқарады. Егістікті қорғау үшін қолдан отырғызылған орман жолақтарының ауыл шаруашылығында атқаратын рөлі зор.
Курстық жұмыстың мақсаты: ҚР орман шаруашылығының экологиялық мәселелеріне жалпылама талдау жасау.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Орман шаруашылығы және оның адам өміріндегі маңызын анықтау;
Қазақстандағы орман қорына сипаттама беру;
Ормандардың экологиялық ахуалы және проблемалық мәселелерін зерттеу;
Қазақстандағы ормандардың экологиялық ахуалын талдау;
ҚР орман шаруашылғындағы экологиялық мәселелерді шешу жолдарын ұсыну.

І. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРМАН ҚОРЫ МЕН ОРМАННЫҢ АДАМ ӨМІРІНДЕГІ МАҢЫЗЫ

1.1 Орман шаруашылығы және оның адам өміріндегі маңызы
Орман шаруашылығы - құрылымдық материалдар шығаратын және өндіріс технологиясы, өнім мақсаты бойынша бір-бірінен ерекшеленетін, бірақ бірдей шикізатты қолданатын келесі өзара байланысты салалардан тұратын ежелгі шаруашылықтың бірі болып табылады:
Ағаш кесу (валка, трейловка)
Өңдеу - аралау, фанера, ағаш, жиһаз, сіріңке, паркет және т. б.
Орман химиясы (ағаш көмірін, шайырды, спиртті, канифолды, сірке қышқылын, скипидар, жемшөп ашытқысын және т. б. алу))
Целлюлоза және қағаз өнеркәсібі аралық позицияны алады, онда химиялық технологиялар өңдеумен үйлеседі және целлюлоза, қағаз, картон өндірісін қамтиды.
Ағаш дайындау. Маусымдық өнеркәсіптен ол тұрақты, білікті кадрлар мен сапалы жабдықтары бар өнеркәсіптік өндіріс саласына айналды. Бұл сала тау-кен өнеркәсібіне жатады.
Ағаш кесу-ағаш өңдеу кезеңіндегі негізгі сатысы, ол жердегі ағаш 25% құрайды (бұтақтар, қабығы, инелер) - үгінділер, қырынулар, өрмектер, тақталар (олар 40% - ға дейін өседі). Аралау орталықтары, әдетте, ағаш кесетін жерлерде орналасады, бірақ оларды дөңгелек орманның үлкен массасы әртүрлі көлік түрлерімен тасымалданатын басқа жерлерде де орналастыруға болады.
Аралау шикізатты кейіннен өңдеуге негіз болады. Онымен тығыз байланысты стандартты үй құрылысы, жиһаз, ДСП, фанера, сіріңке өндірісі кеңінен дамыды. Ағаш өңдеу салаларын орналастыру орман өнеркәсібінің өнім өндіруге арналған шикізаттың жоғары үлестік шығындары (ағаш массасының 1 тоннасы - 3 м3), сондай-ақ ағаш дайындау және аралау сатысындағы қалдықтар сияқты ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Мұндай ерекшелікте өндірісті шикізат көздеріне немесе көлік магистральдарына жақындату қажет. Алайда, жиһазды тасымалдау ағашты тасымалдаудан гөрі қымбат, оны өндіру үшін жоғары білікті жұмыс күші қажет. Сондықтан, әдетте, жиһаз өндірісі тұтынушыға орналастырылады.
Ағаш химиясы, ағашты өңдеудің көптеген салалары сияқты, ағаш кесу орындарына қарай тартылады. Көбінесе орман химиялық кәсіпорындары аралау орталықтарының жанында орналасады, өйткені олар осы өндірістің қалдықтарын пайдаланады.
Целлюлоза-қағаз өнеркәсібі материал сыйымдылығымен (1 тонна целлюлоза - 5 м3 ағаш) және су сыйымдылығымен (1 тонна өнім-350 м3 су) ерекшеленеді. Көбінесе целлюлоза-қағаз өндірісі ағаш кесумен байланысты және ағаш өңдеу қалдықтарын пайдаланады - нәтиже қағаз массасы деп аталады. Сонымен, өндірістің орталық банкін орналастырудың негізгі факторлары шикізат (орман өсетін аудандарға жақындау) және су болып табылады. Көбінесе өзендер орманды тасымалдау жолдары мен су көздері ретінде қолданылады.
Осылайша, орман өнеркәсібінің географиясы негізінен әлемдегі орман ресурстарының орналасуымен анықталады (Солтүстік және Оңтүстік орман белдеулері).
Солтүстік орман аймағында негізінен қылқан жапырақты ағаштар жиналып, орман өнеркәсібінің барлық түрлері дамыған. Бұл аудандардың орман өнеркәсібін ұйымдастырудың ең тиімді нысаны-ағаш жинау,
Осы белдеудің кейбір елдері үшін (Ресей, Канада, Швеция, Финляндия) ағаш кесу және ағаш өңдеу өнеркәсібі халықаралық мамандандырылған салаларға айналды.
Оңтүстік орман белдеуінде қатты ағаш жиналады. Мұнда орман өнеркәсібінің үш негізгі диапазоны дамыды: Бразилия, Тропикалық Африка, Оңтүстік-Шығыс Азия. Осы белдеуде жиналған ағаштың көп бөлігі Жапония мен Батыс Еуропаға экспортталады немесе отынмен жүреді. Ағаш өңдеу өнеркәсібі солтүстік орман белдеуіне қарағанда аз дамыған.
Ағаш емес шикізат Оңтүстік орман аймағында қағаз жасау үшін жиі қолданылады: бамбук (Үндістан), багасса (Перу), сисал (Бразилия, Танзания), джут (Бангладеш).
Орманның адамзат үшін маңызы зор және көп қырлы болып келеді. Олар ағаштың негізгі көзі. Орман-біздің планетамыздағы ең маңызды орта қалыптастырушы фактор. Ғылым мен техниканың дамуымен орманның барлық пайдалары кеңейіп, тереңдей түседі. Оның қоршаған ортаны қалыптастырушы рөлі өте артып келеді және көптеген жағдайларда бірінші орынға ие болады.
Орман биосфераның маңызды құрамдас бөліктерінің бірі болғандықтан, суға, атмосфераға және топыраққа жан-жақты әсер етеді. Орманның гидрологиялық рөлі кең аумақтардың су режимін реттеуде көрінеді. Ол су тасқынына, топырақтың су эрозиясының процестеріне және ландшафттардың сусыз кеңістіктерге айналуына жол бермей, өзендерге біркелкі ағуды қамтамасыз етеді. Орман-жер асты және жер үсті суларын биологиялық тазартудың тиімді құралы. Орман жолағынан өткен 1 м3 судағы бактериялардың саны 26 есе және одан да көп азаяды. Ауыл шаруашылығында минералды тыңайтқыштардың кеңінен қолданылуына байланысты орман алқаптары алқаптардан су объектілеріне химиялық заттардың шығарылуын бірнеше есе азайтады. Осылайша, орман ішкі сулардың адам өміріне және фаунаға зиянды микроорганизмдер мен химиялық заттармен ластануына жол бермейді.
1 тонна құрғақ ағашты қалыптастыру үшін екпелер атмосферадан орта есеппен 1,83 тонна көмірқышқыл газын сіңіреді және сонымен бірге 1,32 тонна оттегі шығарады. Орман гектары ауылшаруашылық жерлерінің гектарынан 3-10 есе көп оттегі шығарады. Орманның ауаның теріс иондалуында және зиянды микроорганизмдерді өлтіретін ұшпа заттардың шығарылуында маңызы зор. Орманда ауаның 1 м3-де ауру тудыратын организмдер қалаға қарағанда 46-70 есе аз. Орманның жасыл шатыры ауада қалқып тұрған қатты бөлшектерді (шаң және т.б.) кідіртеді; 1 га орман жылына 50-70 тонна шаңды жинақтайды. Жасыл кеңістіктер шу деңгейін төмендетеді, бұл әсіресе адамдар тұратын және демалатын жерлерде маңызды
Орманның топыраққа әсерін бағалауда, ең алдымен, орман жамылғысының су және жел эрозиясы процестеріне, биік таулы аудандарда, сонымен қатар көшкіндер мен сел ағындарына тиімді қарсылығын ескеру қажет. Орманның топырақ қорғау әсері орманмен көршілес ауыл шаруашылығы дақылдарының алқаптарына таралады. Дала жағдайында бұл функцияны далалық қорғаныс орман белдеулері жүйесі өте тиімді орындайды.
Егер адамдардың демалысы, олардың эстетикалық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін оның мәні ескерілмесе, орманның жағымды қасиеттерін бағалау толық болмайды. Орманның пайдалы қасиеттерін кеңінен қолдану бұл мәселелерді орман шаруашылығын ұйымдастырумен және жүргізумен, сондай-ақ табиғи ландшафттарды жақсартатын шаралармен байланыстыруды талап етеді.
Орман географиялық құбылыс болып табылады, сондықтан оның тұқымдық құрамына, жасына, өнімділігіне, аумақта ормандардың орналасу сипатына байланысты оның қоршаған ортаға әсерінің аймақтық саралануын ескеру қажет. Бір географиялық ортадағы ормандардың қоршаған ортаны қалыптастыру функциялары олардың экономикалық дамуының әдістері мен қарқындылығына байланысты кең ауқымда өзгереді. Орманның қоршаған ортаға оң әсері орман және ормансыз алаңдар арасындағы оңтайлы арақатынасқа -- әрбір географиялық аймақ үшін белгіленетін оңтайлы ормандылыққа қол жеткізген кезде барынша толық көрінеді.
