Компания Бағлан ЖШС

Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.Жалпы
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Ұйымның шаруашылық
қызметімен танысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2 Қаржылық
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .8
2.1 Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың
эквиваленттері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа
мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер.11
2.3 Қорлардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.4 Ұзақ мерзімді активтер: негізгі құралдар және материалды емес активтер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.5 Міндеттемелер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .17
2.6 Еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...18
2.7 Капитал және инвестициялар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.8 Кірістер мен шығыстар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...21
2.9 Қаржылық есептілікті
ұсыну ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...22
3 Басқару
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.1 Өндіріс шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .24
3.2 Дайын өнімді өндіру мен өткізудің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 25
4Жеке
тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
4.1 Негізгі құралдардың есебі 16 ХҚЕС
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32

КІРІСПЕ

Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан бергі уақытында басқа да ТМД
елдерімен салыстырғанда барлық жағынан да ілгерілеу процестері жүруде.
Соның ішінде ең бастыларының бірі елдің экономикасын жақсартуда тауарлар
мен қызметтер өндірісі кеңінен дамуда. Осы сипаттағы қызметтер
бухгалтерлік есепті жүргізусіз, талдаусыз және оның дұрыстығын тексеру үшін
қолданылатын аудитсіз мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің Халықаралық стандарттарын зерттеудің жолдарын
таңдау жөнінде, ұлттық заңдылықтың өтпелі экономикасынының және еспті
жүргізудің қалыптасқан тәжірибесінің ерекшеліктерін есепке ала отырып
ұлттық стандарттар жүйесін құру туралы шешім қабылданды.
Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр
түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық
стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап, соны
басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы
жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне
дейін өсіп айтарлықтай кеңейеді.
Жалпы өндірістік тәжірибенің мақсаты теориялық білімді күнделікті
қолдана отырып одан әрі жетілдіру болып табылады. Осы мақсатта мен бірінші
күннен бастап өз жұмысымды дұрыс тәжірибе бағдарламасына сай жоспарлауға
тырысып, алдыма келесі міндеттерді қойдым:
1. Компания Бағлан ЖШС бухгалтерия бөлімінде қызмет атқаратын әрбір
бухгалтердің қызметі, құқығы, жауапкершіліктерімен танысу;
2. Компания Бағлан ЖШС бухгалтерлік есепті жүргізуге негіз болып
табылатын есеп саясатының негізгі шарттарымен танысу;
3. Компания Бағлан ЖШС бухгалтерия бөлімінде болып жатқан
шаруашылық операциялардың құпиялылығын сақтауды;
4.Компания Бағлан ЖШС қаржылық есептілікті даярлауда қойылатын
талаптарды өндірістік.
Іс-тәжірибеде алдымен өндірістің технологиялары мен тарихы, жарғысы,
ережелері мен және нормативтік құжаттар мен танысу жайлы болады. Қаржы-
шаруашылық қызметіне талдау жүргізілді.
Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі серіктестігі капитал есебі,
негізгі құралдары мен материалдық емес активтерінің есебі, қорлар есебі,
ақшалай қаражаттарының есебі, дебиторлық қарыздарының есебі,
міндеттемелердің есебі, еңбектің және оған ақы төлеудің есебі, шығындар мен
кірістерінің есебі және өндіріс шығындарының есебі жайлы олардың теориялық
мазмұны, есептерінің жүргізілу тәртібі туралы жазылған.
Кәсіптік біліктілікті дамытуды жетілдірумен қоса, ең алдымен мен
этикалық нормаларды сақтай отырып рұқсат етілген нормада компецетиялы
қызметкерге қойылатын талаптарды игердім.
Іс тәжірбие барысында берілген мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер
алдымызға қойылады:
- Кәсіпорынның шаруашылық қызметімен танысу;
- Бухгалтерлік есепті құру негіздерімен танысу;
- Компания Бағлан ЖШС қаржылық есебін, міндеттемелер есебін, еңбек
және еңбек ақы есебін ұйымдастыру.
Зерттеу объектісі ретінде Компания Бағлан ЖШС алынды.

1 Жалпы бөлім

1. Ұйымның шаруашылық қызметімен танысу

Компания Бағлан ЖШС-і ҚР заңдары бойынша, заңды тұлға болып
табылады. Серіктестік кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын, жыл бойғы
активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған Республикалық
бюджет туралы Заңда белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын орта кәсіпкерлік субъектілері ретінде болып
табылады.
Серіктестіктің қатысушысы:
Серіктестіктің мемлекеттік лицензиясы, куәлігі, статистикалық
карточкасы бар.
Серіктестіктің фирмалық атауы:
Мемлекеттік тілінде: Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі. Қысқаша: Компания Бағлан ЖШС
Қазақстанның Халықаралық қаржылық есеп стандарттарына өтуіне
байланысты Компания Бағлан ЖШС де өзінің есеп беруін осыған сәйкес етіп
тапсырады.
Халықаралық қаржылық есеп стандарты және ол бойынша жасалған
әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін жүргізудің
қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен
қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық
базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы
қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Серіктестікті қызметінің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен
таза табыс алу болып табылады.
Серіктестіктің қызметінің мәні болып табылатындар: электірлік
жылжымалыларды жөндеу; автокөлік жөндеу және шаруашылық тауарлар өндіру
және сату; ауыл және мал шаруашылығы, мал өнімдерін және халық тұтыну
тауарларын өндіру, қайта өңдеу және сату; қоғамдық тамақтану пунктері,
фирмалық дүкендердің жүйесін ашу; қара және түрлі түсті металдардың
сынықтары мен қадықтарын жиау, айынау, сақтау, қайта өңдеу және сату және
тағы басқа Қазақстан Республикасының Заңдарымен тыйым салынбаған өзге де
қызмет түрлері жұмыс атқарады.
Серіктестік кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын, жыл бойғы
активтерінің орташа жылдық құны тиісті қаржы жылына арналған Республикалық
бюджет туралы Заңда белгіленген үш жүз жиырма бес мың еселенген айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын орта кәсіпкерлік субъектілері ретінде болып
табылады.
Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің негізгі қызметтері:
Автокөлік және экспедициялық қызметі;
Құрылыс материалдарын және шаруашылық тауарлар өндіру және сату;
Жөндеу – құрылыс жұмыстары, күрделі құрылыс, монтаждық, және
электромонтаждық жұмыстары;
Қара және түрлі түсті металлдардың сынықтары мен қалдықтарын жинау,
дайындау, сақтау, қайта өңдеу және сату;
Құрылыс ұйымдарына жобалар дайындау;
Қамтамасыз ету, өткізу, сауда саттық және коммерциялық қызметі;
Автотұрақтар көлік жуу, техникалық қызмет станциясын ашу;
Жалпы құрылыс жұмыстары, жөндеу құрылыс жұмыстары, монтаждық және
эклектромонтаждық жұмыстары, күрделі құрылыс;
Медициналық және фармацевтикалық қызметі;
Ауыл және Мал шаруашылық, мал өнімдерін және халық тұтыну тауарларын
өндіру, қайта өңдеу және сату;
Мақта шикізаты және мақта талшығын өндіру, сатып алу, қайта өңдеу
және сату;
сыртқы экономикалық қызметтерді жүзеге асыру, соның ішінде құрылыс
заттарын, азық-түлік өнімдерінің, шикізаттар,материалдар, қосалқы заттар
мен машиналар, құрал-жабдықтар, халықтың тұтыну тауарларының, ауыл
шаруашылық өнімдерінің және т.б. экспорты мен импорты;
Өзінің іс-әрекетін жүзеге асыру үшін өзінің қарамағында негізгі,
айналмалы және басқа да қорлары, ақша қоры, оның көлемі заңға сәйкес
қаржылық органдармен келісілген. Айналым қорлары кәсіпорынның толық
қолданылуына берілген және оны жоюға болмайды. Өзінің меншігіндегі айналым
құралдарының жетіспеушілігі ұжымның шаруашылық табысынан толықтырылып
отырады. Кәсіпорын айналым құралдарын сақтауға, оны ұтымды қолдануға және
оның айналымын жылдамдатуға міндетті. Тоқсандық және жылдық есепті
бекітілген мерзімдерде тиісті мекемелерге тапсырады. Компания Бағлан
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өзінің мемлекеттік тіркеуден өткен
күнінен бастап дербес заңды тұлға болып табылады, өзінің мөрі, аты және
өзіне сай келерлік сипаты бар.
Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп
саясаты.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық
базасына, олардың шешетін міндеттемлерінің күрделілігіне, басқарушы
қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап
алынған тәсілдер жиынтығы құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және
бухгалтерлік есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу
фактілері кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша
айтқанда, есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге
асыратын тетігі.
Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басшылығын
директор жүргізеді. Кәсіпорынның басшылығын директор дара басшылық
негізінде коллективтің өзін-өзі басқаруы жағдайында жүзеге асырады, заңмен
және жарғымен айқындалған құқығы және міндеті бар. Серіктестіктің құрылу
негізі ретінде қызмет ететін ақшалай, материалдық-мүліктік, есептік-
несиелік сипаттағы барлық құжаттарын бухгалтермен толтырылып мекеме басшысы
мен бас бухгалтердің қол қоюмен бекітіледі.
Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі серіктестігі іс-әрекетін
бақылау, қаражаты және есебі.
Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы
танылған талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны
сақтаған жағдайда кәсіпорын үшін де, жалпы республика бойынша да
шаруашылық жағдайына бейімделген есеп саясатын қалыптастыру
мүмкіндігі туады.
Кәсіпорынның есеп-қисап бөлімінде, қаржы экономикалық бөлімінде
есептер, қаржылық-экономикалық талдаулар және аудиті жаңа қазіргі заманның
талаптарына сай жүргізіледі. Есеп-қисап бөлімі және қаржылық-экономикалық
талдау бөлімдері жұмыс жүргізеді.

Кесте 1. Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қаржы-шаруашылық қызметін талдау. 2015 ж.

Көрсеткіштер Есепті Есепті Ауытқулар
кезең соңы кезең басы
сомасы
1. Өнімдерді сатудан және қызмет 14420,7 2121,0 12299,7
көрсетуден табыс, мың теңге
2. Жұмыскерлердің орташа тізімдік 120 125 5
саны, адам
3. Негізгі құралдардың орташа жылдық 4311,5 1247,3 3064,2
құны, мың теңге
4. Ағымдағы активтердің орташа жылдық3485,6 755,9 2729,7
құны, мың теңге
5. Еңбек өнімділігі (12), теңге 120,1 16,9 103,2
6. Қор қайтарылымы (13), теңге 3,3 1,7 1,6
7. Қор сыйымдылығы (31), теңге 0,3 0,5 -0,2
8. Сатылған өнімдердің және 13686,8 1757,0 11929,8
көрсетілген қызметтердің өзіндік
құны, мың теңге
9. Жалпы кіріс, мың теңге 733,8 363,9 369,9
10. Таза кіріс, мың теңге 128,4 36,8 91,6

Компания Бағлан ЖШС қаржы-шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiн
қарастыратын болсақ, кестеде көріп тұрғанымыздай кәсіпорын зиян шегіп түр.
Өткізуден түскен табыс 2014 жылға қарағанда 2015 жыл 12299,7 мың теңгеге
өсті. Жалпы табыс 2014 жылы—363,9 мың теңгенi құраса, 2015 жылы -733,8 мың
теңгенi ауытқу сомасы - 369,9 мың теңге болды.

2 Қаржылық есеп

1. Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың
эквиваленттері

Қысқа мерзімді активтер деп бұл қоғамның қысқа мерзімді айналымға тез
түсетін өтімді активтерді айтады. Оған: қолда бар ақшалай қаражаттары мен
дебиторлық берешектері, қаржылық инвестицияларын айтуға болады немесе
мобильдік қорлары қысқа мерзімді активтер болып табылады. Осымен қысқа
мерзімді активтерге серіктестік көп көңіл бөлуі қажет.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп – деп аталатын
бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: Кәсіпорындар мен
ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша – қаражаттарының қозғалысы туралы
есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық
қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша-қаражаттарының келіп түсуі,
кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп
және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы
өзгерістерін бағалауына: мүмкіндік береді делінеген. Ал осы стандарттың
екінші бабында: Заңды тұлғалар, субъектілер ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізіледі және есепті
кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында тапсырады делінген.
Жалпы ақша қаражаттары Қысқа мерзімді активтер деген алғашқы
бөлімнің бірінші тобына кіреді. Бұл бөлімнің шоттары қысқа мерзімді ретінде
жіктелетін ұйымның активтерін есепке алуға арналған.
Актив егер:
Оны іске асыру болжамдалса, немесе ұйымның қалыпты операциялық циклінің
барысында ол сату немесе пайдалану үшін ұсталынады;
Ол негізінен сауда мақсатында немесе қысқа мерзімге және оны іске
асыру баланстың күнінен кейін он екі айдың ішінде күтілсе;
Пайдалануда шек қойылмайтын ақша немесе оның баламасында болса, қысқа
мерзімді актив ретінде жіктеледі. Қысқа мерзімді активтердің ішінен ақшалай
қаражаттары мен эквиваленттер есебіне төменгідей шоттар арналады;
1000 – Ақша қаражаттары кіші бөлімі – ақша қаражаттарын есептеу үшін
қолданылады және өзіне мына топты кіргізеді:
1010 – Кассадағы ақша қаражаты, онда кассадағы ұлттық валютамен ақша
қаражатының қозғалысы есепке алынады. Жалпы касса операцияларының есебі
1010 Кассадағы ақша қаражаты;1020 Жолдағы ақша қаражаты - деп аталатын
шоттарда жүргізіледі. Кәсіпорындар мен қаражаты, яғни шаруашылық
субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі (теңге түріндегі) нақты
ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкі мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін
жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.
Компания Бағлан ЖШС-де 1010 Кассадағы ақша қаражаты және
1020Жолддағы ақша қаражаты - деп аталатын шоттар бойынша жүргізілетін
операциялардың есебі: кредиті бойынша нөмері бірінші журнал – ордері, ал
дебеті бойынша осы журнал – ордердің ведомосында жүргізіледі. Яғни кассаның
кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал – ордердің ведомосында, ал
шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал – ордерде есептеліп жүргізіледі.
1020 – Жолдағы ақша қаражаты, бұл жерде жолдағы ақша қаражаттар
қозғалысы көрсетіледі. Бұл шот аударылған, бірақ әлі кәсіпорынның шотына
келіп түспеген, яғни кіріске алынбаған ақша қаражаттары жолдағы ақшалай
қаржылар болып саналады.
1030 – Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты, онда банктік
шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі
көрсетіледі.
Кәсіпорындар мен ұйымдар және мекемелер өздерінің ақша
қаражаттарын өздері таңдаған яғни өздеріне қызмет көрсететін банк
мекемелерінде сақтауға міндетті. Бір кәсіпорынның немесе субьектінің
тиісінше әрбір банк мекемесінен бір ғана есеп айырысу шотын ашуына
болады. Осыған сәйкес Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі ағымдағы шоты 01047186 БанкЦентрКредит АҚ филиалда ашылған.
РНН 582100244762 Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде ақша қаражаттарымен жұмыс
жасалатын негізгі құжат формалары: Кассалық кіріс ордері № КО-1
нысаны.
Кіріс кассалық ордер №20
13 тамыз 2015ж

Дебет Кредит Соммасы,
теңге
1010 1210 1312000-00

Кімнен қабылдады: АрнатЖШС
Негіздемесі: №7 25.03.2015ж. келесімшарт бойынша аванс
Соммасы: 1312000 (Бір миллион үш жүз он екі мың тенге 00 тиын). Соның
ішінде ҚҚС 21518.10 қабылданды.

Кассалық кіріс ордерін және оның квитанциясын бухгалтерлік
сала қызметкері бір дана етіп толтырады және ол сиямен немесе
шариктік қаламның пастасымен дәл де анық толтырылуға немесе
компьютермен терілуі тиісті. Қолма-қол ақшаны қабылдау кезінде ақшаны
өткізуші тұлғаға бас бухгалтердің немесе солар уәкілеттік берген
тұлғаның және кассирдің қолдары қойылып, кассирдің мөрімен (штампымен)
куәландырылған квитанция беріледі. Кассалық шығыс ордері № КО-2а
нысаны.
Компания Бағлан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Шығыс кассалық
ордері № КО-2 нысаны төмендегі кестеде көрсетілген.

Шығыс кассалық ордер №000000074
10 наурыз 2015ж
Дебет Кредит Соммасы,
теңге
1251 1010 47600-00

Берілсін: Аманбек Саят Батырұлына
Негіздемесі: іс-сапар шығындары
Соммасы: 47600,0 (Қырық жеті мың алты жүз тенге 00 тиын)

Кассадан қолма-қол ақша беру үшін қолданылады. Кассалық
шығыс ордері бюджет ұйымы басшысының , бас бухгалтердің немесе
шарикті қаламмен нақты да анық етіп бір данада толтырады немесе
компьютермен басылады. Кассаға беру үшін ордерді бухгалтер қызметі
журналда (№ КО-3а нысаны) тіркеуден өткізуге тиісті. Ақша алынғаннан
кейін ордер мен оған тіркелген құжаттар күні, айы, жылы көрсетіле
отырып Төленді деген штамппен дереу өтеледі.

Кесте 2. Компания Бағлан ЖШС жолдағы ақшалар бойынша жүргізілетін
операциялар

№ Операциялар Дебет Кредит
1 Кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу шотына1020 1250
әзірге келіп түспеген есеп беруге тиісті
адамның (банк, пошта тағы да басқа мекемелер
арқылы) төлеген ақшалары
2 Сатып алушылар төлеген, бірақ есеп беретін 1040 1210
уақытқа дейін кәсіпорынға келіп түспеген сома
3 Кәсіпорынның есеп айырысу шотына жолдағы деп 1040 1020
есептелген ақшалары кіріс етілді

Кәсіпорындар мен ұйымдардың бағамдық айырмашылықтан алатын табысы
Бағамдық айырмашылықтан алынатын табыс деп аталатын шотта, ал бағамдық
айырмашылықтан шеккен шығыны Бағамдық айырмашылық бойынша шығын деп
аталатын шотта есептелінеді. Бағамдық (курстық) айырма кәсіпорындар мен
ұйымдар үшін оң (жағымды) нәтижелі болған жағдайда кәсіпорындардың
бухгалтериясында:
Д-т: Валюталық шоттағы ақшалар
К-т: Бағамдық айырмашылықтан алынатын табыс корреспонденциясы
жазылатын болса, бағамдық (курстық) айырма кәсіпорындар үшін теріс
(жағымсыз) нәтижелі болған жағдайда:
Д-т: Бағамдық айырмашылық бойынша шығын
К-т: Валюталық шоттағы ақшалар түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.
Меншік түріне қарамастан барлық шетел ақша бірлігімен (валютамен)
операциялар жасайтын кәсіпорындар мен ұйымдар тиісті органдарға (үлгілі
түрі №1-валюта) валюталық қорлардың қозғалысы жайлы (туралы) есеп беріп
отыруы тиіс.

2.2 Қысқа мерзімді активтер: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
қысқа мерзімді дебиторлық берешектер және өзге де дебиторлық берешектер

Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі
Ұлттық комиссияның 1996 жылғы №2 “Қаржылық есепті дайындау мен ұсынуға
арналған тұжырымдамалық негіздер туралы ”деп аталатын қаулысына сәйкес
“Дебиторлық борыш иелік ету құқықтарымен қоса, заңды құқықтарына бай-
ланысты актив болып табылады. Яғни “Дебиторлық борыш”-дегеніміз, бұл- иелік
ету құқын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған
болашақтағы экономикалық тиімділік болып табылады.
Мысалы: американдық FASB-пен (қаржылық eceптің стандарттарын жасау
бойынша құрылған кеңесі) сәйкес, дебиторлық борыштьң активі маңызды үш
сипаттамаға ие:
- ол, ақша қаражаттарының тікелей немесе жанама өсуіне мүмкіндікті
қамтамасыз ететін (немесе басқа активтермен бipre) болашақтағы
тиімділікті қамтиды;
- активтер дегеніміз - шаруашылық субъектісі басқара алатын ресурстар
болып табылады. Tиiмдiлiккe деген немесе потенциалдық қызметтерге деген
хұқтар, заңды болуы немесе оларды алудьң заңды дәлелдемелері болуы кажет.
Бip жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық борыштар ұзақ
мерзімді активтердегі "Ұзак мерзімді дебиторлық борыштар" бабына
енгізілуі мүмкін.
Дебиторлық борыштардың шоттарында есептелетін сомалардың
дұрыстыгы мен олардың толықтығын бақылау үшін түгендеу жургізшуі
қажет, ол кұжаттар бойынша шоттарды корреспонденцияланатын шоттар- мен
салыстыру арқылы жүргізледі. Мұндағы басты мақсат - әpбip
шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын, толықтығын анықтау болып
табылады. Сонғы жылдары бyxгaлтepлiк ақпараттарды ендеудің барлық
техникалық-экономикалық параметрлерінің жақсарғандығы байқалып отыр.
Болып отырған ақша "дематерилизациясы", яғни акшалар -дың электрондық
формаларға ауысуы, әртурлі есеп айырысулар бойынша (оның ішінде,
дебиторлык борыш бойынша есеп айырысу) бухгалтерлік ecenтi енгізудің
тәрпптерін түбейгелі қайта түсінуге мәжбүр eтіn отыр. Сондықтан
дебиторлық борыштың әлемдік тәжірибесінде бipшaмa жақсы тәжірибе
жиналғандығы жайлы ұмытпаған дұрыс.
Дебиторлық борыш – деп белгілі бір қарым – қатынасқа байланысты
заңды және жеке тұлғалардың шаруашылық субъектісінің алдындағы сатып
алған тауарлары , субъектінің оларға көрсеткен қызметтері үшін ,
сондай-ақ жұмысшылар мен қызметкерлердің субъектіден аванс ретінде
алған немесе несиеге қарызға алған тауарлары мен материалдары үшін
қайтаруға тиісті борыштарын айтады. Осы субъектіге берешек борышы
бар кәсіпорындар мен ұйымдар сондай-ақ жеке тұлғалар дебиторлар
болып табылады.
Компания Бағлан өзінің дебиторлық борыштар есебін келесі шоттарда
жүргізеді:
1210-Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық
берешегі
1250- Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі
1610- Берілген қысқа мерзімді аванстар

2.3 Қорлардың есебі

Кез-келген кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды, ақша
қаражаттарды және басқа да ресурстарды заңсыз немесе тиімсіз жұмсауға жол
бермеуіміз керек. Осы қателіктерді болдыр- мауға бухгалтерлік есептің
маңызы зор, өйткені кәсіпорынның шығындары жоғарылап тауар бағасы артатын
болса онда ол кез-келген адамға немесе мемлекетке әсер етуі мүмкін. Сол
себептен бухгалтерлік есеп материалдың сақталуы, шығындар нормасының
төмендеуі, материалдарды тиімді қолдануы туралы мәліметтерді жинақтайды.
Тауарлы-материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі
бөлігі болып табылады. Оның құрамына шикізаттар мен материалдар, жартылай
фабрикаттар, отын және аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Тауарлы-
материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері ХҚЕС №:2 Тауарлы-материалдық
қорлар есебі стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі
бағыттары көрсетілген:
- Тауарлы-материалдық қорлар өзгерісі;
- Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- Шығындардың есептелуі;
- Есеп берудегі айқындама.
Нарықтық экономика жағдайында материалдық қорлардың айналымдылығын
жоғарылату маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Негізінен
кәсіпорындарда материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70-75% құрайды,
яғни табыс түсірудің
қайнар көзі болып табылады.
Өндіріс процесіне еңбек құралдары мен қатар материалдық қорлар еңбек
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары
өндіріс процесіне бірақ рет қатысады және олардың құны өндірілетін өнімнің
материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:өндірісте
пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар,
материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да
материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға
шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың алдында мынадай негізгі
міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және толық есепке алу,
сақтау орындарындағы жағдайын "қадағалау; қорлардың қозғалысы бойынша
барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау; көліктік-дайындау
шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын уақытында және толық
анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектіге қажет емес
материалдық қорларды сату.
Тауарлы-материалдық қорлар есебінің негізгі міндеттері:
- операциалардың құжаттарда уақытылы және дұрыс көрсетілуі,
материалдардың түсуі мен босатылуы, дайындалуы бойынша шынайы
мәліметтер мен қамтамасыз ету;
- материалдардың сақталу орындарында және барлық қозғалыс
кезеңдерінде сақталуын бақылау;
- қордың бекітілген нормасының сақталуын бақылау;
- қойма қорларының жағдайын бақылау;
- қажет емес және артық материалдарды анықтап, олардың өткізілуін
бақылау;
- өндірісте материалдардың қолданылуын жүйелі бақылау;
- дайындалған қорлардың нақты өзіндік құнын және көлік дайындау
шығындарын дұрыс және уақытылы анықтау;
- көлік дайындау шығындарының өндірістің өзіндік құнына дұрыс аударылуын
бақылау;
- тауарлы-материалдық қорлар бойынша субъектінің есептік саясатының
сақталуын және дұрыс қалыптасуын бақылау.
Жабдықтау және қойма шаруашылығының, салмақ өлшеу шаруашылығының
дұрыс ұйымдастырылуы үшін әр қоймаға бұйрықпен материалды-жауапты тұлға
белгіленеді, материалды жауапкершілік туралы келісім- шарт түзіледі.
Қоймалар тура таразылармен, өлшеу приборларымен, өлшеу ыдыстарымен
қамтамасыз етілуі керек. Бірнеше қойма болған жағдайда материалдарды
топтары бойынша жинақтау қажет, яғни өнеркәсіптік тауарлар қоймасы,
жарылғыш заттар қоймасы және тағы басқалары.
Тауарлы-материалдық құндылықтар баланста және синтетикалық есепте
нақты өзіндік құны бойынша, ал бухгалтерияда тауарлы-материалдық
құндылықтардың өзіндік құнын есптеу үшін қажет барлық құжаттар бар болған
кезде, яғни ай соңында, квартал соңында есептелінеді.

2.4 Ұзақ мерзімді активтер: негізгі құралдар және материалды емес
активтер есебі

Нарықтық қатынастар жағдайында әдетте негізгі құралдар бұл кез-келген
кәсіпорынның маңызды өзі бейімделген салаларын- да жұмыс атқаруға барынша
өз үлесін қосады.Сол сияқты Компания Бағлан ЖШС барлық өзінің ең негізгі
табыс көзі осы негізгі құралдарды пайдалану арқылы өзінің табысын арттырып
отыр. 2015 жылдың 31-ші желтоқсанындағы Компания Бағлан ЖШС негізгі
құралдарының сомасы 3770880 теңгені құрады.
Жалпы негізгі құралдарға анықтама,олардың бағалануы және есептен
шығарылуына тоқталып өтемін.
Негізгі құралдар – бұл материалдық өндіріс саласында және
өндірістік емес салада ұзақ мерзім уақытында (бір жылдан көп) әрекет
ететін материалды активтер. Негізгі құралдарға келесілер жатады:
жылжымайтын мүлік ( жер аудандары, ғимараттар, құрылғылар, көп жылдық екпе
ағаштары және де жермен тығыз байланысты басқа да объектілер,бұл
объектілердің орнын ауыстыру олардың мақсатты бағытталуына зиян келтіреді),
көлік құралдары, құрал-жабдықтар, өндірістік және шаруашылық мүлік, жұмысшы
және өнім беретін мал, арнайы құрал-саймандар және тағы сол сияқтылар.
Негізгі құралдардың құрамында сонымен қатар аяқталмаған құрылыс объектілері
бойынша да шығындар бейнеленеді, мысалы: ғимараттарды, құрылғыларды тұрғызу
бойынша; монтажды талап ететін өндірістік құрал-жабдықтарды сатып алу
бойынша; жұмысшы және өнім беретін малдың, белгілі бір уақыттан кейін
негізгі табынға ауыстырылатын жас малын өсіру бойынша шығындар.
Негізгі құралдардың объектісі ретінде активті танудың негізгі
өлшемдері болып келесілер табылады: активтің пайдалы қызмет ету мерзімі бір
жылдан астам. Бұл келесіні білдіреді, негізгі құралдардың құрамына
жатқызылуы үшін міндетті түрде олардың еңбек құралы ретінде пайдалануы
қарастырымайды (мысалы, негізгі құралдарға шаруашылық мүлік және көп жылдық
екпелер жатады).
Әр ұйым активті сатып алу мақсатын және оны субъектінің қызметінде
мақсаты бойынша қолдануды есепке ала отырып, негізгі құралдарға активтерді
жатқызудың құндық өлшемдерін орнатуы тиісті.
Бірақ, субъектіде негізгі құралдардың бар болуы олардың сатып алу
сәтінен бастап тұрақты қолдануын білдірмейді, себебі олар қоймада, резервте
сақталуы мүмкін, орнатылған тәртіпте консервацияланған немесе жалға берілуі
мүмкін.
Негізгі құралдардың есебі 2400-шы шотта жүргізіледі. Яғни ол №16
стандартқа негізделген. Жалпы бұл стандартта негізгі құралдарды бағалау,
олардың тозуын есептеу және топтастыруды кең ауқымда қарастырады.
Ұзақ мерзімді активтер
2411- Жер
2412- Ғимараттар
2413-Машиналар мен жабдықтар
2414-Көлік құралдары
2415-Компьютерлер,перифериялық қондырғылар және деректерді өңдеу
жөніндегі жабдық
2416-Кеңсе жиһазы
2417-Өндірістік құрал-саймандар,мен керек жарақтар
Компания Бағлан ЖШС негізгі құралдарының сомасы 31.12.2015 жылы
26547928 теңге соммасын құрайды, негізгі құралдардың жиынтығында ең үлкен
салмаққа ғимараттар мен құрылғылар, және де машиналар мен құрал-жабдықтар
ие болып отыр.
Кез-келген кәсіпорынның балансында негізгі құралдар елеулі салмаққа
ие, осылай ол қаржылық талдауда қолданылатын көрсткіштерге көп әсер етеді.
Негізгі құралдардың есебі стандарт бойынша ХҚЕС бойынша №16-шы
стандартта жүргізіледі онда есептің негізгі бағыттары анықталған:
субъектіге меншік, шаруашылық жүргізу немесе оперативті басқару,
сонымен қатар уақытша қолдану және иелену (жал) құқы ғында тиісті болатын
негізгі құралдардың есебінің әдісін анықтау;
-негізгі құралдар есебінде негізгі көрсеткіштерін дұрыс анықтау:
-бастапқы құн;
-жою (ликвидациялық) құн;
-қайта бағалау;
- шығару нәтижесінде ағымдағы құн.
Компания Бағлан ЖШС негізгі құралдарды қабылдау актісі төмендегі
кестеде көрсетілген.

Негізгі құралдарды есепке алу
АКТ

№ Бастапқы Пайдалану Инвентарлық №Дебет Қолдану мерзімі
құны, мерзімі айыжылы
теңге
1 127000,00 2 000000071 2410 2015-07
74000,00 000000075 2410 2015-07
2 35000,00 000000078 2410 2015-07
3 48000,00 000000080 2410 2015-07

Негiзгi құрал-жабдықтарды (автокөлiк құралдарынан басқа) толық
және iшiнара есептен шығару пайдаланылатын. Негiзгi құрал-жабдықтарды
жою туралы Акт арқылы жүзеге асады. Актiнi субъектiнiң басшысы
тағайындаған комиссия немесе соған уәкiлеттi адам екi дана етiп
дайындайды. Актiнiң 1-шi данасы бухгалтерияға берiледi де, екiншiсi
негiзгi құрал-жабдықтардың сақталуына жауапты тұлғада болады және ол
есептен шығарғаннан кейiн ақлған қосалқы бөлшектердi,
материалдарды, металл сынақтарын және тағы басқаларын қоймаға
өткiзуге негiз болып табылды.
Кәсіпорында негізгі құралдарды есептен шығару үшін мынадай үлгілі
түрдегі НҚ-3 Негізгі құралдарды есептен шығару актісі немесе Үлгілі
түрдегі НҚ-4 Көлік құралдарын есептен шығару актісінің тиістілері
толтырылады.
Кәсіпорында есептен шығарылған негізгі құралдардың құны Д-т: Негізгі
құралдарды сату бойынша шығындар, К-т: Негізгі құралдар шоты жазылады.
Кәсіпорында негізгі құралдарды сатқаннан алынатын табыс:
Д-т: Дебиторлық борыштар мен басқа да активтер шоты,
К-т: Ақшалар шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.
Халықаралық стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер
басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте
немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін
ақшалай емес активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу
кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін
анықтау жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу
қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және
келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін
шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо-
микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің
қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы
оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.
Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін
банктерде пайдалану моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты
анықталған болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару әдісін пайдалану керек.
Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру
керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайда- лануда
оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімді-
ділігін жоғарылатуы мүмкін.
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына
пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға,
әкімшілік мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи
нысаны (мәні) жоқ акшалай емес активтер.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи
нысаны жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық. Актив- тердің
де, материалдық емес активтердің де кұрамында кездесуі мүмкін.

2.5 Міндеттемелер есебі

Қандайда болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай
салада қызмет атқарғандығына қарамастан алып қарайтын болсақ ,
олардың барлығының да міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен
айналысатын субъекті сол өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттармен
материалдар үшін жабдықтаушыларының алдында міндетті болса , саудамен
айналысатын шаруашылық субъектісі сол сататын тауарларын жеткізіп
беруші яғни жабдықтаушы субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін.
Тіпті өндіріспен де саудамен де айналыспайтын кәсіпорындар да ,
субъектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы қызметкер-
лерге олардың істеген еңбегі үшін сондай-ақ бюджетке түрлі
салықтар үшін , қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін.
Қазіргі таңда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс
мекемелерден, шетелдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын
жандандырып жатқан, сондай-ақ міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп
алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай жабылып, аукционға салынып,
сатылып жатқан субъектілер көптеп кездеседі. Осы айтылғандар туралы
толық түсінік беретін қаржылық есептің ең негізгілерінің бірі болып
саналатын тақырыптардың бірі – міндеттемелер есебі.
Ал ХҚЕС сәйкес міндеттемелер есебі мынандай бөлімшелерден
тұрады:
-Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер, -3010
-Салық бойынша міндеттемелер, -3110
-Міндеттеме және ерікті төлемдер, -3210
-Қысқа мерзімді кредиторлық берешек, -3310
-Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері, -3420
-Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер -4010
Осындай бөлімшелерден тұрады және бұлардың өздеріне тиесілі шоттары
болады.
Алынған несие бойынша мәліметтің түйіндеуі 3000 Қысқа мерзімді
қаржылық мідеттемелері шотына арналған несиенің қарыз қалдықтары
көрсетіледі. Есептеліп шыққан пайыздар дебет шотында 7310 Сыйақы бойынша
шығын 3380 Төлемдегі қысқа мерзімді шығындар шоты бейнеленеді.
Пайыздардың төлемі бойынша 3380 шоты қаржыны есептеу шоттары
(1010,1030,1060) көрсетеді. Жылдың аяғында 7310 шоты 5410 Есепті жыл
бойынша табыс (шығын) шотымен жабылады.

2.6 Еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысу есебі

Республикада тұратын халықтың көпшілігі үшін жалақы кірістің негізгі
бөлігі болып табылады. Сондықтан оны көтеру адамдардың қалыпты тұрмыс
деңгейін қамтамасыз ету үшін аса маңызды. Нарықтық экономикаға
бағдарландырылған жалақыны мемлекетік нормалаудың жаңа жүйесі еңбек
ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында және қызметкерлердің еңбек
белсенділігін арттыру мен материалдық ынталандырудың механизімін әзірлеудің
бастапқы базасы болып табылады.
Нарықтық қатынастар жағдайында еңбекке ақы төлеуде республика
азаматтарын әлеуметтік қорғаудың құқықтық негіздері ағымдағы заңдармен
нақты айқындалады. Мемлекет тарапынан көзделген ең негізгі кепілдік – ол
қызметкерлердің заңдарда белгіленген ең төменгі жалақы мөлшерінен кем емес
еңбегіне ақы алуға құқылы. Бұл кепілдік ұйымдық- құқықтық, меншік нысанына
және ведомствалық бағыныштылығына қарамастан барлық кәсіпорындар мен
ұйымдара жұмыс істейтін қызметкерлерге таратылады.
Еңбекақы – бұл iстеген еңбегi үшiн берiлген төлем, ол еңбек келiсiм-
шартында және қызмет нысқауында белгiленген көлемiне сай еңбеккерлер
орындаған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.