Мемлекет тарихы институты
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Мемлекет тарихы институты
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
Жас тарихшылардың республикалық қауымдастығы
ЖАҢА ӘЛЕМДЕГІ - ЖАҢА ТАРИХ: ОҚЫТУДЫҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТЕХНОЛОГИЯСЫ АЙМАҚТЫҚ ҒЫЛЫМИ СЕМИНАР МАТЕРИАЛДАРЫ
(Семей қ., 2013 ж. 10 желтоқсан)
Семей - 2013
Редакциялық алқа:
Б.Ғ. Аяған, Ш.А. Әмірбеков, Ғ.М. Қарасаев, М.Қ. Кәрімов
Жаңа әлемдегі - жаңа тарих: оқытудың қазіргі заман технологиясы аймақтық ғылыми семинар материалдары. - Семей қ., 2013 ж. 10 желтоқсан
Осы жинақта Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінде ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институты, Тарихшылар конгресі және Жас тарихшылардың республикалық қауымдастығымен бірлесіп ұлттық тарихты зерделеу және насихаттау мәселелері бойынша тарих оқытушылары мен журналистердің қатысуымен өткізілген аймақтық ғылыми-әдістемелік семинардың материалдары топтастырылған. Семинар 2013 жылдың 5 маусымындағы Ұлттық тарихты зерделеу мәселелері жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген отырысы хаттамасының 1.3.1 тармағын және Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің басшысы К.Қ. Мәсімовтың 2013 жылғы 11 шілдедегі № 01-3842 Қазақстан-2050 Стратегиясына негізделген 2013-2015 жылдарға арналған Ғылыми зерттеулердің тақырыптық жоспарын бекіту туралы бұйрықтың 4-тармағын іске асыру жоспарына сәйкес өткізілді.
ISBN ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(C)ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институты
(C)Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
МАЗМҰНЫ
ПЛЕНАРЛЫҚ МӘЖІЛІС
Қарасаев Ғ.М.
Тәуелсіз Қазақстан жағдайындағы Отан тарихын оқытуға деген көзқарас пен жекелеген ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Игібаев С. К., Өскембай Ә. А., Жириндинова Қ. Р.
Қазақстан тарихын оқытудағы жаңа көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Аубакирова Ж.С.
История Казахстана: информационно-коммуникативные
технологии обучения ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1 СЕКЦИЯ
Атантаева Б.Ж., Ахметова Р.Д.
Инновации в высшем образовании Республики Казахстан ... ... ... ... ... ... .. ... ... 23
Байсарина Қ.Қ.
Отан тарихы - тарихи сана қалыптастырудың негізгі тірегі ... ... ... ... ... ... ... . ..29
Бақытжанова А.Б.
Жаңа технологияларды тәрбие үрдісінде жүйелі пайдалану- заман талабы ... ...32
Жақман Г.К.Әдікеева А.М.
Ақпараттану мәдениеті - тарих сабақтарында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Жамырзанова Ү.Т.
Н.Ә. Назарбаев - Тәуелсіз Қазақ мемлекетінің негізін қалаушы ... ... ... ... ... ... ..39
Кенжебулатова А.М.
Анропологичность абая в историко-философском контексте ... ... ... ... ... ... .. ... 43
КерейбаеваА.С.
Адаптация молодого педагога ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Кудушева Н.А.
Білім беру үрдісінде жаңа технологияларды қолданудың қажеттілігі ... ... ... ... 55
Қайырханова Ф. К.
Ұлттық тарихты ғылыми методология негізінде танып білу мәселелері ... ... ... 60
Мухамеджанова Р.Ж.
Қазақстан тарихының тәрбиелеушілік мүмкіндігін жүзеге асыру мәселелері ... 66
Мухаметжанова Н.А.
Қазақстан тарихын оқытудағы инновациялық технологияларды қолдану ... ... 69
Оспанова Д.Е.
Инновациялық әдістерді пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
Оспанова А.К.
Интерактивті оқыту және жоғары оқу орындарында қазақстан тарих пәнін шет тілінде оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83
Рамазанова Ф.С.
Отечественная история вчера и сегодня: теоретические вопросы и методы обучения ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
Рахметуллин А.Қ.
Тарих пәнін оқытудағы мәдени тарихи ескерткіштердің маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ..91
Сансызбаева Ж. А., Аубакирова А. А.
Қазақстан география пәнінде білім берудегі инновациялық технологиялардың пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..95
Санкайбаева П.С.
Қазақстан тарихын оқытудағы жаңашыл әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .99
Сыздыкова А.М.
Перспективы развития и проблемы краеведения ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
Табулдинова А.М.
Қытайдағы қазақтардың мәдени дамуы мен әлеуметтік жағдайы ... ... ... ... ... .112
Танбаева Б.А.
Отансүйгіштік рухта тәрбиелеудегі ұлттық тарихтың алатын орны ... ... ... ... 115
Тохметова Г.М.
Управленческая компетентность руководителей в сфере образования ... ... ... 118
Хасенов Қ. М.
Ақпараттық технологияларды тарих сабағында қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ..125
Шаяхметова К. И., Хасенова Д.С.
Қазақстан географиясын оқытудағы жаңа технологиялардың рөлі ... ... ... ... ...128
Алғы сөз
Егемендігімізідің беріктігінің бекімделіп, уақыт шеңбері кеңейген сайын тәуелсіздікке жету жолындағы күрес тарихымызды зерделеп, оның маңызын кеңінен насихаттау аса маңызды уақыт талабына айналып отырғандығы белгілі. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың аталған бағыттағы: Біз ұлттың тарихи санасын қалыптастыру жұмысын жалғастыруымыз керек деген талабы еліміздің барша тарихшылар қауымын көрсетілген бағыттағы жұмысты жандандыруға міндеттеді.
Мемлекет басшысы айқындап отырған осы ауқымды істі жүйелеп, нақты жұмыс бағдарламасына айналдыру мақсатында 2013 жылдың 5 маусымында Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде ҚР Мемлекеттік хатшысы Марат Тәжиннің төрағалығымен Қазақстан Республикасының тарихын зерделеу жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген отырысы (жалпыұлттық кеңес) өтті. Тарихшылардың аймақтық семинар кеңесі мәжілісінде елдің болашағы үшін тарихымызды жаңаша көзқарас тұрғысынан зерделеу, ұлттық сананы нығайту, өзекті ғылыми тақырыптарды зерттеу және жаңа заманға сай оқулықтар жазу сияқты нақты мәліметтер жүктелді.
Осы негізде ҚР БҒМ ҒЫЛЫМ КОМИТЕТІ МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИНСТИТУТЫМЕН бірлесіп Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті Жаңа әлемдегі - жаңа тарих: оқытудың қазіргі заманғы технологиясы атты аймақтық семинар кеңес өткізді. Осы семинар кеңесте Отанымыздың тарихын нақты шындық тұрғысында насихаттаудың күн талабына ерекше қойылып отырғандығы көрсетіліп, орта мектептерден бастап жоғарғы оқу орындарына дейінгі деңгейдегі Қазақстан тарихын оқытудың ерекшеліктері, маңызы мен алдағы міндеттері талданды.
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ОТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУҒА ДЕГЕН КӨЗҚАРАС ПЕН ЖЕКЕЛЕГЕН ҰСЫНЫСТАР
Қарасаев Ғани Мұқашұлы-тарих ғылымдарының докторы, профессор
ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы инстуты, Астана
Қазіргі күнгі Ұлт тарихын зерделеу мен оны оқытуға деген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың қойып отырған талабы заман үндестігімен сай келетіндігі белгілі. Атап айтқанда оның "Егер "ақиқаттың аясында" болғымыз келсе, онда қазақтың өткені мен бүгіні туралы тым жалпақшешейліктің де, тым томаға-тұйықтықтың да қажеті жоқ" деген сөзі де туған халқымыздың тарихын өзіне лайықты тұрғыда негіздеудің керектігін күн тәртібіне қояды. Шындығында да, кеңестік мерзімді айтпағанның өзінде жиырма жылдам уақыттан астам егемендік жағдайымызда бізде нақты тарихи деректерге сүйенген толыққанды Отан тарихы ғылымы негізделді деп айта алмаймыз.
Бүгінгі күнге дейін Отан тарихының көптеген кезеңдері мен оқиғаларына дұрыс тұжырым жасалып, баға берілмей отыр. Көптеген мыңжылдық мерзімді қамтитын тарихымыздың қаралып, зерттелмеген беттері де молшылық.
Атап айтқанда, қазақ халқының бірнеше ғасыр бойғы Ресей отарлаушыларына қарсы көтерілістерінің барша тарихы ашылған жоқ. Мысалы, Кенсары Қасымов қозғалысының Қазақстанның шығыс аймақтарына тарауына арналған ғылыми шығармалар кездеспейді. Тіпті біз әлі күнге дейін ұлтымыздың ресейлік бодандыққа қарсы наразылықтарының басталуын ХҮІІІ ғасырдың аяғынан бастаймыз. Ал, нақты деректер жергілікті қазақтардың қарсылығын ХҮІ ғасырдың соңы-ХҮІІ ғасырдың басынан, яғни орыстардың Орта жүзі руларының төл-мекені - Батыс Сібір, Алтай аймағын өзіне қарудың күшімен қосуының басталу мерзімінен көрсетеді. Жергілікті тұрғындардың осы кезеңдегі орыстық қалалар мен бекіністер салынуына наразылығы туралы тың деректер қазіргі күні ашыла түсуде.
Қазақстан тарихшыларының арасында халқымыздыің ресейлік бодандыққа өтуінің мерзіміне деген бір жүйелі тұжырым жоқ. Сол бұрынғы, 1731 жылдан бастап қазақтар Ресей империясының құрамына өз еріктерімен өте бастады деген тұжырым басшылыққа алынып келеді. Ал нақты жағдай басқаны айтады. Негізінен алғанда ХҮІ ғасырдың соңынан Ермактың негізгі тұрғындары қазақтардың Орта жүзі руларынан тұрған Батыс Сібір жерлеріне шабуылынан ресейлік отарлықтың бастау алатындығы белгілі. Көшім ханның әскерлерінің оларға қарсы азаттық соғысы біздің халқымыздың ешқашан да орыстық бодандықты еркіндікпен қабылдамағандығын айқындайтындығы анық. Ал Ермактың осы жорықтарынан кейін Батыс Сібір аймағын орыстармен алғашқы қоныстандыру, өндірістік, әскери игеру жылдам қарқынмен жүргендігі баршамызға белгілі.
Осындай әскери-өндірістік тұрғыдағы отарлау ХҮІІІ ғасырдың басындағы Петр -1 патшаның тікелей басшылығымен одан ары жалғастырылды. Атап айтқанда жоғарыдағы аталған жүзжылдықтың 20- жылдарына дейін-ақ Қазақстанның шығыс өңірін қамтыған Батыс Сібір, Алтай аймағын әскери, өнеркәсіптік жаулаудың негізі жасалынып болды. Нәтижесінде ХҮІІІ ғасырдың жиырмасыншы жылдарына дейін-ақ Ертіс өзенінің бойымен Ресей империясының негізгі әскери қамалдары салынып, аймақты әскери, өндірістік тұрғыдағы отарлау, орыс шаруаларымен қоныстандыру етек алғандығы белгілі. Міне осы мерзімде де орыс отарлаушылары жергілікті қазаққтардың табанды қарсылықтарына кездесті. Сондықтан да қазақ жерінің ресейлік бодандыққа өтуінің сипаты мен мерзімін де анық қоятын кез келген сияқты.
Жоғарыдағы айтылғандармен қатар, қазақ халқының ресей құрамындағы кезеңіндегі жергілікті қазақтар мен жерімізге келіп орналасқан орыс, т.б. халықтар өкілдері арасындағы орын алған шаруашылық, мәдени, тұрмыстық, т.б. бағыттардағы жекелеген оңды құбылыстардың маңызы мен нәтижесіне де назар аударған дұрыс болар еді деп есептейміз.
Келесі айта кететін мәселенің бірі - Қазақстан тарихының толыққандылығы әр кезеңдер көлемінде туған жерлерінен, халқының ортасынан әртүрлі жағдайларда ажырап, елімізден тысқары өмір сүріп жатқан отандастарымыздың өткенін, ондағы келелі де маңызды оқиғаларды зерттеп, біртұтас ұлт тарихының негізіне алу да қажет деп есептейміз.
Күн тәртібінде тұрған үлкен мәселенің бірі- Қазақстанның кеңестік кезеңінің тарихына жаңа көзқарасты қалыптастыруымыз қажет. Қазіргі күні отан тарихшылары тарапынан аталған кезеңге біржақты кері маңыз беру орын алып отыр. Алайда нақты деректер басқаша мағлұмат береді. Жалпы алғанда Қазақстанның тарихының кеңестік кезеңін бірнеше кезеңге бөлген жөн сияқты. Соның ішіндегі оның Лениндік кезеңіне ерекше тоқтау керек деп есептейміз. Атап айтқанда социализм ілімін алғаш рет іс жүзіне асыру мүмкіндігіне ие болған В.И.Ленин көпұлтты Ресейде оны нақтылыққа айналдырып, , социалистік ілімнің озықтығы мен өміршеңдігін дәлелдеуді, сонымен қатар оның шеңберін ұлғайтуды жоспарлады. Осы мақсатта Кеңес үкіметі азамат соғысы басталғанға дейінгі жылға толмас уақытта экономикалық, әлеуметтік дамау, білім беру, денсаулық, мәдени Ресейдің басқа аймақтарымен қатар Қазақстанда қарапайым халық мүддесіне арналған елеулі шараларды іске асырды.
Көрсетілген тұрғыдағы Лениннің атқарған қызметінің ішінде ұлт мәселесі, яғни бұрынғы Ресей империясының отарында болған халықтардың еркіндігін жариялап, олардың бостандығын жариялаудағы ісі назар аударарлық. Қазақ ұлты тарихының Лениндік кезеңі өз дамуындағы алғаш рет автономиялы тұрғыда болса да мемлекеттілігін алу, тарихи территориясын айқындаумен ерекшеленді. Пролетарлық қазақ мемлекеттігінің басқару жүйесі негізделді. Жергілікті кадрларды дайындау қолға алынды. Ұлттық мемлекет басқарушы қайраткерлері негізделді. Шаруашылықты социалистік негізде құрудың бастамасы, сауаттандыру, мәдени, әлеуметтік, шаралары қолға алынды, оның нәтижелілігіне қол жеткізілді.
Жаңа экономикалық саясат өзінің халыққа жақындығы, нәтижелілігімен ерекшеленді. Яғни осы кезеңді де ашығынан жазып, маңызын айқындау күн талабы екендігі белгілі.
Осы айтылғандардың ішіндегі ең бастысы - Қазақстан тарихы ғылымының еліміздің жас ұрпағының арасындағы тәрбиелік мәніне басты назар аударуымыз керек. Соның ішінде қазіргі және келешектегі әр қазақтың қалыптасу кезеңіннен бастап батырлық пен озық шаруашылықты негіздеген, дамыған мәдениеті болған халқымыздың белгілі бір кезеңде әлсіреп, жікке бөлінуінің салдарынан көршілерінен барынша зардап шегіп, ақыр соңында Ресейге бірнеше ғасыр көлеміндегі отарлыққа өтуінің себептерін айқындап, одан қорытынды шығара білулеріне жетісуді қамтамасыз ету Қазақстан тарихы ғылымының негізгі міндеті болып табылады.
Ұлан байтақ Отанымыздың аймақтарының тарихын зерттеуді бір жүйе мен талапқа келтіру керек деп есептейміз. Яғни, Н.Ә.Назарбаевтың атап көрсеткеніндей:"Әрбір аймақтағы, әрбір ауылдағы елді қоныстың, ауылдың, таудың, өзеннің тарихын, сол жерлердегі әдет ғұрыптарды қайта жаңғыртып, жазып алса ... Осының барлығы жиналып келгенде, біздің тарихи зердеміз болып шығады".
Қазақстанның Ұлы Отан соғысындағы нақты алған орнын да айқындау күн тәртібіне қойылып отыр. Себебі осы мерзімге дейін басқаны айтпағанда республикадан соғысқа тікелей қатысқандар саны да нақты емес. Соның ішіндегі қазақтардың үлес салмағында да ауытқушылықтар бар. Соғыста қаза тапқан майдангерлердің толық есебі де анық деп айта алмаймыз.
Қазақстанның тыл еңбеккерлерінің жеңіске қосқан үлесін де нақтылау қажет. Ерлігі ұрпағына жетпей келе жатқан жерлестеріміз де анықтала түсуде. Сондықтан да Қазақстанның Ұлы Отан соғысы кезіндегі тарихын соңғы да шын деректер арқылы зерттеу жұмыстарын одан ары жалғастыру ұрпағымыз үшін аса маңызды.
Қазақстан тарихының кезеңдерін айқындау, осы бағытта бір жүйелі пікірге келуге жетісу де қажет болып отыр.
Қазақстанның тәуелсіздік кезеңінің тағылымдық орнын баса көрсетуіміз керек. Ел өткенінің осы жарқын мерзіміндегі Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың тарихи орнын сомдап, ұрпаққа паш ету ұлттық және мемлекеттік маңызға ие болатындығы анық
Міне, сондықтан да қазіргі егемендік жағдайындағы Ұлттық тарихымыздың толық негізін жасап, оның қазіргі және болашақ ұрпаққа тағылым беретіндей нәтижелілігін қамтамасыз ету алдағы атқарылар міндеттердің маңыздысы деп есептейміз.
ИГІБАЕВ С. К.,
ӨСКЕМБАЙ Ә. А.,
ЖИРИНДИНОВА Қ. Р.
С.Аманжолов атындағы
Шығыс Қазақстан мемлекеттік
университеті, Өскемен қ.
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУДАҒЫ ЖАҢА КӨЗҚАРАС
Қазақстан Республикасының ұлттық тарихын зерделеу жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген отырысында Мемлекеттік хатшы Марат Тәжин: Нағыз ұлттық қадір-қасиет нағыз ұлттық тарихтан басталады деген еді. Шындығында да, еліміздің Отанына деген сүйіспеншілігі мол патриоттарын тәрбиелеуде елінің тарихын терең меңгерген жас ұрпақты тарихи құндылықтар негізінде оқыту маңызды шаралардың бірі болып табылады.
Тарих-ұлттың басты құндылығы. Әр ұлт өзінің өткен тарихын өшірмей, бұрмаламай шындық тұрғыда зерттеп жазып, ұрпақтан ұрпаққа аманат етіп қалдырып отыруы керек. Өйткені ұлттық тарих сол елдің ел болып әлемдік деңгейде өз орнын сақтап қалуына көмектеседі. Ұлттық тарихы жоқ халықтың болашағы да жоқ. Осы бір мағыналы мақсатты жете бағалаған Елбасы ұлт тарихын жаңғырту үшін отандық тарихшылардың алдына үлкен міндеттер жүктеп отыр. Ұлттық тарихты ұрпаққа объективті тұрғыда жеткізу үшін кеңестік тарихшылардың қолымен жазылған тарихымызды түпкілікті қайтадан талдап жазуымыз қажет. Ол үшін мектеп пен жоғары оқу орындарына арналған Қазақстан тарихын жаңа әдіснамалық негізде талдап, жазу қажет. Оны жазғанда қазіргі кездегі заманауи талаптарды ескере отырып, қазақ халқының тарихын әлемдік кеңістіктегі орнын нақты көрсете отырып, ой елегінен өткізу қажет. Мұнда отандық тарихшыларға ешнәрсеге алаңдап жалтақтаудың қажеті жоқ деп ойлаймыз. Біз тәуелсіз, құқықтық, демократиялық мемлекетте өмір сүріп отырмыз. Елбасының өзі ұлттық тарихтың объективті жазылуына барлық жағдайлар жасап отыр. Қазақстанның ұлттық тарихы - желісі үзілмей келе жатқан тарих, өйткені елімізді мекендеген халықтардың мәдениеті сабақтасып жатыр. Еуразиялық түркі тілді көшпелі тайпаларының дәстүрімен мәдениеті қазақ халқының тарихынан жалғасын тауып отыр, сайып келгенде қазақтар - еліміздің аумағындағы байырғы, жергілікті халық деген идея тарихи біліміміздің тірегі болуға тиіс. Мектепте оқытылатын Қазақстан тарихы міне, осы бағытқа негізделуі қажет.
Тарихты оқытудың басты міндеттерінің бірі - өткен тарихты сын көзімен талдай отырып, жаңа технологияларды қолдану арқылы, келешекті бағдарлайтын, шығармашылықпен іздене отырып, дұрыс қорытынды жасай алатын, тарихи деректермен өздігінше жұмыс істей білетін азаматты тәрбиелеу, тарихи дүниетанымын қалыптастыру.
Тарих ғылымындағы ежелгі көшпелі тайпаларының тарихын қазақ халқының шығу тегі - этногенезімен байланыстырған жөн. Мысалы, көптеген оқулықтарда ғұн тайпаларымен байланысты көптеген мәселелерді қазақ халқының тарихымен және мәдениетімен байланыстырмайды. Атап айтатын болсақ, ғұндардың құрамында қазақ халқының қалыптасуына тікелей қатысқан тайпалар болған: кюеше - қыпшақ, усун (үйсін), кангюй (қаңлы). Сонымен қатар, Мөде (Өгіз хан) билік еткен ғұн дәуірінде қыпшақтар болғандығын тарихи деректер де дәлелдейді. Ғұндардың көшпелі мәдениетінің белгілері қазақ халқының тұрмысы мен материалды мәдениетінде өз көрінісін тапқаны да бәрімізге белгілі.
Қазақ тарихы ұзақ уақыт бойы көшпелілер тарихы ретінде қарастырылып келді. Негізіне келсек, кейбір деректерде ҮІІ - ҮІІІ ғасырларда біздің территориямызда орталықтанған қалалық мемлекеттер болып, білім мен ғылым ошақтары болғанын білеміз. Өкінішке орай бұл деректер әліде толықтай зерттелмей, мектеп оқулықтарына енгізілмей отыр.
Түркі халықтарына тән көшпелі өркениеттің ортақ белгілерін жүйелеп, қазақ халқы мәдениетінің бұл өркениетте алатын орны мен маңызын толық айқындау қажет.
Қазіргі кезеңде қазақ қоғамындағы құлдардың шығу тегі (әскери тұтқын, сатып алу және т.б.) мәселесіне тарихшылардың назарын аударту қажет. Олардың қазақ қоғамындағы орнын анықтау үшін, кейін оларға бостандық беріліп, өз шаруашылығына ие болуы мүмкіндігі және сол рудың тең құқылы азамат ретінде қабылдануы сияқты фактілерді ескеру қажет деп ойлаймыз. Бұл жағдай қазақ қоғамындағы құлдықтың Еуропадағы құлдықтан өз ерекшелігі бар екендігін дәлелдей түседі. Себебі, қазақ халқының құлдарға адамгершілік құндылықтарға негізделген демократиялық және өркениеттілік көзқарасы ерекше назар аудартады. Сондықтан қазақ және еуропалық құлдыққа салыстырмалы талдау қажеттігі туындап отыр.
Бір өкініштісі, әлі күнге дейін қазақ хандығының құрылған кезеңін М.Х.Дулатидың еңбектеріне сүйеніп көрсетіп келеміз. Бұл дерек шындыққа жатпайтынын білсекте ұрпаққа осы датаны жаттатудан бас тартпай отырмыз.
Ресей империясының отарлау саясатына қарсы бағытталған ұлттық - азаттық көтерілістердің ғылымда тарихи толық бағасы берілмеген. ХХ ғасырдың 50-80 жылдары кеңестік тарихшылар отарлаудың мәнін анықтауда үстірт қарап, Қазақстанның Ресейге қосылуының прогрессивтілігі туралы тұжырымдаманы қолдай отырып, көптеген ұлт-азаттық көтерілістерге діни сипат берген болатын. Тіпті И.Тайманов пен М.Өтемісов бастаған тұтас ұлт - азаттық көтерілісті кейбір тарихшылар (В.П.Шахматов және т.б.) екі бөліп, екі түрлі баға беруге тырысқаны белгілі. Мұнда 1836-1837 жылдардағы кезеңге прогрессивті, 1838 жылдағы жалғасына антифеодалдық сипатқа ие емес ретінде баға берілді.
Алаш зиялыларының патшалық Ресей кезеңінің өзінде - ақ қазақ халқы үшін жерін сақтап, оны шаруашылыққа пайдалану туралы мәселелерді жан-жақты көтергендігі туралы тарихи деректер кездескенімен, оған тарихи талдау жасау мүмкіндігі әлі қолға алынбай, назардан тыс қалып отыр. Мысалы, Ә.Бөкейхановтың көзқарастары ерекше қызығушылық тудырары сөзсіз.
Тәуелсіздік алған жылдардан бері Қазақстан тарихының кеңестік кезеңдегі көлеңкелі жақтары мен ақтаңдақтары жете зерттеліп, жаңа тарихи талдаулар мен тұжырымдамалар қалыптасты. Бұл салада отандық ғалымдардың еңбегі өте жоғары болғандығы қуантарлық жағдай. Бірақ сол тарихи талдаулар мен тарихи фактілер оқулықтарда өз орнын таппаған. Мәселен, 1929-1931 жылдар аралығындағы шаруалар көтерілістері жан-жақты талданып, ғылыми айналымға тың тарихи деректер енгізілді. Осы дерекдерді бір жүйеге келтіру қажет.
Мемлекеттік хатшы М.Тажин Тарих толқынындағы халық бағдарламасында былай деген еді: Қазақстанның тарихы - біздің ортақ тарихымыз. Өткен дәуренді дәріптеудің қажеті жоқ. Баяғы бір тәртіпті аңсай бермей, жиырмасыншы ғасырдағы қиыншылыққа толы тарих туралы ашық айту керек [1, 20б.]. Бұл сөздер Қазақстанның қазіргі заман тарихының өзекті мәселелерін жан-жақты зерттеу қажеттігін көрсетеді.
Тәуелсіз мемлекетте өмір сүріп отырып, бұрмаланған тарихты ертеңгі ұрпаққа қалдырсақ, біз үшін кешірілмейтін күнә болады. Сондықтан қазіргі оқушылар мен студенттерге шынайы жазылған тарихпен сапалы білім, саналы тәрбие беру арқылы олардың нағыз патриоттық сезімі жоғары тұлға болып қалыптасуына септігімізді тигізуіміз керек.
Әдебиеттер тізімі:
1. Тажин М. Тарих толқынындағы халық. Ұлттық тарихты зерделеу туралы. - Алматы, 2013.
Қ.Қ. БАЙСАРИНА,
Семей қаласының Шәкәрім
атындағы мемлекеттік
университетінің профессоры, т.ғ.д.
ОТАН ТАРИХЫ - ТАРИХИ САНА ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ ТІРЕГІ
Қазіргі кезеңде халықтың төл тарихына деген ынтасының өсуі заңды құбылыс. Дегенмен соңғы жылдардығы өзгерістер ұлттық-мәдени сананың түлеуі тәуелсіз мемлекеттің нығая бастағанының айғағы. Отандық тарих ғылымы еліміздің тәуелсіздігімен бірге келген терең түбегейлі өзгерістер мен жаңаруларды басынан өткеруде. Оның басты көрнісі-тарих ғылымының бұрынғы идеологиялық қыспақтанарылып, төл тарихты зерттеуге бет бұрған дер едік. Ұлттық тарих тұтас ұлттық таным, төл рухани құндылықтар контексінде қарастырыла бастады.
Ел басы әр түрлі деңгейде сөйлеген сөзінде, оннан астам жарияланған еңбектерінде Тәуелсіз Қазақстанның өмір шындығына сай жаңа тарихын жазуға және сол арқылы халқымыздың жаңа тарихи санасын қалыптастыру ісіне басты назар аударуда. Ол өткен тарихын білмеген, өзінің ұлттық қасиеттерінен айырылған халық қасіретке ұшырайтындығы туралы, өзінің жақсысы мен жайсаңын сыйламайтын адам басқаларға құрмет бола алмайтындығы жөнінде терең тұжырымдар жасады.
Тарих ғылымы - ұлттың, елдің тәуелсіздігінің және тарихи сананы қалыптастырудың тірегі. Өйткені Отан тарихы - оның әлемдік қауымдастықтағы орнын айқындайтын ең негізгі фактор болып саналады. Тарихсыз қоғам, халық, мемлекет болмайтыны белгілі. Бірақ сол тарихтың ғылымға негізделіп, шынайы, түбегейлі жан-жақты зерттелмеуі тарихи сананың ұлттық рухтың әлсіреуіне әкелетініне, әсіресе өткен жырмасыншы ғасырдың ұрпақтары талай рет көз жеткізді. Ендеше отандық тарих ғылымының алдында тұрған өзекті мәселе-сол ғылымның теориялық және методологиялық ұстанымдарына сүйене отырып, іргелі зерттеулер жүргізу арқылы болашақ зиялы ұрпақты тәрбиелеу.
Төл тарихымызды танып-білудің үш құрамдас бөліктен құралатын кешенді бағыты төмендегідей:
Бірінші бағыт - Қазақстан тарихының әр түрлі деңгейдегі оқу орындарындағы оқыту дәрежесін үнемі жетілдіріп отыру.
Екінші бағыт, Отандық тарихты қолда бар құралдарды, мүмкіндіктерді пайдалана отырып, халық арасында кең насихаттау.
Үшінші бағыт - Қазақстан тарихының тереңдей зерттелуі.
Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының ортасына қарай Қазақстан Республикасында тарихи сана қалыптастырудың тұжырымдамасы дайындалып арнаулы басылымдар мен ғылыми жинақтарда жарияланды Мәселен, 1999 жылы жарық көрген Национальные истории в советском и постсоветских государствах атты еңбекті атауға болады. Бұл маңызды құжатта тәуелсіздік жағдайында еліміздегі тарихи сананың қалыптасу жағдайы, тарих ғылымының алда тұрған мәселелері тарихи білім мен ағарту ісінің келешегі айқындалды. Аталған мәселе бүгінгі күнде өз жалғасын тауып келеді. Отан тарихы, біріншіден, әлемдік тарихтың құрамдас бөлігі ретінде, екіншіден, Шығыс әлемінің құрамдас бөлігі ретінде, үшіншіден, ислам әлемінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылып, одан кейінгі кезеңдері Қазақстанның Ресей империясы мен кеңес одағының құрамындағы тарих ретінде қарастырылып, зерттелуі қажет. Осыған орай Қазақстанның тарих ғылымының алдына төмендегі міндеттер қойылды - өткен тарихты үзінділер түрінде емес, мүмкіндігінше тұтас үрдіс ретінде қарастыру; көне және орта ғасырлық тарихқа басты назар аудару; Қазақстан тарихының кеңестік кезеңін қайта қарау; қазақ диаспоралары тарихын зерттеуге басты назар аударумен қатар елімізді мекендейтін этникалық топтарына тиісті мән беру.
Сан түрлі дерек көздерін саралап, тарихтың ақиқатын аршу қаншалықты маңызды болса, оны келер ұрпаққа жеткізуде соншалық маңызды. Қоғамдық санада қалыптасқан - тарихтың өзі екшейді, өзі әділ бағасын береді дейтін ұғымдық категория бар. Бірақ ең бірінші адамдардың, қоғамның, халықтың санасына, зердесіне тікелей байданысты. Тарих - қоғамның, мемлекеттің өркениеттілігін көрсетеді. Өркениетті елдер төл тарихына құрметпен, жауапкершілікпен қарап, ерекше назар аударады. Өйткені өткен тарихын құрметтей білген ұрпақ, келер ұрпаққа өз дәуірін сыйлата білері анық.
Ендеше Отан тарихының өзекті де теориялық мәселелеріне сипаттама жасау арқылы ұлттық сана қалыптастыру . Оның міндеті алдына қойған мақсатына сәйкес еліміздің басынан өткізген жекелеген үрдістеріне байыпты талдау жасау бүгінгі күні тарих ғылымының өзекті мәселелерінің бірі болып саналады. Біз, кеңес заманында өз тарихымызды, шынайы жаза алмай, өзгелердің жазып кеткен жылнамаларына жүгінумен келдік. Бұрын өзгенің айтқанын қайталаумен болдық. Ал олар болса, біздің тарихымыздың өз мемлекетінің мүдделері тұрғысынан және өз таным-түсінігі деңгейінде жазғанына мән бермедік. Дегенмен біз, басқа елдің зерттеушілерінің пайымдауларының бәрін бірдей жоққа шығарудан аулақпыз. Кезінде Ұлы даладан шыққан айтулы тұлғалардың есімдері дәріптелмеді. Осы Ұлы даладағы өсіп-өнген халықтың тегінің тұтастығы ашылмады. Тіпті, күні кешегі кеңес үкіметі біздің бай тарихымыз туралы шынайы ақпараттар бермеді. Кеңес жылдары құрметке бөленген адамдардың өздері туралы, мәселен, Т.Бокин, А.Иманов тағдыры туралы, Ә.Жангельдиннің шынайы тарихи тұлғасы туралы мәліметтерге қанық емеспіз.
Жаңа тұжырымдама бойынша көне замандардан бергі Қазақстан тарихының дерек көздеріне жаңа көзқарас қалыптастыру қажеттілігі баса көрсетілді. Осыған орай ең алдымен, ел тарихына қатысты мұрағаттарда сақталған деректер Қазақстан Ресейдің отары болған кезде патша үкіметінің саясатына ыңғайланып топтастырылды. 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейінгі жылдары Кеңестік империяның мүддесіне сай жинақталды. Тарихи шындықты қазақ халқының ұлттық мүддесі тұрғысынан көрсететін құжаттарға көп жағдайда зерттеушілердің қолы жетпеді.
Бүгінде жаһандану процесі жүріп жатқан кезде ұлттық мүде, ұлттық тәрбие, ұлттық рухты сақтап қалу қиын екені даусыз. Сондықтан бүгінгі жоғары оқу орындарының алдындағы зор міндет жоғары білімді мамандарды даярлау. Жоғары және орта оқу орындарында оқытылатын Отан тарихының да көтеретін жүгі ауыр - деп санаймыз. Тәуелсіз еліміздің әрбір азаматы өз елінің, өз жерінің тарихын білуге міндетті. Студенттер санасында Менің елімнің тарихы - менім тарихым деген түсінік болу керек.
Осы маңызды мәселелердің іске асуында тарихи сананың орны ерекше. Жалпы тарихи сана-қоғамдық сананың ерекше түрі., тарих үрдістің рухани жағы және нақты іс-әрекеттерден туындайтын категория болып табылады.
Кезінде Қазақстан оқу орындарында төл тарихтың мүлде оқытылмауы-отандық тарих бойынша жаппай рухани жұтаңдықты қалыптастырды. Бүгінгі қоғамдағы кейбір келеңсіз көрністердің сол кезде бастау алмағанына кім кепіл. Мәселен тарихи сананың ұлттық танымның тұтастығынан айырылуын алайық. Қазақстанға кеңестік құрлыс құлағаннан кейін қаптап кеткен діни секталарға азаматтарымыз, оның ішінде кейбір қазақ жастарының оп-оңай енуі бұған мысал бола алады. Сонау патша өкіметінің отаршылдық, орыстандыру және шоқындыру саясатының кезінде де діни қыспақтың осы ауыр түріне шыдаған қазақ халқының беріктігін немен түсіндіруге болады. Әрине бүгінгі ата-баба жолынан адасқан қазақтың немесе қазақстандықтардың бұл қадамдарын әлеуметтік мәселелермен түсіндіруге болатын шығар. Бірақ азаматтарымыздың арасында халқының өткен бай тарихына мән бермейтің, содан барып, ата-баба рухын қадірлемейтін, өздерін солардың жолын жалғастырушы ретінде сезінбейтін топтың кездесетіні анық.
Елінің, халқының өткенін анық білетін, рухани дүниесі бай азаматтарды қалыптастыру бүгінгі күннің талабы және ондай азамат ел тірегі болмақ. Бүгінгі таңда азаматтарда тарихи сананы қалыптастыру қоғамның сұранысынан туындап отыр. Оған жаңа үрдістердің қалыптасуы, көп ұлттылық тағы басқалар жатады. Азаматтарымызда кең тарихи сананы қалыптастыруға мемлекет тарапынан ерекше көңіл бөлініп отыр. Қазақстан тарихының әр түрлі деңгейдегі оқу орындарындағы оқыту дәрежесін үнемі жетілдіріп отыру осыған дәлел болады.
Қазіргі таңда оқылатын пәндерде жастардың болашағы, алатын мамандығына қарай бағытталуына, яғни мақсатты білім беру ісіне ерекше назар аударылуда. Сондай-ақ жеке тұлға қалыптастыру білім мен тәрбие берудегі мемлекеттік істің ең маңыздысы болып отыр. Мақсатты білім беру, белгілі бір кәсіптің маманы ретінде даярлау жеке тұлға дамуын және зиялы азаматтар қалыптастыратын мәселелер.
Отан тарихынан болашақ маман өткен тарихымыздың мол деректерін ала отырып, оның тәжірибесін болашаққа бағдар етіп ұстанады, өзіндік ойлау жүйесі бар зиялы азаматтардың қатарын үнемі толықтырып отырады. Сондықтан Отан тарихын оқытуды жетілдіру үшін қажетті шаралар үнемі іске асырылып отыруы тиіс. Оқулықтарға енгізілген тарихи оқиғалардың әлі де болса саралап, екшеп алатын тұстары көп. Бізде идеологиялық қағидалар басым оқулықтар бар, деректер жинағына ұқсайтын, айтатын ойы жеткіліксіз оқулықтар да жоқ емес. Ал мұндай оқулықтар ұлттық мүдде тұрғысына сай емес.
Қазақ тарихының жарқын беттері аз емес, біздің ата-бабаларымыздың жалпы адамзаттық өркениетке қосқан үлесі қомақты. Солардың ішінен мектеп. Орта және жоғары оқу орындарына арналған оқулықтарға енгізілуге тиісті материалдарды іріктеуге мұқият қараған дұрыс деп ойлаймыз. Зерттеуші айғақты саралай отырып, қоғамның бұдан былай өткенде орын алған келеңсіздерді қайталамай алға басуын қамтамасыз ететін тұжырымдарды қорытып шығаруға міндетті. Ал мектепте оқылатын тарихтың міндеті мүлдем басқаша, тарихтың жарқын беттерін, халықтыңрухы өрлеп тұрған тұстарын, адамзат өркениетіне қосқан қомақты үлесін сипаттауға мейлінше көп орын бере отырып, жастарды отаншылдыққа тәрбиелеу қажет. Ал тарихи дағдарыстар, әлеуметтік катаклизмдер, тоқыраулық жағдайлар логикалық мөлшерлермен беріліп, олардың пайда болу себептері дәлелді баяндалуы керек. Сонымен бірге олардың көрнісі сол кездегі тарихи дамудың баламалы жолы болғаны тарихтан сабақ алу мақсатында алға тартылуы жөн.
Қай мамандықта болмасын, студентті қазақ елінің, жерінің тарихына, тұрмыс-салтына, әдет-ғұрпына, мәдениетіне байланысты тәрбиелеу әр оқытушының көкейінде болуға тиісті нәресе. Отандық тарих пәнін оқытуда қойылатын ең басты талаптар сабақтың пәндік және саяси дәрежесінің жоғары болуы, баянды түбегейлі білім беру үшін жастардың танымдық қабілетін дамытатын әдіс-тәсілдерді үнемі қолданып отыру, танымдық қабілетті жан-жақты дамыту үшін білуге құштарлық сезімін ояту, жаңаны түсіндіру, тарихи тақырыптың рухани тәрбие беру мүмкіндіктерін толық пайдалану қажет.
Отандық тарихты оқып-үйренуге деген ынтаны дамыту, оны меңгеру үстінде жалпы пәнге деген жауапкершілік пен қызығушылықты арттыра отырып, пәнді меңгеру тәсілдерін, оқу қызметі тәсілдерін қалыптастырамыз. Халқымыздың ұлттық үлгісін бойына сіңірген қоғамның болашақ зиялы азаматтарын тәрбиелеуге ат салысамыз. Әрбір студент Қазақстан тарихы пәнін оқып үйренудің қоғам үшін де, өзінің жеке басы үшін де қажет екенін түсінуі тиіс. Әсіресе бұл пәннің бүкіл адам баласы басынан кешкен тарихты таныстырып қана қоймай, адамзаттың ілгері дамуы үшін, келешекті болжау үшін аса қажет екенін ескерткен жөн. Тарих ерекше пән, оны жақсы білген адам, барлық пәннен хабардар болады, өйткені ол барлық негізгі ғылымдардың да тарихын оқытып үйретеді.
Еліміздің бай тарихымен танысу болашақ зиялы қауымды рухани деңгейде өсіріп қана қоймайды, сонымен бірге өткендегіден үйренуге негіз жасайды. Ең бастысы отан сүйгіштік қатынастарды қалыптастырады.
Болашақ зиялы азаматтарды тәрбиелеу үшін Қазақстан тарихын тереңдете оқыту арқылы танымдық белсенділіктері мен шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал жасауға болады. Ол үшін студенттердің ғылыми қоғамдарын ұйымдастыру және республикалық ғылыми жарыстарға белсене қатынасуына мүмкіндіктер жасауға тиіспіз. Білім мен тәрбие бере отырып жеке тұлғаны қалыптастыруды басты бағыт ретінде ұстану қажет.
Қазақстан тарихы пәнінің тарихи сананы қалыптастырудағы негізгі бағыттары:
1. Болашақ жас маман ретінде студенттердің жеке дамуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің ашылуына тиімді жағдай жасау.
2. Студенттердің Отан тарихына деген ынтасы, қабілетін зерттеу, бағдар беру.
3. Ұлттық санасын қалыптастыра отырып, өз ойын еркін жеткізуге мүмкіндік жасау.
4. Өздік ғылыми ізденістеріне бағыт беру.
5. Білім беру, жан-жақты дамыту, тәрбиелеудің бір тұтастығын қалыптастыру.
Қоғамдық қатынастар мен саяси-экономикалық саладағы өзгерістер тәуелсіз елдің білімді ұрпағын қайта тәрбиелеу қажеттілігін туындатады. Әрбір күн өзгеріске толы бүгінгі жауапты кезеңде замана көшінен қалып қоймай, болашақ мамандардың бүгінгі өмірге байланысты талабы да жоғарлай береді. Болашақ ел тағдыры да осы жастардың қолында. Халқымыздың сан ғасырлық тарихын өмір шындығына сай зерттеу мен насихаттау және жастардың тарихи санасын қалыптастыру ұлттық рухты әспеттеуге, тәуелсіз отанымыздың нағыз патриоттарын тәрбиелеуге қызмет етпек.
Осы ойымызды мына пікірімен тұжырымдауға болады: Ұлттық сананы қалыптастыру үшін Ұлы дала тарихын ұрпақ санасына тірілту керек, сонда ғана біз мақсатымызға жетеміз.
Ж.С. АУБАКИРОВА,
к.и.н., доцент ВКГТУ им.Д.Серикбаева,
Панковская Г.И. к.и.н., доцент
ИСТОРИЯ КАЗАХСТАНА: ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАТИВНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ
В статье Социальная модернизация Казахстана: Двадцать шагов к Обществу Всеобщего Труда Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев поручил Министерству образования и науки республики осуществить меры по изменению содержания и формата преподавания истории Казахстана в учебных заведениях. По мнению главы государства, весь учебно-воспитательный процесс базируется на устаревших методиках. Такая важная составляющая учебно-воспитательного процесса, как исторические знания, абсолютно не настроена на решение задач становления личности, гражданина и патриота. Реальность такова, что учащиеся считают предмет истории Казахстана скучным, не интересным, запутанным [1].
Одним из главных направлений Концепции образования РК является приобщение к познанию и осмыслению основных исторических процессов и событий истории Казахстана, которые играют важную роль в процессе духовно-нравственного воспитания молодых специалистов. История Казахстана является действенным фактором формирования мировоззрения студенчества. Условие его выработки - обогащение теоретическими знаниями. В свою очередь, мировоззренческий аспект составляет сердцевину всей системы воспитания гражданина Казахстана. Этот сложный процесс обусловлен тем, что идейная направленность воспитания представляет собой ядро самой структуры личности, ее духовный мир, сознание и повседневную деятельность. Мировоззренческими являются знания, отражающие коренные процессы и важнейшие моменты жизни общественности и способствующие правильному пониманию своеобразия социальной жизни в целом[2].
Для формирования высокого познавательного интереса к истории Казахстана, мировоззренческих позиций, мотивации обучающихся необходимо применение современныхпедагогических технологий, массовую разработку и внедрение которых исследователи этой проблемы относят к середине 50-х годовХХ в. связывают с возникновением технологического подхода к построению обучения вначале в американской, а затем и в европейской школах.В педагогику это понятие пришло из сферыпроизводства и стало заменять привычное понятие "методика". Само слово "технология" имеет греческие корни и в переводе означает науку, совокупность методов и приемов обработки или переработки сырья, материалов, полуфабрикатов, изделий и преобразования их в предметы потребления[3].
Вообще словосочетание "педагогическая технология" является неточным переводом с английского educationaltechnology - "образовательная технология". Возможно, эти понятия можно рассматривать и как синонимы.
В этом технологическом процессе современный преподаватель в отличие от традиционного представления уже не рассматривается как простой источникинформации, а занимает новую педагогическую позицию преподавателя-управленца. Для реализации этой позиции необходимо овладение новыми информационно-коммуникативными технологиями, что и является одной из задач модернизации современного гуманитарного образования.
С помощью сетевых средств информационно-коммуникативных технологий становится возможным широкий доступ к учебно-методической и научной информации; организация оперативной консультационной помощи; моделирование научно-исследовательской деятельности обучающихся; проведение виртуальных учебных занятий (семинаров, лекций) в on-line и of-line режимах времени.
Основным результатом деятельности в изучении дисциплины история Казахстана должна стать не система знаний, умений и навыков сама по себе, а набор ключевых компетенцийв интеллектуальной, гражданско-правовой, коммуникационной, информационной и прочих сферах.
В этом случае рассмотрим результаты изучения дисциплины история Казахстана:
Обучающиеся должны знать:
- концептуальные подходы в изучении истории Казахстана, принципы и методы исторической науки Казахстана;
- исторические события, явления, факты, процессы, исторические законы, закономерности и особенности исторического развития Казахстана в хронологической последовательности;
-новейшую историю Республики Казахстанкак независимого государства.
-систему основных понятий и категорий по курсу история Казахстана.
Обучающиеся должны овладеть навыками:
- самостоятельной работы с учебной и научной литературой, веб-ресурсами, интернет-источниками по истории Казахстана;
-анализа, сравнения, обобщения, интерпретации исторических фактов;
- формирования собственных выводов и самостоятельных суждений;
- использования понятийно-категориального аппарата при изучении конкретной исторической ситуации;
-работы с историческими картами, в том числе, навыками работы компьютерного картографирования.
Ключевыми компетенциями обучающегося являются:
-овладение системой знаний по истории Казахстана с древнейших времен и до наших дней и особенно осмысление двух десятилетий новейшей истории нашей страны[4].
-на основе изучения исторической литературы, исторических источников анализировать, сопоставлять, интерпретировать исторические факты, события, высказывать собственные суждения;
-способность использования исторического опыта, знаний и навыков самостоятельного мышления в современной, реальной практической деятельности;
- компетенция социального наследования, т.е. хранение и передача исторической памяти и опыта позитивной жизнедеятельности от старших генераций к младшим с проецированием аккумулированного и консервированного социального опыта на будущее;
- способность формирования гуманистических гражданских качеств казахстанского патриотизма, интернационализма, формированием способности постоянного самообразования, как основы непрерывной подготовки в профессиональном плане, достижения успеха в личной и общественной жизни.
Для достижения данных компетенций применяются следующие информационно-коммуникативные технологии:
* предоставление электронных учебников, CD-ROM- учебников и справочников;
* пересылка изучаемых материалов по компьютерным телекоммуникациям;
* дискуссии и семинары, проводимые через компьютерные телекоммуникации;
* трансляция учебных программ по национальной и региональным телевизионным и радиостанциям, кабельному телевидению;
* голосовая почта;
* двусторонние видеотелеконференции;
* односторонняя видеотрансляция с обратной связью по телефону;
* электронные (компьютерные) образовательные ресурсы.
* наиболее доступным средством для создания собственных обучающих продуктов является программа PowerPoint для подготовки презентаций.
* доступ к электронным библиотекам и базам данных, содержащим огромное количество разнообразной информации.
Какие возможности даютобучающимсядистанционные образовательные технологии?
- доступ к качественному контенту изучаемых дисциплин, включающему полный курс видео, аудио, on-line-лекций, разработанных учеными Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья. Это могут быть не только и свои лекции;
- быстрая доставка информационного объема материала обучаемому;
- большие возможности самостоятельной работы в усвоении необходимого материала.
- самоконтроль знаний, оценку знаний и навыков обучаемого преподавателем.
Классификация средств ИКТ по области методического назначения[5]:
Информационно-коммуникативные технологии нашли широкое применение в организации учебного процесса с применением ДОТ.
Концепция, политика и программа организации ДОТ в ВКГТУ им.Д.Серикбаева базируются на эффективном и качественном обеспечении быстрорастущих потребностей пользователей в доступе ккачественным образовательным услугам; полноценном удовлетворении ихобразовательных потребностей вне зависимости от места проживания, социального положения,возраста, состояния здоровья и других обстоятельств жизни. Развитие коммуникационного потенциала при помощи новых ИКТпозволит создать непрерывное, опережающее и открытое образование, способное интегрироватьсяв мировое образовательное пространство [6].
6. Инновационные образовательные технологии в высшей школе
К.и.н., и.о. доцента кафедры истории и географии Абенова Г.А.,
Доцент кафедры истории и географии Байпеисова Г. М.,
Казахский гуманитарно-юридический инновационный университет
К системе образования в современных условиях выдвигаются весьма высокие требования: она должна готовить специалистов к жизни и деятельности в широком, динамичном, быстро меняющемся мире, где перед человеком постоянно возникают нестандартные задачи, решение которых предполагает наличие умений и навыков строить и анализировать собственные действия.
Для современного Казахстана, переосмысливающего свое место в мировом пространстве, выбор в пользу общества, основанного на знаниях, отвечает реалиям ХХI века.
В силу исключительной важности исторической науки, роли истории в воспитании у молодежи чувства патриотизма, гражданственности, любви к Родине, формировании национальной идентичности, государство уже предприняло в этом направлении конкретные меры. Поставлены такие принципиальные вопросы, как всестороннее осмысление исторического прошлого Казахстана, так и современной истории, обоснована необходимость формирования современной концепции научной и учебной дисциплины истории ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекет тарихы институты
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
Жас тарихшылардың республикалық қауымдастығы
ЖАҢА ӘЛЕМДЕГІ - ЖАҢА ТАРИХ: ОҚЫТУДЫҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТЕХНОЛОГИЯСЫ АЙМАҚТЫҚ ҒЫЛЫМИ СЕМИНАР МАТЕРИАЛДАРЫ
(Семей қ., 2013 ж. 10 желтоқсан)
Семей - 2013
Редакциялық алқа:
Б.Ғ. Аяған, Ш.А. Әмірбеков, Ғ.М. Қарасаев, М.Қ. Кәрімов
Жаңа әлемдегі - жаңа тарих: оқытудың қазіргі заман технологиясы аймақтық ғылыми семинар материалдары. - Семей қ., 2013 ж. 10 желтоқсан
Осы жинақта Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінде ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институты, Тарихшылар конгресі және Жас тарихшылардың республикалық қауымдастығымен бірлесіп ұлттық тарихты зерделеу және насихаттау мәселелері бойынша тарих оқытушылары мен журналистердің қатысуымен өткізілген аймақтық ғылыми-әдістемелік семинардың материалдары топтастырылған. Семинар 2013 жылдың 5 маусымындағы Ұлттық тарихты зерделеу мәселелері жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген отырысы хаттамасының 1.3.1 тармағын және Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің басшысы К.Қ. Мәсімовтың 2013 жылғы 11 шілдедегі № 01-3842 Қазақстан-2050 Стратегиясына негізделген 2013-2015 жылдарға арналған Ғылыми зерттеулердің тақырыптық жоспарын бекіту туралы бұйрықтың 4-тармағын іске асыру жоспарына сәйкес өткізілді.
ISBN ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(C)ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институты
(C)Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
МАЗМҰНЫ
ПЛЕНАРЛЫҚ МӘЖІЛІС
Қарасаев Ғ.М.
Тәуелсіз Қазақстан жағдайындағы Отан тарихын оқытуға деген көзқарас пен жекелеген ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Игібаев С. К., Өскембай Ә. А., Жириндинова Қ. Р.
Қазақстан тарихын оқытудағы жаңа көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Аубакирова Ж.С.
История Казахстана: информационно-коммуникативные
технологии обучения ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1 СЕКЦИЯ
Атантаева Б.Ж., Ахметова Р.Д.
Инновации в высшем образовании Республики Казахстан ... ... ... ... ... ... .. ... ... 23
Байсарина Қ.Қ.
Отан тарихы - тарихи сана қалыптастырудың негізгі тірегі ... ... ... ... ... ... ... . ..29
Бақытжанова А.Б.
Жаңа технологияларды тәрбие үрдісінде жүйелі пайдалану- заман талабы ... ...32
Жақман Г.К.Әдікеева А.М.
Ақпараттану мәдениеті - тарих сабақтарында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Жамырзанова Ү.Т.
Н.Ә. Назарбаев - Тәуелсіз Қазақ мемлекетінің негізін қалаушы ... ... ... ... ... ... ..39
Кенжебулатова А.М.
Анропологичность абая в историко-философском контексте ... ... ... ... ... ... .. ... 43
КерейбаеваА.С.
Адаптация молодого педагога ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Кудушева Н.А.
Білім беру үрдісінде жаңа технологияларды қолданудың қажеттілігі ... ... ... ... 55
Қайырханова Ф. К.
Ұлттық тарихты ғылыми методология негізінде танып білу мәселелері ... ... ... 60
Мухамеджанова Р.Ж.
Қазақстан тарихының тәрбиелеушілік мүмкіндігін жүзеге асыру мәселелері ... 66
Мухаметжанова Н.А.
Қазақстан тарихын оқытудағы инновациялық технологияларды қолдану ... ... 69
Оспанова Д.Е.
Инновациялық әдістерді пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
Оспанова А.К.
Интерактивті оқыту және жоғары оқу орындарында қазақстан тарих пәнін шет тілінде оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83
Рамазанова Ф.С.
Отечественная история вчера и сегодня: теоретические вопросы и методы обучения ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
Рахметуллин А.Қ.
Тарих пәнін оқытудағы мәдени тарихи ескерткіштердің маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ..91
Сансызбаева Ж. А., Аубакирова А. А.
Қазақстан география пәнінде білім берудегі инновациялық технологиялардың пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..95
Санкайбаева П.С.
Қазақстан тарихын оқытудағы жаңашыл әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .99
Сыздыкова А.М.
Перспективы развития и проблемы краеведения ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
Табулдинова А.М.
Қытайдағы қазақтардың мәдени дамуы мен әлеуметтік жағдайы ... ... ... ... ... .112
Танбаева Б.А.
Отансүйгіштік рухта тәрбиелеудегі ұлттық тарихтың алатын орны ... ... ... ... 115
Тохметова Г.М.
Управленческая компетентность руководителей в сфере образования ... ... ... 118
Хасенов Қ. М.
Ақпараттық технологияларды тарих сабағында қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ..125
Шаяхметова К. И., Хасенова Д.С.
Қазақстан географиясын оқытудағы жаңа технологиялардың рөлі ... ... ... ... ...128
Алғы сөз
Егемендігімізідің беріктігінің бекімделіп, уақыт шеңбері кеңейген сайын тәуелсіздікке жету жолындағы күрес тарихымызды зерделеп, оның маңызын кеңінен насихаттау аса маңызды уақыт талабына айналып отырғандығы белгілі. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың аталған бағыттағы: Біз ұлттың тарихи санасын қалыптастыру жұмысын жалғастыруымыз керек деген талабы еліміздің барша тарихшылар қауымын көрсетілген бағыттағы жұмысты жандандыруға міндеттеді.
Мемлекет басшысы айқындап отырған осы ауқымды істі жүйелеп, нақты жұмыс бағдарламасына айналдыру мақсатында 2013 жылдың 5 маусымында Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде ҚР Мемлекеттік хатшысы Марат Тәжиннің төрағалығымен Қазақстан Республикасының тарихын зерделеу жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген отырысы (жалпыұлттық кеңес) өтті. Тарихшылардың аймақтық семинар кеңесі мәжілісінде елдің болашағы үшін тарихымызды жаңаша көзқарас тұрғысынан зерделеу, ұлттық сананы нығайту, өзекті ғылыми тақырыптарды зерттеу және жаңа заманға сай оқулықтар жазу сияқты нақты мәліметтер жүктелді.
Осы негізде ҚР БҒМ ҒЫЛЫМ КОМИТЕТІ МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИНСТИТУТЫМЕН бірлесіп Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті Жаңа әлемдегі - жаңа тарих: оқытудың қазіргі заманғы технологиясы атты аймақтық семинар кеңес өткізді. Осы семинар кеңесте Отанымыздың тарихын нақты шындық тұрғысында насихаттаудың күн талабына ерекше қойылып отырғандығы көрсетіліп, орта мектептерден бастап жоғарғы оқу орындарына дейінгі деңгейдегі Қазақстан тарихын оқытудың ерекшеліктері, маңызы мен алдағы міндеттері талданды.
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ОТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУҒА ДЕГЕН КӨЗҚАРАС ПЕН ЖЕКЕЛЕГЕН ҰСЫНЫСТАР
Қарасаев Ғани Мұқашұлы-тарих ғылымдарының докторы, профессор
ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы инстуты, Астана
Қазіргі күнгі Ұлт тарихын зерделеу мен оны оқытуға деген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың қойып отырған талабы заман үндестігімен сай келетіндігі белгілі. Атап айтқанда оның "Егер "ақиқаттың аясында" болғымыз келсе, онда қазақтың өткені мен бүгіні туралы тым жалпақшешейліктің де, тым томаға-тұйықтықтың да қажеті жоқ" деген сөзі де туған халқымыздың тарихын өзіне лайықты тұрғыда негіздеудің керектігін күн тәртібіне қояды. Шындығында да, кеңестік мерзімді айтпағанның өзінде жиырма жылдам уақыттан астам егемендік жағдайымызда бізде нақты тарихи деректерге сүйенген толыққанды Отан тарихы ғылымы негізделді деп айта алмаймыз.
Бүгінгі күнге дейін Отан тарихының көптеген кезеңдері мен оқиғаларына дұрыс тұжырым жасалып, баға берілмей отыр. Көптеген мыңжылдық мерзімді қамтитын тарихымыздың қаралып, зерттелмеген беттері де молшылық.
Атап айтқанда, қазақ халқының бірнеше ғасыр бойғы Ресей отарлаушыларына қарсы көтерілістерінің барша тарихы ашылған жоқ. Мысалы, Кенсары Қасымов қозғалысының Қазақстанның шығыс аймақтарына тарауына арналған ғылыми шығармалар кездеспейді. Тіпті біз әлі күнге дейін ұлтымыздың ресейлік бодандыққа қарсы наразылықтарының басталуын ХҮІІІ ғасырдың аяғынан бастаймыз. Ал, нақты деректер жергілікті қазақтардың қарсылығын ХҮІ ғасырдың соңы-ХҮІІ ғасырдың басынан, яғни орыстардың Орта жүзі руларының төл-мекені - Батыс Сібір, Алтай аймағын өзіне қарудың күшімен қосуының басталу мерзімінен көрсетеді. Жергілікті тұрғындардың осы кезеңдегі орыстық қалалар мен бекіністер салынуына наразылығы туралы тың деректер қазіргі күні ашыла түсуде.
Қазақстан тарихшыларының арасында халқымыздыің ресейлік бодандыққа өтуінің мерзіміне деген бір жүйелі тұжырым жоқ. Сол бұрынғы, 1731 жылдан бастап қазақтар Ресей империясының құрамына өз еріктерімен өте бастады деген тұжырым басшылыққа алынып келеді. Ал нақты жағдай басқаны айтады. Негізінен алғанда ХҮІ ғасырдың соңынан Ермактың негізгі тұрғындары қазақтардың Орта жүзі руларынан тұрған Батыс Сібір жерлеріне шабуылынан ресейлік отарлықтың бастау алатындығы белгілі. Көшім ханның әскерлерінің оларға қарсы азаттық соғысы біздің халқымыздың ешқашан да орыстық бодандықты еркіндікпен қабылдамағандығын айқындайтындығы анық. Ал Ермактың осы жорықтарынан кейін Батыс Сібір аймағын орыстармен алғашқы қоныстандыру, өндірістік, әскери игеру жылдам қарқынмен жүргендігі баршамызға белгілі.
Осындай әскери-өндірістік тұрғыдағы отарлау ХҮІІІ ғасырдың басындағы Петр -1 патшаның тікелей басшылығымен одан ары жалғастырылды. Атап айтқанда жоғарыдағы аталған жүзжылдықтың 20- жылдарына дейін-ақ Қазақстанның шығыс өңірін қамтыған Батыс Сібір, Алтай аймағын әскери, өнеркәсіптік жаулаудың негізі жасалынып болды. Нәтижесінде ХҮІІІ ғасырдың жиырмасыншы жылдарына дейін-ақ Ертіс өзенінің бойымен Ресей империясының негізгі әскери қамалдары салынып, аймақты әскери, өндірістік тұрғыдағы отарлау, орыс шаруаларымен қоныстандыру етек алғандығы белгілі. Міне осы мерзімде де орыс отарлаушылары жергілікті қазаққтардың табанды қарсылықтарына кездесті. Сондықтан да қазақ жерінің ресейлік бодандыққа өтуінің сипаты мен мерзімін де анық қоятын кез келген сияқты.
Жоғарыдағы айтылғандармен қатар, қазақ халқының ресей құрамындағы кезеңіндегі жергілікті қазақтар мен жерімізге келіп орналасқан орыс, т.б. халықтар өкілдері арасындағы орын алған шаруашылық, мәдени, тұрмыстық, т.б. бағыттардағы жекелеген оңды құбылыстардың маңызы мен нәтижесіне де назар аударған дұрыс болар еді деп есептейміз.
Келесі айта кететін мәселенің бірі - Қазақстан тарихының толыққандылығы әр кезеңдер көлемінде туған жерлерінен, халқының ортасынан әртүрлі жағдайларда ажырап, елімізден тысқары өмір сүріп жатқан отандастарымыздың өткенін, ондағы келелі де маңызды оқиғаларды зерттеп, біртұтас ұлт тарихының негізіне алу да қажет деп есептейміз.
Күн тәртібінде тұрған үлкен мәселенің бірі- Қазақстанның кеңестік кезеңінің тарихына жаңа көзқарасты қалыптастыруымыз қажет. Қазіргі күні отан тарихшылары тарапынан аталған кезеңге біржақты кері маңыз беру орын алып отыр. Алайда нақты деректер басқаша мағлұмат береді. Жалпы алғанда Қазақстанның тарихының кеңестік кезеңін бірнеше кезеңге бөлген жөн сияқты. Соның ішіндегі оның Лениндік кезеңіне ерекше тоқтау керек деп есептейміз. Атап айтқанда социализм ілімін алғаш рет іс жүзіне асыру мүмкіндігіне ие болған В.И.Ленин көпұлтты Ресейде оны нақтылыққа айналдырып, , социалистік ілімнің озықтығы мен өміршеңдігін дәлелдеуді, сонымен қатар оның шеңберін ұлғайтуды жоспарлады. Осы мақсатта Кеңес үкіметі азамат соғысы басталғанға дейінгі жылға толмас уақытта экономикалық, әлеуметтік дамау, білім беру, денсаулық, мәдени Ресейдің басқа аймақтарымен қатар Қазақстанда қарапайым халық мүддесіне арналған елеулі шараларды іске асырды.
Көрсетілген тұрғыдағы Лениннің атқарған қызметінің ішінде ұлт мәселесі, яғни бұрынғы Ресей империясының отарында болған халықтардың еркіндігін жариялап, олардың бостандығын жариялаудағы ісі назар аударарлық. Қазақ ұлты тарихының Лениндік кезеңі өз дамуындағы алғаш рет автономиялы тұрғыда болса да мемлекеттілігін алу, тарихи территориясын айқындаумен ерекшеленді. Пролетарлық қазақ мемлекеттігінің басқару жүйесі негізделді. Жергілікті кадрларды дайындау қолға алынды. Ұлттық мемлекет басқарушы қайраткерлері негізделді. Шаруашылықты социалистік негізде құрудың бастамасы, сауаттандыру, мәдени, әлеуметтік, шаралары қолға алынды, оның нәтижелілігіне қол жеткізілді.
Жаңа экономикалық саясат өзінің халыққа жақындығы, нәтижелілігімен ерекшеленді. Яғни осы кезеңді де ашығынан жазып, маңызын айқындау күн талабы екендігі белгілі.
Осы айтылғандардың ішіндегі ең бастысы - Қазақстан тарихы ғылымының еліміздің жас ұрпағының арасындағы тәрбиелік мәніне басты назар аударуымыз керек. Соның ішінде қазіргі және келешектегі әр қазақтың қалыптасу кезеңіннен бастап батырлық пен озық шаруашылықты негіздеген, дамыған мәдениеті болған халқымыздың белгілі бір кезеңде әлсіреп, жікке бөлінуінің салдарынан көршілерінен барынша зардап шегіп, ақыр соңында Ресейге бірнеше ғасыр көлеміндегі отарлыққа өтуінің себептерін айқындап, одан қорытынды шығара білулеріне жетісуді қамтамасыз ету Қазақстан тарихы ғылымының негізгі міндеті болып табылады.
Ұлан байтақ Отанымыздың аймақтарының тарихын зерттеуді бір жүйе мен талапқа келтіру керек деп есептейміз. Яғни, Н.Ә.Назарбаевтың атап көрсеткеніндей:"Әрбір аймақтағы, әрбір ауылдағы елді қоныстың, ауылдың, таудың, өзеннің тарихын, сол жерлердегі әдет ғұрыптарды қайта жаңғыртып, жазып алса ... Осының барлығы жиналып келгенде, біздің тарихи зердеміз болып шығады".
Қазақстанның Ұлы Отан соғысындағы нақты алған орнын да айқындау күн тәртібіне қойылып отыр. Себебі осы мерзімге дейін басқаны айтпағанда республикадан соғысқа тікелей қатысқандар саны да нақты емес. Соның ішіндегі қазақтардың үлес салмағында да ауытқушылықтар бар. Соғыста қаза тапқан майдангерлердің толық есебі де анық деп айта алмаймыз.
Қазақстанның тыл еңбеккерлерінің жеңіске қосқан үлесін де нақтылау қажет. Ерлігі ұрпағына жетпей келе жатқан жерлестеріміз де анықтала түсуде. Сондықтан да Қазақстанның Ұлы Отан соғысы кезіндегі тарихын соңғы да шын деректер арқылы зерттеу жұмыстарын одан ары жалғастыру ұрпағымыз үшін аса маңызды.
Қазақстан тарихының кезеңдерін айқындау, осы бағытта бір жүйелі пікірге келуге жетісу де қажет болып отыр.
Қазақстанның тәуелсіздік кезеңінің тағылымдық орнын баса көрсетуіміз керек. Ел өткенінің осы жарқын мерзіміндегі Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың тарихи орнын сомдап, ұрпаққа паш ету ұлттық және мемлекеттік маңызға ие болатындығы анық
Міне, сондықтан да қазіргі егемендік жағдайындағы Ұлттық тарихымыздың толық негізін жасап, оның қазіргі және болашақ ұрпаққа тағылым беретіндей нәтижелілігін қамтамасыз ету алдағы атқарылар міндеттердің маңыздысы деп есептейміз.
ИГІБАЕВ С. К.,
ӨСКЕМБАЙ Ә. А.,
ЖИРИНДИНОВА Қ. Р.
С.Аманжолов атындағы
Шығыс Қазақстан мемлекеттік
университеті, Өскемен қ.
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУДАҒЫ ЖАҢА КӨЗҚАРАС
Қазақстан Республикасының ұлттық тарихын зерделеу жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген отырысында Мемлекеттік хатшы Марат Тәжин: Нағыз ұлттық қадір-қасиет нағыз ұлттық тарихтан басталады деген еді. Шындығында да, еліміздің Отанына деген сүйіспеншілігі мол патриоттарын тәрбиелеуде елінің тарихын терең меңгерген жас ұрпақты тарихи құндылықтар негізінде оқыту маңызды шаралардың бірі болып табылады.
Тарих-ұлттың басты құндылығы. Әр ұлт өзінің өткен тарихын өшірмей, бұрмаламай шындық тұрғыда зерттеп жазып, ұрпақтан ұрпаққа аманат етіп қалдырып отыруы керек. Өйткені ұлттық тарих сол елдің ел болып әлемдік деңгейде өз орнын сақтап қалуына көмектеседі. Ұлттық тарихы жоқ халықтың болашағы да жоқ. Осы бір мағыналы мақсатты жете бағалаған Елбасы ұлт тарихын жаңғырту үшін отандық тарихшылардың алдына үлкен міндеттер жүктеп отыр. Ұлттық тарихты ұрпаққа объективті тұрғыда жеткізу үшін кеңестік тарихшылардың қолымен жазылған тарихымызды түпкілікті қайтадан талдап жазуымыз қажет. Ол үшін мектеп пен жоғары оқу орындарына арналған Қазақстан тарихын жаңа әдіснамалық негізде талдап, жазу қажет. Оны жазғанда қазіргі кездегі заманауи талаптарды ескере отырып, қазақ халқының тарихын әлемдік кеңістіктегі орнын нақты көрсете отырып, ой елегінен өткізу қажет. Мұнда отандық тарихшыларға ешнәрсеге алаңдап жалтақтаудың қажеті жоқ деп ойлаймыз. Біз тәуелсіз, құқықтық, демократиялық мемлекетте өмір сүріп отырмыз. Елбасының өзі ұлттық тарихтың объективті жазылуына барлық жағдайлар жасап отыр. Қазақстанның ұлттық тарихы - желісі үзілмей келе жатқан тарих, өйткені елімізді мекендеген халықтардың мәдениеті сабақтасып жатыр. Еуразиялық түркі тілді көшпелі тайпаларының дәстүрімен мәдениеті қазақ халқының тарихынан жалғасын тауып отыр, сайып келгенде қазақтар - еліміздің аумағындағы байырғы, жергілікті халық деген идея тарихи біліміміздің тірегі болуға тиіс. Мектепте оқытылатын Қазақстан тарихы міне, осы бағытқа негізделуі қажет.
Тарихты оқытудың басты міндеттерінің бірі - өткен тарихты сын көзімен талдай отырып, жаңа технологияларды қолдану арқылы, келешекті бағдарлайтын, шығармашылықпен іздене отырып, дұрыс қорытынды жасай алатын, тарихи деректермен өздігінше жұмыс істей білетін азаматты тәрбиелеу, тарихи дүниетанымын қалыптастыру.
Тарих ғылымындағы ежелгі көшпелі тайпаларының тарихын қазақ халқының шығу тегі - этногенезімен байланыстырған жөн. Мысалы, көптеген оқулықтарда ғұн тайпаларымен байланысты көптеген мәселелерді қазақ халқының тарихымен және мәдениетімен байланыстырмайды. Атап айтатын болсақ, ғұндардың құрамында қазақ халқының қалыптасуына тікелей қатысқан тайпалар болған: кюеше - қыпшақ, усун (үйсін), кангюй (қаңлы). Сонымен қатар, Мөде (Өгіз хан) билік еткен ғұн дәуірінде қыпшақтар болғандығын тарихи деректер де дәлелдейді. Ғұндардың көшпелі мәдениетінің белгілері қазақ халқының тұрмысы мен материалды мәдениетінде өз көрінісін тапқаны да бәрімізге белгілі.
Қазақ тарихы ұзақ уақыт бойы көшпелілер тарихы ретінде қарастырылып келді. Негізіне келсек, кейбір деректерде ҮІІ - ҮІІІ ғасырларда біздің территориямызда орталықтанған қалалық мемлекеттер болып, білім мен ғылым ошақтары болғанын білеміз. Өкінішке орай бұл деректер әліде толықтай зерттелмей, мектеп оқулықтарына енгізілмей отыр.
Түркі халықтарына тән көшпелі өркениеттің ортақ белгілерін жүйелеп, қазақ халқы мәдениетінің бұл өркениетте алатын орны мен маңызын толық айқындау қажет.
Қазіргі кезеңде қазақ қоғамындағы құлдардың шығу тегі (әскери тұтқын, сатып алу және т.б.) мәселесіне тарихшылардың назарын аударту қажет. Олардың қазақ қоғамындағы орнын анықтау үшін, кейін оларға бостандық беріліп, өз шаруашылығына ие болуы мүмкіндігі және сол рудың тең құқылы азамат ретінде қабылдануы сияқты фактілерді ескеру қажет деп ойлаймыз. Бұл жағдай қазақ қоғамындағы құлдықтың Еуропадағы құлдықтан өз ерекшелігі бар екендігін дәлелдей түседі. Себебі, қазақ халқының құлдарға адамгершілік құндылықтарға негізделген демократиялық және өркениеттілік көзқарасы ерекше назар аудартады. Сондықтан қазақ және еуропалық құлдыққа салыстырмалы талдау қажеттігі туындап отыр.
Бір өкініштісі, әлі күнге дейін қазақ хандығының құрылған кезеңін М.Х.Дулатидың еңбектеріне сүйеніп көрсетіп келеміз. Бұл дерек шындыққа жатпайтынын білсекте ұрпаққа осы датаны жаттатудан бас тартпай отырмыз.
Ресей империясының отарлау саясатына қарсы бағытталған ұлттық - азаттық көтерілістердің ғылымда тарихи толық бағасы берілмеген. ХХ ғасырдың 50-80 жылдары кеңестік тарихшылар отарлаудың мәнін анықтауда үстірт қарап, Қазақстанның Ресейге қосылуының прогрессивтілігі туралы тұжырымдаманы қолдай отырып, көптеген ұлт-азаттық көтерілістерге діни сипат берген болатын. Тіпті И.Тайманов пен М.Өтемісов бастаған тұтас ұлт - азаттық көтерілісті кейбір тарихшылар (В.П.Шахматов және т.б.) екі бөліп, екі түрлі баға беруге тырысқаны белгілі. Мұнда 1836-1837 жылдардағы кезеңге прогрессивті, 1838 жылдағы жалғасына антифеодалдық сипатқа ие емес ретінде баға берілді.
Алаш зиялыларының патшалық Ресей кезеңінің өзінде - ақ қазақ халқы үшін жерін сақтап, оны шаруашылыққа пайдалану туралы мәселелерді жан-жақты көтергендігі туралы тарихи деректер кездескенімен, оған тарихи талдау жасау мүмкіндігі әлі қолға алынбай, назардан тыс қалып отыр. Мысалы, Ә.Бөкейхановтың көзқарастары ерекше қызығушылық тудырары сөзсіз.
Тәуелсіздік алған жылдардан бері Қазақстан тарихының кеңестік кезеңдегі көлеңкелі жақтары мен ақтаңдақтары жете зерттеліп, жаңа тарихи талдаулар мен тұжырымдамалар қалыптасты. Бұл салада отандық ғалымдардың еңбегі өте жоғары болғандығы қуантарлық жағдай. Бірақ сол тарихи талдаулар мен тарихи фактілер оқулықтарда өз орнын таппаған. Мәселен, 1929-1931 жылдар аралығындағы шаруалар көтерілістері жан-жақты талданып, ғылыми айналымға тың тарихи деректер енгізілді. Осы дерекдерді бір жүйеге келтіру қажет.
Мемлекеттік хатшы М.Тажин Тарих толқынындағы халық бағдарламасында былай деген еді: Қазақстанның тарихы - біздің ортақ тарихымыз. Өткен дәуренді дәріптеудің қажеті жоқ. Баяғы бір тәртіпті аңсай бермей, жиырмасыншы ғасырдағы қиыншылыққа толы тарих туралы ашық айту керек [1, 20б.]. Бұл сөздер Қазақстанның қазіргі заман тарихының өзекті мәселелерін жан-жақты зерттеу қажеттігін көрсетеді.
Тәуелсіз мемлекетте өмір сүріп отырып, бұрмаланған тарихты ертеңгі ұрпаққа қалдырсақ, біз үшін кешірілмейтін күнә болады. Сондықтан қазіргі оқушылар мен студенттерге шынайы жазылған тарихпен сапалы білім, саналы тәрбие беру арқылы олардың нағыз патриоттық сезімі жоғары тұлға болып қалыптасуына септігімізді тигізуіміз керек.
Әдебиеттер тізімі:
1. Тажин М. Тарих толқынындағы халық. Ұлттық тарихты зерделеу туралы. - Алматы, 2013.
Қ.Қ. БАЙСАРИНА,
Семей қаласының Шәкәрім
атындағы мемлекеттік
университетінің профессоры, т.ғ.д.
ОТАН ТАРИХЫ - ТАРИХИ САНА ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ ТІРЕГІ
Қазіргі кезеңде халықтың төл тарихына деген ынтасының өсуі заңды құбылыс. Дегенмен соңғы жылдардығы өзгерістер ұлттық-мәдени сананың түлеуі тәуелсіз мемлекеттің нығая бастағанының айғағы. Отандық тарих ғылымы еліміздің тәуелсіздігімен бірге келген терең түбегейлі өзгерістер мен жаңаруларды басынан өткеруде. Оның басты көрнісі-тарих ғылымының бұрынғы идеологиялық қыспақтанарылып, төл тарихты зерттеуге бет бұрған дер едік. Ұлттық тарих тұтас ұлттық таным, төл рухани құндылықтар контексінде қарастырыла бастады.
Ел басы әр түрлі деңгейде сөйлеген сөзінде, оннан астам жарияланған еңбектерінде Тәуелсіз Қазақстанның өмір шындығына сай жаңа тарихын жазуға және сол арқылы халқымыздың жаңа тарихи санасын қалыптастыру ісіне басты назар аударуда. Ол өткен тарихын білмеген, өзінің ұлттық қасиеттерінен айырылған халық қасіретке ұшырайтындығы туралы, өзінің жақсысы мен жайсаңын сыйламайтын адам басқаларға құрмет бола алмайтындығы жөнінде терең тұжырымдар жасады.
Тарих ғылымы - ұлттың, елдің тәуелсіздігінің және тарихи сананы қалыптастырудың тірегі. Өйткені Отан тарихы - оның әлемдік қауымдастықтағы орнын айқындайтын ең негізгі фактор болып саналады. Тарихсыз қоғам, халық, мемлекет болмайтыны белгілі. Бірақ сол тарихтың ғылымға негізделіп, шынайы, түбегейлі жан-жақты зерттелмеуі тарихи сананың ұлттық рухтың әлсіреуіне әкелетініне, әсіресе өткен жырмасыншы ғасырдың ұрпақтары талай рет көз жеткізді. Ендеше отандық тарих ғылымының алдында тұрған өзекті мәселе-сол ғылымның теориялық және методологиялық ұстанымдарына сүйене отырып, іргелі зерттеулер жүргізу арқылы болашақ зиялы ұрпақты тәрбиелеу.
Төл тарихымызды танып-білудің үш құрамдас бөліктен құралатын кешенді бағыты төмендегідей:
Бірінші бағыт - Қазақстан тарихының әр түрлі деңгейдегі оқу орындарындағы оқыту дәрежесін үнемі жетілдіріп отыру.
Екінші бағыт, Отандық тарихты қолда бар құралдарды, мүмкіндіктерді пайдалана отырып, халық арасында кең насихаттау.
Үшінші бағыт - Қазақстан тарихының тереңдей зерттелуі.
Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының ортасына қарай Қазақстан Республикасында тарихи сана қалыптастырудың тұжырымдамасы дайындалып арнаулы басылымдар мен ғылыми жинақтарда жарияланды Мәселен, 1999 жылы жарық көрген Национальные истории в советском и постсоветских государствах атты еңбекті атауға болады. Бұл маңызды құжатта тәуелсіздік жағдайында еліміздегі тарихи сананың қалыптасу жағдайы, тарих ғылымының алда тұрған мәселелері тарихи білім мен ағарту ісінің келешегі айқындалды. Аталған мәселе бүгінгі күнде өз жалғасын тауып келеді. Отан тарихы, біріншіден, әлемдік тарихтың құрамдас бөлігі ретінде, екіншіден, Шығыс әлемінің құрамдас бөлігі ретінде, үшіншіден, ислам әлемінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылып, одан кейінгі кезеңдері Қазақстанның Ресей империясы мен кеңес одағының құрамындағы тарих ретінде қарастырылып, зерттелуі қажет. Осыған орай Қазақстанның тарих ғылымының алдына төмендегі міндеттер қойылды - өткен тарихты үзінділер түрінде емес, мүмкіндігінше тұтас үрдіс ретінде қарастыру; көне және орта ғасырлық тарихқа басты назар аудару; Қазақстан тарихының кеңестік кезеңін қайта қарау; қазақ диаспоралары тарихын зерттеуге басты назар аударумен қатар елімізді мекендейтін этникалық топтарына тиісті мән беру.
Сан түрлі дерек көздерін саралап, тарихтың ақиқатын аршу қаншалықты маңызды болса, оны келер ұрпаққа жеткізуде соншалық маңызды. Қоғамдық санада қалыптасқан - тарихтың өзі екшейді, өзі әділ бағасын береді дейтін ұғымдық категория бар. Бірақ ең бірінші адамдардың, қоғамның, халықтың санасына, зердесіне тікелей байданысты. Тарих - қоғамның, мемлекеттің өркениеттілігін көрсетеді. Өркениетті елдер төл тарихына құрметпен, жауапкершілікпен қарап, ерекше назар аударады. Өйткені өткен тарихын құрметтей білген ұрпақ, келер ұрпаққа өз дәуірін сыйлата білері анық.
Ендеше Отан тарихының өзекті де теориялық мәселелеріне сипаттама жасау арқылы ұлттық сана қалыптастыру . Оның міндеті алдына қойған мақсатына сәйкес еліміздің басынан өткізген жекелеген үрдістеріне байыпты талдау жасау бүгінгі күні тарих ғылымының өзекті мәселелерінің бірі болып саналады. Біз, кеңес заманында өз тарихымызды, шынайы жаза алмай, өзгелердің жазып кеткен жылнамаларына жүгінумен келдік. Бұрын өзгенің айтқанын қайталаумен болдық. Ал олар болса, біздің тарихымыздың өз мемлекетінің мүдделері тұрғысынан және өз таным-түсінігі деңгейінде жазғанына мән бермедік. Дегенмен біз, басқа елдің зерттеушілерінің пайымдауларының бәрін бірдей жоққа шығарудан аулақпыз. Кезінде Ұлы даладан шыққан айтулы тұлғалардың есімдері дәріптелмеді. Осы Ұлы даладағы өсіп-өнген халықтың тегінің тұтастығы ашылмады. Тіпті, күні кешегі кеңес үкіметі біздің бай тарихымыз туралы шынайы ақпараттар бермеді. Кеңес жылдары құрметке бөленген адамдардың өздері туралы, мәселен, Т.Бокин, А.Иманов тағдыры туралы, Ә.Жангельдиннің шынайы тарихи тұлғасы туралы мәліметтерге қанық емеспіз.
Жаңа тұжырымдама бойынша көне замандардан бергі Қазақстан тарихының дерек көздеріне жаңа көзқарас қалыптастыру қажеттілігі баса көрсетілді. Осыған орай ең алдымен, ел тарихына қатысты мұрағаттарда сақталған деректер Қазақстан Ресейдің отары болған кезде патша үкіметінің саясатына ыңғайланып топтастырылды. 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейінгі жылдары Кеңестік империяның мүддесіне сай жинақталды. Тарихи шындықты қазақ халқының ұлттық мүддесі тұрғысынан көрсететін құжаттарға көп жағдайда зерттеушілердің қолы жетпеді.
Бүгінде жаһандану процесі жүріп жатқан кезде ұлттық мүде, ұлттық тәрбие, ұлттық рухты сақтап қалу қиын екені даусыз. Сондықтан бүгінгі жоғары оқу орындарының алдындағы зор міндет жоғары білімді мамандарды даярлау. Жоғары және орта оқу орындарында оқытылатын Отан тарихының да көтеретін жүгі ауыр - деп санаймыз. Тәуелсіз еліміздің әрбір азаматы өз елінің, өз жерінің тарихын білуге міндетті. Студенттер санасында Менің елімнің тарихы - менім тарихым деген түсінік болу керек.
Осы маңызды мәселелердің іске асуында тарихи сананың орны ерекше. Жалпы тарихи сана-қоғамдық сананың ерекше түрі., тарих үрдістің рухани жағы және нақты іс-әрекеттерден туындайтын категория болып табылады.
Кезінде Қазақстан оқу орындарында төл тарихтың мүлде оқытылмауы-отандық тарих бойынша жаппай рухани жұтаңдықты қалыптастырды. Бүгінгі қоғамдағы кейбір келеңсіз көрністердің сол кезде бастау алмағанына кім кепіл. Мәселен тарихи сананың ұлттық танымның тұтастығынан айырылуын алайық. Қазақстанға кеңестік құрлыс құлағаннан кейін қаптап кеткен діни секталарға азаматтарымыз, оның ішінде кейбір қазақ жастарының оп-оңай енуі бұған мысал бола алады. Сонау патша өкіметінің отаршылдық, орыстандыру және шоқындыру саясатының кезінде де діни қыспақтың осы ауыр түріне шыдаған қазақ халқының беріктігін немен түсіндіруге болады. Әрине бүгінгі ата-баба жолынан адасқан қазақтың немесе қазақстандықтардың бұл қадамдарын әлеуметтік мәселелермен түсіндіруге болатын шығар. Бірақ азаматтарымыздың арасында халқының өткен бай тарихына мән бермейтің, содан барып, ата-баба рухын қадірлемейтін, өздерін солардың жолын жалғастырушы ретінде сезінбейтін топтың кездесетіні анық.
Елінің, халқының өткенін анық білетін, рухани дүниесі бай азаматтарды қалыптастыру бүгінгі күннің талабы және ондай азамат ел тірегі болмақ. Бүгінгі таңда азаматтарда тарихи сананы қалыптастыру қоғамның сұранысынан туындап отыр. Оған жаңа үрдістердің қалыптасуы, көп ұлттылық тағы басқалар жатады. Азаматтарымызда кең тарихи сананы қалыптастыруға мемлекет тарапынан ерекше көңіл бөлініп отыр. Қазақстан тарихының әр түрлі деңгейдегі оқу орындарындағы оқыту дәрежесін үнемі жетілдіріп отыру осыған дәлел болады.
Қазіргі таңда оқылатын пәндерде жастардың болашағы, алатын мамандығына қарай бағытталуына, яғни мақсатты білім беру ісіне ерекше назар аударылуда. Сондай-ақ жеке тұлға қалыптастыру білім мен тәрбие берудегі мемлекеттік істің ең маңыздысы болып отыр. Мақсатты білім беру, белгілі бір кәсіптің маманы ретінде даярлау жеке тұлға дамуын және зиялы азаматтар қалыптастыратын мәселелер.
Отан тарихынан болашақ маман өткен тарихымыздың мол деректерін ала отырып, оның тәжірибесін болашаққа бағдар етіп ұстанады, өзіндік ойлау жүйесі бар зиялы азаматтардың қатарын үнемі толықтырып отырады. Сондықтан Отан тарихын оқытуды жетілдіру үшін қажетті шаралар үнемі іске асырылып отыруы тиіс. Оқулықтарға енгізілген тарихи оқиғалардың әлі де болса саралап, екшеп алатын тұстары көп. Бізде идеологиялық қағидалар басым оқулықтар бар, деректер жинағына ұқсайтын, айтатын ойы жеткіліксіз оқулықтар да жоқ емес. Ал мұндай оқулықтар ұлттық мүдде тұрғысына сай емес.
Қазақ тарихының жарқын беттері аз емес, біздің ата-бабаларымыздың жалпы адамзаттық өркениетке қосқан үлесі қомақты. Солардың ішінен мектеп. Орта және жоғары оқу орындарына арналған оқулықтарға енгізілуге тиісті материалдарды іріктеуге мұқият қараған дұрыс деп ойлаймыз. Зерттеуші айғақты саралай отырып, қоғамның бұдан былай өткенде орын алған келеңсіздерді қайталамай алға басуын қамтамасыз ететін тұжырымдарды қорытып шығаруға міндетті. Ал мектепте оқылатын тарихтың міндеті мүлдем басқаша, тарихтың жарқын беттерін, халықтыңрухы өрлеп тұрған тұстарын, адамзат өркениетіне қосқан қомақты үлесін сипаттауға мейлінше көп орын бере отырып, жастарды отаншылдыққа тәрбиелеу қажет. Ал тарихи дағдарыстар, әлеуметтік катаклизмдер, тоқыраулық жағдайлар логикалық мөлшерлермен беріліп, олардың пайда болу себептері дәлелді баяндалуы керек. Сонымен бірге олардың көрнісі сол кездегі тарихи дамудың баламалы жолы болғаны тарихтан сабақ алу мақсатында алға тартылуы жөн.
Қай мамандықта болмасын, студентті қазақ елінің, жерінің тарихына, тұрмыс-салтына, әдет-ғұрпына, мәдениетіне байланысты тәрбиелеу әр оқытушының көкейінде болуға тиісті нәресе. Отандық тарих пәнін оқытуда қойылатын ең басты талаптар сабақтың пәндік және саяси дәрежесінің жоғары болуы, баянды түбегейлі білім беру үшін жастардың танымдық қабілетін дамытатын әдіс-тәсілдерді үнемі қолданып отыру, танымдық қабілетті жан-жақты дамыту үшін білуге құштарлық сезімін ояту, жаңаны түсіндіру, тарихи тақырыптың рухани тәрбие беру мүмкіндіктерін толық пайдалану қажет.
Отандық тарихты оқып-үйренуге деген ынтаны дамыту, оны меңгеру үстінде жалпы пәнге деген жауапкершілік пен қызығушылықты арттыра отырып, пәнді меңгеру тәсілдерін, оқу қызметі тәсілдерін қалыптастырамыз. Халқымыздың ұлттық үлгісін бойына сіңірген қоғамның болашақ зиялы азаматтарын тәрбиелеуге ат салысамыз. Әрбір студент Қазақстан тарихы пәнін оқып үйренудің қоғам үшін де, өзінің жеке басы үшін де қажет екенін түсінуі тиіс. Әсіресе бұл пәннің бүкіл адам баласы басынан кешкен тарихты таныстырып қана қоймай, адамзаттың ілгері дамуы үшін, келешекті болжау үшін аса қажет екенін ескерткен жөн. Тарих ерекше пән, оны жақсы білген адам, барлық пәннен хабардар болады, өйткені ол барлық негізгі ғылымдардың да тарихын оқытып үйретеді.
Еліміздің бай тарихымен танысу болашақ зиялы қауымды рухани деңгейде өсіріп қана қоймайды, сонымен бірге өткендегіден үйренуге негіз жасайды. Ең бастысы отан сүйгіштік қатынастарды қалыптастырады.
Болашақ зиялы азаматтарды тәрбиелеу үшін Қазақстан тарихын тереңдете оқыту арқылы танымдық белсенділіктері мен шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал жасауға болады. Ол үшін студенттердің ғылыми қоғамдарын ұйымдастыру және республикалық ғылыми жарыстарға белсене қатынасуына мүмкіндіктер жасауға тиіспіз. Білім мен тәрбие бере отырып жеке тұлғаны қалыптастыруды басты бағыт ретінде ұстану қажет.
Қазақстан тарихы пәнінің тарихи сананы қалыптастырудағы негізгі бағыттары:
1. Болашақ жас маман ретінде студенттердің жеке дамуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің ашылуына тиімді жағдай жасау.
2. Студенттердің Отан тарихына деген ынтасы, қабілетін зерттеу, бағдар беру.
3. Ұлттық санасын қалыптастыра отырып, өз ойын еркін жеткізуге мүмкіндік жасау.
4. Өздік ғылыми ізденістеріне бағыт беру.
5. Білім беру, жан-жақты дамыту, тәрбиелеудің бір тұтастығын қалыптастыру.
Қоғамдық қатынастар мен саяси-экономикалық саладағы өзгерістер тәуелсіз елдің білімді ұрпағын қайта тәрбиелеу қажеттілігін туындатады. Әрбір күн өзгеріске толы бүгінгі жауапты кезеңде замана көшінен қалып қоймай, болашақ мамандардың бүгінгі өмірге байланысты талабы да жоғарлай береді. Болашақ ел тағдыры да осы жастардың қолында. Халқымыздың сан ғасырлық тарихын өмір шындығына сай зерттеу мен насихаттау және жастардың тарихи санасын қалыптастыру ұлттық рухты әспеттеуге, тәуелсіз отанымыздың нағыз патриоттарын тәрбиелеуге қызмет етпек.
Осы ойымызды мына пікірімен тұжырымдауға болады: Ұлттық сананы қалыптастыру үшін Ұлы дала тарихын ұрпақ санасына тірілту керек, сонда ғана біз мақсатымызға жетеміз.
Ж.С. АУБАКИРОВА,
к.и.н., доцент ВКГТУ им.Д.Серикбаева,
Панковская Г.И. к.и.н., доцент
ИСТОРИЯ КАЗАХСТАНА: ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАТИВНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ
В статье Социальная модернизация Казахстана: Двадцать шагов к Обществу Всеобщего Труда Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев поручил Министерству образования и науки республики осуществить меры по изменению содержания и формата преподавания истории Казахстана в учебных заведениях. По мнению главы государства, весь учебно-воспитательный процесс базируется на устаревших методиках. Такая важная составляющая учебно-воспитательного процесса, как исторические знания, абсолютно не настроена на решение задач становления личности, гражданина и патриота. Реальность такова, что учащиеся считают предмет истории Казахстана скучным, не интересным, запутанным [1].
Одним из главных направлений Концепции образования РК является приобщение к познанию и осмыслению основных исторических процессов и событий истории Казахстана, которые играют важную роль в процессе духовно-нравственного воспитания молодых специалистов. История Казахстана является действенным фактором формирования мировоззрения студенчества. Условие его выработки - обогащение теоретическими знаниями. В свою очередь, мировоззренческий аспект составляет сердцевину всей системы воспитания гражданина Казахстана. Этот сложный процесс обусловлен тем, что идейная направленность воспитания представляет собой ядро самой структуры личности, ее духовный мир, сознание и повседневную деятельность. Мировоззренческими являются знания, отражающие коренные процессы и важнейшие моменты жизни общественности и способствующие правильному пониманию своеобразия социальной жизни в целом[2].
Для формирования высокого познавательного интереса к истории Казахстана, мировоззренческих позиций, мотивации обучающихся необходимо применение современныхпедагогических технологий, массовую разработку и внедрение которых исследователи этой проблемы относят к середине 50-х годовХХ в. связывают с возникновением технологического подхода к построению обучения вначале в американской, а затем и в европейской школах.В педагогику это понятие пришло из сферыпроизводства и стало заменять привычное понятие "методика". Само слово "технология" имеет греческие корни и в переводе означает науку, совокупность методов и приемов обработки или переработки сырья, материалов, полуфабрикатов, изделий и преобразования их в предметы потребления[3].
Вообще словосочетание "педагогическая технология" является неточным переводом с английского educationaltechnology - "образовательная технология". Возможно, эти понятия можно рассматривать и как синонимы.
В этом технологическом процессе современный преподаватель в отличие от традиционного представления уже не рассматривается как простой источникинформации, а занимает новую педагогическую позицию преподавателя-управленца. Для реализации этой позиции необходимо овладение новыми информационно-коммуникативными технологиями, что и является одной из задач модернизации современного гуманитарного образования.
С помощью сетевых средств информационно-коммуникативных технологий становится возможным широкий доступ к учебно-методической и научной информации; организация оперативной консультационной помощи; моделирование научно-исследовательской деятельности обучающихся; проведение виртуальных учебных занятий (семинаров, лекций) в on-line и of-line режимах времени.
Основным результатом деятельности в изучении дисциплины история Казахстана должна стать не система знаний, умений и навыков сама по себе, а набор ключевых компетенцийв интеллектуальной, гражданско-правовой, коммуникационной, информационной и прочих сферах.
В этом случае рассмотрим результаты изучения дисциплины история Казахстана:
Обучающиеся должны знать:
- концептуальные подходы в изучении истории Казахстана, принципы и методы исторической науки Казахстана;
- исторические события, явления, факты, процессы, исторические законы, закономерности и особенности исторического развития Казахстана в хронологической последовательности;
-новейшую историю Республики Казахстанкак независимого государства.
-систему основных понятий и категорий по курсу история Казахстана.
Обучающиеся должны овладеть навыками:
- самостоятельной работы с учебной и научной литературой, веб-ресурсами, интернет-источниками по истории Казахстана;
-анализа, сравнения, обобщения, интерпретации исторических фактов;
- формирования собственных выводов и самостоятельных суждений;
- использования понятийно-категориального аппарата при изучении конкретной исторической ситуации;
-работы с историческими картами, в том числе, навыками работы компьютерного картографирования.
Ключевыми компетенциями обучающегося являются:
-овладение системой знаний по истории Казахстана с древнейших времен и до наших дней и особенно осмысление двух десятилетий новейшей истории нашей страны[4].
-на основе изучения исторической литературы, исторических источников анализировать, сопоставлять, интерпретировать исторические факты, события, высказывать собственные суждения;
-способность использования исторического опыта, знаний и навыков самостоятельного мышления в современной, реальной практической деятельности;
- компетенция социального наследования, т.е. хранение и передача исторической памяти и опыта позитивной жизнедеятельности от старших генераций к младшим с проецированием аккумулированного и консервированного социального опыта на будущее;
- способность формирования гуманистических гражданских качеств казахстанского патриотизма, интернационализма, формированием способности постоянного самообразования, как основы непрерывной подготовки в профессиональном плане, достижения успеха в личной и общественной жизни.
Для достижения данных компетенций применяются следующие информационно-коммуникативные технологии:
* предоставление электронных учебников, CD-ROM- учебников и справочников;
* пересылка изучаемых материалов по компьютерным телекоммуникациям;
* дискуссии и семинары, проводимые через компьютерные телекоммуникации;
* трансляция учебных программ по национальной и региональным телевизионным и радиостанциям, кабельному телевидению;
* голосовая почта;
* двусторонние видеотелеконференции;
* односторонняя видеотрансляция с обратной связью по телефону;
* электронные (компьютерные) образовательные ресурсы.
* наиболее доступным средством для создания собственных обучающих продуктов является программа PowerPoint для подготовки презентаций.
* доступ к электронным библиотекам и базам данных, содержащим огромное количество разнообразной информации.
Какие возможности даютобучающимсядистанционные образовательные технологии?
- доступ к качественному контенту изучаемых дисциплин, включающему полный курс видео, аудио, on-line-лекций, разработанных учеными Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья. Это могут быть не только и свои лекции;
- быстрая доставка информационного объема материала обучаемому;
- большие возможности самостоятельной работы в усвоении необходимого материала.
- самоконтроль знаний, оценку знаний и навыков обучаемого преподавателем.
Классификация средств ИКТ по области методического назначения[5]:
Информационно-коммуникативные технологии нашли широкое применение в организации учебного процесса с применением ДОТ.
Концепция, политика и программа организации ДОТ в ВКГТУ им.Д.Серикбаева базируются на эффективном и качественном обеспечении быстрорастущих потребностей пользователей в доступе ккачественным образовательным услугам; полноценном удовлетворении ихобразовательных потребностей вне зависимости от места проживания, социального положения,возраста, состояния здоровья и других обстоятельств жизни. Развитие коммуникационного потенциала при помощи новых ИКТпозволит создать непрерывное, опережающее и открытое образование, способное интегрироватьсяв мировое образовательное пространство [6].
6. Инновационные образовательные технологии в высшей школе
К.и.н., и.о. доцента кафедры истории и географии Абенова Г.А.,
Доцент кафедры истории и географии Байпеисова Г. М.,
Казахский гуманитарно-юридический инновационный университет
К системе образования в современных условиях выдвигаются весьма высокие требования: она должна готовить специалистов к жизни и деятельности в широком, динамичном, быстро меняющемся мире, где перед человеком постоянно возникают нестандартные задачи, решение которых предполагает наличие умений и навыков строить и анализировать собственные действия.
Для современного Казахстана, переосмысливающего свое место в мировом пространстве, выбор в пользу общества, основанного на знаниях, отвечает реалиям ХХI века.
В силу исключительной важности исторической науки, роли истории в воспитании у молодежи чувства патриотизма, гражданственности, любви к Родине, формировании национальной идентичности, государство уже предприняло в этом направлении конкретные меры. Поставлены такие принципиальные вопросы, как всестороннее осмысление исторического прошлого Казахстана, так и современной истории, обоснована необходимость формирования современной концепции научной и учебной дисциплины истории ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz