Биогенді S элементтерінің биологиялық ролі, қатынастарының медицинада қолданылуы
S-элементтердің периодтық системадағы орны, жалпы құрылыстары, қасиеттері. S-элементтер Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінде ІА, ІІА топтардың негізгі топшаларында орналасқан. ІА – топтың негізгі топшасындағы – литий, натрий, калий, рубидий, цезий және франций сілтілік металдар деп аталады, электрондық конфигурациясы – nS1.
ІІА топтың негізгі топшасындағы кльций, стронций, барий және радий сілтілік жерметалдар деп аталады, электрондық конфигурациясы – nS2.
ІА – элементтерінің сыртқы электрондық қабатында бір S1-электрон ядромен әлсіз байланысты болатындықтан, оны беріп жіберіп, күшті тотықсыздандырғыщ қасиет көрсетеді:
Барлық қосылыстарында иондық байланыс түзеді және тотығу дәрежелері тұрақты +1-ге тең болады.
ІІА-элементтерінің сыртқы электрондық қабаттарында жұптасқан екі S-электрон болады (nS2), қоздырғанда бір электрон басқа р-орбитальға ауысып, тұрақты +2 тотығу дәрежесін көрсетеді. Сілтілік жерметалдар да күшті тотықсыздындырғыштар, бірақ сілтілік еталдарға қарағанда активтіктері төмен, радустары кіші және иондану энергиялары жоғары. Жоғарыдан төмен қарай топ бойынша сілтілік және жер сілтілік металдаожың негіздік, тотықсыздандырғыш қасиеттері артады. Сілтілік және жерсілтілік металдар активті болғандықтан жер қыртысында тек қосылыс түрінде кездеседі.
Сутек. Сутек қасиеті әртүрлі бола алатын ерекше элемент. Ол бірде өзінің сыртқы қабатындағы жалғыз электронын беріп, оң зарядталған ионға айналады. Ол мұндайда тотықсыздандырғыш қасиет көрсетіп, металлдық қасиет көрсетеді. Келесі бір жағдайда ол өзіне бір электронды қосып анионға айналып, галогендердің қасиетін көрсетеді. Айталық, сутек металдармен
ІІА топтың негізгі топшасындағы кльций, стронций, барий және радий сілтілік жерметалдар деп аталады, электрондық конфигурациясы – nS2.
ІА – элементтерінің сыртқы электрондық қабатында бір S1-электрон ядромен әлсіз байланысты болатындықтан, оны беріп жіберіп, күшті тотықсыздандырғыщ қасиет көрсетеді:
Барлық қосылыстарында иондық байланыс түзеді және тотығу дәрежелері тұрақты +1-ге тең болады.
ІІА-элементтерінің сыртқы электрондық қабаттарында жұптасқан екі S-электрон болады (nS2), қоздырғанда бір электрон басқа р-орбитальға ауысып, тұрақты +2 тотығу дәрежесін көрсетеді. Сілтілік жерметалдар да күшті тотықсыздындырғыштар, бірақ сілтілік еталдарға қарағанда активтіктері төмен, радустары кіші және иондану энергиялары жоғары. Жоғарыдан төмен қарай топ бойынша сілтілік және жер сілтілік металдаожың негіздік, тотықсыздандырғыш қасиеттері артады. Сілтілік және жерсілтілік металдар активті болғандықтан жер қыртысында тек қосылыс түрінде кездеседі.
Сутек. Сутек қасиеті әртүрлі бола алатын ерекше элемент. Ол бірде өзінің сыртқы қабатындағы жалғыз электронын беріп, оң зарядталған ионға айналады. Ол мұндайда тотықсыздандырғыш қасиет көрсетіп, металлдық қасиет көрсетеді. Келесі бір жағдайда ол өзіне бір электронды қосып анионға айналып, галогендердің қасиетін көрсетеді. Айталық, сутек металдармен
Биогенді S Элементтерінің биологиялық ролі, қатынастарының медицинада
қолданылуы.
S-элементтердің периодтық системадағы орны, жалпы құрылыстары,
қасиеттері. S-элементтер Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінде ІА, ІІА
топтардың негізгі топшаларында орналасқан. ІА – топтың негізгі топшасындағы
– литий, натрий, калий, рубидий, цезий және франций сілтілік металдар деп
аталады, электрондық конфигурациясы – nS1.
ІІА топтың негізгі топшасындағы кльций, стронций, барий және радий
сілтілік жерметалдар деп аталады, электрондық конфигурациясы – nS2.
ІА – элементтерінің сыртқы электрондық қабатында бір S1-электрон
ядромен әлсіз байланысты болатындықтан, оны беріп жіберіп, күшті
тотықсыздандырғыщ қасиет көрсетеді:
Барлық қосылыстарында иондық байланыс түзеді және тотығу дәрежелері
тұрақты +1-ге тең болады.
ІІА-элементтерінің сыртқы электрондық қабаттарында жұптасқан екі S-
электрон болады (nS2), қоздырғанда бір электрон басқа р-орбитальға ауысып,
тұрақты +2 тотығу дәрежесін көрсетеді. Сілтілік жерметалдар да күшті
тотықсыздындырғыштар, бірақ сілтілік еталдарға қарағанда активтіктері
төмен, радустары кіші және иондану энергиялары жоғары. Жоғарыдан төмен
қарай топ бойынша сілтілік және жер сілтілік металдаожың негіздік,
тотықсыздандырғыш қасиеттері артады. Сілтілік және жерсілтілік металдар
активті болғандықтан жер қыртысында тек қосылыс түрінде кездеседі.
Сутек. Сутек қасиеті әртүрлі бола алатын ерекше элемент. Ол бірде
өзінің сыртқы қабатындағы жалғыз электронын беріп, оң зарядталған ионға
айналады. Ол мұндайда тотықсыздандырғыш қасиет көрсетіп, металлдық қасиет
көрсетеді. Келесі бір жағдайда ол өзіне бір электронды қосып анионға
айналып, галогендердің қасиетін көрсетеді. Айталық, сутек металдармен
әрекеттесіп, гидрид-ионға айналады, ол мұндайда галогенсутекті қышқылдың
тұзына ұқсайды. Сутектің молеуласы екі атомнан тұрады. Табиғатта сутектің
үш изотопы кездеседі: 11 Н протий немесе Н (массалық саны 1); 21 Н
дейтерий, немесе Дмассалық саны 2; 31 Н тритий немесе Т массалық саны
3). Химиялық зерттеулер мен медициналық практикада кең қолданылатын
таңбаланылған препараттарды, қосылыстары жеңіл сутекті тритицге
ауыстыру арқылы алады.
Сутектің гидридтері. Сутектің көміасутектен басқа элементтермен
қосылыстарын гидридитер деп атауға болады. Түгелдей дерлік элементтердің
гидридтері алынған. Сутекті қосылыстарды үш типке бөледі: ионды,
ковалентті, металдық.
Су, оның физико-химиялық қасиеттері. Су үш түрлі кгрегаттық күйде
кездеседі: қатты – мұз, сұйық – су, газ сияқты бу.
Менделеев кестесіндегі VІ топта орналасқан элементтердің қасиетін
салыстырғанда, судың қалыпты жағдайда газ болуы керек. Осы топтағы элемент
гидридтерінің қайнау температурасы, элементтердің атом массасы азайған
сайын төмендейді. Судың жылу сыйымдылығы мен булану жылуы өте үлкен. Егер
судың температурасын ақырын төмендеткенде, оның тығыздығы +40 дейін азаяды,
сосын қайтадан өсіп, қатаяды, осы кезде, яғни қатайғанда басқа заттардың
көлемі кішірейсе, судың көлемі үлкейіп артады. Судың диэлектрик тұрақтылығы
да өзгеше. Е=81. Бұл дененің, егер ауадағы вакуумдағы зарядталған
бөлшекті суға енгізсе, онда олардың арасындағы тартылыс күші 81-есе
төмендейді дегенмен бірдей. Мұның бәрін түсіндіру үшін, су молекуласының
құрылымын қарастыру керек.
Кез-келген молкуланың пішімі ядроның кеңістікте орналасуымен
анықталатыны белгілі. Су молекуласындағы үш ядро, кеңістікте тең- бүйірлі
үшбұрыш құрайды.
