Экономикалық контрабанда қылмыстарының объектісі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3-7

I-ТАРАУ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ КОНТРАБАНДАНЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН ТҮРЛЕРІ.

1. 1 Экономикалық контрабандаға тарихи-құқықтық талдау 8-19

1. 2 Экономикалық контрабанданың түсінігі және белгілері20-26

II-ТАРАУ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ КОНТРАБАНДАНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ

2. 1 Экономикалық контрабанданың объективтік белгілері 27-39

2. 2 Экономикалық контрабанданың субъективтік белгілері 40-41

2. 3 Экономикалық контрабанданың саралану белгілері 42-54

2. 4 Экономикалық контрабанда үшін қылмыстық-құқықтық жауаптылық түрлері 55-69

ҚОРЫТЫНДЫ 70-74

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 75-80

КІРІСПЕ

Әр мемлекет өзінің саяси тәуелсіздігін нығайту үшін және экономикалық өркендеуін қамтамасыз ету үшін сәйкес құқық базасына ие болу керек.

Соңғы 15 жыл шамасында Қазақстан егеменді ел болып құқық нормаларын қолдану тәсілдері мен нысандарын сапалы жаңартатын, сондай-ақ мемлекеттің құқықтық саясатының бағыттарын елеулі кеңейтетін реформалар жүргізуде.

Қазақстанның өзіндік сыртқы экономикалық қатынастарды қалыптастыруы сыртқы экономикалық қызметтегі барлық қатысушыларға өзара тиімді достастықты (серіктестікті) және сонымен қатар республиканың халықаралық мәртебесін көтеруді қамтамасыз ететіндей оның құқықтық базасын радикалды қайта қарастыруды керек етті.

Осыны ескере отырып, сыртқы экономикалық қатынастарды либерализациялау бойынша шаралар қолданылды және негізгі жүк кеден бақылау органдарына түсті, бұл, өз кезегінде, мемлекеттің кедендік саясатын қайта қарастыруын негіздеді.

Біздің мемлекеттің кеден ісі мен кеден саясатының ара қатынасы белгілі. Бірақ экономикалық қатынастарды, маңызды саяси және мемлекеттік институттарды және әлеуметтік инфраструктураны түбегейлі реформалау заманында бұл ара-қатынас ерекше мәнге ие болды. Мемлекеттің бірегей кеден саясаты ішкі және сыртқы саясаттың бір бөлігі екендігі мәлім, ал оның өзегін қоғамның экономикалық қатынастары құрайды. Сондықтан қазақстандық қоғамның дамуының қазіргі кезеңінде кеден ісі жаңа экономикалық жадымды қалыптастыруда, қатаң орталықтандырылған жоспарлы экономика мен тоталитарлы мемлекет сипатына сәйкес келетін өзгеріссіздік нысанынан түбегейлі айрықшаланатын нарықтық қатынасқа сәйкес экономикалық өмірдің прогрессивті нысандарын құруда маңызды құрал болып келеді.

Сондықтан еліміздің кеден саясаты заңмен бекітілген мақсаттарымен өндірушілер мен тұтынушылардың қазақстандық нарығын қорғауға; экономика, импорт-экспорт дамуының нашықтандыруына; шетел инвестициясын тартуға; сауда саясаты мақсаттарын шешуге жағымды жағынан әсер ету керек. Сыртқы экономикалық қатынастарды реттеу негізінен экономикалық тәсілдермен: кеден бажы, салық және алымдар көмегімен жүзеге асырылады. Әкімшілдік тәсілдер мәні күрт төмендеді, бірақ ол тәсілдер экономикалық күштерге қосшы бола алатын сыртқыэкономикалық қызметтің белгілі салаларында өз мәнісін сақтауда, сондықтан мемлекет оларды қолданудан мүлдем бас тарта алмайды. Отандық өнеркәсіпті қорғау мақсатында барлық елдермен импорттық тауарларға кедендік салық салу механизмі қолданылады.

Экономикалық қаупсіздік түсінігі заңи әдебиеттерде бірегейлі анықтама таба алмады. Кей авторлар бұл түсінікті барлық экономикалық билік тармақтарының, қоғамның, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және әскери-саяси тұрақтылығын және әр азаматтың экономикалық, құқықтық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етуге дайындығы және мүмкіндігі жағдайы деп анықтайды.

Ал, келесі бір авторлар экономикалық қауіпсіздікті экономикалық қатынастардың қорғаныстылығы, мемлекеттік билік органдарының ішкі және сыртқы факторларының әсерінен туындаған ішкі және сыртқы қатерлерді көрсетуге арналған механизмді құрудағы экономикалық әрекетқабілеттілігі және экономикалық мүдденің берік қорғанысы қамтамасыз етілетін ұлттық экономика жағдайының, халықтың өмірлік деңгейінің жоғарлауы деп ұғынады.

26. 06. 1998 ж. ҚР «Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі» туралы Заңы экономикалық қауіпсіздік деп тұрақты экономикалық дамуды қатерге қоятын процесстерден, факторлардан, ішкі және сыртқы жағдайлардан Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасының қорғандылық жағдайын таниды.

Экономикалық қауіпсіздік, жоғарғы байлығы адам, оның өмірі, құқығы және бостандылығы танылатын Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітуге қарасты Қазақстан Республикасы Конституциясында жарияланған мақсаттарды ескере отырып біздің қоғамымызда болып жатқан прогрессивті өзгерістермен байланыстыру қажет.

Осы мәселеге «азаматтық қоғамды құру барысында мемлекетпен кепілденуге қажетті адам құқығы, сонымен қатар капитал табу, сақтау және көбейту мүмкішілік бостандығы ретіндегі экономикалық бостандық құқығы маңызды болада» деген Г. Тленчиеваның тұжырымдамасы сәтті сәйкес келеді.

Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы серіктес ел қатарын кеңейтуге, көптеген дамыған және дамушы елдермен экономикалық байланысты жақсартуға, бұрыңғы серіктермен қатынасты қайта құруға, әлемдік нарыққа өту жолы бойынша жылжуға мүмкіндік береді.

Сыртқы экономикалық қызметті либерализациялау осы салада мемлекеттік монополияны жойды, кәсіпорындарға, жеке тұлғаларға шетел серіктерімен еркін байланыс бекітуге мүмкіндік берді, осы қызмет саласында бәсекелестік негізін құрды.

Қай мемлекеттің болмасын кеден саясаты оның экономикасына тәуелді. Сондықтан кейбір заттар, тауарлар, құндылқтар үшін мемлекет кеден шекарасы арқылы өту үшін еркін режим бекітеді, ал басқалар үшін кеден заңнамасымен арнайы өту ережесі бекітілген. Кеден саясатын құруда экономиканың әр түрлі салаларын дамыту бойынша мемлекет аралық шарттар өз ықпалын тигізеді. Осыған орай заңшығарушы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 209 бабына қарастырған қылмыс пәні ретінде тауарды және тағы да басқа заттарды қарастырады.

Қазақстан Республикасының Кеден кодексінің 7 бабы 39 тармағына сәйкес тауар деп Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізілетін мүлік, сонымен қатар мәлімет тасушы, валюта құндылығы, электр, жылу және тағы да басқа халықаралық тасымалдау үшін қолданылатындардан басқа көлік құралдары танылады.

Контрабанданың латенттілігінің және көбеюінің негізгі себебі осы қылмыстардың тәжірибеде ашуда және тергеуде белгілі қиындық туғызады, сондай-ақ олар өзі де күрделі және қарама-қайшы болып келетін кеден заңнамасын бұзумен байланысты болып табылады. Мұндай қылмыстарды ашу үшін, алдымен кедендік құқық бұзушылықтың объективті жағын ұғынып тек содан кейін ғана жедел іздестіру және тергеу әрекеттерін жоспарлау қажет. Өкінішке орай құқық қорғау органдарының жедел іздестіру және тергеу қызметкерлері кеден заңнамаларымен, кеден органдары жұмысының тәжірибесімен, лауазымды тұлғалар қызметінің ерекшеліктерімен толық таныс емес, ал бұл өз кезегінде контрабанданы ашудың және тергеудің көптеген кемшіліктерін айқындайды.

Осы жұмыстың зерттеу пәні болып контрабанданың түсінігі және тарихи-құқықтық сараптамасы, экономикалық контрабанданың түсінігі, құқықтық-теориялық сипаттамасы, экономикалық контрабанданың объективті және субъективті белгілері, қылмыстық құқықтық жауаптылығының ерекшелігі, экономикалық контрабанда үшін жауапталықтың ерекшелігі және оны тағайындаудың тәртібі табылады. Ал жұмыстың мақсаты қазіргі кезде Қазақстандық қоғамда өтіп жатқан процесстерді ескере отырып экономикалық контрабандамен тиімді күрес нысанын анықтау мақсатында экономикалық контрабандаға ғылыми-теориялық сараптама жүгізу болып табылады.

Осы мақсаттарға жету үшін келесі алғышарттар қойылады:

экономикалық контрабандаға байланысты тарихи нормалар мен құқық бекітулердің Қазақстан территориясындағы қайнар көздеріне тарихи-құқықтық сарап өткізу,
экономикалық контрабанданың Қазақстан территориясында пайда болуының механизмін, мәнін және құқықтық-теориялық табиғатын зерттеу,
экономикалық контрабанданың түсінігін айқындау,
экономикалық контрабанданы құқық қолдану тәжірибесінде өткізілген қорытындыларды ескере отырып саралауды анықтау,
экономикалық контрабанда үшін құқықтық жауаптылық түсінігін қарастыру,
экономикалық контрабанда қылмысы құрамының объективті және субъективті белгілерін зерттеу,
тәжірибелік қызметтің ғылыми жетістіктерін ескере отырып экономикалық контрабандамен қылмыстық-құқықтық күрестің тиімді құралдарын негіздеу,
экономикалық контрабанда үшін қылмыстық құқықтық жауаптылықты тиімді қолдануды көтеруге, сондай-ақ осы жауаптылықты бекітетін және реттейтін нормативті құқықтық нормаларды жетілдіруге бағытталған ұсыныстар даярлау.

Дипломдық зерттеудің әдістемелік және теориялық негізін философияның, логиканың, қылмыстық құқықтың, криминологияның және қылмыстық іс-жүргізу құқығының ережелері болып табылады. Жұмыстың нормативтік негізін экономикалық контрабанданың жалпы мағынасын және онымен күрес мәселелерін реттеуші халықаралық құқықтық актілердегі, Қазақстан Республикасы Конституциясындағы және заңдарындағы, заңшығырушы, атқарушы және сот билігі жоғарғы органдарының шешімдеріндегі және тағы да басқа нормативтік актілердегі негізгі алғышарттар құрайды.

I-ТАРАУ. КОНТРАБАНДА ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ

1. 1 Экономикалық контрабандаға тарихи-құқықтық талдау

Біздің мемлекетіміздің тарихында контрабанданың әлеуметтік, экономикалық, әсіресе саясаттық қаупі әрдайым маңызды болған, өйткені ол әрдайым қазақ териториясында мемлекеттік құрылымның өмір сүру кезеңінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік және кедендік шекарасы арқылы тауарлар мен тағы да басқа құндылықтардың өтуінің бекітілген тәртібіне қол сұғатын.

Қазақ даласында құқықтық нормалардың пайда болу және қалыптасу тарихы қазақ қоғамының жылнамасындағы ерекше кезең.

Кеден нормалары мен баждары және оларды бұзған үшін жауаптылықты айқындайтын құқықтық нормалардың, қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы және бекітілуінің негіздеуші талаптарды түсіну және ұғыну үшін қазақ даласының құқықтық әдет-ғұрыптық тарихын жай ғана білу маңызды емес, сондай-ақ мемлекеттерде қызмет еткен заңдар мен әдет-ғұрыптың, құқық нормаларының дамуы мен тарихын терең ұғыну қажет.

Өкінішке орай, қазіргі кезге дейін құқық тарихы, әсіресе қазақтың құқықтық әдет ғұрып тарихы туралы еш сөз жүрмейді немесе өткен кезеңнің керек емес, маңызсыз өтілімі ретінде қарастырылды. Ал қазақ даласында қызмет еткен құқықтық жадымдар ақылдың, әділет пен кек алудың заңын түсінудің, адам психологиясы білімінің, данышпандықтың тұнып тұрған бұлағы емес пе.

Сонымен, Қара теңізден Алтай тауларына дейін созылған зор дала жазығында, біресе көркейіп, біресе құлдырауға шалдығып ғұндар, сақтар, үйсіндер, түріктер, қарлұқтар, қарахандықтар, Алтын Орда, Ақ Орда, Дешті-қыпшақ мемлекеттері пайда болды. Еуразияның барлығын өз қолында шоғырландырып отырған барлық дерлік хандықтар билеушілері егер сәйкесінше заңнамалық база болмаса билікті ұстай алмас еді.

Біздің ата-бабаларымыз көшпенді өмір сүрсе де белгілі жүріп-тұру ережелерін еш өзгеріссіз ұрпақтан-ұрпаққа қалдырып отырды. Шындығында қазақ даласының құқықтық жүйесіне зор үлес қосқан Тәуке хан, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би. Әйгілі болғандай соңғы рет қазақ құқығы жүйесіне елеулі өзгеріс енгізген Тәуке хан, оның белгілі бір тәртіппен жүйеленген құқық нормаларын қазіргі кезде «Тәуке ханның жеті жарғысы» деп атаймыз. Бұл құқықтық жинақта көптеген прогрессивті құқықтық алғышарттар белгіленген.

Қазақстандық мемлекеттің құрылуының белгісі ретінде осы күнге жетпеген «Қасым ханның қасқа жолы» және жоғарыда айтылған «Тәуке ханның Жеті жарғысы» секілді екі заңнамалық ескерткіште көрініс тапқан.

Әлемге әйгілі «Жібек жолы» дипломатиялық және сауда жолы елдің күрке тамыры ретінде біздің заманымызға дейінгі II ғасырдың ортасынан бастап қызмет ете бастады. Жібек жолы арқылы сауда және әкімшілік көшінің негізгі мөлшері өтті. Жібек жолының қазақстандық учаскесі, егер сол бойынша батыстан шығысқа бет алсақ, Шаштан (Ташкенттен) Тұрбат көпірі арқылы Исфиджаб, Сайрамға (Сарьям) дейін созылады. Қаланың ерте замандағы атауы әлі күнге дейін сақталған. Ол қазіргі Шымкент аумағында орналасқан ауыл, оның орталығында Жібек жолының ірі орталығы болған ортағасырлық қаланың қалдықтары орналасқан.

Жібек жолы бастапқыда Қытай жібегі экспорты үшін қызмет етті. өз кезегінде Римнен, Византиядан, Ираннан, Үндістаннан, Араб халифатынан, кейінірек Еуропа мен Ресейден мирра мен ладан, ақтамақгүл суы мен амбра, кардомон мен мускат жаңғағы, кілем мен мата, балшық пен мениралады шикізаттар, кәріптас пен маржан, күміс пен алтын құймалары, тері мен шақа, садақ пен жебелер, піл сүйегі секілді тағы да басқа құндылықтар өтетін. Жібек жолы бойынша сатуға әйгілі «қандытерлі» Ферған аттары, араб және ниссий тұлпары, түйелер мен пілдер, мүйізтұмсықтар мен арыстандар, құстардың небір түрлері тасымалданатын. Жібек жолы Орта Азия мен Қазақстан арқылы XIV ғасырға дейін, қала мәдениетінің құлдырауына әкелген соғыстар мен қақтығыстарға дейін қызмет етті. Тіпті Қтыай мен Үндістанға дейінгі теңіз жолдарының игерілуі оның өшуін туғызбаған болытан.

Орта Азия мен Қазақстан территориясында болған әскери әрекеттер, Америка мен Үндістанға дейін сауда жолының ашылуы, сондай-ақ әлемдік сауда орталығының шығыстан Еуропаға көшуі, бұрынғы әйгілі құрлықтағы сауда жолы «Жібек жолының» шөлдеуі - Орталық Азияның халықаралық сауда жолдарынан шектеліп, әлемнің қуыс бұрышы бола бастауына дейін жеткізді.

Сондықтан әлем өркениетінің қазіргі кезеңде дамуындағы кейбір Еуропа мемлекеттерінің Ұлы Жібек Жолын жандандыруға ұмтылыстары түсінікті.

Сонымен, халықаралық, қала, аумақаралық сауда мөлшері бойынша тарихи қазба материалдарынан, әсіресе Түркістан және Отрар қазбаларынан XIV ғасыр мәресінде-ақ қазақ ханы, сұлтаны, билерінің өз территориясы шегінде жылқы, мал, тауар кіріс-шығысына баждар бекіткендігі туралы шешімге келуге болады. Ясы және Ташкент шахар сарайлары көсетілген мыс шахарлар бірегей кешен құрып, Түркістан мен Отрар шахар қазынасының негізін салады.

Қазақстан тарихын Орта Азия тарихынан ажырата қарауға болмайды, өйткені олар мемлекет шекаралары болмаған бір аумақты құрды. Қазіргі кездегі мемлекеттердің көптеген территориялары (мысалы Ташкент қаласы және т. б. ) қазақ хандарының заңнамасында болды . . . «XV ғасырдың 70-ші жылдары басында Өзбек ұлысы территориясының үлкен бөлігінде билікті қармалау нәтижесінде Көшпенді өзбек мемлекеті, Ұрыс хан ұрпағының хандары Керей мен Жәнібек басқарған саяси құрылым пайда болды».

Осыған байланысты осы зерттеу өз аясына Қазақстанның басқа Орта Азиялық мемлекеттерімен халықаралық қатынасының тарихи-құқықтық аспектісін қосады.

Қазақстан арқылы Орта Азиялық мемлекеттерімен транзитті сауда жолдарының дамуына қызығушылық танытқан және көпес керуендерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ұмтылған орыс мемлекеті Қазақстан хандықтарының көрші елдермен қарым-қатынасына және саяси жағдайына қызығушылық білдірді. Сондықтан Мәскеулік тақсырлар Қазақ хандығымен тікелей байланыс орнатуға ұмтылды. XV-XVI ғасырлар аяғында экономикалық саяси дамуда белгілі жетістіктерге жеткен орыс мемлекеті саяси мақсаттарды көздей отыра шығыс межесіндегі сауданы қолдады. 1514 жылдың мамыр айының 30-да Иван Грозный IV Яков пен Григорий Строгановтарға жазған марапаттау хатында Қазақстан және Орта Азия елдерімен сауда жасасуға рұқсат берді. Сауда экономикалық қатынаста екі жақ бірегей қызуғышылықта болды. Тауар алмасу арқылы қазақтар тұрмыс заттарын, қару-жарақтарын алса, орыстар әртүрлі шикізат пен малға иемденді. Орыс мемлекетіне Кучума ұрпағымен күресте кеңесші күш, Орта Азия сауда ошағына еркін рұқсат, Қазақстан территориясы арқылы өткен керуен бағдарының қауіпсіздігі керек болды. Ал өз кезегінде Орта Азиялық хандықтардың үнемі құлдырататын шабуылына ұшыраған қазақтар Мәскеумен байланыстың кеңейуінің қызығушылығында болды. Орыс мемлекеті Қазақстанмен, Сібірмен, Орта Азиялық мемлекеттерімен сауда байланысының қауіпсіздігін қамту үшін әскери отряд, көпес, жаһанкездерді дамытумен қоса Қазақстан шекарасында бекеністер құрылысын салуға кірісті. Феодалды-патриархалды қатынастың ерекшелігі қазақ хандығының саяси-әкімшілік құрылымына әсерін тигізді. Хандық бірнеше хан руының тумысынан шыққан сұлтандар басқарған ірі әкімшілік ұлыстық бірліктерден тұрды. Ұлыс территориялары жұрт деп аталды. Ибн Рузбихану Исфахани зерттеулеріне сәйкес XV ғасыр ортасында бұндай ірі ұлыстардың саны оншақты болған. Мемлекеттік басқарманың жүйесі әдет-ғұрып құқығына негізделген. Әдет-ғұрып құқығымен бірге мұсылман құқығы нормалары қолданылды. Әдет-ғұрып құқығының нормалары XVI ғасыр аяғында Тәуке хан тұсында «Жеті жарғы» атты бірегей заңнамаға кодификацияланып толтырылды.

Бұл заң жинағы әкімшілік, қылмыстық, азаматтық құқық нормаларынан, салық және басқа төлемдер ережелерінен, діни көзқарастардан тұрды. Хан басқармасының тәртібі анықталды, хан мен билер мүддесіне жиналатын әртүрлі алымдар мен баждар заңи түрде айқындалып, қылмыс жасаған үшін жазалар бекітілді. Жалпы әдет нормалары жеке меншікті, қазақ шонжарлары артықшылығын қорғауға тиімді болды. Жеті жарғыны құруда барлық қазақ жүзінің өкілдері қатысты.

Қазақ даласы арқылы Ресей мен Қытайдан Орта Азияға және одан кейін қарай тауар жылжитын бірнеше маңызды керуен жолдары өтті. Жергілікті қазақ феодалдары керуендерден өз қарауындағы жерлер арқылы өткені үшін үлкен баж талап етті. Сыртқы сауда әрдайым және қазірде де халықаралық қатынастардың жылжытушы күші болды.

Қарастырылып отырған кезеңде осы аталған аумақтарда сыртқы сауда айналымының келесі құқықтық ұйымдастырушылық нысандары орын тапты:

өкілдердің жүзеге асыратын сыртқы сауда операциялары;
мемлекетаралық көпестер саудасы;
жаппай сауда;
транзиттік сауда;
кәдімгі қарапайым сауда.

Кеден бажы сыртқы сауданы реттеуде маңызды құрал болды. Мысалы, Бұхара хандығы басқа мемлекеттерден алынатын кеден бажы мөлшерін анықтауда келесі мұсылман құқығының нормаларының алғышарттарын басшылыққа алды:

көшпенді халықты екі тараптың да саудаға қатысты сұранысын қанағаттандыру үшін алмасу саудасына тарту;
транзиттік сауданы кеңейту;
сауда керуенінің қаупсіздігін қамтамасыз ету;
басқа елдермен сыртқы сауда нысандарына қатысқан хан, әмір, көпестердің жоғары табысын қамтамасыз ету.

Қазақстан мен Орта Азиядағы транзиттік сауда құқығының ерекшеліктеріне:

сауда керуендері транзитінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді,

қазақ және орта азиялық хан, сұлтан, билердің олардың жерлерінен өтудің қауіпсіздігі үшін жауаптылығының бар болуын;
керуендердің қауіпсіздік кепілін қамтамасыз ету мақсатында басқа мемлекеттерде аманат беруді кіргізуге болады.

Негізгі керуен жолдары келесі бағыттарда болды:

Петропавлдан Ташкент, Бұхара, Қоқандқа;
Петропавлдан Қытайға;
Семейден Қытайға;
Семейден Кокандқа;
Орынбордан Бұхара, Хиваға, Кокандқа.

Негізгі керуен жол тараптарынан Қазақстан даласы бойынша бірнеше ұсақ жол тармақтары өткен. Осы жолдарды көптеген керуеншілер жергілікті тұрғындардың көмегімен кеден мансаптарынан айнала өту үшін, яғни тауарды контрабандалық жолмен кіргізіп-шығару үшін пайдаланды.

Қазақ феодалдарының өтуші керуендерден баж жинауы туралы қазақ тайпаларының болмысын зерттеуші А. И. Левшин де жазған, оның тұжырымы бойынша «Қазақ сұлтаны қазақ даласы арқылы Орта Азияға өтетін сауда керуендерін тоқтатып өз көші арқылы өткені үшін өз еркімен белгілеген баж сомасын төлеуді талап еткен, егер төлемесе тауарды тәркілеу қаупімен қорқытқан».

Әрине, қазақ феодалдары өз игілігіне жататын жерлер арқылы өткені үшін сауда керуендерінен баж жинауды талап ете алған. Мұнда сондай-ақ қазақ халқының өзіндік кеден саясаты ескеріледі. А. И. Левшин «Ресей күш пен тонауға қарсы қанша шаралар қолданса да еш нәтиже бермеді, қырғыз қазақтары ұлттық болмысын өзгертпесе немесе қарумен жүгенделмесе біздің Орта Азиямен саудамыз өркендемейді, бұған дәлел жүзжылдық тәжірибе мен зерттеулер болады».

Қазақ даласы әрдайым сыртқы шабуылдың объектісі болатын. XVIII ғасырдың басынан бастап Қазақстанның сыртқы саяси жағдайы күрт өзгерді. Батыстан орал казактарымен қолданған волждық калмактар шабуыл жасаған. Оралдан көшкен башқұрлар талаптанды. Осылардың бәрі Ресей өкіметі қоластында болды, сондықтан Ресей мен Қазақстан қатынасының өршігуі елеулі байқалды.

Бірақ басты қауіп Шығыста орталықтанған күшті көшпенді ойрат мемлекеті - Жоңғар хандығы болатын.

Сонымен қазақ даласын қоныстаушы халық мал шаруашылығымен қоса, өз территориясы мени шекарасын сыртқы шабуылдан, ал хан-сұлтандар кеден нормаларын бұзушылар мен контрабандистерден қорғауға мәжбүрлі болды. Қазақ елінде орыс маталары, әсіресе мақта мата және жүн маталар, тері бұйымдары, темір үлкен сұранысқа ие болды.

XIX ғасырдаң екінші жартысында Қазақстан қазақ даласы арқылы шекара бекеттерінен 400-500 мың сомасына шығарылатын Ресей нанының негізгі тұтынушысы болды.

Қазақ елінде металға сұраныс деңгейі төмен болды, бұл аумақтағы ұсталық өндірістің дамуының төмен деңгейін білдірді, ал бұл өз кезегінде дайын темір бұйымдарына сұраныстың көтерілуін көрсетті. «Қазақ даласынан негізінен мал мен мал шаруашылығы өнімі шығарылды».

XVII-XIX ғасырлар аралығынды Ресей-Қаазақстан шекарасы белдеуінде 1, 5 миллионнан астам қара мал, 100 мың жылқы, 3 миллион жылқы, 100 мың бұқа, өнделген тері, жүн, тері, жалпы сомасы 8 миллион сомға тауар сатылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.