Борышкерден алименттерді өндіріп алу тәртібі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
M.S. Narikbaev atyndaǵy KAZGUU Universiteti АҚ ҚҰҚЫҚ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
KAZGUU
LAW SCHOOL
Қорғауға жіберілді
__________________2020ж
Бағдарлама басшысы
____________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары
Құқықтану - мамандығы 5В030100
Ғылыми жетекшісі:
Құқық Жоғары мектебінің аға оқытушысы
Асанов Азамат Ерланович
Орындағандар:
Арынбек Нұржігіт
Оңалбек Әлібек
Маденов Ислам
Нұр-Сұлтан, 2020
КЕЛІСІЛДІ БЕКІТЕМІН
С.Зиманов атындағы құқықтық Құқық Жоғары
және экономикалық зерттеулер Мектебінің директоры академиясының директоры з.ғ.к., доцент
PhD докторы ______ С. Г.Пен
_______________ М.М. Дауленов
___ ______ 2019 ж. ___ _______ 2019 ж.
дипломдық жобаға
ТЕХНИКАЛЫҚ ТАПСЫРМА
Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары
I. Жобаның өзектілігі, түпнұсқалығы және жаңалығының негіздері.
Қазіргі таңда қоғамдағы ең өзекті және шиеленісті тақырыптардың бірі алименттік міндеттемелердің орындалуы болып тұр. Алимент тек он сегіз жасқа толмаған балалардан өзге, қарт атааналар, еңбекке жарамсыз балалар және заңмен көзделген басқа да тұлғалар үшін төленетінін ескерсек, мәселенің шиеленісті спектрінің аумағының кең екенін байқаймыз.
Соттың немесе тиісті уәкілетті органның шешімі негізінде алынған атқарушылық құжаттардың орындалу тәртібі бойынша екі түрі кездессе, соның ең өзекті де, шиеленісті түрі алименттерді өндіріп алу бойынша атқарушылық құжаттар болып табылады. Алименттерді өндіру бойынша мәселені ушықтырып отырған сот орындаушыларының алименттерді өз өндірісіне алуына құлықсыздық танытуында. Оған көптеген себептер түрткі болса да, ең бастысы алимент төлеуші борышкерді жауаптылыққа тартудың құқықтық құралдарының толық жетілмеуінде. Осының салдарынан сот орындаушыларының қолдары жартылай байлаулы болып, екі ортада кәмелет жасқа толмаған балалардың, егде жастағы қарт ата-аналар мен алимент сұрауға заңмен құқылы өзге де тұлғалардың алименттік қажеттіліктері өтелмей жатады.
Егер алименттік-құқықтар қатынастарда зерттеулер жүргізген Шалғынбаева мен Стучканың еңбектерін қарастырсақ, алиментік қатынастар қоғамдық әлеуметтік қамтамасыз етудің жанама түрі ретінде көрініс табады.
Шыныменде, алиментті кәмелетке толмаған балалар, еңбекке жарамсыз қарт ата-аналар, еңбекке жарамсыз отбасының өзге де мүшелері және алимент төлеушіні кемінде 5 жыл баққан еңбекке жарамсыз үшінші тұлғалар алмаушы ма еді? Ал, аталмыш тұлғалардың барлығы қалай болғанда да мемлекеттік жәрдәмақы алуға мүдделі санаттағы топтың қатарына жатады.
Мысалы, 2020 жылға арналған нақтыланған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 8 сәуірдегі № 299 Жарлығына сәйкес, 2020жылғы жалпы шығындар 13,827 трлн теңге болады, ал жекелеген санаттағы азаматтарға әлеуметтік қамтамасыз ету мақсатындатөленетін сомманың көлемі 3,576 трлн теңгені құрайды. Бұл сомманың негізгі бөлігі жалғыз басты аналар үшін, еңбекке жарамсыздық туралы жәрдәмақыларға және басқа да түрлі санаттар бойынша төленеді.
Егер біз алиментті уақытылы төлеу туралы мәселені шешіп алсақ қаншама млрд теңгелерді, тіпті трлн теңгелерді сақтап қалар едік.
Дипломдық жобаның аталмыш тақырыбы атқарушылық құқық пен отбасы құқығының ең өзекті де, шиеленісті мәселесін көтеріп қана қоймай, экономикалық өзекті мәселені құқықтық реформалау арқылы шешуді ұсынады. Бұл тақырыптың осы қыры отандық ғылыми айналымда бұған дейін көтерілмеген, өз зерттеушілерін тосып тұрған тың тақырыптардың санатына жатады
II. Жобаның мақсаты.
Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдарын зерттеу.
III. Орындалатын жұмыстың көлемі, тәртібі және мерзімі.
1. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелері бойынша теориялық материалдарды және заңнамада бекітілген нормаларды зерттеу.
2. Кезең. Алимент өндіріп алу бойынша борышкерді жауаптылыққа тарту мәселелері бойынша соңғы 1 жылдағы сот тәжірибесін қарау.
3. Кезең.Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын салыстырмалы құқықтық зерттеу.
4. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелеріне заңнамада және тәжірибеде орын алатын өзекті мәселелерді анықтау.
5. Кезең. Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын дамыту мақсатында ұсыныстар жасау.
IV. Жобаның сапалы индикаторлары.
а) Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын толығымен қамту керек;
б) Конституция мен қолданыстағы заңнамаларға қайшы келмеу керек;
в) Берілетін ұсыныстар құқық шығару және құқық қолдану саласында сұранысқа ие болу керек.
V. Scrum-командасы.
1. Тұрақты жетекшілер: ғылыми жобаның жетекшісі Асанов Азамат Ерланович
2. Студенттер: Арынбек Нұржігіт, Маденов Ислам, Оңалбек Әлібек;
3. Тапсырыс беруші:магистрант Кианат Ерасыл
4. Тұрақты емес мүшелері: Оқытушылар АҚ және АІЖҚ кафедрасының доценті з.ғ.к. Абилова А.А.; Оқытушылар АҚ және АІЖҚ кафедрасының доценті PhD докторы Асылбекова А.А.
VI. Scrum-командасы мүшелерінің жауапкершілік матрицасы.
Түсініктеме: Scrum-команданың жауапкершілік матрицасы кесте түрінде,диаграммалар немесе басқа да үлгіде құрылуы мүмкін, жобының кезеңдерін жүзеге аыру үшін әрбір мүшенің қатысу деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Этаптардың атауы
Ғылыми жетекшінің Т.А.Ә.
Студенттің Т.А.Ә.
Тапсырысшы өкілінің
Т.А.Ә.
1-ші оқытушының
Т.А.Ә.
2-ші оқытушының
Т.А.Ә.
Рецензентің
Т.А.Ә.
1. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелері бойынша теориялық материалдарды және заңнамада бекітілген нормаларды зерттеу.
Р
И
К
К
NA
К
2. Кезең. Алимент өндіріп алу бойынша борышкерді жауаптылыққа тарту мәселелері бойынша соңғы 1 жылдағы сот тәжірибесін қарау.
Р
NA
К
NA
К
К
3. Кезең.Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын салыстырмалы құқықтық зерттеу.
Р
И
К
К
NA
К
4. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелеріне заңнамада және тәжірибеде орын алатын өзекті мәселелерді анықтау.
Р
И
К
NA
К
К
5. Кезең. Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын дамыту мақсатында ұсыныстар жасау.
Р
И
К
К
NA
К
Қысқартуларға түсіндірме:
Р- Жетекші
И-Орындаушы
К- Кеңесші
NA - Not Applicable (қолданылмайды)
VII. Жобаның аяқталу нысаны.
Жобаның атауы Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары.
Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкер жауапкершілігінің дамытуға ұсыныстар енгізу түрінде.
Ғылыми жетекшісі А.Е. Асанов
Студенттер Н.САрынбек, И.Маденов, Ә.Оңалбек
Тапсырысшы Кианат Ерасыл
Жеке құқық департаментінің
Доценті з.ғ.к. М.Н.Абилова
Жеке құқық департаментінің
доценті PhD докторы А.А. Асылбекова
Рецензент А.М. Ихсанғали
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
M.S. Narikbaev atyndaǵy KAZGUU Universiteti АҚ ҚҰҚЫҚ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
KAZGUU
LAW SCHOOL
Арынбек Нұржігіт
Оңалбек Әлібек
Маденов Ислам
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары
Ғылыми жетекшісі:
Құқық Жоғары мектебінің аға оқытушысы
Асанов Азамат Ерланович
Нұр-Сұлтан, 2020
Жоспар
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 9
Кіріспе 10
I. АЛИМЕНТТЕРДІ ӨНДІРІП АЛУ ТУРАЛЫ АТҚАРУ ҚҰЖАТТАРДЫ ОРЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 13
1.1 Борышкерден алименттерді өндіріп алу тәртібі 13
1.2. Алименттерді өндіріп алу туралы атқару құжаттарды орындау кезінде туындайтын мәселелер мен құқықбұзушылықтар. 18
1.3 Алименттік қатынастардағы борышкердің құқықтық жауапкершілігі. 23
II. АЛИМЕНТТІ ӨНДІРІП АЛУ КЕЗІНДЕ БОРЫШКЕРДІ ЖАУАПКЕРШІЛІККЕ ТАРТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ. 28
2.1 ҚР заңнамалары бойынша борышкерді жауапкершілікке тартудың алғышарттары мен құқықтық салдары. 28
2.2 Алимент төлемдері бойынша берешекті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың шетелдік тәжірибесі. 31
2.3 Борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдарын жетілдіру жолдары. 36
Ұсыныстар 40
Қорытынды 46
Қолданылған әдебиеттер тізімі 48
Қосымша 51
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
* ҚР - Қазақстан Республикасы
* РФ - Ресей Федерациясы
* ҚР АК - Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
* ҚР Атқарушылық іс жүргізу туралы, Сот орындаушылары туралы заң - ҚР Атқарушылық iс жүргiзу және сот орындаушыларының мәртебесi туралы заңы
* АПК - ҚР Азаматтық процестік кодексі
* ҚР ЖС - Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
* ҚР ӘҚБтК- ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексі
* ҚР НжОт
* АҚ - акционерлік қоғам
* ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
* ЖСО - жеке сот орындаушысы
* МАЭС-мамандандырылған ауданаралық экономикалық сот
* Өңірлік Палата - Жеке сот орындаушыларының Өңірлік Палатасы
* Атқарушылық іс жүргізудің мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйесі - АИС ОИП жүйесі
*
Кіріспе
Дипломдық жобаның өзектілігі:
Қазіргі таңда қоғамдағы ең өзекті және шиеленісті тақырыптардың бірі алименттік міндеттемелердің орындалуы болып тұр. Алимент тек он сегіз жасқа толмаған балалардан өзге, қарт атааналар, еңбекке жарамсыз балалар және заңмен көзделген басқа да тұлғалар үшін төленетінін ескерсек, мәселенің шиеленісті спектрінің аумағының кең екенін байқаймыз.
Соттың немесе тиісті уәкілетті органның шешімі негізінде алынған атқарушылық құжаттардың орындалу тәртібі бойынша екі түрі кездессе, соның ең өзекті де, шиеленісті түрі алименттерді өндіріп алу бойынша атқарушылық құжаттар болып табылады. Алименттерді өндіру бойынша мәселені ушықтырып отырған сот орындаушыларының алименттерді өз өндірісіне алуына құлықсыздық танытуында. Оған көптеген себептер түрткі болса да, ең бастысы алимент төлеуші борышкерді жауаптылыққа тартудың құқықтық құралдарының толық жетілмеуінде. Осының салдарынан сот орындаушыларының қолдары жартылай байлаулы болып, екі ортада кәмелет жасқа толмаған балалардың, егде жастағы қарт ата-аналар мен алимент сұрауға заңмен құқылы өзге де тұлғалардың алименттік қажеттіліктері өтелмей жатады.
Егер алименттік-құқықтар қатынастарда зерттеулер жүргізген Шалғынбаева мен Стучканың еңбектерін қарастырсақ, алиментік қатынастар қоғамдық әлеуметтік қамтамасыз етудің жанама түрі ретінде көрініс табады.
Шыныменде, алиментті кәмелетке толмаған балалар, еңбекке жарамсыз қарт ата-аналар, еңбекке жарамсыз отбасының өзге де мүшелері және алимент төлеушіні кемінде 5 жыл баққан еңбекке жарамсыз үшінші тұлғалар алмаушы ма еді? Ал, аталмыш тұлғалардың барлығы қалай болғанда да мемлекеттік жәрдәмақы алуға мүдделі санаттағы топтың қатарына жатады.
Мысалы, 2020 жылға арналған нақтыланған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 8 сәуірдегі № 299 Жарлығына сәйкес, 2020жылғы жалпы шығындар 13,827 трлн теңге болады, ал жекелеген санаттағы азаматтарға әлеуметтік қамтамасыз ету мақсатындатөленетін сомманың көлемі 3,576 трлн теңгені құрайды. Бұл сомманың негізгі бөлігі жалғыз басты аналар үшін, еңбекке жарамсыздық туралы жәрдәмақыларға және басқа да түрлі санаттар бойынша төленеді.