Су молекуласының памерленуі, оттектің электротерісті атомы екі сутек
атомдарының электронын өзіне тартып алуымен байланысты. Мұндайда оттек
атомында теріс заряд, ал сутек атомында оң заряд пайда болады. Палярлы
байланыстар тура сызық бойында емес, біраз бұрыш қарағандықтан жалпы су
молекуласы, өзі сияқты екінші полярлы молекуласымен сутектік байланыс
арқылы әрекеттесе келіп, әлсіз болса да байланысады. Бұл құбылысты судың
ассоциациясы (бірігуі) дейді.
Ендеше, жоғарыдағы ауытқулардың бәрі де су молекуласының кеңістіктегі
құрылымымен және ондағы молекулааралық әрекеттесумен байланысты болады.
Қатты су (мұз) өте жақсы реттелген, өрнекті структурасымен
сипатталады. Мұздың мұндай кристалды торды құруына ондағы сутектік
байланыстың ықпалы маңызды. Мұздағы салыстырмалы тығыздылықтың едәуір төмен
болуы, онда бос орын-қуыстардың болуы мен байланысты. Мұзды еріткенде,
молекуланың жылулық құрылысы артып, оның өрнекті құрылымы бұзылып, бос
орындар сумен тола бастайды да нәтижеде су тығыздығы артады. Суда
кездесетін мұздың кристалды торының бөлігін сынақ-жарғақ немесе тұрақсыз
полимер () п ретінде құрастыруға болады. Сондықтан да температураның
+40 дейін жоғарылатқанда, мұздың аса ұсақ бөлшектері ери түскендіктен,
тығыздық өзгереді екен. Температура мұнан әрі жоғарылағанда, молекуланың
жылулық қозғалысы артуы салдарынан тығыздық төмендейді. Тіпті су бөлме
температурасында да (200) полимерлі түрінде болады және мономерлі молекула
бар болғаны 1% кездеседі.
Су, бірден-бір реакцияға қабілетті зат. Айталық мұндай белсенділік
оның молекуласында электрондары бөлінбеген екі жұптың болуына байланысты.
Су молекуласының полярлі және кіші өлшем мен мөлшерде болуы, оның күшті
гидростатты қасиетте болуына себепші. Ондағы жоғары диэлектрлі болуы да,
онда еріген электролиттерге әсер етіп, оларды диссоциялайды. Су молекуласы
әртүрлі иондарға қосылып, гидроттар түзеді. Мұндай әрекеттесудің аса
маңызды өнімдерінің бірі – гидроксоний ионы , ол оттек атомындағы
электрон жұбына сутек ионының қосылуы нәтижесінде түзіледі. Бұл
процесте гидроксоний ионы оң зарядталады. Мұндай процесс протонды
бөлетін заттар қатынасқанда жүруі мүмкін.
Биогенді S элементтерінің ағзадағы биологиялық ролі. Су жердегі ең
көп таралған заттардың бірі. Жер шарының төрттен үш бөлігі (мұхиттар,
теңіздер, көлдер, мұздар) қоршалған. Ол атмосфера мен жер ауаның, ылғал мен
заттардың айналу, түрлену құбылысына себепші. Әрбір тірі организм өз
құрамына су қосады. Шамамен алғанда жануарлар организмі мен өсімдікте 50%
су болады. Оның адам организміндегі үлесі 65%. Мұның 10% артығы жоғалса,
өлім қаупі пайда болады. Демек біздің планетамыздағы сумен өмір ұғымы
біртұтас. Бұрында айтылғандай, су қатайғанда қосылмайды, керісінше
ұлғайғандықтан, оның тығыздығы судікінен кем және ол суға батпай, қалқып
жүреді. Бұл қасиеттің сулы жердегі тіршілік үшін аса маңызды. Айталық, егер
мұздың тығыздығы судікінен ауыр болса, онда өзендер мен көлдердегі су
алдымен төменгі жақтан бастап, сосын күллі көлем мұзға айналғанда, ондағы
тіршілік тоқтап қалар еді. Әдетте, температура төмендегенде тығыздылық
жоғарылайды, ал суда ол керісінше. Судың ең ауыр тығыздығы, ол судың
төменгі жағына ауысады, ал жеңіл су бетке көтеріледі.
