БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
М.Мәметова атындағы Қызылорда педагогикалық жоғары колледжі
Бастауыш оқыту мен әдістемесі бөлімі
Қорғауға жіберілді
... ... ... ... ... ... ... ...2 020
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру
Пәні: Педагогика
Мамандығы: 0105000 - Бастауыш білім беру
Біліктілігі: 0105083 - Бастауыш білім беру мұғалімі
Тобы: ББ-Б-17
Орындаған: Аманқос Айшолпан
Жетекшісі: Абиева Гульжайна
Бағасы: ... ... ..
Қызылорда 2020
МАЗМҰНЫ:
І.КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 ІІ.НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6 1.ТАРАУ.БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1.Проблемалық оқыту технологиясының мақсат - міндеттері,ерекшеліктері.6 1.2 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту арқылы білім алушылардың ізденіс дағдысын қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13 1.3 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту технологиясын оқу-тәрбие процесінде қолданудың маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24 1.4 Проблемалық оқытуды пайдалануда жаңашыл мұғалімнің іс-әрекеті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25 1.5 Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында проблемалық оқыту технологиясын пайдалану жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2-ТАРАУ.ТӘЖІРБИЕЛІК БӨЛІМ. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАР 2.1 Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында проблемалық оқыту техналогиясын пайдаланудағы тәжірбиелік жұмысымның нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ..3
ІІІ.ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41 ІV.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .42
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі:
Елбасы Н.Назарбаев Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Біздің міндетіміз - білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену дағдыларын дамытуға бағыттау қажет. Сонымен бірге, IT-білімді, қаржылық сауаттылықты қалыптастыруға, ұлтжандылықты дамытуға баса көңіл бөлу керек. [1]
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 16-бабында Бастауыш білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары баланың жеке басын қалыптастыруға, оның жеке қабілеттерін, оқу ісіндегі оң талпынысы мен алғырлығын: негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын кейіннен меңгеру үшін оқудың, жазудың, есептеудің, тілдік қатынастың, шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетудің, мінез-құлық мәдениетінің берік дағдыларын дамытуға бағытталған деп атап көрсеткен. [2]
Бастауыш сыныпта сабақты пролемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру қазіргі заманғы білім берудің басты өзекті мақсаты,өйткені мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқыту жүйесі ұсынылуы заңды құбылыс.
Бастауыш сынып оқушыларды оқытудағы проблемалық тәсіл олардың белсенді түрде білім алуына септігін тигізеді. Бұл әдістің басты мақсаты оқушылардың білім алуы кезінде оқу материалдарын тәжірибемен ұштастыру. Проблемалық тәсілдер арқылы бағыттау, ынталандыру, жедел атқарушылық, рефлекстік бағалау секілді оқу қызметінің деңгейлерін іске асыруға болады.
Оқу-тәрбиесінде мынадай өзекті яғни актуальды жерлерінде проблемалар бар: Бастауыш оқушыларының өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз. Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп, шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім-білік дағдыларын қазіргі өмір мен ғылым,техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын. Білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәрбиеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар, сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын Бастауыш сыныпта сабақты пролемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру деп алдым. Өйткені бастауыш сынып оқушыларының сабақта проблемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы оқыту өзекті мәселердің бірі.
Тақырыптың зерттеу деңгейі: Бұл зерттеу жұмысында бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясы пайдалану арқылы ұйымдастыру процесінде мәселенің деңгейін анықтап, оны шешу болып табылады.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясын қолданып, пайдаланудың теориялық - практикалық тұрғыдан негіздеу.
Зерттеудің міндеттері:
Проблемалық оқыту технологиясына мақсат - міндеттеріне, ерекшелігіне сипаттама беру;
Проблемалық оқытуды пайдалануда жаңашыл мұғалімнің іс-әрекеттеріне мәліметтер беру;
Бастауыш сыныпта сабақта проблемалық оқытудың технологиясының теориялық негіздерін қолдану жолдарын жинақтау;
Зерттеудің әдісі: Тақырыптаға байланысты әдебиеттерге талдау, сұрыптау жасау, озат тәжірбиелерді жинақтау.
Зерттеу обьектісі: Бастауыш сыныпта сабақты пролемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру негіздеріалынды.
Зерттеудің пәні: Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологиялары пәні болып табылады.
Зерттеудің нысаны: Бастауыш сыныр оқушының ізденімпаздық қабілетін жоғарылату.
Зерттеу болжамы: Егер, бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастырса; білімдерді оқушыларға меңгертудің проблемалық оқыту технологиясының тиімді әдіс-тәсілдері, амалдар қолданып жүзеге асырылса; онда бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғалық болмысының дамуындағы әрекеттері арқылы олардың әлемді, қоршаған ортаның біртұтастығын меңгеруін жоғары деңгейде қалыптастыруға негіз болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Бастауыш сыныпта сабақта проблемалық оқыту техналогиясын пайдалану арқылы оқыту білім мазмұны аясында проблемалық оқыту технологиясы зейіннің дамуына мүмкіншілік жасайды, байқампаздықты танытады, оқушының танымдық іскерлігін белсенді дамытады, жауаптылық, сыншылдық, өзін сынау, бастамашылдық және өзіне баға беру әрекетін дамытады.
Зерттеу көздері: Зерттеу проблемасы бойынша философтардың, психолог, педагогтардың еңбектері, пәндік оқу бағдарламалары, оқулықтар, озық іс-тәжірибелер, автордың зерттеушілік іс-әрекет тәжірибесі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- жаңартылған білім мазмұнын беретін оқу бағдарламалары жүйесінде жүзеге асырылатын проблемалық оқыту техналогиясы арқылы бастауыш сынып оқушыларының ғылыми дүниетанымын қалыптастыру негізінде жеке тұлғалық болмысын дамытудың теориялық негіздері ғылыми тұрғыдан дәлелденді.
- бастауыш сыныптардың сабақтарында проблемалық оқыту технологиясы әдіс-тәсілдерін жаңартылған білім мазмұны арқылы оқушы тұлғасын дамытуға бағытталған нобайдың тиімділігін тәжірибелік-эксперименттен өткізілуі, ғылыми-әдістемелік тұрғыдан дәлелденуі.
1.БАСТАУЫШ СЫНЫП САБАҚТА ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Проблемалық оқыту технологиясының түсінігі, мақсат - міндеттері, ерекшелігі
Проблемалық оқыту -- мәні проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқыту түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін белгілі әрекеттерді талап егетін есептердің, тапсырмаларын, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің әртүрлілігін түсінуге болады.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі -- мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс.
Проблемалық оқыту бірнеше сатыдан тұрады: проблемалық жағдайды аңғару, жағдайды талдау негізінде проблеманы тұжырымдау, болжаулар ұсынуды, оларды алмастыру және тексеруді қамтып проблеманы шешу, шешімді тексеру. Бұл процесс ойлау актісінің үш фазасымен ұқсастық бойынша өрістейді (С.Л. Рубинштейн бойынша), ол проблемалық жағдайда пайда болып, проблеманы аңғаруды, оны шешуді және соңғы ой тұжырымын қамтиды.
Проблемалық оқыту оқушылар үшін қиыншылық деңгейі бойынша әртүрлі болуы мүмкін, ол оның проблеманы шешу үшін қандай және қанша іс-әрекеттер жүзеге асырылатынына байланысты. В.А. Крутецкий оқушы мен
мұғалімнің іс-әрекеттерін бөлу негізінде дәстүрлі оқытумен салыстыра отырып, оқытудың проблемалығы деңгейінің сызбасын ұсынды.
Проблемалық оқытудың кемшілігі оның оқу үрдісінде оқушыға қиындықьтуғызатындығы, соның арқасында шешу жолын ізденуге көп уақыттың кетуін жатқызуға болады.сонымен қатар бағдарламаланған оқытуға қарағанда проблемалық оқытудың технологиясын құрастыру оқытушының шеберлігі мен көп уақытын талап етеді. Тап осы жағдайлар проблемалық оқытуды кең қолдануға кедергі келтіреді. Бірақ, оған талпыну керек және
әрбір шебер педагаг оны қолданады, өйткені проблемалық оқыту зерттеумен байланысты және осыған сәйкес дәстүрлі оқытудан ерекшеленеді. Себебі кез келген зерттеу - жаңа білім алу үрдісі, ал оқыту - белгілі білімдерді тарату үрдісі болып табылады.ал проблемалық оқыту зерттей отырып оқытуға, оқыта отырып зерттеуге үйретеді. Міне, тек осылай ғана шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға болады.
Ерекшеліктері:
1.Оқушының жаңа ұғымды өз бетінше ізденуге шығармашылық іс-әрекетке бағыттайды
2.Оқушылар алдына танымдық проблеманы бірізді және мақсатты қоюд көздей отырып мұғалімнің көмегімен жаңа білімді меңгертеді.
3.Ойлаудың ерекше түрін қамтамасыз етеді, оқушылардың білімі берік сондай-ақ алған білімді шығармашылықпен өз тәжірбиесінде пайдалана алады
Кемшілігі
Жетістігі
1.Практикалық білім іскерліктерді қалыптастыруда ұдайы тиімді бола бермейді.
2.Басқа оқыту технологиясымен салыстырғанда бірдей көлемдегі білімді меңгеруге көп уақыт қпжет етеді.
1.Оқушылардың нақты ғылыми дүние танымын қалыптастыруға жағдай жасайды.
2.Оқушылардың өзіндік көз қарасын баулуын қамтамасыз етеді.
3.Оқушының танымдық қызығушылығын қалыптастырады
4.Оқушының ойлау қабілетін дамытады.
5.Оқушыларды шыңармашылық ізденіске жетпейде
1-сурет Проблемалық оқыту технологиясының ерекшеліктері;
Проблемалық оқытудың негізгі психологиялық және педагогикалық мақсаттары:
-Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын дамыту;
-Оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік сақталады;
-Түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше білетін белсенді оқушы тұлғасын қалыптастыру;
Проблемалық оқытудың ең негізгі мақсаты - қазіргі заманғы ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, продуктивтік және творчестволық оқу процесінің логикалық жолдарын баяндау. Міндеттер: мұғалімнің проблемалық оқыту процесінің ұйымдастыруының негізгі тәсілдері мен формаларын көрсету, оқытудың ғылымилық дәрежесін жоғарылатып, оқушылардың неғұрлым тиімді жалпы дамуына жағдай тудыру.
Проблемалық оқытудың мақсаты-ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның творчестволық қабілеттерін дамыту.
Проблемалық оқытуда мұғалімнің түсіндіруі мен оқушылардың репродуктивтік қызметті талап ететін міндеттер мен тапсырмаларды орындауы жоққа шығарылмайды.
Проблемалық оқыту әдісін жүргізу дидактиканың заңдылықтарына байланысты мынадай кезеңдерге бөлінеді:
1.Проблемалық ахуалдар туғызу жолын алдын ала дайындау.
2.Проблемалық сұрақтарды грамматикалық және стилистикалық жағынан дұрыс құру.
3.Проблемалық мәселелерді шешу амалдарын күні бұрын дәл белгілеу.
4.Проблемалық сұрақтардың теориялық анықтамасын заңды түрде дәлелдеу.
Дәстүрлі оқыту әдісі бойынша мұғалім сабақ тақырыбын хабарлайды, мазмұнын түсіндіреді, есептер шығартады, талдау жүргізеді, қорытынды жасайды. Ал, оқушылар мұғалімнің әңгімесін тыңдайды, тапсырмаларды орындайды, керекті әдеьиеттермен танысады. Мұнда игеруге тиісті оқу мазмұны күні бұрын дайындалған күнінде оқушылардың қабылдауын талап етеді. Мұндай оқыту жүйесі репродуктивтік немесе дайын білім беру әдісі деп аталады.
Проблемалап оқыту әдісінің екі түрлі айырмашылығы бар. Біріншісі, оқыту мақсатына байланысты, мұнда оқу материалының мазмұны зерттеледі, ол белгілі бір дәрежеде қорытылады. Нәтижесі практикада сыналып, оқу программаларына, оқулықтарға және қосымша оқу құралдарына жазылады.
Екіншісі, педагогикалық процесті ұйымдастыру принципі тұрғысынан қарастырылады. Бұл кезде әдебиеттерде дайындалып көрсетілген білім мазмұнының көшірмесін қайталап өз қалпында түсіну талап етілмейді.
Проблемалық ахуал -- оқушылардың игерген білімі мен іскерлікті қалыптастырудағы қажетті ұғымдар мен фактілердің арасындағы сәйкессіздік. Информатика пәнінде оның негізгі көзі берілген есептің математикалық моделін жасау, алгоритмін құру болып табылады. Бұл кезде оқушылардың өзіндік шығармашылық әрекеті орындалады.
Проблемалап оқыту теориясының аумағында әлі де зерттеулерді қажет ететін көптеген мәселелер бар. Бұл маңызды мәселелердің бірі -- оқыту процесінде оқушының шығармашылық қабілетін дамыту мәселесі. Оқу-тәрбиесінде мынандай өзекті проблемалар бар:оқушылардың өз бетінше ойланып,әрекет етулері жеткіліксіз. Бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп, өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын.
Проблемалық оқыту-ойлау операциялары логикасы (талдау, қорытындылау және тағы басқа) мен оқушылардың ізденіс әрекетініңзаңдылықтарын (проблемалық ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің және тағы басқа) ескере отырып жасалған оқу мен оқытудың бұрыннан мәлім тілдерін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Сондықтан да көбінесе мектеп оқушыларының ойлау кабілеттерін дамытады және сенімдерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Проблемалық оқыту əдісі негізінен екі функциясымен анықталады:
1. Ақыл-ой ізденісінің бағытын анықтау, яғни оқушылардың проблемаларды шешудің амалдарын іздестіруі.
2.Оқушының жаңа білімді меңгерудегі танымдық қабілетін дамыту, оқу əрекеті белседілігін қалыптастыру.
Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлес қосқан педагог-ғалымдар: Сократ, Руссо, Дистерверг, Ушинский. Мысалы,Дистервергтің дәлелдеуінше, жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді.
Мұғалім проблемалық оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Қазіргі мектептерде түсіндірмелі және проблемалық оқыту түрлері бірге қатар қолданылады.Білім беру - оқытудың тәрбие мен дамытудың үздіксіз үдерісі. Белгілі балалар психологы Д.Б.Эльконин дәлелдегендей, 3-10 жас аралығындағы балалар біріккен мәдени - білім беру саласында ортақ өмірмен дами отырып, ортақ тәрбиеленіп, ортақ оқып үйреніп өмір сүру керек. Яғни бұдан шығатын қорытынды - бұл сабақтастықтың яғни бастауыш сатыда мазалайтын сұрақтар проблемалары біреу ғана. Ол баланың тілін ой-өрісін, қиялы мен шығармашылығын дамыту болып, жаңа заман талабына сай жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде оқытып тәрбиелеу. Көрнекті психолог Л.С.Выготскийдің негізі бойынша Бала дамуының ең шарықтау шегі - бұл тіл мен ойдың шығармашылығы деген екен.
Оқу-тәрбиесінде мынадай өзекті яғни актуальды жерлерінде проблемалар бар: Оқушылардың өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз.Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп, шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім-білік дағдыларын қазіргі өмір мен ғылым,техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын. Білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәрбиеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Проблемалық оқыту технологиясы жаңа емес: ол 20-30 жылдары кеңестік және шетелдік мектепте таралды. Проблемалық оқыту американдық философ, психолог және педагог Дж.Дьюи (1859-1952), 1894 жылы Чикагода тәжірибе мектебін құрды, онда оқу жоспары ойын және еңбек қызметімен алмастырылды. Оқу, санау, жазу сабақтары физиологиялық жетілу кезеңінде балаларда өздігінен пайда болатын қажеттіліктерге - инстинкттерге байланысты ғана жүргізілді. Дьюи оқытудың төрт инстинктін анықтады: әлеуметтік, құрылыс, көркемдік өрнек, зерттеу. [3]
Проблемалық оқыту теориясын В.Т. Кудрявцев, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов, А.М.Матюшкин, М.Н.Скаткин білікті маман жеке тұлғасының қалыптасу тұжырымдамасын Л.А.Волович, Г.И.Ибрагимов, Г.В.Мухаметзянова өз еңбектерінде жан-жақты зерттеген. Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді. А.М.Матюшкиннің анықтамасы бойынша, оқытудағы ойланудың негізгі қызметі тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндігінде. Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі танымдық құралы .
Жоғары білім беретін мектептің міндеттеріне сүйене отырып, оқытудың дәстүрлі типін проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге бөлеміз.
Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері:
-- оқушылардың білім жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызмет
тәсілдерін меңгеру;
-- танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту;
-- оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту.
Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төмендегідей
болып бөлінеді:
-- білімді шығармашылық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу (логикалық әдістерді немесе шығармашылық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану);
-- алған білімді шығармашылықпен қолдану дағдыларына (жаңа ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;
-- шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау (ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем бейнелеу әдістеріне ие болу);
Проблемалық оқыту технологиясы негізінде оқушылардың білімді меңгерудің ғылыми дәрежесін арттыру екі әдіс арқылы қамтамасыз етіледі:
Бірінші әдіс -- оқытушының түсіндіруін күшейту. Әңгіме дәстүрлі оқыту жағдайындағы оқыту материалын сипаттай түсіндіруден проблемалық оқыту жағдайындағы дәлелді түсіндіруге көшу туралы болып отыр. Оқытушының негізгі міндеті -- түсіндіру жаңа сапаға ие болады, бұл сапа мыналармен сипатталады, оқытушы:
а) өзі жасаған проблемалық ситуация арасында жаңа ұғымның мәнін түсіндіреді;
ә) түсіндіре отырып, сол ғылым тарихында белгілі бір проблеманы шешуге алып келген ғылыми зерттеудің жолдарын, логикасын көрсетеді.
Меңгерудің ғылыми дәрежесін арттырудың екінші әдісі -- сабақ беру мен оқудың жаңа қатынасын белгілеу, атап айтқанда, оқытушының түсіндірушілік міндетін орынды түрде шектеп, оқу проблемаларын шешу жолымен студенттердің ұғымдарды өздігінен ашу және түсіндіру жөніндегі іс-әрекетін кеңейту. Бұл анағұрлым маңызды тәсіл болып табылады. Өйткені проблемалық оқыту процесінде жаңа ұғымдардың мәнін студенттердің өздері продуктивтік шығармашылық қызмет барысында (оқытушының көмегімен және басшылығымен) ашады, оның үстіне қызмет зерттеу әрекеттерінің шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырады, ал, білімді бір ғана зердемен емес, өз ойының күш салуымен алады.
Проблемалық оқыту - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың негізгі тәсілі, ол адамның танымдық және практикалық қызметін реттеп отыратын белгілі бір жеке бастық субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады,дүниетаным теориялық білімнің, практикалық тәжірибенің, идеялық-эмоциялық бағалардың жоғары синтезі ретінде анықталады.
1.2 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту арқылы білім алушылардың ізденіс дағдысын қалыптастыру
Проблемалық оқытудың теориялық негізі Тапсырма проблемалық оқыту әдісі бойынша сабақ өткізудің бастапқы пункті болып саналады. Тапсырмада алдымен қойылатын проблеманың сипаттамасы болуы тиіс. Тапсырма тек теориялық сипатта ғана емес, оның практикалық жағы да қарастырылуы керек. Қазіргі уақытта қоғам шығармашылық әлеуетті жоғары азаматтарды қажет етеді. Шығармашылық ізденіске жетелейтін бір жол - проблемалық оқыту технологиясы. Проблемалық оқыту технологиясының негізгі ерекшелігі - жеке тұлғаның танымдық қабілеттерін және танымдық үрдістерін белсенді сөздік қорын дамытуға бағытталуында. И. Лернер проблемалық оқытудың 4 түрін атап көрсетеді: ділгірлік баяндама, эвристикалық (пікір алысу), жеке ізденіс, (жартылай) зерттеу әдістері. Проблемалық баяндаудың негізгі мазмұны: мұғалім проблемалық жағдай туғыза отырып, ізденіс материалдарын өзі баяндап түсіндіреді, логикалық іс-әрекеттің, қайшылықтардың пайда болу негіздерін, оларды шешудің жолдарын көрсетіп береді. Үйренушілер әңгіменің желісіне зер салып, сұрақтар қояды, өз болжамдарын ұсынады, ғылыми ізденіс жүргізеді. Жеке жартылай ізденіс әдісі үйренушілерден қойылған ділгірлікті өз бетінше шешуді талап етеді. Үрдіс барысында үйренушілер жаңа білімдер алады, дағдыларын қалыптастырады, маңызды шығармашылық іскерлікке үйренеді. Проблемалық технологияның биология пәнін оқытудағы мүмкіншіліктерін қарастырайық. Проблемалық әдіс туралы белгілі ұстаз Қ. Бітібаева Проблемалық талдау оқушылардың танымын арттыру, ойлау белсенділігін жетілдіруде үлкен рөл атқарады және өзіндік ізденістеріне мол мүмкіндік ашады, әрі дамыта оқытудың негізгі жолы ретінде де пайдалы болып келеді, деген. Проблемалық оқытудың маңызы Проблемалық оқытудың негізі - проблемалық ситуацияны туғызу. Проблемалық ситуация дегеніміз шешуді талап ететін, іздендіретін, ойландыратын күрделі жағдайдың тууы
Бастауыш білім - үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Осыған сəйкес белгілі бір көлемдегі білімділік дағдыларды меңгерумен бірге қоршаған орта туралы түсініктерді кеңейту, оларды шығармашылық бағытта жан - жақты дамыту бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда оқу тəрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі əдіс - тəсілдерін іздестіру жəне жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше. Оқыту процесіне деген зерттеушілік өткендегі іс - əрекетпен байланысты. Атап айтқанда өзіндік таным оқушының əрекетін қаматамасыз етеді, ойлау қабілетін дамытады, өзіндік білім алуға дайындайды. Оқушылардың зерттеу үшін əр түрлі іздену əдістері қолданылады (эврика - іздену): ізденіс əңгімелер, өзіндік шешім (мұғалімнің басқаруымен) ережелер, формалар, түсініктер, стандарттық емес есептердің шығарылуы, лабораториялық жеке жəне топтық түрде оқыту жұмысының топтық ізденіс түрлері, əдісі. Проблемалық оқыту (проблема қою) - ізденіс танымдық əрекеттің негізгі құралы болады. Қазіргі кездегі ізденіс ойлау құралдары бойынша педагог пен психологтардың зерттеулері, проблемалық оқытуда оқушылардың ізденіс зерттеу есептерін шешуде танымдық əрекеттері басқаша екенін көрсетеді.
Ізденіс əрекеті бірқалыпты жүріп отырады, кей жерде айқын көрінеді. Бүкіл мəселелеп оқытудың мəні ерекше жағдай оқу процесінде пайда болады, оқушы белгілі шешімге келе алмай, не болмаса қатыса алмайды. Мəселелі жағдайда оқушының білімі мен алдына қойған міндеті арасында қарама - қайшылық туындайды. Мəселеп оқыту алгоритм мəселені қою жəне сезіну, жеке шығару, одан əрі қарай мəселені шешудің дұрыстығын тексеруден тұрады. Бұл кезде ізденіс əңгімелері, дискуссия (пікір-талас ), мəселелі мазмұндамалар т.б. пайдаланылады. Проблемалық оқу технологиясы мұғалім басшылығында өтетін оқушылардың оқу міндеттерін шешуге орайластырылған өзіндік ізденіс іс-əрекеттерін ұйымдастыруға негізделеді. Оқу ізденістері барысында оқушыларда жаңа білім, ептілік жəне дағдылар қалыптасып, қабілеттері, танымдық белсенділігі, қызығуы, ой-өрісі, шығармашыл ойы жəне басқа да тұлғалық маңызды қабілеттері дамиды. Жалпы түрінде проблемалық технология сипаты келесідей: оқытушы білімді дайын күйінде ұсынбай, оқушылар алдына міндет (проблема) қояды, оған қызықтырады жəне оның шешу əдіс - тəсілдерін табуға ынталандырады. Ал оқушылар мұғалімнің тікелей басшылығында не өздері олардың шешімін табудың жолдары мен əдістерін зерттейді, яғни болжам түзеді, оның шынайлығын тексеру тəсілдерін белгілейді əрі талқылайды, дəйектейді, нəтижелерің талдайды, пікір жүргізеді, дəлелдейді.
Проблемалық оқу басқа да технологиялар сияқты өзінің ұнамды да болымсыз тараптарына ие. Оның тиімділігі: оқушыларға тек қажетті білім, ептілік жəне дағдылар жүйесін меңгеруге жəрдемдесіп қоймастан, олардың ақыл - ой дамуына жол ашады, өз шығармашылық қуатымен берік білім қалыптастыруға көмектеседі, өз оқу еңбегіне қызығу ұмтылысын дамытады, оқу нəтижесінің бекінуін қамтамасыз етеді. Кемшілігі: жоспарланған нəтижеге жету көп уақытты талап етеді, сонымен бірге оқушылардың танымдық іс - əрекеттерін жүйелі басқару қиын. Бағдарламаланған оқыту мен қатар оқытудың ең жаңа перспективті əдістеріне проблемалық əдіс жатады. Егер бағдарламаланған оқытудың негізіне ойлаудың алгоритимдік түрі жатса, проблемалық оқыту шығармашылық, тапқыр ойлауға сүйенеді. Оқушылардың ынта-жігері мен құмарлығын жəне ақыл-ой іс-əрекетін толық жандандыру үшін, пəн сабақтарын проблемалық тұрғыда жүргізгенде ғана жетуге болады. Проблемалық тұрғыда оқытудың маңызы, дайын материалға көңіл қойып, тек соны меңгеріп, есте сақтап қана қоймайды, сонымен қатар оқушы мұғаліммен бірлесе қосылып немесе жеке өзі проблемалық ситуацияның өз білімі мен іскерлігін пайдаланып, логикалық таным жүйесіндегі үлеспеушілдіктерді шешуге үйренеді. Проблемалық оқытудың кез келген əдістері оқушылардың ынта-жігері мен құмарлығын оятып ой-өрісінің көлемін ұлғайтады, сезім əрекетін жəне оның ой-өрісінің басқа түрлерін дамытады. Кез келген ғылымды меңгеру үшін, оқушыларға дайын немесе белгілі əдісті, қорытындыны беруден емес, оларға шешімін табатын тапсырманың қойылуы мен оның проблемаларын түсіндіруден басталуы жəне оны дағдыға айналдыруы керек, тек сонда ғана нақты проблеманы шешу процесі продуктивті ойлау қызметі арқылы шешілуі мүмкін. Сондықтан, проблемалық оқыту үшін, алдымен оқытудың бірнеше қажетті ұйымдастыру проблемаларын талдау жасау керек, оны əдістемелік, психологикалық, дидактикалық жəне пəнаралық негізде, мектепте жаңаша оқыту мақсатқа зерттеу қажет. Осыдан, ұзақ жылдар бойы жинақталған оқытудың игі дəстүрлерін сақтай əрі оларды зерттеп жаңа технологиялық жүйе бойынша оқыту процесіне пайдалануды қарастырған жөн деп санаймыз, сонда ғана оқытудың ең негізгі құндылықтары болып табылатын ынта-жігерлік, қызығушылық, белсенділік, біліктілік жəне дағды білім оқу процесіндегі логикалық таным жүйенің компоненттері болып табылады.
Бастауыш мектептерде проблемалық оқыту бірнеше компоненттерден анықталады.
1. Кейбір қарама-қайшылықтарды туындататын проблемаларды тұжырымдау.
2. Проблема тұжырымдалған уақытта, ғылым дамуында оның шешімі белгісіз немесе белгілі болуы мүмкін.
Бұл жағдайларда, қарастырылып отырған проблеманың теориялық шарты дəл қойылуы өте маңызды. Себебі, қойылған шарттың дұрыс қойылмай, ол дұрыс шешілуі мүмкін емес. Абай атамыз ақыл мен сана еңбек барысында қалыптасатындығын айтады. Ендеше оқушының дəл бүгінгі жаңа материалды білетіндігін, оны білудің қаншалықты қажет екендігін іштей мойындату үшін мұғалімге шеберлік қажет. Проблемалық оқыту əдісі оқушылардың өздігінен еңбек етуге, алған білімін жаңа материалмен ұштастыра білуге үйретеді. Ойланбай білім бойға дарымайды. Дұрыс таңдалған əдіс-тəсілдер баланың алдына мақсат қойып, нəтижеге жетуге жетелейді. Білімді меңгеру тек қана заңдылықтарды, ережелерді есте сақтау арқылы емес, оны оқушылардың өздері логикалық талдау жасай отырып, алған білімдерін орынды пайдалана білгенде ғана жүзеге асады. Сондықтан менің алдыма таңдапалған өзекті тақырыбым, оқушылардың алдына проблема туғыза отырып ойлау қабілеттерін дамытады. Проблемалық оқыту технологиясы - бұл да бір педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім-амалдары мен əдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы жəне жұмыс істеу реті. Əр сабақ сайын ізденуге үйренген бала кез келген проблеманы тез шешуге үйренеді. Қойылған проблеманың шешімін шəкірттің проблемалық, əдiспен oқытyдың мақсаты - оқушыны сабақ бойы ой еңбегiмен шұғылдануын камтамасыз ету. Окушыны iзденуге, қорытынды жасауға, өзгеше тың пiкip айта бiлуге үйретедi. Ой қайшылығын, пiкiр-таласын тудырып, дұрыc ой қорытындысы жасалған жағдайда ғaнa проблема туды деп есептеуiмiз қажет. Проблемалық оқыту оқушының бұрыннан мeңгepгeн бiлiмiне сүйенiп, мəселенi толық шешуi үшiн аздаған өзiндiк ойды, шығармашылық шешiмдi, дербес əрекеттi қажет eтeтiн проблемалық жағдайға алып келуi қажет. Проблемалық мəселе, проблема тyyғa ыңғайлы тақырыпты таңдай бiлу, мұғалiмнiң iзденiмпаздық, тапқырлық шеберлiгiне байланысты. Сонымен педагогикалық теорияда проблемалық оқытуды технологияға айналдыру - қажетті талаптың бірі. Бірақ, бастауыш мектепте бұл технология өз орнын əлі де таппай жүр. Біздің жұмысымызда бұл мəселені зерттеу негізге алынып қарастырылды.
.
1.3 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту технологиясын оқу-тәрбие процесінде қолданудың маңызы
Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді. А.М.Матюшкиннің анықтамасы бойынша, оқытудағы ойланудың негізгі қызметі тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндігінде. Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі танымдық құралы. М.И.Махмутов: Білім мен білім алу әрекеті арасындағы өзара байланыс оқушы өзі білмейтін нәрсемен танысқанда, оны түсінуге тырысқанда пайда болатын қайшылықтардан шығу жолын іздегенде ғана тығыз болады. Өйткені ол жаңа білімді игеру барысында ізденіс жасап, әрекет етеді,-деп көрсетеді. Мұндай жағдайдан шығу білімді меңгерудің жолын құрастыру кезінде туындаған проблеманы шешу үшін ойлану қабілетін дамытқанда ғана іске асады. Демек, проблемалық оқыту ғана білім алушылардың шығармашылық ойлауын дамытады деген сөз.
Жоғары білім беретін мектептің міндеттеріне сүйене отырып, оқытудың дәстүрлі типін проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге бөлеміз. Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері: - оқушылардың білім жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызмет тәсілдерін меңгеру; - танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту; - оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту. Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төмендегідей болып бөлінеді:
- білімді шығармашылық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу (логикалық
әдістерді немесе шығармашылық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану);
- алған білімді шығармашылықпен қолдану дағдыларына (жаңа ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;
- шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау (ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем бейнелеу әдістеріне ие болу);
Біз проблемалық оқытудың барлық міндеттерінің ішінен аса маңызды екі міндетті бөліп көрсетеміз. Біріншісі - оқытудың ғылыми дәрежесін арттыру; екіншісі - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың тиімділігін арттыру. Танымдық белсенділік - жалпы белсенділік феноменінің маңызды саласы, оның негізі ретінде адамның ең маңызды қасиеті болып табылады. Балалардың жеке тұлғасында танымдық белсенділігінің дамуы бес-алты жас аралығында қарқынды келеді. Бұл әсіресе баланың логикалық тапсырмаларды белсенді орындауы, жауап кілтін табуға ширақ келуі, білуге деген ұмтылысы танымдық ойындар арқылы оқу әрекетінің міндеттерін шешуде айқын көрінеді. Өз бетінше ізденімпаздықпен жұмыс істей білу, яғни оқу материалын таңдау, жаңаны қабылдау мен меңгеру, алған білімдерін іс жүзінде қолдана білу, оңтайлы әдістерді таңдап алу, белгілі бір нәтижеге жетуге ұмтылу т.б. оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың алғы шарты болып табылады. Шығармашылық дербестік, өзіндік жұмыс істеу шеберлігі мен дағдылары өзінен-өзі пайда болмайды, ол мақсатты оқу қызметінің нәтижесі және өз кезегінде шығармашылық, практикалық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды орындау үрдісінде қалыптасады.
Оқушылардың шығармашылық дербестігін, ізденімпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық ой, пәндік апталықтар мен ғылыми-шығармашылық апталық, жобалар, пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор. Барлық жұмыстарда оқушылардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет. Сондай-ақ, мектептегі пәндік олимпиадалар, сайыстар, түрлі шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілетін ұштап, дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді. Шығармашылық - оқушының танымдық қабілеттеріне мотивациялық тұрғыда басшылық жасау нәтижесінде туындайды. Шығармашылық дербестік ұғымы төңірегіндегі тұжырымдар, анықтамалар бұл ұғымның өзіндік ерекшеліктерін, әртүрлі психикалық процестерден туындайтын интеллектуалдық, эмоциялық, бағыттаушы байланысын және жеке тұлғаға беретін білімнің маңызын ашып көрсетеді. Біздің пайымдауымызша, шығармашылық дербестік - жеке тұлғаның танымдық қажетсінуі мен қызығушылығын, белсенділігі мен танымдық ізденімпаздығын қамтитын сан қырлы білім алуынан көрінетін, күрделі шығармашылық қалыптасуымен аяқталатын интеллектуалдық қабілеті.
Проблемалық оқыту кезінде оқытудың ғылыми дәрежесін арттыру бағдарламаға ашылған жаңалықтар туралы материалды ендірумен, ғылым негіздері мен ғылымның логикалық құрылымдарын жақындатумен ғана емес, сондай-ақ, оның таным қайшылықтарын шешуге бағытталған әдістерін оқып-үйренумен де қамтамасыз етіледі. Жаңа құбылыстың мазмұны мен мәні, оның элементтерінің өзара байланысы ғылымда бақылау, сипаттау, түсіндіру, болжау сияқты зерттеу процесінің бірізді кезеңдерін жүзеге асыру барысында ашылады. Проблемалық оқыту технологиясы негізінде оқушылардың білімді меңгерудің ғылыми дәрежесін арттыру екі әдіс арқылы қамтамасыз етіледі: Бірінші әдіс - оқытушының түсіндіруін күшейту. Әңгіме дәстүрлі оқыту жағдайындағы оқыту материалын сипаттай түсіндіруден проблемалық оқыту жағдайындағы дәлелді түсіндіруге көшу туралы болып отыр. Оқытушының негізгі міндеті - түсіндіру жаңа сапаға ие болады, бұл сапа мыналармен сипатталады, оқытушы:
а) өзі жасаған проблемалық ситуация арасында жаңа ұғымның мәнін түсіндіреді;
ә) түсіндіре отырып, сол ғылым тарихында белгілі бір проблеманы шешуге алып келген ғылыми зерттеудің жолдарын, логикасын көрсетеді. Меңгерудің ғылыми дәрежесін арттырудың екінші әдісі - сабақ беру мен оқудың жаңа қатынасын белгілеу, атап айтқанда, оқытушының түсіндірушілік міндетін орынды түрде шектеп, оқу проблемаларын шешу жолымен студенттердің ұғымдарды өздігінен ашу және түсіндіру жөніндегі іс-әрекетін кеңейту. Бұл анағұрлым маңызды тәсіл болып табылады. Өйткені проблемалық оқыту процесінде жаңа ұғымдардың мәнін студенттердің өздері продуктивтік шығармашылық қызмет барысында (оқытушының көмегімен және басшылығымен) ашады, оның үстіне қызмет зерттеу әрекеттерінің шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырады, ал, білімді бір ғана зердемен емес, өз ойының күш салуымен алады. Сөйтіп, бір жағынан оқытушы неғұрлым күрделі әрі өздігінен оқып үйрену үшін шама жетпейтін жаңа ұғымдарды түсіндірудің сапасын арттырады, екінші жағынан, жеке өзінің түсіндіруінің санын азайтып, оқу проблемаларынан тұратын, сол дәрежеде білім алған студенттердің шамалары ұғымдарды өздігінен оқып үйрену процесін ұйымдастырады. Бұл процесс сапалы және берік есте қалдыру үшін оқу материалын жеңілдету жолымен емес, қайта оқу процесін біртіндеп күрделендіру арқылы интеллектуалдық қиындықтар жүйесін жасау жолымен жүруге тиіс. Бұл дамыта оқытудың басты бағыты және білімді саналы, терең әрі берік меңгерудің шешуші шарты болып табылады. 36 Қорыта айтқанда, проблемалық оқыту - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың негізгі тәсілі, ол адамның танымдық және практикалық қызметін реттеп отыратын белгілі бір жеке бастық субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады, дүниетаным теориялық білімнің, практикалық тәжірибенің, идеялық-эмоциялық бағалардың жоғары синтезі ретінде анықталады.
Экономикалық, саяси, әлеументтік, мәдени, ғылыми тұрғыда даму жолына түскен Қазақстанның болашағы өскелең ұрпақтың білім мен ғылымды қатар меңгеруіне байланысты. Азаматтардың, соның ішінде, жастардың интеллектуалды потенциалының деңгейі - еліміздің экономикалық, әлеуметтік, саяси дамуының ең маңызды факторларының бірі. Сондықтан қазіргі білім беру мекемелерінің алдында тұрған күрделі міндеттердің бірі білім алушылардың ғылыми ойлау дәрежесін барынша шығармашылықпен, ғылыми жұмыстармен байланыстыра отырып дамыту болып отыр. Ол әрине жоғары білім сапасымен тікелей байланысты. Жоғары білім беру жүйесінің ең басты міндеттерінің бірі - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде жеке тұлғаны қалыптастыру және оның ғылыми-зерттеу даярлығын жетілдіру. Осыған орай білім берудің жаңа парадигмасы қалыптасты. Жоғары білім берудің жаңа парадигмасына сәйкес студенттің ғылыми-зерттеу жұмыс жүргізуіне үлкен көңіл бөлініп, барлық білім беру үрдісі жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталып отыр.
Студенттердің ғылыми-зерттеу қызметін тиімді ұйымдастырып, ғылыми-ізденушілік жұмыстарға бағыт беретін жаңа оқыту технологиясының бірі - проблемалық оқыту технологиясы
Проблемалық оқыту тарихы зерттеу әдісінің пайда болуымен тығыз байланысты болды да, оны жан-жақты зерттеу 60 жылдардан басталды. Проблемалық оқыту идеясы мен принциптері психолог ғалымдар С.Л.Рубинштейн, Д.Н.Богоявленский, Н.А.Менчинская, А.М.Матюшкин еңбектерінде көрініс тапса, мектеп оқу үрдісінде қолдану мәселесі М.А.Данилов, М.Н.Скаткин сияқты әдіскерлердің еңбектерінде қарастырылды. Проблемалық оқыту мәселесімен Т.В.Кудрявцев, Д.В.Вилькеев, Ю.К.Бабанский, М.И.Махмутов, И.Я.Лернер сияқты ғалымдар да айналысты. Қазіргі кезеңде де бұл мәселені басқа да педагогика ғылымы өкілдері қарастыруда.
Проблемалық оқыту технологиясына көптеген ғалымдар әр түрлі анықтама береді. В.Оконь проблемалық оқыту Проблемалық жағдай тудыру, проблема көтеру, қойылған мәселелерді шешуде оқушыларға қажетті көмек көрсету, ол шешімдердің дұрыстығын оқушылардың дәлелдеуі, оқушылардың меңгерген білімдерін жүйелендіру және бекіту үрдісіне басшылық жасау сияқты іс-әрекеттердің жиынтығы деп есептесе, Д.В.Вилькеев ғылыми ізденуге негізделген оқыту проблемалық оқыту бола алады деп есептейді. Ғалым И.Я.Лернер проблемалық оқытуды қарастыра отырып, проблемалық оқытудың маңызы Оқушы оқытушы жетекшілігімен жаңа танымдық және тәжірибелік мәселелердің шешімін табуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бастауыш оқыту мен әдістемесі бөлімі
Қорғауға жіберілді
... ... ... ... ... ... ... ...2 020
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру
Пәні: Педагогика
Мамандығы: 0105000 - Бастауыш білім беру
Біліктілігі: 0105083 - Бастауыш білім беру мұғалімі
Тобы: ББ-Б-17
Орындаған: Аманқос Айшолпан
Жетекшісі: Абиева Гульжайна
Бағасы: ... ... ..
Қызылорда 2020
МАЗМҰНЫ:
І.КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 ІІ.НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6 1.ТАРАУ.БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1.Проблемалық оқыту технологиясының мақсат - міндеттері,ерекшеліктері.6 1.2 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту арқылы білім алушылардың ізденіс дағдысын қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13 1.3 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту технологиясын оқу-тәрбие процесінде қолданудың маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24 1.4 Проблемалық оқытуды пайдалануда жаңашыл мұғалімнің іс-әрекеті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25 1.5 Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында проблемалық оқыту технологиясын пайдалану жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2-ТАРАУ.ТӘЖІРБИЕЛІК БӨЛІМ. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАР 2.1 Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында проблемалық оқыту техналогиясын пайдаланудағы тәжірбиелік жұмысымның нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ..3
ІІІ.ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41 ІV.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .42
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі:
Елбасы Н.Назарбаев Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Біздің міндетіміз - білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену дағдыларын дамытуға бағыттау қажет. Сонымен бірге, IT-білімді, қаржылық сауаттылықты қалыптастыруға, ұлтжандылықты дамытуға баса көңіл бөлу керек. [1]
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 16-бабында Бастауыш білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары баланың жеке басын қалыптастыруға, оның жеке қабілеттерін, оқу ісіндегі оң талпынысы мен алғырлығын: негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын кейіннен меңгеру үшін оқудың, жазудың, есептеудің, тілдік қатынастың, шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетудің, мінез-құлық мәдениетінің берік дағдыларын дамытуға бағытталған деп атап көрсеткен. [2]
Бастауыш сыныпта сабақты пролемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру қазіргі заманғы білім берудің басты өзекті мақсаты,өйткені мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқыту жүйесі ұсынылуы заңды құбылыс.
Бастауыш сынып оқушыларды оқытудағы проблемалық тәсіл олардың белсенді түрде білім алуына септігін тигізеді. Бұл әдістің басты мақсаты оқушылардың білім алуы кезінде оқу материалдарын тәжірибемен ұштастыру. Проблемалық тәсілдер арқылы бағыттау, ынталандыру, жедел атқарушылық, рефлекстік бағалау секілді оқу қызметінің деңгейлерін іске асыруға болады.
Оқу-тәрбиесінде мынадай өзекті яғни актуальды жерлерінде проблемалар бар: Бастауыш оқушыларының өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз. Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп, шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім-білік дағдыларын қазіргі өмір мен ғылым,техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын. Білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәрбиеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар, сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын Бастауыш сыныпта сабақты пролемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру деп алдым. Өйткені бастауыш сынып оқушыларының сабақта проблемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы оқыту өзекті мәселердің бірі.
Тақырыптың зерттеу деңгейі: Бұл зерттеу жұмысында бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясы пайдалану арқылы ұйымдастыру процесінде мәселенің деңгейін анықтап, оны шешу болып табылады.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясын қолданып, пайдаланудың теориялық - практикалық тұрғыдан негіздеу.
Зерттеудің міндеттері:
Проблемалық оқыту технологиясына мақсат - міндеттеріне, ерекшелігіне сипаттама беру;
Проблемалық оқытуды пайдалануда жаңашыл мұғалімнің іс-әрекеттеріне мәліметтер беру;
Бастауыш сыныпта сабақта проблемалық оқытудың технологиясының теориялық негіздерін қолдану жолдарын жинақтау;
Зерттеудің әдісі: Тақырыптаға байланысты әдебиеттерге талдау, сұрыптау жасау, озат тәжірбиелерді жинақтау.
Зерттеу обьектісі: Бастауыш сыныпта сабақты пролемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастыру негіздеріалынды.
Зерттеудің пәні: Бастауыш сыныпта оқытудың жаңа технологиялары пәні болып табылады.
Зерттеудің нысаны: Бастауыш сыныр оқушының ізденімпаздық қабілетін жоғарылату.
Зерттеу болжамы: Егер, бастауыш сыныпта сабақты проблемалық оқыту технологиясын пайдалану арқылы ұйымдастырса; білімдерді оқушыларға меңгертудің проблемалық оқыту технологиясының тиімді әдіс-тәсілдері, амалдар қолданып жүзеге асырылса; онда бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғалық болмысының дамуындағы әрекеттері арқылы олардың әлемді, қоршаған ортаның біртұтастығын меңгеруін жоғары деңгейде қалыптастыруға негіз болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Бастауыш сыныпта сабақта проблемалық оқыту техналогиясын пайдалану арқылы оқыту білім мазмұны аясында проблемалық оқыту технологиясы зейіннің дамуына мүмкіншілік жасайды, байқампаздықты танытады, оқушының танымдық іскерлігін белсенді дамытады, жауаптылық, сыншылдық, өзін сынау, бастамашылдық және өзіне баға беру әрекетін дамытады.
Зерттеу көздері: Зерттеу проблемасы бойынша философтардың, психолог, педагогтардың еңбектері, пәндік оқу бағдарламалары, оқулықтар, озық іс-тәжірибелер, автордың зерттеушілік іс-әрекет тәжірибесі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- жаңартылған білім мазмұнын беретін оқу бағдарламалары жүйесінде жүзеге асырылатын проблемалық оқыту техналогиясы арқылы бастауыш сынып оқушыларының ғылыми дүниетанымын қалыптастыру негізінде жеке тұлғалық болмысын дамытудың теориялық негіздері ғылыми тұрғыдан дәлелденді.
- бастауыш сыныптардың сабақтарында проблемалық оқыту технологиясы әдіс-тәсілдерін жаңартылған білім мазмұны арқылы оқушы тұлғасын дамытуға бағытталған нобайдың тиімділігін тәжірибелік-эксперименттен өткізілуі, ғылыми-әдістемелік тұрғыдан дәлелденуі.
1.БАСТАУЫШ СЫНЫП САБАҚТА ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Проблемалық оқыту технологиясының түсінігі, мақсат - міндеттері, ерекшелігі
Проблемалық оқыту -- мәні проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқыту түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін белгілі әрекеттерді талап егетін есептердің, тапсырмаларын, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің әртүрлілігін түсінуге болады.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі -- мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс.
Проблемалық оқыту бірнеше сатыдан тұрады: проблемалық жағдайды аңғару, жағдайды талдау негізінде проблеманы тұжырымдау, болжаулар ұсынуды, оларды алмастыру және тексеруді қамтып проблеманы шешу, шешімді тексеру. Бұл процесс ойлау актісінің үш фазасымен ұқсастық бойынша өрістейді (С.Л. Рубинштейн бойынша), ол проблемалық жағдайда пайда болып, проблеманы аңғаруды, оны шешуді және соңғы ой тұжырымын қамтиды.
Проблемалық оқыту оқушылар үшін қиыншылық деңгейі бойынша әртүрлі болуы мүмкін, ол оның проблеманы шешу үшін қандай және қанша іс-әрекеттер жүзеге асырылатынына байланысты. В.А. Крутецкий оқушы мен
мұғалімнің іс-әрекеттерін бөлу негізінде дәстүрлі оқытумен салыстыра отырып, оқытудың проблемалығы деңгейінің сызбасын ұсынды.
Проблемалық оқытудың кемшілігі оның оқу үрдісінде оқушыға қиындықьтуғызатындығы, соның арқасында шешу жолын ізденуге көп уақыттың кетуін жатқызуға болады.сонымен қатар бағдарламаланған оқытуға қарағанда проблемалық оқытудың технологиясын құрастыру оқытушының шеберлігі мен көп уақытын талап етеді. Тап осы жағдайлар проблемалық оқытуды кең қолдануға кедергі келтіреді. Бірақ, оған талпыну керек және
әрбір шебер педагаг оны қолданады, өйткені проблемалық оқыту зерттеумен байланысты және осыған сәйкес дәстүрлі оқытудан ерекшеленеді. Себебі кез келген зерттеу - жаңа білім алу үрдісі, ал оқыту - белгілі білімдерді тарату үрдісі болып табылады.ал проблемалық оқыту зерттей отырып оқытуға, оқыта отырып зерттеуге үйретеді. Міне, тек осылай ғана шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға болады.
Ерекшеліктері:
1.Оқушының жаңа ұғымды өз бетінше ізденуге шығармашылық іс-әрекетке бағыттайды
2.Оқушылар алдына танымдық проблеманы бірізді және мақсатты қоюд көздей отырып мұғалімнің көмегімен жаңа білімді меңгертеді.
3.Ойлаудың ерекше түрін қамтамасыз етеді, оқушылардың білімі берік сондай-ақ алған білімді шығармашылықпен өз тәжірбиесінде пайдалана алады
Кемшілігі
Жетістігі
1.Практикалық білім іскерліктерді қалыптастыруда ұдайы тиімді бола бермейді.
2.Басқа оқыту технологиясымен салыстырғанда бірдей көлемдегі білімді меңгеруге көп уақыт қпжет етеді.
1.Оқушылардың нақты ғылыми дүние танымын қалыптастыруға жағдай жасайды.
2.Оқушылардың өзіндік көз қарасын баулуын қамтамасыз етеді.
3.Оқушының танымдық қызығушылығын қалыптастырады
4.Оқушының ойлау қабілетін дамытады.
5.Оқушыларды шыңармашылық ізденіске жетпейде
1-сурет Проблемалық оқыту технологиясының ерекшеліктері;
Проблемалық оқытудың негізгі психологиялық және педагогикалық мақсаттары:
-Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын дамыту;
-Оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік сақталады;
-Түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше білетін белсенді оқушы тұлғасын қалыптастыру;
Проблемалық оқытудың ең негізгі мақсаты - қазіргі заманғы ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, продуктивтік және творчестволық оқу процесінің логикалық жолдарын баяндау. Міндеттер: мұғалімнің проблемалық оқыту процесінің ұйымдастыруының негізгі тәсілдері мен формаларын көрсету, оқытудың ғылымилық дәрежесін жоғарылатып, оқушылардың неғұрлым тиімді жалпы дамуына жағдай тудыру.
Проблемалық оқытудың мақсаты-ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның творчестволық қабілеттерін дамыту.
Проблемалық оқытуда мұғалімнің түсіндіруі мен оқушылардың репродуктивтік қызметті талап ететін міндеттер мен тапсырмаларды орындауы жоққа шығарылмайды.
Проблемалық оқыту әдісін жүргізу дидактиканың заңдылықтарына байланысты мынадай кезеңдерге бөлінеді:
1.Проблемалық ахуалдар туғызу жолын алдын ала дайындау.
2.Проблемалық сұрақтарды грамматикалық және стилистикалық жағынан дұрыс құру.
3.Проблемалық мәселелерді шешу амалдарын күні бұрын дәл белгілеу.
4.Проблемалық сұрақтардың теориялық анықтамасын заңды түрде дәлелдеу.
Дәстүрлі оқыту әдісі бойынша мұғалім сабақ тақырыбын хабарлайды, мазмұнын түсіндіреді, есептер шығартады, талдау жүргізеді, қорытынды жасайды. Ал, оқушылар мұғалімнің әңгімесін тыңдайды, тапсырмаларды орындайды, керекті әдеьиеттермен танысады. Мұнда игеруге тиісті оқу мазмұны күні бұрын дайындалған күнінде оқушылардың қабылдауын талап етеді. Мұндай оқыту жүйесі репродуктивтік немесе дайын білім беру әдісі деп аталады.
Проблемалап оқыту әдісінің екі түрлі айырмашылығы бар. Біріншісі, оқыту мақсатына байланысты, мұнда оқу материалының мазмұны зерттеледі, ол белгілі бір дәрежеде қорытылады. Нәтижесі практикада сыналып, оқу программаларына, оқулықтарға және қосымша оқу құралдарына жазылады.
Екіншісі, педагогикалық процесті ұйымдастыру принципі тұрғысынан қарастырылады. Бұл кезде әдебиеттерде дайындалып көрсетілген білім мазмұнының көшірмесін қайталап өз қалпында түсіну талап етілмейді.
Проблемалық ахуал -- оқушылардың игерген білімі мен іскерлікті қалыптастырудағы қажетті ұғымдар мен фактілердің арасындағы сәйкессіздік. Информатика пәнінде оның негізгі көзі берілген есептің математикалық моделін жасау, алгоритмін құру болып табылады. Бұл кезде оқушылардың өзіндік шығармашылық әрекеті орындалады.
Проблемалап оқыту теориясының аумағында әлі де зерттеулерді қажет ететін көптеген мәселелер бар. Бұл маңызды мәселелердің бірі -- оқыту процесінде оқушының шығармашылық қабілетін дамыту мәселесі. Оқу-тәрбиесінде мынандай өзекті проблемалар бар:оқушылардың өз бетінше ойланып,әрекет етулері жеткіліксіз. Бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп, өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын.
Проблемалық оқыту-ойлау операциялары логикасы (талдау, қорытындылау және тағы басқа) мен оқушылардың ізденіс әрекетініңзаңдылықтарын (проблемалық ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің және тағы басқа) ескере отырып жасалған оқу мен оқытудың бұрыннан мәлім тілдерін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Сондықтан да көбінесе мектеп оқушыларының ойлау кабілеттерін дамытады және сенімдерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Проблемалық оқыту əдісі негізінен екі функциясымен анықталады:
1. Ақыл-ой ізденісінің бағытын анықтау, яғни оқушылардың проблемаларды шешудің амалдарын іздестіруі.
2.Оқушының жаңа білімді меңгерудегі танымдық қабілетін дамыту, оқу əрекеті белседілігін қалыптастыру.
Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлес қосқан педагог-ғалымдар: Сократ, Руссо, Дистерверг, Ушинский. Мысалы,Дистервергтің дәлелдеуінше, жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді.
Мұғалім проблемалық оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Қазіргі мектептерде түсіндірмелі және проблемалық оқыту түрлері бірге қатар қолданылады.Білім беру - оқытудың тәрбие мен дамытудың үздіксіз үдерісі. Белгілі балалар психологы Д.Б.Эльконин дәлелдегендей, 3-10 жас аралығындағы балалар біріккен мәдени - білім беру саласында ортақ өмірмен дами отырып, ортақ тәрбиеленіп, ортақ оқып үйреніп өмір сүру керек. Яғни бұдан шығатын қорытынды - бұл сабақтастықтың яғни бастауыш сатыда мазалайтын сұрақтар проблемалары біреу ғана. Ол баланың тілін ой-өрісін, қиялы мен шығармашылығын дамыту болып, жаңа заман талабына сай жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде оқытып тәрбиелеу. Көрнекті психолог Л.С.Выготскийдің негізі бойынша Бала дамуының ең шарықтау шегі - бұл тіл мен ойдың шығармашылығы деген екен.
Оқу-тәрбиесінде мынадай өзекті яғни актуальды жерлерінде проблемалар бар: Оқушылардың өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз.Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп, шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім-білік дағдыларын қазіргі өмір мен ғылым,техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын. Білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәрбиеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Проблемалық оқыту технологиясы жаңа емес: ол 20-30 жылдары кеңестік және шетелдік мектепте таралды. Проблемалық оқыту американдық философ, психолог және педагог Дж.Дьюи (1859-1952), 1894 жылы Чикагода тәжірибе мектебін құрды, онда оқу жоспары ойын және еңбек қызметімен алмастырылды. Оқу, санау, жазу сабақтары физиологиялық жетілу кезеңінде балаларда өздігінен пайда болатын қажеттіліктерге - инстинкттерге байланысты ғана жүргізілді. Дьюи оқытудың төрт инстинктін анықтады: әлеуметтік, құрылыс, көркемдік өрнек, зерттеу. [3]
Проблемалық оқыту теориясын В.Т. Кудрявцев, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов, А.М.Матюшкин, М.Н.Скаткин білікті маман жеке тұлғасының қалыптасу тұжырымдамасын Л.А.Волович, Г.И.Ибрагимов, Г.В.Мухаметзянова өз еңбектерінде жан-жақты зерттеген. Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді. А.М.Матюшкиннің анықтамасы бойынша, оқытудағы ойланудың негізгі қызметі тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндігінде. Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі танымдық құралы .
Жоғары білім беретін мектептің міндеттеріне сүйене отырып, оқытудың дәстүрлі типін проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге бөлеміз.
Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері:
-- оқушылардың білім жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызмет
тәсілдерін меңгеру;
-- танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту;
-- оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту.
Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төмендегідей
болып бөлінеді:
-- білімді шығармашылық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу (логикалық әдістерді немесе шығармашылық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану);
-- алған білімді шығармашылықпен қолдану дағдыларына (жаңа ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;
-- шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау (ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем бейнелеу әдістеріне ие болу);
Проблемалық оқыту технологиясы негізінде оқушылардың білімді меңгерудің ғылыми дәрежесін арттыру екі әдіс арқылы қамтамасыз етіледі:
Бірінші әдіс -- оқытушының түсіндіруін күшейту. Әңгіме дәстүрлі оқыту жағдайындағы оқыту материалын сипаттай түсіндіруден проблемалық оқыту жағдайындағы дәлелді түсіндіруге көшу туралы болып отыр. Оқытушының негізгі міндеті -- түсіндіру жаңа сапаға ие болады, бұл сапа мыналармен сипатталады, оқытушы:
а) өзі жасаған проблемалық ситуация арасында жаңа ұғымның мәнін түсіндіреді;
ә) түсіндіре отырып, сол ғылым тарихында белгілі бір проблеманы шешуге алып келген ғылыми зерттеудің жолдарын, логикасын көрсетеді.
Меңгерудің ғылыми дәрежесін арттырудың екінші әдісі -- сабақ беру мен оқудың жаңа қатынасын белгілеу, атап айтқанда, оқытушының түсіндірушілік міндетін орынды түрде шектеп, оқу проблемаларын шешу жолымен студенттердің ұғымдарды өздігінен ашу және түсіндіру жөніндегі іс-әрекетін кеңейту. Бұл анағұрлым маңызды тәсіл болып табылады. Өйткені проблемалық оқыту процесінде жаңа ұғымдардың мәнін студенттердің өздері продуктивтік шығармашылық қызмет барысында (оқытушының көмегімен және басшылығымен) ашады, оның үстіне қызмет зерттеу әрекеттерінің шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырады, ал, білімді бір ғана зердемен емес, өз ойының күш салуымен алады.
Проблемалық оқыту - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың негізгі тәсілі, ол адамның танымдық және практикалық қызметін реттеп отыратын белгілі бір жеке бастық субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады,дүниетаным теориялық білімнің, практикалық тәжірибенің, идеялық-эмоциялық бағалардың жоғары синтезі ретінде анықталады.
1.2 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту арқылы білім алушылардың ізденіс дағдысын қалыптастыру
Проблемалық оқытудың теориялық негізі Тапсырма проблемалық оқыту әдісі бойынша сабақ өткізудің бастапқы пункті болып саналады. Тапсырмада алдымен қойылатын проблеманың сипаттамасы болуы тиіс. Тапсырма тек теориялық сипатта ғана емес, оның практикалық жағы да қарастырылуы керек. Қазіргі уақытта қоғам шығармашылық әлеуетті жоғары азаматтарды қажет етеді. Шығармашылық ізденіске жетелейтін бір жол - проблемалық оқыту технологиясы. Проблемалық оқыту технологиясының негізгі ерекшелігі - жеке тұлғаның танымдық қабілеттерін және танымдық үрдістерін белсенді сөздік қорын дамытуға бағытталуында. И. Лернер проблемалық оқытудың 4 түрін атап көрсетеді: ділгірлік баяндама, эвристикалық (пікір алысу), жеке ізденіс, (жартылай) зерттеу әдістері. Проблемалық баяндаудың негізгі мазмұны: мұғалім проблемалық жағдай туғыза отырып, ізденіс материалдарын өзі баяндап түсіндіреді, логикалық іс-әрекеттің, қайшылықтардың пайда болу негіздерін, оларды шешудің жолдарын көрсетіп береді. Үйренушілер әңгіменің желісіне зер салып, сұрақтар қояды, өз болжамдарын ұсынады, ғылыми ізденіс жүргізеді. Жеке жартылай ізденіс әдісі үйренушілерден қойылған ділгірлікті өз бетінше шешуді талап етеді. Үрдіс барысында үйренушілер жаңа білімдер алады, дағдыларын қалыптастырады, маңызды шығармашылық іскерлікке үйренеді. Проблемалық технологияның биология пәнін оқытудағы мүмкіншіліктерін қарастырайық. Проблемалық әдіс туралы белгілі ұстаз Қ. Бітібаева Проблемалық талдау оқушылардың танымын арттыру, ойлау белсенділігін жетілдіруде үлкен рөл атқарады және өзіндік ізденістеріне мол мүмкіндік ашады, әрі дамыта оқытудың негізгі жолы ретінде де пайдалы болып келеді, деген. Проблемалық оқытудың маңызы Проблемалық оқытудың негізі - проблемалық ситуацияны туғызу. Проблемалық ситуация дегеніміз шешуді талап ететін, іздендіретін, ойландыратын күрделі жағдайдың тууы
Бастауыш білім - үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Осыған сəйкес белгілі бір көлемдегі білімділік дағдыларды меңгерумен бірге қоршаған орта туралы түсініктерді кеңейту, оларды шығармашылық бағытта жан - жақты дамыту бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда оқу тəрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі əдіс - тəсілдерін іздестіру жəне жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше. Оқыту процесіне деген зерттеушілік өткендегі іс - əрекетпен байланысты. Атап айтқанда өзіндік таным оқушының əрекетін қаматамасыз етеді, ойлау қабілетін дамытады, өзіндік білім алуға дайындайды. Оқушылардың зерттеу үшін əр түрлі іздену əдістері қолданылады (эврика - іздену): ізденіс əңгімелер, өзіндік шешім (мұғалімнің басқаруымен) ережелер, формалар, түсініктер, стандарттық емес есептердің шығарылуы, лабораториялық жеке жəне топтық түрде оқыту жұмысының топтық ізденіс түрлері, əдісі. Проблемалық оқыту (проблема қою) - ізденіс танымдық əрекеттің негізгі құралы болады. Қазіргі кездегі ізденіс ойлау құралдары бойынша педагог пен психологтардың зерттеулері, проблемалық оқытуда оқушылардың ізденіс зерттеу есептерін шешуде танымдық əрекеттері басқаша екенін көрсетеді.
Ізденіс əрекеті бірқалыпты жүріп отырады, кей жерде айқын көрінеді. Бүкіл мəселелеп оқытудың мəні ерекше жағдай оқу процесінде пайда болады, оқушы белгілі шешімге келе алмай, не болмаса қатыса алмайды. Мəселелі жағдайда оқушының білімі мен алдына қойған міндеті арасында қарама - қайшылық туындайды. Мəселеп оқыту алгоритм мəселені қою жəне сезіну, жеке шығару, одан əрі қарай мəселені шешудің дұрыстығын тексеруден тұрады. Бұл кезде ізденіс əңгімелері, дискуссия (пікір-талас ), мəселелі мазмұндамалар т.б. пайдаланылады. Проблемалық оқу технологиясы мұғалім басшылығында өтетін оқушылардың оқу міндеттерін шешуге орайластырылған өзіндік ізденіс іс-əрекеттерін ұйымдастыруға негізделеді. Оқу ізденістері барысында оқушыларда жаңа білім, ептілік жəне дағдылар қалыптасып, қабілеттері, танымдық белсенділігі, қызығуы, ой-өрісі, шығармашыл ойы жəне басқа да тұлғалық маңызды қабілеттері дамиды. Жалпы түрінде проблемалық технология сипаты келесідей: оқытушы білімді дайын күйінде ұсынбай, оқушылар алдына міндет (проблема) қояды, оған қызықтырады жəне оның шешу əдіс - тəсілдерін табуға ынталандырады. Ал оқушылар мұғалімнің тікелей басшылығында не өздері олардың шешімін табудың жолдары мен əдістерін зерттейді, яғни болжам түзеді, оның шынайлығын тексеру тəсілдерін белгілейді əрі талқылайды, дəйектейді, нəтижелерің талдайды, пікір жүргізеді, дəлелдейді.
Проблемалық оқу басқа да технологиялар сияқты өзінің ұнамды да болымсыз тараптарына ие. Оның тиімділігі: оқушыларға тек қажетті білім, ептілік жəне дағдылар жүйесін меңгеруге жəрдемдесіп қоймастан, олардың ақыл - ой дамуына жол ашады, өз шығармашылық қуатымен берік білім қалыптастыруға көмектеседі, өз оқу еңбегіне қызығу ұмтылысын дамытады, оқу нəтижесінің бекінуін қамтамасыз етеді. Кемшілігі: жоспарланған нəтижеге жету көп уақытты талап етеді, сонымен бірге оқушылардың танымдық іс - əрекеттерін жүйелі басқару қиын. Бағдарламаланған оқыту мен қатар оқытудың ең жаңа перспективті əдістеріне проблемалық əдіс жатады. Егер бағдарламаланған оқытудың негізіне ойлаудың алгоритимдік түрі жатса, проблемалық оқыту шығармашылық, тапқыр ойлауға сүйенеді. Оқушылардың ынта-жігері мен құмарлығын жəне ақыл-ой іс-əрекетін толық жандандыру үшін, пəн сабақтарын проблемалық тұрғыда жүргізгенде ғана жетуге болады. Проблемалық тұрғыда оқытудың маңызы, дайын материалға көңіл қойып, тек соны меңгеріп, есте сақтап қана қоймайды, сонымен қатар оқушы мұғаліммен бірлесе қосылып немесе жеке өзі проблемалық ситуацияның өз білімі мен іскерлігін пайдаланып, логикалық таным жүйесіндегі үлеспеушілдіктерді шешуге үйренеді. Проблемалық оқытудың кез келген əдістері оқушылардың ынта-жігері мен құмарлығын оятып ой-өрісінің көлемін ұлғайтады, сезім əрекетін жəне оның ой-өрісінің басқа түрлерін дамытады. Кез келген ғылымды меңгеру үшін, оқушыларға дайын немесе белгілі əдісті, қорытындыны беруден емес, оларға шешімін табатын тапсырманың қойылуы мен оның проблемаларын түсіндіруден басталуы жəне оны дағдыға айналдыруы керек, тек сонда ғана нақты проблеманы шешу процесі продуктивті ойлау қызметі арқылы шешілуі мүмкін. Сондықтан, проблемалық оқыту үшін, алдымен оқытудың бірнеше қажетті ұйымдастыру проблемаларын талдау жасау керек, оны əдістемелік, психологикалық, дидактикалық жəне пəнаралық негізде, мектепте жаңаша оқыту мақсатқа зерттеу қажет. Осыдан, ұзақ жылдар бойы жинақталған оқытудың игі дəстүрлерін сақтай əрі оларды зерттеп жаңа технологиялық жүйе бойынша оқыту процесіне пайдалануды қарастырған жөн деп санаймыз, сонда ғана оқытудың ең негізгі құндылықтары болып табылатын ынта-жігерлік, қызығушылық, белсенділік, біліктілік жəне дағды білім оқу процесіндегі логикалық таным жүйенің компоненттері болып табылады.
Бастауыш мектептерде проблемалық оқыту бірнеше компоненттерден анықталады.
1. Кейбір қарама-қайшылықтарды туындататын проблемаларды тұжырымдау.
2. Проблема тұжырымдалған уақытта, ғылым дамуында оның шешімі белгісіз немесе белгілі болуы мүмкін.
Бұл жағдайларда, қарастырылып отырған проблеманың теориялық шарты дəл қойылуы өте маңызды. Себебі, қойылған шарттың дұрыс қойылмай, ол дұрыс шешілуі мүмкін емес. Абай атамыз ақыл мен сана еңбек барысында қалыптасатындығын айтады. Ендеше оқушының дəл бүгінгі жаңа материалды білетіндігін, оны білудің қаншалықты қажет екендігін іштей мойындату үшін мұғалімге шеберлік қажет. Проблемалық оқыту əдісі оқушылардың өздігінен еңбек етуге, алған білімін жаңа материалмен ұштастыра білуге үйретеді. Ойланбай білім бойға дарымайды. Дұрыс таңдалған əдіс-тəсілдер баланың алдына мақсат қойып, нəтижеге жетуге жетелейді. Білімді меңгеру тек қана заңдылықтарды, ережелерді есте сақтау арқылы емес, оны оқушылардың өздері логикалық талдау жасай отырып, алған білімдерін орынды пайдалана білгенде ғана жүзеге асады. Сондықтан менің алдыма таңдапалған өзекті тақырыбым, оқушылардың алдына проблема туғыза отырып ойлау қабілеттерін дамытады. Проблемалық оқыту технологиясы - бұл да бір педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім-амалдары мен əдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы жəне жұмыс істеу реті. Əр сабақ сайын ізденуге үйренген бала кез келген проблеманы тез шешуге үйренеді. Қойылған проблеманың шешімін шəкірттің проблемалық, əдiспен oқытyдың мақсаты - оқушыны сабақ бойы ой еңбегiмен шұғылдануын камтамасыз ету. Окушыны iзденуге, қорытынды жасауға, өзгеше тың пiкip айта бiлуге үйретедi. Ой қайшылығын, пiкiр-таласын тудырып, дұрыc ой қорытындысы жасалған жағдайда ғaнa проблема туды деп есептеуiмiз қажет. Проблемалық оқыту оқушының бұрыннан мeңгepгeн бiлiмiне сүйенiп, мəселенi толық шешуi үшiн аздаған өзiндiк ойды, шығармашылық шешiмдi, дербес əрекеттi қажет eтeтiн проблемалық жағдайға алып келуi қажет. Проблемалық мəселе, проблема тyyғa ыңғайлы тақырыпты таңдай бiлу, мұғалiмнiң iзденiмпаздық, тапқырлық шеберлiгiне байланысты. Сонымен педагогикалық теорияда проблемалық оқытуды технологияға айналдыру - қажетті талаптың бірі. Бірақ, бастауыш мектепте бұл технология өз орнын əлі де таппай жүр. Біздің жұмысымызда бұл мəселені зерттеу негізге алынып қарастырылды.
.
1.3 Бастауыш сыныпта проблемалық оқыту технологиясын оқу-тәрбие процесінде қолданудың маңызы
Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді. А.М.Матюшкиннің анықтамасы бойынша, оқытудағы ойланудың негізгі қызметі тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндігінде. Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі танымдық құралы. М.И.Махмутов: Білім мен білім алу әрекеті арасындағы өзара байланыс оқушы өзі білмейтін нәрсемен танысқанда, оны түсінуге тырысқанда пайда болатын қайшылықтардан шығу жолын іздегенде ғана тығыз болады. Өйткені ол жаңа білімді игеру барысында ізденіс жасап, әрекет етеді,-деп көрсетеді. Мұндай жағдайдан шығу білімді меңгерудің жолын құрастыру кезінде туындаған проблеманы шешу үшін ойлану қабілетін дамытқанда ғана іске асады. Демек, проблемалық оқыту ғана білім алушылардың шығармашылық ойлауын дамытады деген сөз.
Жоғары білім беретін мектептің міндеттеріне сүйене отырып, оқытудың дәстүрлі типін проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге бөлеміз. Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері: - оқушылардың білім жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызмет тәсілдерін меңгеру; - танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту; - оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту. Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төмендегідей болып бөлінеді:
- білімді шығармашылық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу (логикалық
әдістерді немесе шығармашылық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану);
- алған білімді шығармашылықпен қолдану дағдыларына (жаңа ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;
- шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау (ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем бейнелеу әдістеріне ие болу);
Біз проблемалық оқытудың барлық міндеттерінің ішінен аса маңызды екі міндетті бөліп көрсетеміз. Біріншісі - оқытудың ғылыми дәрежесін арттыру; екіншісі - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың тиімділігін арттыру. Танымдық белсенділік - жалпы белсенділік феноменінің маңызды саласы, оның негізі ретінде адамның ең маңызды қасиеті болып табылады. Балалардың жеке тұлғасында танымдық белсенділігінің дамуы бес-алты жас аралығында қарқынды келеді. Бұл әсіресе баланың логикалық тапсырмаларды белсенді орындауы, жауап кілтін табуға ширақ келуі, білуге деген ұмтылысы танымдық ойындар арқылы оқу әрекетінің міндеттерін шешуде айқын көрінеді. Өз бетінше ізденімпаздықпен жұмыс істей білу, яғни оқу материалын таңдау, жаңаны қабылдау мен меңгеру, алған білімдерін іс жүзінде қолдана білу, оңтайлы әдістерді таңдап алу, белгілі бір нәтижеге жетуге ұмтылу т.б. оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың алғы шарты болып табылады. Шығармашылық дербестік, өзіндік жұмыс істеу шеберлігі мен дағдылары өзінен-өзі пайда болмайды, ол мақсатты оқу қызметінің нәтижесі және өз кезегінде шығармашылық, практикалық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды орындау үрдісінде қалыптасады.
Оқушылардың шығармашылық дербестігін, ізденімпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық ой, пәндік апталықтар мен ғылыми-шығармашылық апталық, жобалар, пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор. Барлық жұмыстарда оқушылардың қалауы, таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет. Сондай-ақ, мектептегі пәндік олимпиадалар, сайыстар, түрлі шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілетін ұштап, дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді. Шығармашылық - оқушының танымдық қабілеттеріне мотивациялық тұрғыда басшылық жасау нәтижесінде туындайды. Шығармашылық дербестік ұғымы төңірегіндегі тұжырымдар, анықтамалар бұл ұғымның өзіндік ерекшеліктерін, әртүрлі психикалық процестерден туындайтын интеллектуалдық, эмоциялық, бағыттаушы байланысын және жеке тұлғаға беретін білімнің маңызын ашып көрсетеді. Біздің пайымдауымызша, шығармашылық дербестік - жеке тұлғаның танымдық қажетсінуі мен қызығушылығын, белсенділігі мен танымдық ізденімпаздығын қамтитын сан қырлы білім алуынан көрінетін, күрделі шығармашылық қалыптасуымен аяқталатын интеллектуалдық қабілеті.
Проблемалық оқыту кезінде оқытудың ғылыми дәрежесін арттыру бағдарламаға ашылған жаңалықтар туралы материалды ендірумен, ғылым негіздері мен ғылымның логикалық құрылымдарын жақындатумен ғана емес, сондай-ақ, оның таным қайшылықтарын шешуге бағытталған әдістерін оқып-үйренумен де қамтамасыз етіледі. Жаңа құбылыстың мазмұны мен мәні, оның элементтерінің өзара байланысы ғылымда бақылау, сипаттау, түсіндіру, болжау сияқты зерттеу процесінің бірізді кезеңдерін жүзеге асыру барысында ашылады. Проблемалық оқыту технологиясы негізінде оқушылардың білімді меңгерудің ғылыми дәрежесін арттыру екі әдіс арқылы қамтамасыз етіледі: Бірінші әдіс - оқытушының түсіндіруін күшейту. Әңгіме дәстүрлі оқыту жағдайындағы оқыту материалын сипаттай түсіндіруден проблемалық оқыту жағдайындағы дәлелді түсіндіруге көшу туралы болып отыр. Оқытушының негізгі міндеті - түсіндіру жаңа сапаға ие болады, бұл сапа мыналармен сипатталады, оқытушы:
а) өзі жасаған проблемалық ситуация арасында жаңа ұғымның мәнін түсіндіреді;
ә) түсіндіре отырып, сол ғылым тарихында белгілі бір проблеманы шешуге алып келген ғылыми зерттеудің жолдарын, логикасын көрсетеді. Меңгерудің ғылыми дәрежесін арттырудың екінші әдісі - сабақ беру мен оқудың жаңа қатынасын белгілеу, атап айтқанда, оқытушының түсіндірушілік міндетін орынды түрде шектеп, оқу проблемаларын шешу жолымен студенттердің ұғымдарды өздігінен ашу және түсіндіру жөніндегі іс-әрекетін кеңейту. Бұл анағұрлым маңызды тәсіл болып табылады. Өйткені проблемалық оқыту процесінде жаңа ұғымдардың мәнін студенттердің өздері продуктивтік шығармашылық қызмет барысында (оқытушының көмегімен және басшылығымен) ашады, оның үстіне қызмет зерттеу әрекеттерінің шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырады, ал, білімді бір ғана зердемен емес, өз ойының күш салуымен алады. Сөйтіп, бір жағынан оқытушы неғұрлым күрделі әрі өздігінен оқып үйрену үшін шама жетпейтін жаңа ұғымдарды түсіндірудің сапасын арттырады, екінші жағынан, жеке өзінің түсіндіруінің санын азайтып, оқу проблемаларынан тұратын, сол дәрежеде білім алған студенттердің шамалары ұғымдарды өздігінен оқып үйрену процесін ұйымдастырады. Бұл процесс сапалы және берік есте қалдыру үшін оқу материалын жеңілдету жолымен емес, қайта оқу процесін біртіндеп күрделендіру арқылы интеллектуалдық қиындықтар жүйесін жасау жолымен жүруге тиіс. Бұл дамыта оқытудың басты бағыты және білімді саналы, терең әрі берік меңгерудің шешуші шарты болып табылады. 36 Қорыта айтқанда, проблемалық оқыту - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың негізгі тәсілі, ол адамның танымдық және практикалық қызметін реттеп отыратын белгілі бір жеке бастық субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады, дүниетаным теориялық білімнің, практикалық тәжірибенің, идеялық-эмоциялық бағалардың жоғары синтезі ретінде анықталады.
Экономикалық, саяси, әлеументтік, мәдени, ғылыми тұрғыда даму жолына түскен Қазақстанның болашағы өскелең ұрпақтың білім мен ғылымды қатар меңгеруіне байланысты. Азаматтардың, соның ішінде, жастардың интеллектуалды потенциалының деңгейі - еліміздің экономикалық, әлеуметтік, саяси дамуының ең маңызды факторларының бірі. Сондықтан қазіргі білім беру мекемелерінің алдында тұрған күрделі міндеттердің бірі білім алушылардың ғылыми ойлау дәрежесін барынша шығармашылықпен, ғылыми жұмыстармен байланыстыра отырып дамыту болып отыр. Ол әрине жоғары білім сапасымен тікелей байланысты. Жоғары білім беру жүйесінің ең басты міндеттерінің бірі - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде жеке тұлғаны қалыптастыру және оның ғылыми-зерттеу даярлығын жетілдіру. Осыған орай білім берудің жаңа парадигмасы қалыптасты. Жоғары білім берудің жаңа парадигмасына сәйкес студенттің ғылыми-зерттеу жұмыс жүргізуіне үлкен көңіл бөлініп, барлық білім беру үрдісі жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталып отыр.
Студенттердің ғылыми-зерттеу қызметін тиімді ұйымдастырып, ғылыми-ізденушілік жұмыстарға бағыт беретін жаңа оқыту технологиясының бірі - проблемалық оқыту технологиясы
Проблемалық оқыту тарихы зерттеу әдісінің пайда болуымен тығыз байланысты болды да, оны жан-жақты зерттеу 60 жылдардан басталды. Проблемалық оқыту идеясы мен принциптері психолог ғалымдар С.Л.Рубинштейн, Д.Н.Богоявленский, Н.А.Менчинская, А.М.Матюшкин еңбектерінде көрініс тапса, мектеп оқу үрдісінде қолдану мәселесі М.А.Данилов, М.Н.Скаткин сияқты әдіскерлердің еңбектерінде қарастырылды. Проблемалық оқыту мәселесімен Т.В.Кудрявцев, Д.В.Вилькеев, Ю.К.Бабанский, М.И.Махмутов, И.Я.Лернер сияқты ғалымдар да айналысты. Қазіргі кезеңде де бұл мәселені басқа да педагогика ғылымы өкілдері қарастыруда.
Проблемалық оқыту технологиясына көптеген ғалымдар әр түрлі анықтама береді. В.Оконь проблемалық оқыту Проблемалық жағдай тудыру, проблема көтеру, қойылған мәселелерді шешуде оқушыларға қажетті көмек көрсету, ол шешімдердің дұрыстығын оқушылардың дәлелдеуі, оқушылардың меңгерген білімдерін жүйелендіру және бекіту үрдісіне басшылық жасау сияқты іс-әрекеттердің жиынтығы деп есептесе, Д.В.Вилькеев ғылыми ізденуге негізделген оқыту проблемалық оқыту бола алады деп есептейді. Ғалым И.Я.Лернер проблемалық оқытуды қарастыра отырып, проблемалық оқытудың маңызы Оқушы оқытушы жетекшілігімен жаңа танымдық және тәжірибелік мәселелердің шешімін табуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz