Жұмсақ регионализм - қатал регионализмге балама

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКА КАФЕДРАСЫ

ҚАЗАҚСТАН ЖАҢА РЕГИОНАЛИЗМ ҮДЕРІСІНДЕ: МҮМКІНДІКТЕР МЕН ТӘУЕКЕЛДЕР

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Алматы, 2021
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тарихи тұрғыдан алғанда аймақ ұғымы табиғи шекаралармен немесе әлемдік тәжірибеде бар ықпал ету аймағымен шектелген екі немесе одан да көп мемлекеттерді біріктіретін географиялық аймақпен байланысты болды. Аймақтар қолданыстағы халықаралық қатынастар жүйесінің бөлігі, блоктық саясаттың ажырамас бөлігі ретінде қарастырылды. Аймақтандыру немесе аймақ құру процесі сырттан, белгілі бір мемлекеттерді аймаққа жетекші державаның қосуы арқылы жүзеге асырылды, мысалы, НАТО мен Варшава сияқты аймақтық ұйымдарды құру кезінде болған жағдай сияқты. Халықаралық аймақтарды қалыптастырудың бұл тәсілі ескі регионализм деп аталды. Ескі регионализм теорияларына неореализм, либералды тәсілдер, институционалдық және неоинституционалдық теориялар жатады.
Жаңа регионализм термині 1990 жылдардың басында пайда болды және аймақ құру стратегиясын жаһанданудың экономикалық және саяси сын-қатерлеріне жауап ретінде анықтайды, сонымен қатар төменнен аймақтандыру процестерін зерттеуге бағытталған теорияны анықтайды. Жаңа регионализмнің айрықша ерекшелігі - жоғарыдан келтірілген мемлекеттік орталықтандырылған модель ретінде аймақтандыру үдерісіне дәстүрлі көзқарастардан бас тарту. Аймақтар экономикалық және саяси мүдделер, ортақ құндылықтық тәсілдер, тарихи жады және мәдени мұралар сияқты көптеген факторлар мен шарттардың әсерінен қалыптасады. Аймақтар мемлекеттік және мемлекеттік емес субъектілерді қамтуы мүмкін.
Екі теориялық кластер - жаңа және ескі регионализм - бұл бір-бірін жоққа шығаратын екі тәсіл емес және осы аймақ көптеген факторларды ескере отырып қарастырылуы мүмкін және қажет деген түсінікке барған сайын жақындай түседі. Екі мектептің түбегейлі айырмашылығы мынада: классикалық теориялар жаңа көзқарастарды ескере отырып, аймақтардың дәстүрлі жиынтығына деген көзқарасқа сүйенеді, ал жаңа регионализм теориялары мемлекеттік-центристік көзқарас пен формальды рөлден бас тартады негізінен аймақ ішіндегі эндогендік процестерді зерттейтін мекемелер.
Жаһанданумен қатар аймақтандыру үрдісі көпполюсті жүйенің интеграциялануына әкелді. Осыған байланысты 1980 жылдан бастап жаңа аймақтану жетіле бастады. Маңызды аймақтық біріктірулер пайда болды: АСЕАН (1992), МЕРСОКУР (1992), ЕС (1993), НАФТА (2994), ТМД (1991). Олардың қалыптасуында экономикалық фактор атқарушы фактор боды, ал саяси фактор екінші орында. Себебі, бұл бірлестіктердің басты мақсаты еркін сауда аймақтардың (кішірек дәрежеде ТМД) оң серпін беретін либералды сыртқы сауда тәртіптерін жасау болды. Жаңа регионализмнің пайда болуы ЕО-ның жаңа интеграциясы қалыптасқан кезінде ішкі нарыктың пайда болуына әкеледі. Ол өзінің саяси-экономикалық үрдісін және жеке қауіпсідіктері мен дамуы үшін бағытталған. Алайда, осы бүкіл әлемдік серіктестік кезіндегі регионализмнің де қолайсыз жағдайларынан абай болған дұрыс. Көп аймақтық ірі мемлекеттер көп жартыға өткел шарттарындағы өз әсерін күшейтіп, көрші әлсіздеу елдерді бағындырып алды. Аз елдер сонымен бірге аймақтықты пайдаланып, әлемдік аренада өз позицияларын жақсарта алды.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Ғылыми-зерттеу жұмысын жазудың дайындық кезеңінде аталған тақырыпқа қатысты дереккөздерді жинау мен саралау маңызды рөл атқарады. Тақырып бойынша батыстық, қытайлық және отандық, зерттеушілердің, оның ішінде әл-Фараби атындағы ҚазҰУ оқытушыларының еңбектері зерттелді. Ресми көзқарас Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Тоқаевтың Жаһандану жағдайындағы Қазақстанның сыртқы саясаты монографиясында көрініс тапқан, онда Қазақстанның сыртқы саясатының басым бағыттары қарастырылды. Тақырыпты зерттеу барысында шетелдік саясаткерлердің бірқатар еңбектері қарастырылды. Сонынң ішінде Starr, S. Frederick 2013 жылы жарияланған Lost Enlightenment: Central Asia's Golden Age from the Arab Conquest to Tamer-lane. мақаласы кенінен зерттелді. Сонымен қатар, New and Old Wars: Organized Violence in a Global Era. еңбегі қарастырылды.
Зерттеу объектісі ретінде Жаңа регионализмнің Қазақстанға әсері. Биполярлық жүйенің күйреуі және жаһанданудың тез таралуымен қазіргі әлемнің жалпы көрінісі тез өзгеруде. Аймақтық процестерде болып жатқан сандық және сапалық өзгерістер оларды түсінуге жаңа теориялық тәсілдерді қажет етеді. Жаңа регионализмді қолдаушылар халықаралық қатынастардың классикалық теориялары көпөлшемділікті, плюрализмді және қазіргі аймақтандыру процестерінің толықтығын ескере алмайды және олардың әлеуметтік тұрғыдан қалай құрылатынын түсінбейді деп тұжырымдайды. Регионализм мен өлкетанудың теориялары мен теориялық тәсілдері осылай қалыптасуда.
Зерттеу пәні, жаңа регионализм даму тарихы, негізгі бағыттары, нысандары мен проблемалары болып келеді.
Зерттеудің мақсаты, қазір, жаһандану кезінде Орталық Азиядағы қоғамның дамуы этномәдени байланыстардың кеңеюі, сонымен қатар сыртқы факторлардың әрекеттеріне тәуелділікпен сипатталады. Орталық Азия туралы стереотиптік көзқарас қалыптасқан. Яғни, аймақтың маңыздылығы ретінде тек оның энергетикалық және табиғи-ресурсттары болуынан деп қарастырылады. Бірақ ескере кететін мәселе, Орталық Азия мұхит пен теңіз жолдарына тікелей шыға алмайды, осы тұрғыдан қарағанда, шекаралас мемлекеттерге көлік, транзиттік тәуелділікке ұшырайды. Бірақ осыған қарамастан, жалпы алғанда Орталық Азияның әлемдік саясаттағы рөлінің артуын мойындау керек. Тек Ресейдің эксклюзивті әсер ету аймағы ретінде қабылданып қана қоймайды. Осы уақытқа дейін, Орталық Азия аймағының мүмкіндіктерін зерттеуде тек қана теріс баға беріліп, пессимистік болжамдар құрылуда және аймақтың болашағы туралы түрлі қорқынышты оқиғалар жасалуда. Осылайша Орталық Азияның маңыздылығы бағаланбаған деп айтуға болады.
Зерттеу әдістері, анализ және синтез, индукция және дедукция, салыстырмалы-экономикалық, салыстырмалы-тарихи, халықаралық қатынастар және әлемдік саясатқа түсінік беру әдісі, басқа ғылымды тану әдістері.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Орталық Азияның аймақтандыруы әр түрлі аспектілерінен қарастырылды, олар қауіпсіздік, экономика, энергетика және басқалары. Жалпы, бұл аймақтың шекараларын анықтауда, әдетте, бес елді қамтиды. Олар: Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан және Өзбекстан. 2020 жылдан бастап Орталық Азия елдері, бақса мемлекеттер тәрізді әлемде кең таралған коронавирус пандемиясының аясында өмір сүруде. Көптеген елдерде енгізілген ауқымды шектеулер енгізіліп, әлемдік экономикада рецессияны тудырды. Экономикалық өсудің баяулауы мен құлдырауы, өндірістің тоқтауы, ірі сыртқы сауда серіктестері мен Орталық Азия елдерінің шекараларының жабылуы олардың әлеуметтік-экономикалық дамуына кері әсер етті. Пандемияға байланысты әрі қарайғы оқиғалардың дамуындағы белгісіздік жағдайында Орталық Азия мемлекеттері үшін сыртқы ахуал болжамсыз болып қалады.
Курстық жұмыстың хрoнoлoгиялық шeңбeрі ХХ ғaсырдың 1990 жылдарынан бастап бүгінгі күнге дeйінгі aрaлықты қaмтиды.
Зерттеуді апробациялау. Курстық жұмыстың негізгі қорытындылары мен қағидалары отандық және шет елдік ғылыми конференциялардың жинағында мақала түрінде жарияланды. Оның ішінде 1 ғылыми мақала отандық конференция жинағында баспада, 1 мақала халықаралық ғылыми конференцияның жинағында жарияланды.

1. ЖАҢА РЕГИОНАЛИЗМДІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

Аймақтандыру динамикалық процесс ретінде

Халықаралық кеңістіктің аймақтарға бөлінуі халықаралық қатынастарда жаңалық емес. Британдық зерттеуші Луиза Фацетт регионализм әрқашан болғанын атап өтеді. Халықаралық қатынастар тарихындағы аймақтар империялар түрінде, ықпал ету сфераларында, ірі держава мен оның одақтастарының одағы түрінде ұсынылуы мүмкін. Аймақтар бүкіл континенттермен ұсынылуы мүмкін, мысалы, Еуропа және 19 ғасырдағы халықаралық қатынастардың көшбасшысы болуы мүмкін. Заманауи мағынада, Л.Фацеттің пікірінше, аймақтар тәуелсіз әмбебап әрекетке ие халықаралық жүйенің бөліктері ретінде ерекшеленеді және бірінші рет 20 ғасырдың басында тәуелсіз бірлік ретінде жұмыс істей бастады.
Кең мағынада аймақтық процестерді зерттеудің теориялық тәсілдері ескі және жаңа болып бөлінеді; бірінші, екінші, үшінші буындардағы регионализм, экономикалық, валюталық, мәдени регионализм және қауіпсіздіктің регионализмі; кросс, интер, транс, көп аймақтық; Таза және гибридті регионализм; шабуыл, экстраверт, ашық, неолибералды шабуыл, интроверт, жабық, қорғаныс, реттелетін, дамып келе жатқан регионализм; төмен және жоғары деңгейдегі аймақшылдық; солтүстік, оңтүстік, солтүстік-оңтүстік регионализм; бейресми және институционалды регионализм.
Бұл ұғымдар зерттеу объектілері сияқты әртүрлі. Аймақ дегеннің бірыңғай анықтамасы әлі жоқ. Зерттеушілердің көпшілігі аймақ белгілі бір географиялық жақындық пен оған жақындықты немесе өзара тәуелділікті немесе мәдени біртектілікті немесе қауымдастық сезімін немесе аймақтық консолидацияны білдіреді деген пікірмен келіседі.
Регионализм, демек, аймақтық құрылыс процестері мен құрылымдарын географиялық жағынан жақын мемлекеттер мен қоғамдар арасындағы тығыз экономикалық, саяси және әлеуметтік-мәдени байланыстар тұрғысынан, сондай-ақ олардың қауіпсіздігі тұрғысынан айтады. Саясаттануда регионализм ұғымы көбіне аймақтық ынтымақтастық және аймақтық интеграция ұғымдарының синонимі ретінде қолданылады, оларды мәнділіктің қарама-қарсы шектерінде қарауға болады, оның шеңберінде регионализм өзгеруі мүмкін.
ХХ ғасырдың екінші жартысындағы аймақтық, субаймақтық және жалпы аймақтық бірлестіктердің құрылуының нақты динамикасы. халықаралық қатынастардағы аймақтық өлшемнің өсіп келе жатқан рөлін көрсетеді. Бұл жағдайда біз халықаралық қатынастардағы аймақтық өлшем деп атайтын процестер ұзақ уақыт бойы зерттеушілер тарапынан теориялық түсініктерден тыс болды. Дамушы трансұлттық және мемлекеттік емес
актерлер аймақтық мәселелерді халықаралық қатынастардың күн тәртібіне шығара бастады.
Егер регионализмнің әр элементіне тоқталатын болсақ, онда аймақтандыруды динамикалық процесс ретінде қарастыра отырып, интеграцияға немесе ыдырауға қатысты өзгерістерді оңай түсіндіре аламыз. ОА нақты шекаралары бар статикалық аймақ емес. Керісінше, аймақты тұрғызуға және нығайтуға болатын құрылым ретінде қарастыруға болады, бірақ оны жоюға да болады. Аймақтың болуы және оның шекаралары әр түрлі аспектілердегі актерлердің әрекеттеріне байланысты.
Аймақтарды ішкі жүйелер ретінде зерттеу және аймақтық интеграциялық процестерді теориялық тұрғыдан түсіну аймақ сияқты халықаралық қатынастардағы осындай шешуші жаңа актердің мәні мен сипаттамалары туралы толық түсінік бере алмады. Бұрын қолданылған теориялық тәсілдерді белгілі бір аймақты анықтау кезінде дәстүрлі картографиялық және географиялық ұғымдармен жұмыс істейтін немесе аймақтық ұйымдардың атауын қолданатын ескі регионализм деп шартты түрде анықтайық. Жалпы, аймақтардың анықтамасы географиялық ішкі жүйеден шықпады. Бұл тәсіл әлі күнге дейін қолданылады, бірақ көптеген сұрақтар туғызады. Мысалы, Азия деген не? Немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.