Су қорғау-қорғау, санитарлық-гигиеналық және басқа да функцияларды жоғары өнімді ормандар орындайды. Өнімділікті арттыру және ормандардың сапалық құрамын жақсарту үшін біздің елімізде кең ауқымды іс-шаралар бағдарламасы жүзеге асырылады: ормандарды қалпына келтіру және күтіп-баптау, құнды тұқымдарды іріктеу, орман өсіру, орманды зиянды жәндіктер мен аурулардан қорғау, ормандарды өрттен қорғау және тағы басқалар.
Қоршаған ортаны жақсартуға тікелей қатысы бар орман шаруашылығының басты проблемаларының қатарына орман пайдалану, ағаш кесу және орманды қалпына келтіру, қорғаныштық орман өсіру, орманды зиянды жәндіктер мен аурулардан қорғау, өрттен қорғау жатады.
Сыртқы ортаға және адамның өмір сүру жағдайларын жақсартуға оң әсер ете отырып, орманның өзі оның көмегіне, қорғанысына мұқтаж. Орман шаруашылығы жүйесінде орман алқаптарының санитариялық жай -- күйін бақылау қызметі жұмыс істейді, орманның жәндіктер зиянкестерінің жаппай көбеюін бақылау ұйымдастырылды, оларға қарсы профилактикалық және белсенді күрес шаралары қабылданды. Өрт қауіпті ауа райын болжау қызметі ұйымдастырылды. Өрт ошақтарының пайда болуын бақылау үшін теледидар қолданылады. Авиациямен қарауылдау мемлекеттік орман қоры аумағының 80% - ын қамтиды. Орман шаруашылығы кәсіпорындарында өрттерді сөндіруге арналған өрт-химиялық станциялар жұмыс істейді. Өртпен күресу үшін іс-шаралар кешені, оның ішінде химиялық реагенттермен жауын-шашынды жасанды шақыру әзірленді.
Біздің елімізде ең құнды орман алқаптарындағы рекреациялық жүктемелерді азайтуға және реттеуге бағытталған іс-шаралар жүргізілуде, орманға ұқыпты қарау мүддесі үшін үлкен түсіндіру жұмыстары жүргізілуде. Табиғи ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану үшін күрес халықтардың бейбітшілік, қарусыздану және әлеуметтік прогресс үшін күресімен тығыз байланысты.
Қазіргі кезде орманды пайдалану көлемдері өсті, оның сапалы өзгеруі өтіп жатыр ,бұл негізгінен жаңа машиналарды және технологияларды қолдануға байланысты.Ормандардың біршама аудандары шабылып жатыр . Алдын ала есептеулер бойынша, біздің ғаламшарда жыл сайын ауданы 10 млн га асатын орман шабылады.
Ал жыл сайынғы әлемнің маңызды аудандарындағы ормандардағы өрттер саны одан да көп, бірақ жалпы алғанда жану көлемі техникалық алға басуға байланысты төмендеу байқалады.
Осыдан орманы шабылған және жанған аудандарда орманды бұрынғы қалпына келтіру қажеттілігі туындайды. Бұл қазіргі заманның ғаламдық проблемасы .
Орман шаруашылықтарында орманды қалпына келтіру және ормандағы техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау- ерекше орын алады - себебі бұл мемлекетіміздің үлкен шаруашылық мақсаты және сонымен қоса оны орындау жұмыстардың масштабтылығына байланысты, ғаламдық проблеманы шешуге өз үлесімізді қосу, орман шаруашылығында техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау, табиғатты қорғау, қайта жаңарту өзекті мәселенің бірі болып табылады.
Орманды қалпына келтіру мәселелерін дұрыс шешу,ағашпен және орманның басқа өнімдерімен үздіксіз қамтамасыз етумен, сонымен қоса орманның қорғағыштық, рекрециялық және басқа функцияларымен тікелей байланысты, бұл орманның биосфераның маңызды құрамдас бөлігі ұғымынан туындайды.
Орманды қайта жаңарту, оның басты компоненті - ағаш өсімдіктерінің қалпына келуін білдіреді. Ал ол болса, басқа компоненттердің - орманға тән топырақ жабындысы-ның, саңырауқұлақтар және бактериальды флораның және т.б пайда болуына әкеледі. Сондықтан орманды қайта жаңарту ұғымын кең мәнде биогеоценоздың немесе экожүйе тұрғысынан қарастыруға болады,яғни орман қоғамдастығының, орман биогеоценозының немесе орман экожүйесінің қайта жанаруы деп.Тәжірибе жүзінде орманның қайта жаңаруы ағаш өсімдіктерінің қалпына келуі және жас ағаш өсінділерінің болуы, оның сипаты (шығу,тап, өздігінен өскен, көшеттер, өсуі, олардың санын орналасуы, олардың тұқым бойынша таралуы,жағдайы) бойынша бағаланады.

1.2 Қазақстандағы орман қоры
Қазақстан аумағының 3,8 %-ын орманды жер алып жатыр. Қазақстан -- 2050 стратегиясында бұл көрсеткішті 5,1 %-ға дейін көтеру жоспарланған.
Кейінгі жылдары республикамыздың орман қоры аумағында 2257 орман өрті орын алды. Бұл өрттердің 70 %-ы отты дұрыс пайдаланбаудың салдарынан болған.
Өрт 4 млн. текше метрге жуық ағашты жойды. Ірі орман өрттері Шығыс Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қарағанды, Алматы облыстарында болды.
50 мың гектар орман алқабында зиянкестер мен ағаш аурулары анықталды. Ең ірі орманды аумақтар - Шығыс Қазақстан, Қостанай, Батыс Қазақстан, Ақмола, Павлодар облыстарында. 1997 жылы орман заңын бұзушыларға қарсы 500 іс тіркелді.
Қазақстан солтүстігінде өзенді жағалай өскен ормандары мен оңтүстігіндегі тоғайлары жеке-жеке алқаптар болып есептеледі.
Барлық таулы жерлердегі ормандардың топырақ пен су қорғауға тигізетін әсері көп. Олардың арқасында тау бөктерлерінің шымы қалпында сақталып, су ағысы біркелкі мөлшерде реттеліп отырады.
Қазақстандағы орманның жалпы көлемі Қазорман шаруашылығының мәліметі бойынша 1998 жылы 24568,4 мың гектар болды.
Соңғы жылдары орман шаруашылығын қаржыландырудың қысқаруынан, орманды күтіп ұстаудың жағдайы күрт төмендеп кетті. 1997 жылдың 10-шы айында ірі өрттен 170 мың гектардан астам орман өртенді. Мысалы, Баянауыл ұлттық бағының ерекше қорғалатын аумағының 12,1 гектары өртеніп кеткен.
Бақылау қызметінің қысқаруынан және қазіргі техниканың көптеген орман қорғау кәсіпорындарында іс жүзінде жоқтығынан зиянкестер ошағы мен орман аурулары көбейіп барады.
Орманның азып-тозуы антропогендік және табиғи факторлардан туындайды. Мысалы, Қызылқұм шөлейт даласын суаруға Сырдариядан су алуға байланысты жер асты суларының деңгейі төмендеп, бұталы ағаш өсімдіктерінің жағдайы нашарлап, бұл жер сексеуіл өсіруге жарамсыз болып қалды. Малды жөнсіз бағудан шөлейттегі орман едәуір зардап шекті. Далалық орман, ең алдымен аса бағалы қарағайлы орман ретсіз кесуден таусылған. Өзендердің реттеліп тежелуінен және өрттен тоғай қатты азып-тозып кетті. Оның ішінде сирек кездесетін биогеоценоз - тораңғы да таусылып бітті. Сондықтан Шардара ауданында соңғы онжылдықта осы тұқымның 30 %-ын маңызы шамалы шеңгел тобы ауыстырған. Жоғары табиғи таулы жердегі ерекшелігіне қарай тау орманы өрттен көп зардап шекті.
Республика ормандарында қалыптасқан экологиялық нашар ахуал және тозу процестері орман ресурстарын сақтап, ұтымды пайдалану жөнінде шұғыл және кесімді шараларды қаблдауды талап етеді.
1993 жылы қабылданған жаңа Орман кодексі Қазақстан Республикасының құқықтық және экологиялық жағынан орманды қорғауға, шаруашылықты ұтымды жүргізуге ынталандыруды белгілі шамада арттырды.
Халық шаруашылық маңызы бойынша Қазақстан ормандарын үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа жататын ормандар 18,7 миллион гектарды алып жатыр. Бұларға егістік қорғауға орналған, топырақ қорғау, су қорғауға арналған орман алқаптары, қалалар мен өндіріс орындарының айналасындағы, курорттық ормандар, өзендер, тас жол, темір жол жиегіндегі және мемлекеттік қорықтардың ормандары жатады. Бұл ормандарды кесуге тыйым салынған. Тек күтіпбаптау, тазалық және орманды қалпына келтіру кезіндегі кесулер ғана жүргізіледі. Бірінші топқа жататын ормандарды қорғауда оларды тиімді пайдалану мен өсірудің маңызы зор.
Қазақстан ормандарының басым көпшілігі - Тянь-Шаньнің таулы ормандары, Ертіс маңындағы таспалы тоғай, Қазақстан қатпарлы өлкесінің қарағайлы-қайыңды ормандары, Солтүстік Қазақстанның қайыңды ормандары, тоғайлар мен сексеуіл ормандары.
Екінші топқа су қорғауына алынған ормандар, аз орманды, орташа орманды жерлердің орындары жатады. Бірақ ағашты кесу мөлшері жылдық өсімге сәйкес анықталады. Қазақстанда бұл топқа 591 мың гектар жерді алып жатқан Шығыс Қазақстан облысының жерлері жатады.
Үшінші топқа орманды жерлерде орналасқан барлық ормандар кіреді. Бұл жерлерде өндірістік орман дайындау жұмыстары жүргізіледі. Республикамызда оларға Кенді Алтайдың таулы ормандары, Шығыс Қазақстан облысында - 1,5 миллион гектар жерді алып жатқан ормандар кіреді. Сексеуілдің үлесіне барлық ормандардың аумағының 50 % сәйкес келгенмен, олардағы ағаш қоры бар болғаны 2,1 % ғана. Бағалы қылқанжапырақты ормандар Алтай мен Тянь-Шаньде, Ертіс маңындағы таспалы тоғай мен Қазақстанның қатпарлы өлкесінде өседі.
Ағаш қоры мен көлемі бойынша Шығыс Қазақстанның қылқанжапырақты ормандары бірінші орында. Олар самырсын, шырша, кедр ағаштарынан тұрады. Екінші орында шоқ қарағайлы ормандар, үшінші орында - Тянь-Шань шыршасынан тұратын таулы ормандар тұр.
Орман шаруашылығының ғылыми-зерттеу институтының есептеулері бойынша Қазақстанның облыстарында болашақ қорғаныштық ормандар отырғызу қажет.
Қазақстан орман қоры аз мемлекеттердің қатарына жатады. Республиканың жалпы ауданы 29,3 млн. га болса, 10,7% мемлекеттік орман қоры (орман және ормансыз,орман шаруашылығының қажеттіліктері үшін) алып жатыр,республика аумағының орманмен жабылған ауданы - 12,6 млн. га.
Ормандар сексеуілдерді ескергенде, аумақтың 3-4 % үлесі орман жабылған алаңның жартысына жуығын құрайды (Кесте 1). Бұл ретте Қазақстанда ормандар біркелкі орналаспаған Бұл ретте Қазақстанда ормандар біркелкі орналаспаған. Елдің ландшафттары мен климатының әртүрлілігі өсімдіктер мен жануарлар әлемінің алуан түрлілігін, сондай-ақ орман түрлерінің кең спектрін анықтайды. Шөлді аймақта сексеуіл ормандары, өзен жағалауларында - Жайылма және тоғайлы, тауларда - қара қылқанды, далалы және орманды далалы аймақтардың жазық бөлігінде - қайыңды-көктерек шоқ ормандар, аралдық және орманды алқаптар өседі.
Республика аумағының басым бөлігінде шұғыл-континенттік климат ормандарды молықтыру мен орман өсіруді қиындататын қатаң орман өсіру жағдайларына себепші болады.
1-Кесте. Орманмен қамтылған жерлердің
аудандарын басым тұқымдылар бойынша бөлу
Жиі кездесетін ағаш және бұта тұқымдылары
алаңы
Ауданы, мың.га
Аумағы, %
Қылқан жапырақты
1605,8
13%

Жұмсақ жапырақты
1378,1
12%

Қатты жапырақты
98,9
1%

Сексеуіл
6088,0
50%

Бұталар
2963,2
24%

Кеңес Одағы кезінде орман шаруашылығына қатысты мемлекеттік саясат орман және ағаш өңдеу өнеркәсібінің шикізат қажеттіліктерін қамтамасыз етуді және ауыл шаруашылығын қолдауды қарастырды. Тәуелсіздік алғаннан және елде нарықтық экономика құрылғаннан кейін мемлекеттік меншікті ауқымды жекешелендіру өтті, Ол орман шаруашылығы мәселелерін қозғады. Орман шаруашылығы өзін-өзі қаржыландырудың маңызды көзінен айырылды, ал ауыл халқы орналасқан жерлерде бұл жерлер-жұмыс орындарына айналған. Ел экономикасының нығаюына қарай орман саласын мемлекеттік қолдау күшейіп, мемлекеттік қолдау әрі қаржыландыру көлемі артты. Бұл орман шаруашылығының техникалық паркін жаңартуды бастауға, жоғалған жануарлар базасын қалпына келтіруге және орманды қалпына келтірудің жыл сайынғы өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Бағалы ормандарды қалпына келтіру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі осы ормандарда басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесуге 10 жылға мораторий енгізді (қылқан жапырақты ормандарға қатысты 2013 жылдың аяғында аяқталды). Сексеуіл ормандарында ағаш кесудің барлық түрлеріне мораторий 2018 жылдың соңына дейін ұзартылды. Қалпына келтіру ормандар негізінен ағашы кесілген жерлерде және өртеңдерде жүргізіледі. Орманды қалпына келтіру жұмыстарының көлемін кеңейту қарастырылуда. Айта кету керек, соңғы бес жылда жалпы мемлекеттік орман қоры алаңының тұрақты өсу үрдісі байқалады. Мәселен, 2010 жылдан бастап ол 1 млн.508,5 мың га - ға, ал орманмен қамтылған алаң-369,1 мың га-ға ұлғайды, елдің ормандылығы 0,1% - ға өсті (2-кесте).
2-Кесте. Орман қорының негізгі көрсеткіштері
Жылдар

2010
2011
2012
2013
2014
2015
Жалпы орман алқабы
қоры, млн. га

28,4
28,4
28,8
29,3
29,3

29,3

Орманмен қамтылған жерлер, млн. га

12,29
12,29
12,45
12,59
12,59

12,62

Аумақтың ормандылығы, %
4,5
4,5
4,6
4,6
4,6
4,6

Қазақстан Республикасының Президенті ұзақ мерзімді "Қазақстан 2050" Стратегиясында және Қазақстан халқына жыл сайынғы бірқатар Жолдауларында жасыл желектерді ұлғайтуды мемлекеттік басымдықтар қатарында айқындап, оны ең алдымен ел аумағын экологиялық сауықтырумен байланыстырды .
Қазақстанда Орман шаруашылығы жұмыстарын Ауыл шаруашылығы министірініңнің Орман және аңшылық шаруа комитеті басқарады. Оның құрылымында 9 мемлекеттік табиғи қорық; 6 мемлекеттік ұлттық саябақ; орман шаруашылығы және биоресурстар жөніндегі 14 облыстық аймақтық басқарма бар. Олардың қарамағында орман және жеке жабайы табиғатты қорғау жөніндегі 138 мемлекеттік ұйым, "Қызыл жиде" республикалық мемлекеттік табиғат қорғау мекемесі, Орман шаруашылығын жобалау жөніндегі Қазақ мемлекеттік қазыналық кәсіпорны ("Казгипролесхоз"), "Қазақ орман орналастыру кәсіпорны", Қазақ орман қорғау және орман шаруашылығына қызмет көрсету жөніндегі авиацилық база, Алматы орман шаруашылығы селекциясының орталығы, "Көкшетау орман шаруашылығы селекциялық орталығы" республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны, Қазақ орман шаруашылығы басшылары мен мамандарының біліктілігін көтеру институты, Қазақ республикалық орман тұқымы мекемесі, "Аңшылық зоокәсіпшілік" ӨБ республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны жұмыс істейді. Бұлардан басқа Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі әкімшілігіне қарасты Бурабай ұлттық саябағы, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің меншігінде орман шаруашылығы тәжірибе стансасы бар.
2010 - 2015 жылдар кезеңінде жалпы республика бойынша Ормандарды молықтыру және орман өсіру жөніндегі іс - шаралар 283,2 мың га алаңға, оның ішінде 114,3 мың га орманға, 124,6 мың га республиканың оңтүстік өңірлерінде Сексеуіл егуге және 44,3 мың га алқапта орманның табиғи жаңаруына ықпал етуге жүргізілді. Ормандарды молықтыру және орман өсіру жөніндегі жұмыстардың көлемі 2015 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 17% - ға ұлғайды. Ең жоғары көлемі (80,5 мың га) 2014 жылы белгіленді .
Орман ресурстарын молықтыру орманды қалпына келтірудің табиғи және жасанды әдістерін пайдалануға бағытталған. Климаттың күрт континенталдылығы және ылғал тапшылығы жағдайында орманды қалпына келтіру әдісі-орман дақылдарын құру болды. Бүгінгі таңда елімізде жасанды екпелер 950 мың га немесе орманмен қамтылған жерлердің 7,5% - ын құрайды. ҒЭҚДБ "Ормандарды сақтау және республика аумағының ормандылығын ұлғайту" жобасы шеңберінде мұнда 3 орман жануары, оның ішінде қуаты 3 млн. жабық тамыр жүйесі бар отырғызу материалын өсіру бойынша жаңа жабдықтармен жарақтандырылған орман тұқымы кешені пайдалануға берілді. Бұл таспа ормандарындағы ормандарды жыл сайын молықтыру көлемін 9500 гектарға дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Орман дақылдары іс-шараларын отырғызу материалымен қамтамасыз ету үшін мемлекеттік орман қоры жерлерінде жалпы ауданы 4364 га 155 тұрақты орман питомнигі құрылды, оларда жыл сайын 200 млн.данадан астам әр түрлі тұқымды стандартты көшеттер өсіруге болады.
Республика бойынша отырғызу материалдары өндірісінің нақты көлемі орта есеппен 162 млн.дананы құрайды, оның ішінде стандартты - шамамен 75,0 млн. дана.1231 артықшылығы бар ағаштар, 2 мың гектар артықшылығы бар екпелер, 3,4 мың гектардан астам алаңда тұрақты орман тұқымы учаскелері мен орман тұқымы плантациялары ұсынылған селекциялық-генетикалық негізде орман тұқымы базасы қалыптастырылуда. Сонымен қатар, тұрақты орман тұқымы базасы объектілерінен алынған орман тұқымдарының көлемі оларға деген қажеттілікті әзірше 30% - ға ғана жабады.
Жалпы ауданы 77,7 мың га селекциялық-генетикалық объектілер желісі құрылды.Қазіргі уақытта елімізде мемлекеттік орман қоры ормандарын басқарудың екі деңгейлі жүйесі жұмыс істейді: Республикалық (ұлттық) және жергілікті (облыстық) деңгейлерде.Ұлттық деңгейде басқаруды Қазақстан Республикасының Үкіметі өзі уәкілеттік берген орталық атқарушы орган - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі арқылы жүзеге асырады. Облыстық деңгейде басқаруды жергілікті атқарушы органдар - облыстардың әкімдіктері өздеріне ведомстволық бағынысты ұйымдар арқылы жүзеге асырады
Бүгінгі күні мемлекеттік орман қорының 78% облыстардың атқарушы органдарына бекітілген, 21% (негізінен,бұл ерекше қорғалатын табиғи аумақтар) Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің қарауында, шамамен 1% - басқа министрліктер мен ведомстволардың қарауында.Қазақстан Республикасының Үкіметі әр жылдары бірқатар салалық орта мерзімді бағдарламаларды бекітті, олар дамудың әрбір 3-5 жылдық кезеңіне арналған жекелеген нысаналы қондырғылар мен іс-шараларды айқындады.
Елде арнайы ұзақ мерзімді орман саясаты әлі қабылданған жоқ, бұл соңғы жылдары көптеген республикалық орман басқару органын қайта құрумен байланысты .Болашақта орман шаруашылығын дамыту саясатының мақсаттарын неғұрлым алыс кезеңге (2050 жылға дейін) нақтылау қажет деп саналады:
болашақ ұрпақ үшін ормандарды сақтау және ел аумағының орманды жерлерін одан әрі арттыру;
орман экожүйелерінің климаттың өзгеруіне және басқа да теріс әсерлерге тұрақтылығын арттыру;
ғылыми зерттеулерді, сондай-ақ саланы технологиялық дамыту үшін негіз ретінде инновацияларды кеңейту ;
кең салааралық өзара іс-қимыл және мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамыту;
қоғамдық қатысу тетіктерін пайдалануды кеңейту және гендерлік аспектіні қоса алғанда, барлық мүдделі тараптарды басқаруға тарту;
жеке орман қорын және жеке орман шаруашылығын дамыту;
саланың азық-түлік және биологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыруға, ел экономикасын нығайтуға белсенді қатысуы;
саланың институционалдық дамуы және кадрлық әлеуетін дамыту;
саланың жаңа қиындықтары мен мүмкіндіктерін ескере отырып, орман саясатын үнемі бақылау, бағалау және түзету .

1.3 Қазақстан Республикасында орманды қалпына келтіру жұмыстары, орман ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану
Қазақстанда ең алғаш 1996 жылы мемлекеттік маңызы бар ормандарда орманды қалпына келтіру жұмыстары 14,6 мың га алқапта жүргізілді, бұл 1995 жылы жүргізілген жұмыс көлемінен 2,4 есе аз. 1998 жылы олар 5,7 мың га алқапта жүргізілді, бұл 1997 жылы жүргізілген жұмыс көлемінен 1,2 есе аз. Жас жануарларға тиісті күтім жасалмаған.
Соңғы жылдары қаржыландырудың жеткіліксіздігінен орман зиянкестері мен ауруларының таралу ошақтарының алаңдарын төмендету бойынша профилактикалық жұмыстар өте шектеулі көлемде жүргізілуде.
Сонымен қатар, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.