Қазақстанның қалаларында болған демократиялық сипаттағы қазақ жастарының шерулерінің Желтоқсан көтерілісі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының тәуелсіздік жолындағы күресі ұзақ болды. Патша үкіметі мен одан кейін кеңестік биліктің қоластында болған ұлтымыз шовинистік саясаттың зардаптарын тартып, ұлттық сана-сезімін жоғалта бастаған да еді. Бүгінгі егемендігімізге қол жеткізуге шешуші қадам жасаған ірі оқиға Желтоқсан көтерілісі болды. Партияның әкімшіл-әміршіл қағидаларына қарсылық танытқан қазақ жастарының демократиялық шерулерінің нәтижесінде кеңестік үкіметтің заңсыздықтарының арты ашылып, оның тоталитаристік жүйесіне үлкен соққы жасалды. Алайда, осындай тарихи маңыздылығына қарамастан әлі де бұл оқиғаға қатысты объективті кең көлемді зерттеулер жүргізілмей келеді.

Қазіргі кезде отандық тарих ғылымының алдындағы күрделі тақырыптарды талдайтын болсақ, онда солардың арасында Желтоқсан көтерілісінің де бар екеніне көз жеткіземіз. Жан-жақты қырлары ашық түрде зерттеп қарастыруды талап ететін осы мәселеге қатысты жаңашыл көзқараспен лайықты тарихи баға беруге көптеген талпыныстар жасалғанымен, оның жариялы түрде дәріптелуіне кедергілер жасалып отырғаны да белгілі. Желтоқсан көтерілісініңсипаты мен барысын қайта саралап, оның тарихи орнын анықтауда нақты қадамдар жасау керек. Бүгінгі қоғамның санасында бұл тақырып екі түрлі пікірде қалыптасып, бірі бойынша оны демократиялық қозғалыс деп бағаласа, келесі көзқарастар оны ұлтшылдықтың көрінісі етіп көрсетеді. Ұлттық тарихи сананы қалыптастырып, оны нық бекіту үшін осындай қиын проблеманы шешіп, оны шынайы тұрғыдан зерделеу керек. Тәуелсіздікті алуымызға үлкен бастама болған осы оқиғаның көптеген жақтарын ашатын болсақ қана бірталай шындыққа көз жеткізетін едік. Әсіресе, сол жылдардағы республика басшылығының жастар шерулеріне қатысты ұстанымдары шын тұрғыда талдауды талап ететіні сөзсіз. Отандық зерттеушілер аталған тақырыпты тәуелсіз түрде зерттей қоймайды. Өз пікірлерін объективті білдірудің орнына әзірше ғалымдар тарапынан тек бір қалыпты ақпаратты қайта жариялап отыру ғана байқалады. Желтоқсан көтерілісініңкең түрде зерттелмеуі біздің еліміздегі тарихшылар үшін үлкен кемшілік болып табылады.

1986 жылы желтоқсанда болған жастар шерулерін тек Алматының шеңберімен ғана шектеп, зерттеу аясын тарылтуға болмайды. Әрине, Желтоқсан оқиғаларының бастаушысы болғанын жоққа шығара алмаймыз, алайда Алматы жастарының шерулерін одан әрі Қазақстанның басқа да қалалары жалғастырғанын да ескерген жөн. Көп жағдайда бұл жайт ескеріле бермейді. Сәйкесінше, бұл да Желтоқсан көтерілісін қарастыруда кедергілер тудырады. Кеңестік биліктің шеруге шыққан жастарға қатысты шараларына нақты баға беру үшін де бір ғана Алматы қаласындағы оқиғалармен шектелуге болмайды. Басқа аймақтардағы шерулерді назарға ала отырып қана сол кездегі биліктің қандай әділетсіздіктерге жол бергеніне толықтай лайықты баға бере аламыз. Желтоқсаншылардың шерулерін тарқатудағы қатыгездіктердің беттерін ашу арқылы сол заңсыз әрекеттердің тоталитарлық биліктің тапсырмасымен орындалғанына көз жеткізетін боламыз. Демократиялық принциптерді басшылыққа ала отырып, сол кездегі кеңестік орталық билік өзі жария еткен «қайта құру» өзгерістеріне қарағанда әміршіл жүйеден бас тарта қоймайтынын анық байқатып, халықтың пікірімен санасқысы келмей, жастардың шерулерін «ұлтшылдық» деп айыптағаны белгілі. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін мұндай айыптаулардың толықтай жоққа шығып, олардың заңсыз деп танылғанына қарамастан, әлі күнге дейін екі түрлі көзқарастар тыйылмай келеді. Сол себепті осындай жағдайға байланысты Желтоқсан көтерілісі нақты тарихи бағасын алып қана қоймай, қоғамның алдында кең түрде дәріптелуі керек. Желтоқсаншылардың шерулерінің беттерін ашпай, кеңестік үкіметтің халқымызға жасаған соңғы қылмыстарына көз жеткізе алмаймыз. Сондықтан осындай алғышарттар ескеріліп, міндетті түрде барлық мәселелер шешілуі тиіс. Желтоқсаншылардың бүгінгі қоғамда нәсихатталмауы да үлкен бір күрделі проблема болып саналатыны да шындық. Тәуелсіздікке жетуде шешуші бастама болған осындай ірі оқиғаға нақты баға беріп, тарихи орнын анықтаудың орнына осы тақырыпты кейінге қалдырып отыру жиі көрінеді.

Демократиялық мемлекет бола тұра, еліміздің дербестікке қол жеткізуіне үлкен ықпалын тигізген Желтоқсан көтерілісіне республикалық деңгейде назар аударылуы тиіс. Бұл проблема зерттеуге көп түсе қоймайтын тақырыптардың бірі болып келеді. Осының өзі оның өзекті әрі күрделі екенін көрсетеді. Желтоқсан ұстанымда болғанын дәлелдеп айқындау үшін оны кең тұрғыда тарихи объективтілікке негіздей отырып, қайта саралау қажет. Егер бүгінгі жас азаматтардың бойына отансүйгіштік қасиеттерін сіңірткіміз келсе, онда оларға үлкен үлгі болардай тарихи оқиға болып саналатын Желтоқсан шерулерінің ұлтжандылық тұстарын дәріптей түсуіміз керек. Міне, осылай ғана біз Желтоқсан оқиғасына тиісті бағасын беру мен оны дәріптеуге қол жеткізетін боламыз.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. 1986 жылы желтоқсанда Қазақстанның бірнеше қалаларында болған жастардың шерулеріне қатысты кеңестік билік қарсылық позицияны ұстанып, қазақ жастарын «ұлтшыл», «нашақор», «маскүнем» деп айыптады. 1986-1987 жж. шыққан мерзімді басылымдардың барлығында желтоқсаншыларға аталған айыптар тағылып, үкімет жастарды қоғам алдында барынша қаралап көрсеткісі келді. Өздерінің әрекеттерін ақтағысы келген кеңестік басшылар баспасөз құралдарын сол жылдары пайдаланып, халықтың басым бөлігін өз қалауларына сәйкес жасалған жалаға сендіріп, жастарды «қылмыскерлер» және «тәртіп бұзушылар» етіп көрсеттті. Мәселен, 1986 жылы 26 желтоқсанда «Огни Алатау» газетінде мынадай жолдар жарияланады: «Действия националистически настроенных элементов, пытающихся одурманить националистическим угаром учащуюся молодежь, вызывают законное возмущение трудящихся Алма-Аты. Партийные и комсомольские активы города и районов, трудовые коллективы, широкая общественность решительно осудили ничем не обоснованные действия группы учащихся, и активно участвовали в мероприятиях, проводимых советскими и партийными органами. » [1] Мұнда жастар «ұлтшыл» деп айыпталып, қала халқының оларға қарсы екені баяндалады. Дәл осындай қаралау сипатында 1986 жылы 27 желтоқсанда «Вечерняя Алма-Ата» газетінде «Нам горько» атты тақырыпта мақала жарияланып, онда жастарға мынадай баға беріледі: «Какое право имели эти хулиганы, большинство из которых были под воздействием алкоголя и наркотиков. » [2] Жастарды халық алдында кері жағынан көрсеткісі келген билік өз мақсатына жете алды. Қоғамның басым бөлігі шерулердің демократиялық қырларын қабылдағысы келмей, тіпті, тәуелсіздіктің алғашқы жылдары да желтоқсаншыларға деген көзқарастарын бірден өзгерте қоймады. Кеңестік үкіметтің үгіт-нәсихаттары салдарынан көпке дейін Желтоқсан көтерілісі тек негативті түрде ғана қабылданды.

Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін Желтоқсан көтерілісі жан-жақты қырлары жариялы түрде көрсетіліп, кітаптардың беттерінде көрініс тапты. Алғаш шыққан ірі кітаптардың бірі болып «Алматы. 1986. Желтоқсан» [3] атты айғақ-кітабы жарық көрді. Онда М. Шахановтың бастамасымен жұмыс жасаған Желтоқсан оқиғасын қайта тексеру комиссиясының материалдары мен атқарған істерін табуға болады. Нақты көрсеткіштер мен дәлелдердің басым бөлігін осы еңбектен ала аламыз. Ал Т. Бейісқұлов өзінің «Желтоқсан ызғары» [4] атты кітабында жастарды отансүйгіш азаматтар ретінде бағалап, олардың ұлттық мүддені қорғауға тырысқанын көрсетеді. Автор мерзімді басылымдарға жарияланған мақалалар мен зерттеулерді топтастырып, оларға өзіндік бағасын беруге ұмтылды. Т. Бейісқұлов партиялық нәсихаттың салдарын жою үшін олардың ешбір негізі жоқ екенін дәлелдегісі келді. Желтоқсан оқиғасын алғаш болып тарихи тұрғыдан талдауға үлес қосқан академик М. Қозыбаев [5] болды. Ол өткен ғасырдың 90-шы жылдары бірнеше мақалалар жариялап, онда жастардың шерулерін ақтауға тырысып, шынайы түрде оның ешбір қылмыс болмағанын ашып көрсетті. Тарихшы М. Қозыбаев оқиғаны сырлы құбылыс деп, оны тәуелсіздік алуға бетбұрыс жасаған қозғалыс ретінде бағалады. Ғалым қазақ жастарының шерулерін бейбіт мақсатта болған деп көрсетіп, оны демократиялық пікір білдірудің көрінісі болғанын дәлелдейді. Ғалымның зерттеулерінде Желтоқсан оқиғасы тұңғыш рет ғылыми тұрғыда талданып қана қоймай, партиялық жаладан арылу үшін негізді дәйектерге ие бола алды.

Желтоқсан көтерілісі бойынша өзіндік ойларын білдіргендердің бірі - қайраткер Ә. Кекілбай [6] жастардың шерулерін үш жақтан қарастыруды ұсынды. Оның ойынша, біріншіден, Желтоқсан оқиғалары ұлттық сана-сезімнің қайта оянунына түрткі болған ұлттық маңызы бар құбылыс, екіншіден, жалпыодақтық маңызға ие, себебі Кеңес Одағы құрамындағы республикалардың дербестікке жетуіне серпін жасаған үрдістерге бастамалар тудырды, үшіншіден, одақтың таратылуына себеп болғандықтан, әлемдік маңызға да ие болып, социалистік ірі мемлекеттің құлауына әкелді. Автор 1986 жылғы желтоқсандағы жастар шерулерінің ұлттық сана-сезімді оятуға үлкен қозғау салғанын ескере келіп, «Желтоқсан көтерілісі» деген ұғымды ұсынады.

Желтоқсан көтерілісі бойынша жарық көрген көлемді жинақтардың бірі ретінде Б. Әбдіғалиев пен Б. Көрпебайұлының құрастыруымен жасалған «Желтоқсан-86» кітабын [7] атап өтуге болады. Бірнеше томнан құралатын бұл жинақта көтеріліске қатысты деректер мен дәйектер жарияланған. Көтерілістің республиканың түрлі аймақтарына таралғаны туралы ақпараттар келтірілген. Желтоқсан көтерілісінің барысы бойынша жан-жақты мәліметтерді беру жағынан осы жинақтың маңызы зор болып табылады. Құрастырушы авторлар Желтоқсан көтерілісінің ел тәуелсіздігіне жеткізген маңызды ірі қозғалыс болғанын көрсетеді. «Желтоқсан-86» жинағының жаңашыл көзқараста жазылуы ерекше назар аудартады. Әсіресе, жинақтың «Елдікті сақтаған ерлік» деп аталатын бесінші кітабында [8] оқиғаның тілді, ел аумағының тұтастығын сақтап қалудағы мәні ашылған. Азаттық үшін күрескен ерліктердің тұстарына жаңашыл тұрғыда ой-пікірлер жасалған.

Алматыда болған жастар шерулеріне қатысып, өлім жазасына кесілген Қайрат Рысқұлбеков жайлы алғаш жария етілген кітаптардың бірін публицист К. Тәбеев [9] жазды. Жалпы, ол желтоқсаншыларды орыс декабристтеріне теңеп, оларды орталықтың озбыр саясатына қарсы шықты деп бағалайды. Автор өз кітабында Қайрат Рысқұлбековтың 1986 жылы Алматыдағы Желтоқсан оқиғасына қатысқанына мән беріп, оның өліміне күмәнмен қарайды. Желтоқсаншы Қ. Рысқұлбеков туралы ірі еңбектердің бірі М. Уақтегі [10] басшылығымен құрастырылды. Жинаққа Халық қаһарманы Қайрат Рысқұлбековтың өмірі мен оның Желтоқсан көтерілісіне қатысты іс-әрекеттері жайлы мәліметтер топтастырылған. Оның сыныптас достары, мұғалімдері мен туыстарының, жерлестерінің және ақын-жазушылар мен депутаттардың ол жайлы ой-пікірлері, сонымен қатар желтоқсаншының шығармалары осы жинаққа енгізілді. Желтоқсан көтерілісінің 20 жылдығына орай көптеген еңбектер жарық көрді. 2006 жылы К. Адырбекұлы [11], Ғ. М. Қарасаев [12], М. Шаханов [13], Т. Болатбектің [14] және т. б. еңбектері, сондай-ақ О. Асқардың құрастыруымен жасалған деректі шығармалар жинағы [15] жарияланды. Алайда, осыған қарамастан, тіпті, соңғы жылдары шыққан еңбектерге қарасақ та, Желтоқсан көтерілісінің тарихи тұрғыда кең зерттелуі қолға алынбай отыр. Көп жағдайда деректер жинақтары жария етіліп, сол материалдарды ғылыми айналымға енгізіп, талдауға салу жүргізілмей келеді.

1986 жылғы желтоқсандағы қазақ жастарының демократиялық шерулеріне қатысты отандық тарихшылар қызығушылықтарын көтеруі керек. Бұл тарихи оқиғаны зерттеуге тарих ғылымы араласпаса, оның жан-жақты қырлары ашылмай, сол қалпында қала бермек. Осындай талаптарға байланысты Желтоқсан оқиғасы лайықты тарихи бағасын алуы қажет.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Нақты деректер негізінде Желтоқсан көтерілісінің ұлт-азаттық және демократиялық сипатын, тарихын қазіргі заман талаптарына сай объективті тұрғыда талдап көрсету жүзеге асырылды.

Зерттеу объектісі. Қазақстанның қалаларында болған демократиялық сипаттағы қазақ жастарының шерулерінің Желтоқсан көтерілісі.

Зерттеу пәні. 1986 жылы желтоқсанда Қазақстан қалаларында орын алған Желтоқсан көтерілісінің демократиялық қозғалыс ретіндегі феномені.

Зерттеудің қамтитын мерзімі зерттеу жұмысының тақырыбына сәйкес Желтоқсан көтерілісінің болған уақыты мен оны қайта тексеру істеріне байланысты 1986-1990 жж. аралығын қамтиды. Дәл осы мерзім Желтоқсан оқиғасына және оған қатысушы жастарға нақты тарихи баға беру үшін негізгі кезең болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты - 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінің себептері мен барысын баяндау барысында оның демократиялық сипатын ашып көрсету, ел тәуелсіздігіне қосқан үлесін анықтап, тарихи орнын айқындап дәлелдеу. Осы мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында мынадай міндеттер алға қойылады:

- «Қайта құрудың» алғышарттары мен Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайын баяндау;

- жастар шерулерінің Алматыда басталуын қарастыру;

- жастар шерулерінің республика бойынша таралуы және жаншылуына тоқталу;

- Желтоқсан көтерілісін қайта тексеру комиссияларының жұмыстарын талдау;

- «желтоқсаншылардың» бүгінгі жағдайына назар аудару;

- Желтоқсан көтерілісінің бүгінгі қоғамдағы орнын анықтау.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысында негізгі деректер тарихшы ғалымдардың және публицисттердің мұрағат құжаттарына негізделген еңбектері, баспасөздерде жарияланған мақалалары, Желтоқсан оқиғасына қатысушылардың естеліктерінен алынды.

Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Жұмыстың әдістемелік негізін заманға сай концептуалды жақындау және жалпы ғылыми зерттеудің әдістері құрайды. Бұл - историзм, объективтілік пен тарихи процестерді ұғынудың басқа да ғылыми принциптері, сондай-ақ теоретикалық мәселелері және зерттеушілердің пікірлері.

Жұмыстың қолданбалық маңызы. Зерттеу жұмысының материалдарын дәрістер мен ғылыми жиналыстарда, арнайы курстар мен тағы да басқа шараларда, көптеген ғылыми зерттеулерде пайдалануға болады.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралған.

Кіріспеде дипломдық жұмыстың зерттеу проблемасының өзектілігі көрсетіліп, оның зерттелу маңыздылығы анықталған.

Бірінші тарауда Желтоқсан оқиғаларының алғышарттары мен барысының мәселелері қарастырылады. «Қайта құру» саясатының алғышарттары мен республиканың әлеуметтік-экономикалық жағдайы, жастар шерулерінің Алматыда басталып, одан әрі таралуы және оларды биліктің басып тастауы сияқты проблемаларға мән беріледі.

Екінші тарауда Желтоқсан көтерілісінің ақталуы мен дәріптелуіне назар аударылады. Оны қайта тексеру комиссияларының жұмыстары, «желтоқсаншылардың» бүгінгі жағдайы және бүгінгі қазақстандық қоғамдағы Желтоқсан көтерілісінің орны баяндалады.

Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижелері мен соған сәйкес шығарылған тиісті ұсыныстар берілген.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімінде диплом жұмысында қолданылған 60 әдебиет пен басылым көрсетілген.

1 ЖЕЛТОҚСАН КӨТЕРІЛІСІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ МЕН БАРЫСЫ

1. 1 «Қайта құру» саясатының алғышарттары және Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайы

Кеңес Одағының әлеуметтік-экономикалық жағдайының нашарлауы оның басқару жүйесіне өзгерістердің қажет екенін анықтап берді. Толықтай барлық салалардағы мемлекеттік қатаң бақылау одақтың дамуына кедергі жасап отырды. Тоталитаристік жүйенің салдарынан Кеңес Одағы ХХ ғасырдың 80-жылдарының ортасына қарай үлкен дағдарысқа тап болып, оның артта қалушылығы байқалды. Кеңестік мемлекеттің тоқырауға ұшырауы жаңа реформаларды талап етіп, орталықтағы жаңа енгізулер одақтас республикаларға да таралуы тиіс еді. Адамгершілік және ұлттық құндылықтарды аяқ асты еткен кеңестік жүйе іштей құлдырай бастады. Кеңес Одағының Конституциясы іс жүзінде адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ете алмады. Конституциядағы барлық халықтар тең деген бап сөз жүзінде қалды. Сөз бен істің қайшылығы, бюрократизм, конформизм тереңге жайылды. 70 жыл бойы орыс тілі ғана мәртебелі болды. Одақтас республикалардың барлығы шикізат көзі ғана болып, Ресейдің индустриялық алып империяға айналуына амалсыз қызмет етті.

Өткен ғасырдың 80-жылдарының басында Қазақ КСР-ның жағдайы да нашар болды. Мәскеудің қатаң ықпалында болғандықтан, республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуы қиын еді. Ұлттық мәдени құндылықтарды алға қарай ілгерілетіп, кең дәріптеп дамыту үшін де бөгеттер жасалынып отырды. Қазақстанда ұлттық табыс кісі басына шаққанда одақтық деңгейден 12% артта қалды. Сондай-ақ, республикада үй құрылысы, мектеп, балалар бақшасы және басқа да мәдени-әлеуметтік құрылыстар салуда да ілгерілеу болмаған. Мәселен, 1980 жылдары одақ бойынша 10 мың адамға жыл сайын 75 пәтер салынса, Қазақстанда тек - 69, одақта әрбір 10 мың адамға 404 дәрігерден келсе, елімізде тек 352 дәрігерден келген [16, 310-311] . Экологиялық жағдай өте ауыр болды. Қазақстанның бірқатар аймақтары экологиялық зардап шеккен аудандарға айналды. Табиғи ортаны қорғау жұмысының жеткіліксіздігінен көптеген қалаларда ауаның ластануы өте жоғары деңгейге жетті. Әсіресе, Қызылорда, Ақтөбе, Семей облыстарында экологиялық өте ауыр жағдай қалыптасты. Арал теңізі аймағында экологиялық апат салдарынан көптеген аурулар тарап, балалар өлімінің деңгейі өсті.

1977 жылғы КСРО Конституциясы одақтас республикалардың саяси дербестігін шартты түрде мойындады. Алайда, барлық республикалар бір орталыққа бағынды. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы КСРО жоғарғы саяси басшылығының - КОКП Орталық Комитетінің Саяси Бюросының құрамына кірді. КСРО-ның саяси жүйесі «барлық ұлттардың жұмысшылары, шаруалары және интеллигенциясының еркі мен мүддесін білдіретін социалистік, жалпы халыктық мемлекет» ретінде анықталды. КСРО Жоғарғы Кеңесі мемлекеттік биліктің ең жоғары органы болып жарияланды. 1978 жылы қабылданған Қазақ КСР Конституциясында республика - жұмысшылар мен шаруалардың және интеллигенцияның «егеменді социалистік» мемлекеті деп анықталды. Қазақ КСР-нің халқы кеңес халқының құрамдас бөлігі деп жарияланды [17, 226] . «Социализм орнатудың жарқын идеялары» мен оны тәжірибе жүзінде іске асыру әдістеріндегі қайшылықтар 1980 жылдары КСРО-ның әр алуан бағыттарда саяси жаңаруын қажет етті. Ұлттардың әртүрлі мәдени және діни айырмашылықтары біртұтас кеңес халқын қалыптастыруда назардан тыс қалды. КСРО-ның құрылған кезінен бастап өз құрамына «алынған» ұлттар мен ұлыс өкілдерін «кеңес халқына» айналдыру үшін коммунистік партия бар күш жігерін жұмсады. Әр ұлттың қайталанбас ерекшеліктері интернационалдық бағыт пен көлеңкесінде қалғандықтан да қарама-қайшылыктар туындады.

Әкімшілік-партиялык бюрократиянын рөлі артып, билік пен халықтың арасы алшақтай түсті. Биліктің жоғары сатысында отырғандар арасында лауазымды орындарға талас байқалды. Жеке адамдар Кеңес Одағының Коммунистік Партиясы қатарына мүшелікті пайдакүнемдік мақсатта пайдалана бастады. Өйткені, партияға мүше болу көптеген құқықтар мен артықшылықтарға жол ашатын. Қоғамдық үдерістердің басым бағыттары назардан тыс қалып, партия жетекшілерінің кұрамы әлсіреді. Жетекші құрамның ауысуының табиғи үдерісі бұзылып, тоқырауға ұшырады. Бұл саяси бюро мен орталық партия комитетінің хатшылығының және мемлекеттік аппараттың әлсіздігіне әкелді. 1980 жылдардағы Қазақстанның дамуы КСРО-да қалыптасқан саяси өзгерістерге сай бағыт алып отырды. 1980 жылдардың ортасындағы шешуші оқиға - М. С. Горбачевтің КСРО Компартиясы ОК Бас хатшысы қызметіне келуі. Белгілі дәрежеде бұл жағдай сол уақыттағы партия өміріндегі ескі дәстүр мен жаңа көзқарастардың күресін көрсететін еді.

1985 жылы наурызда Кеңес Одағы Компартиясының бас хатшысы Н. У. Черненко қайтыс болып, оның орнына М. С. Горбачев сайланды. Сол жылдың сәуірінде Компартияның Орталық Комитетінің пленумында әлеуметтік, экономикалық дамуды жеделдету мәселесіне сәйкес экономикалық құрылымды қайта құру бағыты жарияланды. М. С. Горбачевтің жария еткен саясатының ұрандарына «жариялылық», «жеделдету», «қайта құру» сөздері айналды. «Қайта құру» бағыты 1986 жылғы КОКП-ның XXVII съезінде мақұлданды [17, 229] . Кеңес Одағындағы дағдарыстың себептері өте көп болды, сол себепті «қайта құру» бағыты қабылданды. Бұл бағыт арқылы кеңестік басшылық мемлекетті қайта дамудың жолына салғысы келді. Кеңес Одағының тоқырауға тап болуы оның жаңару бағытына түсуі керек екенін айқын түсінікті етті. «Қайта құру» саясаты ешқандай нақты бағдарламасыз, ғылыми айқындамасыз жүргізілді. Бұл бағыттың қияли болжамдары көп болды, сол себепті ол алғаш кезден бастап-ақ сәтсіздікке ұшырай бастады. «Қайта құру» саясаты мемлекетті сол кезде алғышарттары қалыптасып қойған дағдарыстан құтқарып алатындай жағдайда емес еді. Қоғамдағы ахуал күннен күнге қиындай берді. Кеңес Одағы әлеуметтік-экономикалық жағынан даму бойынша артта қалып, «брежневтік тоқыраудан» кейін одан сайын құлдырауға жақындай түсті. «Қайта құру» саясатын жариялаған М. С. Горбачев Кеңес Одағының президенті болып тағайындалды. Одақты демократиялық елге айналдырғысы келген ол осындай бастамасы арқылы билік пен халықтың арасындағы алшақтықты жойғысы келді. Алайда, бұған тоталитарлық нық бекінген жүйе үлкен кедергі еді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.