Қазақ философиясындағы еркіндік мәселесі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қазақ философиясындағы еркіндік мәселесі

Жоспар
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Дәстүрлі қазақ дүниетанымының ерекшеліктері және ондағы еркіндік идеясының орны
2.2. ХVІІ-XІХ ғасырлардағы ақын-жыраулар шығармашылығындағы еркіндік идеясы
2.3. Қазақ ағартушыларының рухани мұрасындағы еркіндік идеясы
2.4. Қазақ зиялыларының еркіндік идеясын жалғастыруы
3. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Ұлттық философия -- халықтың өзін өзі тұрақтандыратын және оның барлық әрекеттеріне негіздеме беретін, оның асқақ мұраттарын қалыптастыратын рухани ізденіс аймағы. Азаттық пен еркіндік мұраттары халқымыздың даму тарихында басты идея ретінде көрініс тауып келгендіктен, оның әрбір дәуірдегі идеялық қадамдары мен орнығуы, ілгері дамуы маңызды танымдық бағдар ретінде қарастырылады. Бүгінгі таңда еліміздің мәдени-рухани және эеономикалық-саяси салада өрлей түсуі мен халықтың әлемдік дамуының аясындағы белгілі бір жетістіктерге жетуінің алғышарты Қазақстанның тәуелсіздігі.
Осы орайда, адам еркіндігі мен әлеуметтік азаттық құбылысын халқымыздың жүріп өткен жолы бойынша философиялық тұрғыдан сараптау қажеттілігі туындайды. Еркіндігімізге нұқсан келтіретін кертартпа әдеттер: жалқаулық, енжарлықтан арыла отырып, керісінше тиянақтылық, табандылық, іздену сияқты қасиеттерді бойымызға жинай білу қажет.
Еркіндік пен азаттық идеясы сонау ықылым замандардағы мифтік дәуір оқиғаларынан-ақ бастау алады. Ол байырғы түркілік дүниетаным мен наным-сенімдерде де айшықты орын алды. Тарих шындығына жүгінсек, ғұн мен сақ дәуірінен бастау алған еркіндік рухы түркі халықтарының V-VII ғасырлардағы жазба ескерткіштеріндегі нақыл сөздермен жалғасын тапты. Дешті Қыпшақ даласындағы азаттықсүйгіш сана-сезіммен ұласып, қазақ хандығындағы хандар мен билердің, жыраулар мен батырлардың идеяларымен сабақтасып отырған.

Дәстүрлі қазақ дүниетанымының ерекшеліктері және ондағы еркіндік идеясының орны
Қазақ халқының дүниетанымында еркіндік болмыстың іргетасы ретінде қарастырылады. Адам мен әлемнің қатынасы контексінде еркіндік мәселесі адамның табиғаттан ажырамайтын төл туындысы ретінде қарастырылуынан туындайды.
Қазақ халқы еркіндікті, әсіресе жеке басының азаттығы мен ой еркіндігін бәрінен жоғары қояды. Адамдық мәңгілік еркіндікте. Өмірде адамдық мәнділікті еркіндік жағдайында таңдай алады. Адам таңдау жасау арқылы алдағы өмір сүру жоспарын анықтайды. Өзінің идеалдарын, нені құндылыққа балап, нені өмірінің мәні ететінін осы таңдау еркі болмаса жүзеге асыруы мүмкін емес. Осы таңдау жасауларымыздың өзі еркіндіктің болуымен анықталады.
Қазақстандық философия - әлемдік философияның бір бөлігі. Осы әлемдік философия қатарынан қазақ даласы ойшылдарының философиясы да өзінің орын алуымен қазақтың ұлттық философиясымен әлемдік философия арасында байланыс орнап, адам санасы мен рухындағы терең астарлар айқындала түседі. Тәуелсіз Қазақ елінің философиясы еркіндік жағдайында, адам рухының биік көріністерін айшықтап, адамдардың болмысын біріктіруші негізге айналады.
Қазақ ақын-жырауларының, би-шешендерінің, ағартушыларының алаш қайраткерлерінің өз елінің болашағы үшін жүргізген күресі, көзқарастары, дүниетанымы қазіргі Қазақстан мемлекеті үшін рухани мұра, саяси сабақ бола алады. Ұлттық мәдениеттен алшақ рухта тәрбиеленген, одан хабары жоқ болашақ ұрпақтан халқымыздың мүддесін қорғайтын азаматтар шықпайды. Тәуелсіздіктің туын тігіп, алдағы даму жолын бағдарлап жатқан еліміздің болашағын мығым етудің іргетасы еркіндік, бостандық ұғымдарын саралау болып табылады.

ХVІІ-XІХ ғасырлардағы ақын-жыраулар шығармашылығындағы идеясы
Жыраулар шығармашылығының басты ерекшелігі адам еркіндігін ең басты құндылық ретінде тануда. Ақын-жыраулардың дүниетанымдарына тән ортақ сипат-еркіндік ел тұтастығы, ел бірлігі мәселелерімен біртұтастықта қарас-тырылады. Өйткені ХVІІ-ХVІІІ ғасырлардағы уақыт талабы халықтың басын біріктірумен байланысты. Ақтамберді, Үмбетей, Бұқар жыраулардың халықты бір билікке бағындыруды көздеп, оған өз шығармашылықтарын арнауы халықтың дербестігін елдің бірлігі, еркіндігі мәселесімен қатар қоюымен анықталады.
Қазақ халқының дүниетанымындағы еркіндік ұғымының өзіндік тарихи-мәдени алғышарттары болды. Қазақ қоғамындағы билер институты мен ханның саяси-әлеуметтік әрекеттері мен негізгі мақсаттарының өзі елдің азаттығы мен бостандығына негізделген. Бұл азаттық рухынан туындайтын құндылықтар жүйесін құрайды. Еркіндік идеясының ұлттық идея негізінде қалыптасатындығына байланысты жыраулар поэзиясындағы толғаныстар арнайы зерделенді.
Даналық дүниетанымдық үрдісте ой кешкен ірі тұлғалардың бірі қазақ сахарасында бір ғасырға жуық ғұмыр кешкен ойшыл, философ Бұқар жырау бабамыз болды. Бұқар жырау Абылай хан дәуіріне дейін де қазақ қоғамының саяси-әлеуметтік өміріне араласқан болатын. Өзінің терең ойлы философиялық тұжырымдамаларымен қоғамдық ойды жетілдіруге ат салысты. Алғаш рет Бұқар жырау мемлекет дәрежесіндегі істерге Тәуке ханның тұсында қатысады. Бұқар шығармашылығының негізгі арқауы - ол елдің бірлігі. Ол елді бір орталыққа бағындыратын хандық билікке бағындыратын хандық билікті дәріптейді.
Бұқар жыраудың саяси-әлеуметтік мәселелерді толғауының ерекшеліктері, Жиембет жыраудың адам еркіндігі мен бостандығы туралы идеялары, Ақтамберді жыраудың әсемдікке негізделген өмірмәнділік құндылықтарды жырлауының жүйесі көрсетіліп, тарихи сабақтастықтың еркіндік идеясымен де жалғасатын тұстары айшықталды.
Келесі арқалы жырауларымыздың бірі - Шалкиіз жырау болса, елінің жерінің бүтіндігін, тыныштығын сақтауды бірінші орынға қойды. Хандық қоғамның ішкі қайшылықтарын жырлаған Жиембет жырау еркіндік мәселесін, бостандық пен азаттық секілді мәселелерді экзистенциялдық категориялар төңірегіне топтастыра білді. Ал Ақтамберді жыраудың еркіндік филоософиясы ұлттық дүниетаным тұрғысынан алғанда, тереңірек сипатта құрылған.
Қазақ дүниетанымындағы азаттық идеясы тек жаугершілік пен елдікке ғана арналған жоқ, онда өмірмәнділік-тұрмыстық еркіндік мәселелері де қозғалып отырды. Адам өмірі, тұрмыс пен тіршілік, жастық пен кәрілік туралы ойтолғаныстап да беогілі бір деңгейде адам еркінгі мәселесіне келіп ойысты. Мәселен, ХVІІІ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың басында өмір мүрген Көтеш ақынның толғауларын қарасақ, адам еркіндігі абсолютті еркіндік емес екенін, адамның жеке басы жанұя шеңберінде атқаратын міндеті мен жауапкершілігі арқылы шектеліп отыратынын көреміз.
Жаугершілік заманның тағы бір ойшылы Үмбетей жырау шығармашылы-ғының негізгі арқауы бейбітшілік пен адамгершілік мәселелері болды. Еркіндік пен елдік бірлікке арналған жыр толғаулары, негізінен, ұлттық дүниетанымның көркем шежіресін жасауға арналған.
Махамбет Өтемісұлының толғауларындағы идеялар еркіндік рухына негізделгендігі байыпталып, ол өз заманында бұл идеяны іске сырушы ретінде танымал тұлға болғандығы сараланды. ХІХ ғасырдағы қазақ ағартушылығының еркіндік хақындағы ой-толғаныстарының тарихи-әлеуметтік және саяси-мәдени алғышарттары құрылғандығы көрсетілді.

Қазақ ағартушыларының рухани мұрасындағы еркіндік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.