Судың жылу сыйымдылығы кереметтей жоғары және ол температура
өзгерісіне орай ауытқылы әдеттер тыс өзгереді. Оның бұл қасиетті жылу
сақтаушы ретінде пайдаланады. Көп көлемдегі сулар жазда, күндіз, түнде
шығарады. Бір текше метр буды бір градусқа төмендетіп ауаны бір градусқа
жылжытуға болады. Мінеки, сондықтан да үлкен теңіздер мен көлдердің
жағалауындағы ауаның температурасы қыста да, жазда да аз ауытқиды. Су
әртүрлі беттерге жұғышдылығы мен аса жоғарғы беттік тұтқырлық көрсетеді.
Мінеки дәл осы екі сипаттың арқасында су жіңішке түтікше арқылы едәуір
биіктікке көтеріле алады. Бұл құбылыстың табиғаттағы мәні өте жоғары. Жер
қыртысындағы сулар жоғары көтеріліп өсімдікке жетеді және өсімдіктегі
қоректік сол қозғалысы басталады. Үлкен диэлектрлік сипаттың салдарынан су
өзенде еріген тұздарды, қышқылдар мен негіздерді иондаған күйінде ұстайды.
Көбінесе, қас қағым сәтте жүретін химиялық реакциялар иондар арасында, яғни
зарядталған бөлшектер арасында жүреді. иондар онсыз өмір сүруі мүмкін емес
биологиялық катализатор-ферменттердің әрекетін реттейді. Иондардың
биологиялық мембрандар арқылы өтуі жүйкелік қозуды тудырса, жер
топырағындағы иондардың жинақталуы өсімдіктің қалыпты өсуін қамтамасыз
етеді. Тірі тіршіліктің дамуы үшін молекулалардың иондалу деңгейін
реттеп, бірқалыпты ұстап тұру шарт. Ендеше, тіршілік процесі сулы ортада
өтетін әртүрлі құбылыстармен, өзгерістермен тікелейбайланысты екен. Мұнымен
қатар сутек тіршіліктің аса маңызды құбылыстары жүретін орта ғана емес, ол
саларда тікелей қатысатын зат та. Сусыз тірі организм тіршілік етпей
тотығының қатынасумен жүретін тотығу-тотықсыздану реакциясының міні зор, ол
химияда, әсіресе аналитикалық және медициналық химияда кең қолданылады.
Сутек асқын тотығының формуласы
болғанымен ондағы оттек бір валентті емес. Қазіргі кездегі физика-
химиялық әдістермен зерттелінген деректерге қарағанда, сутек асқын
тотығындағы оттектер бірімен-бірі полюссіз ковалентті байланыс арқылы
тікелей байланысқан. Сутек пен оттек атомдары арасындағы байланыс екеуінің
де электрондары арасындағы байланыс екеуінің де электрондары оттекке
ығысқандықтан полярлы. Демек, ол да полярлы. Оның молекулаларының
арасында сутекті байланыс туындап, оларды біріктіреді.
Таза сутек асқын тотығы-түссіз тұтқыр сұйық, тығыздығы 1440кгм3 ,
(1,44гмл),-0,46 градуста еріп, 151,4 градуста қайнайды. Молекула құрамында
оттек-оттектік тізбектің болуы салдарынан ол тұрақсыз. Шынында да оны
сақтау кезінде, ол болмашы ғана әсерден жылыту, сәуле түсу, катализатор
тигізу әсерінен тез ыдырап, су мен оттек түзеді.
Сутек асқын тотығының ерітіндісі қышқылдық орта мен реакцияны
көрсетеді, бұл оны өте әлсіз екі негізді қышқыл деуге мүмкіндік береді.
Мұны, оның негіздермен әрекеттесуі дәлелдейді.
Барийдың асқын тотығы -ол барий тотығы емес, сутек асқын
тотығының тұзы. Мұндай құрамдардағы оттек қосылыстары және
қышқылдармен тұздарма әрекеттесіп, асқын тотық тұзынан, қышқыл әрекеттесіп,
асқын тотық тұзынын, қышқыл сутек асқын тотығын ығыстырады.
Сутек асқын тотығы реакция жағдайына орай бірде тотықтырғыш, бірде
тотықсыздандырғыш бола алады. Оның тотықтырғыштық сипаты өзіне екі
электронды қосып, су мен оттекке жеңіл бөлінетін молекула құрамымен
түсіндіріледі.
немесе
Тотықсыздандырғыштық қасиеті әлсіздеу болады және ол күшті
тотықтырғыштар ықпалымен туындайды.
немесе
Сутек асқын тотығу , тотықсыздандырғыш қатысқан қышқылды ортада
тотықтырғыштық қасиеті сілтілік және нейтральдық ортада байқала береді.
Сутек асқын тотығы, оған қышқылдық, негіздік нейтральдық ортада
күшті тотықтырғыш әсер еткенде тотықсыздандырғыштық қасиет көрсетеді.
Сутек асқын тотығының бактерецидті қасиеті. Клеткалар демалғанда
тұрақты түрде сутек асқын тотыға түзіліп отырады. Бұл зат-мүлдем зиянсыз
өнімм емес, оның аз мөлшерінің өзі клетка өміріне қауіпті бола алады екен,
демек, күллі организмге де қатерлі. Клетканы бұл қатерден өмір тіршілігі
кезінде өзі синтездеп шыққан каталаза ферментті, сутек асқын тотығын тез
және көптеп ыдырату арқылы қорғап қалады.
Сутек асқын тотығы органикалық қосылыстармен әрекеттескен кезде өзін
тотықтырғыш ретінде ұстайды. Сусыз, таза асқын тотық денені күйдіріп,
жанатын заттарды өздігінен тұтандырады. Сутек асқын тотығымен күйген
денеде, оған тән ақ дақтар пайда болып, соңы жараға айналады. Мұндайдағы
алғашқы жәрдем, мол сумен ұзақ шаю. Сутек асқын тотығы бактерицидті зат
ретінде, медицинада дезинфекциалаушы орнына қолданылады және ол шаймалап,
шайып тастау, қан тотықтатқыш үшін үш процентті ерітінді түрінде жұмсалады.
Оны сақтағанда, ондағы тұрақты жүретін ыдырау процесін төмендету
мақсатымен, қара шына ыдыста, барынша салқын, қараңғы жерді пайдаланған
жөн.
ІА топтың элементтері және олардың медицинада қолданылуы.
Элементтердің периодтық системасындағы ІА топқа орналасқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
қолданылуы.
S-элементтердің периодтық системадағы орны, жалпы құрылыстары,
қасиеттері. S-элементтер Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінде ІА, ІІА
топтардың негізгі топшаларында орналасқан. ІА – топтың негізгі топшасындағы
– литий, натрий, калий, рубидий, цезий және франций сілтілік металдар деп
аталады, электрондық конфигурациясы – nS1.
ІІА топтың негізгі топшасындағы кльций, стронций, барий және радий
сілтілік жерметалдар деп аталады, электрондық конфигурациясы – nS2.
ІА – элементтерінің сыртқы электрондық қабатында бір S1-электрон
ядромен әлсіз байланысты болатындықтан, оны беріп жіберіп, күшті
тотықсыздандырғыщ қасиет көрсетеді:
Барлық қосылыстарында иондық байланыс түзеді және тотығу дәрежелері
тұрақты +1-ге тең болады.
ІІА-элементтерінің сыртқы электрондық қабаттарында жұптасқан екі S-
электрон болады (nS2), қоздырғанда бір электрон басқа р-орбитальға ауысып,
тұрақты +2 тотығу дәрежесін көрсетеді. Сілтілік жерметалдар да күшті
тотықсыздындырғыштар, бірақ сілтілік еталдарға қарағанда активтіктері
төмен, радустары кіші және иондану энергиялары жоғары. Жоғарыдан төмен
қарай топ бойынша сілтілік және жер сілтілік металдаожың негіздік,
тотықсыздандырғыш қасиеттері артады. Сілтілік және жерсілтілік металдар
активті болғандықтан жер қыртысында тек қосылыс түрінде кездеседі.
Сутек. Сутек қасиеті әртүрлі бола алатын ерекше элемент. Ол бірде
өзінің сыртқы қабатындағы жалғыз электронын беріп, оң зарядталған ионға
айналады. Ол мұндайда тотықсыздандырғыш қасиет көрсетіп, металлдық қасиет
көрсетеді. Келесі бір жағдайда ол өзіне бір электронды қосып анионға
айналып, галогендердің қасиетін көрсетеді. Айталық, сутек металдармен
әрекеттесіп, гидрид-ионға айналады, ол мұндайда галогенсутекті қышқылдың
тұзына ұқсайды. Сутектің молеуласы екі атомнан тұрады. Табиғатта сутектің
үш изотопы кездеседі: 11 Н протий немесе Н (массалық саны 1); 21 Н
дейтерий, немесе Дмассалық саны 2; 31 Н тритий немесе Т массалық саны
3). Химиялық зерттеулер мен медициналық практикада кең қолданылатын
таңбаланылған препараттарды, қосылыстары жеңіл сутекті тритицге
ауыстыру арқылы алады.
Сутектің гидридтері. Сутектің көміасутектен басқа элементтермен
қосылыстарын гидридитер деп атауға болады. Түгелдей дерлік элементтердің
гидридтері алынған. Сутекті қосылыстарды үш типке бөледі: ионды,
ковалентті, металдық.
Су, оның физико-химиялық қасиеттері. Су үш түрлі кгрегаттық күйде
кездеседі: қатты – мұз, сұйық – су, газ сияқты бу.
Менделеев кестесіндегі VІ топта орналасқан элементтердің қасиетін
салыстырғанда, судың қалыпты жағдайда газ болуы керек. Осы топтағы элемент
гидридтерінің қайнау температурасы, элементтердің атом массасы азайған
сайын төмендейді. Судың жылу сыйымдылығы мен булану жылуы өте үлкен. Егер
судың температурасын ақырын төмендеткенде, оның тығыздығы +40 дейін азаяды,
сосын қайтадан өсіп, қатаяды, осы кезде, яғни қатайғанда басқа заттардың
көлемі кішірейсе, судың көлемі үлкейіп артады. Судың диэлектрик тұрақтылығы
да өзгеше. Е=81. Бұл дененің, егер ауадағы вакуумдағы зарядталған
бөлшекті суға енгізсе, онда олардың арасындағы тартылыс күші 81-есе
төмендейді дегенмен бірдей. Мұның бәрін түсіндіру үшін, су молекуласының
құрылымын қарастыру керек.
Кез-келген молкуланың пішімі ядроның кеңістікте орналасуымен
анықталатыны белгілі. Су молекуласындағы үш ядро, кеңістікте тең- бүйірлі
үшбұрыш құрайды.
Су молекуласының памерленуі, оттектің электротерісті атомы екі сутек
атомдарының электронын өзіне тартып алуымен байланысты. Мұндайда оттек
атомында теріс заряд, ал сутек атомында оң заряд пайда болады. Палярлы
байланыстар тура сызық бойында емес, біраз бұрыш қарағандықтан жалпы су
молекуласы, өзі сияқты екінші полярлы молекуласымен сутектік байланыс
арқылы әрекеттесе келіп, әлсіз болса да байланысады. Бұл құбылысты судың
ассоциациясы (бірігуі) дейді.
Ендеше, жоғарыдағы ауытқулардың бәрі де су молекуласының кеңістіктегі
құрылымымен және ондағы молекулааралық әрекеттесумен байланысты болады.
Қатты су (мұз) өте жақсы реттелген, өрнекті структурасымен
сипатталады. Мұздың мұндай кристалды торды құруына ондағы сутектік
байланыстың ықпалы маңызды. Мұздағы салыстырмалы тығыздылықтың едәуір төмен
болуы, онда бос орын-қуыстардың болуы мен байланысты. Мұзды еріткенде,
молекуланың жылулық құрылысы артып, оның өрнекті құрылымы бұзылып, бос
орындар сумен тола бастайды да нәтижеде су тығыздығы артады. Суда
кездесетін мұздың кристалды торының бөлігін сынақ-жарғақ немесе тұрақсыз
полимер () п ретінде құрастыруға болады. Сондықтан да температураның
+40 дейін жоғарылатқанда, мұздың аса ұсақ бөлшектері ери түскендіктен,
тығыздық өзгереді екен. Температура мұнан әрі жоғарылағанда, молекуланың
жылулық қозғалысы артуы салдарынан тығыздық төмендейді. Тіпті су бөлме
температурасында да (200) полимерлі түрінде болады және мономерлі молекула
бар болғаны 1% кездеседі.
Су, бірден-бір реакцияға қабілетті зат. Айталық мұндай белсенділік
оның молекуласында электрондары бөлінбеген екі жұптың болуына байланысты.
Су молекуласының полярлі және кіші өлшем мен мөлшерде болуы, оның күшті
гидростатты қасиетте болуына себепші. Ондағы жоғары диэлектрлі болуы да,
онда еріген электролиттерге әсер етіп, оларды диссоциялайды. Су молекуласы
әртүрлі иондарға қосылып, гидроттар түзеді. Мұндай әрекеттесудің аса
маңызды өнімдерінің бірі – гидроксоний ионы , ол оттек атомындағы
электрон жұбына сутек ионының қосылуы нәтижесінде түзіледі. Бұл
процесте гидроксоний ионы оң зарядталады. Мұндай процесс протонды
бөлетін заттар қатынасқанда жүруі мүмкін.
Биогенді S элементтерінің ағзадағы биологиялық ролі. Су жердегі ең
көп таралған заттардың бірі. Жер шарының төрттен үш бөлігі (мұхиттар,
теңіздер, көлдер, мұздар) қоршалған. Ол атмосфера мен жер ауаның, ылғал мен
заттардың айналу, түрлену құбылысына себепші. Әрбір тірі организм өз
құрамына су қосады. Шамамен алғанда жануарлар организмі мен өсімдікте 50%
су болады. Оның адам организміндегі үлесі 65%. Мұның 10% артығы жоғалса,
өлім қаупі пайда болады. Демек біздің планетамыздағы сумен өмір ұғымы
біртұтас. Бұрында айтылғандай, су қатайғанда қосылмайды, керісінше
ұлғайғандықтан, оның тығыздығы судікінен кем және ол суға батпай, қалқып
жүреді. Бұл қасиеттің сулы жердегі тіршілік үшін аса маңызды. Айталық, егер
мұздың тығыздығы судікінен ауыр болса, онда өзендер мен көлдердегі су
алдымен төменгі жақтан бастап, сосын күллі көлем мұзға айналғанда, ондағы
тіршілік тоқтап қалар еді. Әдетте, температура төмендегенде тығыздылық
жоғарылайды, ал суда ол керісінше. Судың ең ауыр тығыздығы, ол судың
төменгі жағына ауысады, ал жеңіл су бетке көтеріледі.
Судың жылу сыйымдылығы кереметтей жоғары және ол температура
өзгерісіне орай ауытқылы әдеттер тыс өзгереді. Оның бұл қасиетті жылу
сақтаушы ретінде пайдаланады. Көп көлемдегі сулар жазда, күндіз, түнде
шығарады. Бір текше метр буды бір градусқа төмендетіп ауаны бір градусқа
жылжытуға болады. Мінеки, сондықтан да үлкен теңіздер мен көлдердің
жағалауындағы ауаның температурасы қыста да, жазда да аз ауытқиды. Су
әртүрлі беттерге жұғышдылығы мен аса жоғарғы беттік тұтқырлық көрсетеді.
Мінеки дәл осы екі сипаттың арқасында су жіңішке түтікше арқылы едәуір
биіктікке көтеріле алады. Бұл құбылыстың табиғаттағы мәні өте жоғары. Жер
қыртысындағы сулар жоғары көтеріліп өсімдікке жетеді және өсімдіктегі
қоректік сол қозғалысы басталады. Үлкен диэлектрлік сипаттың салдарынан су
өзенде еріген тұздарды, қышқылдар мен негіздерді иондаған күйінде ұстайды.
Көбінесе, қас қағым сәтте жүретін химиялық реакциялар иондар арасында, яғни
зарядталған бөлшектер арасында жүреді. иондар онсыз өмір сүруі мүмкін емес
биологиялық катализатор-ферменттердің әрекетін реттейді. Иондардың
биологиялық мембрандар арқылы өтуі жүйкелік қозуды тудырса, жер
топырағындағы иондардың жинақталуы өсімдіктің қалыпты өсуін қамтамасыз
етеді. Тірі тіршіліктің дамуы үшін молекулалардың иондалу деңгейін
реттеп, бірқалыпты ұстап тұру шарт. Ендеше, тіршілік процесі сулы ортада
өтетін әртүрлі құбылыстармен, өзгерістермен тікелейбайланысты екен. Мұнымен
қатар сутек тіршіліктің аса маңызды құбылыстары жүретін орта ғана емес, ол
саларда тікелей қатысатын зат та. Сусыз тірі организм тіршілік етпей
тотығының қатынасумен жүретін тотығу-тотықсыздану реакциясының міні зор, ол
химияда, әсіресе аналитикалық және медициналық химияда кең қолданылады.
Сутек асқын тотығының формуласы
болғанымен ондағы оттек бір валентті емес. Қазіргі кездегі физика-
химиялық әдістермен зерттелінген деректерге қарағанда, сутек асқын
тотығындағы оттектер бірімен-бірі полюссіз ковалентті байланыс арқылы
тікелей байланысқан. Сутек пен оттек атомдары арасындағы байланыс екеуінің
де электрондары арасындағы байланыс екеуінің де электрондары оттекке
ығысқандықтан полярлы. Демек, ол да полярлы. Оның молекулаларының
арасында сутекті байланыс туындап, оларды біріктіреді.
Таза сутек асқын тотығы-түссіз тұтқыр сұйық, тығыздығы 1440кгм3 ,
(1,44гмл),-0,46 градуста еріп, 151,4 градуста қайнайды. Молекула құрамында
оттек-оттектік тізбектің болуы салдарынан ол тұрақсыз. Шынында да оны
сақтау кезінде, ол болмашы ғана әсерден жылыту, сәуле түсу, катализатор
тигізу әсерінен тез ыдырап, су мен оттек түзеді.
Сутек асқын тотығының ерітіндісі қышқылдық орта мен реакцияны
көрсетеді, бұл оны өте әлсіз екі негізді қышқыл деуге мүмкіндік береді.
Мұны, оның негіздермен әрекеттесуі дәлелдейді.
Барийдың асқын тотығы -ол барий тотығы емес, сутек асқын
тотығының тұзы. Мұндай құрамдардағы оттек қосылыстары және
қышқылдармен тұздарма әрекеттесіп, асқын тотық тұзынан, қышқыл әрекеттесіп,
асқын тотық тұзынын, қышқыл сутек асқын тотығын ығыстырады.
Сутек асқын тотығы реакция жағдайына орай бірде тотықтырғыш, бірде
тотықсыздандырғыш бола алады. Оның тотықтырғыштық сипаты өзіне екі
электронды қосып, су мен оттекке жеңіл бөлінетін молекула құрамымен
түсіндіріледі.
немесе
Тотықсыздандырғыштық қасиеті әлсіздеу болады және ол күшті
тотықтырғыштар ықпалымен туындайды.
немесе
Сутек асқын тотығу , тотықсыздандырғыш қатысқан қышқылды ортада
тотықтырғыштық қасиеті сілтілік және нейтральдық ортада байқала береді.
Сутек асқын тотығы, оған қышқылдық, негіздік нейтральдық ортада
күшті тотықтырғыш әсер еткенде тотықсыздандырғыштық қасиет көрсетеді.
Сутек асқын тотығының бактерецидті қасиеті. Клеткалар демалғанда
тұрақты түрде сутек асқын тотыға түзіліп отырады. Бұл зат-мүлдем зиянсыз
өнімм емес, оның аз мөлшерінің өзі клетка өміріне қауіпті бола алады екен,
демек, күллі организмге де қатерлі. Клетканы бұл қатерден өмір тіршілігі
кезінде өзі синтездеп шыққан каталаза ферментті, сутек асқын тотығын тез
және көптеп ыдырату арқылы қорғап қалады.
Сутек асқын тотығы органикалық қосылыстармен әрекеттескен кезде өзін
тотықтырғыш ретінде ұстайды. Сусыз, таза асқын тотық денені күйдіріп,
жанатын заттарды өздігінен тұтандырады. Сутек асқын тотығымен күйген
денеде, оған тән ақ дақтар пайда болып, соңы жараға айналады. Мұндайдағы
алғашқы жәрдем, мол сумен ұзақ шаю. Сутек асқын тотығы бактерицидті зат
ретінде, медицинада дезинфекциалаушы орнына қолданылады және ол шаймалап,
шайып тастау, қан тотықтатқыш үшін үш процентті ерітінді түрінде жұмсалады.
Оны сақтағанда, ондағы тұрақты жүретін ыдырау процесін төмендету
мақсатымен, қара шына ыдыста, барынша салқын, қараңғы жерді пайдаланған
жөн.
ІА топтың элементтері және олардың медицинада қолданылуы.
Элементтердің периодтық системасындағы ІА топқа орналасқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz