Патша цензурасы Оян, қазақ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Реферат

Тақырып: Міржақып Дулатовтың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі.

Орындаған:Біржанұлы Бекнұр 08-083-20-16
Қабылдаған: Мұстафа Дархан Сайлауұлы
Жоспар
I. Кіріспе: М. Дулатов. Өмірі мен қоғамдық қызметі.
II. "Оян қазақ" өлеңінің мәні
III. Соңғы түрме,соңғы азап...
IV. Сұрақтар?

Өмірі мен қоғамдық қызметі.
XX ғасырдың басындағы әдебиеттің дамуына үлкен үлес қосқан қаламгер және қоғамдық-әлеуметтік іске белсене араласқан қайраткер Міржақып Дулатов бұрынғы Торғай облысының, Жангелдин ауданындағы Қызбел атырабында 1885 жылы 25 қарашада дүниеге келген.

қарашада дүниеге келген
Әкесі Дулат ескіше оқыған, өз дәулеті өзіне жетерлік шаруасы бар, қолы шебер адам болған. Үлкен баласы Асқарды әуелі мұсылманша, кейін орысша оқытып, заң қызметіне бейімдейді. Кіші баласы Міржақыпты да ауыл молдасына оқуға береді. Екі жылдан кейін ол ауылдық мектепте Мұқан Тоқтабайұлы деген мүғалімнен орысша сабақ алады. Менің алғаш білімге көзімді ашқан осы кісі, -- депті кейінірек Міржақып. Екі жасында шешеден, он екі жасында әкеден жетім қалған Міржақыпқа бұдан былай қамқорлық істеген ағасы Асқар болады. М. Дулатов өзі жазған өмірбаянында: 1897 жылы мен екі сыныптық орыс-қазақ училищесіне түстім (Торғайдағы), оны бітіргеннен кейін оқытушылар курсыңда оқып, ауыл мұғалімі деген мамандық алдым. Осымен менің оқу орыңдарынан білім алуым аяқталады. 1902 жылдан бастап ауылда мұғалімдік қызметімді атқара жүріп, бос уақытымды білімімді жетілдіруге жұмсадым -- деп жазады.Торғай топырағына білімнің ұрығын сеуіп кеткен Ы. Алтынсарин мектебі жас ұрпаққа бұл кезде игі ықпалын тигізді. Мұқан мұғалім де,А. Байтұрсынов та, ағасы Асқар да, Ы. Алтынсарин мектебінің түлектері еді. Міржақып өз бетінше ізденіп, орыс тілін жете меңгереді. Орыс жазушылары шығармаларымен танысады. Ауыл мектептерінде бала оқыта жүріп Міржақып жәбір көрген, теңдігі жоқ қазақ халкының жағдайымен жете танысады. Оған жаны ашады. Мұғалім болған 6 -- 7 жыл ішінде оң мен солын танып, ұлт қамы үшін күресуге дайындалады. Ақындық талантын да осы жылдары таныта бастайды.Бұл кезеңде патша үкіметінің қазақ даласында отаршылдықты күшейтіп, оты-суы мол, шұрайлы жерлерді тартып алып, орыс шаруаларын қоныстандыруы ұлт қамын ойлай бастаған қазақтың зиялы азаматтарына қозғау салған еді. Міржақып та сол азаматтардың қатарында болды. Жасы жиырмаға тола қоймаған Міржақып өмірден көргені мен түйгенін, айтқысы келгенін өлең шумақтарымен жеткізуге талаптанады.1904 жылы Міржақып Омбыдағы қазақ оқығаңдарының бас қосуына қатысады. Бұл кезең -- Ресейдегі буржуазиялық-демократиялық бірінші төңкеріс қарсаңында коғамның дүрлігіп тұрған шағы еді. Онда Д. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, Ж. Ақбаевтармен кездесу, ел тағдыры жайында пікірлесу Міржақыптың ой-санасын, ұлтжандылығын оята түсті. Бұлар ниеттес, мұраттас болып шықты. Кешікпей Міржақып Ахмет ағасына еріп Қарқаралыға келеді.1905 жылы Қарқаралыда Ахаң менен біраз оқығаңдар бас қосып, кіндік үкіметке қазақ халқының атынан петиция (арыз, тілек) жіберген, -- деп жазады М. Әуезов. -- Ол петициадағы аталған үлкен сөздер: бірінші -- жер мәселесі, қазақтың жерін алуды тоқтатып, переселендерді жібермеуді сұраған. Екінші -- қазақ жеріне земство беруді сұраған. Үшіншісі -- отаршылдардың орыс қылмақ саясатынан құтылу үшін қазақ жұртын муфтиге қаратуды сұраган... қазақ баласының дертті мәселелері осылар болғандықтан Ахаңдар бастаған іске қыр қазағының ішінде тілеулес кісілер көп шыққан, көпшіліктің оянуына себепші болған. Солардың қатарында жалыңды сөзімен, жастық жігерімен жұртты елең еткізген Міржақып та бар еді. 1905 жылғы дүмпулер тұсында Міржақып Қарқаралыда шеруге қатынасқандар қатарында болған.Осындай қызу қимылмен көзге түскен Міржақып 1905 жылы Орал қаласында бес облыс өкілдерінің съезіне қатынасады. Бұл съезде Қазақ конституциялық-демократиялық партиясы құрылады. Осы съезд делегаттарының бірі болып, 1906 жылы Петербургке барады. Петербургте Міржақып оқыған қазақ интеллигенттерімен танысады. С. Лапин, Д. Сұлтанғазин, X. Досмұханбетов, М. Шоқаев және басқа оқығандармен қазақ халқының бостандығы туралы, патша үкіметінің қысымы жайлы пікір алысады.Петербургте Серке деген атпен қазақ газетін ашу ұйғарылады. Серкенің бірінші саны Петербургте 1907 жылы 28 наурызда шыққан. Онда Міржақыптың Жастарға деген өлеңі жарияланады. Газеттің екінші санында Дулатовтың Біздің мақсатымыз деген басмақаласы басылады. Бірақ кешікпей полиция сақшылары татарлардың апталық Ульфат және Серке газетін тәркілеп, жауып тастайды. Полицияның айыптау хаттамасында Серке және Ульфат газеттерінде 6 шілде (1907) күні жарияланған Біздің мақсатымыз мақаласы барлық қазақ халқын патша үкіметіне қарсы күреске шақырған үндеу сияқты делінген.Петербургтен еліне оралған Міржақып ойына түйгенін, ел-жұртына айғар сөзін өлеңге айналдыра бастайды. Ол өлеңдері жеке жинақ болып Уфа қаласында 1909 жылы Оян, қазақ! деген атпен басылады. Бұл жинақ Міржақыптың атын бүкіл қазақ еліне жайып, халық арасындағы абырой-беделін көтереді. Бірақ патша әкімшілігі тарапынан қуғынға түсіп, еліне тұрақтай алмай Омбы жаққа, Қызылжар қаласына кетуге мәжбүр болады. Кешікпей Оян, қазақ! та тәркіленеді.Ол жақта да бақылауда жүрген Міржақыптың тұрақты жұмыс істеуге, қоғамдық істерге қатысуына мүмкіндік болмайды. Аз уақыт жеке адамдарға жалданып, мұғалімдік қызмет атқарады. Қазақ балаларына орыс тілінен сабақ береді. Қызылжарда одан Мағжан Жұмабаев та дәріс алған. Ол көп уақытын шығармашылық жұмысқа арнайды, өлеңдермен қатар Бақытсыз Жамал деген роман жазады. Роман 1910 жылы Қазан қаласында басылады.1911 жылы Міржақып қазақ ауылдарын аралап, Қызылжардан Семейге жол тартады. Бірақ Семей қаласына келген бойдақ полицияның қолына түседі де, Семей түрмесінде бір жарым жыл отырады. Патша цензурасы Оян, қазақ! кітабының революциялық рухына төзе алмаған еді. Міржақыптың қамауға алынғаны жайында хабар бергені үшін Айқап журналы және Уақыт газетіне патша әкімшілігі айып салады.Түрмеден босаған соң Міржақып Орынборға келеді. Ондағы қазақ оқығандарымен тығыз байланыс жасайды. Қазақ газетін шығаруға араласады. Газет редакторының орынбасары болып ұзақ жылдар А. Байтұрсыновпен бірге қызмет атқарады. Бұл жылдары оның публицистік-журналистік дарыны айрықша танылады.Олар газет бетінде патша үкіметінің отарлау саясатын әшкерелеп, қазақ халқының бостандығы мәселесін батыл көтерген. Сол үшін қуғын да көрген Міржақыптың Оян, қазағы! 1911 жылы Орынборда екінші рет басылады. Патша әкімшілігі кітаптың екінші басылымын жою жөнінде тағы да шешім қабылдайды. Патша үкіметінің осынша қаһарына қарамастан, ел азаматтары бұл кітапты көзінің қарашығындай сақтаған. Қазақ газетіңде 1917 жылы жазылған хабарда фельдшер Жұмағали Тілеулиннің үйінен Оян, қазақтың! мың данасының табылғаны айтылған. 1916 жылғы патшаның маусым жарлығына байланысты жазалаудан қашып-босқан, жоқтыққа, аштыққа ұрынған қазақ халқына Міржақып жанын сала көмектеседі. Қызылжар қаласында босқындарға көмектесу үшін бірінші рет қазақ тарихында жәрдем қорын ұйымдастырады.Орынборда Міржақыптың Азамат (1913), Терме (1915) атты өлеңдер жинағы басылады.Ұлттық ояну, Алаш қозғалысын ұйымдастыру, Алаш партиясы мен Алаш-Орда үкіметін құру, Алаш әскерін жасақтау сияқты істердің бәріне де М. Дулатов бел буып, білек сыбанып қатысқан, сондықтан ол Қазан жеңісін қабылдамаған. Бірақ Алаштың А. Байтұрсынов сияқты қайраткерлері кеңес үкіметі жағына шығып жатқан кезде, М. Дулатов та, өзге көп қайраткерлер сияқты, жана құрылысқа қызмет етуден жалтарған жоқ.Міржақып 1920 жылы Ташкентке келеді. Сол кездегі Түркістан республикасының газеті -- Ақ жолға қызметке орналасады. Бірақ көп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.