Егер біз алиментті уақытылы төлеу туралы мәселені шешіп алсақ қаншама млрд теңгелерді, тіпті трлн теңгелерді сақтап қалар едік.
Дипломдық жобаның аталмыш тақырыбы атқарушылық құқық пен отбасы құқығының ең өзекті де, шиеленісті мәселесін көтеріп қана қоймай, экономикалық өзекті мәселені құқықтық реформалау арқылы шешуді ұсынады. Бұл тақырыптың осы қыры отандық ғылыми айналымда бұған дейін көтерілмеген, өз зерттеушілерін тосып тұрған тың тақырыптардың санатына жатады.
Зерттеудің объектісі:Атқарушылық өндіріс аясындаалименттерді өндіріп алу бойыншаборышкерлерді жауаптылыққа тартуын қамтитын құқықтық қатынастар.
Зерттеудің пәні:Алименттерді өндіру бойынша борышкерлердің жауаптылығын қамтитын нормалар жиынтығы.
Дипломдық жобаның мақсаты: Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдарын зерттеу.
Аталмыш мақсатқа жетуді қамтамасыз ету үшін келесі міндеттер қойылды:
Атқарушылық іс жүргізудегі алимент ұғымына теориялық-практикалық қолданыстағы материалдарды пайдаланып талдау жасау;
Атқарушылық іс-жүргізудегі әкімшілік жауаптылыққа талдау жасау;
Атқарушылық іс-жүргізудегі қылмыстық жауаптылыққа талдау жасау;
Алимент өндіру кезіндегі борышкерді жауаптылыққа тартуға байланысты тәжрибиені зерттеу;
Дипломдық жоба аясында алимент өндіру бойынша борышкерді жауаптылыққа тартудың өзіндік ұсыныстар ұсыну;
Жобаның ғылыми жаналығы және тәжірибелік маңызы: Алименттік өндіріп алу бойынша атқарушылық құжаттардың өзектілігінің жыл санап артуы, оның орындалуын қамтамасыз етудің құқықтық құралдарына деген сұранысты арттыруда. Алименттік өндіріп алу бойынша борышкер жауаптылығының құқықтық құралдарын практикалық материалдарды падалана отырыпзерттелуі - алименттік атқарушылық құжаттардың шиеленісті мәселесінің жаңа бір шешіміне алып келеді. Атқарушылық құқық саласында бұл тақырып бұрын соңды мұндай дәрежеде практикамен тығыз зерттелмеген.
Жобаның зерттеу әдістері: жалпы ғылыми зерттеу әдістері, салыстырмалы-құқықтық, құқықты талдау, саралау, функционалдық-жүйелілік, индустриалды талдау және т.б. әдістер қолданылды. Жобаның теориялық негізі:Атқарушылық құқықтың теориялық негізі мен практикада Республикалық Палатамен ұсынылған әдістемелік-қолданыс материалдары және басақа да құқықтық ғылым салаларының еңбектері қолданылды. Дипломдық жобаның нормативтік негізі: Атқарушылық iс жүргiзу және сот орындаушыларының мәртебесi туралы ҚР 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 261-IV Заңы,Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ, ҚР Қылмыстық кодексi ҚРКодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. Сот актілерін орындамағаны үшін жауаптылық туралы ҚР Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 19 желтоқсандағы N 12 нормативтік қаулысы. және т.б. Жобаның құрылымы: жоба кіріспеден, екі бөлімнен, бес тараудан және қайнар көздер тізімінен тұрады.
I. АЛИМЕНТТЕРДІ ӨНДІРІП АЛУ ТУРАЛЫ АТҚАРУ ҚҰЖАТТАРДЫ ОРЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
4.1 Борышкерден алименттерді өндіріп алу тәртібі
Алимент (alimentum латын тілінен аударғанда тамақтану, питание) - ол, ақшалай немесе мүлік нысанында ерлізайыптылардың біреуінің екіншісіне, атаананың кәмелетке толмаған балаға, кәмелетке толған баланың қарт атаанасына және басқа да отбасы мүшелерінің арасында міндетті төленетін қаражат түрі.
Алименттік қатынастар сонау Рим дәуірінің өзінде белгілі болған және ол кезде алименттік міндеттеме деп аталған.
Рим құқығы бойынша алименттік міндеттемелер жақын туыстар арасында болды. Сәйкесінше, бала алдындағы алименттік міндеттеме ең алғаш болып әкенің мойнына жүктелді, одан кейін ананың және кейіннен әкелік және аналық туыстық қатынас бойынша туыстарға, ал атаана алдындағы алименттік міндеттеме де балаға жүктелді. Алайда Рим құқығы некесіз туылған бала мен әке арасындағы алименттік міндеттемені белгілі бір уақыт арасында мойындамады. Бірақта, кейіннен қалыптасқан Рим сот практикалары некесіз туылған баланың алдында әкенің алименттік міндетін мойындағанын көрсетеді.
Ежелгі Русь құқығы бойынша, тек ХV-ХVІ ғғ. бастап отбасы ішіндегі құқықтық міндеттемелер заңи көрініс таба бастады, яғни балаларды көмекке мұқтаж атааналарын асырауға міндетті етіп қойған. Алайда бұл реформалар алименттік емес, мұрагерлік сипатта болған. Себебі, атаанасын өмірінің соңына дейін қамтамасыз етпеген балалары олардың мұраларына иелік ете алмай қалушы еді.
XVIIIғ-ХХ ғ.алғашқы жиырма жылдығында Ресей құқығы отбасы ішіндегі алименттік міндеттемелерге назар аудара бастады, алайда бұл міндет әзірше тек әкенің мойнына жүктелді.
ХХ ғ басында кеңес билігінің орнауымен, бұзылмайтын некелердің кезеңіне нүкте қойылды. Себебі бұл уақытқа дейін неке тек екі жақтың ортақ келісімі бойынша ғана бұзылатын еді. Ал, енді бұдан былай неке ерлізайыптылардың тек біреуінің бастамасы бойынша бұзылады және неке бұзуға не түрткі болғандығы жайлы себеп келтіруге міндетті емес болды. Әрине, мұндай нормалардың заңнамаға енгізілуі екі ортада қалатын балалардың мүддесін қорғайтын заңды тетіктерді қажет етті.Осылайша КСРО аумағына қазіргі таңдағы алименттік қатынастар қалыптасты.
Алименттік міндеттемелер институты Қазақ даласында да ұзақ уақыттар бойы қалыптасты.
Ертеден келе жатқан Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы және Әз Тәукенің Жеті жарғысы алименттік міндеттемелерді толықтай қамтамасыз етпеді. Тек ер адам әйелімен ажырасқан кезде оған артынан келген дүниесін қайтарумен ғана шектелді.Тіпті Ресей патшалығының билігі орнаған сәттің өзіндеде Қазақ даласында алимент төлеу инмтитуты орнамады.
Егер тарихқа көз жүгіртетін болсақ, алименттік қатынастар туралы заңнаманың өзгеруімен, қоғам арасында алимент төлеу туралы түсінікте өзгеріп отырған. Мысалы, П.Стучканың айтуы бойынша, 20-жылдары алименттік міндеттемені әлеуметтік қамсыздандырудың бір түрі деген пікір кең таралған екен. Тіпті әлеуметтік қамсыздандырудың дамуы алименттік міндеттемелерді біртебірте ысырып тастайды деген түсінік болған. З.З.Шалғынбаева өзінің магистрлік диссертациясының авторефератында : Алимент туралы ой пікірлер бірнеше мәрте өзгеріп тұрған. ХХ ғ. 20-жылдары әлеуметтік қамтамасыз ету дами бастаса, алименттік міндеттемелер тіпті ұмытылады деген тұжырым болған...
Тәуелсіздік алуымызбен алимент төлеу конституциялық міндет (ҚР 1993 ж Конституциясы 51-бап, 1995 ж Конституция 27-бап) дәрежесіне көтерілді. Елімізде алимент төлеудің маңызы артқан сайын, оны өндірудің жаңа оңтайландырылған құралдарын жасауға назар аударыла басталды.
Жеке сот орындаушыларың Республикалық палатасының Басқарма Төрағасының 2019 жыл 31желтоқсандағы №02-0231-121 бұйрығы бойынша алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттарды орындаудың тәртібін айқындаушы Нұсқаулық жасалынды.
Алимент төлеу еркін түрде немесе сот тәртібімен жүзеге асырылады.
Еркін түрде алимент төлеу тараптардың келісімімен немесе Алимент төлеу туралы келісім жасау арқылы жүзеге асады. Егер тараптар арасында келіспеушілік орын алса сотқа жүгіне алады.
Сот тәртібімен өндіру бойынша алимент өндіруші сотқа тиісті арызымен жүгінеді. Алимент өндіру туралы Соттың тиісті шешімі шыққан соң, Өндіріп алушы сот шешімін немесе атқарушылық парақты алып жақын маңдағы Жеке сот орындаушысына немесе жергілікті Өңірлік Палатаға жүгінеді.
Атқарушылық іс жүргізу заңының процессуальдық нормалары сақталған түрде Жеке сот орындаушысы алимент өндіру туралы атқарушылық іс қозғайды және борышкерді тиісті атқарушылық іс қозғалғаны жөнінде хабарландырады.
Бұдан кейінгі ЖСОның әрекеті 1-суретте көрсетілген ЖСО Республиалық Палата тарапынан жасалынған алгоритм бойынша жүзеге асады.
Ал, АІЖжСОМ туралы заң бойынша алимент бірінші кезекте жалақыдан немесе басқа да табыс көздерінен өндірілуі керек.
Егер жалақысы болмаған жағдайда, ҚР АІЖжСОМ туралы заңының 99-бабына сәйкес, Алимент төлемдерін жалақыдан немесе өзге де табыстардан үш ай бойы өндіріп алу мүмкін болмаған жағдайда сот орындаушысы осы Заңның 32-бабына сәйкес атқарушылық құжаттардың орындалуын қамтамасыз ету шараларын қолданады және осы Заңның 61-бабына сәйкес өндіріп алуды қолдануға болмайтын мүлікті қоспағанда, борышкердің мүлкіне өндіріп алуды қолданады.
Мүлкінен өндіріп алу алименттік атқарушылық құжаттар бойынша тек бір реттік орындалатын атқарушылық қамтамасыз ету шарасы болып табылады.
Ал, жекелеген санаттағы азаматтардан келесідей тәртіппен өндіріліп алынады:
Зейнеткерлер. Зейнеткерлерден алимент Зейнетақы туралы заңға сүйеніп тұрып өндіріліп алынады. Яғни заңның 23-бабындазейнетақыдан ұстап қалу атқарушылық iс жүргiзу тәртiбiмен жүргізілуі мүмкiнжәне зейнетақының 50 пайыздан астамын ұстап қалуға болмайды деп көрсетілген.
Бас бостандығынан айыру мекемелеріндегі борышкерлерден де алимент бойынша берешік өндіріліп алынады. Олардан ең алдымен ҚР Қылмыстық-атқару кодексінің 122-бабына сәйкес, жалпы тәртіпте, табысының елу пайызына дейін өндіріліп алынады. Егер түрмеде жатып, еш табысы болмаса, ҚР НжОт Кодексінің 169-бабы 3-тармағына сәйкес, алимент мөлшері әр айға бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде анықталады.
Мүгедектерден. Мүгедектерден де алимент өндіріледі, алайда өндіру кезінде олардаң қай санаттағы мүгедек екені маңызды. Егер І-санаттағы мүгедек болса, ҚР АІЖжСОМ туралы заңның 98-бабы 5-тармағына сәйкес алимент өндірілмейді.
Ал егерІІ немесе ІІІ-санаттағы мүгедектерден алимент өндіріледі, алайда Мүгедектік бойынша жәрдемақылар туралы заңның 7-бабына сәйкес, мүгедектік бойынша берілетін жәрдемақының 25 пайыздан аспайтын мөлшерінде ғана өндіріледі.
Жеке кәсіпкерлер.Жеке кәсіпкерлерден Салық Кодексімен көзделген салықтарды төлеу барысында ұсынылатын Салықтық декларация бойынша анықталады. Яғни олардан барлық табысының тиісті бөлігі өндіріліп алынады.
Шет ел азаматтарынан.Шет ел азаматтарынан алимент өндіру біраз қиыншылық тудырады. Себебі бұл салада алименттің тағдыры алимент өндірілетін тараптардың тұратын мемлекеттерінің халықаралық конвенцияны ратификациялағаны маңызды.
Жұмыссыз борышкерден. Бұл жағдайда жеке сот орындаушы жұмыссыз адамға жұмыс ұсынады, және жұмысқа тұрған кезде, борышкердің жалақысынан өндіріп алу жүргізіледі. Бірақта практикада кездескендей, жұмыс ұсынылған борышкерлердің 80 пайызы Жеке сот орындаушы ұсынған жұмысты атқарғысы келмейді, сондықтан жұмыссыз және өз атына тіркелген ешқандай мүлі жоқ адамдардан алимент өндіріп алу жеке сот орындаушыларға қиындық туындатады. Яғни жеке сот орындауышы бұндай жағдайда ешқандай әрекет жасай алмайды.
Егер алимент төлеуші тұлға ТМД елдерінде тұратын болса, 1993 ж Минск конвенциясы бойынша және 2002 ж Кишинев конвенциясы бойынша алимент өндіріп алуға жол ашылады.
Ал, егер борышкер алыс шет елде тұратын болса, іс қиындай түседі. Себебі ҚР бұл бағытта алимент өндіру бойынша халықаралық конвенцияға қосылғанымен, бұл конвенция барлық мемлекеттер тарапынан ратификацияланбаған. Алайда, Германия мемлекетімен халықаралық құқықтық қатынастар жақсы дамыған болғандықтан алиментті осы елдегі борышкерден өндіру жеңіл тиеді. Оған 1996 ж қазақ-неміс делегацияларының қол жеткізген құқықтық құжаты өз әсерін тигізеді.
Тарауды қорытындылай отырып, алимент өндіру тәртібін жетілдірудің жолы ретінде келесідей тұжырымдар ұсынамыз:
ҚР Атқаруышылық іс жүргізу және жеке сот орынауышларының мәртебесі туралы заңына жеке сот орындаушыларға тұрақты жұмысы жоқ және жеке сот орындаушы ұсынған жұмысты атқармай жүрген борышкерді жұмыспен қамту орталығына ұсына отырып, мәжбүрлі еңбекке тартуға құқық беруді ұсынамыз.
Яғни ҚР АІЖжСОМ туралы заңның 126-бабына 1-1 тармағын енгізуді. Яғни ол тармақ, ЖСОға борышкерді мәжбүрлі еңбекке тарту үшін сотқа жүгінуіне құқық береді.
ҚР Еңбек Кодексінің 7 бабында мәжбүрлі еңбекке тыйым салынған деп көрсетілген, бірақта осы бапта заңда өзгеше көзделмесе мәжбүрлі еңбекке тартуға тыйым салынған делінген. Ал ҚР Конституциясында Мәжбүрлі еңбекке соттың шешімімен де тартылуы мүмкін деп көрсетілген, ал біздің жағдайда мұндай норманы енгізу борышкер құқығын шектемейді, себебі борышкерді мәжбүрлі еңбекке тартып-тартпау мәселесін сотқа шешеді, ал ЖСО тек ұсыныз енгізеді.
1.2. Алименттерді өндіріп алу туралы атқару құжаттарды орындау кезінде туындайтын мәселелер мен құқықбұзушылықтар.
Қазіргі таңда алименттік қатынастардағы ең өзекті мәселелердің бірі - ол, алимент өндіру жайлы мәселелер.
Прокуратура органдарынаның жүргізген зерттеулеріне сәйкес, тек 2011-2015жж арасының өзінде алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттар 135 586-дан 279 386-ға өскен.
Тіпті 2014 жылы британдық ресми Economist журналының нұсқасы бойынша Қазақстан ажырасу бойынша әлемдегі бірінші ондыққа енген.
370 480 кәмелетке толмаған балаға алимент төлеу туралы 279 386 атқарушылық істің 51 873-і ісі аяқталған және оның 7 107-сі ғана толық орындалған, ал 33 073 іс орындаусыз қайтарылған және 11 693 іс тоқтатылған.
Әділет Министрлігінің мәліметі бойынша алимент бойынша төленбеген берешік 1,8 млрд. теңгеден асып кеткен.
Алимент өндіріп алу бойынша мәселелер алименттік құқықтық қатынастың қатысушы тараптарының әрбірінен көрініс табады.
Қазіргі таңдағы бұл бағыттағы басты мәселе - жеке сот орындаушыларының құлықсыздық танытуында.
Оған көптеген себептер түрткі болады. Мысалы:
Алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттардың құқықтық табиғаты. Алименттік атқарушылық құжаттар - алимент алушы кәмелетке толмаған бала он сегіз жасқа дейін, егер күндізгі бөлімде оқитын болса жиырма бір жасқа толғанға дейін өндіріп отырылуын қадағалауды талап етеді.
Алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттардың көлемі. Нұр-Сұлтан қ. ЖСО Өңірлік Палатасында 250 ден астам ЖСО бар. Алайда соның өзінде, жыл ішіндегі бір ЖСО ның өндірісіне 60-70 ке жуық алимент өндіру туралы атқарушылық құжат келіп түседі.
ЖСО ның еңбек ақысының мөлшері. Алимент бойынша атқарушылық құжаттар, егер 3 ай бойы орындалмаған болса немесе борышкердің тұрақты табысы, мүлкі болмаса ЖСО ның еңбек ақысы 15 АЕК құрайды. Ал егер алименттік атқарушылық құжаттар мерзімді орындалып тұрса, тіпті тоқсанына 1 АЕК ғана алады.
Қазіргі отандық атқарушылық іс жүргізу туралы заңнама ЖСО-ларға алименттік атқарушылық құжаттарды өз өндірісіне алуға ынталандырушы құқықтық жағдай жасамаған.
Осы жерде Батыс әлемінің даналығы еске түседі, жақсы көру міндеттен үстем тұрады. Яғни бір жұмысты міндетті болғаны үшін жасағаннан, оны қызығып жасасың анағұрлым өнімді болады дегені.
Алимент өндіру бойынша кейінгі жиі мәселе туғызатыны-ол, борышкер тарапы.
Бас Прокуратурамен 981 алимент төлеушіден алынған сауалнамаға сәйкес, келесідей басты мәселер анықталған:
Борышкердің алимент төлемеуінің объективті себептері:
Тұрақты жұмысы мен табысы жоқ;
Бас бостандығынан айыру мекемелерінде болғаны үшін;
Жұмыс берушінің кінәсі бойынша жалақы алмай отыр;
Жұмыс істемейді, себебі өзі кәмелетке толмаған ата-ана;
Жұмысқа жарамсыз;
Борышкердің алимент төлемеуінің субъективті себептері:
Өндіріп алушыға деген жеке көзқарасы (әйеліне немесе алимет алушы тұлғаға);
Алиментке төленген сомманың дұрыс бағытта жұмсалатынынасенбейді;
Алимент төлеудің процедурасын білмейді;
Алименттің мөлшерімен келіспейді.
Республика аумағындағы жергілікті орташа айлықтың көрсеткіші аймақтар арасындағы теңсіздігі (Батыс аймақтар мен Нұр-Сұлтандағы орташа жалақы басқа аймақтардан үлкен ерекшілік туғызады) алимент мөлшерін белгілер кезде мәселелер туғызады.
Келесі мәселе Құзыретті органдар мен өндіріп алушы тарапынан туындайды.
Алимент алу үшін сотқа кәмелетке толмаған баланың ата-анасы ғана емес, олардың өкілдері де беретінін ескерсек, мысалы, жетім балалар үшін сол мекеменің жауапты адамы сотқа шағым беруі тиіс, дер кезінде алимент алу үшін сотқа шағымдар келіп түспей жатады.
Бұл қатынастың кезекті өзекті мәселесі ЖСО Өңірлік Палатасының төңірегінде орын алады.
Себебі алимент өндіру туралы алименттік құжаттар уақытылы орындалмай жатса немесе ЖСО әрекетсіздік танытса алимент өндірушінің бірінші жүгінетін орны ЖСО Өңірлік Палатасы болып табылады. Тіпті басқа мемлекеттік органдарға жүгінгеннің өзінде олар өтінішті ЖСО Өңірлік Палатасына жолдайды. ЖСО Өңірлік Палатасы алимент өндірушілердің арыздарын қарағанмен, оларды шешуүшін Өңірлік Палатаның құзыретінде құқықтық құралдар жеткіліксіз болып келеді.
Практика жүзінде алимент өндіруші Өңірлік Палатаға құқықбұзушылықты көрсетіп тұрып өз шағымын жіберсе Өңірлік Палата бұған екі түрде ғана жауап қатады.
Біріншісі, ЖСОмен телефон арқылы байланысып, құқықбұзушылықты тоқтатуды немесе жанама жолын ұсынады.
Екіншісі, егер бірінші жол еш нәтиже бермесе, арызданушыға ҚР АІЖжСОМ туралы заңның 162-бабын сілтеп жауап жазады. Яғни бұл бапта Өңірлік Палатаның құзыреті көрсетілген және осы бапқа сәйкес Өңірлік Палата ЖСОны белгілі бір іске мәжбүрлей алмайды деген.
Өңірлік Палатаның нұсқаулары ЖСО үшін тек (рекомендательный характер) ұсыныс беруші сипатта ғана болады.
Тек ЖСО белгілі бір дәреже құқықбұзушылық жасаған сәтте және ол белгілі дәрежеде құқықтық салдар туғызғаннан кейін ЖСОның жеке басына байланысты Кезектен тыс тексеріс жасай алады.
Яғни Өңірлік Палатаның бар құзыреті тек құқықбұзушылық орын алып болған соң ғана құқықтық күшке енеді.
Алимент өндіріп алу кезіндегі құқықбұзушылықтар алимент өндіріп алу кезіндегі мәселелерден артық болмаса кем қиыншылық келтірмейді.
Бұл бағыттағы құқықбұзушылықтар ең алдымен борышкер тарапынан жасалынады.
Алимент өндіру борышкердің табысы негізінде есептелінетін болғандықтан, борышкер өз табысын жасыруға немесе азайтып көрсетуге тырысады.
Бұл бағыттағы құқықбұзушылықтар ресми табысы жоқ немесе табысы тұрақты емес борышкерлер тарапынан жасалынады.
Тіпті практикада келесідей жағдай орын алған. Нұр-Сұлтан қ. ЖСО Өңірлік ПалатасынаБ. деген борышкерге байланысты алимент өндіру туралы атқарушылық құжат келіп түседі. Өндіріп алушының берген мәліметі бойныша Б. деген борышкер анасының жеке компаниясында жұмыс істейді және алимент өндіру туралы сот шешімі шыққаннан соң анасы Б. деген борышкердің жалақысын қолдан 42 мың деп белгілеп берген.
Өңірлік Палатаға жиі шағым жасалатын құқықбұзушылықтар - ол, ЖСО тарапынан жасалатын құқықбұзушылықтар.
Атқарушылық іс жүргізу заңнамасы бойынша алименттік міндеттемелерді қамтамасыз ету үшін ЖСО борышкердің есеп шоттарына, мүлкіне тыйым сала алады.
Борышкердің есеп шоттарына тыйым салар кезде есеп шотқа ақша қайдан келіп жатқаны және тағы қандай ЖСО аталмыш есеп шотқа тыйым салғанын ескермей жатады.
Осы жылдың басында Нұр-Сұлтан қ. ЖСО Өңірлік Палатасына борышкер Г.С. Мырзашеваның ЖСО Е.А. Айтжановаға қатысты арызы келіп түсті. Арызда борышкер ЖСО ның тыйым салуға жатпайтын есеп шотқа тыйым салғанын айтады. Ал, ЖСО есеп шоттың айналымына байланысты Банктен жеткілікті мәлімет ала алмағанын айтады. Бұл кейсте басты кінә банктен болған, яғни Банктер және банктік қызмет туралы заңның 50-бап 7-тармақ з-тармақшасындағы міндеттемесін тиісінше орындамаған және ЖСО ға есеп шоттың айналымы жайлы мәлімет бермеген, яғни ақша қандай көзден түсетіні жайлы.
Келесі құқық бұзушылықтардың түрі ретінде, борышкердің лауазымды адам болуы, яғни практикада борышкерлер прокуратура және тағыда басқада мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғалары болып табылады, және олар өзінің лауазымдарын пайдалана отырып, жеке сот орындаушыға қысым жасау арқылы алимент борышын төлеуден жалтарады және соның салдарынан өндіріп алуышы алимент бойынша берешектірін өндіріп ала алмайды.
Және қазіргі таңда практикада орын алып отырған құқықбұзушылықтардың бірі ретінде, борышкердің өз атындағы мүліктерін өндіріп алушы, алимент төлеуді талап еткен сәтте жақын туыстарының атына немесе жаңадан некеге тұрған әйелінің атына аударып жіберуін айта аламыз, яғни бұл дегеніміз борышкер қымбат көлікпен, алтын сағат және басқада қымбат заттармен жүреді, бірақ та жеке сот орындаушы сол борышкерден алимент өндіріп алу әрекеттерін жасау кезінде, ресми түрде оның атында ешқандай мүлік жоқ екендігі белгілі болып, ол алимент төлеуден жалтарып кетеді, Нұр-Сұлтан қаласының ЖСО өңірілік палатасында тәжірбе өту барасында осындай табиғатты істер кездескен, яғни азаматша өңірлік палатаға өтініш жазып, өтінішінде оның бұрынғы күйеуі, алимент төлемеу үшін өзінің атындағы барлық мүлкін ол алимент төлеуді сұраған сәтте өзінің жаңадан отау құрған жұбайының атына аударып жібергені туралы айтты және өндіріп алушы жеке сот орындаушыларға алимент өндіріп алу туралы арыз жазған сәтте, ресми түрде бұрынғы күйеуінің атында, яғни борышкердің атында ешқандай мүлік жоқ, ал бірақ ол өте қымбат көлікпен жүреді, бірақ ол көлік әйелінің атиында екені белгілі болды, яғни бұл жерде өндіріп алушының арызында ол сол борышкерді жауапкершілікке тартуды сұраған болатын, ал бірақ палата қызметкерлері бұл борышкердің әрекеттерінде жауапкершілікке тарту үшін ешқандай құқықбұзушылық белгілері жоқ екендігін алдыға тарта отырып, арызын қабылдаудан бас тартқан болатын, яғни бұл жерде борышкердің өз мүлкін жасыруын алимент төлеуге кедергі болып отыруын айтақымыз келді.
Тарауды қорытындылай отырып, Алиментөндіру кезінде туындайтын кейбір мәселелер мен құқықбұзушылықтарды шешудің келесідей жолдарын ұсынамыз:
ЖСО ның алименттік атқару құжаттарын орындауға ынталандыру.Алименттік міндетттемелерді орындағаны үшін ЖСО еңбекақысы мемлекет тарапынан төленетінін ескерсек, 15 АЕК немесе тоқсанына 1АЕК тым аз деп есептейміз. Алименттік атқару құжаттарын орындағаны үшін ЖСОның қызметі үшін ақысының тиімді мөлшерін белгілеу қажет. Ол үшін ЖСО Республикалық Палата өкілдері мен Қаржы Министрлігінің жауапты өкілдері бірге жұмыс істеуі керек.
Борышкердің мәмлелерін жарамсыз деп тану(Реституция).Яғни бұл жоғарыда аталып кеткендей егер борышкер алимент төлеуден жалтару үшін өз атындағы мүліктерін жасыру үшін, өз атындағы мүліктерін жақын туыстарының атына немесе жаңадан отау құрған жұбайының атына аударғаны белгілі болса, сот бұл жерде ҚР АК 159 және 160 баптарын негізге ала отырып, қулықпен жаслаған жалған мәмлені жарамсыз деп тануы қажет, бұл ежелгі рим құқығында реституюция деп аталған. Біздің жағдайда да жеке сот орындаушы немесе өнідіріп алушы Атқарушылық іс жүргізу барасында борышкердің жалған және кулықпен жасалған мәмлелерін жарамсыз деп тану өтінішін қабылдауы тиіс.
1.3 Алименттік қатынастардағы борышкердің құқықтық жауапкершілігі.
Алименттік қатынастардың ерекше әлеуметтік маңыздылығы, алимент алушылардың құқықтары мен мүдделерінтиісті дәрежеде қорғайтын құқықтық құралдарды талап етеді. Бұлай деуіміздің себебі, алимент негізінен кәмелетке толмаған балаға және еңбекке жарамсыз отбасы мүшелеріне тағайындалады. Ал, мұндай адамдар тобы тиісті дәрежеде құқықтық қорғауды талап етеді.
Алименттік қатынастардағы борышкердің жауапкершілігі көршілес Ресейде кеңірек зерттелген.
Н.С.Малеин өз еңбегінде: жағымсыз салдарлардың барлығы құқықтық жауаптылықты тудырады дейді. Алайда оның пікірі өзге жерлестері тарапынан қолдау таба көрмеді.
Себебі, олай болсатек кінә болған жерде ғана жауапкершілік болады деген құқықтық аксиома қайда қалады?
Ал, Звягинцева санкция деген сөзге анықтама бере отырып, құқықтық жауапкершілікке жаңа бір түсінік береді. Яғни, санкцияны әрі жауапкершілкке тарту шарасы, әрі қорғау шарасы ретінде қарастырады.
Бұл жерде Ромовскаяның пікірі айқын, әрі нақты бір бағыт ашып берді. Ол, сот бір тарапты жауапкершілікке тарту арқылы, келесі бір тараптың құқықтарын қорғайды дейді.
Яғни осы тұстан біз борышкердің құқықтық жауапкершілігін жетілдіру арқылы алимент алушылардың, яғни отбасының аз қорғалған мүшелерінің құқықтарын қорғауды жетілдіреміз.
Тіпті, Ресейлік Муратова борышкердің құқықтық жауапкершілігі алименттік қатынастардың ең маңызды қозғалтқыш механизмі деп санайды. Оны келесі сөзінен білеміз.
Алименттік міндеттемелер оның шығу негіздеріне қарамастан, құқықтар мен міндеттерді туғызады және орындалуы мен жүзеге асуы құқықтық жауапкершілік шараларымен жүзеге асады.
Дәстүрлі құқықтық қалыптасқан қоғамдық сана бойынша алименттік міндеттемелердің 3 түрі бар, яғни олар: азаматтық, әкімшілік және қылмыстық. Алайда Муратова өз мақаласында алименттік жауапкершіліктің 4 түрін ашып көрсетеді.
Біздің құқықтық жүйе Ресейлік құқықтық жүйемен егіз екенін алсақ, және онымен қоса ҚР және РФ неке және отбасы заңнамасы бір ортақ негіздер мен принциптерге сүйеліп жазылғанын қоссақ Муратованың зерттеулері ҚР заңнамасында қамтиды деп айта аламыз.
Сонымен алименттік қатынастарда борышкердің негізгі 4 жауапкершілігі бар. Олар - қылмыстық, әкімшілік, азаматтық және отбасылық - құқықтық жауапкершілік. Бұл жауапкершілік түрлері жайлы Муратова, олар бірін-бірі қайталамайды, қайта олар бірін-бірі толықтырып тұрады деп жазады.
Тіпті Чечина өз еңбегінде әр құқықтық сала өзіне тән құқықтық жауапкершілікпен ерекшеленеді, бұл - құқықтық салалардың жеке-даралығының көрсеткіші деп көрсеткен, ал бұл отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің жеке-даралылығына сілтейді.
Сонымен, қылмыстық жауапкершілік - ол, кінәлі адамның жеке басына әсер ету арқылы жауапкершілікке тартуды көздейді және ол ҚР ҚК 139-бабымен көрініс табады. Мысалы, ҚР ҚК 139-бабының санкциясыжауапты адамды алты айға дейін қоғамдық жұмыстарға тартуды немесе 2 жылға дейін бас бостандығынан айыруды немесе шектеуді көздейді.
Ал, әкімшілік жауапкершілік әкімшілік сипатта әсер етеді, яғни ол адамның жеке басына әсер етуші және мүлкіне әсер етуші элементтерді қоса қамтиды және ол ҚР ӘҚБтК 669-бабымен көрініс табады.
Мысалы, ҚР ӘҚБтК 669-бап 1-бөлімінің санкциясы, жеке тұлғаларға - бес айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға не бес тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алуға, лауазымды адамдарға, жекеше нотариустарға, жеке сот орындаушыларына, адвокаттарға - жиырма айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға немесе бес тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алуға алып келеді.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік болса, адамның жеке басынан гөрі, құқықбұзушының мүліктік құндылықтарына ауыртпалық салу арқылы әсер етеді. Яғни құқықбұзушының жеке басына оның мүлкі арқылы әсер етуді көздейді. Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің басты міндеті - ол, жапа шегушінің бастапқы мүліктік жағдайын қалпына келтіру.
Осы тұста отбасылық-құқықтық жауапкершілік пеназаматтық-құқықтық жауапкершіліктің ұқсастығы көрінеді. Аталмыш азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің міндетін отбасылық-құқықтық жауапкершілікпен де қамтамасыз етсе болады. Мысалы, Алимент төлеу туралы келісімде шығындарда өтеу туралы ережені қамту арқылы.
Сонымен Азаматтық-құқықтық жауапкершілік пен отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің ерекшеліктеріне келелік.
Отбасылық-құқықтық жауапкершілік тек Отбасылық құқықтық қатынастардың тараптарына қолданылады және ҚР НжОт Кодексінің 171-бабы бойынша заңды түрде немесе Алимент төлеу туралы келісімді жасау арқылы келісімді түрде болуы мүмкін.
Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің міндетті белгілері: залал, құқыққа қайшы іс-әрекет, кінә және құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланыс.
Ал, Отбасылық-құқықтық жауапкершілікте міндетті белгі: құқыққа қайшы іс-әрекет және кінә. Қосымша белгілі ретінде залалжәне құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланыс қамтылады.
Отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің міндетті белгілері алименттік қатынаста құқықбұзушылық орын алған кезде көрінеді, яғни құқыққа қайшы іс-әрекет(алимент төлеуден жалтаруы) және кінә(құқықбұзушының өзінің іс-әрекетіне деген психологиялық қатысы).
Мысалы, ҚР НжОт Кодексінің 171-бабы 1-тармағы бойынша борышкердің кінәсінен берешек пайда болған кезде кінәлі адам алимент алушыға кешіктірген әрбір күні үшін төленбеген алимент сомасының оннан бір пайызы мөлшерінде тұрақсыздық айыппұлын төлейді.
Жоғарыдағы жауапкершілік міндетті белгі ретінде залалменқұқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланысты қажет етпейді. Сондықтан ол азаматтық-құқықтық жауапкершілік бола алмайды.
Ал, Отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің қосымша белгілеріне мысал келтірсек, мысалы, тиісті мерзімде баланың әкесінің алимент төлемеуі салдарынан баланың анасы үстеме пайызға ақша алатын болса, сол үстеме пайызды әкесінен өндіріп алу үшін құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланысты дәлелдеуі керек болады. Яғни бұл ҚР НжОт Кодексінің 171-бабы 2-тармағы бойынша жауаптылықты көздейді.
Енді алименттік қатынастардағы азаматтық-құқықтық жауапкершілікке келсек, ол ҚР НжОт Кодексінің 169-бап 5-тармағында көрініс табады. Яғни ол бапта,Баланың алимент төлеуден жалтарып жүрген ата-анасын іздестіру кезеңінде төленген, балаға Қазақстан Республикасының балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы заңнамасында белгіленген ай сайынғы жәрдемақы сомалары төленген сомалардың он пайызын бюджет кірісіне есептеу арқылы сол ата-аналардан өндіріп алынады.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік пен отбасылық-құқықтық жауапкершілік бірдей құндылықтарға ықпал ету арқылы (борышкердің мүлкіне) жұмыс істейтін болса да, оларды ажырата білу керек.
Мысалы, ҚР НжОт Кодексінің 169-бап 5-тармағы отбасылық-құқықтық жауапкершілік бола алмайды, себебі бұл бапта өндіріп алушы тарап ретінде мемлекет болып тұр және міндетті белгілері залал, құқыққа қайшы іс-әрекет, кінә және құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланыстолық сақталып тұр.
Сонымен жоғарыда айтылған 4 жауапкершілік түрі кей тұстарда бірдей жұмыс атқарағанымен, салааралық даралайтын белгілері оларды ажыратып тұрады.
Мысалы, қылмыстық - құқықтық жауапкершіліккінәлі адамның жеке басына әсер ету арқылыжұмыс істесе,әкімшілік - құқықтық жауапкершілік әкімшілік сипатта әсер ету арқылы жұмыс істейді, ал азаматтық-құқықтық жауапкершілік пен отбасылық-құқықтық жауапкершілік ортақ мүліктік құндылықтарға ықпал ету арқылы (борышкердің мүлкіне) жұмыс істейтін болса да, отбасылық-құқықтық жауапкершілікжауапкершілікке тарту үшін жеңілдетілген құрылымдық жүйемен ерекшеленеді. Яғни жауапкершілікке тарту үшін міндетті жауапкершілікке тарту үшін міндетті 2 белгі орын алса, соның өзі жеткілікті.
Тарауды қорытындылай отырып, Алименттік қатынастардағы борышкердің құқықтық жауапкершілігін жетілдірудің келесідей жолдарын ұсынамыз:
Әкімшілік құқықбұзушылық туралы заңнамаға ұсыныстар енгізу.Яғни Әкімшілік заңнама 669-1 бабы, яғни Алимент төлеуден жалтару деп жаңадан бап енгізіп, санкция ретінде 15 тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алуды енгізу қажет, ал айыппұл салуға тыйым салумыз қажет, себебі борышкерге айыппұл салсақ, оны тиімсіз жағдайға қалдырып, алдағы уақытта алимент төлеуге кедергі келуі мүмкін деп, тек ықпал ету шарасы ретінде әкімшілік қамаққа алу жазасын енгізіп отырмыз.
Қылмыстық заңнамананың баптарына өзгерістер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
M.S. Narikbaev atyndaǵy KAZGUU Universiteti АҚ ҚҰҚЫҚ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
KAZGUU
LAW SCHOOL
Қорғауға жіберілді
__________________2020ж
Бағдарлама басшысы
____________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары
Құқықтану - мамандығы 5В030100
Ғылыми жетекшісі:
Құқық Жоғары мектебінің аға оқытушысы
Асанов Азамат Ерланович
Орындағандар:
Арынбек Нұржігіт
Оңалбек Әлібек
Маденов Ислам
Нұр-Сұлтан, 2020
КЕЛІСІЛДІ БЕКІТЕМІН
С.Зиманов атындағы құқықтық Құқық Жоғары
және экономикалық зерттеулер Мектебінің директоры академиясының директоры з.ғ.к., доцент
PhD докторы ______ С. Г.Пен
_______________ М.М. Дауленов
___ ______ 2019 ж. ___ _______ 2019 ж.
дипломдық жобаға
ТЕХНИКАЛЫҚ ТАПСЫРМА
Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары
I. Жобаның өзектілігі, түпнұсқалығы және жаңалығының негіздері.
Қазіргі таңда қоғамдағы ең өзекті және шиеленісті тақырыптардың бірі алименттік міндеттемелердің орындалуы болып тұр. Алимент тек он сегіз жасқа толмаған балалардан өзге, қарт атааналар, еңбекке жарамсыз балалар және заңмен көзделген басқа да тұлғалар үшін төленетінін ескерсек, мәселенің шиеленісті спектрінің аумағының кең екенін байқаймыз.
Соттың немесе тиісті уәкілетті органның шешімі негізінде алынған атқарушылық құжаттардың орындалу тәртібі бойынша екі түрі кездессе, соның ең өзекті де, шиеленісті түрі алименттерді өндіріп алу бойынша атқарушылық құжаттар болып табылады. Алименттерді өндіру бойынша мәселені ушықтырып отырған сот орындаушыларының алименттерді өз өндірісіне алуына құлықсыздық танытуында. Оған көптеген себептер түрткі болса да, ең бастысы алимент төлеуші борышкерді жауаптылыққа тартудың құқықтық құралдарының толық жетілмеуінде. Осының салдарынан сот орындаушыларының қолдары жартылай байлаулы болып, екі ортада кәмелет жасқа толмаған балалардың, егде жастағы қарт ата-аналар мен алимент сұрауға заңмен құқылы өзге де тұлғалардың алименттік қажеттіліктері өтелмей жатады.
Егер алименттік-құқықтар қатынастарда зерттеулер жүргізген Шалғынбаева мен Стучканың еңбектерін қарастырсақ, алиментік қатынастар қоғамдық әлеуметтік қамтамасыз етудің жанама түрі ретінде көрініс табады.
Шыныменде, алиментті кәмелетке толмаған балалар, еңбекке жарамсыз қарт ата-аналар, еңбекке жарамсыз отбасының өзге де мүшелері және алимент төлеушіні кемінде 5 жыл баққан еңбекке жарамсыз үшінші тұлғалар алмаушы ма еді? Ал, аталмыш тұлғалардың барлығы қалай болғанда да мемлекеттік жәрдәмақы алуға мүдделі санаттағы топтың қатарына жатады.
Мысалы, 2020 жылға арналған нақтыланған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 8 сәуірдегі № 299 Жарлығына сәйкес, 2020жылғы жалпы шығындар 13,827 трлн теңге болады, ал жекелеген санаттағы азаматтарға әлеуметтік қамтамасыз ету мақсатындатөленетін сомманың көлемі 3,576 трлн теңгені құрайды. Бұл сомманың негізгі бөлігі жалғыз басты аналар үшін, еңбекке жарамсыздық туралы жәрдәмақыларға және басқа да түрлі санаттар бойынша төленеді.
Егер біз алиментті уақытылы төлеу туралы мәселені шешіп алсақ қаншама млрд теңгелерді, тіпті трлн теңгелерді сақтап қалар едік.
Дипломдық жобаның аталмыш тақырыбы атқарушылық құқық пен отбасы құқығының ең өзекті де, шиеленісті мәселесін көтеріп қана қоймай, экономикалық өзекті мәселені құқықтық реформалау арқылы шешуді ұсынады. Бұл тақырыптың осы қыры отандық ғылыми айналымда бұған дейін көтерілмеген, өз зерттеушілерін тосып тұрған тың тақырыптардың санатына жатады
II. Жобаның мақсаты.
Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдарын зерттеу.
III. Орындалатын жұмыстың көлемі, тәртібі және мерзімі.
1. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелері бойынша теориялық материалдарды және заңнамада бекітілген нормаларды зерттеу.
2. Кезең. Алимент өндіріп алу бойынша борышкерді жауаптылыққа тарту мәселелері бойынша соңғы 1 жылдағы сот тәжірибесін қарау.
3. Кезең.Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын салыстырмалы құқықтық зерттеу.
4. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелеріне заңнамада және тәжірибеде орын алатын өзекті мәселелерді анықтау.
5. Кезең. Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын дамыту мақсатында ұсыныстар жасау.
IV. Жобаның сапалы индикаторлары.
а) Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын толығымен қамту керек;
б) Конституция мен қолданыстағы заңнамаларға қайшы келмеу керек;
в) Берілетін ұсыныстар құқық шығару және құқық қолдану саласында сұранысқа ие болу керек.
V. Scrum-командасы.
1. Тұрақты жетекшілер: ғылыми жобаның жетекшісі Асанов Азамат Ерланович
2. Студенттер: Арынбек Нұржігіт, Маденов Ислам, Оңалбек Әлібек;
3. Тапсырыс беруші:магистрант Кианат Ерасыл
4. Тұрақты емес мүшелері: Оқытушылар АҚ және АІЖҚ кафедрасының доценті з.ғ.к. Абилова А.А.; Оқытушылар АҚ және АІЖҚ кафедрасының доценті PhD докторы Асылбекова А.А.
VI. Scrum-командасы мүшелерінің жауапкершілік матрицасы.
Түсініктеме: Scrum-команданың жауапкершілік матрицасы кесте түрінде,диаграммалар немесе басқа да үлгіде құрылуы мүмкін, жобының кезеңдерін жүзеге аыру үшін әрбір мүшенің қатысу деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Этаптардың атауы
Ғылыми жетекшінің Т.А.Ә.
Студенттің Т.А.Ә.
Тапсырысшы өкілінің
Т.А.Ә.
1-ші оқытушының
Т.А.Ә.
2-ші оқытушының
Т.А.Ә.
Рецензентің
Т.А.Ә.
1. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелері бойынша теориялық материалдарды және заңнамада бекітілген нормаларды зерттеу.
Р
И
К
К
NA
К
2. Кезең. Алимент өндіріп алу бойынша борышкерді жауаптылыққа тарту мәселелері бойынша соңғы 1 жылдағы сот тәжірибесін қарау.
Р
NA
К
NA
К
К
3. Кезең.Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын салыстырмалы құқықтық зерттеу.
Р
И
К
К
NA
К
4. Кезең. Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тарту мәселелеріне заңнамада және тәжірибеде орын алатын өзекті мәселелерді анықтау.
Р
И
К
NA
К
К
5. Кезең. Алименттік қатынастардағы борышкер жауапкершілігі институтын дамыту мақсатында ұсыныстар жасау.
Р
И
К
К
NA
К
Қысқартуларға түсіндірме:
Р- Жетекші
И-Орындаушы
К- Кеңесші
NA - Not Applicable (қолданылмайды)
VII. Жобаның аяқталу нысаны.
Жобаның атауы Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары.
Алиментті өндіріп алу кезіндегі борышкер жауапкершілігінің дамытуға ұсыныстар енгізу түрінде.
Ғылыми жетекшісі А.Е. Асанов
Студенттер Н.САрынбек, И.Маденов, Ә.Оңалбек
Тапсырысшы Кианат Ерасыл
Жеке құқық департаментінің
Доценті з.ғ.к. М.Н.Абилова
Жеке құқық департаментінің
доценті PhD докторы А.А. Асылбекова
Рецензент А.М. Ихсанғали
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
M.S. Narikbaev atyndaǵy KAZGUU Universiteti АҚ ҚҰҚЫҚ ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
KAZGUU
LAW SCHOOL
Арынбек Нұржігіт
Оңалбек Әлібек
Маденов Ислам
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдары
Ғылыми жетекшісі:
Құқық Жоғары мектебінің аға оқытушысы
Асанов Азамат Ерланович
Нұр-Сұлтан, 2020
Жоспар
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 9
Кіріспе 10
I. АЛИМЕНТТЕРДІ ӨНДІРІП АЛУ ТУРАЛЫ АТҚАРУ ҚҰЖАТТАРДЫ ОРЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 13
1.1 Борышкерден алименттерді өндіріп алу тәртібі 13
1.2. Алименттерді өндіріп алу туралы атқару құжаттарды орындау кезінде туындайтын мәселелер мен құқықбұзушылықтар. 18
1.3 Алименттік қатынастардағы борышкердің құқықтық жауапкершілігі. 23
II. АЛИМЕНТТІ ӨНДІРІП АЛУ КЕЗІНДЕ БОРЫШКЕРДІ ЖАУАПКЕРШІЛІККЕ ТАРТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ. 28
2.1 ҚР заңнамалары бойынша борышкерді жауапкершілікке тартудың алғышарттары мен құқықтық салдары. 28
2.2 Алимент төлемдері бойынша берешекті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың шетелдік тәжірибесі. 31
2.3 Борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдарын жетілдіру жолдары. 36
Ұсыныстар 40
Қорытынды 46
Қолданылған әдебиеттер тізімі 48
Қосымша 51
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
* ҚР - Қазақстан Республикасы
* РФ - Ресей Федерациясы
* ҚР АК - Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
* ҚР Атқарушылық іс жүргізу туралы, Сот орындаушылары туралы заң - ҚР Атқарушылық iс жүргiзу және сот орындаушыларының мәртебесi туралы заңы
* АПК - ҚР Азаматтық процестік кодексі
* ҚР ЖС - Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
* ҚР ӘҚБтК- ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексі
* ҚР НжОт
* АҚ - акционерлік қоғам
* ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
* ЖСО - жеке сот орындаушысы
* МАЭС-мамандандырылған ауданаралық экономикалық сот
* Өңірлік Палата - Жеке сот орындаушыларының Өңірлік Палатасы
* Атқарушылық іс жүргізудің мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйесі - АИС ОИП жүйесі
*
Кіріспе
Дипломдық жобаның өзектілігі:
Қазіргі таңда қоғамдағы ең өзекті және шиеленісті тақырыптардың бірі алименттік міндеттемелердің орындалуы болып тұр. Алимент тек он сегіз жасқа толмаған балалардан өзге, қарт атааналар, еңбекке жарамсыз балалар және заңмен көзделген басқа да тұлғалар үшін төленетінін ескерсек, мәселенің шиеленісті спектрінің аумағының кең екенін байқаймыз.
Соттың немесе тиісті уәкілетті органның шешімі негізінде алынған атқарушылық құжаттардың орындалу тәртібі бойынша екі түрі кездессе, соның ең өзекті де, шиеленісті түрі алименттерді өндіріп алу бойынша атқарушылық құжаттар болып табылады. Алименттерді өндіру бойынша мәселені ушықтырып отырған сот орындаушыларының алименттерді өз өндірісіне алуына құлықсыздық танытуында. Оған көптеген себептер түрткі болса да, ең бастысы алимент төлеуші борышкерді жауаптылыққа тартудың құқықтық құралдарының толық жетілмеуінде. Осының салдарынан сот орындаушыларының қолдары жартылай байлаулы болып, екі ортада кәмелет жасқа толмаған балалардың, егде жастағы қарт ата-аналар мен алимент сұрауға заңмен құқылы өзге де тұлғалардың алименттік қажеттіліктері өтелмей жатады.
Егер алименттік-құқықтар қатынастарда зерттеулер жүргізген Шалғынбаева мен Стучканың еңбектерін қарастырсақ, алиментік қатынастар қоғамдық әлеуметтік қамтамасыз етудің жанама түрі ретінде көрініс табады.
Шыныменде, алиментті кәмелетке толмаған балалар, еңбекке жарамсыз қарт ата-аналар, еңбекке жарамсыз отбасының өзге де мүшелері және алимент төлеушіні кемінде 5 жыл баққан еңбекке жарамсыз үшінші тұлғалар алмаушы ма еді? Ал, аталмыш тұлғалардың барлығы қалай болғанда да мемлекеттік жәрдәмақы алуға мүдделі санаттағы топтың қатарына жатады.
Мысалы, 2020 жылға арналған нақтыланған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 8 сәуірдегі № 299 Жарлығына сәйкес, 2020жылғы жалпы шығындар 13,827 трлн теңге болады, ал жекелеген санаттағы азаматтарға әлеуметтік қамтамасыз ету мақсатындатөленетін сомманың көлемі 3,576 трлн теңгені құрайды. Бұл сомманың негізгі бөлігі жалғыз басты аналар үшін, еңбекке жарамсыздық туралы жәрдәмақыларға және басқа да түрлі санаттар бойынша төленеді.
Егер біз алиментті уақытылы төлеу туралы мәселені шешіп алсақ қаншама млрд теңгелерді, тіпті трлн теңгелерді сақтап қалар едік.
Дипломдық жобаның аталмыш тақырыбы атқарушылық құқық пен отбасы құқығының ең өзекті де, шиеленісті мәселесін көтеріп қана қоймай, экономикалық өзекті мәселені құқықтық реформалау арқылы шешуді ұсынады. Бұл тақырыптың осы қыры отандық ғылыми айналымда бұған дейін көтерілмеген, өз зерттеушілерін тосып тұрған тың тақырыптардың санатына жатады.
Зерттеудің объектісі:Атқарушылық өндіріс аясындаалименттерді өндіріп алу бойыншаборышкерлерді жауаптылыққа тартуын қамтитын құқықтық қатынастар.
Зерттеудің пәні:Алименттерді өндіру бойынша борышкерлердің жауаптылығын қамтитын нормалар жиынтығы.
Дипломдық жобаның мақсаты: Алиментті өндіріп алу кезінде борышкерді жауапкершілікке тартудың құқықтық құралдарын зерттеу.
Аталмыш мақсатқа жетуді қамтамасыз ету үшін келесі міндеттер қойылды:
Атқарушылық іс жүргізудегі алимент ұғымына теориялық-практикалық қолданыстағы материалдарды пайдаланып талдау жасау;
Атқарушылық іс-жүргізудегі әкімшілік жауаптылыққа талдау жасау;
Атқарушылық іс-жүргізудегі қылмыстық жауаптылыққа талдау жасау;
Алимент өндіру кезіндегі борышкерді жауаптылыққа тартуға байланысты тәжрибиені зерттеу;
Дипломдық жоба аясында алимент өндіру бойынша борышкерді жауаптылыққа тартудың өзіндік ұсыныстар ұсыну;
Жобаның ғылыми жаналығы және тәжірибелік маңызы: Алименттік өндіріп алу бойынша атқарушылық құжаттардың өзектілігінің жыл санап артуы, оның орындалуын қамтамасыз етудің құқықтық құралдарына деген сұранысты арттыруда. Алименттік өндіріп алу бойынша борышкер жауаптылығының құқықтық құралдарын практикалық материалдарды падалана отырыпзерттелуі - алименттік атқарушылық құжаттардың шиеленісті мәселесінің жаңа бір шешіміне алып келеді. Атқарушылық құқық саласында бұл тақырып бұрын соңды мұндай дәрежеде практикамен тығыз зерттелмеген.
Жобаның зерттеу әдістері: жалпы ғылыми зерттеу әдістері, салыстырмалы-құқықтық, құқықты талдау, саралау, функционалдық-жүйелілік, индустриалды талдау және т.б. әдістер қолданылды. Жобаның теориялық негізі:Атқарушылық құқықтың теориялық негізі мен практикада Республикалық Палатамен ұсынылған әдістемелік-қолданыс материалдары және басақа да құқықтық ғылым салаларының еңбектері қолданылды. Дипломдық жобаның нормативтік негізі: Атқарушылық iс жүргiзу және сот орындаушыларының мәртебесi туралы ҚР 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 261-IV Заңы,Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ, ҚР Қылмыстық кодексi ҚРКодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. Сот актілерін орындамағаны үшін жауаптылық туралы ҚР Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 19 желтоқсандағы N 12 нормативтік қаулысы. және т.б. Жобаның құрылымы: жоба кіріспеден, екі бөлімнен, бес тараудан және қайнар көздер тізімінен тұрады.
I. АЛИМЕНТТЕРДІ ӨНДІРІП АЛУ ТУРАЛЫ АТҚАРУ ҚҰЖАТТАРДЫ ОРЫНДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
4.1 Борышкерден алименттерді өндіріп алу тәртібі
Алимент (alimentum латын тілінен аударғанда тамақтану, питание) - ол, ақшалай немесе мүлік нысанында ерлізайыптылардың біреуінің екіншісіне, атаананың кәмелетке толмаған балаға, кәмелетке толған баланың қарт атаанасына және басқа да отбасы мүшелерінің арасында міндетті төленетін қаражат түрі.
Алименттік қатынастар сонау Рим дәуірінің өзінде белгілі болған және ол кезде алименттік міндеттеме деп аталған.
Рим құқығы бойынша алименттік міндеттемелер жақын туыстар арасында болды. Сәйкесінше, бала алдындағы алименттік міндеттеме ең алғаш болып әкенің мойнына жүктелді, одан кейін ананың және кейіннен әкелік және аналық туыстық қатынас бойынша туыстарға, ал атаана алдындағы алименттік міндеттеме де балаға жүктелді. Алайда Рим құқығы некесіз туылған бала мен әке арасындағы алименттік міндеттемені белгілі бір уақыт арасында мойындамады. Бірақта, кейіннен қалыптасқан Рим сот практикалары некесіз туылған баланың алдында әкенің алименттік міндетін мойындағанын көрсетеді.
Ежелгі Русь құқығы бойынша, тек ХV-ХVІ ғғ. бастап отбасы ішіндегі құқықтық міндеттемелер заңи көрініс таба бастады, яғни балаларды көмекке мұқтаж атааналарын асырауға міндетті етіп қойған. Алайда бұл реформалар алименттік емес, мұрагерлік сипатта болған. Себебі, атаанасын өмірінің соңына дейін қамтамасыз етпеген балалары олардың мұраларына иелік ете алмай қалушы еді.
XVIIIғ-ХХ ғ.алғашқы жиырма жылдығында Ресей құқығы отбасы ішіндегі алименттік міндеттемелерге назар аудара бастады, алайда бұл міндет әзірше тек әкенің мойнына жүктелді.
ХХ ғ басында кеңес билігінің орнауымен, бұзылмайтын некелердің кезеңіне нүкте қойылды. Себебі бұл уақытқа дейін неке тек екі жақтың ортақ келісімі бойынша ғана бұзылатын еді. Ал, енді бұдан былай неке ерлізайыптылардың тек біреуінің бастамасы бойынша бұзылады және неке бұзуға не түрткі болғандығы жайлы себеп келтіруге міндетті емес болды. Әрине, мұндай нормалардың заңнамаға енгізілуі екі ортада қалатын балалардың мүддесін қорғайтын заңды тетіктерді қажет етті.Осылайша КСРО аумағына қазіргі таңдағы алименттік қатынастар қалыптасты.
Алименттік міндеттемелер институты Қазақ даласында да ұзақ уақыттар бойы қалыптасты.
Ертеден келе жатқан Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы және Әз Тәукенің Жеті жарғысы алименттік міндеттемелерді толықтай қамтамасыз етпеді. Тек ер адам әйелімен ажырасқан кезде оған артынан келген дүниесін қайтарумен ғана шектелді.Тіпті Ресей патшалығының билігі орнаған сәттің өзіндеде Қазақ даласында алимент төлеу инмтитуты орнамады.
Егер тарихқа көз жүгіртетін болсақ, алименттік қатынастар туралы заңнаманың өзгеруімен, қоғам арасында алимент төлеу туралы түсінікте өзгеріп отырған. Мысалы, П.Стучканың айтуы бойынша, 20-жылдары алименттік міндеттемені әлеуметтік қамсыздандырудың бір түрі деген пікір кең таралған екен. Тіпті әлеуметтік қамсыздандырудың дамуы алименттік міндеттемелерді біртебірте ысырып тастайды деген түсінік болған. З.З.Шалғынбаева өзінің магистрлік диссертациясының авторефератында : Алимент туралы ой пікірлер бірнеше мәрте өзгеріп тұрған. ХХ ғ. 20-жылдары әлеуметтік қамтамасыз ету дами бастаса, алименттік міндеттемелер тіпті ұмытылады деген тұжырым болған...
Тәуелсіздік алуымызбен алимент төлеу конституциялық міндет (ҚР 1993 ж Конституциясы 51-бап, 1995 ж Конституция 27-бап) дәрежесіне көтерілді. Елімізде алимент төлеудің маңызы артқан сайын, оны өндірудің жаңа оңтайландырылған құралдарын жасауға назар аударыла басталды.
Жеке сот орындаушыларың Республикалық палатасының Басқарма Төрағасының 2019 жыл 31желтоқсандағы №02-0231-121 бұйрығы бойынша алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттарды орындаудың тәртібін айқындаушы Нұсқаулық жасалынды.
Алимент төлеу еркін түрде немесе сот тәртібімен жүзеге асырылады.
Еркін түрде алимент төлеу тараптардың келісімімен немесе Алимент төлеу туралы келісім жасау арқылы жүзеге асады. Егер тараптар арасында келіспеушілік орын алса сотқа жүгіне алады.
Сот тәртібімен өндіру бойынша алимент өндіруші сотқа тиісті арызымен жүгінеді. Алимент өндіру туралы Соттың тиісті шешімі шыққан соң, Өндіріп алушы сот шешімін немесе атқарушылық парақты алып жақын маңдағы Жеке сот орындаушысына немесе жергілікті Өңірлік Палатаға жүгінеді.
Атқарушылық іс жүргізу заңының процессуальдық нормалары сақталған түрде Жеке сот орындаушысы алимент өндіру туралы атқарушылық іс қозғайды және борышкерді тиісті атқарушылық іс қозғалғаны жөнінде хабарландырады.
Бұдан кейінгі ЖСОның әрекеті 1-суретте көрсетілген ЖСО Республиалық Палата тарапынан жасалынған алгоритм бойынша жүзеге асады.
Ал, АІЖжСОМ туралы заң бойынша алимент бірінші кезекте жалақыдан немесе басқа да табыс көздерінен өндірілуі керек.
Егер жалақысы болмаған жағдайда, ҚР АІЖжСОМ туралы заңының 99-бабына сәйкес, Алимент төлемдерін жалақыдан немесе өзге де табыстардан үш ай бойы өндіріп алу мүмкін болмаған жағдайда сот орындаушысы осы Заңның 32-бабына сәйкес атқарушылық құжаттардың орындалуын қамтамасыз ету шараларын қолданады және осы Заңның 61-бабына сәйкес өндіріп алуды қолдануға болмайтын мүлікті қоспағанда, борышкердің мүлкіне өндіріп алуды қолданады.
Мүлкінен өндіріп алу алименттік атқарушылық құжаттар бойынша тек бір реттік орындалатын атқарушылық қамтамасыз ету шарасы болып табылады.
Ал, жекелеген санаттағы азаматтардан келесідей тәртіппен өндіріліп алынады:
Зейнеткерлер. Зейнеткерлерден алимент Зейнетақы туралы заңға сүйеніп тұрып өндіріліп алынады. Яғни заңның 23-бабындазейнетақыдан ұстап қалу атқарушылық iс жүргiзу тәртiбiмен жүргізілуі мүмкiнжәне зейнетақының 50 пайыздан астамын ұстап қалуға болмайды деп көрсетілген.
Бас бостандығынан айыру мекемелеріндегі борышкерлерден де алимент бойынша берешік өндіріліп алынады. Олардан ең алдымен ҚР Қылмыстық-атқару кодексінің 122-бабына сәйкес, жалпы тәртіпте, табысының елу пайызына дейін өндіріліп алынады. Егер түрмеде жатып, еш табысы болмаса, ҚР НжОт Кодексінің 169-бабы 3-тармағына сәйкес, алимент мөлшері әр айға бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде анықталады.
Мүгедектерден. Мүгедектерден де алимент өндіріледі, алайда өндіру кезінде олардаң қай санаттағы мүгедек екені маңызды. Егер І-санаттағы мүгедек болса, ҚР АІЖжСОМ туралы заңның 98-бабы 5-тармағына сәйкес алимент өндірілмейді.
Ал егерІІ немесе ІІІ-санаттағы мүгедектерден алимент өндіріледі, алайда Мүгедектік бойынша жәрдемақылар туралы заңның 7-бабына сәйкес, мүгедектік бойынша берілетін жәрдемақының 25 пайыздан аспайтын мөлшерінде ғана өндіріледі.
Жеке кәсіпкерлер.Жеке кәсіпкерлерден Салық Кодексімен көзделген салықтарды төлеу барысында ұсынылатын Салықтық декларация бойынша анықталады. Яғни олардан барлық табысының тиісті бөлігі өндіріліп алынады.
Шет ел азаматтарынан.Шет ел азаматтарынан алимент өндіру біраз қиыншылық тудырады. Себебі бұл салада алименттің тағдыры алимент өндірілетін тараптардың тұратын мемлекеттерінің халықаралық конвенцияны ратификациялағаны маңызды.
Жұмыссыз борышкерден. Бұл жағдайда жеке сот орындаушы жұмыссыз адамға жұмыс ұсынады, және жұмысқа тұрған кезде, борышкердің жалақысынан өндіріп алу жүргізіледі. Бірақта практикада кездескендей, жұмыс ұсынылған борышкерлердің 80 пайызы Жеке сот орындаушы ұсынған жұмысты атқарғысы келмейді, сондықтан жұмыссыз және өз атына тіркелген ешқандай мүлі жоқ адамдардан алимент өндіріп алу жеке сот орындаушыларға қиындық туындатады. Яғни жеке сот орындауышы бұндай жағдайда ешқандай әрекет жасай алмайды.
Егер алимент төлеуші тұлға ТМД елдерінде тұратын болса, 1993 ж Минск конвенциясы бойынша және 2002 ж Кишинев конвенциясы бойынша алимент өндіріп алуға жол ашылады.
Ал, егер борышкер алыс шет елде тұратын болса, іс қиындай түседі. Себебі ҚР бұл бағытта алимент өндіру бойынша халықаралық конвенцияға қосылғанымен, бұл конвенция барлық мемлекеттер тарапынан ратификацияланбаған. Алайда, Германия мемлекетімен халықаралық құқықтық қатынастар жақсы дамыған болғандықтан алиментті осы елдегі борышкерден өндіру жеңіл тиеді. Оған 1996 ж қазақ-неміс делегацияларының қол жеткізген құқықтық құжаты өз әсерін тигізеді.
Тарауды қорытындылай отырып, алимент өндіру тәртібін жетілдірудің жолы ретінде келесідей тұжырымдар ұсынамыз:
ҚР Атқаруышылық іс жүргізу және жеке сот орынауышларының мәртебесі туралы заңына жеке сот орындаушыларға тұрақты жұмысы жоқ және жеке сот орындаушы ұсынған жұмысты атқармай жүрген борышкерді жұмыспен қамту орталығына ұсына отырып, мәжбүрлі еңбекке тартуға құқық беруді ұсынамыз.
Яғни ҚР АІЖжСОМ туралы заңның 126-бабына 1-1 тармағын енгізуді. Яғни ол тармақ, ЖСОға борышкерді мәжбүрлі еңбекке тарту үшін сотқа жүгінуіне құқық береді.
ҚР Еңбек Кодексінің 7 бабында мәжбүрлі еңбекке тыйым салынған деп көрсетілген, бірақта осы бапта заңда өзгеше көзделмесе мәжбүрлі еңбекке тартуға тыйым салынған делінген. Ал ҚР Конституциясында Мәжбүрлі еңбекке соттың шешімімен де тартылуы мүмкін деп көрсетілген, ал біздің жағдайда мұндай норманы енгізу борышкер құқығын шектемейді, себебі борышкерді мәжбүрлі еңбекке тартып-тартпау мәселесін сотқа шешеді, ал ЖСО тек ұсыныз енгізеді.
1.2. Алименттерді өндіріп алу туралы атқару құжаттарды орындау кезінде туындайтын мәселелер мен құқықбұзушылықтар.
Қазіргі таңда алименттік қатынастардағы ең өзекті мәселелердің бірі - ол, алимент өндіру жайлы мәселелер.
Прокуратура органдарынаның жүргізген зерттеулеріне сәйкес, тек 2011-2015жж арасының өзінде алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттар 135 586-дан 279 386-ға өскен.
Тіпті 2014 жылы британдық ресми Economist журналының нұсқасы бойынша Қазақстан ажырасу бойынша әлемдегі бірінші ондыққа енген.
370 480 кәмелетке толмаған балаға алимент төлеу туралы 279 386 атқарушылық істің 51 873-і ісі аяқталған және оның 7 107-сі ғана толық орындалған, ал 33 073 іс орындаусыз қайтарылған және 11 693 іс тоқтатылған.
Әділет Министрлігінің мәліметі бойынша алимент бойынша төленбеген берешік 1,8 млрд. теңгеден асып кеткен.
Алимент өндіріп алу бойынша мәселелер алименттік құқықтық қатынастың қатысушы тараптарының әрбірінен көрініс табады.
Қазіргі таңдағы бұл бағыттағы басты мәселе - жеке сот орындаушыларының құлықсыздық танытуында.
Оған көптеген себептер түрткі болады. Мысалы:
Алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттардың құқықтық табиғаты. Алименттік атқарушылық құжаттар - алимент алушы кәмелетке толмаған бала он сегіз жасқа дейін, егер күндізгі бөлімде оқитын болса жиырма бір жасқа толғанға дейін өндіріп отырылуын қадағалауды талап етеді.
Алимент өндіру туралы атқарушылық құжаттардың көлемі. Нұр-Сұлтан қ. ЖСО Өңірлік Палатасында 250 ден астам ЖСО бар. Алайда соның өзінде, жыл ішіндегі бір ЖСО ның өндірісіне 60-70 ке жуық алимент өндіру туралы атқарушылық құжат келіп түседі.
ЖСО ның еңбек ақысының мөлшері. Алимент бойынша атқарушылық құжаттар, егер 3 ай бойы орындалмаған болса немесе борышкердің тұрақты табысы, мүлкі болмаса ЖСО ның еңбек ақысы 15 АЕК құрайды. Ал егер алименттік атқарушылық құжаттар мерзімді орындалып тұрса, тіпті тоқсанына 1 АЕК ғана алады.
Қазіргі отандық атқарушылық іс жүргізу туралы заңнама ЖСО-ларға алименттік атқарушылық құжаттарды өз өндірісіне алуға ынталандырушы құқықтық жағдай жасамаған.
Осы жерде Батыс әлемінің даналығы еске түседі, жақсы көру міндеттен үстем тұрады. Яғни бір жұмысты міндетті болғаны үшін жасағаннан, оны қызығып жасасың анағұрлым өнімді болады дегені.
Алимент өндіру бойынша кейінгі жиі мәселе туғызатыны-ол, борышкер тарапы.
Бас Прокуратурамен 981 алимент төлеушіден алынған сауалнамаға сәйкес, келесідей басты мәселер анықталған:
Борышкердің алимент төлемеуінің объективті себептері:
Тұрақты жұмысы мен табысы жоқ;
Бас бостандығынан айыру мекемелерінде болғаны үшін;
Жұмыс берушінің кінәсі бойынша жалақы алмай отыр;
Жұмыс істемейді, себебі өзі кәмелетке толмаған ата-ана;
Жұмысқа жарамсыз;
Борышкердің алимент төлемеуінің субъективті себептері:
Өндіріп алушыға деген жеке көзқарасы (әйеліне немесе алимет алушы тұлғаға);
Алиментке төленген сомманың дұрыс бағытта жұмсалатынынасенбейді;
Алимент төлеудің процедурасын білмейді;
Алименттің мөлшерімен келіспейді.
Республика аумағындағы жергілікті орташа айлықтың көрсеткіші аймақтар арасындағы теңсіздігі (Батыс аймақтар мен Нұр-Сұлтандағы орташа жалақы басқа аймақтардан үлкен ерекшілік туғызады) алимент мөлшерін белгілер кезде мәселелер туғызады.
Келесі мәселе Құзыретті органдар мен өндіріп алушы тарапынан туындайды.
Алимент алу үшін сотқа кәмелетке толмаған баланың ата-анасы ғана емес, олардың өкілдері де беретінін ескерсек, мысалы, жетім балалар үшін сол мекеменің жауапты адамы сотқа шағым беруі тиіс, дер кезінде алимент алу үшін сотқа шағымдар келіп түспей жатады.
Бұл қатынастың кезекті өзекті мәселесі ЖСО Өңірлік Палатасының төңірегінде орын алады.
Себебі алимент өндіру туралы алименттік құжаттар уақытылы орындалмай жатса немесе ЖСО әрекетсіздік танытса алимент өндірушінің бірінші жүгінетін орны ЖСО Өңірлік Палатасы болып табылады. Тіпті басқа мемлекеттік органдарға жүгінгеннің өзінде олар өтінішті ЖСО Өңірлік Палатасына жолдайды. ЖСО Өңірлік Палатасы алимент өндірушілердің арыздарын қарағанмен, оларды шешуүшін Өңірлік Палатаның құзыретінде құқықтық құралдар жеткіліксіз болып келеді.
Практика жүзінде алимент өндіруші Өңірлік Палатаға құқықбұзушылықты көрсетіп тұрып өз шағымын жіберсе Өңірлік Палата бұған екі түрде ғана жауап қатады.
Біріншісі, ЖСОмен телефон арқылы байланысып, құқықбұзушылықты тоқтатуды немесе жанама жолын ұсынады.
Екіншісі, егер бірінші жол еш нәтиже бермесе, арызданушыға ҚР АІЖжСОМ туралы заңның 162-бабын сілтеп жауап жазады. Яғни бұл бапта Өңірлік Палатаның құзыреті көрсетілген және осы бапқа сәйкес Өңірлік Палата ЖСОны белгілі бір іске мәжбүрлей алмайды деген.
Өңірлік Палатаның нұсқаулары ЖСО үшін тек (рекомендательный характер) ұсыныс беруші сипатта ғана болады.
Тек ЖСО белгілі бір дәреже құқықбұзушылық жасаған сәтте және ол белгілі дәрежеде құқықтық салдар туғызғаннан кейін ЖСОның жеке басына байланысты Кезектен тыс тексеріс жасай алады.
Яғни Өңірлік Палатаның бар құзыреті тек құқықбұзушылық орын алып болған соң ғана құқықтық күшке енеді.
Алимент өндіріп алу кезіндегі құқықбұзушылықтар алимент өндіріп алу кезіндегі мәселелерден артық болмаса кем қиыншылық келтірмейді.
Бұл бағыттағы құқықбұзушылықтар ең алдымен борышкер тарапынан жасалынады.
Алимент өндіру борышкердің табысы негізінде есептелінетін болғандықтан, борышкер өз табысын жасыруға немесе азайтып көрсетуге тырысады.
Бұл бағыттағы құқықбұзушылықтар ресми табысы жоқ немесе табысы тұрақты емес борышкерлер тарапынан жасалынады.
Тіпті практикада келесідей жағдай орын алған. Нұр-Сұлтан қ. ЖСО Өңірлік ПалатасынаБ. деген борышкерге байланысты алимент өндіру туралы атқарушылық құжат келіп түседі. Өндіріп алушының берген мәліметі бойныша Б. деген борышкер анасының жеке компаниясында жұмыс істейді және алимент өндіру туралы сот шешімі шыққаннан соң анасы Б. деген борышкердің жалақысын қолдан 42 мың деп белгілеп берген.
Өңірлік Палатаға жиі шағым жасалатын құқықбұзушылықтар - ол, ЖСО тарапынан жасалатын құқықбұзушылықтар.
Атқарушылық іс жүргізу заңнамасы бойынша алименттік міндеттемелерді қамтамасыз ету үшін ЖСО борышкердің есеп шоттарына, мүлкіне тыйым сала алады.
Борышкердің есеп шоттарына тыйым салар кезде есеп шотқа ақша қайдан келіп жатқаны және тағы қандай ЖСО аталмыш есеп шотқа тыйым салғанын ескермей жатады.
Осы жылдың басында Нұр-Сұлтан қ. ЖСО Өңірлік Палатасына борышкер Г.С. Мырзашеваның ЖСО Е.А. Айтжановаға қатысты арызы келіп түсті. Арызда борышкер ЖСО ның тыйым салуға жатпайтын есеп шотқа тыйым салғанын айтады. Ал, ЖСО есеп шоттың айналымына байланысты Банктен жеткілікті мәлімет ала алмағанын айтады. Бұл кейсте басты кінә банктен болған, яғни Банктер және банктік қызмет туралы заңның 50-бап 7-тармақ з-тармақшасындағы міндеттемесін тиісінше орындамаған және ЖСО ға есеп шоттың айналымы жайлы мәлімет бермеген, яғни ақша қандай көзден түсетіні жайлы.
Келесі құқық бұзушылықтардың түрі ретінде, борышкердің лауазымды адам болуы, яғни практикада борышкерлер прокуратура және тағыда басқада мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғалары болып табылады, және олар өзінің лауазымдарын пайдалана отырып, жеке сот орындаушыға қысым жасау арқылы алимент борышын төлеуден жалтарады және соның салдарынан өндіріп алуышы алимент бойынша берешектірін өндіріп ала алмайды.
Және қазіргі таңда практикада орын алып отырған құқықбұзушылықтардың бірі ретінде, борышкердің өз атындағы мүліктерін өндіріп алушы, алимент төлеуді талап еткен сәтте жақын туыстарының атына немесе жаңадан некеге тұрған әйелінің атына аударып жіберуін айта аламыз, яғни бұл дегеніміз борышкер қымбат көлікпен, алтын сағат және басқада қымбат заттармен жүреді, бірақ та жеке сот орындаушы сол борышкерден алимент өндіріп алу әрекеттерін жасау кезінде, ресми түрде оның атында ешқандай мүлік жоқ екендігі белгілі болып, ол алимент төлеуден жалтарып кетеді, Нұр-Сұлтан қаласының ЖСО өңірілік палатасында тәжірбе өту барасында осындай табиғатты істер кездескен, яғни азаматша өңірлік палатаға өтініш жазып, өтінішінде оның бұрынғы күйеуі, алимент төлемеу үшін өзінің атындағы барлық мүлкін ол алимент төлеуді сұраған сәтте өзінің жаңадан отау құрған жұбайының атына аударып жібергені туралы айтты және өндіріп алушы жеке сот орындаушыларға алимент өндіріп алу туралы арыз жазған сәтте, ресми түрде бұрынғы күйеуінің атында, яғни борышкердің атында ешқандай мүлік жоқ, ал бірақ ол өте қымбат көлікпен жүреді, бірақ ол көлік әйелінің атиында екені белгілі болды, яғни бұл жерде өндіріп алушының арызында ол сол борышкерді жауапкершілікке тартуды сұраған болатын, ал бірақ палата қызметкерлері бұл борышкердің әрекеттерінде жауапкершілікке тарту үшін ешқандай құқықбұзушылық белгілері жоқ екендігін алдыға тарта отырып, арызын қабылдаудан бас тартқан болатын, яғни бұл жерде борышкердің өз мүлкін жасыруын алимент төлеуге кедергі болып отыруын айтақымыз келді.
Тарауды қорытындылай отырып, Алиментөндіру кезінде туындайтын кейбір мәселелер мен құқықбұзушылықтарды шешудің келесідей жолдарын ұсынамыз:
ЖСО ның алименттік атқару құжаттарын орындауға ынталандыру.Алименттік міндетттемелерді орындағаны үшін ЖСО еңбекақысы мемлекет тарапынан төленетінін ескерсек, 15 АЕК немесе тоқсанына 1АЕК тым аз деп есептейміз. Алименттік атқару құжаттарын орындағаны үшін ЖСОның қызметі үшін ақысының тиімді мөлшерін белгілеу қажет. Ол үшін ЖСО Республикалық Палата өкілдері мен Қаржы Министрлігінің жауапты өкілдері бірге жұмыс істеуі керек.
Борышкердің мәмлелерін жарамсыз деп тану(Реституция).Яғни бұл жоғарыда аталып кеткендей егер борышкер алимент төлеуден жалтару үшін өз атындағы мүліктерін жасыру үшін, өз атындағы мүліктерін жақын туыстарының атына немесе жаңадан отау құрған жұбайының атына аударғаны белгілі болса, сот бұл жерде ҚР АК 159 және 160 баптарын негізге ала отырып, қулықпен жаслаған жалған мәмлені жарамсыз деп тануы қажет, бұл ежелгі рим құқығында реституюция деп аталған. Біздің жағдайда да жеке сот орындаушы немесе өнідіріп алушы Атқарушылық іс жүргізу барасында борышкердің жалған және кулықпен жасалған мәмлелерін жарамсыз деп тану өтінішін қабылдауы тиіс.
1.3 Алименттік қатынастардағы борышкердің құқықтық жауапкершілігі.
Алименттік қатынастардың ерекше әлеуметтік маңыздылығы, алимент алушылардың құқықтары мен мүдделерінтиісті дәрежеде қорғайтын құқықтық құралдарды талап етеді. Бұлай деуіміздің себебі, алимент негізінен кәмелетке толмаған балаға және еңбекке жарамсыз отбасы мүшелеріне тағайындалады. Ал, мұндай адамдар тобы тиісті дәрежеде құқықтық қорғауды талап етеді.
Алименттік қатынастардағы борышкердің жауапкершілігі көршілес Ресейде кеңірек зерттелген.
Н.С.Малеин өз еңбегінде: жағымсыз салдарлардың барлығы құқықтық жауаптылықты тудырады дейді. Алайда оның пікірі өзге жерлестері тарапынан қолдау таба көрмеді.
Себебі, олай болсатек кінә болған жерде ғана жауапкершілік болады деген құқықтық аксиома қайда қалады?
Ал, Звягинцева санкция деген сөзге анықтама бере отырып, құқықтық жауапкершілікке жаңа бір түсінік береді. Яғни, санкцияны әрі жауапкершілкке тарту шарасы, әрі қорғау шарасы ретінде қарастырады.
Бұл жерде Ромовскаяның пікірі айқын, әрі нақты бір бағыт ашып берді. Ол, сот бір тарапты жауапкершілікке тарту арқылы, келесі бір тараптың құқықтарын қорғайды дейді.
Яғни осы тұстан біз борышкердің құқықтық жауапкершілігін жетілдіру арқылы алимент алушылардың, яғни отбасының аз қорғалған мүшелерінің құқықтарын қорғауды жетілдіреміз.
Тіпті, Ресейлік Муратова борышкердің құқықтық жауапкершілігі алименттік қатынастардың ең маңызды қозғалтқыш механизмі деп санайды. Оны келесі сөзінен білеміз.
Алименттік міндеттемелер оның шығу негіздеріне қарамастан, құқықтар мен міндеттерді туғызады және орындалуы мен жүзеге асуы құқықтық жауапкершілік шараларымен жүзеге асады.
Дәстүрлі құқықтық қалыптасқан қоғамдық сана бойынша алименттік міндеттемелердің 3 түрі бар, яғни олар: азаматтық, әкімшілік және қылмыстық. Алайда Муратова өз мақаласында алименттік жауапкершіліктің 4 түрін ашып көрсетеді.
Біздің құқықтық жүйе Ресейлік құқықтық жүйемен егіз екенін алсақ, және онымен қоса ҚР және РФ неке және отбасы заңнамасы бір ортақ негіздер мен принциптерге сүйеліп жазылғанын қоссақ Муратованың зерттеулері ҚР заңнамасында қамтиды деп айта аламыз.
Сонымен алименттік қатынастарда борышкердің негізгі 4 жауапкершілігі бар. Олар - қылмыстық, әкімшілік, азаматтық және отбасылық - құқықтық жауапкершілік. Бұл жауапкершілік түрлері жайлы Муратова, олар бірін-бірі қайталамайды, қайта олар бірін-бірі толықтырып тұрады деп жазады.
Тіпті Чечина өз еңбегінде әр құқықтық сала өзіне тән құқықтық жауапкершілікпен ерекшеленеді, бұл - құқықтық салалардың жеке-даралығының көрсеткіші деп көрсеткен, ал бұл отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің жеке-даралылығына сілтейді.
Сонымен, қылмыстық жауапкершілік - ол, кінәлі адамның жеке басына әсер ету арқылы жауапкершілікке тартуды көздейді және ол ҚР ҚК 139-бабымен көрініс табады. Мысалы, ҚР ҚК 139-бабының санкциясыжауапты адамды алты айға дейін қоғамдық жұмыстарға тартуды немесе 2 жылға дейін бас бостандығынан айыруды немесе шектеуді көздейді.
Ал, әкімшілік жауапкершілік әкімшілік сипатта әсер етеді, яғни ол адамның жеке басына әсер етуші және мүлкіне әсер етуші элементтерді қоса қамтиды және ол ҚР ӘҚБтК 669-бабымен көрініс табады.
Мысалы, ҚР ӘҚБтК 669-бап 1-бөлімінің санкциясы, жеке тұлғаларға - бес айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға не бес тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алуға, лауазымды адамдарға, жекеше нотариустарға, жеке сот орындаушыларына, адвокаттарға - жиырма айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға немесе бес тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алуға алып келеді.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік болса, адамның жеке басынан гөрі, құқықбұзушының мүліктік құндылықтарына ауыртпалық салу арқылы әсер етеді. Яғни құқықбұзушының жеке басына оның мүлкі арқылы әсер етуді көздейді. Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің басты міндеті - ол, жапа шегушінің бастапқы мүліктік жағдайын қалпына келтіру.
Осы тұста отбасылық-құқықтық жауапкершілік пеназаматтық-құқықтық жауапкершіліктің ұқсастығы көрінеді. Аталмыш азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің міндетін отбасылық-құқықтық жауапкершілікпен де қамтамасыз етсе болады. Мысалы, Алимент төлеу туралы келісімде шығындарда өтеу туралы ережені қамту арқылы.
Сонымен Азаматтық-құқықтық жауапкершілік пен отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің ерекшеліктеріне келелік.
Отбасылық-құқықтық жауапкершілік тек Отбасылық құқықтық қатынастардың тараптарына қолданылады және ҚР НжОт Кодексінің 171-бабы бойынша заңды түрде немесе Алимент төлеу туралы келісімді жасау арқылы келісімді түрде болуы мүмкін.
Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің міндетті белгілері: залал, құқыққа қайшы іс-әрекет, кінә және құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланыс.
Ал, Отбасылық-құқықтық жауапкершілікте міндетті белгі: құқыққа қайшы іс-әрекет және кінә. Қосымша белгілі ретінде залалжәне құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланыс қамтылады.
Отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің міндетті белгілері алименттік қатынаста құқықбұзушылық орын алған кезде көрінеді, яғни құқыққа қайшы іс-әрекет(алимент төлеуден жалтаруы) және кінә(құқықбұзушының өзінің іс-әрекетіне деген психологиялық қатысы).
Мысалы, ҚР НжОт Кодексінің 171-бабы 1-тармағы бойынша борышкердің кінәсінен берешек пайда болған кезде кінәлі адам алимент алушыға кешіктірген әрбір күні үшін төленбеген алимент сомасының оннан бір пайызы мөлшерінде тұрақсыздық айыппұлын төлейді.
Жоғарыдағы жауапкершілік міндетті белгі ретінде залалменқұқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланысты қажет етпейді. Сондықтан ол азаматтық-құқықтық жауапкершілік бола алмайды.
Ал, Отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің қосымша белгілеріне мысал келтірсек, мысалы, тиісті мерзімде баланың әкесінің алимент төлемеуі салдарынан баланың анасы үстеме пайызға ақша алатын болса, сол үстеме пайызды әкесінен өндіріп алу үшін құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланысты дәлелдеуі керек болады. Яғни бұл ҚР НжОт Кодексінің 171-бабы 2-тармағы бойынша жауаптылықты көздейді.
Енді алименттік қатынастардағы азаматтық-құқықтық жауапкершілікке келсек, ол ҚР НжОт Кодексінің 169-бап 5-тармағында көрініс табады. Яғни ол бапта,Баланың алимент төлеуден жалтарып жүрген ата-анасын іздестіру кезеңінде төленген, балаға Қазақстан Республикасының балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы заңнамасында белгіленген ай сайынғы жәрдемақы сомалары төленген сомалардың он пайызын бюджет кірісіне есептеу арқылы сол ата-аналардан өндіріп алынады.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік пен отбасылық-құқықтық жауапкершілік бірдей құндылықтарға ықпал ету арқылы (борышкердің мүлкіне) жұмыс істейтін болса да, оларды ажырата білу керек.
Мысалы, ҚР НжОт Кодексінің 169-бап 5-тармағы отбасылық-құқықтық жауапкершілік бола алмайды, себебі бұл бапта өндіріп алушы тарап ретінде мемлекет болып тұр және міндетті белгілері залал, құқыққа қайшы іс-әрекет, кінә және құқыққа қайшы іс-әрекет пен залал арасындағы себеп-салдарлық байланыстолық сақталып тұр.
Сонымен жоғарыда айтылған 4 жауапкершілік түрі кей тұстарда бірдей жұмыс атқарағанымен, салааралық даралайтын белгілері оларды ажыратып тұрады.
Мысалы, қылмыстық - құқықтық жауапкершіліккінәлі адамның жеке басына әсер ету арқылыжұмыс істесе,әкімшілік - құқықтық жауапкершілік әкімшілік сипатта әсер ету арқылы жұмыс істейді, ал азаматтық-құқықтық жауапкершілік пен отбасылық-құқықтық жауапкершілік ортақ мүліктік құндылықтарға ықпал ету арқылы (борышкердің мүлкіне) жұмыс істейтін болса да, отбасылық-құқықтық жауапкершілікжауапкершілікке тарту үшін жеңілдетілген құрылымдық жүйемен ерекшеленеді. Яғни жауапкершілікке тарту үшін міндетті жауапкершілікке тарту үшін міндетті 2 белгі орын алса, соның өзі жеткілікті.
Тарауды қорытындылай отырып, Алименттік қатынастардағы борышкердің құқықтық жауапкершілігін жетілдірудің келесідей жолдарын ұсынамыз:
Әкімшілік құқықбұзушылық туралы заңнамаға ұсыныстар енгізу.Яғни Әкімшілік заңнама 669-1 бабы, яғни Алимент төлеуден жалтару деп жаңадан бап енгізіп, санкция ретінде 15 тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алуды енгізу қажет, ал айыппұл салуға тыйым салумыз қажет, себебі борышкерге айыппұл салсақ, оны тиімсіз жағдайға қалдырып, алдағы уақытта алимент төлеуге кедергі келуі мүмкін деп, тек ықпал ету шарасы ретінде әкімшілік қамаққа алу жазасын енгізіп отырмыз.
Қылмыстық заңнамананың баптарына өзгерістер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz