Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәні
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.О.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекетттік
университеті
Мәдени және әлеуметтік жұмыс кафедрасы
Ақылбаева А.
5В090600 - Мәдени - тынығу жұмысы мамандығының студенттері үшін
Жастар мен балалардың бос уақытының теориясы
мен технологиясы пәнінен
ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ
Оқу формасы: күндізгі, кешкі және сырттай
Шымкент - 2018 ж.
ОӘЖ 99.6
ҚБЖ 77.2
Құрастырған Ақылбаева А. Жастар мен балалардың бос уақытының теориясы
мен технологиясы пәнінен дәрістер жинағы.- Шымкент: М.О.Әуезов атындағы
ОҚМУ, 2018.-80 б.
Дәрістер жинағы оқу жоспары мен Жастар мен балалардың бос
уақытының теориясы мен технологиясы пәнінің оқу бағдарламасына сай
құрастырылған және пәнді меңгеруге қажетті мағлұматтарды қамтиды.
Дәрістер жинағы 5В090600 - Мәдени - тынығу жұмысы мамандығы
студенттеріне арналған.
Дәрістер жинағында Жастар мен балалардың бос уақытының теориясы
мен технологиясы пәні бойынша студенттердің мамандық бойынша
теориялық білімдерін қалыптастыруға негіз болатын материалдар беріледі.
Пікір берушілер: Сапарова Ю.А. – Мәдени және
әлеуметтік жұмыс кафедрасының доценті, п.ғ.к.
Мәдени - тынығу және әлеуеттік қызмет кафедрасының
мәжілісінде (Хаттама №__, __ __. 2018 ж.) және Педагогика және
мәдениет факультетінің әдістемелік комиссиясы қарап (Хаттама №__, __
__. 2016 ж.) баспаға ұсынды.
М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің әдістемелік кеңесі баспаға
ұсынды, Хаттама №__, __ __. 2018 ж.
© М.О.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекетттік
университеті, 2018 ж.
Шығаруға жауапты: Ақылбаева А.
Мазмұны
Дәріс 1. 4
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
Дәріс 2. Бос уақыттың мәні мен 6
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Дәріс 3. Бос уақыттың функциялары, мақсаттары, міндеттері және 11
оның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Дәріс 4. Жастар – ерекше әлеуметтік демографиялық топ 17
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Дәріс 5. Жастар жасы дамудың ерекше жағдайы және 23
әлеуметтік-психологиялық феномені
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Дәріс 6. Жастардың бос уақытын өткізу 27
ерекшелігі ... ... ... ... ... ..
Дәріс 7. Мәдени – тынығу жұмысы және бос уақытты ұйымдастырудың 31
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Дәріс 8. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру 35
технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Дәріс 9. Жастардың бос уақытын өткізу 39
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ..
Дәріс 10. Ойын – жастардың бос уақытын ұйымдастыру құралы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
... ... ... ... ... ... ..
Дәріс 11. Жастардың бос уақытын ұйымдастырудың сауықтыру типінің 48
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Дәріс 12. Жастардың бос уақытын тиімді ұйымдастырудың тәрбиелік 55
мәні ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
Дәріс 13. Жастар мәдени орталығы мен сарайларының 59
мәдени-тынығуды ұйымдастыруда алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Дәріс 14. Мәдени-тынығу мекемелеріндегі тәрбие үрдістерін 64
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
Дәріс 15. Мәдени-тынығу мекемелеріндегі тәрбие үрдістерін 70
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Дәріс 1. Кіріспе
Дәріс түрі: шолу дәріс
Дәріс мақсаты: Студенттерге Жастар бос уақытының технологиялары
пәнінің мақсаты, міндеттері жайлы жалпы түсінік беру.
Дәріс міндеті:
- бос уақыт, жастар, инновациялық технологиялар ұғымдарына
түсінік беру;
- студенттердің жалпы пәннің мақсаты мен міндеттері жайлы
түсініктерін қалыптастыру;
Негізгі ұғымдар: бос уақыт, инновация, мәдени-тынығу жұмысы,
ұйымдастыру.
Жоспар:
1. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәні.
2. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің мақсаты мен
міндеттері.
3. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің ғылыми және
оқу пәні ретіндегі мәні мен әлеуметтік негізі.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының негізі. –
Түркістан, 2007.
2. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
3. Жарков А.Д. Организация культурно-просветительной работы. Москва,
Просвещение,1989 г.
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
5. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік-
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, 2013
6. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік -
педагогикалық әдістемесі. Электронды оқулық-Шымкент, М.Әуезов атындағы
ОҚМУ,2012
1. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәні
Жастардың бос уақытын ұйымдастырудың инновациялық технологиялары
пәнінен бағдарлама 5В090600 – Мәдени -тынығу жұмысы мамандығы
студенттеріне арналған.Аталған пән жалпы кәсіптендіру бағыты бойынша білім
беріп, жастардың бос уақытын ұйымдастырудың теориялық негіздері,мақсаты
мен мазмұны,технологиясы жайлы студенттерге жан – жақты білім беруге
және алынған теориялық білімдерін мәдени - тынығу мекемелерінде қолдану
дағдыларынқалыптастыру бағытталған. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру
технологиялары негіздерін, түрлерін, мазмұны мен технологиясынмеңгеру
арқылы бос уақытты ұйымдастырушы білім мен ақпараттық анықтама жинақтап,
бос уақыттың әдістемесі тұрғысынан мәселелерін ұйымдастыру бейімін
қалыптастыру міндеттері қойылған.
Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәні әлеуметтік-
гуманитарлық, жалпы кәсіби оқыту пәндері: педагогика, психология,
әлеуметтану, мәдени-тынығу жұмысының тарихы мен теориясы, бос уақытты
ұйымдастырудың көркемдік-педагогкалық әдістемесі пәндерімен өзара тығыз
байланысты.
2. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің мақсаты мен
міндеттері
Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің
мақсатыжастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларытуралы ғылыми
білімді жинақтау болып табылады.
Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің міндеттері:
- студенттерге міндеттері қазіргі уақытта қалыптасқан жастардың бос
уақытын ұйымдастыру жөніндегі әдебиеттерге шолу арқылы меңгеру. Осы курсты
меңгеру нәтиежесінде студент мынаны меңгеруі қажет:
- қоғамдағы жастардың орнын анықтау;
- жастардың бос уақыттын ұйымдастырудағы мәдени-тынығу жұмысының мәнін
айқындау;
- бос уақытты дұрыс ұйымдастырудың жастарға тәрбиелік мәнін қарастыру.
3. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің ғылыми және
оқу пәні ретіндегі мәні мен әлеуметтік негізі Пәнбелгілі жас
тобындағы балаларды тəрбиелеу ерекшеліктері жөніндегі кəсіби
білімдермен қаруландырып, əрқилы жағдайлардағы оқу-тəрбие процесін
болжастыруға, жобалауға жəне іске асыруға, оның тиімділігін бағалауға
үйретеді. Тəрбие процесін ұдайы жетілдіріп отырып қажет, себебі
адамдардың өмір жағдайлары өзгермелі, ақпараттар көлемі ұлғаяды,
осыдан мұғалімге қойылатын талаптар жыл сайын күрделеніп баруда.
Қоғамның мұндай талаптарына педагогтар өсіп келе жатқан əулетті оқыту,
тəрбиелеу жəне оған білім берудің жаңа технологияларын құрастырумен
жауап береді.
Оқу процесінде студенттерге қойылатын негізгі талаптар оқылатын
курстың міндеттері мен мақсаттарынан шығады. Студент пәнді оқу барысында
оқылатын дәріс мазмұнын қысқаша дәптерге жазып отыруға, сабаққа
кешікпеуге, сабақ үстінде сөйлеспеуге, газет және журналдар оқып немесе
басқа жұмыспен айналысып отыруға, ұялы телефонын өшіріп қоюға, оқу үрдісіне
белсенді қатысуға, бақылау жұмытарын және емтиханды дер кезінде тапсыруға
міндетті.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
1. Жастар бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің мақсаты
не?
2. Жастар бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің өзге
қоғамдық пәндер
арасында алатын орны қандай?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Бос уақыттың мәні мен мазмұны
Дәріс 2. Бос уақыттың мәні мен мазмұны
Дәріс түрі: миға шабуыл
Дәріс мақсаты: Студенттергебос уақыт ұғымы мен мәні, мазмұны,
босуақытты жайлы жалпы түсінік беру.
Дәріс міндеті:
- бос уақыт, тынығу ұғымдарына түсінік беру;
- студенттердің бос уақыт туралы түсініктерін қалыптастыру;
- жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуында бос уақытты алатын орнын
анықтау.
Негізгі ұғымдар:бос уақыт, тынығу, мәдени-тынығу жұмысы,
ұйымдастыру.
Жоспар:
1. Бос уақыт ұғымы және бос уақыт түсінігінің мәні.
2. Бос уақытты ұйымдастырудың типологиясы.
3. Жеке тұлғаның бос уақытты өткізуінің белсенді және енжар түрлері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының
негізі. – Түркістан, 2007.
2. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
3. Жарков А.Д. Организация культурно-просветительной работы. Москва,
Просвещение,1989 г.
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
5. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік-
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, 2013
6. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік
- педагогикалық әдістемесі. Электронды оқулық-Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ,2012
1. Бос уақыт ұғымы және бос уақыт түсінігінің мәні
Бос уақыт дегеніміз не?Адамдарбос уақыт жайлы сөз қозғағанда,оған
жұмыстан тыс уақыт деген анықтама береді. Дегенмен, халықтың мәдени бос
уақытын ұйымдастыру саласында қызмет істейтін зерттеуші ғалымдар мен
менеджерлер бұл аталған қағидалар тек қана бір ғана бөлшегі ретінде ғана
қабылдап, басқа да анықтамаларды береді.
Қазіргі заманда адамның бос уақытына адамның қоғамдық өндіріс саласына
жұмсайтын еңбектен, сонымен қатар, адамның үй шаруашылығы және әлеуметтік
қатынастар барысында өндіретін өмірлік функцияларынан (қызметтерінен) тыс
уақытты жатқызады.
Жеке адамның бос уақытын анықтау үшін оның тәуліктік уақыт бюджетінен
келесі іс - әрекеттерге жұмсалатын уақыт мөлшерін шегеріп тастау қажет:
▪ өндірістік – еңбектік қызметтерге, сонымен қатар, жұмысқа (оқуға
) бару және жұмыстан ( оқудан ) қайту уақытын есептегенде;
▪ физиологиялық дем алу (ұйқыға кететін уақыт);
▪ сауықтыру және санитарлық гигиеналық қажеттіліктер (таңғы
гигиеналық іс - әрекеттер, физикалық жаттығулар жасау, ыдыс жуу
және т.б. іс - әрекеттерді қосқанда);
▪ азық – түлік сатып алу мен ас ішу және дайындау;
▪ ұзақ мерзімді қолданыстағы және күнделікті қажетті заттарды,
тауарларды алу;
▪ жас балаларын тәрбиелеу, туысқандарына жедел жәрдем беру (мысалы,
науқас адамға күтім көрсету) және т.б. жағдайлар.
Жоғарыда аталған іс - әрекеттерден кейін адамның өз игілігінде қалатын
уақыт – оның бос уақыты немесе күндізгі сергектік уақыты аралығындағы
адамның таза бос уақыты ретінде анықталады. Сондықтан, нақты осы аталған
уақыт мөлшерін адам өзінің қалауынша өткізуі тиіс.
Бос уақытта әр адам өз шығармашылығын жалпы мағыналы мақсаттарға
жетуге, өмірлік бағдарламаларын іске асыруға, өз мүмкіншіліктерін дамытуға
бағыттай алуынан көбіне адамның әлеуеттік ортада сезінуі және өз бос
уақытымен қанағаттануы көрініп тұрады.
Сонымен қатар, бос уақыт түсінігінің мәнін зерттеуде әлі күнге дейін
толыққанды анықтама көрсетілмеген және бір мезгілде үш позиция
қарастырылады:
1) уақыт мөлшерін жұмыс уақыты және жұмыстан тыс уақыт деп белгілеу
және бос уақыт және жұмыстан тыс уақыт түсініктері бір – бірімен пара –
пар.
2) бос уақыт және тынығу түсініктерінің байланысы
3) тынығу – тұлғаның дамуымен байланысты бос уақыттың, дем алудың және
сауығудың бөлшегі және т.б.
Қазіргі таңда энциклопедиялар мен анықтамалық әдебиеттерде бос уақыт
және тынығу түсініктерін бір деңгейде қарастырады.
Ұлы орыс тілінің анықтамалық сөздігінде В.И. Даль тынығуға
байланысты адамға келесі мінездемелерді береді: досужий, яғни, іскер,
еңбекке қабілетті, ынталы, ширақ. ХХ ғасырдың басында тынығу ұғымына
адамның жұмыстан тыс уақытында өзін - өзі көрсету, мүмкіншіліктерін жүзеге
асыру мүмкіндігі, қабілеті, дәрежесі деген анықтама қолданылып келді.
Бос уақыттың құрылымында келесі компоненттерді ерекше көрсетеді:
белсенді шығармашылық әрекеттері, білім алу, өзін - өзі тәрбиелеу,
мәдениетті тұтыну, спорт және т.б. Сонымен қатар, әуесқойлық іс -
әрекеттер, балалармен ойын ойнау, өзге адамдармен араласу.
2. Бос уақытты ұйымдастырудың типологиясы
Қазіргі таңда бос уақыттың әр түрлі типологиясы анықталған. Солардың
ішіндегі ең маңыздылары: шығармашылық, күнделікті, апта сайынғы, мерекелік,
үйдегі, үйден тыс, жеке ұйымдастырылған және ұжыммен ұйымдастырылған.
Күнделікті жұмыс күндері жұмыс басты адамның бос уақытының мөлшері
салыстырмалы түрде аз, 1 – 3 сағат, ал, кейбір жағдайларда – бірнеше минут
десе де болады. Ал, бұл уақытты адам кейбір белсенділіктің жеке түрлері
арқылы ұзартады немесе қысқарта да алады. Мысалы, көбіне әйел адамдар
өзінің бос уақытын үй шаруасына жұмсайды: кейбіреулер негізгі қызмет
саласындағы туындаған мәселелерді шешумен айналысады, ал кейбіреулері,
тіпті ештеңемен айналыспайды.
Осы тұрғыда, адамдар өз бос уақыттарын өздері қадағалап отыра алады –
ұзарта алады немесе тынығуға қатысы жоқ іс - әрекеттермен шұғылданып,
керісінше, қысқарта алады. Дегенмен, бұл мүмкіншіліктер де шексіз емес.
Егер, өндірістегі еңбек және үй шаруасындағы таусылмайтын жұмыстар шектен
тыс орын алатын болса, адам өзінің бос уақытына да шектеу қояды,ал, ол, өз
кезегінде, шаршау салдарынан болатын күйзелуге әкеп соқтырады. Ал, өз бос
уақыттарын пассивті өткізетін адамдарда даму болмайды және олардың өмірі
бір сарынды мазмұнға ие болады.
3. Жеке тұлғаның бос уақытты өткізуінің белсенді және енжар түрлері
Бос уақыт бұл жеке адамның жалпы уақытының отбасылық, қоғамдық
міндеттері мен үй шаруасын анықтауға, сондай-ақ физиологиялық
қажеттіліктерін \ұйықтау, тамақтану және т.б.\ өтеуге кеткен уақытының
қалған бөлігі.
Әдебиеттерде шұғылданымпаздылық адамдардың демалыс пен ойын
сауыққа, өздігінен білім алуға, шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған ақыл-ой, эстетикалық қимылдық іс-әрекеттері деп түсіндіріледі.
Шұғылданымпаздылық ұғымына берілетін түсініктерді төмендегідей төрт
түрге бөлуге болады.
Бірінші, шұғылданымпаздылық- қол бос уақыт, сайрандау, іс бастылықтан
бос кеңістік: \Даль бойынша\
Екінші, шұғылданымпаздылық эрекетсіздік, демалыс , жұмысістеуге қарама
–қарсы ұғым;
Үшіншіден, шұғылданымпаздылық – сапа, қасиет – қабілеттілік, шеберлік;
Төртінші, шұғылданымпаздылық- адамдардың жұмыс пен оқудан бос
қалыптағы жағдайы.
Француз социологы Дюмазадьенің, айтуынша; шұғылданымпаздылық- жеке
адам өмірінің демалысы мен сауығуы үшін немесе адамдармен араласа отырып
білімін кеңейтуге және өзінің шығармашылық қабілеттерін еркін дамытуға
арналған, үйірмеліе жұмыс пен қоғамдық міндеттерді атқаруға қарама қарсы
ұғымдағы әрекет болып саналады.
Әдетте социологияда шұғылданымпаздылықты міндетті жұмыстан тыс, оқу
мен қоғамдық міндеттерден, демалыстың әр түрлі түрлерінен, тұрмыстық
тіршіліктен бос уақыт бөлігі деп түсіндіріледі. Бос уақыттың қызметі көп
қырлы. Жалпылама алғанда оның біріншіден, рекрациялық қызметін \ дене,
психикалық қажыр қайратты, энергияны қалпына келтіру мақсатындағы демалыс
\, екіншіден, дамушы\ жеке адамның физикалық, интлектуалдық, көркемдік,
адамгершілік қырларының дамуы\, үшіншіден, шұғылданымпаздылық пен
шұғылданымпаздылық қам-қарекеттері түрлерінің айқындалуы \ спирттік
ішімдіктер ішу, құмарпаздық ойындар, бұзақылық, жәй ғана ештеңе бітірмеу\
оның шұғылданымпаздылыққа кереғар құбылыс ретіндегі бұзылған функцияны
қалпына келтіру қызметін атқарғандықтарын жатқызуға болады.
Жеке адамның шұғылданымпаздылығы оның уақыт өткізуінің әртүрлі
әдістері мен түрлеріне байланысты қалыптасады. Бірақ бұл жерде
адамбойындағы дағды мен белгілі бір кезеңдерде қалыптасқан айырмашылығы жоқ
қызметтері бірде конструктивті күрделі дамуға бейімделген немесе
днконструктивті кері ықпал етуші \ болып келуі мүмкін.
Шұғылданымпаздылықтың түрлері бір-бірінен көлемі жағына\ ұзақтылығы\;
мазмұндылығына \ шұғылданымпаздылық қызметтің өзіндік іріктелуі арқылы\;
Белсенділіктілігіне, әрекетшілділігіне немесе немқұрайлылығына, суырып
салмалылығына; жоспарлануы мен жоспарлауына келмейтін стихиялығына;
кеңістікке қатысты шектелушілікке\ отбасылық немесе қала аралауға
қатысты\; қарым –қатына жасайтын ортасына;.
Бос уақытта айналысатын іс-әрекет түрлері кітап оқу, театрға,
концерттерге бару, спортпен айналысу шұғылданымпаздылық элементтері деп
аталады. Элементтің кейбір түрлері бос уақыттың жалпы бөлігіндегі өздерінің
үлес салмағына орай және мәдени құндылығына қарай ерекшеленеді.Нақты
белгілі-бір әлеуметтік топқа тән элементтер жиынтығы, оның
шұғылданымпаздылық құрылымын жасай отырып, адамдардың әлеуметтік-
экономикалық жағдайына, оның мәдени деңгейіне байланысты болып келеді де
қоғамдағы өзгерістерге қатысты өгеріп отырады.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
3. Бос уақыт дегеніміз не?
4. Тұлға дамуында бос уақыттың алатын орны қандай?
5. Бос уақыттың қандай түрлері бар?
6. Бос уақытты тиімді ұйымдастыру дегенді қалай түсінесің?
7. Бос уақыт теориясын зерттеуші қандай ғалымдарды атай аласыз?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Бос уақыттың функциялары,
мақсаттары, міндеттері және оның ерекшеліктері
Дәріс 3. Бос уақыттың функциялары, мақсаттары, міндеттері және оның
ерекшеліктері
Дәріс түрі: ақпараттық
Дәріс мақсаты: Студенттергебос уақыттың атқаратын қызметтері,
мақсаты мен міндеттері, бос уақыттың жеке тұлғаны дамытуда алатын
орны туралы білім беру.
Дәріс міндеті:
- бос уақыттың атқаратын қызметі, жеке тұғаны дамыту ұғымдарына
түсінік беру;
- студенттердің бос уақыттың атқаратын қызметтері, мақсаты мен
міндеттері, бос уақыттың жеке тұлғаны дамытуда алатын орны туралы
түсініктерін қалыптастыру;
Негізгі ұғымдар:бос уақыт, бос уақыттың мақсаты, міндет, жеке тұлға.
Жоспар:
1. Адам өмірінде дем алу мен рекреацияның алатын орны.
2. Жеке тұлғаның тынығу қажеттілігі.
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері.
4. Бос уақыттың мақсаты мен міндеттері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының
негізі. – Түркістан, 2007.
2. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
3. Жарков А.Д. Организация культурно-просветительной работы. Москва,
Просвещение,1989 г.
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
5. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік-
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, 2013
6. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік
- педагогикалық әдістемесі. Электронды оқулық-Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ,2012
1. Адам өмірінде дем алу мен рекреацияның алатын орны
Демалу - нәтижесінде ағзаның әл-қуатын қалпына келтіру және жұмысқа
қабілетін қайтару үшін пайдаланатын тыныштық күйі.
Лажсыздан әрекетсіздік - демалысқа жатпайды.
Демалу процесі бірнеше кезеннен тұрады:
1. шаршау
2. босанысу
3. әл-қуатын қалпына келтіру
4. көңіл көтеру.
Бүгінгі таңда қоғам алдында балалардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру
мәселесі тұр.Бос уақытты тиімді өткізу бала тұлғасының қалыптасуына үлкен
ықпалын тигізеді. Баланың бос уақытын қызықты, пайдалы әрі мазмұнды
өткізу міндеті педагогтар мен ата-аналарды да толғандырады. Осы мәселені
шешу бағытында мемлекеттік балаларға қосымша білім беру ұйымдары да өз
міндеттерін атқаруда. Мектеп жанындағы және қала сыртындағы лагерлер
балалардың жазғы демалысын ұйымдастырып келеді.
Осы тұрғыда бос уақыт дегеніміз не? Оның қандай өлшемі бар? -
деген орынды сұрақ туындайды.
Бос уақытты ұйымдастыру - бірнеше әлеуметтік ғылымдардың зерттеу
обьектісі болып табылады. Олар: әлеуметтану, философия, педагогика т.б.
Бос уақыт - әлеуметтік категория. Әлеуметтануда бос уақыт және
демалыс уақыты синоним түсініктер болып табылады. Жалпы қоғамда уақыт
жұмыс уақыты және жұмыстан тыс уақыт болып бөлінеді. Жұмыс уақыты бұл
белгілі бір өндірістегі нақты жұмыс жасауға арналған уақыт. Жұмыстан тыс
уақыт, жұмыс уақытын бөліп алғаннан (тәулік, ай, жыл) қалған уақытты
айтамыз.
Жұмыстан тыс уақыттың өзі:
1. Жұмысқа дайындық уақыты (оқушыларда сабаққа дайындық уақыты)
2. Адамның физиологиялық қажеттерін өтеуге арналған уақыт (ұйқы,
тамақтану т.б.)
3. Үй шаруашылығына, жұмыс қажеттіктеріне жұмсалатын уақыт.
Бос уақыт- жеке тұлғаның мәдени деңгейіне, қызығушылықтарымен
қабілетіне сәйкес іс-әрекет таңдап өткізетін, қажетті істерді орындауға
бөлінген уақыттан тыс уақыт.
Балалардың бос уақытын дұрыс анықтау үшін тәуліктегі24 сағаттан
төменгі жұмыстарға пайдаланатын уақытты алып тастау қажет:
- Балалардың үйде сабаққа дайындалуға жұмсайтын уақыты;
- Физиологиялық тынығу уақыты ( ұйқтау, тынығу);
-Санитарлық-гигиеналық және сауықтыру қажеттіктерді қанағаттандыру
уақыты (таңертеңгі жуыну, жаттығу, ыдыс жуу, киімдерін тазалау т.б.);
- Тамақтану;
- Үй шаруашылығына көмектесу.
Осы аталған істерден қалған уақыт балалардың бос уақыты болып
саналады.
Педагогикалық зерттеулерде бос уақыт ұғымын анықтауда және оған
теориялық негіздеме беруде үлкен үлес қосқан М.Г.Бушканец, А.Ф.Воловик,
В.А.Воловик, И.А.Новикова, Э.В.Соколов, В.Я.Суртаев, Б.А.Титов, С.А.Шмаков
т.б. Осы педагогтардың зерттеулерінде бос уақыт - жеке тұлғаның рухани-
адамгершілік және физиологиялық даму, бос уақытты белсенді демалыс
сауықтыру уақытына айналдыру, мәдени деңгейін көтеру, өзін-өзі дамыту,
жетілдіру, өз мүмкіншіліктерін іске асырудың факторы болып табылады.
Бос уақытты ұйымдастыру педагогикасының негізгі ұғымдары: босуақыт,
демалыс уақыты, іс-әрекет, бос уақыттағы іс-әрекет, рекреация.
Э.В.Соколовтың ойынша: Қажетті демалыссыз адамның күш-қуаты
төмендеп, жоғары деңгейдегі іс-әрекетті орындауға мүмкіншілігі болмайды.
Бала өмірінде сауықтыру шараларымен, ойын болмаған жағдайда бос уақыт
көңілсіз, қызықсыз өтеді.
С.А.Шмаковтың айтуынша: Бос уақыт- маңызды рөлдерді, қызықты іс-
әрекеттер түрлерін еркін таңдау арқылы балалармен жасөспірімдер
дарындылығын шыңдау, рухани өсуіне жағдай туғызу уақыты.
Бос уақытта:
-Еркіндік сезімін қанағаттандыру арқылы баланың қызығушылықтарымен
қабілеттерін анықтауына;
- Белсенді іс-әрекет арқылы мүмкіншіліктерін толықтай көрсете
алуына;
- Өзін-өзі сынау, өзін-өзі тексеру және өзін-өзі бағалауына ;
- Белсенді қарым-қатынас арқылы әртүрлі ұйымдармен бірлестіктерде өз
мүмкіншіліктерін жүзеге асыруға жағдай туындайды.
Бос уақыттағы іс-әрекет - жеке тұлғаның өзін-өзі және қоршаған
әлемді танып білуіне бағытталған, негізгі жұмыс уақытынан тыс уақытта іске
асырылатын саналы әрекеті.
Сонымен қатар, баланың физиологиялық тынығуынада бөлінген қажетті
уақыты болуы шарт.
Демалыс - адамның шаршауынан арылуға, күш-қуатын қалыпқа келтіруге,
ағзаның тынығуына арналған уақыт.
Демалыс уақытын – тынығумен (пассивтік) немесе өзің ұнататын іс пен
айналысу, жаттығулар жасау, қарым-қатынас жасау арқылы өткізуге болады.
Демалыс ұғымы рекреация ұғымына жақын ұғым. Көбіне бұл термин
адамның медициналық сауықтыру шараларына байланысты қолданылып келген.
Қазір рекреация - адамның денсаулығының қалыпқа келуі, сауығуы деген
мағынада қолданылады, адамның физиологиялық, дене және рухани күш-қуатының
қалпына келуі болып табылады.
Бос уақытты ұйымдастырушы– педагогтың негізгі міндеттері:
-Жеке тұлғаның қасиеттерімен дарындылығының дамуына, дүниетанымының
кеңуіне, мәдениеттілігінің артуына ықпал ету;
- Оқушылардың психологиялық және жасерекшеліктерін ескере отырып,
олардың шығармашылық қабілеттерінің дамуына жағдай жасау;
- Оқушылардың жан-жақты дамуына бағытталған әртүрлі клубтар,
үйірмелер, секциялар, студиялар жұмысын ұйымдастыру;
- Әртүрлі техникалық, көркемөнер, спорттық, өлкетану, туристік т.б. іс-
әрекеттерді ұйымдастыратын мекемелердің жұмысын басқару;
- Балалармен жасөспірімдердің ұйымдарымен бірлестіктерінің жұмысын
ұйымдастыру;
- Мерекелер, кештер, саяхаттар, экскурсиялар, ойын-сауық шараларын
т.б. сабақтан тыс уақыттағы жұмыстарды ұйымдастыра отырып балалардың бос
уақытының мазмұнды өтуіне ықпал ету;
- Мәдени орталықтар, спорт т.б. қоғамдық мекемелермен бірлестіктерді
балалармен жасөспірімді тәрбиелеу ісіне тарту;
- Балалардың жазғы демалысын және бос уақыттарын ұйымдастыру, олардың
өмірі мен қауіпсіздігіне жауап беру.
Қазіргі таңда рекреация адамдардың жұмыс процестері барысында,ауыру,
сондай – ақ, бір түрлі, күнделікті іс - әрекеттермен шұғылданғанда
әлсірейтін физиологиялық, физикалық потенциалы мен жан және рухани
күштерді қалыпқа келтіретін биологиялық белсенділік деп түсіндіріледі.
Сондықтан, рекреация толыққанды физикалық және социо – мәдени сауығу деп
танылады.
Кең мағынада дем алу феномені рекреация құбылысымен (лат. тілінен
recreatio– денсаулыққа қайта оралу, қалыпқа келу) мазмұндас. Осы уақытқа
дейін рекреация түсінігі тек медициналық сауықтыру саласы мамандарының
ортасында ғана қолданылып, кең таралмай келді. Бұл түсінік адамның өмірлік
– физиологиялық күш – қуатын регенерациялау деп түсіндіріліп келді.
2. Жеке тұлғаның тынығу қажеттілігі
Адам өмірінде дем алу мен рекреацияның алатын орны.
Адамның дем алуға деген қажеттілігі шаршауға байланысты туындайды,
дәлірек айтқанда, ол – осы шаршаудың салдары. Дем алу адамның өзіндік бір
тынығуға, назарын бір нәрседен екінші нәрсеге аудару т.с.с. фундаментальді
қажеттіліктерініңнің бірін қанағаттандыруды жүзеге асырады.
Осы тұрғыда, тынығу қажеттілігі, біріншіден, адамның биологиялық
табиғатына, оның физиологиясына, сонымен қатар, әртүрлі психологиялық және
әлеуметтік үрдістерге байланысты туады. Адамның тынығуға деген қажеттілігі
оның қарама – қарсы қажеттілігі – белсенділіктен ажырамайды. Адам өмірінде
бұл қажеттіліктер әрқашан белсенділік – тынығу, сергектік – ұйқы сияқты
алма кезек ауысуы арқылы жүзеге асырылады.
Жоғарыда аталғандай, адамның тәуліктік уақыт бюджетінде міндетті
түрде, (көбіне түнгі уақытта), толық дем алумен байланысты физиологиялық
дем алу болу қажет. Бұл – күш – жігердің толық қамтамасыз етілуі мен
шаршауды жоюдың шарты болып табылады. Физиологиялық дем алу адамның өмірлік
функцияларын өндірудің тәсіліне айналады. Дем алудың бұл түрі, басқа да
алғашқы қажеттіліктерімен бірге ( ас ішу, гигиеналық процедуралар ),
адамның белсенділігін арттырудың шарты болып табылады, сондықтан, оладың
тынығумен байланысы жоқ.
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері
Бос уақытта әр адам өз шығармашылығын жалпы мағыналы мақсаттарға
жетуге, өмірлік бағдарламаларын іске асыруға, өз мүмкіншіліктерін дамытуға
бағыттай алуынан көбіне адамның әлеуеттік ортада сезінуі және өз бос
уақытымен қанағаттануы көрініп тұрады.
Сонымен қатар, бос уақыт түсінігінің мәнін зерттеуде әлі күнге дейін
толыққанды анықтама көрсетілмеген және бір мезгілде үш позиция
қарастырылады:
1) уақыт мөлшерін жұмыс уақыты және жұмыстан тыс уақыт деп белгілеу
және бос уақыт және жұмыстан тыс уақыт түсініктері бір – бірімен пара –
пар.
2) бос уақыт және тынығу түсініктерінің байланысы
3) тынығу – тұлғаның дамуымен байланысты бос уақыттың, дем алудың және
сауығудың бөлшегі және т.б.
Қазіргі таңда энциклопедиялар мен анықтамалық әдебиеттерде бос уақыт
және тынығу түсініктерін бір деңгейде қарастырады.
Дем алу түсінігі, оның пассивті релаксацяға байланысты, физиологиялық
негізінен әлдеқайда кең ауқымды. Тынығу адамдардың әлеуметтік және мәдени
ресурстарын актуальділігіне байланысты, белсенді тынығу формалары арқылы
жүзеге асырыла алады. Мысалы, белсенді тынығу деп мыналарды айта аламыз:
бір динамикалық іс - әрекетті екінші динамикалық іс - әрекетпен алмастыру,
сонымен қатар, қоршаған ортаны ауыстыру, күнделікті шаруалар мен бір бір
түрлі іс - әрекеттерді өзгерту. Белсенді тынығудың пайдасы өте мол –
физикалық жаттығулар жасау, сонымен бірге, жақсы көретін іспен шұғылдану,
тіпті егер ол шығармашылық элементтерге толы болса, одан да жақсы. Бұл дем
алудың түрлері мен қалыпқа келтіру процестері адамдарға бос уақытында түрлі
іс - әрекеттермен шұғылдануға мүмкіншілік тудырады және бұған ерекше айқын
көрінетін социо – мәдени мазмұндағы іс - әрекеттер де жатқызылады, мысалы,
достарыңмен немесе айналадағы басқа да адамдармен әңгімелесу, қарым –
қатынаста болу, өзіндік рухани дүниесін байыту, шығармашылық қабілеттерін
дамыту және т.б.
Әрине, белсенді дем алу ұйқы барысындағы тынығуға қарағанда, басқа
формада жүргізіледі: ол күш – қуатты терең және тез қалыпқа келтірумен
айқындалады және оның салдары конструктивті әрі әлдеқайда тұрақты мазмұнға
ие болады. Дем алудың бұл түрлері демалыс күндері немесе еңбек демалыстары
уақытында кең қолданылады. Қысқа немесе ұзақ мерзімді демалыс барысында
адам өзінің қызығушылығына сай іс - әрекетті таңдағанда, сауығу пайдалы
түрде жүзеге асырылып, жұмыс істеу қабілеті ретке келтіріледі. Осы орайда
дем алудың құрылымы өте көлемді әрі қиын және тұлғаның дамуының әртүрлі –
биофизиологиялық, психологиялық, социо – мәдени аспектілеріне әсерін
тигізеді.
4. Бос уақыттың мақсаты мен міндеттері
Бос уақыт - адамның тәулік уақытының бір бөлігі. Еңбектен тыс уақыттан
адами қажеттіліктерді өтеуден қалған жеке тұлғаның рухани әрекеттерге
арналған бос уақыты.
Бос уақыттың мақсаты адамның күнделікті дене және рухани жұмыстан
шаршауын, физикалық жұмсалған күшті қалпына келтіру болып табылады.
Бұл жұмыс қандай да бір шұғылданымпаздылық қызмет түрлері арқылы,
енжар тынығу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Мәдени-тынығу мекемелерінің іс-әрекетінің негізгі түрлері келесілер
болып табылады:
- ұжымдар, студиялар, әуесқой көркем шығарамшылық, халық театрлары,
мәдени-танымдық, тарихи-өлкентану, ғылыми-техникалық, эклогиялық,
мәден-тұрмыстық бағыттағы әуесқой бірлестіктер сияқты клуб
құрылымдарын құру және жұмысын ұйымдастыру;
- клубтық құрылымдардың шығарамшылық іс-әрекетінің нәтижесін
көрсететін фестивальдер, байқаулар, конкурстар, көрмелер және өзге
де формаларын ұйымдастыру және өткізу;
- жергілікті ғұрыптар мен дәстүрлерге сәйкес рәсімдерді,
спектакльдер, концерттер, өзге де театралдық-сауықтық және көрме
іс-шараларын, халықтық шерулерді өткізу;
- тұрғындардың түрлі топтарының бос уақытын, соның ішінде мекеменің
функционалдық міндетін есепке ала отырып тұрғындарға ақылы қызмет
көрсетуді ұйымдастыру;
- клуб типіндегі мәдениет мекемесінің мақсатына сәйкес әлеуметтік-
шығармашылық тапсырыс бойынша шығармашылық, танымдық және тынығу
қызметінің өзге түрлерін жүзеге асыру.
Бос уақыт жағдайындағы жұртшылықтың әлеуметтік-мәдени қызметін
ұйымдастырудың тәсілдері, формалары мен түрлері мәдени-тынығу
қызметінің нысаны болып табылады.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
1. Бос уақыттың мақсаты не?
2. Бос уақыттың ерекшелігі неде?
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері қандай?
4. Бос уақттың жеке тұлғаның рухани дамуында алатын орны қандай?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Жастар – ерекше әлеуметтік
демографиялық топ ретінде
Дәріс 4. Жастар – ерекше әлеуметтік демографиялық топ ретінде
Дәріс түрі: танымдық
Дәріс мақсаты: Студенттергеерекше демографиялық топ ретінде жастардың
өзіндік ерекшеліктері жайлы білім беру.
Дәріс міндеті:
- жастар, жастар бос уақыты ұғымдарына түсінік беру;
- студенттердің жастардың демографиялық топ ретіндегі
ерекшеліктерімен таныстыру;
- жастардың бос уақытын ұйымдастыру ерекшеліктері жайлы бастапқы
білім беру.
Негізгі ұғымдар:жастар, бос уақыт, демографиялық топ, ұйымдастыру.
Жоспар:
1. Ерекше әлеуметік топ ретіндегі жастардың қоғамда алатын орны.
2. Жастар мәдениетінің ерекшелігі және оны мәдени-тынығу жұмысын
ұйымдастыруда ескеру.
3. Қазіргі қоғамдағы жастар және олардың бос уақытын ұйымдастыру
проблемалары.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Камалова Н.К. Той-мерекелік, салт - дәстүрлік әрекеттер.-Оқулық.-
Астана,2005
2. Омар Е.О., Уалиханова А. Мектептен тыс мекемелерде тәрбие жұмысын
ұйымдастырудың негіздері: Оқулық. – Шымкент: ОҚМУ, 2009
3. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының негізі. –
Түркістан, 2007.
4. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік -
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ,2012
1. Ерекше әлеуметтік топ ретіндегі жастардың қоғамда алатын орны
Жастар - өздерінің өскелең сипаттамалары жиынтығымен, әлеуметтік
жағдайының және нақты қоғамның қоғамдық құрылымымен, мәдениетімен,
әлеуметтену заңдылықтарымен, тәрбиесімен анықталатын қандай да бір немесе
басқа әлеуметтік-психологиялық қасиеттеріне негізделген ерекшеліктерімен
айрықшаланатын әлеуметтік-демографиялық топ.
Жастар – бұл өсу үстіндегі ерекше ішкі топ, қоғамның бөлігі. Және бұл
жағдайда жастар саясаты жас буынның қоғамдық өмірге әлеуметтік кірігуін
іске асыратын бірден-бір мүмкіндік тетігі.
Жастар тұрғындардың анағұрлым қоғамдық белсенді топтарының бірі және
мемлекеттің стратегиялық ресурсы болып табылады. Жастар саясаты саласындағы
мемлекет мүддесі еліміздің ертеңгі дамуын қамтамасыз етуге бейімді зиятты
және рухани-адамгершіл тұлғаны қалыптастыру қажеттігіне негізделген.
Тәуелсіздік жағдайындағы қоғамдық қайта өзгертулер қиындығы жас буын
өкілдері өміріне жан-жақты әсер етті. Дәстүрлі жастар мәселелерінің мазмұны
және оларды шешу тәсілдері өзгерді, олар жаңа тарихи жағдайларда түпкілікті
жаңаша негізде қарауды қажет етті.
Жастарды және олардың күнделікті мәселелерін өзектілікпен түсіну –
мемлекеттік саясаттың тиімділігінің кепілі және әлемдегі бәсекеге қабілетті
50 елдің қатарына жету жолындағы қоғамның серпінді жаңартымпаз жобаларын
іске асырудың объективті шарты.
Мемлекеттің жастарға қатынасы, оның қоғамдағы жағдайы мен рөлі дер
уақытында және тез әрекеттер жасаудың лакмус қағазы ретінде қалыптасуда.
Бұл жастықтың басқа кезеңдермен салыстырғанда өзін-өзі айқындауға, өзін-өзі
қалыптастыруға және өзін-өзі таныта білуге ұмтылысы анағұрлым күштірек
болып табылатын адам өмірінің ең тамаша шағы ретінде қабылдануымен
анықталады.
Адамзат қоғамы түрлі кезеңдерде қоғамның жастар проблемалары ретінде
айқындауға болатын ерекше проблемаларды шешу қажеттілігіне тап болды. Осы
проблеманың ерекшелігі мен өзектілігі барлық қоғамды бірктіреді. Қоғам
жастар арқылы биологиялық және сол сияқты рухани жаңғырады.Коғамда
демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері бар.
Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық ерекшелжтері
және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау қажеттілігін
талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық катынастардың тарихи
айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік ерекшеліктері мен белгілерінде
болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас
баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін
толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық
базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік
құрылымды бейтарап аумақтың мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады
деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды жаңа тап деп айтады, олардың
өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері
дәл келеді. Жастар біз деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты
білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы
және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік
ретінде қарастырылады.Жастардың социологиялық теориясында ұрпақ, жас
ерекшелік табы, жастық шақ, жастар, әлеуметтік жасы келгендік
қарттық деген ұғымдар жоқ. Демографияда жобамен бірдей уақытта туған
адамдардың жиынтығын ұрпақ деп санайды.
2. Жастар мәдениетінің ерекшелігі және оны мәдени-тынығу жұмысын
ұйымдастыруда ескеру
Субмәдениет (лат. sub — төменгі, нем. kultur — мәдениет) — дәлме-дәл
аударымда астыңғы мәдениет, ірі мәдени құрылым ішіндегі белгілі бір
топтар, бірлестіктер мәдениеті дегенді білдіреді. Субмәдениет көбінде
қоғамда өктем болып тұрған мәдениет пен әлеуметтік құрылымға оң немесе
теріс қатынас нәтижесінде пайда болады. Қазіргі жағдайда субмәдениет үлкен
аймақтық, ұлттық мәдени құрылым негізінде пайда бола отыра сол мәдениеттегі
классикалық дәстүрден тысқары тұрады. Субмәдениеттің әлеуметтік бастауын әр
түрлі жас ерекшеліктеріне байланысты топтар, бейресми бірлестіктер т.б.
құрайды.
Жаңа заман көптеген дүниелердің даму шыңына жеткен, жаңа лептің бастау
алған кезеңі болды.
Жастардың арасындағы субмәдениет туралы сөз қозғамас бұрын, алдымен
бұл түсінік астарында не жатқандығын анықтап алу керек. Айқындап алуға
деген қажеттілік қазіргі күнде тек жастар субмәдениеті ұғымына ғана
қатысты емес, сонымен қатар жастар, субмәдениет түсініктеріне де
өзіндік талдау, түсіндірулердің көбейіп кеткендігінен туып тұр. Жалпы,
субмәдениет - жас адамдардың ресми емес қатынастарының, олардың ерекше өмір
сүру стилі мен тәртіптерінің, белгілі бір қағидалары мен құндылықтарының
нәтижесі және МЕН-ОЛАР жүйесіндегі өздерін көрсетудің, дамытудың бір
жолы.
Жастар субмәдениетінің өзіндік құндылықтары мен тәртіп нормаларын
культқа айналдыруға уақыты жеткілікті жас адамдар аса көп шоғырланған үлкен
мегаполистерге тән феномен екендігін айта кеткен жөн. Мұны жастарға
арналған мәдениет (кино, әртүрлі жаппай көңіл көтеру, бизнес, сән,
телехикаяттар т.б.) пен жас адамдардың контрмәдениетімен (дәстүрлі
нормаларға қарсы тұру секілді) шатастырмаған жөн.
Жастар субмәдениеті - жастардың үлкендер әлеміне толықтай бейімделуі
жүргеннен соң, әрі қарай өз мәнін жоятын дамудың белгілі бір кезеңі, яғни
жеке адам дамуының өтпелі сатысы. Жастардың ресми емес қатынастары және
олардың өздеріне ғана тән мақсаттарын табуы жеке субмәдениеттің
қалыптасуының себебіне айналады.
Жастар субмәдениеті - киген киімнен, сөйлеу мәнерінен, жаргондардан және
айрықша әуестенулерден көрініс табатын үлкендер әлеміне, қоғамның ережелері
мен құндылықтарына деген өзіндік қарсылық. Мәселен, готтардың келбетi
қорқынышты фильмдердегiдей үрей туғызады. Олардың өзiндiк символы – қара
түнек. Түнде жүрiп, сиқырмен айналысып, зираттарда түнейдi екен. Сондай-ақ
эмо дегендердiң өзiнше тағдырлары бар көрiнедi, олар өздерiнiң тамырларын
кесiп, тек қара мен алқызыл түстi ғана мойындайды. Ал скинхэдтер, яғни
тақырбастылар туралы әңгiме басқаша. Бұдан да өзге субмәдениеттер бар.
Мысалы, компьютерлiк, ақпараттандыру технологияларын жаңғыртушылар. Зиянды
хакерлер бiрлестiктерi де жоқ емес.
Белгілі бір субмәдениеттің өкілі болып табылатын жастардың психологиялық
ерекшеліктеріне келер болсақ, ол мына бір жайттардан көрініс табады: ата-
аналары мен мектеп тарапынан болатын бақылаулардан босауға деген
ұмтылыстан, эмоцияға аса берілгіштіктен, жасөспірімдік әсірелеушіліктен,
өмірге қатысты ойларының тым мінсіздігінен, адамгершілік ұстанымдарының
тұрақсыздығынан, жеке ада¬ми құндылықтарының қалыптаспауынан.
Жастардың өмір сүру қалпы және тір¬шілік ұстанымы контрмәдениет
шеңберінде болуы мүмкін емес сияқты. Себебі субмәдениет – жалпы мәдени
құндылықтар мен нормаларға қайшы келмейтін жалпы мәдениеттің бір бөлігі, ал
контрмәдениет – жалпы мәдени құндылықтар мен нормаларға қайшы келетін жалпы
мәдениеттің бір бөлігі. Айталық, хиппи құбылыс ретінде алғаш АҚШ-та 60-
жылдардың басында өзгеріп кеткен қажеттіліктер мен оны қанағаттандыра
алмаушылық мәселелері негізіндегі контрмәдениетті көңіл күйдің көрінісі
ретінде пайда болды. Ал Батыс және Шығыс Еуропа елдеріндегі тақыр басты
жастар қозғалысының пайда болуы, оның Ресейдегі қатыгездену және саясаттану
тарихы - бұл да жастар субмәдениетінің емес, контрмәдениетінің көрінісі.
Қазақстан - белгілі дәстүрлер мен жаңашылдықты өзіне жинақтаған ерекше
мемлекет. Біздің жастар, бір жағынан, қоғамның инновациялық потенциалы
болып табылады және білім алуда, жаңашылдықты қабылдауда, мамандығы бойынша
өсіп-өркендеуде және өмірдің басқа да салаларында жеткілікті белсенді.
Бірақ сонымен қатар тәрбие мен құндылықтарды мұра ретінде қабылдаудағы
дәстүрлерді де ұмытпайды. Дәл осы санадағы дәстүрлілік пен діл ерекшелігі
жастардың ерекше субмәдениетінің қалыптасуын тежеп тұр.
Негізі, жас адамдардың наным-сенім, өмір, бақыт, туыстарына деген
махаббат, денсаулық, отбасы секілді құндылықтарға қарым-қатынастары оның
рухани-адамшылық ішкі күйзелісі мен өмірлік мақсаттарын асыра бағалауымен
байланысты. Біріншіден, жастар субмәдениеті жас адамдардың өз қолдарымен
жастар үшін құрылады. Одан барлық адам бірдей өтпейді және субмәдениет
қазіргі әлеуметтік-мәдени ұстанымдарды жоюға емес, керісінше, жастарды сол
қоғамның бөлшегі етуге негізделеді.
Субмәдениет - бұл қоғамның жай кедергі жасамауына болатын жастардың
әлеуметтік белсенділігінің алаңы. Қазіргі жастардың жеке, өзіндік өмірге
бүгінгі аса қиын және динамикалық (қозғалысты, көп сырлы) кезеңде аяқ
басатындығын ұмытпауымыз керек. Оларға нағыз өмір туралы нақты кеңестер
беріп, уақытында өз өмірлік тәжірибемізбен бө¬лісіп, олардың бастан
кешіргендеріне сыйластықпен қарауымыз қажет. Буындар арасындағы
түсініспеушілік, негізінен, сол кезеңнің әлеуметтік құрылымдарын, өмір
тарихтарын білмегендіктен туындайды. Тарихтың белгілі бір кезеңіне қазіргі
ғылыми биіктен қарап, бүгінгі түсініктер тұрғысынан саралап, дәуір
психологиясын ескермей, мәселені сол заман адамдарының қандай көзқараспен
танығандығын назардан тыс қалдырып жатамыз.
3. Қазіргі қоғамдағы жастар және олардың бос уақытын ұйымдастыру
проблемалары
Қазіргі күнгі қоғамда жастардың босуақытын ұйымдастырудың
өзіндік ерекшеліктері бар. Жалпы алғанда, Қазақстандағы ресми емес
қозғалыстарға белгілі бір стильдер мен бағыттардың араласып келуі тән.
Қоғамдағы біркелкіліктің қаншалықты болмағандығына байланысты мәдени
мұралар элементтерінің де соншалықты санқырлылығы байқала түседі. Соңғы
жылдары музыкалық субмәдениет (поп, рок, рэп), гедонистік субмәдениет
(байкерлер, рейверлер және т.б.), спорттық субмәдениет (паркуршілер,
сноубордшылар, скейтбордшылар) айрықша даму үстінде. Готика, эмо, анимэ
табынушылары секілді спецификалық субмәдениеттің түрлері бізде бар
болғанымен, Ресей және басқа да шетелдермен салыстырғанда өте сирек
кездеседі. Түрлi музыкалық жанрлармен әуестенiп, өзiндiк стиль
қалыптастыратын, бейнесi мен келбетi арқылы ерекшеленiп тұратын, сондай-ақ,
iс-қимылдарында да белгiлi бiр өзгеше тұстары бар субмәдениет өкiлдерi
қоғамның толық белсендiлерi болғысы келедi. Батысқа елiктегiш жастар
қазiргi заманнан қалғысы келмейдi. Олардың барлығы, яғни бейформалдық
бiрлестiктер өздерiне тән шаралар ұйымдастырып отырады. Соңғы аталған ресми
емес бірлестіктер негізінен оқушылар, студенттер арасында психологиялық
қалыптасу кезеңі мен ата-ана тарапынан болатын олқылықтардың қатарласуы
салдарынан орын алады.
Жастардың бейформалдық бірлестіктерге кіруінің бірнеше себептері бар:
1. Отбасындағы түсініспеушіліктер, отбасына қарсы шығу;
2. Мектептегі үлгермеушілік және мектеп ұжымынан оқшаулану;
3. Барлық адамдар сияқты юолуды қаламау;
4. Тұрақталу қалауы, өзіне көңіл аудартқысы келеді;
5. Криминалдың әсер етуі;
6. Мода қуу;
7. Батыстық бейнеге еліктеу;
8. Өмірлік мақсаты болмау;
9. Жас ерекшелік, эмоционалдық қажеттілік т.б.
Әлеуметтік – құқықтық критерии бойынша бейформалдық бірлестіктер 3-ке
жіктеледі:
1. просоциальді(жағымды бағыттағы)- жастарға жағымды, белсенді әсер
ететін;
2. асоциальді(бейтарап түрде)- бос уақытты өткізу үшін құрылған;
3. антисоциальді(жағымсыз бағыттағы)- жастарға кері әсерін тигізетін
бірлестіктер.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
1. Бос уақыттың мақсаты не?
2. Бос уақыттың ерекшелігі неде?
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері қандай?
4. Бос уақттың жеке тұлғаның рухани дамуында алатын орны қандай?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Жастар жасы дамудың ерекше жағдайы
және әлеуметтік-психологиялық феномені ретінде
Дәріс 5. Жастар жасы дамудың ерекше жағдайы және әлеуметтік-
психологиялық феномені ретінде
Дәріс түрі: пресс-конференция
Дәріс мақсаты: Студенттергежастардың психологиялық –педагогикалық
даму ерекшеліктеріне қарай қызығушылықтары мен сұраныстары, оларды
қанағаттандыру жолдары туралы білім беру.
Дәріс міндеті:
- студенттерді жастардың психологиялық –педагогикалық даму
ерекшеліктерімен таныстыру;
- жастардың сұраныстары мен қызығушылықтарының негізгі бағыттары
туралы түсініктерін қалыптастыру;
Негізгі ұғымдар:қызығушылық, жастар, сұраныс, ұйымдастыру.
Жоспар:
Жастардың жас ерекшелігінің әлеуметтік-психологиялық айырмашылығы.
Жастардың демографиялық көрсеткіштері.
Жастардың қызығушылықтары мен сұраныстары
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Выготский Л.С. Жас ерекшелік және педагогикалық психология.- А.,
1987
2. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік -
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ,2012
3. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
Жастардың жас ерекшелігінің әлеуметтік-психологиялық айырмашылығы
Жасөспірім шақтың біраз бөлігі орта мектептің жоғары сыныбына сәйкес
келеді және жеке тұлғаның қалыптасу процесінде айтарлықтай маңызды рөл
атқарады. Бүл жаста 15-17 жаста адамның тұлғалық жағынан пісіп-жетілу
кезеңі аяқталады, оның өмірге көзкарасының негізгі сипаттары қалыптасады,
үлкен өмір алдыняагы ең алғашқы рет өз бетімен шешім қабылдап, болашак
кәсібін тандау міндеті жүзеге асырылады. Қоғамда балалық шақтан жастық
шаққа өту кезеңі тек қана оның түлғалық жағынан пісіп- жетілуінің ғана
белгісі емес, сонымен бірге мәдениетке ұмтылу, белгілі бір деңгейіндегі
білім, нормалары мен дағды жүйесін игеруі, сол арқылы жеке тұлға еңбек
етіп, қоғамдыққызметтер атқара алады және әлеуметтік жауапкершілікті
сезінеді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас жасөспірім шақ ұғымымен біріктіріледі
және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің
нысандарына әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды
балалық шақтан бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген
елдерде құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен
қалыпты теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы
төлеу, армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Жастық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М.О.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекетттік
университеті
Мәдени және әлеуметтік жұмыс кафедрасы
Ақылбаева А.
5В090600 - Мәдени - тынығу жұмысы мамандығының студенттері үшін
Жастар мен балалардың бос уақытының теориясы
мен технологиясы пәнінен
ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ
Оқу формасы: күндізгі, кешкі және сырттай
Шымкент - 2018 ж.
ОӘЖ 99.6
ҚБЖ 77.2
Құрастырған Ақылбаева А. Жастар мен балалардың бос уақытының теориясы
мен технологиясы пәнінен дәрістер жинағы.- Шымкент: М.О.Әуезов атындағы
ОҚМУ, 2018.-80 б.
Дәрістер жинағы оқу жоспары мен Жастар мен балалардың бос
уақытының теориясы мен технологиясы пәнінің оқу бағдарламасына сай
құрастырылған және пәнді меңгеруге қажетті мағлұматтарды қамтиды.
Дәрістер жинағы 5В090600 - Мәдени - тынығу жұмысы мамандығы
студенттеріне арналған.
Дәрістер жинағында Жастар мен балалардың бос уақытының теориясы
мен технологиясы пәні бойынша студенттердің мамандық бойынша
теориялық білімдерін қалыптастыруға негіз болатын материалдар беріледі.
Пікір берушілер: Сапарова Ю.А. – Мәдени және
әлеуметтік жұмыс кафедрасының доценті, п.ғ.к.
Мәдени - тынығу және әлеуеттік қызмет кафедрасының
мәжілісінде (Хаттама №__, __ __. 2018 ж.) және Педагогика және
мәдениет факультетінің әдістемелік комиссиясы қарап (Хаттама №__, __
__. 2016 ж.) баспаға ұсынды.
М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің әдістемелік кеңесі баспаға
ұсынды, Хаттама №__, __ __. 2018 ж.
© М.О.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекетттік
университеті, 2018 ж.
Шығаруға жауапты: Ақылбаева А.
Мазмұны
Дәріс 1. 4
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
Дәріс 2. Бос уақыттың мәні мен 6
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Дәріс 3. Бос уақыттың функциялары, мақсаттары, міндеттері және 11
оның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Дәріс 4. Жастар – ерекше әлеуметтік демографиялық топ 17
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Дәріс 5. Жастар жасы дамудың ерекше жағдайы және 23
әлеуметтік-психологиялық феномені
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Дәріс 6. Жастардың бос уақытын өткізу 27
ерекшелігі ... ... ... ... ... ..
Дәріс 7. Мәдени – тынығу жұмысы және бос уақытты ұйымдастырудың 31
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Дәріс 8. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру 35
технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Дәріс 9. Жастардың бос уақытын өткізу 39
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ..
Дәріс 10. Ойын – жастардың бос уақытын ұйымдастыру құралы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
... ... ... ... ... ... ..
Дәріс 11. Жастардың бос уақытын ұйымдастырудың сауықтыру типінің 48
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Дәріс 12. Жастардың бос уақытын тиімді ұйымдастырудың тәрбиелік 55
мәні ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
Дәріс 13. Жастар мәдени орталығы мен сарайларының 59
мәдени-тынығуды ұйымдастыруда алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Дәріс 14. Мәдени-тынығу мекемелеріндегі тәрбие үрдістерін 64
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
Дәріс 15. Мәдени-тынығу мекемелеріндегі тәрбие үрдістерін 70
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Дәріс 1. Кіріспе
Дәріс түрі: шолу дәріс
Дәріс мақсаты: Студенттерге Жастар бос уақытының технологиялары
пәнінің мақсаты, міндеттері жайлы жалпы түсінік беру.
Дәріс міндеті:
- бос уақыт, жастар, инновациялық технологиялар ұғымдарына
түсінік беру;
- студенттердің жалпы пәннің мақсаты мен міндеттері жайлы
түсініктерін қалыптастыру;
Негізгі ұғымдар: бос уақыт, инновация, мәдени-тынығу жұмысы,
ұйымдастыру.
Жоспар:
1. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәні.
2. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің мақсаты мен
міндеттері.
3. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің ғылыми және
оқу пәні ретіндегі мәні мен әлеуметтік негізі.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының негізі. –
Түркістан, 2007.
2. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
3. Жарков А.Д. Организация культурно-просветительной работы. Москва,
Просвещение,1989 г.
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
5. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік-
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, 2013
6. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік -
педагогикалық әдістемесі. Электронды оқулық-Шымкент, М.Әуезов атындағы
ОҚМУ,2012
1. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәні
Жастардың бос уақытын ұйымдастырудың инновациялық технологиялары
пәнінен бағдарлама 5В090600 – Мәдени -тынығу жұмысы мамандығы
студенттеріне арналған.Аталған пән жалпы кәсіптендіру бағыты бойынша білім
беріп, жастардың бос уақытын ұйымдастырудың теориялық негіздері,мақсаты
мен мазмұны,технологиясы жайлы студенттерге жан – жақты білім беруге
және алынған теориялық білімдерін мәдени - тынығу мекемелерінде қолдану
дағдыларынқалыптастыру бағытталған. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру
технологиялары негіздерін, түрлерін, мазмұны мен технологиясынмеңгеру
арқылы бос уақытты ұйымдастырушы білім мен ақпараттық анықтама жинақтап,
бос уақыттың әдістемесі тұрғысынан мәселелерін ұйымдастыру бейімін
қалыптастыру міндеттері қойылған.
Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәні әлеуметтік-
гуманитарлық, жалпы кәсіби оқыту пәндері: педагогика, психология,
әлеуметтану, мәдени-тынығу жұмысының тарихы мен теориясы, бос уақытты
ұйымдастырудың көркемдік-педагогкалық әдістемесі пәндерімен өзара тығыз
байланысты.
2. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің мақсаты мен
міндеттері
Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің
мақсатыжастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларытуралы ғылыми
білімді жинақтау болып табылады.
Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологияларыпәнінің міндеттері:
- студенттерге міндеттері қазіргі уақытта қалыптасқан жастардың бос
уақытын ұйымдастыру жөніндегі әдебиеттерге шолу арқылы меңгеру. Осы курсты
меңгеру нәтиежесінде студент мынаны меңгеруі қажет:
- қоғамдағы жастардың орнын анықтау;
- жастардың бос уақыттын ұйымдастырудағы мәдени-тынығу жұмысының мәнін
айқындау;
- бос уақытты дұрыс ұйымдастырудың жастарға тәрбиелік мәнін қарастыру.
3. Жастардың бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің ғылыми және
оқу пәні ретіндегі мәні мен әлеуметтік негізі Пәнбелгілі жас
тобындағы балаларды тəрбиелеу ерекшеліктері жөніндегі кəсіби
білімдермен қаруландырып, əрқилы жағдайлардағы оқу-тəрбие процесін
болжастыруға, жобалауға жəне іске асыруға, оның тиімділігін бағалауға
үйретеді. Тəрбие процесін ұдайы жетілдіріп отырып қажет, себебі
адамдардың өмір жағдайлары өзгермелі, ақпараттар көлемі ұлғаяды,
осыдан мұғалімге қойылатын талаптар жыл сайын күрделеніп баруда.
Қоғамның мұндай талаптарына педагогтар өсіп келе жатқан əулетті оқыту,
тəрбиелеу жəне оған білім берудің жаңа технологияларын құрастырумен
жауап береді.
Оқу процесінде студенттерге қойылатын негізгі талаптар оқылатын
курстың міндеттері мен мақсаттарынан шығады. Студент пәнді оқу барысында
оқылатын дәріс мазмұнын қысқаша дәптерге жазып отыруға, сабаққа
кешікпеуге, сабақ үстінде сөйлеспеуге, газет және журналдар оқып немесе
басқа жұмыспен айналысып отыруға, ұялы телефонын өшіріп қоюға, оқу үрдісіне
белсенді қатысуға, бақылау жұмытарын және емтиханды дер кезінде тапсыруға
міндетті.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
1. Жастар бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің мақсаты
не?
2. Жастар бос уақытын ұйымдастыру технологиялары пәнінің өзге
қоғамдық пәндер
арасында алатын орны қандай?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Бос уақыттың мәні мен мазмұны
Дәріс 2. Бос уақыттың мәні мен мазмұны
Дәріс түрі: миға шабуыл
Дәріс мақсаты: Студенттергебос уақыт ұғымы мен мәні, мазмұны,
босуақытты жайлы жалпы түсінік беру.
Дәріс міндеті:
- бос уақыт, тынығу ұғымдарына түсінік беру;
- студенттердің бос уақыт туралы түсініктерін қалыптастыру;
- жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуында бос уақытты алатын орнын
анықтау.
Негізгі ұғымдар:бос уақыт, тынығу, мәдени-тынығу жұмысы,
ұйымдастыру.
Жоспар:
1. Бос уақыт ұғымы және бос уақыт түсінігінің мәні.
2. Бос уақытты ұйымдастырудың типологиясы.
3. Жеке тұлғаның бос уақытты өткізуінің белсенді және енжар түрлері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының
негізі. – Түркістан, 2007.
2. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
3. Жарков А.Д. Организация культурно-просветительной работы. Москва,
Просвещение,1989 г.
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
5. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік-
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, 2013
6. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік
- педагогикалық әдістемесі. Электронды оқулық-Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ,2012
1. Бос уақыт ұғымы және бос уақыт түсінігінің мәні
Бос уақыт дегеніміз не?Адамдарбос уақыт жайлы сөз қозғағанда,оған
жұмыстан тыс уақыт деген анықтама береді. Дегенмен, халықтың мәдени бос
уақытын ұйымдастыру саласында қызмет істейтін зерттеуші ғалымдар мен
менеджерлер бұл аталған қағидалар тек қана бір ғана бөлшегі ретінде ғана
қабылдап, басқа да анықтамаларды береді.
Қазіргі заманда адамның бос уақытына адамның қоғамдық өндіріс саласына
жұмсайтын еңбектен, сонымен қатар, адамның үй шаруашылығы және әлеуметтік
қатынастар барысында өндіретін өмірлік функцияларынан (қызметтерінен) тыс
уақытты жатқызады.
Жеке адамның бос уақытын анықтау үшін оның тәуліктік уақыт бюджетінен
келесі іс - әрекеттерге жұмсалатын уақыт мөлшерін шегеріп тастау қажет:
▪ өндірістік – еңбектік қызметтерге, сонымен қатар, жұмысқа (оқуға
) бару және жұмыстан ( оқудан ) қайту уақытын есептегенде;
▪ физиологиялық дем алу (ұйқыға кететін уақыт);
▪ сауықтыру және санитарлық гигиеналық қажеттіліктер (таңғы
гигиеналық іс - әрекеттер, физикалық жаттығулар жасау, ыдыс жуу
және т.б. іс - әрекеттерді қосқанда);
▪ азық – түлік сатып алу мен ас ішу және дайындау;
▪ ұзақ мерзімді қолданыстағы және күнделікті қажетті заттарды,
тауарларды алу;
▪ жас балаларын тәрбиелеу, туысқандарына жедел жәрдем беру (мысалы,
науқас адамға күтім көрсету) және т.б. жағдайлар.
Жоғарыда аталған іс - әрекеттерден кейін адамның өз игілігінде қалатын
уақыт – оның бос уақыты немесе күндізгі сергектік уақыты аралығындағы
адамның таза бос уақыты ретінде анықталады. Сондықтан, нақты осы аталған
уақыт мөлшерін адам өзінің қалауынша өткізуі тиіс.
Бос уақытта әр адам өз шығармашылығын жалпы мағыналы мақсаттарға
жетуге, өмірлік бағдарламаларын іске асыруға, өз мүмкіншіліктерін дамытуға
бағыттай алуынан көбіне адамның әлеуеттік ортада сезінуі және өз бос
уақытымен қанағаттануы көрініп тұрады.
Сонымен қатар, бос уақыт түсінігінің мәнін зерттеуде әлі күнге дейін
толыққанды анықтама көрсетілмеген және бір мезгілде үш позиция
қарастырылады:
1) уақыт мөлшерін жұмыс уақыты және жұмыстан тыс уақыт деп белгілеу
және бос уақыт және жұмыстан тыс уақыт түсініктері бір – бірімен пара –
пар.
2) бос уақыт және тынығу түсініктерінің байланысы
3) тынығу – тұлғаның дамуымен байланысты бос уақыттың, дем алудың және
сауығудың бөлшегі және т.б.
Қазіргі таңда энциклопедиялар мен анықтамалық әдебиеттерде бос уақыт
және тынығу түсініктерін бір деңгейде қарастырады.
Ұлы орыс тілінің анықтамалық сөздігінде В.И. Даль тынығуға
байланысты адамға келесі мінездемелерді береді: досужий, яғни, іскер,
еңбекке қабілетті, ынталы, ширақ. ХХ ғасырдың басында тынығу ұғымына
адамның жұмыстан тыс уақытында өзін - өзі көрсету, мүмкіншіліктерін жүзеге
асыру мүмкіндігі, қабілеті, дәрежесі деген анықтама қолданылып келді.
Бос уақыттың құрылымында келесі компоненттерді ерекше көрсетеді:
белсенді шығармашылық әрекеттері, білім алу, өзін - өзі тәрбиелеу,
мәдениетті тұтыну, спорт және т.б. Сонымен қатар, әуесқойлық іс -
әрекеттер, балалармен ойын ойнау, өзге адамдармен араласу.
2. Бос уақытты ұйымдастырудың типологиясы
Қазіргі таңда бос уақыттың әр түрлі типологиясы анықталған. Солардың
ішіндегі ең маңыздылары: шығармашылық, күнделікті, апта сайынғы, мерекелік,
үйдегі, үйден тыс, жеке ұйымдастырылған және ұжыммен ұйымдастырылған.
Күнделікті жұмыс күндері жұмыс басты адамның бос уақытының мөлшері
салыстырмалы түрде аз, 1 – 3 сағат, ал, кейбір жағдайларда – бірнеше минут
десе де болады. Ал, бұл уақытты адам кейбір белсенділіктің жеке түрлері
арқылы ұзартады немесе қысқарта да алады. Мысалы, көбіне әйел адамдар
өзінің бос уақытын үй шаруасына жұмсайды: кейбіреулер негізгі қызмет
саласындағы туындаған мәселелерді шешумен айналысады, ал кейбіреулері,
тіпті ештеңемен айналыспайды.
Осы тұрғыда, адамдар өз бос уақыттарын өздері қадағалап отыра алады –
ұзарта алады немесе тынығуға қатысы жоқ іс - әрекеттермен шұғылданып,
керісінше, қысқарта алады. Дегенмен, бұл мүмкіншіліктер де шексіз емес.
Егер, өндірістегі еңбек және үй шаруасындағы таусылмайтын жұмыстар шектен
тыс орын алатын болса, адам өзінің бос уақытына да шектеу қояды,ал, ол, өз
кезегінде, шаршау салдарынан болатын күйзелуге әкеп соқтырады. Ал, өз бос
уақыттарын пассивті өткізетін адамдарда даму болмайды және олардың өмірі
бір сарынды мазмұнға ие болады.
3. Жеке тұлғаның бос уақытты өткізуінің белсенді және енжар түрлері
Бос уақыт бұл жеке адамның жалпы уақытының отбасылық, қоғамдық
міндеттері мен үй шаруасын анықтауға, сондай-ақ физиологиялық
қажеттіліктерін \ұйықтау, тамақтану және т.б.\ өтеуге кеткен уақытының
қалған бөлігі.
Әдебиеттерде шұғылданымпаздылық адамдардың демалыс пен ойын
сауыққа, өздігінен білім алуға, шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған ақыл-ой, эстетикалық қимылдық іс-әрекеттері деп түсіндіріледі.
Шұғылданымпаздылық ұғымына берілетін түсініктерді төмендегідей төрт
түрге бөлуге болады.
Бірінші, шұғылданымпаздылық- қол бос уақыт, сайрандау, іс бастылықтан
бос кеңістік: \Даль бойынша\
Екінші, шұғылданымпаздылық эрекетсіздік, демалыс , жұмысістеуге қарама
–қарсы ұғым;
Үшіншіден, шұғылданымпаздылық – сапа, қасиет – қабілеттілік, шеберлік;
Төртінші, шұғылданымпаздылық- адамдардың жұмыс пен оқудан бос
қалыптағы жағдайы.
Француз социологы Дюмазадьенің, айтуынша; шұғылданымпаздылық- жеке
адам өмірінің демалысы мен сауығуы үшін немесе адамдармен араласа отырып
білімін кеңейтуге және өзінің шығармашылық қабілеттерін еркін дамытуға
арналған, үйірмеліе жұмыс пен қоғамдық міндеттерді атқаруға қарама қарсы
ұғымдағы әрекет болып саналады.
Әдетте социологияда шұғылданымпаздылықты міндетті жұмыстан тыс, оқу
мен қоғамдық міндеттерден, демалыстың әр түрлі түрлерінен, тұрмыстық
тіршіліктен бос уақыт бөлігі деп түсіндіріледі. Бос уақыттың қызметі көп
қырлы. Жалпылама алғанда оның біріншіден, рекрациялық қызметін \ дене,
психикалық қажыр қайратты, энергияны қалпына келтіру мақсатындағы демалыс
\, екіншіден, дамушы\ жеке адамның физикалық, интлектуалдық, көркемдік,
адамгершілік қырларының дамуы\, үшіншіден, шұғылданымпаздылық пен
шұғылданымпаздылық қам-қарекеттері түрлерінің айқындалуы \ спирттік
ішімдіктер ішу, құмарпаздық ойындар, бұзақылық, жәй ғана ештеңе бітірмеу\
оның шұғылданымпаздылыққа кереғар құбылыс ретіндегі бұзылған функцияны
қалпына келтіру қызметін атқарғандықтарын жатқызуға болады.
Жеке адамның шұғылданымпаздылығы оның уақыт өткізуінің әртүрлі
әдістері мен түрлеріне байланысты қалыптасады. Бірақ бұл жерде
адамбойындағы дағды мен белгілі бір кезеңдерде қалыптасқан айырмашылығы жоқ
қызметтері бірде конструктивті күрделі дамуға бейімделген немесе
днконструктивті кері ықпал етуші \ болып келуі мүмкін.
Шұғылданымпаздылықтың түрлері бір-бірінен көлемі жағына\ ұзақтылығы\;
мазмұндылығына \ шұғылданымпаздылық қызметтің өзіндік іріктелуі арқылы\;
Белсенділіктілігіне, әрекетшілділігіне немесе немқұрайлылығына, суырып
салмалылығына; жоспарлануы мен жоспарлауына келмейтін стихиялығына;
кеңістікке қатысты шектелушілікке\ отбасылық немесе қала аралауға
қатысты\; қарым –қатына жасайтын ортасына;.
Бос уақытта айналысатын іс-әрекет түрлері кітап оқу, театрға,
концерттерге бару, спортпен айналысу шұғылданымпаздылық элементтері деп
аталады. Элементтің кейбір түрлері бос уақыттың жалпы бөлігіндегі өздерінің
үлес салмағына орай және мәдени құндылығына қарай ерекшеленеді.Нақты
белгілі-бір әлеуметтік топқа тән элементтер жиынтығы, оның
шұғылданымпаздылық құрылымын жасай отырып, адамдардың әлеуметтік-
экономикалық жағдайына, оның мәдени деңгейіне байланысты болып келеді де
қоғамдағы өзгерістерге қатысты өгеріп отырады.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
3. Бос уақыт дегеніміз не?
4. Тұлға дамуында бос уақыттың алатын орны қандай?
5. Бос уақыттың қандай түрлері бар?
6. Бос уақытты тиімді ұйымдастыру дегенді қалай түсінесің?
7. Бос уақыт теориясын зерттеуші қандай ғалымдарды атай аласыз?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Бос уақыттың функциялары,
мақсаттары, міндеттері және оның ерекшеліктері
Дәріс 3. Бос уақыттың функциялары, мақсаттары, міндеттері және оның
ерекшеліктері
Дәріс түрі: ақпараттық
Дәріс мақсаты: Студенттергебос уақыттың атқаратын қызметтері,
мақсаты мен міндеттері, бос уақыттың жеке тұлғаны дамытуда алатын
орны туралы білім беру.
Дәріс міндеті:
- бос уақыттың атқаратын қызметі, жеке тұғаны дамыту ұғымдарына
түсінік беру;
- студенттердің бос уақыттың атқаратын қызметтері, мақсаты мен
міндеттері, бос уақыттың жеке тұлғаны дамытуда алатын орны туралы
түсініктерін қалыптастыру;
Негізгі ұғымдар:бос уақыт, бос уақыттың мақсаты, міндет, жеке тұлға.
Жоспар:
1. Адам өмірінде дем алу мен рекреацияның алатын орны.
2. Жеке тұлғаның тынығу қажеттілігі.
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері.
4. Бос уақыттың мақсаты мен міндеттері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының
негізі. – Түркістан, 2007.
2. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
3. Жарков А.Д. Организация культурно-просветительной работы. Москва,
Просвещение,1989 г.
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
5. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік-
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, 2013
6. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік
- педагогикалық әдістемесі. Электронды оқулық-Шымкент, М.Әуезов
атындағы ОҚМУ,2012
1. Адам өмірінде дем алу мен рекреацияның алатын орны
Демалу - нәтижесінде ағзаның әл-қуатын қалпына келтіру және жұмысқа
қабілетін қайтару үшін пайдаланатын тыныштық күйі.
Лажсыздан әрекетсіздік - демалысқа жатпайды.
Демалу процесі бірнеше кезеннен тұрады:
1. шаршау
2. босанысу
3. әл-қуатын қалпына келтіру
4. көңіл көтеру.
Бүгінгі таңда қоғам алдында балалардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру
мәселесі тұр.Бос уақытты тиімді өткізу бала тұлғасының қалыптасуына үлкен
ықпалын тигізеді. Баланың бос уақытын қызықты, пайдалы әрі мазмұнды
өткізу міндеті педагогтар мен ата-аналарды да толғандырады. Осы мәселені
шешу бағытында мемлекеттік балаларға қосымша білім беру ұйымдары да өз
міндеттерін атқаруда. Мектеп жанындағы және қала сыртындағы лагерлер
балалардың жазғы демалысын ұйымдастырып келеді.
Осы тұрғыда бос уақыт дегеніміз не? Оның қандай өлшемі бар? -
деген орынды сұрақ туындайды.
Бос уақытты ұйымдастыру - бірнеше әлеуметтік ғылымдардың зерттеу
обьектісі болып табылады. Олар: әлеуметтану, философия, педагогика т.б.
Бос уақыт - әлеуметтік категория. Әлеуметтануда бос уақыт және
демалыс уақыты синоним түсініктер болып табылады. Жалпы қоғамда уақыт
жұмыс уақыты және жұмыстан тыс уақыт болып бөлінеді. Жұмыс уақыты бұл
белгілі бір өндірістегі нақты жұмыс жасауға арналған уақыт. Жұмыстан тыс
уақыт, жұмыс уақытын бөліп алғаннан (тәулік, ай, жыл) қалған уақытты
айтамыз.
Жұмыстан тыс уақыттың өзі:
1. Жұмысқа дайындық уақыты (оқушыларда сабаққа дайындық уақыты)
2. Адамның физиологиялық қажеттерін өтеуге арналған уақыт (ұйқы,
тамақтану т.б.)
3. Үй шаруашылығына, жұмыс қажеттіктеріне жұмсалатын уақыт.
Бос уақыт- жеке тұлғаның мәдени деңгейіне, қызығушылықтарымен
қабілетіне сәйкес іс-әрекет таңдап өткізетін, қажетті істерді орындауға
бөлінген уақыттан тыс уақыт.
Балалардың бос уақытын дұрыс анықтау үшін тәуліктегі24 сағаттан
төменгі жұмыстарға пайдаланатын уақытты алып тастау қажет:
- Балалардың үйде сабаққа дайындалуға жұмсайтын уақыты;
- Физиологиялық тынығу уақыты ( ұйқтау, тынығу);
-Санитарлық-гигиеналық және сауықтыру қажеттіктерді қанағаттандыру
уақыты (таңертеңгі жуыну, жаттығу, ыдыс жуу, киімдерін тазалау т.б.);
- Тамақтану;
- Үй шаруашылығына көмектесу.
Осы аталған істерден қалған уақыт балалардың бос уақыты болып
саналады.
Педагогикалық зерттеулерде бос уақыт ұғымын анықтауда және оған
теориялық негіздеме беруде үлкен үлес қосқан М.Г.Бушканец, А.Ф.Воловик,
В.А.Воловик, И.А.Новикова, Э.В.Соколов, В.Я.Суртаев, Б.А.Титов, С.А.Шмаков
т.б. Осы педагогтардың зерттеулерінде бос уақыт - жеке тұлғаның рухани-
адамгершілік және физиологиялық даму, бос уақытты белсенді демалыс
сауықтыру уақытына айналдыру, мәдени деңгейін көтеру, өзін-өзі дамыту,
жетілдіру, өз мүмкіншіліктерін іске асырудың факторы болып табылады.
Бос уақытты ұйымдастыру педагогикасының негізгі ұғымдары: босуақыт,
демалыс уақыты, іс-әрекет, бос уақыттағы іс-әрекет, рекреация.
Э.В.Соколовтың ойынша: Қажетті демалыссыз адамның күш-қуаты
төмендеп, жоғары деңгейдегі іс-әрекетті орындауға мүмкіншілігі болмайды.
Бала өмірінде сауықтыру шараларымен, ойын болмаған жағдайда бос уақыт
көңілсіз, қызықсыз өтеді.
С.А.Шмаковтың айтуынша: Бос уақыт- маңызды рөлдерді, қызықты іс-
әрекеттер түрлерін еркін таңдау арқылы балалармен жасөспірімдер
дарындылығын шыңдау, рухани өсуіне жағдай туғызу уақыты.
Бос уақытта:
-Еркіндік сезімін қанағаттандыру арқылы баланың қызығушылықтарымен
қабілеттерін анықтауына;
- Белсенді іс-әрекет арқылы мүмкіншіліктерін толықтай көрсете
алуына;
- Өзін-өзі сынау, өзін-өзі тексеру және өзін-өзі бағалауына ;
- Белсенді қарым-қатынас арқылы әртүрлі ұйымдармен бірлестіктерде өз
мүмкіншіліктерін жүзеге асыруға жағдай туындайды.
Бос уақыттағы іс-әрекет - жеке тұлғаның өзін-өзі және қоршаған
әлемді танып білуіне бағытталған, негізгі жұмыс уақытынан тыс уақытта іске
асырылатын саналы әрекеті.
Сонымен қатар, баланың физиологиялық тынығуынада бөлінген қажетті
уақыты болуы шарт.
Демалыс - адамның шаршауынан арылуға, күш-қуатын қалыпқа келтіруге,
ағзаның тынығуына арналған уақыт.
Демалыс уақытын – тынығумен (пассивтік) немесе өзің ұнататын іс пен
айналысу, жаттығулар жасау, қарым-қатынас жасау арқылы өткізуге болады.
Демалыс ұғымы рекреация ұғымына жақын ұғым. Көбіне бұл термин
адамның медициналық сауықтыру шараларына байланысты қолданылып келген.
Қазір рекреация - адамның денсаулығының қалыпқа келуі, сауығуы деген
мағынада қолданылады, адамның физиологиялық, дене және рухани күш-қуатының
қалпына келуі болып табылады.
Бос уақытты ұйымдастырушы– педагогтың негізгі міндеттері:
-Жеке тұлғаның қасиеттерімен дарындылығының дамуына, дүниетанымының
кеңуіне, мәдениеттілігінің артуына ықпал ету;
- Оқушылардың психологиялық және жасерекшеліктерін ескере отырып,
олардың шығармашылық қабілеттерінің дамуына жағдай жасау;
- Оқушылардың жан-жақты дамуына бағытталған әртүрлі клубтар,
үйірмелер, секциялар, студиялар жұмысын ұйымдастыру;
- Әртүрлі техникалық, көркемөнер, спорттық, өлкетану, туристік т.б. іс-
әрекеттерді ұйымдастыратын мекемелердің жұмысын басқару;
- Балалармен жасөспірімдердің ұйымдарымен бірлестіктерінің жұмысын
ұйымдастыру;
- Мерекелер, кештер, саяхаттар, экскурсиялар, ойын-сауық шараларын
т.б. сабақтан тыс уақыттағы жұмыстарды ұйымдастыра отырып балалардың бос
уақытының мазмұнды өтуіне ықпал ету;
- Мәдени орталықтар, спорт т.б. қоғамдық мекемелермен бірлестіктерді
балалармен жасөспірімді тәрбиелеу ісіне тарту;
- Балалардың жазғы демалысын және бос уақыттарын ұйымдастыру, олардың
өмірі мен қауіпсіздігіне жауап беру.
Қазіргі таңда рекреация адамдардың жұмыс процестері барысында,ауыру,
сондай – ақ, бір түрлі, күнделікті іс - әрекеттермен шұғылданғанда
әлсірейтін физиологиялық, физикалық потенциалы мен жан және рухани
күштерді қалыпқа келтіретін биологиялық белсенділік деп түсіндіріледі.
Сондықтан, рекреация толыққанды физикалық және социо – мәдени сауығу деп
танылады.
Кең мағынада дем алу феномені рекреация құбылысымен (лат. тілінен
recreatio– денсаулыққа қайта оралу, қалыпқа келу) мазмұндас. Осы уақытқа
дейін рекреация түсінігі тек медициналық сауықтыру саласы мамандарының
ортасында ғана қолданылып, кең таралмай келді. Бұл түсінік адамның өмірлік
– физиологиялық күш – қуатын регенерациялау деп түсіндіріліп келді.
2. Жеке тұлғаның тынығу қажеттілігі
Адам өмірінде дем алу мен рекреацияның алатын орны.
Адамның дем алуға деген қажеттілігі шаршауға байланысты туындайды,
дәлірек айтқанда, ол – осы шаршаудың салдары. Дем алу адамның өзіндік бір
тынығуға, назарын бір нәрседен екінші нәрсеге аудару т.с.с. фундаментальді
қажеттіліктерініңнің бірін қанағаттандыруды жүзеге асырады.
Осы тұрғыда, тынығу қажеттілігі, біріншіден, адамның биологиялық
табиғатына, оның физиологиясына, сонымен қатар, әртүрлі психологиялық және
әлеуметтік үрдістерге байланысты туады. Адамның тынығуға деген қажеттілігі
оның қарама – қарсы қажеттілігі – белсенділіктен ажырамайды. Адам өмірінде
бұл қажеттіліктер әрқашан белсенділік – тынығу, сергектік – ұйқы сияқты
алма кезек ауысуы арқылы жүзеге асырылады.
Жоғарыда аталғандай, адамның тәуліктік уақыт бюджетінде міндетті
түрде, (көбіне түнгі уақытта), толық дем алумен байланысты физиологиялық
дем алу болу қажет. Бұл – күш – жігердің толық қамтамасыз етілуі мен
шаршауды жоюдың шарты болып табылады. Физиологиялық дем алу адамның өмірлік
функцияларын өндірудің тәсіліне айналады. Дем алудың бұл түрі, басқа да
алғашқы қажеттіліктерімен бірге ( ас ішу, гигиеналық процедуралар ),
адамның белсенділігін арттырудың шарты болып табылады, сондықтан, оладың
тынығумен байланысы жоқ.
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері
Бос уақытта әр адам өз шығармашылығын жалпы мағыналы мақсаттарға
жетуге, өмірлік бағдарламаларын іске асыруға, өз мүмкіншіліктерін дамытуға
бағыттай алуынан көбіне адамның әлеуеттік ортада сезінуі және өз бос
уақытымен қанағаттануы көрініп тұрады.
Сонымен қатар, бос уақыт түсінігінің мәнін зерттеуде әлі күнге дейін
толыққанды анықтама көрсетілмеген және бір мезгілде үш позиция
қарастырылады:
1) уақыт мөлшерін жұмыс уақыты және жұмыстан тыс уақыт деп белгілеу
және бос уақыт және жұмыстан тыс уақыт түсініктері бір – бірімен пара –
пар.
2) бос уақыт және тынығу түсініктерінің байланысы
3) тынығу – тұлғаның дамуымен байланысты бос уақыттың, дем алудың және
сауығудың бөлшегі және т.б.
Қазіргі таңда энциклопедиялар мен анықтамалық әдебиеттерде бос уақыт
және тынығу түсініктерін бір деңгейде қарастырады.
Дем алу түсінігі, оның пассивті релаксацяға байланысты, физиологиялық
негізінен әлдеқайда кең ауқымды. Тынығу адамдардың әлеуметтік және мәдени
ресурстарын актуальділігіне байланысты, белсенді тынығу формалары арқылы
жүзеге асырыла алады. Мысалы, белсенді тынығу деп мыналарды айта аламыз:
бір динамикалық іс - әрекетті екінші динамикалық іс - әрекетпен алмастыру,
сонымен қатар, қоршаған ортаны ауыстыру, күнделікті шаруалар мен бір бір
түрлі іс - әрекеттерді өзгерту. Белсенді тынығудың пайдасы өте мол –
физикалық жаттығулар жасау, сонымен бірге, жақсы көретін іспен шұғылдану,
тіпті егер ол шығармашылық элементтерге толы болса, одан да жақсы. Бұл дем
алудың түрлері мен қалыпқа келтіру процестері адамдарға бос уақытында түрлі
іс - әрекеттермен шұғылдануға мүмкіншілік тудырады және бұған ерекше айқын
көрінетін социо – мәдени мазмұндағы іс - әрекеттер де жатқызылады, мысалы,
достарыңмен немесе айналадағы басқа да адамдармен әңгімелесу, қарым –
қатынаста болу, өзіндік рухани дүниесін байыту, шығармашылық қабілеттерін
дамыту және т.б.
Әрине, белсенді дем алу ұйқы барысындағы тынығуға қарағанда, басқа
формада жүргізіледі: ол күш – қуатты терең және тез қалыпқа келтірумен
айқындалады және оның салдары конструктивті әрі әлдеқайда тұрақты мазмұнға
ие болады. Дем алудың бұл түрлері демалыс күндері немесе еңбек демалыстары
уақытында кең қолданылады. Қысқа немесе ұзақ мерзімді демалыс барысында
адам өзінің қызығушылығына сай іс - әрекетті таңдағанда, сауығу пайдалы
түрде жүзеге асырылып, жұмыс істеу қабілеті ретке келтіріледі. Осы орайда
дем алудың құрылымы өте көлемді әрі қиын және тұлғаның дамуының әртүрлі –
биофизиологиялық, психологиялық, социо – мәдени аспектілеріне әсерін
тигізеді.
4. Бос уақыттың мақсаты мен міндеттері
Бос уақыт - адамның тәулік уақытының бір бөлігі. Еңбектен тыс уақыттан
адами қажеттіліктерді өтеуден қалған жеке тұлғаның рухани әрекеттерге
арналған бос уақыты.
Бос уақыттың мақсаты адамның күнделікті дене және рухани жұмыстан
шаршауын, физикалық жұмсалған күшті қалпына келтіру болып табылады.
Бұл жұмыс қандай да бір шұғылданымпаздылық қызмет түрлері арқылы,
енжар тынығу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Мәдени-тынығу мекемелерінің іс-әрекетінің негізгі түрлері келесілер
болып табылады:
- ұжымдар, студиялар, әуесқой көркем шығарамшылық, халық театрлары,
мәдени-танымдық, тарихи-өлкентану, ғылыми-техникалық, эклогиялық,
мәден-тұрмыстық бағыттағы әуесқой бірлестіктер сияқты клуб
құрылымдарын құру және жұмысын ұйымдастыру;
- клубтық құрылымдардың шығарамшылық іс-әрекетінің нәтижесін
көрсететін фестивальдер, байқаулар, конкурстар, көрмелер және өзге
де формаларын ұйымдастыру және өткізу;
- жергілікті ғұрыптар мен дәстүрлерге сәйкес рәсімдерді,
спектакльдер, концерттер, өзге де театралдық-сауықтық және көрме
іс-шараларын, халықтық шерулерді өткізу;
- тұрғындардың түрлі топтарының бос уақытын, соның ішінде мекеменің
функционалдық міндетін есепке ала отырып тұрғындарға ақылы қызмет
көрсетуді ұйымдастыру;
- клуб типіндегі мәдениет мекемесінің мақсатына сәйкес әлеуметтік-
шығармашылық тапсырыс бойынша шығармашылық, танымдық және тынығу
қызметінің өзге түрлерін жүзеге асыру.
Бос уақыт жағдайындағы жұртшылықтың әлеуметтік-мәдени қызметін
ұйымдастырудың тәсілдері, формалары мен түрлері мәдени-тынығу
қызметінің нысаны болып табылады.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
1. Бос уақыттың мақсаты не?
2. Бос уақыттың ерекшелігі неде?
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері қандай?
4. Бос уақттың жеке тұлғаның рухани дамуында алатын орны қандай?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Жастар – ерекше әлеуметтік
демографиялық топ ретінде
Дәріс 4. Жастар – ерекше әлеуметтік демографиялық топ ретінде
Дәріс түрі: танымдық
Дәріс мақсаты: Студенттергеерекше демографиялық топ ретінде жастардың
өзіндік ерекшеліктері жайлы білім беру.
Дәріс міндеті:
- жастар, жастар бос уақыты ұғымдарына түсінік беру;
- студенттердің жастардың демографиялық топ ретіндегі
ерекшеліктерімен таныстыру;
- жастардың бос уақытын ұйымдастыру ерекшеліктері жайлы бастапқы
білім беру.
Негізгі ұғымдар:жастар, бос уақыт, демографиялық топ, ұйымдастыру.
Жоспар:
1. Ерекше әлеуметік топ ретіндегі жастардың қоғамда алатын орны.
2. Жастар мәдениетінің ерекшелігі және оны мәдени-тынығу жұмысын
ұйымдастыруда ескеру.
3. Қазіргі қоғамдағы жастар және олардың бос уақытын ұйымдастыру
проблемалары.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Камалова Н.К. Той-мерекелік, салт - дәстүрлік әрекеттер.-Оқулық.-
Астана,2005
2. Омар Е.О., Уалиханова А. Мектептен тыс мекемелерде тәрбие жұмысын
ұйымдастырудың негіздері: Оқулық. – Шымкент: ОҚМУ, 2009
3. Омар Е.О. Қосымша білім беру ұйымдары тәрбие жұмыстарының негізі. –
Түркістан, 2007.
4. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік -
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ,2012
1. Ерекше әлеуметтік топ ретіндегі жастардың қоғамда алатын орны
Жастар - өздерінің өскелең сипаттамалары жиынтығымен, әлеуметтік
жағдайының және нақты қоғамның қоғамдық құрылымымен, мәдениетімен,
әлеуметтену заңдылықтарымен, тәрбиесімен анықталатын қандай да бір немесе
басқа әлеуметтік-психологиялық қасиеттеріне негізделген ерекшеліктерімен
айрықшаланатын әлеуметтік-демографиялық топ.
Жастар – бұл өсу үстіндегі ерекше ішкі топ, қоғамның бөлігі. Және бұл
жағдайда жастар саясаты жас буынның қоғамдық өмірге әлеуметтік кірігуін
іске асыратын бірден-бір мүмкіндік тетігі.
Жастар тұрғындардың анағұрлым қоғамдық белсенді топтарының бірі және
мемлекеттің стратегиялық ресурсы болып табылады. Жастар саясаты саласындағы
мемлекет мүддесі еліміздің ертеңгі дамуын қамтамасыз етуге бейімді зиятты
және рухани-адамгершіл тұлғаны қалыптастыру қажеттігіне негізделген.
Тәуелсіздік жағдайындағы қоғамдық қайта өзгертулер қиындығы жас буын
өкілдері өміріне жан-жақты әсер етті. Дәстүрлі жастар мәселелерінің мазмұны
және оларды шешу тәсілдері өзгерді, олар жаңа тарихи жағдайларда түпкілікті
жаңаша негізде қарауды қажет етті.
Жастарды және олардың күнделікті мәселелерін өзектілікпен түсіну –
мемлекеттік саясаттың тиімділігінің кепілі және әлемдегі бәсекеге қабілетті
50 елдің қатарына жету жолындағы қоғамның серпінді жаңартымпаз жобаларын
іске асырудың объективті шарты.
Мемлекеттің жастарға қатынасы, оның қоғамдағы жағдайы мен рөлі дер
уақытында және тез әрекеттер жасаудың лакмус қағазы ретінде қалыптасуда.
Бұл жастықтың басқа кезеңдермен салыстырғанда өзін-өзі айқындауға, өзін-өзі
қалыптастыруға және өзін-өзі таныта білуге ұмтылысы анағұрлым күштірек
болып табылатын адам өмірінің ең тамаша шағы ретінде қабылдануымен
анықталады.
Адамзат қоғамы түрлі кезеңдерде қоғамның жастар проблемалары ретінде
айқындауға болатын ерекше проблемаларды шешу қажеттілігіне тап болды. Осы
проблеманың ерекшелігі мен өзектілігі барлық қоғамды бірктіреді. Қоғам
жастар арқылы биологиялық және сол сияқты рухани жаңғырады.Коғамда
демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері бар.
Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық ерекшелжтері
және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау қажеттілігін
талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық катынастардың тарихи
айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік ерекшеліктері мен белгілерінде
болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас
баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін
толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық
базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік
құрылымды бейтарап аумақтың мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады
деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды жаңа тап деп айтады, олардың
өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері
дәл келеді. Жастар біз деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты
білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы
және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік
ретінде қарастырылады.Жастардың социологиялық теориясында ұрпақ, жас
ерекшелік табы, жастық шақ, жастар, әлеуметтік жасы келгендік
қарттық деген ұғымдар жоқ. Демографияда жобамен бірдей уақытта туған
адамдардың жиынтығын ұрпақ деп санайды.
2. Жастар мәдениетінің ерекшелігі және оны мәдени-тынығу жұмысын
ұйымдастыруда ескеру
Субмәдениет (лат. sub — төменгі, нем. kultur — мәдениет) — дәлме-дәл
аударымда астыңғы мәдениет, ірі мәдени құрылым ішіндегі белгілі бір
топтар, бірлестіктер мәдениеті дегенді білдіреді. Субмәдениет көбінде
қоғамда өктем болып тұрған мәдениет пен әлеуметтік құрылымға оң немесе
теріс қатынас нәтижесінде пайда болады. Қазіргі жағдайда субмәдениет үлкен
аймақтық, ұлттық мәдени құрылым негізінде пайда бола отыра сол мәдениеттегі
классикалық дәстүрден тысқары тұрады. Субмәдениеттің әлеуметтік бастауын әр
түрлі жас ерекшеліктеріне байланысты топтар, бейресми бірлестіктер т.б.
құрайды.
Жаңа заман көптеген дүниелердің даму шыңына жеткен, жаңа лептің бастау
алған кезеңі болды.
Жастардың арасындағы субмәдениет туралы сөз қозғамас бұрын, алдымен
бұл түсінік астарында не жатқандығын анықтап алу керек. Айқындап алуға
деген қажеттілік қазіргі күнде тек жастар субмәдениеті ұғымына ғана
қатысты емес, сонымен қатар жастар, субмәдениет түсініктеріне де
өзіндік талдау, түсіндірулердің көбейіп кеткендігінен туып тұр. Жалпы,
субмәдениет - жас адамдардың ресми емес қатынастарының, олардың ерекше өмір
сүру стилі мен тәртіптерінің, белгілі бір қағидалары мен құндылықтарының
нәтижесі және МЕН-ОЛАР жүйесіндегі өздерін көрсетудің, дамытудың бір
жолы.
Жастар субмәдениетінің өзіндік құндылықтары мен тәртіп нормаларын
культқа айналдыруға уақыты жеткілікті жас адамдар аса көп шоғырланған үлкен
мегаполистерге тән феномен екендігін айта кеткен жөн. Мұны жастарға
арналған мәдениет (кино, әртүрлі жаппай көңіл көтеру, бизнес, сән,
телехикаяттар т.б.) пен жас адамдардың контрмәдениетімен (дәстүрлі
нормаларға қарсы тұру секілді) шатастырмаған жөн.
Жастар субмәдениеті - жастардың үлкендер әлеміне толықтай бейімделуі
жүргеннен соң, әрі қарай өз мәнін жоятын дамудың белгілі бір кезеңі, яғни
жеке адам дамуының өтпелі сатысы. Жастардың ресми емес қатынастары және
олардың өздеріне ғана тән мақсаттарын табуы жеке субмәдениеттің
қалыптасуының себебіне айналады.
Жастар субмәдениеті - киген киімнен, сөйлеу мәнерінен, жаргондардан және
айрықша әуестенулерден көрініс табатын үлкендер әлеміне, қоғамның ережелері
мен құндылықтарына деген өзіндік қарсылық. Мәселен, готтардың келбетi
қорқынышты фильмдердегiдей үрей туғызады. Олардың өзiндiк символы – қара
түнек. Түнде жүрiп, сиқырмен айналысып, зираттарда түнейдi екен. Сондай-ақ
эмо дегендердiң өзiнше тағдырлары бар көрiнедi, олар өздерiнiң тамырларын
кесiп, тек қара мен алқызыл түстi ғана мойындайды. Ал скинхэдтер, яғни
тақырбастылар туралы әңгiме басқаша. Бұдан да өзге субмәдениеттер бар.
Мысалы, компьютерлiк, ақпараттандыру технологияларын жаңғыртушылар. Зиянды
хакерлер бiрлестiктерi де жоқ емес.
Белгілі бір субмәдениеттің өкілі болып табылатын жастардың психологиялық
ерекшеліктеріне келер болсақ, ол мына бір жайттардан көрініс табады: ата-
аналары мен мектеп тарапынан болатын бақылаулардан босауға деген
ұмтылыстан, эмоцияға аса берілгіштіктен, жасөспірімдік әсірелеушіліктен,
өмірге қатысты ойларының тым мінсіздігінен, адамгершілік ұстанымдарының
тұрақсыздығынан, жеке ада¬ми құндылықтарының қалыптаспауынан.
Жастардың өмір сүру қалпы және тір¬шілік ұстанымы контрмәдениет
шеңберінде болуы мүмкін емес сияқты. Себебі субмәдениет – жалпы мәдени
құндылықтар мен нормаларға қайшы келмейтін жалпы мәдениеттің бір бөлігі, ал
контрмәдениет – жалпы мәдени құндылықтар мен нормаларға қайшы келетін жалпы
мәдениеттің бір бөлігі. Айталық, хиппи құбылыс ретінде алғаш АҚШ-та 60-
жылдардың басында өзгеріп кеткен қажеттіліктер мен оны қанағаттандыра
алмаушылық мәселелері негізіндегі контрмәдениетті көңіл күйдің көрінісі
ретінде пайда болды. Ал Батыс және Шығыс Еуропа елдеріндегі тақыр басты
жастар қозғалысының пайда болуы, оның Ресейдегі қатыгездену және саясаттану
тарихы - бұл да жастар субмәдениетінің емес, контрмәдениетінің көрінісі.
Қазақстан - белгілі дәстүрлер мен жаңашылдықты өзіне жинақтаған ерекше
мемлекет. Біздің жастар, бір жағынан, қоғамның инновациялық потенциалы
болып табылады және білім алуда, жаңашылдықты қабылдауда, мамандығы бойынша
өсіп-өркендеуде және өмірдің басқа да салаларында жеткілікті белсенді.
Бірақ сонымен қатар тәрбие мен құндылықтарды мұра ретінде қабылдаудағы
дәстүрлерді де ұмытпайды. Дәл осы санадағы дәстүрлілік пен діл ерекшелігі
жастардың ерекше субмәдениетінің қалыптасуын тежеп тұр.
Негізі, жас адамдардың наным-сенім, өмір, бақыт, туыстарына деген
махаббат, денсаулық, отбасы секілді құндылықтарға қарым-қатынастары оның
рухани-адамшылық ішкі күйзелісі мен өмірлік мақсаттарын асыра бағалауымен
байланысты. Біріншіден, жастар субмәдениеті жас адамдардың өз қолдарымен
жастар үшін құрылады. Одан барлық адам бірдей өтпейді және субмәдениет
қазіргі әлеуметтік-мәдени ұстанымдарды жоюға емес, керісінше, жастарды сол
қоғамның бөлшегі етуге негізделеді.
Субмәдениет - бұл қоғамның жай кедергі жасамауына болатын жастардың
әлеуметтік белсенділігінің алаңы. Қазіргі жастардың жеке, өзіндік өмірге
бүгінгі аса қиын және динамикалық (қозғалысты, көп сырлы) кезеңде аяқ
басатындығын ұмытпауымыз керек. Оларға нағыз өмір туралы нақты кеңестер
беріп, уақытында өз өмірлік тәжірибемізбен бө¬лісіп, олардың бастан
кешіргендеріне сыйластықпен қарауымыз қажет. Буындар арасындағы
түсініспеушілік, негізінен, сол кезеңнің әлеуметтік құрылымдарын, өмір
тарихтарын білмегендіктен туындайды. Тарихтың белгілі бір кезеңіне қазіргі
ғылыми биіктен қарап, бүгінгі түсініктер тұрғысынан саралап, дәуір
психологиясын ескермей, мәселені сол заман адамдарының қандай көзқараспен
танығандығын назардан тыс қалдырып жатамыз.
3. Қазіргі қоғамдағы жастар және олардың бос уақытын ұйымдастыру
проблемалары
Қазіргі күнгі қоғамда жастардың босуақытын ұйымдастырудың
өзіндік ерекшеліктері бар. Жалпы алғанда, Қазақстандағы ресми емес
қозғалыстарға белгілі бір стильдер мен бағыттардың араласып келуі тән.
Қоғамдағы біркелкіліктің қаншалықты болмағандығына байланысты мәдени
мұралар элементтерінің де соншалықты санқырлылығы байқала түседі. Соңғы
жылдары музыкалық субмәдениет (поп, рок, рэп), гедонистік субмәдениет
(байкерлер, рейверлер және т.б.), спорттық субмәдениет (паркуршілер,
сноубордшылар, скейтбордшылар) айрықша даму үстінде. Готика, эмо, анимэ
табынушылары секілді спецификалық субмәдениеттің түрлері бізде бар
болғанымен, Ресей және басқа да шетелдермен салыстырғанда өте сирек
кездеседі. Түрлi музыкалық жанрлармен әуестенiп, өзiндiк стиль
қалыптастыратын, бейнесi мен келбетi арқылы ерекшеленiп тұратын, сондай-ақ,
iс-қимылдарында да белгiлi бiр өзгеше тұстары бар субмәдениет өкiлдерi
қоғамның толық белсендiлерi болғысы келедi. Батысқа елiктегiш жастар
қазiргi заманнан қалғысы келмейдi. Олардың барлығы, яғни бейформалдық
бiрлестiктер өздерiне тән шаралар ұйымдастырып отырады. Соңғы аталған ресми
емес бірлестіктер негізінен оқушылар, студенттер арасында психологиялық
қалыптасу кезеңі мен ата-ана тарапынан болатын олқылықтардың қатарласуы
салдарынан орын алады.
Жастардың бейформалдық бірлестіктерге кіруінің бірнеше себептері бар:
1. Отбасындағы түсініспеушіліктер, отбасына қарсы шығу;
2. Мектептегі үлгермеушілік және мектеп ұжымынан оқшаулану;
3. Барлық адамдар сияқты юолуды қаламау;
4. Тұрақталу қалауы, өзіне көңіл аудартқысы келеді;
5. Криминалдың әсер етуі;
6. Мода қуу;
7. Батыстық бейнеге еліктеу;
8. Өмірлік мақсаты болмау;
9. Жас ерекшелік, эмоционалдық қажеттілік т.б.
Әлеуметтік – құқықтық критерии бойынша бейформалдық бірлестіктер 3-ке
жіктеледі:
1. просоциальді(жағымды бағыттағы)- жастарға жағымды, белсенді әсер
ететін;
2. асоциальді(бейтарап түрде)- бос уақытты өткізу үшін құрылған;
3. антисоциальді(жағымсыз бағыттағы)- жастарға кері әсерін тигізетін
бірлестіктер.
Өзін - өзі бақылау сұрақтары:
1. Бос уақыттың мақсаты не?
2. Бос уақыттың ерекшелігі неде?
3. Бос уақыттың атқаратын қызметтері қандай?
4. Бос уақттың жеке тұлғаның рухани дамуында алатын орны қандай?
Келесі дәріс тақырыбына дайындалу: Жастар жасы дамудың ерекше жағдайы
және әлеуметтік-психологиялық феномені ретінде
Дәріс 5. Жастар жасы дамудың ерекше жағдайы және әлеуметтік-
психологиялық феномені ретінде
Дәріс түрі: пресс-конференция
Дәріс мақсаты: Студенттергежастардың психологиялық –педагогикалық
даму ерекшеліктеріне қарай қызығушылықтары мен сұраныстары, оларды
қанағаттандыру жолдары туралы білім беру.
Дәріс міндеті:
- студенттерді жастардың психологиялық –педагогикалық даму
ерекшеліктерімен таныстыру;
- жастардың сұраныстары мен қызығушылықтарының негізгі бағыттары
туралы түсініктерін қалыптастыру;
Негізгі ұғымдар:қызығушылық, жастар, сұраныс, ұйымдастыру.
Жоспар:
Жастардың жас ерекшелігінің әлеуметтік-психологиялық айырмашылығы.
Жастардың демографиялық көрсеткіштері.
Жастардың қызығушылықтары мен сұраныстары
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Выготский Л.С. Жас ерекшелік және педагогикалық психология.- А.,
1987
2. Шулунова Л.И., Уалиханова А. Бос уақытты ұйымдастырудың көркемдік -
педагогикалық әдістемесі.-Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ,2012
3. Воловик А.Ф., Воловик В.А. Педагогика досуга.-М.,1998
4. Камалова Н.К. Мәдени-шұғылданымпаздылық педагогикасы.-Шымкент,1998
Жастардың жас ерекшелігінің әлеуметтік-психологиялық айырмашылығы
Жасөспірім шақтың біраз бөлігі орта мектептің жоғары сыныбына сәйкес
келеді және жеке тұлғаның қалыптасу процесінде айтарлықтай маңызды рөл
атқарады. Бүл жаста 15-17 жаста адамның тұлғалық жағынан пісіп-жетілу
кезеңі аяқталады, оның өмірге көзкарасының негізгі сипаттары қалыптасады,
үлкен өмір алдыняагы ең алғашқы рет өз бетімен шешім қабылдап, болашак
кәсібін тандау міндеті жүзеге асырылады. Қоғамда балалық шақтан жастық
шаққа өту кезеңі тек қана оның түлғалық жағынан пісіп- жетілуінің ғана
белгісі емес, сонымен бірге мәдениетке ұмтылу, белгілі бір деңгейіндегі
білім, нормалары мен дағды жүйесін игеруі, сол арқылы жеке тұлға еңбек
етіп, қоғамдыққызметтер атқара алады және әлеуметтік жауапкершілікті
сезінеді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас жасөспірім шақ ұғымымен біріктіріледі
және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің
нысандарына әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды
балалық шақтан бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген
елдерде құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен
қалыпты теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы
төлеу, армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Жастық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz