Химия сабақтарында ойын әдістері арқылы қатысушылардың танымдық қызметтерін оңтайландыру
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1 ОҚЫТУ ПРОЦЕСІ 6
1.1 Оқыту процесіндегі ойнау қызметі 6
1.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны 8
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері 8
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері 9
1.5 Оқыту әдісі ретіндегі ойын технологиялары 12
1.6 Іскерлік оқу ойындарын пайдалану мүмкіндіктері мен әртүрлілігі 17
1.7 Химия сабақтарында ойын әдістері арқылы қатысушылардың танымдық қызметтерін оңтайландыру 21
2 ОРТА МЕКТЕПТЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯДАН САБАҚ БЕРУ 27
ЖҮЙЕСІ 27
2.1 10-сыныпта химия сабақтарын тақырыптық жоспарлануы 27
және бағдарламасы (негізгі деңгей) 27
2.2 10-сыныпта химия сабақтарында тақырыптық жоспарлау мен бағадрламасы (бейінді деңгей) 30
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ 37
3.1 Әдістемелік әзірлеулер 37
3.2 Сөйлемді аяқтаңыз бақылау тапсырмаларының тізімі 45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
КІРІСПЕ
Тартыспен түскен,
бейнетпен келген жақсылық
қана - шын мәнінде қымбат табыс.
М.Әуезов
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі өмірде, әсіресе, адамның өндірісінде химия ерекше маңызға ие. Сонымен қатар, қоғамда ақпараттық көздердің артуы, оқу пәндерінің үздіксіз жаңаруы, мектепте Хемофобияның өсуі тіпті студенттердің химиядан пайыздық көрсеткішінің төмендеуі фактісіне әкелді. Демек - олардың оқуға келмеуі тұтастай білім беруде ғылыми мәтіндерді, химиялық мазмұны мен дағдыларын қабылдай алмауынан. Бұл пән бойынша үміткерлер туралы нашар білімдерге және оны мектепте оқуға төмен мотивацияға әкелді.
Осыған байланысты, оқушылардың ойлау әрекетін ынталандыратын, олардың танымдық белсенділігін дамытатын, химиялық білімдерін іс жүзінде пайдалануға үйрететін химияның оқыту нысандары мен әдістерін жетілдіру өзекті болып отыр.
Осы проблемаларды шешуде, пәрменді оқыту құралы ретінде ықпал ететін сабақтарды ойын түрінде ұйымдастыру формалары өз орнын таба алады. Ойын атмосферасы балалардың өзіне білдірмей, белсенді қызметке тартылатындай жағдай жасайды, нақты білім қоры болған кезде ұта алатынын түсіне бастайды. Сонымен қатар, ойын түрінде өткізілетін сабақ оқушы мен мұғалімнің ұжымдық ынтымақтастығын көздейді. Топтарды құру кезінде оқушылардың білім деңгейі, олардың мүдделерінің бағыты, психологиялық үйлесімділігі ескеріледі. Оқушы толық өз білімін тек басқа балалармен ынтымақтаса отырғанда ғана, өзіне жүктелген тапсырманы меңгере алады, сонда ғана ол ұжымдық еңбектің қажетті біліктері мен дағдыларын игеріп алады. Осы негізде қажетті адамгершілік қасиеттердің қалыптасуы жүреді.
Дидактикалық ойындар саласындағы ауқымды жұмыстар санына қарамастан, оларды оқыту мүмкіндіктері, оқуды пайдаланудың өнімді салалары және оларды оқу тәжірибесінде қолдану принциптері туралы жеткілікті ақпарат жоқ. Сондықтан заманауи ғылыми-педагогикалық құралдар базасында ойын түрінде оқытудың дидактикалық мүмкіндіктерін анықтау міндеті теориялық және тәжірибелік жағынан да өзекті болып отыр.
Зерттеу объектісі - орта мектепте органикалық химияны оқытуды ұйымдастыру ойындары.
Зерттеу нысанасы - химияны зерделеу кезінде мектеп оқушыларының танымдық белсенділігіне ойынның ықпал етуі.
Зерттеу мақсаты - органикалық химияны зерделеу кезінде оқушылардың танымдық қызметін жандандыруға бағытталған ойындардың табысты қолданылу факторларын және педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеу болжамы:
- егер орта мектепте органикалық химияны оқыту кезінде оқу процесінің кейбір нысандарында ойындар пайдаланылса, онда бұл оқушылардың танымдық қызметке белсенділігін және химияны игеру деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу мақсаты мен болжамды тексеруге қол жеткізу үшін мынадай міндеттер қойылды:
а) Әдеби көздерінің талдауын жүргізу және органикалық химияны оқыту кезінде оқу процесіндегі ойындық оқыту әдістерінің ұтымды орнын анықтау;
б) ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамаларын анықтау;
в) сабақ ұйымдастырудың ойын формаларына назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірлеу;
г) ойындардың оқу процесінде қолданылу тиімділігіне эксперименттік зерттеу жүргізу.
1-тарау. Заманауи мектепте оқытудың ойын әдістері
Ойын - бұл өзін-өзі қоғамнан,
өзін адамзаттан, өзін Ғаламнан табу мүмкіндігі
Я. Корчак.
Педагогикалық үдеріс - бұл бір жоспар бойынша педагогтік және оқушы ұжымымен жүргізілетін, сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмысының тағайындалған сабақтар жиынтығы. Оқытуда негізінен, сабақ-семинарлар, практикалық және зертханалық жұмыстар қолданылады, онда әр түрлі әдістер мен құралдар пайдаланылады.
Сабақтарда ақыл-ой жүктемесін ұлғайту оқушылардың оқытылатын материалға қызығушылығын және олардың бүкіл сабақ бойы белсенділігін қалай қолдау керектігін ойлануға мәжбүрлейді. Оқушылардың ойын жандандыратын, оларды өз бетінше білім алуға ынталандыратын тиімді оқыту әдістерін және осындай әдістемелік тәсілдерін іздеуге тура келеді. Сабақтарда оқушының белсенді және қызыға жұмыс істеуін ойластыру керек, ізденгіштік пен терең танымдық қызығушылық пайда болу және даму үшін мұны ақырғы нүкте ретінде пайдалану керек.
Бұл жерде дидактикалық ойындар да маңызды рөл атқарады. Ойын-шығармашылық, ойын-еңбек. Ойын процесінде балалардың көңіл бөліп, өз бетінше ойлау әдеті өндіріледі, назарын дамытады, білімге ұмтылдырады. [1,2].
Өз көмегімен сол немесе өзге зерделі тапсырманы шешетін, әр түрлі ойын әрекеттері балалардың оқу пәніне қызығушылығын оятады және күшейтеді.
"Қызықтылық" терминін кеңінен түсіну сонау Н.И. Лобачевскийден бері келеді, ол қызықтылық - назарды қозғауға және қолдауға қажетті құрал, онсыз оқытушылық табысты болмайды деп санады. Заманауи дидактика, сабақтағы оқытудың ойын түрлеріне мән бере отырып, ондағы педагог пен оқушының өзара ic-қимылын тиімді ұйымдастыру, олардың өздеріне тән жарыс, шынайы мүдде элементтерімен өнімді қатынасу формасының мүмкіндігін әділ қарастырады.
Профессор С.А. Шмаков Оқушылардың ойындары -мәдениет феномені (1994 жыл) атты өзінің жұмысында педагогтардың алдына міндет қояды: ойын арқылы білім беру жүйесін, барлық оқу пәндері бойынша, соның ішінде химия пәнінен ойындардың бағдарламасын жасау. Оқытушы қаншалықты жақсы дайын болса да, ол пәнді қалай меңгерсе де, бәрібір оқушылар оның орнына өздері дүниені танып, өзара оқып-үйренетін жақсы ойынды артық санайтынын тәжірибе көрсетіп отыр. Олар ересек тәлімгердің ақпаратын қуана-қуана қабылдайды және меңгереді, бірақ педагог міндетті түрде сол ойынның қатысушысы, яғни, жарамды ақпарат тасушы ретінде ойнауды үйренуге тиіс [3].
1 ОҚЫТУ ПРОЦЕСІ
1.1 Оқыту процесіндегі ойнау қызметі
Ойын ең оңай әрекет түрі, қоршаған әлемнен алынған әсерлерді қайта өңдеу тәсілі. Ойында оқушының ойлау және қиялдау ерекшеліктері, оның қарым-қатынас қажеттілігін дамытатын қызбалығы, белсенділігі айқын білінеді. Қызықты ойын баланың ақыл-ой белсенділігін арттырады, және ол әдеттегі сабаққа қарағанда, ең қиын тапсырманы шеше алады. Бірақ бұл сабақтардың тек ойын түрінде өтуі тиіс дегенді білдірмейді. Ойын бұл - тек әдістердің бірі, және ол тек басқалармен ұштастырылғанда жақсы нәтижелер береді: байқаулармен, әңгімелесумен, өзіндік жұмыспен. Ойнай отырып, балалар өз білімдері мен іскерліктерін тәжірибеде қолдануды, оларды әр түрлі жағдайларда пайдалануды үйренеді. Ойын - бұл өзіндік іс-қимыл, балалар онда құрдастарымен қарым-қатынасқа енеді. Оларды ортақ мақсат, соған қол жеткізудегі бірлескен күш-жігер, ортақ уайым біріктіреді. Ойын күйзелісі баланың санасында терең із қалдырады және ізгі сезімдерді, асыл талпыныстарды, ұжымдық өмір дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Ойын үлкен маңызға ие, оның сабақтардағы оқулармен, күнделікті өмірдегі байқаулармен тығыз байланысы бар. Ол ойын тапсырмаларын дербес шешуді, ойдағыны жүзеге асырудың үздік тәсілін табуды, өз білімдерін пайдалануды, оларды сөзбен білдіруді үйретеді. Ойын көбінесе жаңа білімдерді хабарлау үшін, ой-өрісті кеңейту үшін себеп болып табылады [4].
Осылайша, ойын әрекеті оқыту процесінің өзекті мәселесі болып табылады.
Ойынға таза білім мен тәрбие сынды әр түрлі саналуан функцияларды қоса жазады, сондықтан оқушының дамуына ойынның әсерін барынша нақты анықтау және оның білім беру мен тәрбиелеу жүйесіндегі орнын табу қажеттілігі туындайды. Көбінесе ойын барысында дамитын немесе басқа да қызмет түрлерінде тек шектеулі әсер алатын оқушының психикалық дамуы мен жеке тұлғасының қалыптасуы жақтарын неғұрлым дәл анықтау.
Психикалық дамуы мен жеке тұлғасының қалыптасуы үшін ойынның маңыздылығын зерттеу өте қиын. Мұнда таза эксперимент мүмкін емес, өйткені балалардың өмірінен ойын әрекетін алып тастауға және бұл ретте даму процесінің қалай жүретінін қарауға болмайды. Баланың себептік - қажеттілік саласы үшін ойынның мәні ең бастысы болып табылады. Д.Б. Элькониннің жұмыстарына сәйкес, себептер мен қажеттіліктер мәселесі алғашқы жоспарда тұр. Себептерін көрсету жеткіліксіз болып табылады, себептері ықпал етуі мүмкін сол психикалық тетікті табу қажет [5,6].
Ойынның тату ұжымды қалыптастыру үшін де, дербестікті қалыптастыру үшін де және еңбекке оң көзқарасты қалыптастыру үшін де мәні зор. Барлық осы тәрбиелік әсерлер баланың психикалық дамуына, оның жеке басының қалыптасуына ықпал етуші болып тіреледі. Ойын процесі ойын процесінің белсенді қатысушысының сапасын қалыптастыруға, табу және шешім қабылдауды үйренуге, басқа жағдайлар мен ситуацияда табылуы мүмкін қабілеттерді дамытуға, саналылықты, мінез-құлық бірегейлігін үйренуге, ойында берілген шарттарға бейімделе білуге мүмкіндік береді. Қарым-қатынас жасай білуді, қарым-қатынас орнатуды, серіктестермен қарым-қатынас жасаудан рахат алуды үйрену, оқушылар үшін ерекше қызықты орта құруды үйрену. Ойын нысандары негізгі және жоғары мектептерде де қолданылуы, сонымен қатар дәстүрлі емес сабақтарды жүргізу кезінде пайдаланылуы мүмкін. Оқушылардың танымдық белсенділігінің және дербестігінің дамуына ойындардың оңды әсер еткені жалпыға танылғанымен, олар пәндерді оқыту әдістемелерінен әлі де жеткілікті түрде терең және түпкілікті шешім таба алмады.
Ойын түрлерімен оқыту технологиясы үйренушілерге, өзінің оқу-жаттығу себептерін, ойын мен өмірдегі өз мінез-құлқын сезінуді үйрету үшін бағытталған. Өзінің, әдетте қалыпты жағдайда терең жасырылған дербес қызметінің мақсаттары мен бағдарламаларын қалыптастыру және оның алдағы нәтижелерін болжау үшін [7].
Ойын қызметінің төрт ұйымдық нысанын бөліп көрсетуге болады: жекелік, жұптық, топтық, жалғыздық, ұжымдық, көпшілік.
* Жекелік нысандарға бір адамның өз-өзімен немесе түрлі заттармен және белгілермен ойынын жатқызуға болады.
* Жалғыздық нысан - бұл өздері қойған белгілі мақсатқа қол жеткізу нәтижелерінен тікелей және кері байланысы бар имитациялық модельдер жүйесіндегі бір ойыншының қызметі.
* Жұптық нысан - бұл бір адамның басқа адаммен, әдетте жарыс немесе бақталастық жағдайындағы ойыны.
* Топтық нысан - бұл жарысу жағдайында бір мақсатты көздейтін үш немесе одан да көп қарсыластардың ойыны.
* Ұжымдық нысан - жекелеген ойыншылар арасындағы жарысты қарсылас командалар алмастыратын топтық ойын.
* Көпшілік ойын нысаны бір мезгілде көп адам көздейтін, ортақ мақсаттан тікелей және кері байланысы бар таралымдық жеке ойын.
Оқу ойындарының технологиясы педагогикалық теорияны іc жүзінде жүзеге асыру мен алдын ала көзделген нәтижелерді педагогикалық процесте алу болып табылады. Ойын технологиясы педагогикалық идеяларды, қағидаттарды, ұғымдарды, ережелерді кеңінен қолдану базасында негізделген және нақтыланған. Ойын технологиясының спецификалық және тікелей мақсаты - ойнаушы оқушының тұлғасын дамытуға кенеттен бағыттау болып табылады. Бұл білім берудегі инновациялық процестер тұжырымдамаларының, білім берудегі алдын ала жобаланған процестердің практикада жүйелі және дәйекті жүзеге асуы. Әлемде тұлға мен қоғамның жоғары мәні бар құндылықтары ретінде танылған сол идеялардың негізінде алдын-ала жобаланған процестердің іске асуы. Бұл оқу ойыны дербестік немесе қарсыласпен жарысу жағдайында бірегей жаңалық, пайдалылық пен маңыздылық элементтері бар терең жеке деңгейдегі нақты адам қызметінің шығармашылық қайталауы екенін атап өту қажет. Ойын процесінде мұғалімнің талабы бойынша емес, ойын жағдайындағы сұраныстар бойынша ассоциативтік, механикалық, көру және басқа да жад түрлері іске қосылады. Ойында - жарыста жеңіске жету үшін қысқа уақыт аралығында көп нәрсені еске түсіру, ұғыну керек. Басқа сөзбен айтқанда, ойын сабақтағы кешенді ақпарат тасушы болып табылады [8-11].
Педагогикалық аксиома ереже болып табылады, соған сәйкес тек оқушылардың қарым-қатынаста шынайы еркіндік көрсетуі ғана олардың зияткерлік қабілетін, дербестігі мен белсенділігін, іскерлігі мен жауапкершілігін дамытуға алып келуі мүмкін. Өздеріне игеру обьектісі ретінде ұсынылғанын түсініп және тексеріп ғана қоймай, іс жүзінде де олардың жетістіктері өздігінен дамуда, бастапқы дәрежедегі маман ретінде олардың тағдыры олардың өз күш-жігеріне және шешімдеріне байланысты екендігіне көз жеткізетіндей қызметке тартады.
1.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны
Ойын практикалық қызметті ығыстырмай-ақ, уақыттың 15 бөлігін алады. Оқушыны оқыту оның көру органдарына әсер ету арқылы жүреді: тәжірибелер көрсету, материалды оқу (жадыда көргеннің 50%-ы, оқылғанның 30% қалады), есту органына - мұғалімнің монологі, мұғаліммен, сыныптастарымен диалог (жадыда естігеннің 10% қалады), оқушының өзінің тәжірибелік қызметі, өзіндік жұмысы (жадыда өзі істегеннің 90% -ы қалады). Қажет материалды жаттап алу үшін оқушыны не мәжбүрлеуге, не қызықтыруға болады. Ойын барлық қатысушылардың өздері қабілетті шамада қатысуын болжайды. Ойында оқу материалы ақпарат қабылдайтын барлық органдар арқылы сіңіріледі, әрі бұл еркін, өздігінен жасалады, бұл ретте оқушының қызметі шығармашылық сипатқа ие болады. Сабақта оқушылар қызметінің 100% жандандырылуы жүреді. Әрі интеллектуалды дамыған балалар командалық ойында қалыс қалғандарға үйрете отырып, оқ бойы озық жүреді. Жасөспірім үшін мұғалімнің сөзіне қарағанда құрдастың сөзі көбірек салмақты болатыны белгілі. Жұмыстағы бәсекелестік, пікір алысу мүмкіндігі, өткір уақыт тапшылығы - барлық осы ойын элементтері оқушылардың оқу қызметін жандандырады, пәнге қызығушылығын қалыптастырады.
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері
1. Жаңа материалды зерделеу, дағдылар мен машықтарды қалыптастыру, білімді қорыту және бақылау.
2. Оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін ашу.
3. Ұжымдықты тәрбиелеу және қиын проблемаларды шешуде өзара көмек.
4. Өзара оқыту. Көптеген ойындар кеңесші процесті болжайды. Күшті және әлсіз оқушылар жинақталған топта ақпаратпен және дағдыларымен өзара байыту процесі жүріп жатыр.
5. Бір-біріне жанашырлық сезімін тәрбиелеу.
6. Тәжірибелік дағдыларын қалыптастыру.
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері
Ойындар қызметінің нысаны бойынша жеке, жұптық, топтық, жалпы сыныптық деп бөлуге болады.
Білім беру міндеттері бойынша жаңа материалды зерттейтін, іскерліктер мен дағдыларды, жалпылама сипаттағы көптеген ойындарды, білімнің қайталауын және бақылауын қалыптастыратын ойындарға бөлуге болады.
Түрлері бойынша: танымдық, рөлдік, іскерлік, кешенді.
Өткізу нысаны бойынша: ойындар - аукциондар, қорғаныстар. Стансалар бойынша саяхат, баспасөз - конференциялар, ойындар - зерттеулер [12,13].
Соңғы уақытта оқытудың электрондық тестілік және компьютерлік ойын түріне үлкен мән беріліп жүр. Тестілеу жаппай білім тексеру нысанына айналды, және бұл жерде ойын нысаны қолданылады. 7-ден 11-сыныпқа дейін ойындардың күрделілігі өседі.
Ойындар өлшемдері.
1. Ойын бір сабаққа есептелуі тиіс.
2. Ойын олардың ережесін түсіну үшін өте қиын болмауы тиіс.
3. Ойын моральдық ескірмеуі тиіс.
4. Ойын барлық оқушыны қамтитындай бұқаралық болуы тиіс.
5. Бағалар оңай қойылуы керек, оқушылар қорытынды бағаның қалай қойылғанын түсінуі тиіс.
6. Ойынға қызығушылықты қолдау үшін ол ырғақты болуы тиіс.
Оқушылардың ойын процесінде пайда болатын оң эмоциялары, олардың артық жүктелуінің алдын алуға ықпал етеді, қатынастық және зияткерлік дағдылардың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Ойын тапсырылған іс үшін жауапкершілікті тәрбиелеуде, ұжымдық және өз бетінше жұмыс істей білу үшін жақсы құрал. Ол танымдық қызметінің белсенділігіне, ұйымдастырушылық және басқа да қабілеттерін анықтауға ықпал етеді.
Дидактикалық ойындарды жүргізуге қойылатын талаптар [14].
1. Ойын тақырыбының сабақ тақырыбы мен мақсаттарына сәйкестігі
2. Ойын мақсатының және бағыттылығының айқындығы мен нақтылығы.
3. Ойын қатысушылары мен ұйымдастырушылары үшін ойын нәтижесінің маңыздылығы.
4. Ойындар мазмұнының шешілетін тапсырмалар сипатына сәйкестігі.
5. Ойында пайдаланылатын ойын іс-әрекеттерінің түрлері, күрделілік сипаты бойынша мүмкіндік шегі.
6. Ойынға қатысушы ниетінің түсініктілігі және қол жетімділігі, ойын сюжетінің қарапайымдылығы.
7. Ынталандырушы сипаттағы ойындар.
8. Ойын ережелері мен шектеулерінің дәлдігі мен бір мағыналылығы.
9. Мектеп оқушыларының ойын қызметінің үлгерімін бағалаудағы объективті өлшемдер.
10. Ойын барысы мен нәтижесін барабар бақылау және бағалау тәсілдері.
11. Қолайлы психологиялық қатынастар жағдайы.
12. Жеке белсенділігі және шығармашылығы үшін кеңістік.
13. Ойын қатысушылары арасындағы бәсекелестіктің міндетті элементі.
Оқу, жаттығулар сабақта да, сондай-ақ сабақтан тыс жұмыс кезінде де жүргізіледі. Олар әдетте 10-15 минут алады және оқушылардың танымдық қабілетін жетілдіруге бағытталған, танымдық мүдделерін дамыту үшін, оқу материалын ойлану мен бекіту, оны жаңа жағдайларда қолдану үшін жақсы құралы болып табылады. Бұл әр түрлі сұрақ-жауап сайыстары, сөзжұмбақтар, ребустар, чайнвордтар, шарадалар, басқатырғылар, жұмбақтар.
Саяхат ойындары. Оларды сабақта да, сондай-ақ сабақтан тыс процесс кезінде де жүргізуге болады. Негізінен, олар оқу материалын ой елегінен өткізу, терең бойлау және бекіту мақсаттарына қызмет етеді. Оқушылардың саяхат - ойындарда жандануы ауызша әңгімелерінде, сауалдарында, жауаптарында, олардың жеке уайымдары мен пайымдарында өрнектеледі.
Сюжетті (рөлдік) ойын. Ойын-жаттығуларынан және ойын-саяхаттарынан ойдағы жағдайдың шарттарын сахналаумен ерекшеленеді, ал оқушылар белгілі бір рөлдерді атқарады. Дәріс, пікірталас және жазба жұмысы сияқты оқытудың және сабақ үйретудің дәстүрлі әдістерімен нақты материалдың және аса маңызды теориялық ережелердің шеңберіне болашақ тәжірибесі сыя алатындай білім алу үшін оқушыларға сәтті көмек көрсетуге болады, бірақ бұл әдістер толық емес болып табылады, кем дегенде екі жағынан жетілмеген. Рөлдік ойын оқушыға белгісіздікпен және өмірлік қиын жағдайлармен күресуге көмектесетін эксперименттік оқытудың бірегей тәсілдерінің бірі болып табылады. Толықтыруды қажет ететін дәстүрлі әдістердің екінші тармағы, тұлғааралық қатынас пен байланыстан берілетін дағдылар аясы болып табылады. Оқушының қаншалықты көп оқитыны және бақылайтыны маңызды емес, бұл дағдыларды тек нақты тұлғааралық байланыстарда қолдану арқылы оларды толық дамытуға болады. Бірнеше қарапайым ережелерге түйістірілуі үшін ауызша және ауызша емес мінез-құлықтың өзара әрекеттесуі өте күрделі. Басқа адамдардан алынған жауап сигналдарды түсіндіруде және осы белгілерден алынған әсерлерде тиімді тұлғааралық қатынас кілті жатыр.
Рөлдік ойындардың артықшылықтары (Чеслер және Фокс бойынша)
1. Оқушыға жасырын сезімдерін білдіруге көмектеседі.
2. Оқушыға айналадағының мәнін сезіммен терең ұғуға, олардың ынтасын түсінуге көмектеседі.
3. Әр түрлі мінез-құлық түрлерінде машықтануға мүмкіндік береді.
4. Топтық формалды және формалды емес өзара іс-әрекеттің жалпы әлеуметтік мәселелері мен динамикасын бейнелейді.
5. Академиялық сипаттамалық материалды тез және тікелей ұсынуға мүмкіндік береді.
6. Ынталандырушы және тиімді болып табылады, өйткені әрекетті көздейді.
7. Оқушыға да, ұстазға да кері байланысты қамтамасыз етеді.
8. Топ мазмұн мен қарқынды бақылай алады.
9. Оқу мен нақты өмірлік жағдайлар арасындағы шыңырауды жояды.
10. Шарттарды өзгертеді.
11. Сезім мен эмоцияларды бақылауды үйретеді.
Жарыс-ойын жоғарыда аталған дидактикалық ойындардың барлық түрлерін немесе олардың жекелеген элементтерін қамтуы мүмкін. Ойынның осы түрін жүргізу үшін оқушылар топтарға, командаға бөлінеді, олардың арасында жарыс жүріп жатыр. Жарыс-ойынның елеулі ерекшелігі - онда жарыс күрес пен ынтымақтастық бар [15].
Жарыс элементтері негізгі ойын әрекеттерінде жетекші орын алады, ал ынтымақтастық нақты мән-жайлармен және міндеттерімен айқындалады. Жарыс-ойын мұғалімге материалдың мазмұнына қарай ойынға қызықты материал ғана емес, оқу бағдарламасының өте күрделі мәселелерін енгізуге мүмкіндік береді. Бұл оның басқа да дидактикалық ойын түрлерінің алдындағы ең негізгі педагогикалық құндылығы мен артықшылығы.
Нақты оқу тәжірибесінде ойынның барлық түрлері дербес және бірін-бірі өзара толықтыратындай болуы мүмкін. Әрбір ойындардың түрін және олардың алуан түрлі үйлесімін пайдалану оқу материалының ерекшеліктерімен, оқушылардың жасына қарай және басқа да педагогикалық факторлармен айқындалады.
Ойын - адам қызметінің белсенді нысаны. Белгілі бір сәтте қандай да бір ойынға қатыспайтын баланы (ересекті де) сирек кездестіресің. Оқыту ойындарының икемді жүйесі қызығушылықпен оқуға мүмкіндік береді, ал ойындарды таңдау мүмкіндігінен бұл қызығушылық тек арта түседі. Бұл оқыту моделінің дәстүрлімен салыстырғанда анағұрлым келешегі зор.
Оқушы - мұғалім - оқушы схемасы бойынша жүргізілетін бұл жүйе оқушыларға өзінің даму жолын (білім) өз бетімен таңдауға мүмкіндік береді, ол мұны бейсаналы, интуитивті түрде жасауы мүмкін, ал мұғалім катализатордың рөлін атқарады: Оның дағдысы мен білімі оқушының тез дамуына көмектеседі.
Ойын әдістемесі бойынша сабақтар оқушылардың пәнге қызығушылығын айтарлықтай арттырып, тұжырымдаманы, анықтаманы жақсылап есте сақтауға мүмкіндік береді, оқушыны, оның ойлау жүйесін еркіндікке жібереді [16].
Ойын кезеңі қамтиды:
1. Алдын ала дайындық: сынып қабілеттері бойынша тең шамамен командаларға бөлінеді, командаларға үй тапсырмасы беріледі.
2. Ойын.
3. Сабақ бойынша қорытынды: ойынға қатысушылардың жұмысы туралы қорытындылар мен бағалар қою.
1.5 Оқыту әдісі ретіндегі ойын технологиялары
Аға ұрпақтың кішілерге берілген тәжірибесі, оқыту әдісі ретіндегі ойынды адамдар ежелден пайдаланды. Ойын халықтық педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс мекемелерде кеңінен қолданыс табады. Оқу процесін белсендіруге және қарқындатуға айрықша мән беретін заманауи мектепте, ойнату қызметі мынадай жағдайларда пайдаланылады:
- ұғымдарды, тақырыптарды, тіпті оқу пәнінің бөлігін игеру үшін дербес технологиялар ретінде;
- анағұрлым ауқымды технологиялардың элементтері (кейде өте елеулі) түрінде;
сабақ (дәрістер) немесе оның бөлігі (кіріспе, түсіндіру, бекіту, жаттығу, бақылау) ретінде;
- сыныптан тыс жұмыс технологиялары ретінде ("Зарница", "Орленок", ҰШЖ және т. б. үлгідегі ойындар).
"Ойындық педагогикалық технологиялар" ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар үлгісіндегі педагогикалық процесті ұйымдастыру әдістері мен тәсілдерінің жеткілікті ауқымды тобын қамтиды [17].
Педагогикалық ойынның жалпы ойындардан елеулі айырмашылығы бар - оқытудың нақты қойылған мақсаты және оған сәйкес педагогикалық нәтижесі бар, бұлар айқын түрде негізделуі және бөлінуі мүмкін және оқу-танымдық бағытымен сипатталады.
Ойын үлгісіндегі сабақтар, оқушылардың оқу қызметіне ниетін ояту, ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын тәсілдері мен жағдайлардың көмегімен жасалады.
Сабақ кезінде ойын тәсілдері мен жағдайлар осындай негізгі бағыттар бойынша іске асырылады: Дидактикалық мақсат оқушылардың алдында ойын тапсырмасы ретінде қойылады; Оқу іс-әрекеті (қызметі) ойын ережелеріне бағынады; оқу материалы оның құралдары ретінде пайдаланылады [18].
Оқу процесінде ойын технологиясының орны мен рөлі, ойын элементтерінің үйлесімі мен оқу-жаттығулары көбіне мұғалімнің педагогикалық ойын функцияларын және жіктеулерін түсінуіне байланысты.
Бірінші кезекте ойынды қызметінің түріне қарай, физикалыққа (қозғалыстық), зияткерлікке (ақыл-ой), еңбектікке, әлеуметтікке және психологиялыққа бөлу керек [19].
Педагогикалық процесс сипаты бойынша ойындар мынадай топтарға бөлінеді:
а) оқыту, жаттығу, бақылау және жалпылама;
б) танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;
в) репродуктивті, өнімді, шығармашылық;
г) коммуникативтік, диагностикалық, кәсіптік бағыт-бағдарлық, психотехникалық және т. б.
Педагогикалық ойындардың типологиясы ойын әдістемесінің сипаты бойынша ауқымды. Қолданылатын типтерінен ең маңыздысын ғана көрсетейік: пәндік, сюжеттік, рөлдік, іскерлік, имитациялық және драматизация ойындары. Пәндік сала бойынша ойындар барлық мектеп пәндері бойынша бөлінеді.
Және, ақыр соңында, ойын технологиясының ерекшелігін едәуір дәрежеде ойын ортасы анықтайды: ойындарды заттармен және заттарсыз, үстел, бөлме, көше, жергілікті жерлерде, компьютерлік және ТСО-мен, сондай-ақ әр түрлі қозғалыс құралдарымен ажыратады.
Ойын технологияларының жіктеу параметрлері:
Қолдану деңгейі бойынша: барлық деңгейлер.
Философиялық негіз бойынша: бейімдік.
Негізгі даму факторы бойынша: психогендік.
Тәжірибені меңгеру тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-рефлекторлық + гештальт + суггестия.
Тұлғалық құрылымдарға бағыттау бойынша: ББД + СУД + + СУМ + СЭҚ + КЕС.
Мазмұн сипаты бойынша: барлық түрлері + енгізбелі.
Басқару типі бойынша: барлық түрлері -- консультациялар жүйесінен бағдарламалыққа дейін.
Ұйымдастыру нысандары бойынша: барлық түрі. Балаға деген көзқарасына қарай: еркін тәрбие. Басымдық әдісі бойынша: дамыта оқыту, іздену, шығармашылық [20].
Мақсатты бағдар спектрі:
-дидактикалық: ой-өрісін кеңейту, танымдық іс-әрекет; ББД практикалық қызметте қолдану; практикалық қызметке қажетті белгілі бір білік және дағдыларды қалыптастыру; жалпы оқу қабілетін және дағдыларын дамыту; еңбек дағдыларын дамыту.
-Тәрбиелілік: оқушылардың дербестігін, еркіндікті тәрбиелеу, белгілі бір тәсілдерін, ұстанымдарын, адамгершілік, эстетикалық және дүниетанымдық қасиеттерді қалыптастыру; ынтымақтастықты, ұжымшылдықты, байланысқа бейімділікті, коммуникативтікті тәрбиелеу. -Дамытушылық: зейінін, есте сақтау, сөйлеу мәнерін, ойлау дағдыларын дамыту, салыстыру, байланыстыру, ұқсастықтарды, қиял, елестерді, шығармашылық қабілеттерін, эмпатияны, рефлексияны табу, оңтайлы шешімдер таба білу; оқу қызметінің ынтасын дамыту.
- Әлеуметтендіруші: қоғамның нормалары мен құндылықтарына баулу; орта жағдайына бейімдеу; стрестік бақылау, өзін-өзі реттеу; қарым-қатынасқа үйрету; психотерапия [21].
Ойын технологиясының тұжырымдамалық негіздері
:: Ойын қызметінің психологиялық механизмдері өзін-өзі көрсетудегі, өзін-өзі танытуда, өзін-өзі анықтауда, өзін-өзі реттеуде, өзін-өзі жетілдірудегі жеке басының іргелі қажеттіліктеріне сүйенеді.
:: Ойын -- психогендік мінез-құлық, яғни, іштей өзіне тән, жасырын тұлға нысаны (Д. Н. Узнадзе).
:: Ойын -- баланың "іштей әлеуметтену " кеңістігі, әлеуметтік қағидаларды меңгеру құралы (Л. С. Выготский).
:: Ойын - тұлғаның қиялдағы еркіндігі, "іске асырылмайтын мүдделерін қиялда іске асыру " (А. Н. Леонтьев).
:: Ойынға кірісу қабілеті адам жасына байланысты емес, бірақ әрбір жаста ойынның өз ерекшеліктері бар.
:: Балалар ойындарының мазмұны, негізгі мазмұны пән қызметі болып табылатын ойындардан дамиды, бұл адамдар арасындағы қарым-қатынасты көрсететін ойындар, және, ақырында, қоғамдық тәртіп қағидаларына бағыну мен адамдар арасындағы қарым-қатынас соның басты мазмұны болатын ойындар.
Ойын қорытындысы екі жоспармен шығады -- ойын және оқу-танымдық нәтижесі ретінде. Дидактикалық ойындар функциясы ойын әрекеттерін талқылау, сәйкестікті шындықпен модельдеу ретінде ойын жағдайының сәйкестігін талдау арқылы жүзеге асырылады. Осы моделдегі маңызды рөл қорытынды ретроспективті талқылауға жатады, онда оқушылар ойындар барысы мен нәтижелерін, ойын (имитациялық) моделі және шындықтың сәйкестігін, сондай-ақ оқу-ойындық өзара іс-қимыл барысын бірлесіп талдайды. Дидактикалық ойындар нәтижелілігін, біріншіден, олардың жүйелі пайдаланылуына, екіншіден, қарапайым дидактикалық жаттығулармен үйлесе отырып, ойындар бағдарламаларының мақсаттылығына байланысты [22].
Ойын технологиясы оқу процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын және жалпы мазмұнымен, сюжетімен, сипатымен біріктірілген біртұтас білім ретінде құрылады. Оған пәндердің негізгі сипатты белгілерін бөлу, оларды салыстыру, байланыстыру дағдысын қалыптастыратын дәйекті ойындар мен жаттығулар кіреді; нақты белгілері бойынша пәндерді қорытындылайтын ойын топтары; процесс кезінде оқушылардың шынайы құбылыстарды жалғаннан ажырату дағдысын дамытатын ойын тобы; өзін-өзі ұстау, сөз реакциясы жылдамдығын, фонематикалық есту қабілетін, тапқырлық және т. б. дағдысын тәрбиелейтін ойын тобы. Бұл ретте, ойын сюжеті негізгі оқыту мазмұнымен параллель дамиды, оқу үрдісін жандандыруға, бірқатар оқу элементтерін игеруге көмектеседі. Іскерлік ойын кешенді міндеттерін шешу үшін, жаңа материалды меңгеру, бекіту, шығармашылық қабілеттерін дамыту, жалпыоқулық қабілетін қалыптастыру үшін пайдаланылады, оқушыларға оқу материалын әр түрлі позициядан түсінуге және үйренуге мүмкіндік береді.
Оқу процесінде іскерлік ойындардың түрлі модификациялары қолданылады: имитациялық, операциялық, рөлдік ойындар, іскерлік театр, психо және социодрама.
Имитациялық ойындар. Сабақтарда қандай да бір ұйым, кәсіпорын немесе оның бөлімшелерінің қызметі қайталанады. Оқиғалар, адамдардың нақты қызметі (іскерлік кеңес, жоспар талқылау, әңгіме жүргізу және т. б.) және оқиға орын алып немесе қызметі жүзеге асырылып жатқан жағдайлар (цех бастығының кабинеті, мәжіліс залы және т. б.) қайталануы мүмкін., Оқиғалар сюжетінен басқа имитациялық ойындар сценариі, мазмұны, құрылым сипаттамасы және қайталанатын процестер мен объектердің тағайындамасы.
Операциялық ойын. Олар нақты спецификалық операциялардың орындалуын пысықтауға көмектеседі, мысалы, шығарма жазу әдістемелері, тапсырмаларды шешу, насихаттар және үгіттер жүргізу. Операциялық ойындарда тиісті жұмыс процесі үлгіленеді. Ойынның осы түрі шындықты қайталаушы жағдайларда жүргізіледі.
Рөлдерді орындау. Бұл ойындарда мінез-құлық, іс-әрекеттер тактикасы, нақты тұлғаның функциялары мен міндеттерін орындау пысықталады. Рөлдерді орындайтын ойындарды өткізу үшін жағдайдың модель-пьесасы әзірленеді, оқушылар арасында міндетті мазмұны бар рөлдер бөлінеді.
"Іскерлік театры". Онда қандай да бір жағдай, осы жағдайдағы адамның мінез-құлқы ойналады. Мұнда оқушы тиіс бүкіл тәжірибесін, білімін, дағдыларын жұмылдыруға тиіс, белгілі бір адамның бейнесіне еніп кетуі керек, әрекеттерді түсінуге, осы жағдайды бағалауға және әрекеттің дұрыс жолын табуға тиіс. Сахналау әдісінің негізгі міндеті - жасөспірімнің әр түрлі жағдайларға бейімделуін үйрету, өз мінез-құлқына объективті баға беруді, басқа адамдардың мүмкіндіктерін ескеруді, олармен байланыс орнатуды, олардың мүдделеріне, қажеттіліктеріне және биліктің формальды атрибуттарына, бұйрыққа жүгінбей-ақ, олардың қызметіне әсер етуді үйрету. Қойылымдар әдісі үшін сценарий жасалады, онда нақты жағдай, жұмыс істеп тұрған тұлғалардың функциялары мен міндеттері, олардың тапсырмалары сипатталады.
Психодрама және социодрама. Олар "рөлдерді орындауға" және "іскерлік театрға" өте жақын. Бұл да "театр", бірақ әлеуметтік-психологиялық, онда ұжымдағы жағдайды сезіну, басқа адамды бағалап, оның жағдайын өзгерту, онымен өнімді байланыс орнату дағдысы сыналады.
Іскерлік ойын технологиясы мынадай кезеңдерден тұрады. Дайындық кезеңі. Іскерлік ойындар дайындығы сценарий -- жағдай мен объектінің шартты бейнесін әзірлеуден басталады. Сценарий мазмұнына сабақты оқу мақсаты, оқылатын проблеманың сипаттамасы, қойылған міндеттердің негіздемесі, іскерлік ойын жоспары, ойындар рәсімінің жалпы сипаттамасы, әрекет етуші тұлғалардың мінездеме мазмұны кіреді.
Одан әрі ойынға кіріспе, қатысушылардың және сарапшылардың бағдары енеді. Жұмыс режимі нақтыланған, сабақтың басты мақсаты қалыптасады, мәселелердің және жағдайды таңдау қойылымы негізделеді. Материалдардың, нұсқаулардың, ережелердің, қағидалардың пакеттері беріледі. Қосымша ақпарат жиналады. Қажет болған жағдайда оқушылар жетекшіге және сарапшыларға кеңес алу үшін жүгінеді. Ойын қатысушылары арасында алдын ала байланысқа жол беріледі. Бірақ бұл ереже жеребе бойынша алынған рөлден бас тартуға, ойыннан шығуға, ойынға енжар қарауға, мінез-құлық әдебін бұзуға белсенділікті басуға тыйым салады.
Өткізу кезеңі -- ойындар процесі. Ойынның басынан ешкімнің араласуына және оның барысын өзгертуге құқығы жоқ, тек жүргізуші ғана қатысушылар ойынның басты мақсатынан ауып кетсе, іс-әрекетін түзей алады. Іскерлік ойындардың түрленуіне байланысты, қатысушылардың алуан түрлі рөлдік позициялары енгізілуі мүмкін. Топтағы жұмыс мазмұнына қатысты көрінетін позициялар: идея генераторы, әзірлеуші, имитатор, эрудит, диагност, сараптаушы.
Ұйымдастырушылық позициялары: ұйымдастырушы, үйлестіруші, интегратор, бақылаушы, жаттықтырушы, манипулятор.
Жаңалыққа қатысты көрінетін позициялар; бастамашы, сақ сыншы, консерватор.[23].
4-кесте.
Іскерлік ойынның технологиялық сызбасы
Дайындық кезеңі
Ойынды әзірлеу
oo сценарийді әзірлеу
oo іскерлік ойынның жоспары
oo ойынды жалпы сипаттау
oo нұсқаулықтың мазмұны
oo материалдық қамтуды дайындау
Ойынға қосу
oo мәселені, мақсаттарды орнату
oo шарттар, нұсқаулық
oo уақыт тәртібі, ережелер
oo рөлдерін бөліп тарату
oo топтарын қалыптастыру
oo кеңес
Өткізу кезеңі
Тапсырмамен топтық жұмыс жасау
oo дереккөздермен жұмыс жасау
oo тренинг
oo ой-талқылау
oo ойын технигімен жұмыс жасау
Топаралық пікірталас
oo топтардың өнер көрсетулері
oo нәтижелерін қорғау
oo пікірталас ережелері
oo сарапшылар жұмысы
Талдау мен жалпылау кезеңі
oo ойыннан шығару
oo талдау, рефлексия
oo жұмысты бағалау және өзін-өзі бағалау
oo қорытындылар мен жалпылаулар
oo ұсынымдар
Әдіснамалық ұстанымдар: методолог, сыншы, әдіскер, проблематизатор, рефлекстеуші, бағдарламашы.
Әлеуметтік-психологиялық ұстанымдар: көшбасшы, қолайлы, қабылданатын, тәуелсіз, қабылдамайтын, бас тартушы. Ойын нәтижелерін талдау, талқылау және бағалау кезеңі. Сарапшылардың сөздері, пікірлерді алмастыру, өз шешімдерінің және қорытындылары қатысушыларының қорғанысы.
Қорытындылай келгенде оқытушы қол жеткізген нәтижелерді белгілейді, қателерді белгілейді, сабақтың соңғы нәтижесін тұжырымдайды. Нақты тұлғаның сәйкес келетін аймағымен пайдаланылған ұқсатуларды салыстыруға, ойынның оқу пәнінің мазмұнымен байланысын орнатуға назар аударылады [24].
1.6 Іскерлік оқу ойындарын пайдалану мүмкіндіктері мен әртүрлілігі
Іскерлік ойын әдеттегі кәсіби мәселелелік жағдайларда сыналып жатқан кәсіптік мәселелерді, нақты қарама-қайшылықтар мен қиындықтардың моделдеу қызметі үшін сипатты, сол қарым-қатынас жүйелерін моделдеу және маманның болашақ кәсіби қызметінің әлеуметтік және заттық мазмұнын қайта жасау формасы болып табылады.
Іскерлік ойынды әзірлеу кезеңінде келесі психологиялық-педагогикалық қағидаларды іске асыру қажет: 1) кәсіптік қызметтің, нақты шарттардың және өндіру динамикасының мазмұнын ұқсатып үлгілеу қағидасы; 2) кейбір қарама-қайшылықтардан тұратын және оқушыларда қиындық жағдайларын тудыратын ойын тапсырмаларының жүйесі арқылы берілген кәсіптік қызмет үшін әдеттегі мәселелелік жағдайларды қайта құру қағидасы; 3) ойында мамандардың өндірістік функцияларын еліктейтін өзара әрекет ету шарттарында қатысушылардың бірлесіп қызмет ету қағидасы; 4) оқу тапсырмаларын шешудің, дайындықтың және келісілген шешімдерді қабылдаудың қажетті шарттары ретінде, ойын бойынша әріптестердің диалогтық тілдесімі мен өзара әрекет ету қағидасы; 5) ойындық оқу қызметінің екі жоспарлы қағидасы. Іскерлік ойын маманның жеке басының дамуы бойынша күрделі тапсырмаларды шешеді; білім алушылар мамандық мәнмәтініндегі білімдерді, біліктер мен дағдыларды меңгереді, кәсіптік құзыретті және әлеуметтік құзыреттке де иеленеді (өндіріс мамандарының ұжымында өзара әрекет ету дағдылары, адамдармен кәсіптік тілдесу дағдылары және оларды басқару). Бірақ бұл күрделі қызмет ойын формасында іске асады, бұл білім алушыларға интеллектуалды және эмоциялық басыбайлылықтан босануға, шығармашылық ықыласты білдіруге мүмкіндік береді [25].
Іскерлік оқу ойындарын (мақсаты -- олардың белсенді шығармашылық үдерісінде қатысушылардың белгілі бір дағдылары мен біліктерін қалыптастыру) күрделілік деңгейі бойынша келесі түрлерге бөлуге болады.
1. Ұқсату жаттығулары -- олар іскерлік ойыннан кішкене көлемімен және шешілетін тапсырмалардың шектелгендігімен ажыратылады (мысалы, кім бірыңғай нормалармен және бағалауларды үздік пайдалана алады?). Ұқсату жаттығуларының мақсаты -- шығармашылық жағдайда қатысушыларға сол немесе өзге де дағдыларды қандай да бір маңызды ұғым, санатқа назарын ерекше көрсетуге мүмкіндік береді.
2. Нақты өндірістік-кәсіптік жағдайларды талдау -- білім алушылар маманның кәсіптік іс-тәжірибесінің алдында пайда болатын және одан сәйкес шешімдерді талап ететін нақты жағдайды сипаттайтын жағдаймен, өзара байланысқан фактілер мен құбылыстардың жиынтығымен танысады; ұжымдық талқыланатын оқушылар өздерінің шешімдерін сол немесе өзге жағдайларда ұсынады.
3. Рөлдерін ойнап көрсету -- оқушылар бастапқы деректерді жағдай бойынша алады, содан кейін белгілі бір рөлдерінің орындалуын өздеріне алады. Рөлдерін орындау басқа оқушылардың қатысуымен жүреді, олар содан соң олармен сценарийдің шарттарына, басқа орындаушылардың әрекеттеріне байланысты және бұрын қабылданған жеке шешімдеріне байланысты қабылдайтын жағдайдың қатысушыларының әрекеттерін кейін бағалайды, яғни рөлдерін ойнатқан кезде сол немесе өзге орындаушы болған жағдайларды толық болжамдау мүмкін емес; бұл оқу әдісі іс-тәжірибелік кәсіптік және әлеуметтік дағдыларды пайдалану үшін қолданылады.
4. Кәсіптік қызметті және қабылданатын кәсіптік шешімдердің салдарын еліктейтін толық масштабты іскерлік ойын (жиі қабылданатын шешімдердің жақындатылған және алыстатылған талдау мен есептеу үшін ЭЕМ-ді пайдалану) [26].
Мәнмәтіндік оқудың формасы ретінде іскерлік ойынды ең алдымен келесі педагогикалық тапсырмаларды таңдау қажет:
- білім алушыларда кәсіптік қызмет пен оның динамикасы туралы бүтін көрсетілімді қалыптастыру;
- мәселелік-кәсіптік және әлеуметтік тәжірибені иемдену, соның ішінде жеке және ұжымдық шешімдерді қабылдау;
- кәсіптік салады теориялық және іс-тәжірибелік ойлаудың дамуы;
- танымдық ынталандыруды қалыптастыру, кәсіптік ынталандырудың пайда болу шарттарын қамтамасыз ету.
Осылайша, кәсіптік қызметтің ойындық үлгілеуі үшін кез келген құрамы емес, өзінде мәселеліктен тұратын және жеке игерілмейтін мазмұны сәйкес келеді.
Іскерлік оқу ойындарда қолданылатын оң жақтары:
- әдетте, қатысушылар рақаттанады, жоғары ынталандырылуы, оқу үдерісінің эмоциялық қанығуы болады;
- кәсіптік қызметке дайындық жүреді, білімдер, біліктер қалыптасады, яғни қатысушылар өз білімдерін пайдалануға үйренеді;
- ойыннан кейінгі талқылау білімдерін бекітуге ықпал етеді;
- кешенді педагогикалық мақсаттарына қол жеткізіледі: танымдық, тәрбиелік, дамытушы. Танымдық белсенділік: іскерлік ойын үдерісінде қатысушылар мәселені зерттеудің диалектикалық әдістерімен танысады, білімдерін тереңдетеді, жеке мысалда кәсіптік функцияларын игереді.
Тәрбиелік функция: іскерлік ойынды өткізу үдерісінде ұжымға тиістілігінің санасы қалыптасады, ұжымдық тапсырмаларды шешу кезінде өзара байланыстары бекітіледі, ал жалпы сұрақтарды ұжымдық талқылау сыншылдықты, байсалдылықты, басқанын пікіріне құрметті, қызметтестерге назарын қалыптастырады.
Дамытушы тиімділік: іскерлік ойын үдерісінде логикалық ойлау, қойылған сұрақтарға жауаптардың қабілеті, сөйлеу мен сөйлеу этикеті, пікірсайысқа қатысу ептілігі мен тиімді түрде араласуы дамиды [27].
Іскерлік оқу ойындарын өткізуде теріс сәттері: сабаққа дайындалудың еңбек сыйымдылығы жоғары (оқытушылар үшін); бүкіл оқытушылардың іскерлік ойындарды өткізуде біліктіктері болмайды; оқытушы үшін қарбаластығы көп, себебі ол үздіксіз шығармашылық үдерісте жұмылдырылған және бүкіл ойын бойы бір уақытта актер де, режиссер де (актерлік дарынды иемдену) болуы тиіс; қатысушылардың өздері іскерлік ойынды пайдаланумен жұмысқа даын болмаулары мүмкін; іскерлік ойындар көп уақытты және кейде сабақ кестелерінің арнаулы өзгертулерін қажет етеді.
Келесі қорытындыларды жасауға болады.
1. Іскерлік ойындарды тек олар қажетті жерлерде ғана қолдану қажет. Бұл уақыт пен кеңістікте кең көлемді бүтін болашақ кәсіптік қызмет тәжірибесін алу.
2. Ойынның әзірленуіне жүйелі түрде келу қажет және студенттермен жұмыс жасаудың басқа түрлеріне оның әсерін есептеу қажет, сонымен қатар барабар емес басқа оқытушылардың реакциясын да есепке алу қажет.
3. Іскерлік ойында қатысушылардың нақты және әлеуметтік біліктілігі қажет, сондықтан оларға дайындықты нақты өндірістік жағдайларды талдау мен рөлдерін ойнатудан бастау қажет. Сонымен қатар ойынға дейін оқушыларда пікірталас мәдениетін қалыптастыру қажет.
4. Іскерлік ойынның (ІО) құрылымдық құрауыштары осылайша, ол жаттығу құрылғысы да, құмар ойыны да болмайтындай етіп үйлесуі қажет.
5. Ойын өздігінен реттелу қағидаларында құрылуы қажет. Оқытушы оқудың басталуына дейін ойын алдында, ойынның соңында және талдау кезінде әрекет етеді. Бұл ІО құрылымдауының теориялық және іс-тәжірибелік дағдыларының үлкен дайындық жұмысын талап етеді.
6. ІО үдерісінде оқушылардың жұмыс тәртібі олардың дәстүрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ОҚЫТУ ПРОЦЕСІ 6
1.1 Оқыту процесіндегі ойнау қызметі 6
1.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны 8
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері 8
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері 9
1.5 Оқыту әдісі ретіндегі ойын технологиялары 12
1.6 Іскерлік оқу ойындарын пайдалану мүмкіндіктері мен әртүрлілігі 17
1.7 Химия сабақтарында ойын әдістері арқылы қатысушылардың танымдық қызметтерін оңтайландыру 21
2 ОРТА МЕКТЕПТЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯДАН САБАҚ БЕРУ 27
ЖҮЙЕСІ 27
2.1 10-сыныпта химия сабақтарын тақырыптық жоспарлануы 27
және бағдарламасы (негізгі деңгей) 27
2.2 10-сыныпта химия сабақтарында тақырыптық жоспарлау мен бағадрламасы (бейінді деңгей) 30
3 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ 37
3.1 Әдістемелік әзірлеулер 37
3.2 Сөйлемді аяқтаңыз бақылау тапсырмаларының тізімі 45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
КІРІСПЕ
Тартыспен түскен,
бейнетпен келген жақсылық
қана - шын мәнінде қымбат табыс.
М.Әуезов
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі өмірде, әсіресе, адамның өндірісінде химия ерекше маңызға ие. Сонымен қатар, қоғамда ақпараттық көздердің артуы, оқу пәндерінің үздіксіз жаңаруы, мектепте Хемофобияның өсуі тіпті студенттердің химиядан пайыздық көрсеткішінің төмендеуі фактісіне әкелді. Демек - олардың оқуға келмеуі тұтастай білім беруде ғылыми мәтіндерді, химиялық мазмұны мен дағдыларын қабылдай алмауынан. Бұл пән бойынша үміткерлер туралы нашар білімдерге және оны мектепте оқуға төмен мотивацияға әкелді.
Осыған байланысты, оқушылардың ойлау әрекетін ынталандыратын, олардың танымдық белсенділігін дамытатын, химиялық білімдерін іс жүзінде пайдалануға үйрететін химияның оқыту нысандары мен әдістерін жетілдіру өзекті болып отыр.
Осы проблемаларды шешуде, пәрменді оқыту құралы ретінде ықпал ететін сабақтарды ойын түрінде ұйымдастыру формалары өз орнын таба алады. Ойын атмосферасы балалардың өзіне білдірмей, белсенді қызметке тартылатындай жағдай жасайды, нақты білім қоры болған кезде ұта алатынын түсіне бастайды. Сонымен қатар, ойын түрінде өткізілетін сабақ оқушы мен мұғалімнің ұжымдық ынтымақтастығын көздейді. Топтарды құру кезінде оқушылардың білім деңгейі, олардың мүдделерінің бағыты, психологиялық үйлесімділігі ескеріледі. Оқушы толық өз білімін тек басқа балалармен ынтымақтаса отырғанда ғана, өзіне жүктелген тапсырманы меңгере алады, сонда ғана ол ұжымдық еңбектің қажетті біліктері мен дағдыларын игеріп алады. Осы негізде қажетті адамгершілік қасиеттердің қалыптасуы жүреді.
Дидактикалық ойындар саласындағы ауқымды жұмыстар санына қарамастан, оларды оқыту мүмкіндіктері, оқуды пайдаланудың өнімді салалары және оларды оқу тәжірибесінде қолдану принциптері туралы жеткілікті ақпарат жоқ. Сондықтан заманауи ғылыми-педагогикалық құралдар базасында ойын түрінде оқытудың дидактикалық мүмкіндіктерін анықтау міндеті теориялық және тәжірибелік жағынан да өзекті болып отыр.
Зерттеу объектісі - орта мектепте органикалық химияны оқытуды ұйымдастыру ойындары.
Зерттеу нысанасы - химияны зерделеу кезінде мектеп оқушыларының танымдық белсенділігіне ойынның ықпал етуі.
Зерттеу мақсаты - органикалық химияны зерделеу кезінде оқушылардың танымдық қызметін жандандыруға бағытталған ойындардың табысты қолданылу факторларын және педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеу болжамы:
- егер орта мектепте органикалық химияны оқыту кезінде оқу процесінің кейбір нысандарында ойындар пайдаланылса, онда бұл оқушылардың танымдық қызметке белсенділігін және химияны игеру деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу мақсаты мен болжамды тексеруге қол жеткізу үшін мынадай міндеттер қойылды:
а) Әдеби көздерінің талдауын жүргізу және органикалық химияны оқыту кезінде оқу процесіндегі ойындық оқыту әдістерінің ұтымды орнын анықтау;
б) ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамаларын анықтау;
в) сабақ ұйымдастырудың ойын формаларына назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірлеу;
г) ойындардың оқу процесінде қолданылу тиімділігіне эксперименттік зерттеу жүргізу.
1-тарау. Заманауи мектепте оқытудың ойын әдістері
Ойын - бұл өзін-өзі қоғамнан,
өзін адамзаттан, өзін Ғаламнан табу мүмкіндігі
Я. Корчак.
Педагогикалық үдеріс - бұл бір жоспар бойынша педагогтік және оқушы ұжымымен жүргізілетін, сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмысының тағайындалған сабақтар жиынтығы. Оқытуда негізінен, сабақ-семинарлар, практикалық және зертханалық жұмыстар қолданылады, онда әр түрлі әдістер мен құралдар пайдаланылады.
Сабақтарда ақыл-ой жүктемесін ұлғайту оқушылардың оқытылатын материалға қызығушылығын және олардың бүкіл сабақ бойы белсенділігін қалай қолдау керектігін ойлануға мәжбүрлейді. Оқушылардың ойын жандандыратын, оларды өз бетінше білім алуға ынталандыратын тиімді оқыту әдістерін және осындай әдістемелік тәсілдерін іздеуге тура келеді. Сабақтарда оқушының белсенді және қызыға жұмыс істеуін ойластыру керек, ізденгіштік пен терең танымдық қызығушылық пайда болу және даму үшін мұны ақырғы нүкте ретінде пайдалану керек.
Бұл жерде дидактикалық ойындар да маңызды рөл атқарады. Ойын-шығармашылық, ойын-еңбек. Ойын процесінде балалардың көңіл бөліп, өз бетінше ойлау әдеті өндіріледі, назарын дамытады, білімге ұмтылдырады. [1,2].
Өз көмегімен сол немесе өзге зерделі тапсырманы шешетін, әр түрлі ойын әрекеттері балалардың оқу пәніне қызығушылығын оятады және күшейтеді.
"Қызықтылық" терминін кеңінен түсіну сонау Н.И. Лобачевскийден бері келеді, ол қызықтылық - назарды қозғауға және қолдауға қажетті құрал, онсыз оқытушылық табысты болмайды деп санады. Заманауи дидактика, сабақтағы оқытудың ойын түрлеріне мән бере отырып, ондағы педагог пен оқушының өзара ic-қимылын тиімді ұйымдастыру, олардың өздеріне тән жарыс, шынайы мүдде элементтерімен өнімді қатынасу формасының мүмкіндігін әділ қарастырады.
Профессор С.А. Шмаков Оқушылардың ойындары -мәдениет феномені (1994 жыл) атты өзінің жұмысында педагогтардың алдына міндет қояды: ойын арқылы білім беру жүйесін, барлық оқу пәндері бойынша, соның ішінде химия пәнінен ойындардың бағдарламасын жасау. Оқытушы қаншалықты жақсы дайын болса да, ол пәнді қалай меңгерсе де, бәрібір оқушылар оның орнына өздері дүниені танып, өзара оқып-үйренетін жақсы ойынды артық санайтынын тәжірибе көрсетіп отыр. Олар ересек тәлімгердің ақпаратын қуана-қуана қабылдайды және меңгереді, бірақ педагог міндетті түрде сол ойынның қатысушысы, яғни, жарамды ақпарат тасушы ретінде ойнауды үйренуге тиіс [3].
1 ОҚЫТУ ПРОЦЕСІ
1.1 Оқыту процесіндегі ойнау қызметі
Ойын ең оңай әрекет түрі, қоршаған әлемнен алынған әсерлерді қайта өңдеу тәсілі. Ойында оқушының ойлау және қиялдау ерекшеліктері, оның қарым-қатынас қажеттілігін дамытатын қызбалығы, белсенділігі айқын білінеді. Қызықты ойын баланың ақыл-ой белсенділігін арттырады, және ол әдеттегі сабаққа қарағанда, ең қиын тапсырманы шеше алады. Бірақ бұл сабақтардың тек ойын түрінде өтуі тиіс дегенді білдірмейді. Ойын бұл - тек әдістердің бірі, және ол тек басқалармен ұштастырылғанда жақсы нәтижелер береді: байқаулармен, әңгімелесумен, өзіндік жұмыспен. Ойнай отырып, балалар өз білімдері мен іскерліктерін тәжірибеде қолдануды, оларды әр түрлі жағдайларда пайдалануды үйренеді. Ойын - бұл өзіндік іс-қимыл, балалар онда құрдастарымен қарым-қатынасқа енеді. Оларды ортақ мақсат, соған қол жеткізудегі бірлескен күш-жігер, ортақ уайым біріктіреді. Ойын күйзелісі баланың санасында терең із қалдырады және ізгі сезімдерді, асыл талпыныстарды, ұжымдық өмір дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Ойын үлкен маңызға ие, оның сабақтардағы оқулармен, күнделікті өмірдегі байқаулармен тығыз байланысы бар. Ол ойын тапсырмаларын дербес шешуді, ойдағыны жүзеге асырудың үздік тәсілін табуды, өз білімдерін пайдалануды, оларды сөзбен білдіруді үйретеді. Ойын көбінесе жаңа білімдерді хабарлау үшін, ой-өрісті кеңейту үшін себеп болып табылады [4].
Осылайша, ойын әрекеті оқыту процесінің өзекті мәселесі болып табылады.
Ойынға таза білім мен тәрбие сынды әр түрлі саналуан функцияларды қоса жазады, сондықтан оқушының дамуына ойынның әсерін барынша нақты анықтау және оның білім беру мен тәрбиелеу жүйесіндегі орнын табу қажеттілігі туындайды. Көбінесе ойын барысында дамитын немесе басқа да қызмет түрлерінде тек шектеулі әсер алатын оқушының психикалық дамуы мен жеке тұлғасының қалыптасуы жақтарын неғұрлым дәл анықтау.
Психикалық дамуы мен жеке тұлғасының қалыптасуы үшін ойынның маңыздылығын зерттеу өте қиын. Мұнда таза эксперимент мүмкін емес, өйткені балалардың өмірінен ойын әрекетін алып тастауға және бұл ретте даму процесінің қалай жүретінін қарауға болмайды. Баланың себептік - қажеттілік саласы үшін ойынның мәні ең бастысы болып табылады. Д.Б. Элькониннің жұмыстарына сәйкес, себептер мен қажеттіліктер мәселесі алғашқы жоспарда тұр. Себептерін көрсету жеткіліксіз болып табылады, себептері ықпал етуі мүмкін сол психикалық тетікті табу қажет [5,6].
Ойынның тату ұжымды қалыптастыру үшін де, дербестікті қалыптастыру үшін де және еңбекке оң көзқарасты қалыптастыру үшін де мәні зор. Барлық осы тәрбиелік әсерлер баланың психикалық дамуына, оның жеке басының қалыптасуына ықпал етуші болып тіреледі. Ойын процесі ойын процесінің белсенді қатысушысының сапасын қалыптастыруға, табу және шешім қабылдауды үйренуге, басқа жағдайлар мен ситуацияда табылуы мүмкін қабілеттерді дамытуға, саналылықты, мінез-құлық бірегейлігін үйренуге, ойында берілген шарттарға бейімделе білуге мүмкіндік береді. Қарым-қатынас жасай білуді, қарым-қатынас орнатуды, серіктестермен қарым-қатынас жасаудан рахат алуды үйрену, оқушылар үшін ерекше қызықты орта құруды үйрену. Ойын нысандары негізгі және жоғары мектептерде де қолданылуы, сонымен қатар дәстүрлі емес сабақтарды жүргізу кезінде пайдаланылуы мүмкін. Оқушылардың танымдық белсенділігінің және дербестігінің дамуына ойындардың оңды әсер еткені жалпыға танылғанымен, олар пәндерді оқыту әдістемелерінен әлі де жеткілікті түрде терең және түпкілікті шешім таба алмады.
Ойын түрлерімен оқыту технологиясы үйренушілерге, өзінің оқу-жаттығу себептерін, ойын мен өмірдегі өз мінез-құлқын сезінуді үйрету үшін бағытталған. Өзінің, әдетте қалыпты жағдайда терең жасырылған дербес қызметінің мақсаттары мен бағдарламаларын қалыптастыру және оның алдағы нәтижелерін болжау үшін [7].
Ойын қызметінің төрт ұйымдық нысанын бөліп көрсетуге болады: жекелік, жұптық, топтық, жалғыздық, ұжымдық, көпшілік.
* Жекелік нысандарға бір адамның өз-өзімен немесе түрлі заттармен және белгілермен ойынын жатқызуға болады.
* Жалғыздық нысан - бұл өздері қойған белгілі мақсатқа қол жеткізу нәтижелерінен тікелей және кері байланысы бар имитациялық модельдер жүйесіндегі бір ойыншының қызметі.
* Жұптық нысан - бұл бір адамның басқа адаммен, әдетте жарыс немесе бақталастық жағдайындағы ойыны.
* Топтық нысан - бұл жарысу жағдайында бір мақсатты көздейтін үш немесе одан да көп қарсыластардың ойыны.
* Ұжымдық нысан - жекелеген ойыншылар арасындағы жарысты қарсылас командалар алмастыратын топтық ойын.
* Көпшілік ойын нысаны бір мезгілде көп адам көздейтін, ортақ мақсаттан тікелей және кері байланысы бар таралымдық жеке ойын.
Оқу ойындарының технологиясы педагогикалық теорияны іc жүзінде жүзеге асыру мен алдын ала көзделген нәтижелерді педагогикалық процесте алу болып табылады. Ойын технологиясы педагогикалық идеяларды, қағидаттарды, ұғымдарды, ережелерді кеңінен қолдану базасында негізделген және нақтыланған. Ойын технологиясының спецификалық және тікелей мақсаты - ойнаушы оқушының тұлғасын дамытуға кенеттен бағыттау болып табылады. Бұл білім берудегі инновациялық процестер тұжырымдамаларының, білім берудегі алдын ала жобаланған процестердің практикада жүйелі және дәйекті жүзеге асуы. Әлемде тұлға мен қоғамның жоғары мәні бар құндылықтары ретінде танылған сол идеялардың негізінде алдын-ала жобаланған процестердің іске асуы. Бұл оқу ойыны дербестік немесе қарсыласпен жарысу жағдайында бірегей жаңалық, пайдалылық пен маңыздылық элементтері бар терең жеке деңгейдегі нақты адам қызметінің шығармашылық қайталауы екенін атап өту қажет. Ойын процесінде мұғалімнің талабы бойынша емес, ойын жағдайындағы сұраныстар бойынша ассоциативтік, механикалық, көру және басқа да жад түрлері іске қосылады. Ойында - жарыста жеңіске жету үшін қысқа уақыт аралығында көп нәрсені еске түсіру, ұғыну керек. Басқа сөзбен айтқанда, ойын сабақтағы кешенді ақпарат тасушы болып табылады [8-11].
Педагогикалық аксиома ереже болып табылады, соған сәйкес тек оқушылардың қарым-қатынаста шынайы еркіндік көрсетуі ғана олардың зияткерлік қабілетін, дербестігі мен белсенділігін, іскерлігі мен жауапкершілігін дамытуға алып келуі мүмкін. Өздеріне игеру обьектісі ретінде ұсынылғанын түсініп және тексеріп ғана қоймай, іс жүзінде де олардың жетістіктері өздігінен дамуда, бастапқы дәрежедегі маман ретінде олардың тағдыры олардың өз күш-жігеріне және шешімдеріне байланысты екендігіне көз жеткізетіндей қызметке тартады.
1.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны
Ойын практикалық қызметті ығыстырмай-ақ, уақыттың 15 бөлігін алады. Оқушыны оқыту оның көру органдарына әсер ету арқылы жүреді: тәжірибелер көрсету, материалды оқу (жадыда көргеннің 50%-ы, оқылғанның 30% қалады), есту органына - мұғалімнің монологі, мұғаліммен, сыныптастарымен диалог (жадыда естігеннің 10% қалады), оқушының өзінің тәжірибелік қызметі, өзіндік жұмысы (жадыда өзі істегеннің 90% -ы қалады). Қажет материалды жаттап алу үшін оқушыны не мәжбүрлеуге, не қызықтыруға болады. Ойын барлық қатысушылардың өздері қабілетті шамада қатысуын болжайды. Ойында оқу материалы ақпарат қабылдайтын барлық органдар арқылы сіңіріледі, әрі бұл еркін, өздігінен жасалады, бұл ретте оқушының қызметі шығармашылық сипатқа ие болады. Сабақта оқушылар қызметінің 100% жандандырылуы жүреді. Әрі интеллектуалды дамыған балалар командалық ойында қалыс қалғандарға үйрете отырып, оқ бойы озық жүреді. Жасөспірім үшін мұғалімнің сөзіне қарағанда құрдастың сөзі көбірек салмақты болатыны белгілі. Жұмыстағы бәсекелестік, пікір алысу мүмкіндігі, өткір уақыт тапшылығы - барлық осы ойын элементтері оқушылардың оқу қызметін жандандырады, пәнге қызығушылығын қалыптастырады.
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері
1. Жаңа материалды зерделеу, дағдылар мен машықтарды қалыптастыру, білімді қорыту және бақылау.
2. Оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін ашу.
3. Ұжымдықты тәрбиелеу және қиын проблемаларды шешуде өзара көмек.
4. Өзара оқыту. Көптеген ойындар кеңесші процесті болжайды. Күшті және әлсіз оқушылар жинақталған топта ақпаратпен және дағдыларымен өзара байыту процесі жүріп жатыр.
5. Бір-біріне жанашырлық сезімін тәрбиелеу.
6. Тәжірибелік дағдыларын қалыптастыру.
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері
Ойындар қызметінің нысаны бойынша жеке, жұптық, топтық, жалпы сыныптық деп бөлуге болады.
Білім беру міндеттері бойынша жаңа материалды зерттейтін, іскерліктер мен дағдыларды, жалпылама сипаттағы көптеген ойындарды, білімнің қайталауын және бақылауын қалыптастыратын ойындарға бөлуге болады.
Түрлері бойынша: танымдық, рөлдік, іскерлік, кешенді.
Өткізу нысаны бойынша: ойындар - аукциондар, қорғаныстар. Стансалар бойынша саяхат, баспасөз - конференциялар, ойындар - зерттеулер [12,13].
Соңғы уақытта оқытудың электрондық тестілік және компьютерлік ойын түріне үлкен мән беріліп жүр. Тестілеу жаппай білім тексеру нысанына айналды, және бұл жерде ойын нысаны қолданылады. 7-ден 11-сыныпқа дейін ойындардың күрделілігі өседі.
Ойындар өлшемдері.
1. Ойын бір сабаққа есептелуі тиіс.
2. Ойын олардың ережесін түсіну үшін өте қиын болмауы тиіс.
3. Ойын моральдық ескірмеуі тиіс.
4. Ойын барлық оқушыны қамтитындай бұқаралық болуы тиіс.
5. Бағалар оңай қойылуы керек, оқушылар қорытынды бағаның қалай қойылғанын түсінуі тиіс.
6. Ойынға қызығушылықты қолдау үшін ол ырғақты болуы тиіс.
Оқушылардың ойын процесінде пайда болатын оң эмоциялары, олардың артық жүктелуінің алдын алуға ықпал етеді, қатынастық және зияткерлік дағдылардың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Ойын тапсырылған іс үшін жауапкершілікті тәрбиелеуде, ұжымдық және өз бетінше жұмыс істей білу үшін жақсы құрал. Ол танымдық қызметінің белсенділігіне, ұйымдастырушылық және басқа да қабілеттерін анықтауға ықпал етеді.
Дидактикалық ойындарды жүргізуге қойылатын талаптар [14].
1. Ойын тақырыбының сабақ тақырыбы мен мақсаттарына сәйкестігі
2. Ойын мақсатының және бағыттылығының айқындығы мен нақтылығы.
3. Ойын қатысушылары мен ұйымдастырушылары үшін ойын нәтижесінің маңыздылығы.
4. Ойындар мазмұнының шешілетін тапсырмалар сипатына сәйкестігі.
5. Ойында пайдаланылатын ойын іс-әрекеттерінің түрлері, күрделілік сипаты бойынша мүмкіндік шегі.
6. Ойынға қатысушы ниетінің түсініктілігі және қол жетімділігі, ойын сюжетінің қарапайымдылығы.
7. Ынталандырушы сипаттағы ойындар.
8. Ойын ережелері мен шектеулерінің дәлдігі мен бір мағыналылығы.
9. Мектеп оқушыларының ойын қызметінің үлгерімін бағалаудағы объективті өлшемдер.
10. Ойын барысы мен нәтижесін барабар бақылау және бағалау тәсілдері.
11. Қолайлы психологиялық қатынастар жағдайы.
12. Жеке белсенділігі және шығармашылығы үшін кеңістік.
13. Ойын қатысушылары арасындағы бәсекелестіктің міндетті элементі.
Оқу, жаттығулар сабақта да, сондай-ақ сабақтан тыс жұмыс кезінде де жүргізіледі. Олар әдетте 10-15 минут алады және оқушылардың танымдық қабілетін жетілдіруге бағытталған, танымдық мүдделерін дамыту үшін, оқу материалын ойлану мен бекіту, оны жаңа жағдайларда қолдану үшін жақсы құралы болып табылады. Бұл әр түрлі сұрақ-жауап сайыстары, сөзжұмбақтар, ребустар, чайнвордтар, шарадалар, басқатырғылар, жұмбақтар.
Саяхат ойындары. Оларды сабақта да, сондай-ақ сабақтан тыс процесс кезінде де жүргізуге болады. Негізінен, олар оқу материалын ой елегінен өткізу, терең бойлау және бекіту мақсаттарына қызмет етеді. Оқушылардың саяхат - ойындарда жандануы ауызша әңгімелерінде, сауалдарында, жауаптарында, олардың жеке уайымдары мен пайымдарында өрнектеледі.
Сюжетті (рөлдік) ойын. Ойын-жаттығуларынан және ойын-саяхаттарынан ойдағы жағдайдың шарттарын сахналаумен ерекшеленеді, ал оқушылар белгілі бір рөлдерді атқарады. Дәріс, пікірталас және жазба жұмысы сияқты оқытудың және сабақ үйретудің дәстүрлі әдістерімен нақты материалдың және аса маңызды теориялық ережелердің шеңберіне болашақ тәжірибесі сыя алатындай білім алу үшін оқушыларға сәтті көмек көрсетуге болады, бірақ бұл әдістер толық емес болып табылады, кем дегенде екі жағынан жетілмеген. Рөлдік ойын оқушыға белгісіздікпен және өмірлік қиын жағдайлармен күресуге көмектесетін эксперименттік оқытудың бірегей тәсілдерінің бірі болып табылады. Толықтыруды қажет ететін дәстүрлі әдістердің екінші тармағы, тұлғааралық қатынас пен байланыстан берілетін дағдылар аясы болып табылады. Оқушының қаншалықты көп оқитыны және бақылайтыны маңызды емес, бұл дағдыларды тек нақты тұлғааралық байланыстарда қолдану арқылы оларды толық дамытуға болады. Бірнеше қарапайым ережелерге түйістірілуі үшін ауызша және ауызша емес мінез-құлықтың өзара әрекеттесуі өте күрделі. Басқа адамдардан алынған жауап сигналдарды түсіндіруде және осы белгілерден алынған әсерлерде тиімді тұлғааралық қатынас кілті жатыр.
Рөлдік ойындардың артықшылықтары (Чеслер және Фокс бойынша)
1. Оқушыға жасырын сезімдерін білдіруге көмектеседі.
2. Оқушыға айналадағының мәнін сезіммен терең ұғуға, олардың ынтасын түсінуге көмектеседі.
3. Әр түрлі мінез-құлық түрлерінде машықтануға мүмкіндік береді.
4. Топтық формалды және формалды емес өзара іс-әрекеттің жалпы әлеуметтік мәселелері мен динамикасын бейнелейді.
5. Академиялық сипаттамалық материалды тез және тікелей ұсынуға мүмкіндік береді.
6. Ынталандырушы және тиімді болып табылады, өйткені әрекетті көздейді.
7. Оқушыға да, ұстазға да кері байланысты қамтамасыз етеді.
8. Топ мазмұн мен қарқынды бақылай алады.
9. Оқу мен нақты өмірлік жағдайлар арасындағы шыңырауды жояды.
10. Шарттарды өзгертеді.
11. Сезім мен эмоцияларды бақылауды үйретеді.
Жарыс-ойын жоғарыда аталған дидактикалық ойындардың барлық түрлерін немесе олардың жекелеген элементтерін қамтуы мүмкін. Ойынның осы түрін жүргізу үшін оқушылар топтарға, командаға бөлінеді, олардың арасында жарыс жүріп жатыр. Жарыс-ойынның елеулі ерекшелігі - онда жарыс күрес пен ынтымақтастық бар [15].
Жарыс элементтері негізгі ойын әрекеттерінде жетекші орын алады, ал ынтымақтастық нақты мән-жайлармен және міндеттерімен айқындалады. Жарыс-ойын мұғалімге материалдың мазмұнына қарай ойынға қызықты материал ғана емес, оқу бағдарламасының өте күрделі мәселелерін енгізуге мүмкіндік береді. Бұл оның басқа да дидактикалық ойын түрлерінің алдындағы ең негізгі педагогикалық құндылығы мен артықшылығы.
Нақты оқу тәжірибесінде ойынның барлық түрлері дербес және бірін-бірі өзара толықтыратындай болуы мүмкін. Әрбір ойындардың түрін және олардың алуан түрлі үйлесімін пайдалану оқу материалының ерекшеліктерімен, оқушылардың жасына қарай және басқа да педагогикалық факторлармен айқындалады.
Ойын - адам қызметінің белсенді нысаны. Белгілі бір сәтте қандай да бір ойынға қатыспайтын баланы (ересекті де) сирек кездестіресің. Оқыту ойындарының икемді жүйесі қызығушылықпен оқуға мүмкіндік береді, ал ойындарды таңдау мүмкіндігінен бұл қызығушылық тек арта түседі. Бұл оқыту моделінің дәстүрлімен салыстырғанда анағұрлым келешегі зор.
Оқушы - мұғалім - оқушы схемасы бойынша жүргізілетін бұл жүйе оқушыларға өзінің даму жолын (білім) өз бетімен таңдауға мүмкіндік береді, ол мұны бейсаналы, интуитивті түрде жасауы мүмкін, ал мұғалім катализатордың рөлін атқарады: Оның дағдысы мен білімі оқушының тез дамуына көмектеседі.
Ойын әдістемесі бойынша сабақтар оқушылардың пәнге қызығушылығын айтарлықтай арттырып, тұжырымдаманы, анықтаманы жақсылап есте сақтауға мүмкіндік береді, оқушыны, оның ойлау жүйесін еркіндікке жібереді [16].
Ойын кезеңі қамтиды:
1. Алдын ала дайындық: сынып қабілеттері бойынша тең шамамен командаларға бөлінеді, командаларға үй тапсырмасы беріледі.
2. Ойын.
3. Сабақ бойынша қорытынды: ойынға қатысушылардың жұмысы туралы қорытындылар мен бағалар қою.
1.5 Оқыту әдісі ретіндегі ойын технологиялары
Аға ұрпақтың кішілерге берілген тәжірибесі, оқыту әдісі ретіндегі ойынды адамдар ежелден пайдаланды. Ойын халықтық педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс мекемелерде кеңінен қолданыс табады. Оқу процесін белсендіруге және қарқындатуға айрықша мән беретін заманауи мектепте, ойнату қызметі мынадай жағдайларда пайдаланылады:
- ұғымдарды, тақырыптарды, тіпті оқу пәнінің бөлігін игеру үшін дербес технологиялар ретінде;
- анағұрлым ауқымды технологиялардың элементтері (кейде өте елеулі) түрінде;
сабақ (дәрістер) немесе оның бөлігі (кіріспе, түсіндіру, бекіту, жаттығу, бақылау) ретінде;
- сыныптан тыс жұмыс технологиялары ретінде ("Зарница", "Орленок", ҰШЖ және т. б. үлгідегі ойындар).
"Ойындық педагогикалық технологиялар" ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар үлгісіндегі педагогикалық процесті ұйымдастыру әдістері мен тәсілдерінің жеткілікті ауқымды тобын қамтиды [17].
Педагогикалық ойынның жалпы ойындардан елеулі айырмашылығы бар - оқытудың нақты қойылған мақсаты және оған сәйкес педагогикалық нәтижесі бар, бұлар айқын түрде негізделуі және бөлінуі мүмкін және оқу-танымдық бағытымен сипатталады.
Ойын үлгісіндегі сабақтар, оқушылардың оқу қызметіне ниетін ояту, ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын тәсілдері мен жағдайлардың көмегімен жасалады.
Сабақ кезінде ойын тәсілдері мен жағдайлар осындай негізгі бағыттар бойынша іске асырылады: Дидактикалық мақсат оқушылардың алдында ойын тапсырмасы ретінде қойылады; Оқу іс-әрекеті (қызметі) ойын ережелеріне бағынады; оқу материалы оның құралдары ретінде пайдаланылады [18].
Оқу процесінде ойын технологиясының орны мен рөлі, ойын элементтерінің үйлесімі мен оқу-жаттығулары көбіне мұғалімнің педагогикалық ойын функцияларын және жіктеулерін түсінуіне байланысты.
Бірінші кезекте ойынды қызметінің түріне қарай, физикалыққа (қозғалыстық), зияткерлікке (ақыл-ой), еңбектікке, әлеуметтікке және психологиялыққа бөлу керек [19].
Педагогикалық процесс сипаты бойынша ойындар мынадай топтарға бөлінеді:
а) оқыту, жаттығу, бақылау және жалпылама;
б) танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;
в) репродуктивті, өнімді, шығармашылық;
г) коммуникативтік, диагностикалық, кәсіптік бағыт-бағдарлық, психотехникалық және т. б.
Педагогикалық ойындардың типологиясы ойын әдістемесінің сипаты бойынша ауқымды. Қолданылатын типтерінен ең маңыздысын ғана көрсетейік: пәндік, сюжеттік, рөлдік, іскерлік, имитациялық және драматизация ойындары. Пәндік сала бойынша ойындар барлық мектеп пәндері бойынша бөлінеді.
Және, ақыр соңында, ойын технологиясының ерекшелігін едәуір дәрежеде ойын ортасы анықтайды: ойындарды заттармен және заттарсыз, үстел, бөлме, көше, жергілікті жерлерде, компьютерлік және ТСО-мен, сондай-ақ әр түрлі қозғалыс құралдарымен ажыратады.
Ойын технологияларының жіктеу параметрлері:
Қолдану деңгейі бойынша: барлық деңгейлер.
Философиялық негіз бойынша: бейімдік.
Негізгі даму факторы бойынша: психогендік.
Тәжірибені меңгеру тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-рефлекторлық + гештальт + суггестия.
Тұлғалық құрылымдарға бағыттау бойынша: ББД + СУД + + СУМ + СЭҚ + КЕС.
Мазмұн сипаты бойынша: барлық түрлері + енгізбелі.
Басқару типі бойынша: барлық түрлері -- консультациялар жүйесінен бағдарламалыққа дейін.
Ұйымдастыру нысандары бойынша: барлық түрі. Балаға деген көзқарасына қарай: еркін тәрбие. Басымдық әдісі бойынша: дамыта оқыту, іздену, шығармашылық [20].
Мақсатты бағдар спектрі:
-дидактикалық: ой-өрісін кеңейту, танымдық іс-әрекет; ББД практикалық қызметте қолдану; практикалық қызметке қажетті белгілі бір білік және дағдыларды қалыптастыру; жалпы оқу қабілетін және дағдыларын дамыту; еңбек дағдыларын дамыту.
-Тәрбиелілік: оқушылардың дербестігін, еркіндікті тәрбиелеу, белгілі бір тәсілдерін, ұстанымдарын, адамгершілік, эстетикалық және дүниетанымдық қасиеттерді қалыптастыру; ынтымақтастықты, ұжымшылдықты, байланысқа бейімділікті, коммуникативтікті тәрбиелеу. -Дамытушылық: зейінін, есте сақтау, сөйлеу мәнерін, ойлау дағдыларын дамыту, салыстыру, байланыстыру, ұқсастықтарды, қиял, елестерді, шығармашылық қабілеттерін, эмпатияны, рефлексияны табу, оңтайлы шешімдер таба білу; оқу қызметінің ынтасын дамыту.
- Әлеуметтендіруші: қоғамның нормалары мен құндылықтарына баулу; орта жағдайына бейімдеу; стрестік бақылау, өзін-өзі реттеу; қарым-қатынасқа үйрету; психотерапия [21].
Ойын технологиясының тұжырымдамалық негіздері
:: Ойын қызметінің психологиялық механизмдері өзін-өзі көрсетудегі, өзін-өзі танытуда, өзін-өзі анықтауда, өзін-өзі реттеуде, өзін-өзі жетілдірудегі жеке басының іргелі қажеттіліктеріне сүйенеді.
:: Ойын -- психогендік мінез-құлық, яғни, іштей өзіне тән, жасырын тұлға нысаны (Д. Н. Узнадзе).
:: Ойын -- баланың "іштей әлеуметтену " кеңістігі, әлеуметтік қағидаларды меңгеру құралы (Л. С. Выготский).
:: Ойын - тұлғаның қиялдағы еркіндігі, "іске асырылмайтын мүдделерін қиялда іске асыру " (А. Н. Леонтьев).
:: Ойынға кірісу қабілеті адам жасына байланысты емес, бірақ әрбір жаста ойынның өз ерекшеліктері бар.
:: Балалар ойындарының мазмұны, негізгі мазмұны пән қызметі болып табылатын ойындардан дамиды, бұл адамдар арасындағы қарым-қатынасты көрсететін ойындар, және, ақырында, қоғамдық тәртіп қағидаларына бағыну мен адамдар арасындағы қарым-қатынас соның басты мазмұны болатын ойындар.
Ойын қорытындысы екі жоспармен шығады -- ойын және оқу-танымдық нәтижесі ретінде. Дидактикалық ойындар функциясы ойын әрекеттерін талқылау, сәйкестікті шындықпен модельдеу ретінде ойын жағдайының сәйкестігін талдау арқылы жүзеге асырылады. Осы моделдегі маңызды рөл қорытынды ретроспективті талқылауға жатады, онда оқушылар ойындар барысы мен нәтижелерін, ойын (имитациялық) моделі және шындықтың сәйкестігін, сондай-ақ оқу-ойындық өзара іс-қимыл барысын бірлесіп талдайды. Дидактикалық ойындар нәтижелілігін, біріншіден, олардың жүйелі пайдаланылуына, екіншіден, қарапайым дидактикалық жаттығулармен үйлесе отырып, ойындар бағдарламаларының мақсаттылығына байланысты [22].
Ойын технологиясы оқу процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын және жалпы мазмұнымен, сюжетімен, сипатымен біріктірілген біртұтас білім ретінде құрылады. Оған пәндердің негізгі сипатты белгілерін бөлу, оларды салыстыру, байланыстыру дағдысын қалыптастыратын дәйекті ойындар мен жаттығулар кіреді; нақты белгілері бойынша пәндерді қорытындылайтын ойын топтары; процесс кезінде оқушылардың шынайы құбылыстарды жалғаннан ажырату дағдысын дамытатын ойын тобы; өзін-өзі ұстау, сөз реакциясы жылдамдығын, фонематикалық есту қабілетін, тапқырлық және т. б. дағдысын тәрбиелейтін ойын тобы. Бұл ретте, ойын сюжеті негізгі оқыту мазмұнымен параллель дамиды, оқу үрдісін жандандыруға, бірқатар оқу элементтерін игеруге көмектеседі. Іскерлік ойын кешенді міндеттерін шешу үшін, жаңа материалды меңгеру, бекіту, шығармашылық қабілеттерін дамыту, жалпыоқулық қабілетін қалыптастыру үшін пайдаланылады, оқушыларға оқу материалын әр түрлі позициядан түсінуге және үйренуге мүмкіндік береді.
Оқу процесінде іскерлік ойындардың түрлі модификациялары қолданылады: имитациялық, операциялық, рөлдік ойындар, іскерлік театр, психо және социодрама.
Имитациялық ойындар. Сабақтарда қандай да бір ұйым, кәсіпорын немесе оның бөлімшелерінің қызметі қайталанады. Оқиғалар, адамдардың нақты қызметі (іскерлік кеңес, жоспар талқылау, әңгіме жүргізу және т. б.) және оқиға орын алып немесе қызметі жүзеге асырылып жатқан жағдайлар (цех бастығының кабинеті, мәжіліс залы және т. б.) қайталануы мүмкін., Оқиғалар сюжетінен басқа имитациялық ойындар сценариі, мазмұны, құрылым сипаттамасы және қайталанатын процестер мен объектердің тағайындамасы.
Операциялық ойын. Олар нақты спецификалық операциялардың орындалуын пысықтауға көмектеседі, мысалы, шығарма жазу әдістемелері, тапсырмаларды шешу, насихаттар және үгіттер жүргізу. Операциялық ойындарда тиісті жұмыс процесі үлгіленеді. Ойынның осы түрі шындықты қайталаушы жағдайларда жүргізіледі.
Рөлдерді орындау. Бұл ойындарда мінез-құлық, іс-әрекеттер тактикасы, нақты тұлғаның функциялары мен міндеттерін орындау пысықталады. Рөлдерді орындайтын ойындарды өткізу үшін жағдайдың модель-пьесасы әзірленеді, оқушылар арасында міндетті мазмұны бар рөлдер бөлінеді.
"Іскерлік театры". Онда қандай да бір жағдай, осы жағдайдағы адамның мінез-құлқы ойналады. Мұнда оқушы тиіс бүкіл тәжірибесін, білімін, дағдыларын жұмылдыруға тиіс, белгілі бір адамның бейнесіне еніп кетуі керек, әрекеттерді түсінуге, осы жағдайды бағалауға және әрекеттің дұрыс жолын табуға тиіс. Сахналау әдісінің негізгі міндеті - жасөспірімнің әр түрлі жағдайларға бейімделуін үйрету, өз мінез-құлқына объективті баға беруді, басқа адамдардың мүмкіндіктерін ескеруді, олармен байланыс орнатуды, олардың мүдделеріне, қажеттіліктеріне және биліктің формальды атрибуттарына, бұйрыққа жүгінбей-ақ, олардың қызметіне әсер етуді үйрету. Қойылымдар әдісі үшін сценарий жасалады, онда нақты жағдай, жұмыс істеп тұрған тұлғалардың функциялары мен міндеттері, олардың тапсырмалары сипатталады.
Психодрама және социодрама. Олар "рөлдерді орындауға" және "іскерлік театрға" өте жақын. Бұл да "театр", бірақ әлеуметтік-психологиялық, онда ұжымдағы жағдайды сезіну, басқа адамды бағалап, оның жағдайын өзгерту, онымен өнімді байланыс орнату дағдысы сыналады.
Іскерлік ойын технологиясы мынадай кезеңдерден тұрады. Дайындық кезеңі. Іскерлік ойындар дайындығы сценарий -- жағдай мен объектінің шартты бейнесін әзірлеуден басталады. Сценарий мазмұнына сабақты оқу мақсаты, оқылатын проблеманың сипаттамасы, қойылған міндеттердің негіздемесі, іскерлік ойын жоспары, ойындар рәсімінің жалпы сипаттамасы, әрекет етуші тұлғалардың мінездеме мазмұны кіреді.
Одан әрі ойынға кіріспе, қатысушылардың және сарапшылардың бағдары енеді. Жұмыс режимі нақтыланған, сабақтың басты мақсаты қалыптасады, мәселелердің және жағдайды таңдау қойылымы негізделеді. Материалдардың, нұсқаулардың, ережелердің, қағидалардың пакеттері беріледі. Қосымша ақпарат жиналады. Қажет болған жағдайда оқушылар жетекшіге және сарапшыларға кеңес алу үшін жүгінеді. Ойын қатысушылары арасында алдын ала байланысқа жол беріледі. Бірақ бұл ереже жеребе бойынша алынған рөлден бас тартуға, ойыннан шығуға, ойынға енжар қарауға, мінез-құлық әдебін бұзуға белсенділікті басуға тыйым салады.
Өткізу кезеңі -- ойындар процесі. Ойынның басынан ешкімнің араласуына және оның барысын өзгертуге құқығы жоқ, тек жүргізуші ғана қатысушылар ойынның басты мақсатынан ауып кетсе, іс-әрекетін түзей алады. Іскерлік ойындардың түрленуіне байланысты, қатысушылардың алуан түрлі рөлдік позициялары енгізілуі мүмкін. Топтағы жұмыс мазмұнына қатысты көрінетін позициялар: идея генераторы, әзірлеуші, имитатор, эрудит, диагност, сараптаушы.
Ұйымдастырушылық позициялары: ұйымдастырушы, үйлестіруші, интегратор, бақылаушы, жаттықтырушы, манипулятор.
Жаңалыққа қатысты көрінетін позициялар; бастамашы, сақ сыншы, консерватор.[23].
4-кесте.
Іскерлік ойынның технологиялық сызбасы
Дайындық кезеңі
Ойынды әзірлеу
oo сценарийді әзірлеу
oo іскерлік ойынның жоспары
oo ойынды жалпы сипаттау
oo нұсқаулықтың мазмұны
oo материалдық қамтуды дайындау
Ойынға қосу
oo мәселені, мақсаттарды орнату
oo шарттар, нұсқаулық
oo уақыт тәртібі, ережелер
oo рөлдерін бөліп тарату
oo топтарын қалыптастыру
oo кеңес
Өткізу кезеңі
Тапсырмамен топтық жұмыс жасау
oo дереккөздермен жұмыс жасау
oo тренинг
oo ой-талқылау
oo ойын технигімен жұмыс жасау
Топаралық пікірталас
oo топтардың өнер көрсетулері
oo нәтижелерін қорғау
oo пікірталас ережелері
oo сарапшылар жұмысы
Талдау мен жалпылау кезеңі
oo ойыннан шығару
oo талдау, рефлексия
oo жұмысты бағалау және өзін-өзі бағалау
oo қорытындылар мен жалпылаулар
oo ұсынымдар
Әдіснамалық ұстанымдар: методолог, сыншы, әдіскер, проблематизатор, рефлекстеуші, бағдарламашы.
Әлеуметтік-психологиялық ұстанымдар: көшбасшы, қолайлы, қабылданатын, тәуелсіз, қабылдамайтын, бас тартушы. Ойын нәтижелерін талдау, талқылау және бағалау кезеңі. Сарапшылардың сөздері, пікірлерді алмастыру, өз шешімдерінің және қорытындылары қатысушыларының қорғанысы.
Қорытындылай келгенде оқытушы қол жеткізген нәтижелерді белгілейді, қателерді белгілейді, сабақтың соңғы нәтижесін тұжырымдайды. Нақты тұлғаның сәйкес келетін аймағымен пайдаланылған ұқсатуларды салыстыруға, ойынның оқу пәнінің мазмұнымен байланысын орнатуға назар аударылады [24].
1.6 Іскерлік оқу ойындарын пайдалану мүмкіндіктері мен әртүрлілігі
Іскерлік ойын әдеттегі кәсіби мәселелелік жағдайларда сыналып жатқан кәсіптік мәселелерді, нақты қарама-қайшылықтар мен қиындықтардың моделдеу қызметі үшін сипатты, сол қарым-қатынас жүйелерін моделдеу және маманның болашақ кәсіби қызметінің әлеуметтік және заттық мазмұнын қайта жасау формасы болып табылады.
Іскерлік ойынды әзірлеу кезеңінде келесі психологиялық-педагогикалық қағидаларды іске асыру қажет: 1) кәсіптік қызметтің, нақты шарттардың және өндіру динамикасының мазмұнын ұқсатып үлгілеу қағидасы; 2) кейбір қарама-қайшылықтардан тұратын және оқушыларда қиындық жағдайларын тудыратын ойын тапсырмаларының жүйесі арқылы берілген кәсіптік қызмет үшін әдеттегі мәселелелік жағдайларды қайта құру қағидасы; 3) ойында мамандардың өндірістік функцияларын еліктейтін өзара әрекет ету шарттарында қатысушылардың бірлесіп қызмет ету қағидасы; 4) оқу тапсырмаларын шешудің, дайындықтың және келісілген шешімдерді қабылдаудың қажетті шарттары ретінде, ойын бойынша әріптестердің диалогтық тілдесімі мен өзара әрекет ету қағидасы; 5) ойындық оқу қызметінің екі жоспарлы қағидасы. Іскерлік ойын маманның жеке басының дамуы бойынша күрделі тапсырмаларды шешеді; білім алушылар мамандық мәнмәтініндегі білімдерді, біліктер мен дағдыларды меңгереді, кәсіптік құзыретті және әлеуметтік құзыреттке де иеленеді (өндіріс мамандарының ұжымында өзара әрекет ету дағдылары, адамдармен кәсіптік тілдесу дағдылары және оларды басқару). Бірақ бұл күрделі қызмет ойын формасында іске асады, бұл білім алушыларға интеллектуалды және эмоциялық басыбайлылықтан босануға, шығармашылық ықыласты білдіруге мүмкіндік береді [25].
Іскерлік оқу ойындарын (мақсаты -- олардың белсенді шығармашылық үдерісінде қатысушылардың белгілі бір дағдылары мен біліктерін қалыптастыру) күрделілік деңгейі бойынша келесі түрлерге бөлуге болады.
1. Ұқсату жаттығулары -- олар іскерлік ойыннан кішкене көлемімен және шешілетін тапсырмалардың шектелгендігімен ажыратылады (мысалы, кім бірыңғай нормалармен және бағалауларды үздік пайдалана алады?). Ұқсату жаттығуларының мақсаты -- шығармашылық жағдайда қатысушыларға сол немесе өзге де дағдыларды қандай да бір маңызды ұғым, санатқа назарын ерекше көрсетуге мүмкіндік береді.
2. Нақты өндірістік-кәсіптік жағдайларды талдау -- білім алушылар маманның кәсіптік іс-тәжірибесінің алдында пайда болатын және одан сәйкес шешімдерді талап ететін нақты жағдайды сипаттайтын жағдаймен, өзара байланысқан фактілер мен құбылыстардың жиынтығымен танысады; ұжымдық талқыланатын оқушылар өздерінің шешімдерін сол немесе өзге жағдайларда ұсынады.
3. Рөлдерін ойнап көрсету -- оқушылар бастапқы деректерді жағдай бойынша алады, содан кейін белгілі бір рөлдерінің орындалуын өздеріне алады. Рөлдерін орындау басқа оқушылардың қатысуымен жүреді, олар содан соң олармен сценарийдің шарттарына, басқа орындаушылардың әрекеттеріне байланысты және бұрын қабылданған жеке шешімдеріне байланысты қабылдайтын жағдайдың қатысушыларының әрекеттерін кейін бағалайды, яғни рөлдерін ойнатқан кезде сол немесе өзге орындаушы болған жағдайларды толық болжамдау мүмкін емес; бұл оқу әдісі іс-тәжірибелік кәсіптік және әлеуметтік дағдыларды пайдалану үшін қолданылады.
4. Кәсіптік қызметті және қабылданатын кәсіптік шешімдердің салдарын еліктейтін толық масштабты іскерлік ойын (жиі қабылданатын шешімдердің жақындатылған және алыстатылған талдау мен есептеу үшін ЭЕМ-ді пайдалану) [26].
Мәнмәтіндік оқудың формасы ретінде іскерлік ойынды ең алдымен келесі педагогикалық тапсырмаларды таңдау қажет:
- білім алушыларда кәсіптік қызмет пен оның динамикасы туралы бүтін көрсетілімді қалыптастыру;
- мәселелік-кәсіптік және әлеуметтік тәжірибені иемдену, соның ішінде жеке және ұжымдық шешімдерді қабылдау;
- кәсіптік салады теориялық және іс-тәжірибелік ойлаудың дамуы;
- танымдық ынталандыруды қалыптастыру, кәсіптік ынталандырудың пайда болу шарттарын қамтамасыз ету.
Осылайша, кәсіптік қызметтің ойындық үлгілеуі үшін кез келген құрамы емес, өзінде мәселеліктен тұратын және жеке игерілмейтін мазмұны сәйкес келеді.
Іскерлік оқу ойындарда қолданылатын оң жақтары:
- әдетте, қатысушылар рақаттанады, жоғары ынталандырылуы, оқу үдерісінің эмоциялық қанығуы болады;
- кәсіптік қызметке дайындық жүреді, білімдер, біліктер қалыптасады, яғни қатысушылар өз білімдерін пайдалануға үйренеді;
- ойыннан кейінгі талқылау білімдерін бекітуге ықпал етеді;
- кешенді педагогикалық мақсаттарына қол жеткізіледі: танымдық, тәрбиелік, дамытушы. Танымдық белсенділік: іскерлік ойын үдерісінде қатысушылар мәселені зерттеудің диалектикалық әдістерімен танысады, білімдерін тереңдетеді, жеке мысалда кәсіптік функцияларын игереді.
Тәрбиелік функция: іскерлік ойынды өткізу үдерісінде ұжымға тиістілігінің санасы қалыптасады, ұжымдық тапсырмаларды шешу кезінде өзара байланыстары бекітіледі, ал жалпы сұрақтарды ұжымдық талқылау сыншылдықты, байсалдылықты, басқанын пікіріне құрметті, қызметтестерге назарын қалыптастырады.
Дамытушы тиімділік: іскерлік ойын үдерісінде логикалық ойлау, қойылған сұрақтарға жауаптардың қабілеті, сөйлеу мен сөйлеу этикеті, пікірсайысқа қатысу ептілігі мен тиімді түрде араласуы дамиды [27].
Іскерлік оқу ойындарын өткізуде теріс сәттері: сабаққа дайындалудың еңбек сыйымдылығы жоғары (оқытушылар үшін); бүкіл оқытушылардың іскерлік ойындарды өткізуде біліктіктері болмайды; оқытушы үшін қарбаластығы көп, себебі ол үздіксіз шығармашылық үдерісте жұмылдырылған және бүкіл ойын бойы бір уақытта актер де, режиссер де (актерлік дарынды иемдену) болуы тиіс; қатысушылардың өздері іскерлік ойынды пайдаланумен жұмысқа даын болмаулары мүмкін; іскерлік ойындар көп уақытты және кейде сабақ кестелерінің арнаулы өзгертулерін қажет етеді.
Келесі қорытындыларды жасауға болады.
1. Іскерлік ойындарды тек олар қажетті жерлерде ғана қолдану қажет. Бұл уақыт пен кеңістікте кең көлемді бүтін болашақ кәсіптік қызмет тәжірибесін алу.
2. Ойынның әзірленуіне жүйелі түрде келу қажет және студенттермен жұмыс жасаудың басқа түрлеріне оның әсерін есептеу қажет, сонымен қатар барабар емес басқа оқытушылардың реакциясын да есепке алу қажет.
3. Іскерлік ойында қатысушылардың нақты және әлеуметтік біліктілігі қажет, сондықтан оларға дайындықты нақты өндірістік жағдайларды талдау мен рөлдерін ойнатудан бастау қажет. Сонымен қатар ойынға дейін оқушыларда пікірталас мәдениетін қалыптастыру қажет.
4. Іскерлік ойынның (ІО) құрылымдық құрауыштары осылайша, ол жаттығу құрылғысы да, құмар ойыны да болмайтындай етіп үйлесуі қажет.
5. Ойын өздігінен реттелу қағидаларында құрылуы қажет. Оқытушы оқудың басталуына дейін ойын алдында, ойынның соңында және талдау кезінде әрекет етеді. Бұл ІО құрылымдауының теориялық және іс-тәжірибелік дағдыларының үлкен дайындық жұмысын талап етеді.
6. ІО үдерісінде оқушылардың жұмыс тәртібі олардың дәстүрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz