Эксплуатациялық бедеулік

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ

коммерциялық емес акционерлік қоғам

«Ветеринария» факультеті

«Акушерлік, хирургия және өсіп-өну биотехнологиясы » кафедрасы

СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ:

Эксплуатациялық бедеулік. Алдын-алу және диагностикасы

тақырыбына орындалған

Орындаған:

Тексерген:

Алматы, 2020

Мазмұны

І Кіріспе

ІІ Негізгі бөлім

2. 1. Этиологиясы

2. 2. Патогенезі

2. 3. Клиникалық белгілері

2. 4. Балау

2. 5. Емі

2. 6 Алдын-алу шаралары

ІІІ. Қорытынды

ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Малдың бедеулігі дегеніміз оның төл беру қабілетінің әртүрлі себептерге байланысты уақытша немесе біржола бұзылуы болып табылады. Әрбір құнажын физиологиялық жетілу мерзімінен бір ай өткен соң, әрбір сиыр бұзаулағаннан кейін бір ай өткен соң ұрықтанбаса, оны бедеу мал деп есептейді.

Бедеулік ауру емес, ол аурудың немесе басқа бір құбылыстың, ұйымдастыру жұмысындағы кемшіліктердің белгісі. Бедеулік-биологиялық ұғым. Бедеулікті кез келген күні, малды тексеріп қарап жіберіп анықтай беруге болады. Әрбір сиыр 330-345 күн сайын төл беріп отырса-ол бедеу емес.

Ал қысыр қалу деген бедеуліктің салдары, оны тек жылдың аяғында ғана бұзаулаған сиырдың, алынған төлдің санына қарап анықтайды.

Қысыр қалу экономикалық ұғым, ол %-бен сипатталады, яғни бір жылдың ішінде төл бермеген мал қысыр қалған болып саналады. Дегенмен, жоспарда белгіленген төл (әр түлік малдың өсімталдығына байланысты) алынған болса, онда қысыр қалған мал жоқ сияқты болады.

Мысалы: 100 сиырдан 80 бұзау алынса, 20 % мал басы қысыр қалды дейміз, ал 100 сиырдан 105 бұзау алынса, жоспар артығымен орындалып, қысыр қалған мал жоқ дейміз. Шын мәнісінде 55 сиырдан 55 бұзау, 5 сиыр егіз туып, 10 бұзау, ал 20 сиыр екі реттен (жылдың басында және жылдың аяғында) бұзаулап, 40 бұзау берген болса, барлығы 80 сиырдан 105 бұзау алынған. Сөйтіп қысыр қалған (бұзауламаған) 20 сиыр төл алу жоспарының артығымен орындалуына байланысты көрінбей қалады.

Малдың қысыр қалуымен, бедеулігімен күресу, науқанды жүретін жұмыс емес, ол күнделікті жүргізілетін, әрбір малмен жеке-жеке, жыл бойы тоқтаусыз жүргізілетін тынышсыз жұмыс.

Бұл жұмыстың негізгі түйіні күнделікті есепте: қанша аналық бас, төл беретін мал бар, жасы қаншада, өнімділігі қандай, соңғы рет қашан төлдеді, қашан күйледі, неше рет ұрықтандырды, неге тоқтамайды, қашан суалдырылды деген сұрақтың бәріне тиянақты жауап болғанда ғана малды өз төлінен өсіру жұмысын қарқындатуға болады.

А. П. Студенцов малдың бедеулігінің себептерін дұрыс ажырату үшін, бедеуліктің өзін былай жіктеу керек дейді.

Малдың өз төлінен өсіп-өнуінің көрсеткіштері . 1. 100 аналық басқа есептегенде алынған төл саны. Сиырлар үшін 90-100 бұзау жақсы көрсеткіш.

2. Ұрықтану индексі, яғни күйлеген малды тоқтағанға дейінгі ұрықтандыру саны. Сиырлар үшін ұрықтандыру индексі 1, 5-2, 0 болса, жақсы көрсеткіш деп есептелінеді.

3. Бұзаулаған сиырларды алғаш ұрықтандырғаннан тоқтап кеткендері. Сиырлар үшін 61-70 % болса, жақсы көрсеткіш деп есептеледі.

4. Сервис-кезең ұзақтығы. Сиырлар үшін бұзаулаған күннен қайтадан буаз болғанға дейінгі кезең 45-60 күн болса жақсы көрсеткіш деп есептеледі. Ғалымдардың есептеуінше, сервис кезең 90 күн болғанның өзінде бір жылда 100 бас ұрғашы малға шаққанда 18 бұзау, 42 тонна сүт ала алмай қалады екен.

5. Табынның гинекологиялық статусы. Сиырлар үшін табынның 70-80 % кез келген күні тексергенде буаз болып тұрса (әртүрлі мерзімдегі буаздық) жақсы көрсеткіш деп есептеледі.

Малдың бедеулігінің себептері. Малдың бедеу қалуының себептері өте көп, оның ішінде қайсысы негізгі рол, қайсысы қосалқы рол атқаратынын ажыратып айту оңай шаруа емес, өйткені бедеулікке әкеліп соқтырған факторлердің бәрі де өткен шақта, бұдан көп уақыт бұрын әсер еткен болып шығады. Мысалға жыныс органдарындағы табылған патологиялық өзгерістер малдың бедеулігінің, қысыр қалуының тікелей себебі болса, сол патологиялық өзгерістердің себебі әлдеқайда тереңде жатады.

Малдың бедеулігін жіктеу. (А. П. Студенцов бойынша)

1. Туа біткен бедеулік: а ) Инфантилизм

ә) Фримартинизм

б) Гермофродитизм

в) Крипторхизм

г) Жыныс жүйесінің басқа да аномалиясы

2. Кәріліктен болған бедеулік (жыныс жүйесіндегі атрофиялық үрдістер)

3. Симптомдық бедеулік

4. Алиментарлық бедеулік: а) Арықтау салдарынан болған бедеулік

ә) Семіру салдарынан болған бедеулік

б) Рационның сапасыздығынан болған бедеулік

в) Жас малды дұрыс азықтандырмау салдарынан болған бедеулік

5. Эксплуатациялық бедеулік

6. Климаттық бедеулік

7. Қолдан жасалған бедеулік : а) маманның білімсіздігінен болған бедеулік

ә) әдейілеп, (овариоэктомия, кастрация) немесе әдейілеп ұрықтандырмау.

Негізгі бөлім

Эксплуатациялық бедеулік- сиырда көп кездесетін бедеуліктің түрі. Буаз сиырды дер кезінде суалтпай, туғанға жақындағанша сауу немесе жалпы лактациялық кезеңі 300 күннен асып кеткенде мал организміндегі күрделі биологиялық, физиологиялық процестер бұзылып, оның ақыры (мал күйлемейді, күйлесе де жыныстық циклі жарамсыз болып) бедеулікке ұшыратады.

Этиологиясы:

жұмыс жануарларының (бие) шектен тыс эксплуатациясы ( шектен тыс жұмысқа салу) ;
ұзақ, шектен тыс лактация әсіресе бірінші жылғы аналық сиырлар мен биелерде ;
сиырлардың алғашқы күйлеу кезеңін өткізіп алу;
туғаннан кейінгі бастапқы бірінші және екінші айларында жыныстық циклдерді өткізіп алу себепті үзіліссіз 300 күн және одан да ұзақ сауу;
сиырларда лактация біткеннен кейін келесі туғанға дейінгі кезеңнің қысқаруы;
бұзаулағаннан кейінгі келесі ұрықтандыруға дейінгі уақыттың тым қысқа болуы ;
торайлардың ұзақ ему уақыты[1]
физиологиялық жетілуіне жетпеген аналықтарды ұрықтандыру;
аталық малдан ұрықты жиі жинау;
аналық малдың дұрыс сауылмалы, әсіресе ақауы бар аппараттармен;
тәулігіне 20 л сүт беретін сиыр 1 айдың ішінде өз денесінен 75 кг маңызды заттарды сүтпен бөліп шығарады, соның ішінді 20 кг белок, 23 кг май, 28 кг көмірсуларды, 3 кг ас тұзын, 900 г кальций, 600 г фосфор, тағы басқа заттарды бөліп шығарады. Осындай күшпен жұмыс істеп тұрған организм ұзақ уақыт тоқтаусыз сауыла берсе, соғұрлым тезірек әрі тереңірек, күрделі бұзылыстарға ұшырайды да, суалту кезеңінде жүріп оны бұрынғы қалпына келтіре алмайды.
құлындаған бие алғашқы 20 күннің ішінде қашып тоқтап кетпесе, күн өткен сайын (құлыны емеді, қымызға сауады) оның организмінде ұрықтануға қолайлы, қажетті жағдай азая береді, ақыры қысыр қалады
Мегежіндердің де қашан торайын ажыратқанша арықтап, жыныстық циклі дұрыс өтпейді.
Саулықтарды да қозысынан ертерек айырмаса, күзгі қой қашыру науқанына жақсы дайындала алмай, дұрыс күйлемей, қашырған саулықтар қайта күйлеп, қой қашыру жұмысы ұзаққа созылып кетеді, тіпті, соның өзінде көптеген аналық бас қысыр қалып қалады.

Осының бәрі малдың бедеу болып, қысыр қалуының бір себебі- лактация кезеңінің ұзарып кетуі, яғни аналық малды дұрыс пайдаланбай, шамадан тыс зорлау екендігін көрсетеді. [2]

Сүтті мал шаруашылығында еметін бұзауларды өсіру жағдайы дұрыс ұйымдастырылмаған жағдайда сиырларда жыныстық функцияның бұзылуы да орын алады.

Эксплуатациялық бедеулік кезінде метаболизм бұзылады, өйткені сүтпен бірге көптеген маңызды заттар шығарылады, бұл организмде сандық және сапалық ашығуға жағдай жасайды. Сонымен қатар, " сүт бедеулігін " гипофиздің сүт безінен шығатын жүйке импульстарына реакциясының жоғарылауымен түсіндіруге болады. Бұл импульстар емізіктердің емізіктермен тітіркенуінен немесе сауу және желінге массаж жасау кезінде пайда болады. Бұл факторлар рациондағы жалпы немесе сапалық жетіспеушілік түріндегі азықтандыру қателіктерімен күшеюі мүмкін. [1]

Мегежіндерде эксплуатациялық бедеуліктің пайда болу себебі, торайлардың ему кезіндегі мегежіннің ағзасына түсетін аурылыққа байланысты. Лактация кезеңінде мегежіннің ағзасында зат алмасу қарқынды түрде жүреді. Лактация кезеңі ұзарған сайын мегежіннің ағзасы жүдейді, жыныстық функциясы төмендейді және мал қоңдылығының қалыпты жағдайға қайта келуі қиындай түседі. [4]

Құландағаннан кейінгі алғашқы 7-20 күнде ұрықтанбаған биелер, әдетте, қысыр болып қалатыны белгілі; сондықтан оларды осы кезеңде ұрықтандырудың физиологиялық және экономикалық мүмкіндігіне ешкім күмән келтірмейді. Емізу кезеңінде мегежіндер өте қатты жүдейді, салмағын жоғалтады, соның арқасында жыныстық циклд тежеледі. Бірақ торайларды алып тастау жеткілікті, өйткені оларда 5-7 күннен кейін жыныстық циклдің массивті түрде пайда болуы байқалады. Бірінші айда мегежіндердің ұрықтандырылуы жоғары, өйткені жатыр емізетін кезеңнің алғашқы 30 күнінде қоңдылығын жоғалтып үлгермейді.

Патогенезі:

Физиологиялық тұрғыдан бірінші ай - ұрықтандыру үшін ең жақсы уақыт. Осы кезеңде сиырлар жаңа сауыла бастады, осылайша көптеген пластикалық қоректік заттар лактация максимумына жеткен келесі айлардағыдай олардың денесінен сүтпен алынбайды. Лактация неғұрлым ұзақ болса, соғұрлым организм тез бұзылады және суалу кезеңіңде лактация кезінде тұтынылатын минералды және басқа заттардың қорын қалпына келтіру қиын болады. Бұндай сиырларда көбінесе әртүрлі асқынулар пайда болады. [4]

Арнайы зерттеулер сау сиырдың денесі төлдегеннен кейінгі алғашқы айда лактация кезеңіне қарағанда физиологиялық деңгейде екенін көрсетті. Сонымен, бұзаулағаннан кейінгі 2-ші және 3-ші айда лактация кезеңінде жүрек соғуының шамалы жоғарылауы, қарыншалардың электрлік систоласының ұзаруы және систолалық индекстің жоғарылауы байқалады. Бұл жүрек-қан тамырлары жүйесіне жүктеменің жоғарылағанын көрсетеді. Бірінші айда қандағы сілтілік қордың мөлшері, сүйектегі кальций мен фосфордың мөлшері жоғары болады.

Клиникалық белгілері : Жануарлардың шамадан тыс эксплуатациялаумен метаболизм бұзылады, организм қалыпты тіршілік ету үшін қажетті заттары сарқылады. Мұның бәрі ұрғашы малдардың фолликулаларының өсуінің кешеуілдеуіне, репродуктивті циклдардың бұзылуына, овуляцияның болмауына және күйлеу кезінде фолликулдардың агрезиясына әкеледі. Ректальды түрде тексергенде аналық бездердің кішіреуі мен тығыздалуы анықталады, кейде тұрып қалған сары дене сезіліп, жатыр атониясы анықталады.

Аталық мал үшін : жыныстық рефлекстердің әлсіреуі, сперматозоидтар санының төмендеуімен сапаның нашарлауы.

Негізінен эксплуатациялық бедеуліктің клиникалық белгілері нақты емес. Туғаннан кейінгі алғашқы айларда жыныстық циклдар болмайды, қозу сатылары асинхронды түрде пайда болады, ановуляторлы, алибидті және басқа ақаулы жыныстық циклдар байқалады. Аналық бездердің депрессиясы байқалады - анафродизия, тұрақты сары дене, киста, аналық бездердің бірінің немесе екеуінің де кішіреюі. Аналық без эластикалық тығыз консистенцияға ие, фолликулалар кейде кездеседі, бірақ олар ұзақ уақыт бойы тұрақты болып қалады. Лактациялық бедеулік кезінде остеомаляция, бауырда ауырсыну, буындардың ісінуі, рентгенограммада сүйектердің ретикулярлы құрылымы байқалады.

Эксплуатациялық импотенция. Әдетте бұл екі себептің салдары болып табылады: бұлшықеттің шамадан тыс жұмысымен шаршау және жыныстық жүктеме.

Шамадан тыс жұмыс (көлік жұмысы, күшейтілген жаттығу, далалық жұмыстарда пайдалану және т. б. ) жыныстық рефлекстердің көрінуіне және шәует саны мен сапасына (некроспермия) қысым жсайды . Екінші жағынан, моционның болмауы семіздікке, жалпы әлсіздікке, эякулят көлемінің төмендеуіне және сперматозоидтардың әлсіз белсенділігіне әкеледі. Моционның ұзақтығы әр жағдайда қатаң түрде әр малдың ерекшеліктеріне сай шешілуі керек. Бұл мәселеде критерий тек шәует сапасының көрсеткіштері бола алады. Моционның болмауы жұмысқа қарағанда бірнеше есе зиянды. Айғырларды екі рет күн сайын 1, 5 немесе 2 сағаттық моционға шығару, олармен жем жеткізу, импотенцияға қарсы профилактикалық шара ретінде қарастырылуы керек. Тұқымдық бұқалар туралы да айту керек. Бұқаларды, қошқарларды және қабандарды жайылымда ұстау-импотенцияға қарсы алдын алу және емдеу шараларының бірі.

Еркек малдардың эксплуатациялық бедеулігі аталық малдардың жыныстық пайдалану режимінің бұзылуына негізделген, бұл жануардың жасына, тұқымына, асыл тұқымдық құндылығына, қоңдылығына және жеке ерекшеліктеріне байланысты.

Бұқалар: аптасына 2-4 эякулят (жыныстық қатынас), екінші жыныстық қатынас біріншіден 10-15 минуттан кейін тағайындалады. Жылына 85-96 дуплетті жыныстық қатынастан артық рұқсат етілмейді; еркек малдарға 60-80 сиыр бекітіледі.

Айғырлар : егер ұрық t 2-5ºС температурада сақталса, аптасына 6 жыныстық қатынас ; шәуетті сұйық мұздатылған азотта сақтаса аптасына 3 жыныстық қатынас . Айғырларда эксплуатациялық бедеулік жаттығулар мен спорттық жарыстардың күшеюінен жыныстық рефлекстер сөніп, шәует сапасы күрт төмендеген кезде болады (қалпына келтіру үшін 3-6 ай қажет. ) .

Асыл тұқымды қошқарлар : олар шағылыстыру маусымы басталғанға дейін 45 күн бұрын пайдалануға дайындалады. Қойларды жасанды ұрықтандыру кезінде тұқымдық қошқарларға жүктеме 2-4 сағат аралықпен күніне 4 жыныстық қатынасқа дейін болуы мүмкін.

Қабандар : 3 күнде бір жыныстық қатынас (қалыпты режим) немесе 2 күнде 1 жыныстық қатынас (қарқынды режим), бірақ бір айдан кейін жануарлар 8-10 күн демалады.

Жыныстық рефлекстердің әлсіреуімен және шамадан тыс пайдалану салдарынан шәует сапасының нашарлауымен көптеген өлі және патологиялық формалар пайда болады, сперматозоидтардың өміршеңдігі мен белсенділігі төмендейді. Бұл жағдайда жыныстық пайдалану режимін өзгерту қажет: жыныстық қатынастардың санын азайту, аталық малды толық азықтандыру және күнделікті моцион, сүт, жұмыртқа, витаминдер мен микроэлементтер кешенін 15-20 күн ішінде рационға енгізіледі.

Жыныстық сарқылу ұрықтың әлсіреуі немесе тоқтатылуы немесе аталық малдың жыныстық функциясының жоғарылауына байланысты жыныстық қатынас динамикасының бұзылуы арқылы көрінеді.

Клиникалық белгілері: асперматизм, аспермия, олигоспермия, олигосперматизм, тератоспермия, спермийлердің жетілмеген түрлерінің эякуляттағы құрамы және олардың белсенділігінің төмендеуі жатады. Сперматозоидтар сапасының өзгеруімен бірге жыныстық рефлекстер әлсірейді: копуляция, эякуляция және әсіресе эрекция.

Жыныстық сарқылу айғырлар мен қабандарда ертерек пайда болады ; бұқалар мен қошқарлар бұл жағынан әлдеқайда тұрақты. Бұл олардың жыныстық қатынас кезіндегі энергия шығыны мен эякулят көлемінің айырмашылығына байланысты. Ұрықтандырудың жатыр типі бар жануарларда жыныстық қатынас ұзағырақ және эякуляттың көлемі ұрықтандырудың вагинальды түрі бар жануарларға қарағанда бірнеше ондаған, тіпті жүздеген есе көп.

Емі: Біраз уақытқа аталық малды пайдалануды тоқтату немесе коитус санын едәуір азайту қажет. Сондай -ақ азықтандыруды реттеу керек.

Аналықтардағы балау жатырдағы, аналық бездегі ауытқуларды анықтауға, жануарларды дұрыс пайдаланбау фактілерімен бірге нәтижесіз қайта ұрықтандыруды тіркеуге негізделген.

Жануарларды шамадан тыс пайдалану кезінде жыныстық цикл динамикасының бұзылуы және патологиялық өзгерістердің болмауы эксплуатациялық бедеулік диагнозын қоюға жеткілікті негіз болады.

Болжам қолайлы, дегенмен кейбір авторлардың 7-8-ші буаздықтан кейін жоғары өнімді сүт сиырларында кездесетін жатырдың лактациялық атрофиясы туралы нұсқауларын есте ұстаған жөн.

Емі: бұл рационды күшейте отырып, серуендеуді тағайындай отырып, жануарларды қалыпты пайдалану. Экономикалық шаралармен қатар гормоналды препараттармен жыныстық белсенділікті ынталандыру жүзеге асырылады.

Аналықтарды толық азықтандыру, моцион, аналық малды күйіттеуші малмен бірге жайылымдық ұстау, қан айналымын жақсарту үшін жатырдың, аналық бездердің массажы тағайындалады. Қажет болса, гонадостимуляциялық препараттар қолданылады немесе аналық бездерге ота жасалады. Шамадан тыс жұмыс істейтін биелерге жыныстық циклды қалпына келтіру үшін әдетте 2-3 күндік демалу жеткілікті, содан кейін жыныстық циклдары қалыпқа келу үшін 10-15 күн аралығында қалыпты жұмысқа (моцион түрінде) салады . Кейбір авторлар ұсынған сары денені ұстап, езуге болмайды. [1]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.