Қазақстанда күштеп ұжымдастырудың зардаптары
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Еуразия гуманитарлық институты
Уисенбаев Досхан Иембергенұлы
1930-1933 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚТЫҢ СЕБЕП-САЛДАРЫ МЕН ЗАРДАПТАРЫ
Дипломдық жұмыс
Мамандығы: «5В020300 - Тарих»
Астана, 2015
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Еуразия гуманитарлық институты
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
қолы
«___» 2015 ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
1930-1933 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚТЫҢ СЕБЕП-САЛДАРЫ МЕН ЗАРДАПТАРЫ
Мамандығы: «5В020300 - Тарих»
Орындаған:
қолы
Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы
қолы
Астана, 2015
Еуразия гуманитарлық институты
Факультет
Мамандық
Кафедра
Кафедра меңгерушісі
«Бекітеді»
«__» 201__ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент аты-жөні
курс, тобы, мамандығы
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы
Ректордың бұйрығымен бекітілді «__» __ 201_ ж. №
2. Студенттің аяқталған жұмысты өткізу мерзімі «___» __201_ж.
3. Жұмысқа қажетті мәліметтер (заңдар, әдебиеттер, лабораториялық-өндірістік мәліметтер)
4. Дипломдық жұмыста (жобада) қарастырылатын сұрақтар
5. Графикалық мәліметтер (сызбалар, кестелер, диаграммалар, т. б)
6. Негізгі пайдаланылған әдебиеттер
7. Жұмыс жөніндегі консультация (жұмысқа қатысты тарауларды көрсетумен)
Тапсырма бердім
(қолы)
8. Дипломдық жұмыстың (жобаның) орындалу графигі
Тапсырманың берілу мерзімі «» 201_ж.
Ғылыми жетекші қолы, аты-жөні, ғылыми дәрежесі, қызметі
Тапсырма алдым: студент
қолы, аты-жөні
ЖОСПАР
КІРІСПЕ . . . 6
I ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДА 1930 ЖЫЛДАРЫ ОРЫН АЛҒАН АШАРШЫЛЫҚТЫҢ БАСТЫ СЕБЕПТЕРІ
- 1930 жылдардағы Қазақстанда күштеп ұжымдастырудың
зардаптары . . . 9
- Ұлы жұт жайлаған азалы жылдар . . . 22
II ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДА XX ҒАСЫРДЫҢ ЕҢ ІРІ ДЕМОГРАФИЛЫҚ АПАТТЫҢ СИПАТЫ
2. 1. Аштыққа қарсы күрес және қазақстандағы жаппай
босқыншылықты тоқтатуға бағытталған шаралар . . . 34
2. 2. Күштеп ұжымдастыру жылдарындағы Қазақстандағы
демографиялық апаттың зардаптары . . . 51
ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 74
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі:
Еліміздегі екінші ашаршылық 1930-33 жылы болды. Оның себебі - Қазақстанда жүргізілген сталиндік-голощекиндік реформа, содан туындаған шаруалардың жекеменшігін тәркілеу мен жою, бас көтертпес ет, астық т. б. ауыл шаруашылығы өнімдері салықтары, көшпелі және жартылай көшпелі Қазақ шаруаларын жаппай және күшпен отырықшыландыру науқандары болып табылады.
Тәуелсіздігімізді алғаннан бері халқымыздың басынан кешкен зұлматты кеңестендіру жылдарының ақиқаттарын ашық айтуға мүмкіндік алдық. Тарихшы ғалымдарымыз, зерттеушілеріміз бен ізденушілеріміз, әсіресе ұжымдастыру арқылы келген отызыншы жылдардың басындағы аштық нәубеті жөнінде бірқатар құнды-құнды зерттеулер жасап, осы зұлматтың ақиқаттарына жету үшін жан-жақты ізденістер жасауда. Сол зерттеулердің әсерінен көптеген шындық беті ашылуда. Мысалы, өткен ғасырдың 20-жылдарының соңы мен 30-жылдарының басындағы Қазақстандағы күштеп ұжымдастыру арқылы келген ашаршылық қолдан жасалған, идеологияға негізделген саясатты көзсіз жүзеге асыруға ұмтылушылықтың нәтижесі еді. Коммунистік партияны қазақтарға, одан кейін, белгілі бір дәрежеде басқа да көшпелі халықтарға әкеліп жапсыру оларды сан апат пен қайғы-қасіретке душар етті. Сөйтіп, 1931-1933 жылдар қазақ халқының ең бір қасіретті жылдары болып тарихызмызда қара әріптермен жазылып қалды.
Аталған ашаршылық салдарынан қазақ халқы өз жерінде күні кешеге дейін саны жағынан азшылыққа ұшырап, өзгелерге жол берумен келді. Халықтану демография ғылымының сол ашаршылық апаттың қыр-сырларын зерттей отырып болашақта оның қайталанбауы үшін өз тұжырымдарын алға тартады. Міне, осы тұрғыдан қарағанда, Қазақстандағы кеңестендіру жылдары қолдан жасалған ашаршылықтан қазақ халқының саны мен үлесіне қалай әсер еткенін 1926, 1937 және 1939 жылдары жүріп өткен Бүкілодақтық халық санақтарының қорытынды нәтижелерін қолдана отырып, оларды өзара ғы¬лыми түрде салыстыру арқылы үлкен дәлдікпен есептеп шығара аламыз.
1926-шы жылғы халық санағынан кейін құрбан болған адамдарының санын 1937-ші жылға дейін қалпына келтіре алмаған қазақстандық төрт ұлт туралы мынандай ресми деректер келтіруге болады. Мысалы, 1926-1937-ші жылдар аралығында қазақтар - 3, 627, 6 мыңнан 2, 181, 5 мыңға дейін: украиндер - 860, 2 мыңнан 549, 6 мыңға дейін, ұйғырлар - 63, 4 мыңнан 33, 4 мыңға дейін, өзбектер - 129, 4 мыңнан 110, 0 мыңға дейін кеміп кетті. Олар осы он жыл аралығында барлығы 1, 816, 2 мың адамын жоғалтқан екен. Бұл санақтардың он жылдық кезеңінде олар 15-17 пайыз өсудің орнына 40 пайызке көшіп отырған. Сонда барлық жиыны демографиялық есеп бойынша 55-57 пайыз азайған /3/. Тіпті, осынау апатты жылдардағы халықтың өсімін қоса есептегеннің өзінде бұл төрт ұлттың кем дегенде тең жартысы келмеске кетіпті. Рас, украиндар мен өзбектердің және ұйғырлардың көпшілігі Қазақстанмен жапсарлас жатқан, не Сібірге, не Орта Азияға, не Қытайға тиісінше көшіп кетіп, аман қалып үлгерді.
Ал басқа ұлттарға келетін болсақ (орыс, неміс, татар, беларус), олар ашаршылықтан кейін қаңырап бос қалған Қазақстан жеріне күштеп қоныстандырылды. Сөйтіп, олар бұрынғы олқылықтарының орнын толтырып қана қоймай, онан сайын қаулап өсе түсіпті. Алайда, біздің қоғамтанушыларымыздың күні бүгінге дейін білмей жүрген бір нәрсесі - ол орталықтың жасанды жолмен бір мезгілде «ерікті ұжымдандыру» арқылы және екінші жағынан «жедел индустрияландыру» саясатының кесірінен Қазақстандағы байырғы халықтың мүлдем азшылыққа айналғандығы, яғни бұл бірінші бесжылдықта (1929-34) қазақты өз жерінде құрбандыққа шалу есебінен келімсектерге «социалистік бақыт» орнату әрекеті болды.
Сталин мен Голощекин бір халықтың мәдениеті мен ұлттық шаруашылығын құрту арқылы екінші халықтың өркендеуіне ашықтан ашық жол салды. Мысалы, қазақтың малын тартып алып, ауқаттыларын тәркілеп жіберді де, бүкіл Орта Азияны отырықшыландырып, тұрақты егіс алқабына айналдырды. Немесе үшінші біреулерін қалалы жерлерге шоғырландырды. Сөйтіп, жоғары индустрияны жеделдете дамытудың салдарынан ұлттардың бір-бірімен «жақындасқаны» сондай, жойылып кетуге шақ қалды. Қазақтың тәркілеумен тартып алынған малы ірі өндіріс орындарында, «аға халықтың» қолында «бесжылдықтың» балғасы солқылдата соғылуы үшін құрбандыққа шалынған болса, ал қазақтардың өзі малдан айырылған соң аштықтан қырылып қалған.
1926-1959 жылдардың арасында жүргізілген санаққа зер салсақ, ұжымдандыру, индустрияландыру науқандарын айтпағанның өзінде, кейін күшпен жер аударылғандар (депортация) мен соғыс кезінде көшіп келгендердің (эвакуация), тың игерушілердің Қазақстан жеріне жаппай ағылуы ұлт саясатын өрескел бұрмалауға әкеп соқтырды. Егер республикамыздағы ең көп екі ұлт - орыс пен қазақтың арасалмағын, салыстырар болсақ, Орталық ретінде билеп-төстеуші Мәскеудің күштеу саясатының бет-бейнесі айқындала түседі. Тек 1926-1959 жылдары ғана қазақтардың саны 58, 7 пайызтен 29, 8 пайызке қатты құлдыраса, ал орыстардың, саны 20, 5 пайызтен 42, 7 пайызке бірақ көтерілген. /3/ Осы көрсеткіштің өзінен-ақ біраз шындықты айқын байқауға болады емес пе?
Сөйтіп, қазақтар жеке халық болып ұлттық белгісі жағынан, ал Қазақстан Республикасы болып құрамы жағынан бұрынғы КСРО-ның Орта Азиядағы одақтас республикаларының бірі емес, Ресейдің Федеративтік құрамындағы автономиялық республикалармен бірдей болып қалды.
Сондықтан Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің сессиясы Қазақстандағы ұлттық қасіреттің себеп-салдарын түбегейлі зерттеп, оған кінәлілерді анықтау мақсатында арнайы комиссия құрды. Республикамыздағы 1931-33-ші жылдардағы зұламатқа нақты саяси баға беру үшін бұл комиссияның құрамына білікті тарихшылар мен демографтар, заңгерлер мен саясатшылар де енді. Сөйтіп, Голощекиннің құрығынан құрбан болған жазықсыз жандардың бейнесін мәңгілікке есте тұту мүкіндігі енді ғана туды.
Қорыта айтар болсақ, біздің қоғамтанушылар тікелей голощекиндік геноцид салдарынан, тағы басқа әміршіл зұламаттың зардабынан күні бүгінге дейін қазақ халқының ұлттық дамуы демографиялық детерминизм, яғни амалсыз санға тәуелділік жағдайында қалып қойғанын әлі біле алмай келе жатқан сияқты. Сол демографиялық кәріптікті жеңіп, сол ауыр дертті бір жола жазбайынша қазақты ұлт ретінде ұшпаққа шығара алмаймыз.
Зерттелу деңгейі.
Диплом жұмысының мақсаты. Қазақстанда XX ғасырдың 30-шы жылдардағы күштеп ұжымдастырудың салдарынан туыцндаған ашаршылық зардаптарына сипаттама беру.
Зерттеу әдістері. Зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес салыстырмалы, талдау, ғылыми-танымдылық әдістер қолданылды. Отанымыздажарияланған деректерден тақырып бойынша мәліметтерді талдау және көрсету.
Зерттеу деректері. Тарихшы мамандардың осы тақырып бойынша еңбектері, мақалалар, арнайы басылымдар, оқу-әдістемелік және құжаттар болып табылады.
Тәжірибелік құндылығы. Диплом жұмысының нәтижелері мен ұсыныстары тарих ғылымының дамуына, болашақтағы тарихи-саяси қызметтерді ұйымдастыруды жетілдіруге көмектеседі.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 2-тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырып көкейкестілігі негізделіп зерттеудің мақсаты мен міндеттері анықталып, оның теориялық және тәжірибелік маңызы көрсетілген.
І тарауда 1930 жылдардағы Қазақстанда күштеп ұжымдастырудың зардаптары мен ұлы жұт жайлаған азалы жылдар айтылған.
ІІ тарауда аштыққа қарсы күрес және қазақстандағы жаппай босқыншылықты тоқтатуға бағытталған шаралар, сондай-ақ, күштеп ұжымдастыру жылдарындағы қазақстандағы демографиялық апаттың зардаптары, қазақ халқы үшін ең ауыр жылдарындағы тағдыры жөнінде айтылған.
Қорытындыда зерттеу нәтижесінің негізгі тұжырымдамалары шығарылған тиісті ұсыныстар берілген.
Пайдаланған әдебиеттер тізімінде диплом жұмысында қолданылған әдебиеттер мен басылымдар жүйелі түрде көрсетілген.
І ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДА 1930 ЖЫЛДАРЫ ОРЫН АЛҒАН АШАРШЫЛЫҚТЫҢ БАСТЫ СЕБЕПТЕРІ
- 1930 жылдардағы Қазақстанда күштеп
ұжымдастырудың зардаптары
Ашаршылық - саяси-әлеуметтік процестер мен табиғаттағы қолайсыз ахуалдар салдары болып табылатын әлеуметтік апат. Оның ашық және жабық түрі бар. Біріншісі - мүлдем үнемсіз қалу да, екіншісі - үнемі шала құрсақ болып жүру. Екеуі де ауруға, індетке, өлімге әкеліп соқтырады. Ашаршылық жеке адамның не отбасының ашығуы емес, бүтін бір аймақтың, халықтардың, мемл-тердің басына түсетін нәубет. Оның соңы адамдардың жаппай қырылуына алып келіп, халық санын күрт азайтып жібереді. Адамзат баласы өзінің ұзақ тарихында әр түрлі себептерден: қуаңшылықтан, жұттан, соғыстан, қолдан жасалған дағдарыстар мен күйзелістерден және геноцидтен соң күшті ашаршылықтарға жиі ұшырап тұрған. Қытайда, Үндістанда, Ресейде, Африка елдерінде болған ғаламат Ашаршылықтар тарихтан белгілі. Жер бетінде адамзат баласы санының демографиялық дүмпуінен кейін, ХХІ ғасырда экономикасы, әсіресе, ауыл шаруашылығы артта қалған кейбір дамушы елдерде ашаршылық жайлауы мүмкін деп болжанады. Дегенмен, болашақта өркениетті елдердің өзара халықар. ынтымақтығы нәтижесінде ондай қауіптің алдын алуға болады [1] .
Кеңес дәуірінде тарихи оқиғаларға берілетін баға жалған мәліметтермен бұрмаланып берілгендігі бәрімізге аян. Тәуелсіздік алғаннан кейін терең зерттеуге жол ашылған тақырыптардың бірі Қазақстандағы кеңестік ұжымдастыру саясаты.
Қазақстандағы ұжымдастыру бүкіл елдегі науқанның құрамдас бөлігі бола тұрса да, одан қазақ халқының басқа ұлт өкілдеріне қарағанда аяусыз қырғынға ұшырағанын көрсетеді.
Кеңес қоғамындағы өзгерістер халықтың белгілі бір бөлігін құрбан ету арқылы іске асырылды. Бұл әсіресе ауыл шаруашылығын ұжымдық негізде күштеп қайта құру саясатында айқын көрінді. Қазақ даласында жүргiзiлген жаппай ұжымдастыру, отырықшыландыру және кәмпеске науқанының салдары қазақ жерiне үлкен қоғамдық - экономикалық және әлеуметтiк өзгерiстер әкелді.
Күні бүгінге дейін ашаршылық геноциді тәуелсіз Қазақстан тарихында обьективті бағасын ала алмай келеді. Кеңестік ұжымдастыру зардаптарының бірі болған осы ашаршылық жылдары ел тарихының тұтас кезеңі ретінде арнайы зерттеуді және ашаршылық кезінде құрбан болғандардың жалпы саны әлі де болса терең зерттеп, анықтай түсуді қажет етеді.
Қазақ байларының малдарын тәркілеу науқаны қазақ даласындағы дәстүрлі мал шаруашылығын күйретуге әкелді. Ашаршылық Кеңес өкіметінің Қазақстандағы мал атаулыны тәркілеу туралы шешімінен бастау алды. Бұл кезде қазақ жұртын бар тіршілігі малдан айырған жағдайда аштан өлуден басқа жол жоқ еді. Сонымен қолындағы барынан айрылған қазаққа біржолата жойылу қаупі төнді. 1931-1932 жылдары болған қуаңшылық жағдайды мүлдем шиеленістіріп жіберді.
1932-33-ші жылдардағы ашаршылық - ел тарихындағы ең қасіретті оқиғалардың бірі болып саналады. Қазақ даласындағы ашаршылық туралы қазақ зиялылары Тұрар Рысқұлов, Смағұл Сәдуақасов, Нығмет Нұрмақов, Ораз Исаев, Сұлтанбек Қожанов және т. б. Мәскеуге ресми хаттар дайындады. БК(б) П ОК-нiң Бас хатшысы И. В. Сталин мен Қазақ өлкелiк партия комитетiнiң бiрiншi хатшысы Ф. И. Голощекинге жолданған Т. Рысқұловтың «Сталинге хаттары», Ғ. Мүсiрепов, М. Ғатаулин, М. Дәулетқалиев, Е. Алтынбеков, Қ. Қуанышев жазған «Бесеудiң хаты» және т. б. хаттарда қазақтың аштықтан қырылуы мен шетел асуының негізгі себептерiн, экономикалық және демографиялық шығынды айғақтайтын нақты мәлiметтер берілдi.
Ашаршылыққа душар болғандарға көмек беру ол бастан дұрыс ұйымдастырылмады. Оған республика басшыларының, әсіресе, Ф. И. Голощекиннің көзқарасы да әсер етті. Алматы, Шымкент, Семей, Әулиеата, Қызылорда, Ақтөбе және басқа да қалалардың көшелерінде аштан өліп жатқандар көп болды. Оларды жинап, көмуге арнайы жасақтар құрылды. Алыс ауылдардан елді пункттерге жете алмаған аналар балаларын суға лақтыруға, тастап кетуге мәжбүр болған. .
Облыстық мұрағат қорындағы осы кезең барысына шолу жасасақ, 1932 жылы 28 ақпанда өткен Қызылорда аудандық атқару комитеті мәжілісінің күн тәртібінде көшіп - қоныстанушылар мен панасыз балаларды орналастыру мәселесі қаралып, панасыздықпен күрес бөлімінің жұмысы сынға алынған. Онда азық - түлікпен қамтамасыз етудің дұрыс жолға қойылмағандығы, есебі жүргізілмегендігі, желтоқсан айында берілетін азық - түлік қаңтар айының соңында үлестіріліп, талан - таражға түскендігі айтылып, кінәлілерді жауапқа тарту ұсынылған [2] .
Ақтөбе облысынан және Қарсақпай ауданынан келіп жатқан көшпенділер мен панасыз балалар саны күннен-күнге көбейген. Бұл көрсеткіш ақпан айында 835 болса, наурыз айының басында 928-ге жеткен. Осы айдың ортасында тағы да Қарсақпайдан - 630, Батпаққарадан - 510, Қостанайдан - 47, Торғайдан - 14, Ырғыздан - 2 адам, 1665 панасыз балалар келген. Олардың 1500-і балалар үйіне, 150- сәбилер үйіне орналастырылған, 10- оқуға, 5-кәсіпорындарға жұмысқа жіберілген, балалар үйіне және сәбилер үйіне жіберілгендер арасында 109 бала аштықтан өлген. Азық-түліктің жетіспеушілігіне байланысты үнемдеу мақсатында адам басына 1 айға 1 килодан дән бөлінген. Осыдан кейін жиналған панасыз балалар Қазалы, Қармақшы, Тереңөзек, Түркістан балалар үйіне жіберілген [1. 23] .
1933 жылдың 1 қаңтары мен 20 ақпаны аралығында панасыз балалардың саны 1311 болса, оның 44-коопкомбинатқа жұмысқа жіберілген, 2- кәсіпорынға, 20 адам «овцевод» кеңшарына жіберілсе, 105 бала сәбилер үйіне орналастырылған. 315 бала қайтыс болған. Ескертпеде берілген мәліметте балалардың көпшілігінің өліміне аштық себеп болғандығы көрсетілген [2. 2] . Ал енді бір деректе 1933 жылдың 10-20 наурызы аралығында 1759 панасыз баланың 1660- балалар үйіне, ал қалған 99- сәбилер үйіне орналастырылған. 59 бала балар үйінде, 38 бала сәбилер үйінде барлығы 97 бала қайтыс болған. Ғ. Мұратбаев балалар үйіндегі мәлімет бойынша 1933 жылдың 1 қаңтары мен 20 ақпаны аралығында 5 баланың қайтыс болғандығы айтылған, оның 1- туберкулез, 4 - өкпесіне салқын тиген. Ал қазан революциясы балалар үйінің хабарлауынша осы жылдың қаңтары мен ақпаны аралығында 26 бала аштықтан өлген. Сәбилер үйінің дерегі бойынша 1933 жылдың 21 қаңтары мен 1 ақпаны аралығында 45 бала, 15 ақпан - 20 ақпанда 50 бала, 20 ақпан - 11 адам, оның 5- қыз бала, 6 - ұл бала, 25 ақпаннан -20 бала, оның 9- қыз бала, 11 - ұл бала, 26 ақпанда 2 ұл, 7 қыз қайтыс болған [3. 3, 5] . Балаларды қабылдап бөлетін балалар үйінде 1933 жылдың 1 қаңтары мен 20 ақпаны аралығында 46 бала аштан өлгендігі көрсетілген. Ал қаңтар - наурыз аралығында барлығы 61 баланың аштықтан өлгені туралы мәлімет бар [4] . Қызылорда қаласындағы барак ішіндегі балалар туралы 1933 жылдың 7 - 20 маусымы аралығындағы мәліметтер берілген. 7 маусымда болған балалар саны - 1532, келгені - 219, кеткені - 76, өлгені - 28, бары - 1581, ал 20 маусымда балалар саны - 1390, келгені 79, кеткені -71, өлгені - 14, бары 1386 болған [3. 18] . Бұл мәліметтен 13 күн ішінде 42 баланың аштықтан өлгенін көруге болады.
1933 жылдың 20 қаңтар - 20 ақпан аралығында панасыздықты жою айлығы жарияланып, барлық ұжымдарда жедел жиналыстар өткізіліп, қаржы жинау, панасыздар пайдасына 10 тиындық талон маркасын енгізу ұсынылған. Панасыздықпен күрес штабының Халық ағарту комиссариатының төрағасы С. Меңдешевтің қатысуымен 1933 жылы 28 маусымда өткен кеңейтілген мәжілісінде 25 маусымнан 25 шілдеге дейін тағы да айлық өткізу, аудандық оқу бөлімінде кеңестік бюро құрып, балалар коммунасы қызметкерлеріне тұрақты түрде әдістемелік көмек көрсету, семинарлар мен мәдени шараларға ағарту қызметкерлерін жұмылдыру керектігі айтылды. Балаларды әдеби кітаптармен, ойыншықтармен қамтамасыз ету жұмыстарын бақылау, жасөспірімдерді егіндікке жұмысқа шақырып, еңбекке баулу тәрбиесі қаралды. [1]
Үкіметтің жергілікті ауыл және село мұғалімдерінің тұрмыстық жағдайын жақсарту жөніндегі шығарған бірқатар шешімдері орындалмады, айлық жалақылары берілмеді, азық - түлік айына бір рет қана бөлінді. Ауылдық партия және қоғам қайраткерлерінің де тұрмыстық жағдайлары айтарлықтай болмады. Олар ешқандай азық - түлік пайын алмады. Алматы қаласында Қаскелең ауылдық кеңесіне жіберген хатында ашыққандарды тамақтандыру орны мәлімет бойынша ашылғанымен бұл пункттерде адамдардың жоқтығы, жоғарыдан берілген директивалардың орындалмағандығын айта отырып, үкіметтік шараларға салғырттық танытқандар жауапкершілікке тартылатындығы айтылған [4. 32] .
Қазақ АКСР Халық комиссарлар Кеңесі мен өлкелік комитетінің 1933 жылдың 3 қыркүйегіндегі «Панасыздарға қарсы күрес жағдайы туралы» қаулысында Алматы облысы Қаратал- Аягөз ауданы, Оңтүстік Қазақстан облысы Арыс, Қызылорда аудандарындағы орын алған кемшіліктер, атап айтқанда балалардың өліміне апарып соқтырған жағдайлар, медициналық көмектің берілмейтіндігі, балалар қорына бөлінген қаржының жымқырылуы т. б. жағдайлар қатты сынға алынды. Осыған байланысты балалар үйіндегі 8-10 жас аралығындағы балаларды мектепке оқыту, 3-7 жастағы балаларды балалар бақшасымен - интернаттармен, 3 жастағы балаларды сәбилер үйімен қамтамасыз ету, қиын балалар үшін 1100 балаға арналған 8 балалар коммунасын құру міндеттелді. [2. 8] .
Қазалы ауданында шаруашылықтарды жаппай жою және малдарды құрту салдарынан халықтың да саны азайды. Мәселен, Қазалы ауданында 1932 жылдың 1 қаңтарында 29896 адам болса, 1933 жылдың 1 қаңтарында 14840 адам болған. Сонда 15000 адамға азайған [5. 3] . 1932-1933 жылдардағы аштық салдарынан көптеген көшпелілер туған жерлеріне - Арал бассейніне оралды. Қысқа уақыт ішінде көшпенділердің 3500 шаруашылықтары Қазалы ауданына келген. Олардың көпшілігі аштық жағдайында, араларында жалғыз бастылар, ата - анасыз балалар көп болған. 1932 жылдың қазан айында Жосалы станциясына келген 300 - 400 жанұяның ішінде 100 адам өлген. [3]
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz