Мемлекеттік басқару қызметінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларын нығайту
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қазақ технология және бизнес университеті АҚ
Экономикалық факультеті
Экономика, есеп және аудит кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
э.ғ.к., каум.профессор
Р.Е. Жаппасова
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Қазақстандағы мемлекеттік қызметші: тарихи даму тәжірибесі және қазіргі заманғы жағдайы
6В04107 - Мемлекетті және жергілікті басқару білім беру бағдарлама бойынша
Орындаған студент Көмек Ұ.Д
Ғылыми жетекші
э.ғ.д., профессор Садыков Т.У
Нұр-Султан қ., 2020ж
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1 МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯСЫ, ЖӘНЕ ОНЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуы және қазіргі ахуалын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінің мақсаты мен міндеттері зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНДАҒЫ КАДРЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.1 Мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық саясаттың механизмін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Нұр-Султан қаласының мемлекеттік қызмет саласын талдау ... ... ... .26
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің жағымды имиджін қалыптастыру және нығайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3.2 Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Әкімшілік құқық субъектілері арасында мемлекеттік қызметшілер демократия мен құқық негізінде экономиканы, әлеуметтік-мәдени және әкімшілік-саяси салаларды басқару сияқты Қазақстан мен қоғамның мемлекеттілігін нығайтуда маңызды рөл атқарады.
Қазіргі ғаламдану жағдайында мемлекеттік мекеме қызметкерлерінен қызметке деген талабын жаңаша қарастырады, және келесідей талаптарды міндеттейді. Біріншіден қоғамдағы кенес заманынан қалған әкімшілік - командалық басқару стилінен арылу, екіншіден қоғам мүшелерінің қоғам мен мемлекет алдындағы жауапкершілікті арттыру, ушіншіден қоғамдағы тұрақтылық пен болашаққа деген сенімділікті нығайту.
Тақырыптың өзектілігі: мемлекеттік басқаруды модернизациялау, мемлекеттік қызметті жақсарту жөніндегі бастамаларды қолға алу. Мемлекеттік қызметшілердің әлеуметтік және адамгершілік - этикалык жағдайымен байланысты мәселелер тобын шешу. Мемлекеттік қымет саласындағы саясат және қажетті жаңа саяси толтыруларға талдау жасау. Мемлекеттік қызметшілердің қоғамдағы мәтебесін, әлеуметтік қорғалуы сияқты мәселелер, сонымен қатар мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқару мүдделерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларын ұйымастыру. Қазақстанның мемлекеттік қызметтің қазіргі кездегі жағдайына, мемлекеттік қызмет жүйесін қалыптастыру бойынша инновациялық шараларды әзірлеудің қажеттілігі осы тақырыпты талдауға әсер етті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері - мемлекеттік басқару органдарындағы мемлекеттік қызметтің құрылуын талдау.
Аталған мақсатқа сай мынадай міндеттер қарастырылды:
- мемлекеттік қызметтің теориясы, және оның принциптерін анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуы және қазіргі ахуалын зерттеу;
- мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық резервтің қалыптасу механизмі;
- Нұр-Султан қаласындағы мемлекеттік қызметтің дамуын талдау;
- мемлекеттік басқару органдарындағы мемлекеттік қызметті жетілдіруді нақты ұсыныстар жасау.
Зерттеу обьектісі - Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің және қызметкерлердің жалпы жүйесі.
Теориялық және әдістемелік негіздері: отандық ғылымның теориялық және қолданбалы әлеуетін дамытуына үлес қосуына, мемлекеттік басқару жүйесін реформалауға, мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыру мәселесі бойынша ұлттық және мемлекеттік бағдарламаларды даярлау кезінде қызығушылық тудыруы мүмкін.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Мемлекеттік қызметшілердің әлеуметтік құқықтық кепілдіктерін арттыру;
2. Мемлекеттік қызмет кадрларын даярлау мен біліктілігін арттыру жүйесін жақсарту;
3. Мемлекеттік басқару қызметінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларын нығайту;
4. Мемлекеттік қызмет мәселелері бойынша ұлттық және мемлекеттік бағдарламаларды даярлау бойынша шешімдер қабылдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Бұл жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады. Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізделеді, тақырыптың зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып,зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері және жұмыстың ғылыми жаңалығы көрсетіледі. Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуының теориялық негіздері, мемлекеттік қызметтің жаңа моделінің мақсаты мен міндеттері зерттеледі. Екінші бөлімде мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық саясаттың механизмін құру. Нұр-Султан қаласының мемлекеттік қызмет саласына талдау жасалынады. Үшінші бөлімде мемлекеттік қызметтің, кадрлық саясаттың дамуы жөніндегі үсыныстар және жүзеге асыру механизмдері баяндалады. Зерттеу нәтижесі қорытындыда терең қарастырылған.
1 МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯСЫ, ЖӘНЕ ОНЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуы және қазіргі ахуалын зерттеу
Қазақстанда, кез келген өзге мемлекеттегі сияқты, əлемдік тəжірибеге негізделсе де, айрықша белгілері мен құрылымы бар мемлекеттік қызметтің өзіндік моделі əрекет етуде. Бұл бірінші кезекте еліміздің тарихи тəжірибесімен, ұлттық дəстүрлерімен, мемлекетімізде əрекет етуші құқықтық жүйемен жəне т.б. байланысты. Осыған орай мемлекеттік қызметтің ғылыми- теоретикалық түсінігі, сонымен қатар республикамызда бүгінгі таңда қалыптасқан ғылыми жəне құқықтық жүйеге сəйкес осы түсініктің мазмұны үлкен қызығушылық тудырады. Бірақ мемлекеттік қызмет түсінігін тек Қазақстандағы бар арнайы нормативтік құқықтық базаның негізінде ғана зерттеу, менің ойымша, дұрыс емес. Мəселені толығымен ұғыну үшін оның қалыптасуы мен дамуының тарихын, мемлекеттік қызметтің бар болмысын көрсету маңызды болып табылады[1, 3 б.].
1920-жылдардың орта шенінде Кеңестер Одағында социализм орнату доктринасын жүзеге асыру науқаны басталды. Оның басты буындары ретінде мына үш шараны жүзеге асыру көзделді: индустрияландыру - елді аграрлы елден өнеркәсібі дамыған, индустриялы елге айналдыру, ауыл шаруашылығын ұжымдастыру - жеке, ұсақ шаруа шаруашылықтарын біріктіру негізінде социалистік ұжымдық шаруашылықтар құру, мәдени революция - сауатсыздықпен күрес, білім беру, ғылым және мәдениет жүйесін құру. 1925 жылдың 18-31 желтоқсаны аралығында өткен БК(б)П XIV съезі елде индустрияландыру жоспарын жүзеге асыру міндетін жүктеді. КСРО-ның экономикалық тәуелсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету үшін алдыңғы қатарлы дамыған капиталистік елдерді барынша қысқа мерзім ішінде қуып жету, елді индустриалды державаға айналдыру міндеті қойылды.
Қазақстанда индустрияландыру саясатын жүзеге асыру барысы елдің орталық аудандарымен салыстырғанда өте күрделі жағдайда жүргізілді. Оның өзіндік себептері бар еді. Ең алдымен, Қазақстанның отар ел болуы себепті әлеуметтік-экономикалық жағынан артта қалушылығы (құрал-жабдық, техниканың ескі болуы, ақшалай қаржы тапшылығы, білікті мамандардың жетіспеушілігі, құрылысшылар үшін тиісті әлеуметтік жағдайлардың ескерілмеуі, т.б.), екіншіден, республика аумағының геологиялық тұрғыдан аз зерттелуі. Қазан төңкерісіне дейін-ақ өлкенің бай қоры бар кен көздері туралы мәліметтердің жеткілікті болуына қарамастан, кеңес өкіметіне дейін жер аумағының 94%-ы мүлде зерттелмеген еді. Қазақстандағы социалистік индустрияландыру саясатының бағыттары мен механизмдері төңірегінде пікір айтушылар қатары бірнеше топқа бөлінді. Орталықтың саясатын бұлжытпай орындап отырған Ф.И. Голощекин (1925-1933 жж.) Қазақстанда ұсақ және орта өнеркәсіпті, негізінен ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін кәсіпорындарды дамытуды, республика өнеркәсібінің шикізаттық бағытын қалыптастырудың қажеттілігі мен дұрыстығын насихаттап, оны жүзеге асыруға белсене кірісті.
Сталин кадрларының билікте қалуының салдары 1954 жылы орталыққа Н.С. Хрущев билікке келген тұста, Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде байқалды. Осы науқанды игеру барысында Қазақстанның билік басындағы кадрлары өрескел түрде алмастырылды: он жыл ішінде Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің бірінші хатшысы алты рет өзгертілді. Бірінші хатшы Ж. Шаяхметовтің орнына КСРО мәдениет министрі П. Пономаренко тағайындалды. 1955-1957 жж. Л.И. Брежнев П. Пономаренконың орнына көтерілді. Кейінгі басшылар: Н.И. Беляев (1957-1960 жж.), Д.А. Қонаев (1960-1962 жж.), И. Юсупов (1962-1964 жж.) болды.
Бұл басшылардың көбі қазақ тарихы мен оның ұлттық табиғи ерекшеліктерін білмейтін. Сондықтан науқан нәтижесі экологиялық, демографиялық, рухани зардаптарға алып келді. 1956 жылы 14 ақпанда Москвада КОКП-ның XX съезі өтіп, онда Сталиннің жеке басына табыну айыпталды. Съезд өткен соң, жарты жылдан кейін, 30 маусымында Жеке басқа табынушылықтың зардаптарын жою жөнінде қаулы қабылданып, елде бірқатар демократиялық өзгерістер басталды: кеңес және қоғамдық ұйымдардың рөлі біршама өсті; қоғамдық өмірді демократияландыруға бағытталған бұл шаралар адамдардың ой еркіндігін туғызды. Нәтижесінде мыңдаған кінәсіз сотталған адамдар лагерьлерден босатылып, партияның кейбір көрнекті қайраткерлері ақталды. Н.С. Хрущев республиканың бүкіл қоғамдық саяси өміріне тікелей араласты: Қазақстанның оңтүстік аудандары Өзбекстанға берілді.
Тың өлкесінде 6 облыстың өлкелік партия комитеті біріктіріліп, тікелей Мәскеуге бағындырылды. Ақмола - Целиноградқа, Батыс Қазақстан - Орал облысына айналды. Теміртаудағы саяси толқу ұлт саясатына байланысты емес, тәртіпсіздіктің салдары ретінде бағаланды. 37 1956 жылдың ақпан айында өткен КОКП-ның XX съезінің ұйғарымымен Қазақ КСР-нің алдына жаңа міндет - астық өндіруді 5 есеге арттыру міндетін қойды. Осыған орай, 60-шы жылдардың ортасына қарай Қазақстанда жыртылған тың және тыңайған жер көлемі 25 млн. гектарға жетті. Ақыры, 1964 жылдың қазан айында өз билігін жүргізуде басшылықтың ұжымдық нормаларын бұзып, оны волюнтаризм мен субъктивизмге қарай бұрған Н.С. Хрущев биліктен кетті. КСРО-ның 1-хатшылығына Л.И. Брежнев, Министрлер Кеңесінің төрағалығына А.Н. Косыгин тағайындалды. Қазақстан 38 КП ОК 1- хатшылық қызметіне аса көрнекті қоғам қайраткері Д.А. Қонаев келді. Сонымен, ХХ-шы ғасырдың 50-60 жылдары республикада интернаңионализм түсінігі шектен тыс үстем идеологияға айналды.
Бірақ, ұлттық мәселелердің барлығы тек интернационалдық жолмен шешіледі дегенмен, ол түсініктің негізінде шын мәнінде ұлы державалық шовинизм жатты. Бұның бәрі, негізінен жылымық жылдарында жүргізілген Н.С. Хрущев реформаларының жарты кештік сипатына байланысты еді. 1990 жылғы наурызда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесіне сайлау ұйымшылдықпен етті. Онда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің 1- ші хатшысы Н.Ә. Назарбаев Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы болып сайланды. Осыдан көп кешікпей-ақ орталықтағы сияқты біздің республикамызда да президенттік қызмет енгізілді. Сөйтіп, 1990 жылғы 24 сәуірде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Н.Ә. Назарбаевты республикаиың тұңғыш Президенті етіп сайлады. Н.Ә. Назарбаевтың Президент болып сайлануы республикада саяси-экономикалық мәселелерді шешуде жаңа идеялардың өрістеуіне ықпалып тигізді. Оның бастамасымен Қазақстанда елді басқару ісіне көптеген жаңалықтар, халық шаруашылығын басқарудың барлық сатыларында сапалы жаңа өзгерістер енгізілді.[27].
Елімізде саяси партиялар мен партиялық жүйені құруға, күшті заңнамалық биліктің, тәуелсіз баспасөздің және дербес жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуына көп көңіл бөлінді. Еліміздің тәуелсіздігі, қуаты, байлығы, бірлігі мен мақсаттарын бейнелейтін қасиетті рәміздерді құрметтеу, қастерлеу және мадақтау әр қазақстандықтың ең басты парызы.
Қазақстанда болып жатқан демократиялық өзгерістер 1995 жылғы Конституцияда көрсетілген. Тәуелсіздік алғаннан бері екі конституция қабылданды. Олардың алғашқысы 1993 ж. қаңтарда дүниеге келген. Бірақ оның елеулі кемшіліктері болды. Алғашқы Конституцияның жобасын жасауға асықты. Атап айтсақ, осы уақытқа дейін елде болып жатқан саяси, экономикалық және әлеуметтік процестер туралы бірден ойлануға, мемлекетіміздің мүмкіндіктерін ғылыми тұрғыдан анықтауға мүмкіндік болмады. Осы себептерге байланысты жаңа Конституция қабылдау қажет болды. 1995 жылы 30 тамызда референдум арқылы жаңа конституция қабылданды. Біздің жаңа Конституциямыз, еліміздің рәміздері - біздің халқымыздың ғасырлар бойы аңсаған нағыз егемендікке қол жеткізгендігінің жарқын көрінісі. Сондықтан республиканың әрбір азаматы Конституцияның мазмұнын түсінуге, оның талаптары мен қағидаларын қатаң сақтауға, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге міндетті. Парламент қабылдаған өзгерістер мен толықтырулардың сипаты Конституцияның жаңа мазмұнға ие екендігін көрсетеді. Бұл конституциялық реформа қазіргі заманғы талаптар мен тарихи қажеттіліктерден туған еліміздің алға жылжуының маңызды шарты болып табылады. Біздің еліміз саяси жаңару мен демократиялық дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты.[16].
Еліміз тәуелсіздік алуына байланысты ұзақ жылдар бойы бұғаудан басағаннан кейін дербес мемлекет ретінде өзінің ішкі және сыртқы саясатын қалыптастыра бастады. Отандық басқару қызметінің дәстүрлі тамыры ғасырлар тереңінен нәр алғаны мәлім. Ол Ұлы даланың тарихымен, ұлан-ғайыр кеңістігіндегі біздің мемлекеттгіміз бен тікелей байланысты. Сондықтан қазақ дәуірі кезіндегі ірі тарихи тұлғалар сияқты көрнекті ұлттық көшбасшылардың еңбегі көшпелі руларды біртұтас мемлекетке біріктіріп, оның тәуелсіздігін нығайтудан ғана көрінбейді, сонымен бірге осы ерекше маңызды мақсатқа қол жеткізу үшін қолайлы сыртқы жағдайларды ұйымдастырудан да байқалады. Өкінішке орай, қазіргі қоғамдағы көптеген мемлекеттік мәселелердің шешімін таппай жатуы мамандардың біліктілік пен іскерлік қабілетінің төмендігіне байланыты.
Егер бұрынғы Кеңес Одағы кезіндегі мемлекеттік қызмет жүйесін қазіргі заманмен салыстыратын болсақ, бұл елдер тиімді мемлекеттік қызметті құру үшін мемлекеттік қызметті жетілдірудің жолдарын іздейді. Оның өзіндік тарихи себептері бар. Кенестік жүйедегі кадрлар дайындау мәселесі көбіне сан жағымен шектеліп сапа жағына көңіл бөлінбеді. Қазіргі ғаламдану жағдайында мемлекеттік мекеме қызметкерлерінен қызметке деген талабын жаңаша қарастырады және төмендегідей талаптарды міндеттейді. Біріншіден қоғамдағы кенес заманынан мұра болып қалған әкімшілік - командалық басқару стилінен арылу, екіншіден қоғамдағы саяси мәдениетті көтеру, үшіншіден қоғам мүшелерінің қоғам мен мемлекет алдындағы жауапкершілігін арттыру. Міне осы мәселелер толық шешімін тапқанда ғана қоғамды тұрақтылық, үйлесімдік және болашаққа деген сенім арта түседі.
Қазіргі заманның басты талабы бірден, мемлекеттік қызметтегі, корпорациядағы және топтық ұжымдағы білімсіздікті жоюмен қатар, білімді, біліқтілік пен шеберлікті талап етеді. Мұндағы басты рөлді басқарушылық мәдениет атқарады. Қазіргі заманның талабы, жоғары білікті, кәсіби шеберлігі мықты, жаңа технологиялар мен үрдістерді меңгере білетін, өз ісінің майталманы болатын мемлекеттік қызметкерлерді талап етеді. Бізде әлі де болса, ескі қағидалармен, бағыт-бағдармен мықтап ұстаған, бір деңгейден аса қоймайтын қызметкерлерде көптеп кездеседі. Кенес өкіметі ыдырағаннан кейін аз уақыт ішіндегі экономиканы реформалау мен шаруашылық жүргізудің нарықтық моделіне өту жөніндегі кең көлемді шараларды жүзеге асыру тәжірибесі - мемлекеттің әлеуметтік - экономикалық процесстерге араласу обьективті қажеттілік екендігін түпкілікті түсінуге мәжбүр етті. Оның обьективтілігі ұлттық санақ жүргізудің жаңа жүйесіне өту керектігімен, экономикалық дамудың тепе-теңдігін сақтау мүдделері мемлекеттік реттеудің обьектісі болып табылатындығымен және микроэкономикалық үрдістердің сандық-сапалық көрсеткіштері өзгерісін тұрақты түрде зерттеп отырудың қажет ететіндігімен де түсіндіріледі.
Сонымен қатар мемлекеттік қызмет ролінің күшеюі мемлекетаралық экономикалық интеграциялық обьективтілігі және эколномиканың кең ауқымды мәселелерін әлемдік деңгейде қажеттілігімен байланысты екендігін де атап өту керек. Мұның бәрі де жас экономиканың жан-жақты зерделеу қажеттілігі туралы мәселені күн тәртібінде қойып отыр. Қазіргі кезде экономиканы мемлекеттік қызметтің ғылыми-әдістемелік негіздерімен қатар тәжірибесін де танып білу маңызды рөл атқарады. Жаңа саяси инновациялармен технологияларға қатынасы және қоғамды дамытумен ондағы басымдылық прогресіне оның мәдениеті , ұлттық дәстүрі және әлеуметтік-саяси жағдайына тікелей байланысты. Егемендік алудан басталған Қазақстандағы мемлекеттік қызметтің құқықтық негізін қалыптастырудың жаңа кезеңі. Яғни, 1996 жылдың 1 қаңтарында Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік қызмет туралы Жарлығы күшіне енді. Бұл мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың негізін анықтаған және мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесін бекіткен Қазақстан Республикасындағы алғашқы нормативтік құқықтық акт.
Президенттің жарлығы заң күші бар мемлекеттік қызмет саласындағы қатынастарды құқықтық реттеуде маңызды рөл атқарды. Қазақстан Республикасының заңнамалық тәжірибесінде алғаш рет азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделерінің мемлекет мүдделерінен басымдылығы қағидасын қоса алғанда, мемлекеттік қызмет қағидаттары айқындалды. Жарлыққа сәйкес, мемлекеттік қызмет дегеніміз - азаматтардың мемлекеттік органдардағы және олардың мекемелеріндегі мемлекеттік және мемлекеттік басқарудың міндеттері мен функцияларын жүзеге асыруға бағытталған кәсіби қызметі. Бұл ереже мемлекеттік қызметшілердің негізгі құқықтары мен міндеттерінен басқа, мемлекеттік қызметке қатысты бірқатар шектеулер бар мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесіне назар аударады. Яғни, заңға сәйкес, мемлекеттік қызметші депутат бола алады, кәсіпкерлік қызметпен айналысады, мемлекеттік мүлік пен қызметтік ақпаратты жеке мақсатта қолдана алады, мемлекеттік органдардың қалыпты жұмысына және қызметтік міндеттерін орындауға кедергі келтіретін әрекеттерге қатыса алады, соның ішінде ереуілдер, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар немесе тікелей. үшінші тұлғаларға қатысты. өзінің қарамағындағы бағынысты немесе мемлекеттік органда өкілі болуға; қызметтік міндеттерін орындауға байланысты азаматтар мен заңды тұлғалар ұсынатын қызметтерді жеке мақсаттар үшін пайдалануға құқылы емес.
Егер біз мемлекеттік қызмет туралы қолданыстағы заңға салыстырмалы талдау жүргізетін болсақ, онда Жарлықтың 13-бабының ережелерімен салыстырғанда, осы ереженің кейбір ережелері жаңа заңда айқын көрініс тапқанын атап өткен жөн. Мәселен, қолданыстағы заңнаманың ережелеріне сәйкес, іс-әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамдар, мемлекеттік қызметке кіргенге дейін үш жыл ішінде сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін және мемлекеттік қызметке келгенге дейін бір жыл ішінде қасақана жасалған қылмыстар үшін жазаланған адамдар. Сот әкімшілік жаза қолданған адамдар қабылданбайды. Заң мемлекеттік қызметті қабылдаудан бас тартудың басқа негіздерін қарастырады.
Алғашқы нормативтік актіге қайта оралсақ, Мемлекеттік қызмет туралы Жарлықта премьер-министрден бастап ауылдық және ауылдық атқарушы органдардың мамандарына дейін, органның ұйымдық-құқықтық деңгейіне, белгілі бір лауазымның аясы мен өкілеттіктеріне қарай сегіз санаты айқындалғанын атап өткен жөн. Мемлекеттік орган құрылымындағы нақты лауазымның мақсаты мен орнын анықтау үшін мемлекеттік қызметшілер лауазымдарының тиісті жіктелуі жасалды.
Жоғары тиімді мемлекеттік қызметті құру елдің әлеуметтік- экономикалық дамуының қажетті шарты және оның өркендеуінің кепілі болып табылады.
Осы саланы жаңғырту Қазақстан - 2050 Стратегиясының маңызды басымдықтарының бірі болды, оның іске асырылуының басты мақсаты
21 ғасырдың ортасында әлемнің ең 30 бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына кіру.
Осы жылдар ішінде мемлекеттік қызмет жүйесінде үш реформа жүргізілді.
Олардың барлығы мемлекеттің өзгеруі мен мемлекеттік басқару жүйесінің қалыптасу процестеріне тікелей байланысты. Қарастырылып жатқан бағытты институционалдаудың бастауы заңдық күші бар Президенттің Мемлекеттік қызмет туралы Жарлығына қол қоюы болды. Аталған құжат қабылданған соң, мемлекеттік қызметтің қағидаттары, лауазымдар иерархиясы, қызметшілердің әлеуметтік кепілдіктері белгіленді, құқықтық мәртебесі анықталып, және сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулер енгізілді.
Дамудың келесі кезеңі Қазақстан - 2030 Стратегиясын бекіту болды, оның барысында кәсіби үкіметті қалыптастыру ұзақ мерзімді басымдылық болып анықталды. Бұл міндет Мемлекеттік қызмет туралы Заңды қабылдаумен іске асырылды. Бүгінгі таңда жүйелі реформалардың нәтижесінде меритократия, тиімділік пен қоғамға есеп берушілік қағидаттарына негізделген, бірегей модель құрылды.
100 нақты қадам Ұлт жоспарының бірінші бағытын іске асыру шеңберінде кадрларды жалдау, даярлау және ілгерілету жүйесі жетілдірілді. Персоналды басқарудың қазіргі заманғы құралдары енгізілді, мемлекеттік қызметшілердің сапалы құрамы арттырылды. Халықаралық сарапшылар мемлекеттік қызметті жаңғыртудағы жетістіктің басты шарты Елбасының мемлекеттілікті дамыту мен күшейту бойынша саяси ерік-жігері деп біледі.
Жекелеген аспектілер бойынша дамыған мемлекеттерден озу байқалады.
Көп жағдайда кәсіби мемлекеттік аппараттың болуы Қазақстан - 2030 Стратегиясының міндеттерін мезгілінен бұрын орындауға және дамыған елдердің қатарына қосылуға мүмкіндік берді[2].
Ұлттық жоспарды іске асыру аясында этикалық нормаларды енгізу арқылы мемлекеттік қызметшілердің этикасын нығайтуға ерекше назар аударылды. Мемлекеттік қызметшілердің мінез-құлық стандарттары тек қызмет кезінде ғана емес, сонымен қатар жұмыстан тыс уақытта да бекітілген. Оларға этикалық нормаларды бұзғаны үшін жазадан ескертуге баса назар аударылды. Осыған байланысты жетекші елдердің - Канада, Ұлыбритания, Австралия, Ирландия тәжірибесі негізінде орталық және аймақтық деңгейлерде этика жөніндегі жаңа комиссар құрылды. Оның өкілеттіктері түсіндіру арқылы заң бұзушылықтардың алдын алуға, бірлесіп жұмыс жасаудың іскерлік мәдениетін қалыптастыруға және мемлекеттік қызметшілердің белгіленген шектеулер мен тыйымдардың сақталуын бақылауға байланысты. Азаматтар мен мемлекеттік қызметкерлердің осы мекемеге деген сенімнің жоғары деңгейі кеңес алуға өтініш білдірушілер санының 8 есе артуымен расталады (2016 ж. - 445-тен 2017 жылы 3461-ге дейін). 2016 жылы тәртіптік кеңестер Этикалық кеңестер деп өзгертілді. Енді олардың басты басымдығы тәртіптік істерді қарау емес, мемлекеттік органдардағы сыбайлас жемқорлықтың қауіп-қатерін талдау, мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бақылау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг нәтижелері бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу арқылы сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың негізгі бағыттары Президенттің Қазақстан-2050 Стратегиясында және 100 нақты қадам Ұлт жоспарында белгіленген сыбайлас жемқорлыққа қарсы іріктеу міндеттерін іске асырумен нақты айқындалған. Сонымен бірге, сыбайлас жемқорлықты азайту мақсаттарына жету алгоритмі қазіргі уақытта сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлаудың көп деңгейлі жүйесінде негізгі саяси құжат болып табылатын Қазақстанның 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясында көрініс тапқан. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралардың жүйелі және дәйекті жүзеге асырылуы бізге ұлттық тәжірибенің ауқымын ескере отырып және ең жақсы халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәжірибені тарта отырып, өзін-өзі жетілдіру режимінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың бірегей моделін құруға мүмкіндік берді.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясының бірінші кезеңін жүзеге асыру сәтті аяқталды, бұл оны іске асырудың бастапқы нәтижелерін түсіну қажеттілігін көрсетеді. 2015 жылғы 18 қарашада қабылданған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Қазақстан Республикасы Заңының талаптары жыл сайынғы тұрақты дамудың негізі болып табылатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық есебінде көрсетілген. Бұл есептің барысы, құрылымы мен мазмұны Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 154 Қазақстан Республикасының Президентіне Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық есепті дайындау, ұсыну және жариялау қағидаларын бекіту туралы Жарлығына сәйкес келеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Ұлттық баяндама сыбайлас жемқорлыққа қарсы уәкілетті орган мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы құрылымдардың (мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар, квазимемлекеттік сектор ұйымдары) нәтижелері негізінде құрылады.
Мемлекет басшысының жүргізіп отырған саясатының арқасында қысқа мерзім ішінде елдің мемлекеттік қызметі үлкен жолға түсті. Бүгінгі таңда еліміз - Қазақстан-2050 ұзақ мерзімді стратегиясының мақсаттарына нық қадам басқан табысты ел. 100 нақты қадам Ұлт жоспарында экономиканың дамуына тиімді ықпал ететін кәсіби мемлекеттік аппарат құру міндеті айқындалған. Сонымен қатар, белсенді өзгерістермен сипатталатын жаңа жаһандық проблемалар бұл міндеттің маңызды екенін көрсетеді. Елбасының Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері атты халыққа Жолдауы, Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру стратегиялық мақаласы, Цифрлы Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы және 2025 жылға дейінгі Мемлекеттік даму стратегиясы мемлекеттік қызметті дамытудың жаңа бағытын белгіледі.
Жалпы, мемлекеттік қызмет екі тұрғыдан қарастырылуы керек: ғылыми-теориялық тұрғыдан және мемлекеттік-ресми құқықтық қатынастарды нормативтік құқықтық реттеу тәжірибесінен. Тиісінше, теориялық тұрғыдан мемлекеттік қызметті әлеуметтік, саяси, әлеуметтік, құқықтық және ұйымдастырушылық тұрғыдан қарастыруға болады.
Мемлекеттік қызмет дегеніміз - қоғамдық санат - қоғамдық ұйымдарда жұмыс істейтін адамдардың мемлекет атынан мемлекеттік қызметті кәсіби орындауы. Саяси мағынада бұл мемлекеттік саясатты іске асыру, қоғамдағы және мемлекеттегі барлық саяси күштер қойған мемлекеттік және саяси мақсаттар мен міндеттерге жетуді білдіреді. Заңдық тұрғыдан алғанда, мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметтің қатынастарын білдіретін институт ретінде үлкен қызығушылық тудырады, сонымен қатар мемлекеттік қызметтің міндеттері, шектеулері, ынталандырулары, міндеттемелері, кіруі мен ауысуы, тоқтатылуы және басқа да құқықтық мәселелерін анықтайтын құқықтық нормалар жүйесі. Осыған байланысты мемлекеттік қызмет дегеніміз - түрлі құқық салаларының, оның ішінде көптеген шағын институттардың нормаларынан тұратын күрделі құқықтық институт екендігін атап өткен жөн. Ұйымдастырушылық аспектте мемлекеттік қызмет мемлекеттік аппараттың қызмет ету тұрғысынан, оның қызметінің ұйымдастырушылық-рәсімдік негіздері тұрғысынан қарастырылады [2,115-116б].
Жалпы, мемлекеттік қызмет дегеніміз - мемлекетпен тығыз байланысты күрделі мемлекеттік-құқықтық категория, сәйкесінше оның міндеттері, қоғамдағы орны мен орны. Мемлекеттік қызмет институтының күрделілігі мен әмбебаптығы заңгер ғалымдардың, мемлекеттік мекемелердің тәжірибешілерінің назарын аударады. Бүгінгі таңда мемлекеттік қызмет мәселелері барлық посткеңестік республикаларда заңмен реттеледі. Мүдделердің мұндай кең ауқымы бірқатар факторларға байланысты. Біріншіден, егеменді мемлекет құрудағы алғашқы қадам - бұл мемлекеттік органдардың табиғатын, мемлекеттік қызмет формалары мен мемлекеттік функциялардың барабарлығын анықтау. Екіншіден, мемлекеттік аппаратты мемлекеттің негізгі міндеттері мен функцияларын орындайтын органдар жүйесі ретінде ұйымдастыруды нақтылау қажет. Үшіншіден, мемлекеттік қызмет қоғамдық ұйымның бөлігі ретінде өзінің заңды институтын, сәйкесінше, реттеуді талап етеді. Осы заңды мекеме реттейтін қоғамдық қатынастар өте кең және мазмұны жағынан алуан түрлі, өйткені мемлекеттік қызметтер практикада да, сол сияқты қоғамдық-құқықтық қатынастарда да көрініс табады және жүзеге асырылады [1, 53-57 бб.].
Бүгінгі таңда мемлекеттік аппарат жоғары тиімді, халықтың мобильді трансформациясы және ұйымдарды үнемі жетілдірудің қажеттілігіне тап болып отыр. Бұл ұйымның негізгі капиталы - жұмыс істейтін адамдар. Олардың жоғары кәсіпқойлығы мен тиімділігі - бұл біздің еліміздің тұрғындарына тиімді қызмет көрсету кепілі. Жоғары кәсіби жұмысшылардың ұзақ мерзімді мансабын мемлекеттік аппаратпен байланыстыруы үшін мемлекеттік қызметте ішкі және сырттан тартымды жұмыс орны болуы керек. Біз көптеген елдердегі сияқты біздің елімізде де мемлекеттік қызметті кең және тар мағынада қарастырамыз. Басқаша айтқанда, мемлекеттік қызмет кең мағынада мемлекеттік органдарды басқару, сондай-ақ мемлекеттік органдардың аппараттарында, оның ішінде мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын заң шығарушы, атқарушы және сот органдарында тұрақты немесе уақытша жұмыс істейтін барлық адамдардың практикалық қызметі болып табылады. Бұл жағдайда, бұл мемлекеттік қызметтер болып табылмайтын қызмет түрлері: білім беру мекемелері, денсаулық сақтау, ғылым, мәдениет, почта және телеграф, полиция және басқа да мекемелер емес, бірақ қоғамдық болып табылатын қызметкерлердің қызметі. Мемлекеттік қызмет тар мағынада жұмысшылар өз міндеттерін тек мемлекеттік органдарда орындайды дегенді білдіреді. Яғни, тар мағынада оның құрамына тек орталық және жергілікті деңгейдегі мемлекеттік биліктің атқарушы органдарының саяси және әкімшілік лауазымды тұлғалары, сонымен қатар парламент пен президент әкімшілігінің кейбір қызметкерлері кіреді [3, с. 6-8].
1.2 Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінің мақсаты мен міндеттері зерттеу
Қазақстан - 2050 стратегиясында айқындалған мемлекеттік қызметті дамытудың басымдықтары: кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйесін жақсарту; мемлекеттік қызмет - ұлтқа қызмет ету; мемлекеттік қызметтің жоғары абыройын қалыптастыру және қолдау осы тұжырымдамамен Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметінің жаңа моделін қалыптастыру негізіне алынған.
Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі бірінші кезекте мемлекеттік қызмет ұғымын жаңғыртуды көздейді. Мемлекеттік қызмет ұлтқа (қоғамға) қызмет ету ұғымының синонимі болуға және мемлекеттік қызметтерді тұтынушы болып табылатын халыққа бағытталуға тиіс. Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі оны кәсібилендірудің басты факторы болып табылатын адами фактордың маңыздылығын тануға және тиімді кадр жұмысын жүргізуге бағдарланған. Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі тиімді кадр тетіктерін - мемлекеттік қызметке кірудің тиімді әрі айқын тәртібін, үздіксіз кәсіби даму мүмкіндігін, жұмыс нәтижелері мен ынталандыру жүйесінің өзара байланысын қалыптастыруға бағытталған.
Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінде мемлекеттік саясаттың тиімді іске асырылуын кәсіби тұрғыдан қамтамасыз ететін жоғары мемлекеттік әкімшілік қызметшілер корпусы қалыптастырылып, мемлекеттік қызметке кіру және оны атқару тетіктері түбегейлі жетілдіретін болады.[4]
Осылайша, Қазақстан - 2050 Стратегиясының ережелерін негізге ала отырып:
1) Мемлекеттік қызмет жүйесіндегі тиімі кадр саясаты және адами капиталды басқару жүйесі;
2) Мемекеттік қызметтер көрсетудің жоғары сапасы және мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігі;
3) Мемлекеттік қызметшілердің оң имиджі және мінез-құлық этикасы мемлекеттік қызметтің жаңа моделі қалыптастырудың үш тұғырлы мақсаты болып табылады.
Үш тұғырлы мақсатқа сәйкес:
1) Мемлекеттік қызмет жүйесінде жаңа кадр тетіктерін қалыптастыру және қолданыстағыларын жетілдіру;
2) Мемлекеттік қызметшілердің жұмысын мемлекетік қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін артыру және мемлекетік қызметшілердің жұмысын мемлекеттік қызметтерді тұтынушы ретінде халыққа бағдарлау;
3) Мемлекеттік қызметтің жоғары мәртебесі мен беделін қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметшілер мінез-құлқының этикалық нормаларын қалыптастыру мемлекеттік қызметтің жаңа моделін қалыптастырудың міндеттері болып табылады.
Мемлекеттік қызметті сапалы кадрлық жаңарту мен кәсібилендіруді жүйелі түрде қамтамасыз ету үшін оның ұйымдастырушылық құрылымы және нормативтік құқықтық базасы жаңғыртылатын болады. Жаңа модельді қалыптастырудың нәтижесі нақты нәтижеге және мемлекеттік қызметерді сапалы түрде көрсетуге бағдарланған, сондай ақ мемлекеттік әлеуметтік-экономикаық дамудың өзекті қажеттіктеріне сай келетін кәсіби мемлекеттік қызмет болмақ.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметі жаңа моделінің тұжырымдаманы іске асыру 2011жылдан бастап 2015 жылға дейігі аралыққа есептелген және мынадай кезеңдерден тұрады.
Біріні кезеңде (2011-2012 жылдар) Қазақстан Респубикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының нысаналы индикаторларына қол жеткізуге бағытталған:
1) Үш корпусқа негізделген мемлекеттік қызмет лауазымдарының жаңа тізімін енгізу;
2) Мемлекеттік қызметке кіру және мемлекетік қызметтің кадр резервін қалыптастыру рәсімдерін жақсарту;
3) Жоғары білікті мемлекеттік қызмешілерді даярлау жөніндегі базалық білім беру оталығын қалыптатыру;
4) Нәтижеге бағдарланған мемлекеттік басқару жүйесінің технологиялары мен қағидаттарына негізделген жаңартылған оқыту бағдарламаларын енгізу;
5) Мемлекеттік органдардың кадр қызметтері жұмысының тиімділігін арттыру;
6) Мемлекеттік қызметшілердің жұмысын бағалау жүйесін енгізу;
7) Мемлекетік қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеудің жаңа жүйесін енгізу;
8) Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын арттыруға, оның ішінде мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бақылау жүйесін енгізуге, көрсетілген қызметтің сапасын бағалау үшін кері байланыс тетігін дамытуға бағытталған шараларды іске асыру көзделеді.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметі жаңа моделінің тұжырымдаманы іске асыру мемлекеттің функцияларын тиімді орындауға және халыққа сапалы мемлекеттік қызметтер көрсетуге қабілетті мемлекеттік аппаратты кәсібилендіруді қамтамсыз етеді.
Қазақстан Ресубликасы мемлекеттік қызметі жүйесін дамытудың негізгі қағидалары мен жалпы тәсідері:
Халықаралық практикада мемлекетік қызметтің екі үлгілік моделін бөліп қарастыруға болады - баспалдақтық және позициялық.
Мемлекеттік қызметке кіру мен оны атқару тәртібіне қатысты осы модельдердегі айырмашылықтарға қарамастан, оларға мемлекеттік қызмет тиімділігін қамтамасыз ететін бірқатар жалпы шарттар тән. Біріншісі - мемлекеттік қызмешілерді саяи тағайындалатындар және кәсіби орындаушылар деп бөлу. Екіншісі - мемлекеттік қызметке конкурстық негізде қабылдау, бұл мемлекеттік қызметке білікті әрі құзыретті мамандарды іріктеп алуға мүмкіндік береді және кадрларды іріктеу мен жағарылатудың патронаждық жүйесі үшін мүмкіндіктерді азайтады.
Мемлекеттік қызметтің жоғары беделі мен мәртебесі шетелдердегі мемлекеттік қызмет жүйесінің ерекшеліктерін ескертін мемлекеттік қызметтің аралас моделін құруды жөн көреді[5]
Мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазіргі кадрлық жағдай, әкімшілік реформаның қажеттілігі кадрлар жүйесін ұйымдастыруда елеулі өзгерістерді талап етеді. Шын мәнінде, қазіргі кезде кадрлық жұмыс басшының нұсқауымен жаңа қызметкерді жалдаумен шектелетіні ешкімге құпия емес. Мемлекеттік органдардағы адам ресурстарының беделі мен рөлі қазіргі уақытта өте төмен және қалдық негізінде қалыптасады. Мемлекеттік қызмет жүйесіндегі кемшіліктер де айқындала түсуде. Олар әсіресе конкурстық іріктеу, кадрлар резервін қалыптастыру, мемлекеттік қызметшілерді аттестациялау және бір мемлекеттік органнан екіншісіне өту рәсімдерінде ерекше байқалады. Мемлекеттік қызметшілерді құқықтық қорғауда, әсіресе негізсіз жұмыстан босату немесе қысқарту тұрғысынан проблема туындайтыны ақиқат. Кейбір мемлекеттік органдардың басшылары, көбінесе жаңалары, жасырын түрде өз қол астындағы қызметкерлерін өз еріктерімен отставкаға кетуге немесе қызметтерін босатуға мәжбүрлейді. Бұл әсіресе көшбасшылар ауысқан кезде дұрыс. Бір қарағанда, бәрі заңға сәйкес жасалады, бірақ іс жүзінде жаңа басшы өзінің командасын құруға тырысады, ең болмағанда алдыңғы позициядан бастап адал қызметкерлерді тарта бастайды.
2011 жылғы 17 сәуірдегі кеңейтілген кеңесте Мемлекет басшысы көшбасшылардың осындай ауруларына жол бермеу керектігін атап өтті. Сонымен бірге, болашақта мемлекеттік қызметшілер сыбайлас жемқорлыққа ұшыраса, олардың бірінші тарауы отставкаға кетеді деген қатаң ескерту жасалды. Жоғарыда айтылғандардың алдын алу үшін оларды заңмен реттеу керек деп санаймын.
Жаңа модель мемлекеттік қызмет персоналын басқарудың тұтас жүйесін, оның ішінде мемлекеттік органдардың кадр қызметі мен мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті органның өзара іс-қимылын қалыптастырады. Мемлекеттік қызмет саласындағы уәкілетті орган мемлекеттік басқарудың қазіргі тенденцияларын ескере отырып, мемлекеттік қызметтің жаңа моделін нормативті-әдістемелік жобалау үшін жүйелі негіз береді. Жаңа кадрлық саясатты іске асыру және мемлекеттік қызметте персоналды басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыру мақсатында мемлекеттік органдардың кадр қызметтерінің жұмысы персоналдың құрылымын, санын, функциялары мен міндеттерін айқындайтын стандартты ережелер мен тиісті нұсқаулар негізінде жүзеге асырылады. Мемлекеттік органдардың кадр қызметтерінің басшыларын немесе лауазымдық тұлғаларды тағайындау мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті органмен келісіледі. Мемлекеттік органдардың кадр қызметі жұмысының бір бағыты Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында белгіленген еңбек режимін сақтау болып табылады. Электрондық үкіметті мемлекеттік органдардың кадр қызметі жұмысында кеңінен қолдану кадрлық шешімдердің тиімділігін арттыруға бағытталған, өз кезегінде электрондық құжат айналымы жүйесін және мемлекеттік органдардың интернет порталын пайдалану ішкі және сыртқы процедураларды айтарлықтай жеңілдетеді және оңтайландырады[6].
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік қызметшілердің жұмысының қорытынды нәтижелерін бағалау мақсаттар мен міндеттерді, лауазымдық нұсқаулықтарды, орындалған жұмыстар мен қол жеткізілген нәтижелерді салыстыруға негізделген. Бағалау нәтижелері қызметкерлерді ынталандыру, олардың алға жылжуы, қосымша дайындық қажеттілігі туралы шешім қабылдауға негіз болып табылады.
Жаңа модель мемлекеттік қызметшілердің қызметін бағалау жүйесін жетілдіреді. Мемлекеттік қызметшілердің қызметін бағалау түпкілікті нәтижеге бағдарланады және қайта даярлау мен біліктілігін арттыру, жоғарылату қажеттілігін анықтайтын мемлекеттік қызметшілерді көтермелеу және сыйақы төлеу үшін негіз болады. Жаңа модель сонымен қатар мемлекеттік қызметшілерді аттестаттау тетігін жетілдіреді, ол бағалау нәтижелері бойынша тиімділігі төмен мемлекеттік қызметшілерге ғана қатысты.
Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінде мемлекеттік қызметтердің сапасы мемлекеттік қызметшілердің тиімділігінің негізгі көрсеткіші болады, басқаша айтқанда, мемлекеттік қызметтерді тұтынушы ретінде мемлекеттік қызмет халыққа бағытталған болады. Мемлекеттік жоспарлау мен бюджетті қалыптастырудың жаңа тәсілдеріне сәйкес мемлекеттік органдардың қызметі мемлекеттік органдардың функциялары мен өкілеттіктерінен туындайтын мемлекеттік қызметтер көрсетуге бағытталуы керек. Мемлекеттік органдар жұмысының тиімділігін арттыру үшін еңбек ресурстарын ұйымдастыру және басқару, жекелеген лауазымды тұлғалардың ашықтығы мен есептілігі қағидаттарына негізделген мемлекеттік органдардағы шешім қабылдау процедуралары мен рәсімдерінің сапасын жақсартуға бағытталған нормативтік, құқықтық, әдістемелік және ұйымдастырушылық шаралар белгіленеді.
Осыған байланысты, мемлекеттік органдардың халыққа және бизнеске қызмет көрсетудегі функцияларын оңтайландыруға және автоматтандыруға, әкімшілік кедергілерді және адамдар мен кәсіпорындардың мемлекеттік органдармен тікелей байланыстарын азайтуға бағытталған ақпараттық технологияларды қолдануға қажеттілік артып келеді. Электрондық үкімет порталында көрсетілетін электрондық мемлекеттік қызметтер санының артуы да мемлекеттік қызметтер сапасын жақсартудың негізгі құралдарының бірі болып табылады, сондықтан мемлекеттік органдардың әлеуметтік маңызы бар мемлекеттік қызметтерді ұсынуы электрондық форматқа ауыстырылады. Мемлекеттік қызмет көрсетудің бекітілген стандарттары мен ережелерінің сақталуын бақылау тиімді шара болуы керек. Орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қызметін жыл сайынғы бағалау жүйесі туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 954 Жарлығы мемлекеттік қызметтерді бағалауға өкілеттік береді.[6] Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі оны кәсібилендірудің басты факторы болып табылатын адами фактордың маңыздылығын тануға және тиімді кадр жұмысын жүргізуге бағдарланған. Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі тиімді кадр тетіктерін - мемлекеттік қызметке кірудің тиімді әрі айқын тәртібін, үздіксіз кәсіби даму мүмкіндігін, жұмыс нәтижелері мен ынталандыру жүйесінің өзара байланысын қалыптастыруға бағытталған.
Сурет 1.1 Мемлекеттік қызметтің жаңа моделін қалыптастырудың басты міндеті келесі суретте белгіленген
Ескерту-зерттелген мәліметтер негізінде автормен құрастырылған
Мемлекеттік қызмет - бұл қоғам мен мемлекет тарапынан ерекше сенім білдіру және мемлекеттік қызметшілердің моральдық-этикалық бейнесіне жоғары стандарттар қояды.
Мемлекеттік қызметші өзінің бар күш-жігерін, білімі мен тәжірибесін өзінің кәсіби мансабына арнап, өзінің Отаны - Қазақстан Республикасына қызмет етеді деп үміттенеді.
Мемлекеттік қызмет дегеніміз - мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік билік органдарының міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған мемлекеттік органдардың қызметтік міндеттерін орындауындағы қызметі.[15].
Мемлекеттік қызметтердің қолданыстағы стандарттары мемлекеттік қызметтер көрсету тәртібін, мемлекеттік қызметтер сапасы мен қол жетімділік индикаторларының нормативті және міндетті мәндерін, шағымдар мен байланыс ақпараттарын беру тәртібін, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді көрсету мерзімдерін белгілейді. Алайда, қазіргі уақытта мемлекеттік қызметтерді көрсетудегі ұйымдастырушылық және ақпараттық қамтамасыз етудің тиімсіздігі, мемлекеттік қызмет көрсетудің белгіленген стандарттарын бұзу жағдайлары бар. Бұл заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттік қызметтердің сапасы мен қол жетімділігіне жеткіліксіз қанағаттануына әкеледі.
Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейінің төмендігі, бюрократия және мемлекеттік қызметтерді көрсетудегі әкімшілік кедергілер мемлекеттік қызметтің беделіне теріс әсер етеді және тұрғындар мен бизнестің мемлекеттік органдардың жұмысына наразылығының негізгі себебі болып табылады.
Жоғарыда аталған проблемалық мәселелерді ескере отырып, мемлекеттік қызмет жүйесін одан әрі жедел дамытуды және мемлекеттік басқаруды модернизациялау процестерімен тығыз байланыста оны реформалауды қамтамасыз ету қажет.
Сонымен қатар, қолданыстағы кадрлық ресурстардың кеңеюі және мемлекеттік қызмет жүйесінің ашықтығы әлеуметтік лифт тетігі арқылы қамтамасыз етіледі.
Мемлекеттік қызметшілер іскерлік этиканы сақтауға және қызметтік тәртіп ережелерін сақтауға міндетті. Мемлекеттік қызметшілер мемлекеттік қызметті және қоғамдық діни бірлестіктер мен онымен байланысты басқа коммерциялық емес ұйымдардың мүмкіндіктері мен мүдделерін, соның ішінде оларға деген көзқарастарын насихаттау үшін пайдаланбауы керек. Қызметкерлер сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұруға және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушыларға немесе сыбайлас жемқорлыққа жағдай жасайтындарға жол бермеуге тиіс.
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНДАҒЫ КАДРЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық саясаттың механизмін құру
Жергілікті өзін-өзі басқарудың, оның өкілді және атқарушы органдарының құзыреті, ұйымдастырылуы және қызметі, сондай-ақ оның қызметінің экономикалық және қаржылық негіздері Қазақстан Республикасының Конституциясымен және жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңның тиісті баптарымен айқындалады және белгіленеді. Осылайша, жергілікті өзін-өзі басқару аумақтардың әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымын қайта құруға және қалыптастыруға, мемлекеттік саясаттың мүдделері мен мақсаттарын қамтамасыз етуге және әкімшілік-аумақтық бірліктерді дамытуға, сондай-ақ халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған шаралардың құзыреті ретінде айқындалады. бағдарламаны іске асыруға қатысатын тиісті мәслихаттар мен әкімдіктердің әкімшілік-атқарушы функциялары. Биліктің бұл деңгейі адамдарға мүмкіндігінше жақын, негізінен адамдар оның бақылауында болады және адамдардың негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру мәселесін шешеді. Жергілікті өзін-өзі басқаруды рационализациялау жергілікті ресурстарды пайдалануды оңтайландырумен қатар, халықтың үкіметке деген сенімін айтарлықтай арттырады.
Ел дамуының қазіргі кезеңінде Қазақстан осындай проблемамен бетпе-бет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ технология және бизнес университеті АҚ
Экономикалық факультеті
Экономика, есеп және аудит кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
э.ғ.к., каум.профессор
Р.Е. Жаппасова
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Қазақстандағы мемлекеттік қызметші: тарихи даму тәжірибесі және қазіргі заманғы жағдайы
6В04107 - Мемлекетті және жергілікті басқару білім беру бағдарлама бойынша
Орындаған студент Көмек Ұ.Д
Ғылыми жетекші
э.ғ.д., профессор Садыков Т.У
Нұр-Султан қ., 2020ж
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1 МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯСЫ, ЖӘНЕ ОНЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуы және қазіргі ахуалын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінің мақсаты мен міндеттері зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНДАҒЫ КАДРЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.1 Мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық саясаттың механизмін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Нұр-Султан қаласының мемлекеттік қызмет саласын талдау ... ... ... .26
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің жағымды имиджін қалыптастыру және нығайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3.2 Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Әкімшілік құқық субъектілері арасында мемлекеттік қызметшілер демократия мен құқық негізінде экономиканы, әлеуметтік-мәдени және әкімшілік-саяси салаларды басқару сияқты Қазақстан мен қоғамның мемлекеттілігін нығайтуда маңызды рөл атқарады.
Қазіргі ғаламдану жағдайында мемлекеттік мекеме қызметкерлерінен қызметке деген талабын жаңаша қарастырады, және келесідей талаптарды міндеттейді. Біріншіден қоғамдағы кенес заманынан қалған әкімшілік - командалық басқару стилінен арылу, екіншіден қоғам мүшелерінің қоғам мен мемлекет алдындағы жауапкершілікті арттыру, ушіншіден қоғамдағы тұрақтылық пен болашаққа деген сенімділікті нығайту.
Тақырыптың өзектілігі: мемлекеттік басқаруды модернизациялау, мемлекеттік қызметті жақсарту жөніндегі бастамаларды қолға алу. Мемлекеттік қызметшілердің әлеуметтік және адамгершілік - этикалык жағдайымен байланысты мәселелер тобын шешу. Мемлекеттік қымет саласындағы саясат және қажетті жаңа саяси толтыруларға талдау жасау. Мемлекеттік қызметшілердің қоғамдағы мәтебесін, әлеуметтік қорғалуы сияқты мәселелер, сонымен қатар мемлекеттік қызмет және мемлекеттік басқару мүдделерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларын ұйымастыру. Қазақстанның мемлекеттік қызметтің қазіргі кездегі жағдайына, мемлекеттік қызмет жүйесін қалыптастыру бойынша инновациялық шараларды әзірлеудің қажеттілігі осы тақырыпты талдауға әсер етті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері - мемлекеттік басқару органдарындағы мемлекеттік қызметтің құрылуын талдау.
Аталған мақсатқа сай мынадай міндеттер қарастырылды:
- мемлекеттік қызметтің теориясы, және оның принциптерін анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуы және қазіргі ахуалын зерттеу;
- мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық резервтің қалыптасу механизмі;
- Нұр-Султан қаласындағы мемлекеттік қызметтің дамуын талдау;
- мемлекеттік басқару органдарындағы мемлекеттік қызметті жетілдіруді нақты ұсыныстар жасау.
Зерттеу обьектісі - Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің және қызметкерлердің жалпы жүйесі.
Теориялық және әдістемелік негіздері: отандық ғылымның теориялық және қолданбалы әлеуетін дамытуына үлес қосуына, мемлекеттік басқару жүйесін реформалауға, мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыру мәселесі бойынша ұлттық және мемлекеттік бағдарламаларды даярлау кезінде қызығушылық тудыруы мүмкін.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Мемлекеттік қызметшілердің әлеуметтік құқықтық кепілдіктерін арттыру;
2. Мемлекеттік қызмет кадрларын даярлау мен біліктілігін арттыру жүйесін жақсарту;
3. Мемлекеттік басқару қызметінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларын нығайту;
4. Мемлекеттік қызмет мәселелері бойынша ұлттық және мемлекеттік бағдарламаларды даярлау бойынша шешімдер қабылдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Бұл жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады. Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізделеді, тақырыптың зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып,зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері және жұмыстың ғылыми жаңалығы көрсетіледі. Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуының теориялық негіздері, мемлекеттік қызметтің жаңа моделінің мақсаты мен міндеттері зерттеледі. Екінші бөлімде мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық саясаттың механизмін құру. Нұр-Султан қаласының мемлекеттік қызмет саласына талдау жасалынады. Үшінші бөлімде мемлекеттік қызметтің, кадрлық саясаттың дамуы жөніндегі үсыныстар және жүзеге асыру механизмдері баяндалады. Зерттеу нәтижесі қорытындыда терең қарастырылған.
1 МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯСЫ, ЖӘНЕ ОНЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасуы және қазіргі ахуалын зерттеу
Қазақстанда, кез келген өзге мемлекеттегі сияқты, əлемдік тəжірибеге негізделсе де, айрықша белгілері мен құрылымы бар мемлекеттік қызметтің өзіндік моделі əрекет етуде. Бұл бірінші кезекте еліміздің тарихи тəжірибесімен, ұлттық дəстүрлерімен, мемлекетімізде əрекет етуші құқықтық жүйемен жəне т.б. байланысты. Осыған орай мемлекеттік қызметтің ғылыми- теоретикалық түсінігі, сонымен қатар республикамызда бүгінгі таңда қалыптасқан ғылыми жəне құқықтық жүйеге сəйкес осы түсініктің мазмұны үлкен қызығушылық тудырады. Бірақ мемлекеттік қызмет түсінігін тек Қазақстандағы бар арнайы нормативтік құқықтық базаның негізінде ғана зерттеу, менің ойымша, дұрыс емес. Мəселені толығымен ұғыну үшін оның қалыптасуы мен дамуының тарихын, мемлекеттік қызметтің бар болмысын көрсету маңызды болып табылады[1, 3 б.].
1920-жылдардың орта шенінде Кеңестер Одағында социализм орнату доктринасын жүзеге асыру науқаны басталды. Оның басты буындары ретінде мына үш шараны жүзеге асыру көзделді: индустрияландыру - елді аграрлы елден өнеркәсібі дамыған, индустриялы елге айналдыру, ауыл шаруашылығын ұжымдастыру - жеке, ұсақ шаруа шаруашылықтарын біріктіру негізінде социалистік ұжымдық шаруашылықтар құру, мәдени революция - сауатсыздықпен күрес, білім беру, ғылым және мәдениет жүйесін құру. 1925 жылдың 18-31 желтоқсаны аралығында өткен БК(б)П XIV съезі елде индустрияландыру жоспарын жүзеге асыру міндетін жүктеді. КСРО-ның экономикалық тәуелсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету үшін алдыңғы қатарлы дамыған капиталистік елдерді барынша қысқа мерзім ішінде қуып жету, елді индустриалды державаға айналдыру міндеті қойылды.
Қазақстанда индустрияландыру саясатын жүзеге асыру барысы елдің орталық аудандарымен салыстырғанда өте күрделі жағдайда жүргізілді. Оның өзіндік себептері бар еді. Ең алдымен, Қазақстанның отар ел болуы себепті әлеуметтік-экономикалық жағынан артта қалушылығы (құрал-жабдық, техниканың ескі болуы, ақшалай қаржы тапшылығы, білікті мамандардың жетіспеушілігі, құрылысшылар үшін тиісті әлеуметтік жағдайлардың ескерілмеуі, т.б.), екіншіден, республика аумағының геологиялық тұрғыдан аз зерттелуі. Қазан төңкерісіне дейін-ақ өлкенің бай қоры бар кен көздері туралы мәліметтердің жеткілікті болуына қарамастан, кеңес өкіметіне дейін жер аумағының 94%-ы мүлде зерттелмеген еді. Қазақстандағы социалистік индустрияландыру саясатының бағыттары мен механизмдері төңірегінде пікір айтушылар қатары бірнеше топқа бөлінді. Орталықтың саясатын бұлжытпай орындап отырған Ф.И. Голощекин (1925-1933 жж.) Қазақстанда ұсақ және орта өнеркәсіпті, негізінен ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін кәсіпорындарды дамытуды, республика өнеркәсібінің шикізаттық бағытын қалыптастырудың қажеттілігі мен дұрыстығын насихаттап, оны жүзеге асыруға белсене кірісті.
Сталин кадрларының билікте қалуының салдары 1954 жылы орталыққа Н.С. Хрущев билікке келген тұста, Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде байқалды. Осы науқанды игеру барысында Қазақстанның билік басындағы кадрлары өрескел түрде алмастырылды: он жыл ішінде Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің бірінші хатшысы алты рет өзгертілді. Бірінші хатшы Ж. Шаяхметовтің орнына КСРО мәдениет министрі П. Пономаренко тағайындалды. 1955-1957 жж. Л.И. Брежнев П. Пономаренконың орнына көтерілді. Кейінгі басшылар: Н.И. Беляев (1957-1960 жж.), Д.А. Қонаев (1960-1962 жж.), И. Юсупов (1962-1964 жж.) болды.
Бұл басшылардың көбі қазақ тарихы мен оның ұлттық табиғи ерекшеліктерін білмейтін. Сондықтан науқан нәтижесі экологиялық, демографиялық, рухани зардаптарға алып келді. 1956 жылы 14 ақпанда Москвада КОКП-ның XX съезі өтіп, онда Сталиннің жеке басына табыну айыпталды. Съезд өткен соң, жарты жылдан кейін, 30 маусымында Жеке басқа табынушылықтың зардаптарын жою жөнінде қаулы қабылданып, елде бірқатар демократиялық өзгерістер басталды: кеңес және қоғамдық ұйымдардың рөлі біршама өсті; қоғамдық өмірді демократияландыруға бағытталған бұл шаралар адамдардың ой еркіндігін туғызды. Нәтижесінде мыңдаған кінәсіз сотталған адамдар лагерьлерден босатылып, партияның кейбір көрнекті қайраткерлері ақталды. Н.С. Хрущев республиканың бүкіл қоғамдық саяси өміріне тікелей араласты: Қазақстанның оңтүстік аудандары Өзбекстанға берілді.
Тың өлкесінде 6 облыстың өлкелік партия комитеті біріктіріліп, тікелей Мәскеуге бағындырылды. Ақмола - Целиноградқа, Батыс Қазақстан - Орал облысына айналды. Теміртаудағы саяси толқу ұлт саясатына байланысты емес, тәртіпсіздіктің салдары ретінде бағаланды. 37 1956 жылдың ақпан айында өткен КОКП-ның XX съезінің ұйғарымымен Қазақ КСР-нің алдына жаңа міндет - астық өндіруді 5 есеге арттыру міндетін қойды. Осыған орай, 60-шы жылдардың ортасына қарай Қазақстанда жыртылған тың және тыңайған жер көлемі 25 млн. гектарға жетті. Ақыры, 1964 жылдың қазан айында өз билігін жүргізуде басшылықтың ұжымдық нормаларын бұзып, оны волюнтаризм мен субъктивизмге қарай бұрған Н.С. Хрущев биліктен кетті. КСРО-ның 1-хатшылығына Л.И. Брежнев, Министрлер Кеңесінің төрағалығына А.Н. Косыгин тағайындалды. Қазақстан 38 КП ОК 1- хатшылық қызметіне аса көрнекті қоғам қайраткері Д.А. Қонаев келді. Сонымен, ХХ-шы ғасырдың 50-60 жылдары республикада интернаңионализм түсінігі шектен тыс үстем идеологияға айналды.
Бірақ, ұлттық мәселелердің барлығы тек интернационалдық жолмен шешіледі дегенмен, ол түсініктің негізінде шын мәнінде ұлы державалық шовинизм жатты. Бұның бәрі, негізінен жылымық жылдарында жүргізілген Н.С. Хрущев реформаларының жарты кештік сипатына байланысты еді. 1990 жылғы наурызда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесіне сайлау ұйымшылдықпен етті. Онда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің 1- ші хатшысы Н.Ә. Назарбаев Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы болып сайланды. Осыдан көп кешікпей-ақ орталықтағы сияқты біздің республикамызда да президенттік қызмет енгізілді. Сөйтіп, 1990 жылғы 24 сәуірде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Н.Ә. Назарбаевты республикаиың тұңғыш Президенті етіп сайлады. Н.Ә. Назарбаевтың Президент болып сайлануы республикада саяси-экономикалық мәселелерді шешуде жаңа идеялардың өрістеуіне ықпалып тигізді. Оның бастамасымен Қазақстанда елді басқару ісіне көптеген жаңалықтар, халық шаруашылығын басқарудың барлық сатыларында сапалы жаңа өзгерістер енгізілді.[27].
Елімізде саяси партиялар мен партиялық жүйені құруға, күшті заңнамалық биліктің, тәуелсіз баспасөздің және дербес жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуына көп көңіл бөлінді. Еліміздің тәуелсіздігі, қуаты, байлығы, бірлігі мен мақсаттарын бейнелейтін қасиетті рәміздерді құрметтеу, қастерлеу және мадақтау әр қазақстандықтың ең басты парызы.
Қазақстанда болып жатқан демократиялық өзгерістер 1995 жылғы Конституцияда көрсетілген. Тәуелсіздік алғаннан бері екі конституция қабылданды. Олардың алғашқысы 1993 ж. қаңтарда дүниеге келген. Бірақ оның елеулі кемшіліктері болды. Алғашқы Конституцияның жобасын жасауға асықты. Атап айтсақ, осы уақытқа дейін елде болып жатқан саяси, экономикалық және әлеуметтік процестер туралы бірден ойлануға, мемлекетіміздің мүмкіндіктерін ғылыми тұрғыдан анықтауға мүмкіндік болмады. Осы себептерге байланысты жаңа Конституция қабылдау қажет болды. 1995 жылы 30 тамызда референдум арқылы жаңа конституция қабылданды. Біздің жаңа Конституциямыз, еліміздің рәміздері - біздің халқымыздың ғасырлар бойы аңсаған нағыз егемендікке қол жеткізгендігінің жарқын көрінісі. Сондықтан республиканың әрбір азаматы Конституцияның мазмұнын түсінуге, оның талаптары мен қағидаларын қатаң сақтауға, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге міндетті. Парламент қабылдаған өзгерістер мен толықтырулардың сипаты Конституцияның жаңа мазмұнға ие екендігін көрсетеді. Бұл конституциялық реформа қазіргі заманғы талаптар мен тарихи қажеттіліктерден туған еліміздің алға жылжуының маңызды шарты болып табылады. Біздің еліміз саяси жаңару мен демократиялық дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты.[16].
Еліміз тәуелсіздік алуына байланысты ұзақ жылдар бойы бұғаудан басағаннан кейін дербес мемлекет ретінде өзінің ішкі және сыртқы саясатын қалыптастыра бастады. Отандық басқару қызметінің дәстүрлі тамыры ғасырлар тереңінен нәр алғаны мәлім. Ол Ұлы даланың тарихымен, ұлан-ғайыр кеңістігіндегі біздің мемлекеттгіміз бен тікелей байланысты. Сондықтан қазақ дәуірі кезіндегі ірі тарихи тұлғалар сияқты көрнекті ұлттық көшбасшылардың еңбегі көшпелі руларды біртұтас мемлекетке біріктіріп, оның тәуелсіздігін нығайтудан ғана көрінбейді, сонымен бірге осы ерекше маңызды мақсатқа қол жеткізу үшін қолайлы сыртқы жағдайларды ұйымдастырудан да байқалады. Өкінішке орай, қазіргі қоғамдағы көптеген мемлекеттік мәселелердің шешімін таппай жатуы мамандардың біліктілік пен іскерлік қабілетінің төмендігіне байланыты.
Егер бұрынғы Кеңес Одағы кезіндегі мемлекеттік қызмет жүйесін қазіргі заманмен салыстыратын болсақ, бұл елдер тиімді мемлекеттік қызметті құру үшін мемлекеттік қызметті жетілдірудің жолдарын іздейді. Оның өзіндік тарихи себептері бар. Кенестік жүйедегі кадрлар дайындау мәселесі көбіне сан жағымен шектеліп сапа жағына көңіл бөлінбеді. Қазіргі ғаламдану жағдайында мемлекеттік мекеме қызметкерлерінен қызметке деген талабын жаңаша қарастырады және төмендегідей талаптарды міндеттейді. Біріншіден қоғамдағы кенес заманынан мұра болып қалған әкімшілік - командалық басқару стилінен арылу, екіншіден қоғамдағы саяси мәдениетті көтеру, үшіншіден қоғам мүшелерінің қоғам мен мемлекет алдындағы жауапкершілігін арттыру. Міне осы мәселелер толық шешімін тапқанда ғана қоғамды тұрақтылық, үйлесімдік және болашаққа деген сенім арта түседі.
Қазіргі заманның басты талабы бірден, мемлекеттік қызметтегі, корпорациядағы және топтық ұжымдағы білімсіздікті жоюмен қатар, білімді, біліқтілік пен шеберлікті талап етеді. Мұндағы басты рөлді басқарушылық мәдениет атқарады. Қазіргі заманның талабы, жоғары білікті, кәсіби шеберлігі мықты, жаңа технологиялар мен үрдістерді меңгере білетін, өз ісінің майталманы болатын мемлекеттік қызметкерлерді талап етеді. Бізде әлі де болса, ескі қағидалармен, бағыт-бағдармен мықтап ұстаған, бір деңгейден аса қоймайтын қызметкерлерде көптеп кездеседі. Кенес өкіметі ыдырағаннан кейін аз уақыт ішіндегі экономиканы реформалау мен шаруашылық жүргізудің нарықтық моделіне өту жөніндегі кең көлемді шараларды жүзеге асыру тәжірибесі - мемлекеттің әлеуметтік - экономикалық процесстерге араласу обьективті қажеттілік екендігін түпкілікті түсінуге мәжбүр етті. Оның обьективтілігі ұлттық санақ жүргізудің жаңа жүйесіне өту керектігімен, экономикалық дамудың тепе-теңдігін сақтау мүдделері мемлекеттік реттеудің обьектісі болып табылатындығымен және микроэкономикалық үрдістердің сандық-сапалық көрсеткіштері өзгерісін тұрақты түрде зерттеп отырудың қажет ететіндігімен де түсіндіріледі.
Сонымен қатар мемлекеттік қызмет ролінің күшеюі мемлекетаралық экономикалық интеграциялық обьективтілігі және эколномиканың кең ауқымды мәселелерін әлемдік деңгейде қажеттілігімен байланысты екендігін де атап өту керек. Мұның бәрі де жас экономиканың жан-жақты зерделеу қажеттілігі туралы мәселені күн тәртібінде қойып отыр. Қазіргі кезде экономиканы мемлекеттік қызметтің ғылыми-әдістемелік негіздерімен қатар тәжірибесін де танып білу маңызды рөл атқарады. Жаңа саяси инновациялармен технологияларға қатынасы және қоғамды дамытумен ондағы басымдылық прогресіне оның мәдениеті , ұлттық дәстүрі және әлеуметтік-саяси жағдайына тікелей байланысты. Егемендік алудан басталған Қазақстандағы мемлекеттік қызметтің құқықтық негізін қалыптастырудың жаңа кезеңі. Яғни, 1996 жылдың 1 қаңтарында Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік қызмет туралы Жарлығы күшіне енді. Бұл мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың негізін анықтаған және мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесін бекіткен Қазақстан Республикасындағы алғашқы нормативтік құқықтық акт.
Президенттің жарлығы заң күші бар мемлекеттік қызмет саласындағы қатынастарды құқықтық реттеуде маңызды рөл атқарды. Қазақстан Республикасының заңнамалық тәжірибесінде алғаш рет азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделерінің мемлекет мүдделерінен басымдылығы қағидасын қоса алғанда, мемлекеттік қызмет қағидаттары айқындалды. Жарлыққа сәйкес, мемлекеттік қызмет дегеніміз - азаматтардың мемлекеттік органдардағы және олардың мекемелеріндегі мемлекеттік және мемлекеттік басқарудың міндеттері мен функцияларын жүзеге асыруға бағытталған кәсіби қызметі. Бұл ереже мемлекеттік қызметшілердің негізгі құқықтары мен міндеттерінен басқа, мемлекеттік қызметке қатысты бірқатар шектеулер бар мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесіне назар аударады. Яғни, заңға сәйкес, мемлекеттік қызметші депутат бола алады, кәсіпкерлік қызметпен айналысады, мемлекеттік мүлік пен қызметтік ақпаратты жеке мақсатта қолдана алады, мемлекеттік органдардың қалыпты жұмысына және қызметтік міндеттерін орындауға кедергі келтіретін әрекеттерге қатыса алады, соның ішінде ереуілдер, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар немесе тікелей. үшінші тұлғаларға қатысты. өзінің қарамағындағы бағынысты немесе мемлекеттік органда өкілі болуға; қызметтік міндеттерін орындауға байланысты азаматтар мен заңды тұлғалар ұсынатын қызметтерді жеке мақсаттар үшін пайдалануға құқылы емес.
Егер біз мемлекеттік қызмет туралы қолданыстағы заңға салыстырмалы талдау жүргізетін болсақ, онда Жарлықтың 13-бабының ережелерімен салыстырғанда, осы ереженің кейбір ережелері жаңа заңда айқын көрініс тапқанын атап өткен жөн. Мәселен, қолданыстағы заңнаманың ережелеріне сәйкес, іс-әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамдар, мемлекеттік қызметке кіргенге дейін үш жыл ішінде сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін және мемлекеттік қызметке келгенге дейін бір жыл ішінде қасақана жасалған қылмыстар үшін жазаланған адамдар. Сот әкімшілік жаза қолданған адамдар қабылданбайды. Заң мемлекеттік қызметті қабылдаудан бас тартудың басқа негіздерін қарастырады.
Алғашқы нормативтік актіге қайта оралсақ, Мемлекеттік қызмет туралы Жарлықта премьер-министрден бастап ауылдық және ауылдық атқарушы органдардың мамандарына дейін, органның ұйымдық-құқықтық деңгейіне, белгілі бір лауазымның аясы мен өкілеттіктеріне қарай сегіз санаты айқындалғанын атап өткен жөн. Мемлекеттік орган құрылымындағы нақты лауазымның мақсаты мен орнын анықтау үшін мемлекеттік қызметшілер лауазымдарының тиісті жіктелуі жасалды.
Жоғары тиімді мемлекеттік қызметті құру елдің әлеуметтік- экономикалық дамуының қажетті шарты және оның өркендеуінің кепілі болып табылады.
Осы саланы жаңғырту Қазақстан - 2050 Стратегиясының маңызды басымдықтарының бірі болды, оның іске асырылуының басты мақсаты
21 ғасырдың ортасында әлемнің ең 30 бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына кіру.
Осы жылдар ішінде мемлекеттік қызмет жүйесінде үш реформа жүргізілді.
Олардың барлығы мемлекеттің өзгеруі мен мемлекеттік басқару жүйесінің қалыптасу процестеріне тікелей байланысты. Қарастырылып жатқан бағытты институционалдаудың бастауы заңдық күші бар Президенттің Мемлекеттік қызмет туралы Жарлығына қол қоюы болды. Аталған құжат қабылданған соң, мемлекеттік қызметтің қағидаттары, лауазымдар иерархиясы, қызметшілердің әлеуметтік кепілдіктері белгіленді, құқықтық мәртебесі анықталып, және сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулер енгізілді.
Дамудың келесі кезеңі Қазақстан - 2030 Стратегиясын бекіту болды, оның барысында кәсіби үкіметті қалыптастыру ұзақ мерзімді басымдылық болып анықталды. Бұл міндет Мемлекеттік қызмет туралы Заңды қабылдаумен іске асырылды. Бүгінгі таңда жүйелі реформалардың нәтижесінде меритократия, тиімділік пен қоғамға есеп берушілік қағидаттарына негізделген, бірегей модель құрылды.
100 нақты қадам Ұлт жоспарының бірінші бағытын іске асыру шеңберінде кадрларды жалдау, даярлау және ілгерілету жүйесі жетілдірілді. Персоналды басқарудың қазіргі заманғы құралдары енгізілді, мемлекеттік қызметшілердің сапалы құрамы арттырылды. Халықаралық сарапшылар мемлекеттік қызметті жаңғыртудағы жетістіктің басты шарты Елбасының мемлекеттілікті дамыту мен күшейту бойынша саяси ерік-жігері деп біледі.
Жекелеген аспектілер бойынша дамыған мемлекеттерден озу байқалады.
Көп жағдайда кәсіби мемлекеттік аппараттың болуы Қазақстан - 2030 Стратегиясының міндеттерін мезгілінен бұрын орындауға және дамыған елдердің қатарына қосылуға мүмкіндік берді[2].
Ұлттық жоспарды іске асыру аясында этикалық нормаларды енгізу арқылы мемлекеттік қызметшілердің этикасын нығайтуға ерекше назар аударылды. Мемлекеттік қызметшілердің мінез-құлық стандарттары тек қызмет кезінде ғана емес, сонымен қатар жұмыстан тыс уақытта да бекітілген. Оларға этикалық нормаларды бұзғаны үшін жазадан ескертуге баса назар аударылды. Осыған байланысты жетекші елдердің - Канада, Ұлыбритания, Австралия, Ирландия тәжірибесі негізінде орталық және аймақтық деңгейлерде этика жөніндегі жаңа комиссар құрылды. Оның өкілеттіктері түсіндіру арқылы заң бұзушылықтардың алдын алуға, бірлесіп жұмыс жасаудың іскерлік мәдениетін қалыптастыруға және мемлекеттік қызметшілердің белгіленген шектеулер мен тыйымдардың сақталуын бақылауға байланысты. Азаматтар мен мемлекеттік қызметкерлердің осы мекемеге деген сенімнің жоғары деңгейі кеңес алуға өтініш білдірушілер санының 8 есе артуымен расталады (2016 ж. - 445-тен 2017 жылы 3461-ге дейін). 2016 жылы тәртіптік кеңестер Этикалық кеңестер деп өзгертілді. Енді олардың басты басымдығы тәртіптік істерді қарау емес, мемлекеттік органдардағы сыбайлас жемқорлықтың қауіп-қатерін талдау, мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бақылау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг нәтижелері бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу арқылы сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың негізгі бағыттары Президенттің Қазақстан-2050 Стратегиясында және 100 нақты қадам Ұлт жоспарында белгіленген сыбайлас жемқорлыққа қарсы іріктеу міндеттерін іске асырумен нақты айқындалған. Сонымен бірге, сыбайлас жемқорлықты азайту мақсаттарына жету алгоритмі қазіргі уақытта сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлаудың көп деңгейлі жүйесінде негізгі саяси құжат болып табылатын Қазақстанның 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясында көрініс тапқан. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралардың жүйелі және дәйекті жүзеге асырылуы бізге ұлттық тәжірибенің ауқымын ескере отырып және ең жақсы халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәжірибені тарта отырып, өзін-өзі жетілдіру режимінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың бірегей моделін құруға мүмкіндік берді.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясының бірінші кезеңін жүзеге асыру сәтті аяқталды, бұл оны іске асырудың бастапқы нәтижелерін түсіну қажеттілігін көрсетеді. 2015 жылғы 18 қарашада қабылданған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Қазақстан Республикасы Заңының талаптары жыл сайынғы тұрақты дамудың негізі болып табылатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық есебінде көрсетілген. Бұл есептің барысы, құрылымы мен мазмұны Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 154 Қазақстан Республикасының Президентіне Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық есепті дайындау, ұсыну және жариялау қағидаларын бекіту туралы Жарлығына сәйкес келеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Ұлттық баяндама сыбайлас жемқорлыққа қарсы уәкілетті орган мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы құрылымдардың (мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар, квазимемлекеттік сектор ұйымдары) нәтижелері негізінде құрылады.
Мемлекет басшысының жүргізіп отырған саясатының арқасында қысқа мерзім ішінде елдің мемлекеттік қызметі үлкен жолға түсті. Бүгінгі таңда еліміз - Қазақстан-2050 ұзақ мерзімді стратегиясының мақсаттарына нық қадам басқан табысты ел. 100 нақты қадам Ұлт жоспарында экономиканың дамуына тиімді ықпал ететін кәсіби мемлекеттік аппарат құру міндеті айқындалған. Сонымен қатар, белсенді өзгерістермен сипатталатын жаңа жаһандық проблемалар бұл міндеттің маңызды екенін көрсетеді. Елбасының Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері атты халыққа Жолдауы, Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру стратегиялық мақаласы, Цифрлы Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы және 2025 жылға дейінгі Мемлекеттік даму стратегиясы мемлекеттік қызметті дамытудың жаңа бағытын белгіледі.
Жалпы, мемлекеттік қызмет екі тұрғыдан қарастырылуы керек: ғылыми-теориялық тұрғыдан және мемлекеттік-ресми құқықтық қатынастарды нормативтік құқықтық реттеу тәжірибесінен. Тиісінше, теориялық тұрғыдан мемлекеттік қызметті әлеуметтік, саяси, әлеуметтік, құқықтық және ұйымдастырушылық тұрғыдан қарастыруға болады.
Мемлекеттік қызмет дегеніміз - қоғамдық санат - қоғамдық ұйымдарда жұмыс істейтін адамдардың мемлекет атынан мемлекеттік қызметті кәсіби орындауы. Саяси мағынада бұл мемлекеттік саясатты іске асыру, қоғамдағы және мемлекеттегі барлық саяси күштер қойған мемлекеттік және саяси мақсаттар мен міндеттерге жетуді білдіреді. Заңдық тұрғыдан алғанда, мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметтің қатынастарын білдіретін институт ретінде үлкен қызығушылық тудырады, сонымен қатар мемлекеттік қызметтің міндеттері, шектеулері, ынталандырулары, міндеттемелері, кіруі мен ауысуы, тоқтатылуы және басқа да құқықтық мәселелерін анықтайтын құқықтық нормалар жүйесі. Осыған байланысты мемлекеттік қызмет дегеніміз - түрлі құқық салаларының, оның ішінде көптеген шағын институттардың нормаларынан тұратын күрделі құқықтық институт екендігін атап өткен жөн. Ұйымдастырушылық аспектте мемлекеттік қызмет мемлекеттік аппараттың қызмет ету тұрғысынан, оның қызметінің ұйымдастырушылық-рәсімдік негіздері тұрғысынан қарастырылады [2,115-116б].
Жалпы, мемлекеттік қызмет дегеніміз - мемлекетпен тығыз байланысты күрделі мемлекеттік-құқықтық категория, сәйкесінше оның міндеттері, қоғамдағы орны мен орны. Мемлекеттік қызмет институтының күрделілігі мен әмбебаптығы заңгер ғалымдардың, мемлекеттік мекемелердің тәжірибешілерінің назарын аударады. Бүгінгі таңда мемлекеттік қызмет мәселелері барлық посткеңестік республикаларда заңмен реттеледі. Мүдделердің мұндай кең ауқымы бірқатар факторларға байланысты. Біріншіден, егеменді мемлекет құрудағы алғашқы қадам - бұл мемлекеттік органдардың табиғатын, мемлекеттік қызмет формалары мен мемлекеттік функциялардың барабарлығын анықтау. Екіншіден, мемлекеттік аппаратты мемлекеттің негізгі міндеттері мен функцияларын орындайтын органдар жүйесі ретінде ұйымдастыруды нақтылау қажет. Үшіншіден, мемлекеттік қызмет қоғамдық ұйымның бөлігі ретінде өзінің заңды институтын, сәйкесінше, реттеуді талап етеді. Осы заңды мекеме реттейтін қоғамдық қатынастар өте кең және мазмұны жағынан алуан түрлі, өйткені мемлекеттік қызметтер практикада да, сол сияқты қоғамдық-құқықтық қатынастарда да көрініс табады және жүзеге асырылады [1, 53-57 бб.].
Бүгінгі таңда мемлекеттік аппарат жоғары тиімді, халықтың мобильді трансформациясы және ұйымдарды үнемі жетілдірудің қажеттілігіне тап болып отыр. Бұл ұйымның негізгі капиталы - жұмыс істейтін адамдар. Олардың жоғары кәсіпқойлығы мен тиімділігі - бұл біздің еліміздің тұрғындарына тиімді қызмет көрсету кепілі. Жоғары кәсіби жұмысшылардың ұзақ мерзімді мансабын мемлекеттік аппаратпен байланыстыруы үшін мемлекеттік қызметте ішкі және сырттан тартымды жұмыс орны болуы керек. Біз көптеген елдердегі сияқты біздің елімізде де мемлекеттік қызметті кең және тар мағынада қарастырамыз. Басқаша айтқанда, мемлекеттік қызмет кең мағынада мемлекеттік органдарды басқару, сондай-ақ мемлекеттік органдардың аппараттарында, оның ішінде мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын заң шығарушы, атқарушы және сот органдарында тұрақты немесе уақытша жұмыс істейтін барлық адамдардың практикалық қызметі болып табылады. Бұл жағдайда, бұл мемлекеттік қызметтер болып табылмайтын қызмет түрлері: білім беру мекемелері, денсаулық сақтау, ғылым, мәдениет, почта және телеграф, полиция және басқа да мекемелер емес, бірақ қоғамдық болып табылатын қызметкерлердің қызметі. Мемлекеттік қызмет тар мағынада жұмысшылар өз міндеттерін тек мемлекеттік органдарда орындайды дегенді білдіреді. Яғни, тар мағынада оның құрамына тек орталық және жергілікті деңгейдегі мемлекеттік биліктің атқарушы органдарының саяси және әкімшілік лауазымды тұлғалары, сонымен қатар парламент пен президент әкімшілігінің кейбір қызметкерлері кіреді [3, с. 6-8].
1.2 Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінің мақсаты мен міндеттері зерттеу
Қазақстан - 2050 стратегиясында айқындалған мемлекеттік қызметті дамытудың басымдықтары: кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйесін жақсарту; мемлекеттік қызмет - ұлтқа қызмет ету; мемлекеттік қызметтің жоғары абыройын қалыптастыру және қолдау осы тұжырымдамамен Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметінің жаңа моделін қалыптастыру негізіне алынған.
Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі бірінші кезекте мемлекеттік қызмет ұғымын жаңғыртуды көздейді. Мемлекеттік қызмет ұлтқа (қоғамға) қызмет ету ұғымының синонимі болуға және мемлекеттік қызметтерді тұтынушы болып табылатын халыққа бағытталуға тиіс. Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі оны кәсібилендірудің басты факторы болып табылатын адами фактордың маңыздылығын тануға және тиімді кадр жұмысын жүргізуге бағдарланған. Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі тиімді кадр тетіктерін - мемлекеттік қызметке кірудің тиімді әрі айқын тәртібін, үздіксіз кәсіби даму мүмкіндігін, жұмыс нәтижелері мен ынталандыру жүйесінің өзара байланысын қалыптастыруға бағытталған.
Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінде мемлекеттік саясаттың тиімді іске асырылуын кәсіби тұрғыдан қамтамасыз ететін жоғары мемлекеттік әкімшілік қызметшілер корпусы қалыптастырылып, мемлекеттік қызметке кіру және оны атқару тетіктері түбегейлі жетілдіретін болады.[4]
Осылайша, Қазақстан - 2050 Стратегиясының ережелерін негізге ала отырып:
1) Мемлекеттік қызмет жүйесіндегі тиімі кадр саясаты және адами капиталды басқару жүйесі;
2) Мемекеттік қызметтер көрсетудің жоғары сапасы және мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігі;
3) Мемлекеттік қызметшілердің оң имиджі және мінез-құлық этикасы мемлекеттік қызметтің жаңа моделі қалыптастырудың үш тұғырлы мақсаты болып табылады.
Үш тұғырлы мақсатқа сәйкес:
1) Мемлекеттік қызмет жүйесінде жаңа кадр тетіктерін қалыптастыру және қолданыстағыларын жетілдіру;
2) Мемлекеттік қызметшілердің жұмысын мемлекетік қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін артыру және мемлекетік қызметшілердің жұмысын мемлекеттік қызметтерді тұтынушы ретінде халыққа бағдарлау;
3) Мемлекеттік қызметтің жоғары мәртебесі мен беделін қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметшілер мінез-құлқының этикалық нормаларын қалыптастыру мемлекеттік қызметтің жаңа моделін қалыптастырудың міндеттері болып табылады.
Мемлекеттік қызметті сапалы кадрлық жаңарту мен кәсібилендіруді жүйелі түрде қамтамасыз ету үшін оның ұйымдастырушылық құрылымы және нормативтік құқықтық базасы жаңғыртылатын болады. Жаңа модельді қалыптастырудың нәтижесі нақты нәтижеге және мемлекеттік қызметерді сапалы түрде көрсетуге бағдарланған, сондай ақ мемлекеттік әлеуметтік-экономикаық дамудың өзекті қажеттіктеріне сай келетін кәсіби мемлекеттік қызмет болмақ.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметі жаңа моделінің тұжырымдаманы іске асыру 2011жылдан бастап 2015 жылға дейігі аралыққа есептелген және мынадай кезеңдерден тұрады.
Біріні кезеңде (2011-2012 жылдар) Қазақстан Респубикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының нысаналы индикаторларына қол жеткізуге бағытталған:
1) Үш корпусқа негізделген мемлекеттік қызмет лауазымдарының жаңа тізімін енгізу;
2) Мемлекеттік қызметке кіру және мемлекетік қызметтің кадр резервін қалыптастыру рәсімдерін жақсарту;
3) Жоғары білікті мемлекеттік қызмешілерді даярлау жөніндегі базалық білім беру оталығын қалыптатыру;
4) Нәтижеге бағдарланған мемлекеттік басқару жүйесінің технологиялары мен қағидаттарына негізделген жаңартылған оқыту бағдарламаларын енгізу;
5) Мемлекеттік органдардың кадр қызметтері жұмысының тиімділігін арттыру;
6) Мемлекеттік қызметшілердің жұмысын бағалау жүйесін енгізу;
7) Мемлекетік қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеудің жаңа жүйесін енгізу;
8) Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын арттыруға, оның ішінде мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын бақылау жүйесін енгізуге, көрсетілген қызметтің сапасын бағалау үшін кері байланыс тетігін дамытуға бағытталған шараларды іске асыру көзделеді.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметі жаңа моделінің тұжырымдаманы іске асыру мемлекеттің функцияларын тиімді орындауға және халыққа сапалы мемлекеттік қызметтер көрсетуге қабілетті мемлекеттік аппаратты кәсібилендіруді қамтамсыз етеді.
Қазақстан Ресубликасы мемлекеттік қызметі жүйесін дамытудың негізгі қағидалары мен жалпы тәсідері:
Халықаралық практикада мемлекетік қызметтің екі үлгілік моделін бөліп қарастыруға болады - баспалдақтық және позициялық.
Мемлекеттік қызметке кіру мен оны атқару тәртібіне қатысты осы модельдердегі айырмашылықтарға қарамастан, оларға мемлекеттік қызмет тиімділігін қамтамасыз ететін бірқатар жалпы шарттар тән. Біріншісі - мемлекеттік қызмешілерді саяи тағайындалатындар және кәсіби орындаушылар деп бөлу. Екіншісі - мемлекеттік қызметке конкурстық негізде қабылдау, бұл мемлекеттік қызметке білікті әрі құзыретті мамандарды іріктеп алуға мүмкіндік береді және кадрларды іріктеу мен жағарылатудың патронаждық жүйесі үшін мүмкіндіктерді азайтады.
Мемлекеттік қызметтің жоғары беделі мен мәртебесі шетелдердегі мемлекеттік қызмет жүйесінің ерекшеліктерін ескертін мемлекеттік қызметтің аралас моделін құруды жөн көреді[5]
Мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазіргі кадрлық жағдай, әкімшілік реформаның қажеттілігі кадрлар жүйесін ұйымдастыруда елеулі өзгерістерді талап етеді. Шын мәнінде, қазіргі кезде кадрлық жұмыс басшының нұсқауымен жаңа қызметкерді жалдаумен шектелетіні ешкімге құпия емес. Мемлекеттік органдардағы адам ресурстарының беделі мен рөлі қазіргі уақытта өте төмен және қалдық негізінде қалыптасады. Мемлекеттік қызмет жүйесіндегі кемшіліктер де айқындала түсуде. Олар әсіресе конкурстық іріктеу, кадрлар резервін қалыптастыру, мемлекеттік қызметшілерді аттестациялау және бір мемлекеттік органнан екіншісіне өту рәсімдерінде ерекше байқалады. Мемлекеттік қызметшілерді құқықтық қорғауда, әсіресе негізсіз жұмыстан босату немесе қысқарту тұрғысынан проблема туындайтыны ақиқат. Кейбір мемлекеттік органдардың басшылары, көбінесе жаңалары, жасырын түрде өз қол астындағы қызметкерлерін өз еріктерімен отставкаға кетуге немесе қызметтерін босатуға мәжбүрлейді. Бұл әсіресе көшбасшылар ауысқан кезде дұрыс. Бір қарағанда, бәрі заңға сәйкес жасалады, бірақ іс жүзінде жаңа басшы өзінің командасын құруға тырысады, ең болмағанда алдыңғы позициядан бастап адал қызметкерлерді тарта бастайды.
2011 жылғы 17 сәуірдегі кеңейтілген кеңесте Мемлекет басшысы көшбасшылардың осындай ауруларына жол бермеу керектігін атап өтті. Сонымен бірге, болашақта мемлекеттік қызметшілер сыбайлас жемқорлыққа ұшыраса, олардың бірінші тарауы отставкаға кетеді деген қатаң ескерту жасалды. Жоғарыда айтылғандардың алдын алу үшін оларды заңмен реттеу керек деп санаймын.
Жаңа модель мемлекеттік қызмет персоналын басқарудың тұтас жүйесін, оның ішінде мемлекеттік органдардың кадр қызметі мен мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті органның өзара іс-қимылын қалыптастырады. Мемлекеттік қызмет саласындағы уәкілетті орган мемлекеттік басқарудың қазіргі тенденцияларын ескере отырып, мемлекеттік қызметтің жаңа моделін нормативті-әдістемелік жобалау үшін жүйелі негіз береді. Жаңа кадрлық саясатты іске асыру және мемлекеттік қызметте персоналды басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыру мақсатында мемлекеттік органдардың кадр қызметтерінің жұмысы персоналдың құрылымын, санын, функциялары мен міндеттерін айқындайтын стандартты ережелер мен тиісті нұсқаулар негізінде жүзеге асырылады. Мемлекеттік органдардың кадр қызметтерінің басшыларын немесе лауазымдық тұлғаларды тағайындау мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті органмен келісіледі. Мемлекеттік органдардың кадр қызметі жұмысының бір бағыты Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында белгіленген еңбек режимін сақтау болып табылады. Электрондық үкіметті мемлекеттік органдардың кадр қызметі жұмысында кеңінен қолдану кадрлық шешімдердің тиімділігін арттыруға бағытталған, өз кезегінде электрондық құжат айналымы жүйесін және мемлекеттік органдардың интернет порталын пайдалану ішкі және сыртқы процедураларды айтарлықтай жеңілдетеді және оңтайландырады[6].
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік қызметшілердің жұмысының қорытынды нәтижелерін бағалау мақсаттар мен міндеттерді, лауазымдық нұсқаулықтарды, орындалған жұмыстар мен қол жеткізілген нәтижелерді салыстыруға негізделген. Бағалау нәтижелері қызметкерлерді ынталандыру, олардың алға жылжуы, қосымша дайындық қажеттілігі туралы шешім қабылдауға негіз болып табылады.
Жаңа модель мемлекеттік қызметшілердің қызметін бағалау жүйесін жетілдіреді. Мемлекеттік қызметшілердің қызметін бағалау түпкілікті нәтижеге бағдарланады және қайта даярлау мен біліктілігін арттыру, жоғарылату қажеттілігін анықтайтын мемлекеттік қызметшілерді көтермелеу және сыйақы төлеу үшін негіз болады. Жаңа модель сонымен қатар мемлекеттік қызметшілерді аттестаттау тетігін жетілдіреді, ол бағалау нәтижелері бойынша тиімділігі төмен мемлекеттік қызметшілерге ғана қатысты.
Мемлекеттік қызметтің жаңа моделінде мемлекеттік қызметтердің сапасы мемлекеттік қызметшілердің тиімділігінің негізгі көрсеткіші болады, басқаша айтқанда, мемлекеттік қызметтерді тұтынушы ретінде мемлекеттік қызмет халыққа бағытталған болады. Мемлекеттік жоспарлау мен бюджетті қалыптастырудың жаңа тәсілдеріне сәйкес мемлекеттік органдардың қызметі мемлекеттік органдардың функциялары мен өкілеттіктерінен туындайтын мемлекеттік қызметтер көрсетуге бағытталуы керек. Мемлекеттік органдар жұмысының тиімділігін арттыру үшін еңбек ресурстарын ұйымдастыру және басқару, жекелеген лауазымды тұлғалардың ашықтығы мен есептілігі қағидаттарына негізделген мемлекеттік органдардағы шешім қабылдау процедуралары мен рәсімдерінің сапасын жақсартуға бағытталған нормативтік, құқықтық, әдістемелік және ұйымдастырушылық шаралар белгіленеді.
Осыған байланысты, мемлекеттік органдардың халыққа және бизнеске қызмет көрсетудегі функцияларын оңтайландыруға және автоматтандыруға, әкімшілік кедергілерді және адамдар мен кәсіпорындардың мемлекеттік органдармен тікелей байланыстарын азайтуға бағытталған ақпараттық технологияларды қолдануға қажеттілік артып келеді. Электрондық үкімет порталында көрсетілетін электрондық мемлекеттік қызметтер санының артуы да мемлекеттік қызметтер сапасын жақсартудың негізгі құралдарының бірі болып табылады, сондықтан мемлекеттік органдардың әлеуметтік маңызы бар мемлекеттік қызметтерді ұсынуы электрондық форматқа ауыстырылады. Мемлекеттік қызмет көрсетудің бекітілген стандарттары мен ережелерінің сақталуын бақылау тиімді шара болуы керек. Орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қызметін жыл сайынғы бағалау жүйесі туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 954 Жарлығы мемлекеттік қызметтерді бағалауға өкілеттік береді.[6] Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі оны кәсібилендірудің басты факторы болып табылатын адами фактордың маңыздылығын тануға және тиімді кадр жұмысын жүргізуге бағдарланған. Мемлекеттік қызметтің жаңа моделі тиімді кадр тетіктерін - мемлекеттік қызметке кірудің тиімді әрі айқын тәртібін, үздіксіз кәсіби даму мүмкіндігін, жұмыс нәтижелері мен ынталандыру жүйесінің өзара байланысын қалыптастыруға бағытталған.
Сурет 1.1 Мемлекеттік қызметтің жаңа моделін қалыптастырудың басты міндеті келесі суретте белгіленген
Ескерту-зерттелген мәліметтер негізінде автормен құрастырылған
Мемлекеттік қызмет - бұл қоғам мен мемлекет тарапынан ерекше сенім білдіру және мемлекеттік қызметшілердің моральдық-этикалық бейнесіне жоғары стандарттар қояды.
Мемлекеттік қызметші өзінің бар күш-жігерін, білімі мен тәжірибесін өзінің кәсіби мансабына арнап, өзінің Отаны - Қазақстан Республикасына қызмет етеді деп үміттенеді.
Мемлекеттік қызмет дегеніміз - мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік билік органдарының міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған мемлекеттік органдардың қызметтік міндеттерін орындауындағы қызметі.[15].
Мемлекеттік қызметтердің қолданыстағы стандарттары мемлекеттік қызметтер көрсету тәртібін, мемлекеттік қызметтер сапасы мен қол жетімділік индикаторларының нормативті және міндетті мәндерін, шағымдар мен байланыс ақпараттарын беру тәртібін, сондай-ақ мемлекеттік қызметтерді көрсету мерзімдерін белгілейді. Алайда, қазіргі уақытта мемлекеттік қызметтерді көрсетудегі ұйымдастырушылық және ақпараттық қамтамасыз етудің тиімсіздігі, мемлекеттік қызмет көрсетудің белгіленген стандарттарын бұзу жағдайлары бар. Бұл заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттік қызметтердің сапасы мен қол жетімділігіне жеткіліксіз қанағаттануына әкеледі.
Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби деңгейінің төмендігі, бюрократия және мемлекеттік қызметтерді көрсетудегі әкімшілік кедергілер мемлекеттік қызметтің беделіне теріс әсер етеді және тұрғындар мен бизнестің мемлекеттік органдардың жұмысына наразылығының негізгі себебі болып табылады.
Жоғарыда аталған проблемалық мәселелерді ескере отырып, мемлекеттік қызмет жүйесін одан әрі жедел дамытуды және мемлекеттік басқаруды модернизациялау процестерімен тығыз байланыста оны реформалауды қамтамасыз ету қажет.
Сонымен қатар, қолданыстағы кадрлық ресурстардың кеңеюі және мемлекеттік қызмет жүйесінің ашықтығы әлеуметтік лифт тетігі арқылы қамтамасыз етіледі.
Мемлекеттік қызметшілер іскерлік этиканы сақтауға және қызметтік тәртіп ережелерін сақтауға міндетті. Мемлекеттік қызметшілер мемлекеттік қызметті және қоғамдық діни бірлестіктер мен онымен байланысты басқа коммерциялық емес ұйымдардың мүмкіндіктері мен мүдделерін, соның ішінде оларға деген көзқарастарын насихаттау үшін пайдаланбауы керек. Қызметкерлер сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұруға және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушыларға немесе сыбайлас жемқорлыққа жағдай жасайтындарға жол бермеуге тиіс.
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНДАҒЫ КАДРЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Мемлекеттік қызметтегі кадрлық саясат, кадрлық саясаттың механизмін құру
Жергілікті өзін-өзі басқарудың, оның өкілді және атқарушы органдарының құзыреті, ұйымдастырылуы және қызметі, сондай-ақ оның қызметінің экономикалық және қаржылық негіздері Қазақстан Республикасының Конституциясымен және жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңның тиісті баптарымен айқындалады және белгіленеді. Осылайша, жергілікті өзін-өзі басқару аумақтардың әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымын қайта құруға және қалыптастыруға, мемлекеттік саясаттың мүдделері мен мақсаттарын қамтамасыз етуге және әкімшілік-аумақтық бірліктерді дамытуға, сондай-ақ халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған шаралардың құзыреті ретінде айқындалады. бағдарламаны іске асыруға қатысатын тиісті мәслихаттар мен әкімдіктердің әкімшілік-атқарушы функциялары. Биліктің бұл деңгейі адамдарға мүмкіндігінше жақын, негізінен адамдар оның бақылауында болады және адамдардың негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру мәселесін шешеді. Жергілікті өзін-өзі басқаруды рационализациялау жергілікті ресурстарды пайдалануды оңтайландырумен қатар, халықтың үкіметке деген сенімін айтарлықтай арттырады.
Ел дамуының қазіргі кезеңінде Қазақстан осындай проблемамен бетпе-бет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz