Тауар қозғалысының аудиті
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ----------------------------------- -------------------------------
---------------------6
Бөлім 1 Нарықтық жағдайдағы тауар қозғалысының экономикалық сипаттамасы
және қазіргі жағдайдағы тауар есебін жетілдіру жолдары.
1.1 Нарық жағдайдағы тауар қозғалысының мәні мен маңызы.---------
-8
1.2 Тауар қозғалысы есебін жетілдірудегі ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріндегі ой - пікірлері---------------------
---------------------------------13
Бөлім2 Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
экономикалық сипаттамасы және есеп – қаржы жұмысын
ұйымдастыру.
2.1. Кәсіпорынның ұйымдық - экономикалық сипаттамасы.----------------
19
2.2 Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
есебі, және қаржылық жұмыстарының ұйымдастырлуы.-------------------
----------27
Бөлім 3 Қазіргі жағдайдағы тауар қозғалысының есебін
ұйымдастыру және оны жетілдіру жолдары. .
3.1 Тауар қозғалысының есебінің мәні мен маңыздылығы және
есебінің ұйымдастыру жолдары.--------------------------- --------------------
--------31
3.2 Тауарлардың есебі мен бағалануы.------------------------- --------------
--------36
3.3 Тауарлардың өзіндік құнының және негізгі емес қызметтерінің
шығыстарының есебі------------------------------ ------------------------
------------42
3.4 Тауар қозғалысы есебін автоматтандыру жолдары.---------------------
--46
Бөлім 4. Тауар қозғалысының аудиті.
4.1 . Тауар аудитінің көздері , бағдарламасы және мақсаты. ---------------
----52
4.2. Тауар түгелдігін тексеру аудиті.---------------------------- ---------
------------53
4.3 Тауар қозғалысын тексеру аудиті.---------------------------- ---------
----------55
4.4 Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
аудиторлық қорытындысы.----------------------- ------------------------------
-------------------------57
Қорытынды мен ұсыныстар.------------------------- --------------------------
---------59
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------------
----------62
Қосымшалар------------------------- ----------------------------------- -----
--------------64
Кіріспе.
Адам өркендеуінің дамуы оның алғашқы сатысында -ақ
мамандану деген ұғымға тіреледі, адамның белгілі бір кәсіппен
айналысуы деп түсіну керек. (мал шаруашылығы, жермен айналысу
т.б.) Адамның басқа өнімге қажеттілігі товар алмасу
операцияларын туындатады. Сонымен бірге бір өнім бағасының екінші
түрлі өнім бағасымен сәйкестігі жөнінде мәселе пайда болады. Бұл
мәселенің шешімі товар алмасу процестерінің негізгі элементі
болып табылатын эталондық өнімнің пайда болуында. Кез – келген
өркендеу белгілі бір есептің жүргізілуін қажет етеді. Бұрынғы
кезде түсімді, байлықты, салықты т.б. есептеу керек болды. Бірақ
қазіргі жағдайдағы экономикалық есеп оның негізгі элементі
болып табылады, ал тауар барлық өнімнің (жабдықтар, шикізат, жұмыс
күші) бағасын көрсететін негізгі көрсеткіш тауар болып
есептеледі. Сондықтан кез-келген кәсіпкерлік істі ұйымдастырғанда
ақшаның есебін жүргізу өте маңызды, өйткені ақшаның кірісі мен
шығысы арқылы субъектінің экономикалық белсенділігі мен нәтежелігі
анықталады. Өнім өндіру процесіндегі ақшаның ролін ескере отырып,
қазіргі заманда, оның есебіне көңіл бөлінеді, демек бұл
таңдалған тақырыптың өзектілігіне күмән туғызбайды. Берілген топтамада
тауардың бухгалтерлік есебімен қатар қойма және материалдық жауаппен тұлға
бойынша сандық есепте жүргізіледі.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі – Племзавод Чапаевский
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Диплом жұмысын жазудағы менің алға қойған мақсатым – тауардың есебі
және оның негізінде Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің есебін жетілдіру және өнімнің, көрсетілетін қызметтің
өзіндік құнын төмендету жолдарын көрсету, ішкі бақылау жүйесінің қызметін
жоғарлатудың негізгі жолдарын көрсету және кәсіпорынның қызметінің
экономикалық тиімділігін арттыру жолдарын көрсету. Нарықтық экономика
ресурстың барлық материалдық еңбек және қаржылық түрлерін ұтымды
пайдалануды көздейді, олар кәсіпкерлік іс - әрекеттің күтілетін
нәтижесін қамтамасыз етуі тиіс. Кәсіпорын іс жүзінде жоспарлау мен
өзіндік құнды калькуляциялау саласындағы мамандарды тартпайды.
Қабылданған, белгіленген мақсаттарға қарап бірқатар шешімдер пайда
болды, соның ішінде:
Нарықтық жағдайдағы тауар қозғалысының мәні мен мақсатың танып білу;
Ғалымдар мен тәжірибешілердің тауар қозғалысы есебін жетілдіру
жөнінде сұрақтарды ашу;
Тауар қозғалыстарының дұрыс ұйымдастырылуының мәнің ашу;
синтетикалық және аналитикалық есебін ұйымдастырудың жалпы ұстамдарын оқып
білу;
Тауар қозғалысының аудитінің кезектілігін,көздерін,шешімін оқып
білу;
Тексеру жүргізу тәртібін қарастыру;ақшалай қаражат есебін және
ішкі бақылауын жетілдіру жөнінде ұсыныстар келтіру.Диплом жұмысын
жазуда заңды және нормативті актілер; оқу – методикалық әдебиет;
мемлекеттік басқару органдарының инструкциялары, НБРК-ның
инструкциялары, мерзімдік басылымдардың мақалалары, өндірістердегі
жағдайлар мен инструкциялар қолданылды.
Бөлім.1 Нарықтық жағдайдағы тауар қозғалысының экономикалық сипаттамасы
және қазіргі жағдайдағы тауар есебі жетілдіру жолдары
1.1 Нарық жағдайдағы тауар қозғалысының мәні мен маңызы
Кәсіпорындармен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген
дайын бұйымдар , сату үшін сатып алған тауарлар сатып алынған бірақ
әсіресе ұйымға келіп түспеген тауарлары аяталмаған өндіріс ,
басқаларға көрсеткен қызметтері , сондай ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған өнімдер.
Тауар дегеніміз материалдық бұйымдар , оларды тұтыну немесе пайдалану
үшін сатып алынады тауардың өндірісте жасалғаны , оның біртұтастығы ,
стандартпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі , техникалық бақылау
қызметінен өткендігі , паспорты , сертификаты және басқадай құжаттарымен
куәландырғаны , қоймаға тапсырылғаны , тапсырыс берушілердің қабылдап
алғаны және басқа жайлары – міндетті түрде актімен рәсімделеді.
Тауарды есептеу үшін 1330 алынған тауар деп аталатын
активті интервалдық шот пайдаланады.Тауар қозғалысының есебін
ұйымдастырудың басты алғы шарты : оларды дұрыс бағалау болып
табылады. Тауарды бағалау кезінде неғұнлым арзан өзіндік құнымен
, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауардың бүлінуі немесе
олардың жекелей , әлде толықтай ескеруі немесе олардың бағасының
төмендеуі , яғни бір сөзбен айтқанда , өзіндік құнының орнына сату
бағасы пайдалануы мүмкін.
Тауар – мұқтаждықты не тұтынысты қанағаттандыруға назар аудару,
иелену, пайдалану не тұтыну үшін нарыққа ұсынылатын барлық зат. Ол
физикалық обьект, қызмет, адам, орын, мекеме және идея болуы мүмкін.
Тауарды жасарда оны дайындаушы үш деңгейлі идеяны қабылдауы керек.Нарықты
жинақты зерттеу ереже бойынша, тауарды зерттеуден басталады, өйткені
тауарды нәтижелі пайдалану, тұтыну қасиеті, тұтынушы сұранысы осыған
тікелей байланысты Сондықтан зетртеудің негізгі мақсаты – нарықтағы
тауардың шынайы сұранысын анықтау, оны ұтымды өлшемде шығару үшін не
қажеттігі, оның техникалық сипаттамасы, экономикалық негізделген баға
саясаты.
Зерттеудегі негізгі бағыттың бірі-сол тауар шығаратын фирманың
бәсекелестік қасиетін талдау, тұтынушылықсапасын салыстыру, баға, өндірісті
өзіне ұқсас бәсекелестік тудыратын фирмалардың көрсеткіштерімен салыстыру.
Ғылыми-техникалық және тәжірибе конструкторлық әдістер жүргізу
нәтижесінде,байқалған кемшіліктер түзетіледі.
Еске сақтайтын шарттардың бірі бұл сыртқа шығарылатын тауардың
белгілі бір бағытта, алдын-ала есептелген тұтынушыға жеткізілуі.Ішкі
саудаға бағытталған тауар-экспортқа берілетін сұранысты қанағаттандыруы
немесе қанағаттандырмауы да мүмкін.Экспортқа шығарылатын тауардың сұранысқа
ие болуы бұл заңдылық емес, кездейсоқтық болуы да мүмкін және тауардың
мемлекеттік стандартқа сәйкес келуі – бұл сыртқы сұранысқа кепілдік бере
алмайды. Сондықтан, егер тауар ТМД елдерінде сатуға арналған болса онда
экспортқа сұраныс маркетинг жағынан тағыда қайталанып дұрыс зерттелуі
керек.
Мұндай ережеде бір ғана ескеретін жағдай мынадай: яғни тауар
халықаралық ұйымдардың, халықаралық электротехникалық комиссия, халықаралық
теміржол транспорты одағы, халықаралық стандартизациялау ұйымы, халықаралық
азаматтық авиация ұйымы және басқа да ұйымдардың стандарттары мен нормалары
негізінде пайда болғанда ғана ол ішкі және сыртқы нарыққа бірдей пайдалы
болып табылады. Мысалға, Совет Одағында МЭК жолдаған нормалар мен
стандарттар негізінде жасалған стандартты синхронды, үш фазалы
электродвигательдерді экспортқа да көптеп шығарылуда және ішкі нарықта да
кең көлемде пайдалануда. Осы айтқанды есептей отырып, эспорттық тауар деп,
кәсіпорынның экспорт жүргізгісі келген елдің сатып алушы сигменттер талабын
талдағаннан кейінгі шығарған тауарларын, айталық экспорттық тауарды
дайындау барысында болашақтағы бұл талаптардың өзгерісін және құқтық,
сервистік, жарнамамен қамтамасыз ету жайттарын қарастыру қажет. Тек осындай
тауар ғана экспорттан мол табыс әкеліп және жоғары экономикалық тиімділікке
кепілдік береді. Негізінен экспортқа нарқтық тұрғыдан (жаңа тауар пайдалы,
ол тұтынушыны жаңа тұтыныспен (пионерлік тауар) қанағаттандырады, немесе
оны жаңа сапалы қанағаттандыру деңгейіне көтереді, басқаша айтқанда сатып
алушысы кең ортаның белгілі бір деңгейдегі қажеттілігін қанағаттандырады.
Қазіргі өмірді жаңа тауар түрін ойлап табу мен өндіру кәсіпорынның
өркендеуіне шешуші болып саналады. Сонымен бірге, шетел баспасы былай деп
көрсетіп отыр, коммерциялық табыстар тауарды ойлап табу үшін (мысалы,
барлық шығынды өтейтін және нарыққа шығаратын) 60 шақты жаңа идеяны зерттеп
білуді және соның ішінен нарықтың болашақ талабына жауап бере алатынын
дұрыс таңдап алу қажеттігін түсіндіреді.
Басқа сөзбен айтқанда, жаңа тауар нарыққа шыққанда жоғары
қажеттілікке жауап бере алуы керек. Бұдан келіп екі талап шығады:
біріншіден: жаңа қажеттілікті болжау және жинақтау.
екіншіден: шетелдік көсіпкерлердің тәжірибесі көрсеткендей, нарыққа
шығарылған 10 өнімнің 8-і олардың артқан үмітін ақтамайды десек, онда жаңа
тауарды коммерциялық құлдырауға әкеліп соқтыратын себеп қандай? Сөйтсек
“жер асты су тастары” тізімінде бірінші болып сұраныс көлемін қате анықтау
(45%) одан кейін тауардың кемшіліктерін (29%) жарнаманың жеткіліксіздігі
және тауарды өткізуге аз жұмсалуы (25%), жоғары баға (19%)бәсекелестердің
жауаптары (17%), нарыққа шығатын уақыттың тиімсіздігі (14%), кәсіпорынның
шешілмеген проблемалары (12%) көрсетілген. Сондықтан, ең бастысы, жаңа
тауарды таңдау кезінде кәсіпорын проблемасына басты көңіл аудару қажет. Сол
себепті құрастыру кезінде жаңа техникалық және технико-экономикалық өрлеуге
емес, “жаңа нарықтық тауардың” пайда болуына молырақ көңіл бөліну керек.
Жаңа идея қабылданғаннан кейін фирма жетекшілері келесі хабарламаларды
зерттеуді жалғастырады:
1. Конструкциялық және технологиялық табыстың мүмкіндігі.
2. Эксперименталдық жұмысқа жіберілген шығын.
3. Жаңа өндіріске ақша бөлу немесе ескіні модернизациялау.
4. Жұмыс кезеңін аяқтау уақыты.
5. Ғылыми- зерттеу және тәжірибелі- конструкторлық жұмыс өткізуге
қосымша қаржы тартудың қажеттілігі.
6. Тауардың нарыққа шыққан кездегі және одан кейінгі уақыттағы
нарықтағы өтуін барлау.
7. Бәсекелесушінің мінез-құлығы.
8. Тауарды қажет етуші, нарық секторы.
9. Болжауды баға және оның өту көлеміне қатысы мен бәсекелестер
қызметі.
10. Қарсыластардағы бәсекелес тауардың пайда болу мүмкіндігі (уақыты,
тауардың сапасы).
Барлық ұсынылған идеялар, жаңа тауарлар аталған критерийлер бойынша
салыстырылады. Осыған орай тауардың белгілі бір нарықта өте қажет екендігін
атап өту тиімді. Ішкі нарықта табысты тауардың сыртқы нарыққа қажет болуы
тиімді емес. Американдық “ Rucer менеджементі” журналы 187 корпорацияға
зерттеу жүргізіп жаңа тауарларды құрастыру кезінде қиындық тудыратын
техникалық емес сипаттың себептерін мәлімдеген. Бірінші орында олар
конструкторлар мен маркетингтік өткізу бөлімі (37%) арасындағы нашар қарым-
қатынасты қойды, сондай-ақ жоғары әкімшіліктер кәсіпорынның өркендеуіне
НИКОК-дың рөлін түсінбеді. 25%-тік жағдайда ғылыми кадрлардың творчестволық
жеткіліксіздігі, “ғылыми ауырлығы” 14% жағдайда ұзақ уақытқа арналған
жоспарлардың, графиктердің және анық қойылған мақсаттың жоқтығы. 9% нашар
қаржылау және шығындану есебінің жоғы, жобаның нашар таңдалуы ұзақ
мерзімдік жоспардағы жағдайды дұрыс көре алмау, жаңа идеяға аз көңіл бөлу-
осының бәрі 8% құлдырауға әкеледі. Шетелде жаңа тауарды құрастыру кезінде
лидер мен бірнеше маманнан құралған “мақсатты тор ” әдісі табысты
пайдаланылады, бұл басқа функционалдық бөлімдердегі мамандарды өзіне
тартады. Топ жетекшісінің жақсы ұйымдастыру қабілеті және сол техника
саласында ірі маман болуы керек. Тар көлемді маман өздерінің
құрастырғандарын өте көңілге қонымды санайтындықтан бұл топқа өздерінше
білгіш санайтын өз “адвокат дьяволдарын” сайлайды. Топ өзді-өзі болмыс үшін
оларға екі-үш жоба ұсынады, ал ол қатысушылардың ой-өрісін, араласуын
кеңейтеді. Мақсатты топтың құрамы 4 адамнан кем болмау керек, ал оған адам
қабылдау өз еркімен емес, маман ретінде осында істегісі келетіндігін іс
үстінде көрсете білген адам болуы қажет. Жобаны жасау тиімділігі-міндетті
түрде кәсіптік оқу мен мамандардың білімін жетілдірумен ұштасып жатады. Өз
білімін көрсетуге ынтасы жоқтар мен оқығысы келмейтін адамдарды аз
мамандандырылған жұмысқа ауыстырып отыру немесе оларды жұмыстан шығаруға
тиіс. Зерттеуші-мамандарды фирма 6 жылда 1 жыл немесе 3 жылдың ішінде 6 ай
немесе 1 жылда 1 ай оқытып отырады. Бұл уақытта адамдар жұмыстан арнайы
босатылады, немесе кешкі оқуға орналастырады. Мұнда сырттай оқу тиімді емес
деп есептеледі. “Нарықтық жаңа тауардың” пайда болу процесінің
технологиясын қанағаттандыру түріне, тауардың конструктивтік ерекшелігін
қажеттілікке қарай көптеген идеялардың ұсынылуын жатқызуға болады.
Жапондық компаниялардың тәжірибесіне орай, кәсіпорынның барлық
жұмысшыларын тауарды модернизациялаудың жаңа идеяларын және әсіресе жаңа
өнім ойлауға итермелеудің қажеттігі сезіледі. Ондаған ірі жапондық
компаниялар жыл сайын өз қызметшілерінің 10 миллиондаған ұсыныс енгізітін
мақтаныш тұтады. Бұл фирмаларда 1 жұмысшыға 12,8 ұсыныстан келеді. Ол
американдық кәсіпорынның орташа статистикалық берілгеніне қарағанда 85 есе
және СССР-дағы кәсіпорынның орташа статистикалық берілгеніне қарағанда 400
есе көп.
Сатып алушы шынында не алды деген сұраққа жауап беруге негіз болатын
деңгей – ойланылған тауар. Шын мәніне келетін болсақ, кез келген тауар –
қайбір проблеманы шешуге арналып орауышталған қызмет.Дайындаушы ойланылған
тауарды орыдалған тауарға айналдыруға тиіс. Реальды орындалған тауардың бес
сипаттамасы болуы мүмкін: сапа деңгейі, қасиеттер жинағы, арнайы
көркемделуі, марканың аты және арнайы орауышы. Дайындаушы тауарды нығайтушы
қосымша қызметтер мен пайдаларды қарастыруы мүмкін.
Тауарды нығайту идеясы нарық қайраткерінің клиенттің тұтас
тұтынушылық жүйесіне, демек, сатып алушы тауарды пайдалану арқылы өз
проблемасын қалай шешкісі келетіндігінің кешенді жолына көз салады. Осы
жолды ұстаған нарық қайраткері өз тауар ұсынысын нығайтып, бәсекелестіктің
тиімді әдістерін табуға мүмкіншілік алады. Фирма өзінің тауар ұсыныстарын
нығайтудың тиімді жолдарын ұдайы іздестіруге міндетті.
Жеке тауарлар маркетингілік стратегиясын таңдау үшін нарық
қайраткерлері оларға тән сипаттамаларына байланысты бірқатар тауар
топтастыруларын дайындауға тура келеді.
1.2. Тауар қозғалысы есебін жетілдірудегі ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріндегі ой - пікірлері
Тауар қозғалысы барлық экономикалық ғылымдардың теориялық- тәжірибелік
тұрғындарын назарын аудартады. Зерттеуші ғалымдар дайын өнімді сипаттайтын
рентабельділік, таза пайда кіріс көрсеткіштерін бірнешеуін ұсынды. Олардың
барлығы да тамаша дегенмен олар шаруашылық қызмет нәтижесінің жекелеген
жақтарын және қызмет есептеу сатысын көрсетеді. Бухгалтерлік және
аудиторлык тәжиребіне көрсеткендей, кәсіпорын үлкен кіріс ала отырса да,
меншіктін сақталуын, капиталдық ұлғаюын қамтамасыз ете алмауы мүмкүн.
Сондықтан да, институцианалдық бірліктің қаржылық жағдайын толық
бейнелейтін, мүлік жағдайы мен жарғылық қорының динамикасын көрсететін
анағұрлым жалпы көрсеткішті іздеп табу қажеттілігі туды. Бұндай
көрсеткіштің пайда болуына ұзақ уақыт арналды. Оны кейінгі 250 жыл бойы
дүние жүзінің экономист-ғылымдары мен мамандары талқылап келді. Алқымды
кірістін жалпы ілімін Адам Смит, Джон Хикс, В.Ригер, Ф.Шмидт, Э.Шмаленбах,
А.Сэй және тағы басқа жасақтады.
Шотыландиялық ғалым-экономист Адам Смит бірінші болып, кірісті
меншікті капиталды өзгеріссіз қалдыра отырып, жұмсауға болатын сомма
ретінде қарастырды. А.Смиттің ілімі белгілі бір кезеңде институцианалдық
бірліктердің қызметтері барысында ауқымды нәтижені пайдалануы мүмкін
тәжірибиелік және теориялық зерттеу жұмыстарына негіз болды. Осы сілтемеден
ауқымды нәтиженің формуласын шығаруға болады.
Мұндағы, А1, А0, - кезең басындағы және аяғындағы мүлік құны К-
өзгеріссіз сакқталатын тұрақты капитал, мүмкіндігіне көніл бөлді. Бұл
активтердің бағасының өзгеруінің нәтижесі. Егер активтердің нарықтық бағасы
есептік бағасымен салыстырғанда өсетін болса, онда ақшасыз түрдегі
(потенциалды) табыс қалыптасады және керісінше, егер нарықтық бағаға
қарағанда есептік баға жоғары денгейе жетсе, онда ақшасыз түрдегі зиян
туындайды. Л.Сэйдің кірісті есептеумен байланыстыра отырып, бланысты
талқылау жайындағы ойлары да назарға алынады. Ол Шмаленбахтан бірнеше мәрте
бұрын кірістің шынайы мөлшері тек қана баланс жасақталған және жойылған
уақыт аралығында ғана анықталуы мүмкін екенің ерекше атап көрсеткен еді.
Л.Сэйдің идеяларын әрі қарата динамикалық баланс түсінігін енгізе отырып,
Шмаленбах жалғастырды Кейін Ригер зерттеулер жүргізіп, қаржылық нәтиженің
мәнін толық ашуға талпыныс жасады.
Ірі ресейлік теоретик Раисова Н.И: Ригер кәсіпорынның
шынайы кірісін ол жайылғаннан кейін анықтау мүмкін екенін Шмаленбахантан
соң айтты деген өз пікірін білдірді. Осыдан келіп Ригердің екінші ережесі
шығады; Кәсіпорын табысы – бұл кәсіпорынның таратылуы кезінде алынған
дайын өнім мен оның құралу моментінде салынған құралдар арасындағы
айырма(26).
Шмидтің зерттеулері ауқымды кірісті есептеудің екі бағытын ажыратып
берді. Олар: сату бойынша және мүлік бағасының өзгерісі бойынша. Бірнеше
жылдар бойы бухгалтерлік есеп сүйеніп келген тарихи құн принципі шынайы
құнның пайда болуымен байланысты тек қана құндылықтарды активтер тізіміне
жазып тіркеу үшін жарамды болып қалғаның айта кеткен жөн.
Сонымен қатар, дайын өнім түсінігінің дамуына Д.Г.Сортер мен
Ч.Т.Хорнттың юолашақтағы күтілетін жағдайлармен байланыстыра отырып,
шығындар мен активтерді бағалауы туралы ілімдері ықпал етті(14).
Дайын өнім кезең басында және аяғында капиталдық тұрақты жағдайындағы
мүлік құнының өсуі немесе кемуі түрінде анықталады. А.Смиттің іліміне
сүйене отырып, біз сол кездің өзінде-ақ қаржылық нәтиженің басты идейясы
болған деген қорытынды жасай аламыз. Одан кейін де қаржылық нәтиже есебің
жетілдіру мақсатында ондалған әзденушілер жұмыс жасаған болатын.
Ағылшын экономисті Джон Хикс табыс - бұл адамның кезең сонында кезең
басындағы қаржылық жағдайын сақтай отырып, осы уақыт аралығында өз
қажеттіліктеріне шығындауы мүмкін ақшалай соммасы деген анықтама беріп,
алдында айтылған пікірлерді нақтылай түсті. Джон Хикс кәсіпорынның қаржылық
нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштерді жеке адамдардың қызметі барысында да
пайдалануды ұсынды. Оның идейялары заңды тұлға құрмай қызмет ететін
кәсіпкерлер мен жеке тұлғалардың табыстарына салықтық бақылау жасауға,
сондай – ақ бұзақылық әдістеріне зерттеу жүргізуге негіз болып қаланды.
Джон Хикстің ойларын әрі қарай өз еңбектерінде С.Альберт, Дж.Венц,
Т.Уильям жалғастырды.
Сонымен қатар, ауқымды тауар қозғалысының дамуына Э.Шманенбах,
В.Ригер, Л.Сэй, Ф.Шмидт өз үлестерін қосты. Бұл бағыттың дамуындағы олардың
жетістігі – активтерді ағымдағы бағамен бағалауды ұсынулары. Активтердің
ағымдағы бағаларын баланыстық бағалармен салыстыру арқылы қаржылық нәтиже
анықталды деген ұйғарым жасалды.
Тауар қозғалысының есебінің дамуында келесі қадамды Л.Диски жасаған
болатын. Ол активтерді шартты түрде сатудың ұстамдарын ашты және нөлдік
баланс түсінігінің негізін салды.
Профессор Я.В.Соколов бұл тұрғыдан өзінің ойын былайша білдірді: өз
заманыңда ең ірі ағымның экономисті Лауренс Роберт Диски (1864-1932 ж.ж.)
кәсіпорындарда ақшасыз түрдегі пайда немесе зиян болу(26).
Тауар ілімін зеріттеу өзекті мәселе және ол төмендегі экономикалық
құбылыстар мен үрдістерді талдауға, есептеуге, түсінуге мүмкіндік туғызады:
А) қорларды (пайда басқару);
ә) кез – келген институцианалдық бірліктін кірісін қалыптастыру;
б) ақшалай және ақшасыз түрдегі қаржылық нәтижелер ілімі;
в) институционалдық біріліктін қолайлы жағдайын қамтамасыз ететін кіріс
ілімі;
г) экономикалық кірістін жалпы ілімі;
ғ) қаржылық нәтижелерді басқару;
д)тауар қозғалысын басқару;
е) салықтын бақылау жүйесін қолдану.
Бұл ілімнің артықшылықтарын айтпай кетуге болмайды. Оның арқасында
салық салу объектісін есептеу әдістемесін жасақтауға болады.
Егер бухгалтерлік баланс шынайы болса (аудитор куәландырған жағдайда),
онда кез-келген салық қызметкері кәсіпкерден тиісті есептелген салық
мөлшерін бекіте алады.
Ауқымды нәтиже ілімін қолдану және салық салу мүлік құнының және
бағасының өзгерісі арқылы қалыптасатын табыс негізінде салық салынатын
сомманың өсіміне алып келеді. Бұл мәселені салық салу ставкасын төмендету
жолымен шешуге болады. Бұл әдістеменің артықшылығы жасырын салықты
анықтайды және оның қалыптасуына жол бермейді.
Республикада нарықтық экономиканың дамуы мен бухгалтерлік есеп
жүргізудің қазақстандық принциптерінің еңгізілуі ең жоғары деңгейде көріне
алмай отыр. Бухгалтерлік есептін халықаралық стандарттарына біртіндеп көшу
қолданылатын түсініктер мен терминдерді дәл анықтауды талап етеді. Мәселен,
қазақстандық стандарттарды ең маңызды түсініктердін бірі – пайда
кездеспейді. Бірақ әр түрлі табыстар ажыратылып көрсетіледі: өнімді (қызмет
жұмыс) сатудан табыс; жиынтық табыс; негізгі қызмет түрі бойынша табыс;
негізгі емес қызметтен табыс; салық салуға дейінгі кәдімгі қызметтен табыс;
салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен табыс; төтенше жағдайлардан
табыс; таза табыс – ол кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі.
Халықаралық тәжіриебеде пайданы сипаттайтын көпдеген кең ұғымдар
қолданылады: мағынасы кең ұғымдар.
Сонымен қатар бөлінбеген пайданы кәсіпорынның тиімді қызмет етуі
нәтижесінде алатын және оны пайдалану құқығына ие болатын капитал деп
аспаттайды.
Жоспарында Бас шоттар жоспарында 1-4 бөлімдер активтер, 5
капитал, 6 міндеттемелер деп бөлінген. Және олардың қозғалысын ашып
көрсету үшін 7 табыстар және 8 шығындар бөлімдері арналған. Өнімнің
өз құнын анықтау үшін Өндірістік шоттар қолданылады. Есепті кезең
сонында 7 Табыс және 8 Шығыс шоттары 5 бөлімнің. Бөленбеген табыс
шотында жабылады Қазақстандық стандартты Халықаралық стандарттағы
бөленбеген пайда ұғымы бөленбеген табыс түсінігімен алмастырылған
осыдан келіп қарама-қайта туады, 5 бөлімдегідей бөленбеген табыс емес –
ол кәсіпорынның тиімді жұмыс жасауы нәтижесінде алған капитал стандарт
бойынша ал активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азайюы болып
есептеленеді. Нәтижесінде негізгі ұғымдар дұрыс емес қолданылады және
қабылданады.
2 Бөлім Племзавод Чапаевский жауаптылығы шектеулі
серіктестігінің қаржылық-экономикалық сипаттамасы мен ондағы
қаржы жұмысын ұйымдастыру
2.1.Кәсіпорынның ұйымдық–экономикалық сипаттамасы
Племзавод Чапаевский Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан
Республикасы , 417000 Батыс Қазақстан облысы Орал қаласы Орда көшесі 22
үй 75 пәтер .
Племзавод Чапаевский Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі шағын
кәсіпкерлік ретінде ,заңды тәртіп бойынша тіркеуден өткеннен кейін
заңды тұлға болады, өз қызметін Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексі Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы Қазақстан
Республикасының Заңы бойынша қызмет атқарады.
Серіктестіктің жұмыс Істру мерзімі шектеусіз.
Серіктестіктің дөңгелек мөрі, дербес балансы, банктерде есеп шоты мен
басқа да шоттары және аты – жөні жазылған бланкілері бар.
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты табыс табу болып табылады.
Көзделген мақсатқа жету үшін серіктестік төмендегі көрсетілген қызмет
түрлерін жүргізеді.
жалпы комерциялық қызмет;
сыртқы эконосмикалық қызмет, сонымен қатар експорт-импорт қызметтері;
делдалдық, брокер лік , лизингілік , консалтинглік, маркетинг тік,
инжинирингтік және басқа да , соның ішінде ғылыми- техникалық сипатында
қызметтер көрсету;
Қазақстан Республикасының қолданылатын заңдарына тыйым салынбаған
басқа да қызметтің түрлері.
Серіктестіктің жекелеген түрлері тізбесі заң актілерінде белгіленетін
жеке қызмет түрлерімен лицензия негізінде ғана айналыса алады.Серіктестік
негізгі қызметі дәрігерлік бағыттағы қызметпен айналысады. Қазақстан
Республикасының ішінде дәрі-дәрмекті жеткізі сатумен айналысады.
Серіктестіктің жарғылық қоры 15000000(он бес миллион) тенгеден құрайды.
Табысы бір жыл ішінде өз қызметінің нәтижелері бойынша қаржы есері
негізінде анықталады.
Серіктестіктің табысы еңбек ақысын төлеуге шыққан шығынның орнын
толтыру және шаруашылық іс әрекеттің нәтижесінде түскен заттық
түсімнен тұрады. Серіктестіктің негізгі бағытының нәтижесі табыс болып
табылады.
Серіктестіктің салық төлегеннен кейін , еңбек ақы және бюджетке
басқа да төлем (таза пайда) төленгеннен қалған пайда , серіктестіктің
меншіші болып саналады және оларға одан соңғы жұмыстары мен
нығайтылуына бөлінеді.
Серіктестік өндірісінін дамуы және жалпы мүдделері үшін
бөлінгеннен кейін қалған таза табыстың бөлігі серіктестіктің қатысушысының
шешімі бойынша қатысушылар арасында бөлінеді.
Таза табысты бөлу шешімі серіктестіктің тиісті жылдық
қызметінің нәтижелерін бекітуге арнылған серіктестікке қатысушылардың
кезекті жалпы жиналысымен қабылданады.
Серіктестіктің жарғылық қоры толық төленгенге дейін табысты
қатысушылар арасында бөлуге құқығы жоқ.
Серіктестіктің шығындары серіктестіктің қаражаттар есебімен , ал
ол мүлде жеткіліксіз болса серіктестіктің мүлкін сату есері арқылы
өтеледі.
Директор жұмысқа алу жөніндегі шартқа және басқа еңбек
қатынастарын реттейтін келісімге сәйкес қызметкерлерді жұмысқа алады.
Серіктестік қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңдарымен
анықталатын , барлық әлеуметтік – экономикалық құқылармен қамтамасыз етуге
кепілдік береді.
Әр қызметкердің ең ек ақысы он жеке еңбекке қосқан үлесі мен
жұмыстың соңғы қорытындыларымен максималды мөлшерлермен заңдарға
шектелмейді және бекітілген заңдарға сәйкес салықпен салынады.
Серіктестік еңбек ақысының төлену жүйесін және түрін дербес ең
бек келісімдерде тарифтік еңбек ақы және ставкаларды қарастырады сонымен
бірге қызметкерлердің және тиісті білікті мамандардың еңбек
ақысының төленуінің мемлекеттік тарифтерді минималды кепілдігі ретінде
қарастырады.
Серіктестік барлық қызметкерлерін қауіпсіз еңбек жағдайымен
қамтамасыз етуге тиісті және денсаулығына , еңбекке жарамдылығына
тигізілген зияны үшін зайда қойылған тәртіпке қарай жауапкершілікте болады.
Серіктестік қызметінің тоқтатылуы байта құру немесе тарату
арқылы жүзеге асырылады.
Серіктестік қызметін тоқтатуға:
Егер жарғылық қорды азайту нәтижесінде он мөлшері қолданылатын қорда
көрсетілген ең төменгі мөлшерден аз болып қалғанда;
Қор қатысушы белгіленген мерзімге серіктестіктің жарғылық қорын төлемеген
эжайлар негід болуы мүмкін;
Серіктестікті байта ұйымдастыру біріктіру, бөлу, бөліп шығару байта
бөлу қатысушының шешімімен зайда қарастырылған тәртіп арқылы жүзеге
асырылады.
Кәсіпорынның іс - әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші кестеден көруге
болады. Серіктестік барлық қызметкерлерін қауіпсіз еңбек
жағдайымен қамтамасыз етуге тиісті және денсаулығына , еңбекке
жарамдылығына тигізілген зияны үшін зайда қойылған тәртіпке қарай
жауапкершілікте болады.
Кесте 2.1
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің өндіріс
көлемі.
рет Көрсеткіштер 2004 2005 2006 2004-2006
ж
1 Тауарлық
2 өнім,мың.тнг. 1940 2384 20135 +18895
Негізгіқорларқұны.
3 мың,тнг 6712 5645 8394 +1682
Жұмысшыларсаны.
4 адам 20 20 20 -
Жалпы өнім мың,тнг
5 376 450 540 +164
Жоғарыда келтірілген кестеден қорытынды шығаратын болсақ, онда
мынадай тұжырымға келуге болады, яғни Племзавод Чапаевский
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тауарлық өнімі 2004 жылы
1940 тенгені құрайды ал 2005 жылы 2384 тенгені құраса 2006 жылы
20135 тенгені құрап отыр. Таур өнімін 2004 жыл көрсеткішін 2006 жыл
көрсеткішімен салыстырғанда 18895 тенгеге артып отыр. Бұның
себебіне келетін болсақ серіктестік жаңа дәрі дәрмекпен жабдықталып
және жаңа техналогия мен қамтымасыз етілуіне байланысты өндірістің
ұлғайуына байланысты өндіріс көлемінің ұлғаюына байланысты өнім көлемі
өскен және дәрі-дәрмек түрлерінің ассортименті де көбейген. Осы
себептерге байланысты жұмысшылар саны едәуір өсіп отыр. Жұмысшылар саны
2004 жылмен 2006 жылды салыстырғанда өзгерген жоқ. Сонымен қатар
серіктестіктің негізгі қорының орташа құны да өсіп отыр себебі
серіктестіктің өзіндік қоры есебінен 2004 жылына қарағанда 2006 жылы
118326 тенгеге жоғарлап отыр..
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2004– 2006
жылдары өзінің шаруашылық қызметін пайдамен аяқтаған , ал таза табыс
2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда көлемі азайып отыр. Бұл жерде
айта кететін жағдай кәсіпорын көрсететін қызметкердің өзіндік
құнының жоғарлауынан, яғни шығындардың көбеюінен пайда болып
отыр.
Ендігі жерде тұрған мәселе, кәсіпорынның қызмет көлемін ұлғайтып, ол
экономикалық - өндірістік қатынастарда болатын партнерлар санын
көбейту, сөйтіп ішкі нарықта өз қызметтеріне сұранысты ұлғайтып,
ұзақ шаруашылық қызметін атқару болып табылады.
Кесте 2.2
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі
құралдар көлемі мен құрылымы.
№ Көрсеткіштер 2004 ж 2005ж 2006ж
мың.тнг. мың.тнг. мың.тнг.
1 жер - - -
2 Ғимараттар мен құрылғылар 624 624 774
3 Көлікжәне құрылғылар 3515 3445 3431
4 Басқалай негізгі қорлар 2573 1576 4189
5 Барлығы 6712 5645 8394
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, Племзавод Чапаевский
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі құралдар көлемі
мен құрылымы берілген. Келтірілген кестеден тек жалғыз көрсеткішті
көре аламыз. Ол басқалай негізгі қорлар көрсеткіші.Бұл көрсекткіштің
жалғыз болу себебі серіктестік өзінің қызметін жалға алынған ғимаратта
жүргізіп келеді. 2006 жылы барлық негізгі құралдар 8394 мың тенгені
құрайды. Соның ішінде 2004 жылы 1682 мың тенге ең жоғарғы көрсеткішті
құрап отырғаның көріп отырмыз бұл көрсеткіштен серіктестіктәің негізгі
құралдарының көбейгенің бірақта 2005 жылы төмен көрсеткіш болған.
Негізгі негізгі құралдар көрсеткіштірінен ғимараттар мен құрылғылар
орташа 9-11 пайызды құрап отыр. Ал, машина және құрылғылар орташа есеппен
52 пайызды құрап тұр. Машина және құрылғылар көрсеткіштері әр жылда өзгеріп
отыр мысалы 2004 жылы 3515 мың тенгені құраса 2005 жылы 3445 мың тенгені
құрап келеді 2006 жылы 3431 мың тенгеге төмендеген. Негізгі құралдар
көрсеткіштерінің арасында ең жоғары көрсеткіш басқалай негізгі құралдар
құрайды.Басқалай негізгі құралдар түрлеріне жұмыс малдары жатады. 2004
жылда басқалай негізгі құралдар 2573 мың тенгені қөұраса 2005 жылы 1576 мың
тенгеге төмендеген әрі қарай бұл көрсеткіш 2006 жылы 4189 мың тенгеге
көбейген.
Көлік құралдарында жалға алады немесе жұмысшылар өздерінің жеке
көліктерімен жүреді.
Кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын экономикалық
субьектілердің негізгі мақсаты - ол пайда табу болып табылады.
Сондықтан олар өз қызметтері барысында шығынды неғұрлым аз жұмсап,
соғұрлым табыс деңгейін жоғарылатуға тырысады.
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
мамандану деңгейін білу үшін оның тауарлы өнім көлемі мен
құрылымына талдау жасап өтейік. Жоғарыдағы кестеден қорытынды
шығарсақ, онда мынадай тұжырымға келуге болады, яғни
кәсіпорынның тауарлы өнім негізіне медициналық өнімдер саналады.
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі
қызметі дәрі-дәрмектерді сатып Алу болып табылады және сату. 2004 жылға
қарағанда дәрі-дәрмектің пайыздық үлесі 36,4 пайыздан 43,8 пайызға дейін
өсіп отырғаның көріп отырмыз.Медециналық құралдар кестеден көріп
тұрғанымыздай жылдан жылға қарқындап өсіп келеді.
Кесте 2.3
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тауарлы
өнім көлемі мен құрылымы.
Көрсеткіштер 2004 ж. 2005 ж. 2006
ж.
мың тнг % мың тнг %
1 Тауарды сатудан түскен табыс 5202410 71504343 8444760
2 Тауардың өзіндік құны 4168641 4595407 6947988
3 Жалпы табыс 1033769 2554936 1496772
4 Кезең шығындары 970903 1438473 1402212
5 Негізгі қызметтен түскен табыс 62866 1116463 94560
6 Салық төленгенге дейінгі негізгі 62866 1116463 94560
қызметтен түскен табыс
7 Салық төленгеннен кейін түскен 53307 334939 66192
табыс(шығын)
8 Таза табыс 53307 781524 66192
Кәсіпорынның қаржылық іс - әрекет нәтижесі кестесінен
көріп отырғанымыздай, жылдан жылға тауарларды сатудан түскен табыс
өсіп келеді. Сонымен қатар тауардың өзіндік құныда өсіп отыр
Серіктестіктің қаржылық қызметінің көрініп тұрғандай соңғы екі жылда
табысқа шығып отыр. Ендігі жерде тұрған мәселе шығындардың
деңгейін неғұрлым төменгі деңгейге дейін жеткізе отырып,
қызмет көлемін өсіріп, ішкі нарықта сұраныс пен
ұсыныс деңгейін жоғарлату, өндіріс көлемін өсіру болып
табылады. Ол үшін өндіріс шаруашылық процесін нарық
талаптарына сай етіп жоспарлау, ұйымдастырып, бар
ресурстарды тиімді, ұтымды пайдалану қажет деп
ойлаймыз.
2.2. Племзавод Чапаевский ЖШС-ның есеп және қаржы жұмысының
ұйымдастырылуы .
Кәсіпорының есеп және қаржылық жұмысын ұйымдастыруымен бухгалтерия
айналысады. Ол өз алдына бөлек құрылымдық бөлімше болып табылады және
кәсіпорынның бас бухгалтеріне бағынады.
Бухгалтерия өз қызметін жүзеге асыруда Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп туралы Заңын басшылыққа алады. Бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуы, шаруашылық операцияларды орындау барысында заңдылықтың
орындалуына субьект басшысы жауапты.
Дайын өнім - қолдануға , пайдалануға арналған материалдық бұйым нарық
жағдайындағы. Алынған тауарларға № 4320 Дайын өнім активтік инвентарлық
шот қолданылады..
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігі тауар
шығының есептегенде орташа өлшеу құнын қолданады.
Тауардың аналитикалық есебі қоймада және бухгалтерияда жүргізіледі.
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық
қызметкерлерінің негізгі міндеттері:
- ұйым қызметі мен оның мүліктік жағдайы туралы толық және дұрыс
ақпаратты қалыптастыру;
- шаруашылық операциялардың дұрыс орындалуы мақсатында басшылықты
ақпаратпен қамтамасыз ету;- мүлік және міндеттемелердің барысы мен
қозғалысы, материалдық және еңбек және қаржылық ресурстардың бекітілген
нормаларға сәйкес қолданылуы есебін қамтамасыз ету;
- кәсіпорыынның шаруашылық қызметінің теріс нәтижелерінің алдың алу
және ішкі шаруашылық қорларды шығару, оның қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз ету;
Бас бухгалтердің ақшалай құжаттарға екінші болып қол қою құқы бар.
Ол субьектінің бухгалтерлік есебін жалпы жүргізуді
бақылайды.Сонымен қатар , бас бухгалтер басшысының тапсырмасы бойынша
кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы мәліметтер , ақпараттар ,
анықтамалар толтырады, аржылық қызмет сұрақтар бойынша жобалар бұйрықтар
дайындайды.
Бас бухгалтердің орынбасары бухгалтерлік операциялардың шоттар
кореспонденциясына сәйкес уақытылы дұрыс жазылуын бақылайды, айналым
ведомостьтерін жүргізеді ,баланс толтырады,негізгі құралдар қозғалысы
есебін, салық есебін жүзеге асырады. Бас бухгалтердің орынбасары
мемлекеттік тәртіптің орындалуына бағытталған шараларды дайындауға
қатысады, алғашқы бухгалтерлік құжаттардың рәсімдеу тәртібінің орындалуы,
аналитикалық және синтетикалық есеп мәліметтерінің салыстырылуын
қадағалайды.
Мұрағат жағдайына жауапкершілікті өз мойнына алады. Тауарлы-материалдық
құндылықтарға , ақшалай қаражаттарға және есеп айырысуларға өткізілетін
түгелдеулерге қатысады.
Жоғарыда айтылғандармен қатар , бас бухгалтердің орынбасары келесі
қызметтерді атқарады:
Жұмысшыларға еңбек ақы ,уақытша жұмысқа қаблетсіздігі бойынша . демалыс
бойынша жәрдем ақы есептеу;
Банкке төлем құжаттарын ,шығыс құжаттарын жібереді;
Кассир келесі қызметтерді атқарады:
Банктегі есеп айырысу шотына қолма-қол ақша түсіру;
Ақшалай қаражаттар қозғалысы туралы есепті жүргізу;
Қаржылық жұмыс экономикалық жұмыстың маңызды бөлігі.
Қаржылық жұмыстың негізгі мақсаты –кәсіпорынды кеңейтілген ұдайы
өндіріс процесін жүзеге асыру үшін және бөлінген қаражаттардың дұрыс
және тиімді қолданылуын бақылау үшін бюджет, банк алдында қаржылық
міндеттемелерін орындау үшін қаржылық ресурстар мен қамтамасыз ету.
Басқаша айтатын болсақ , қаржылық жұмыстың мәні негізгі және айналым
капиталының айналысын қамтамасыз ету және коммерциялық іс-әрекетпен
байланысты қаржылық қатынастарды қамтамасыз етуден тұрады.
Кәсіпорынның қаржылық жұмысының басты бағыттары:
Қаржылық жоспарлау;
Оперативтік жұмыс;
Бақылау-талдау жұмыстары;
Қаржылық жоспарлау барысында кәсіпорын өз қаржылық жағдайын жан-
жақты бағалайды, қаржылық нәтижелерді ұлғайту мүмкіншіліктерін анықтайды
және оларды едәуір тиімжді қолдану бағыттарын көрсетеді.
Жоспарлау саласында қаржылық қызмет келесі міндеттер атқарады:
- Шаруашылық қызметті қаржыландыру көздерін анықтау ;
- Бизнес жоспарларды дайындауқатысу;
- Қызмет көрсетудің ақшалай көріністегі жоспарын құрастыруға қатысу;
Оперативті жұмыс саласында қаржылық қызмет келесі мәселелерді шешеді:
Бюджетке төлем;
Банк қарыздары бойынша пайызды төлеу;
Қызметкерлерге еңбек ақы төлеу және басқа да кассалық
операциялар,жабдықтаушылар шотын бекітілген мерзімде төлеуді қамтамасыз
ету;
Келісім шарттарға сәйкес несиелерді рәсімдеу;
Қаражаттың түсуі туралы мағлұматтар толтыру.
Бақылау талдау жұмысы саласында қаржылық қызмет өзінің және қарызға
алынған капиталдардың арнаулы бойынша қолданылуын бақылайды, сметалардың
дұрыс толтырылуын тексереді , барлық есеп түрлерін талдайды, қаржылық
тәртіптің орындалуын бақылайды.
Бөлім 3 Қазіргі жағдайдағы тауар қозғалысының есебін
ұйымдастыру
3.1 Тауар қозғалысының есебінің ұйымдастырылуының мәні мен маңыздылығы
және есебінің жүргізілу жалдары
Жалпы мемелекеттік заңдар мен реттелінген елдегі ақша
қаражатын ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Әрбір мемелекеттің
өзінің ұлттық ақша жүйесі бар.
Қазақстан республикасының тауар қозғалысы заңының 1995
жылы 30-шы наурыздағы “Қазақстан республикасындағы нарықтыққа
бейімделген тауар” туралы Қазақстан республикасы президентінің
заң күші бар жарлығына сәйкес тауар қозғалысының есебінің
ұйымдастырылуын реттейтін мемлекеттік орган – ол орталақ тауар
сертификаттау орталығы, яғни тауар массасын реттейтін орталық тауар
ақша саясаты.
Басқа да экономикалық құралдар сияқты, тауар айналымының
да түрі, әр түрлі шаруашылық жүйесіне байланысты өзгеріліп
тұрады. Өткен жоспарлы-тарату жүйесінде тауар айналымы тарату
қатынастарына қызмет көрсетті. Ол кезде барлық шығарылған
өнімдері (өндіріс құралдары болсын, тұтыну бұйымдары болсын) әдейі
құрылған сауда және жабдықтандыру жүйелері арқылы бөлінетін. Оның
үстіне Үкімет қандай нәрсе үшін қолма-қол ақшамен, қандай нәрсе үшін
қолма- қол ақшасыз есеп айырысуды қатаң белгілейтін: өндіріс
құралдары үшін есеп айырысу тек қолма-қол ақшасыз жүргізілетін.
Керісінше, барлық тұтыну бұйымдары үшін, тек қолма-қол ақшамен
есептесетін. Бірақ бұл ереженің де ерекшеліктері болды. Мысалы,
кейбір мемлекеттік орындарға (балалар бақшаларына, мектептерге,
ауруханаларға, колхоздарға т. с. с.) кейбір өте қажетті
тұтыну бұйымдары үшін белгіленген мөлшерде қолма-қол ақшасыз
есеп айырысуға рұқсат етілген. Өйткені, тауарды сатып алу үшін, тәртіп
бойынша тек 10 сом қолма-қол ақша жұмсауға рұқсат болған. Ал 10 сомға,
мысалы , мұздатқыш ала алмайды.
- Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ
ақша қозғалысы міндеті түрде тауар қозғалысымен бір
уақытта тоғысуы тиіс емес Ақшалар төлем құралы ретінде тек
қана тауар айналысына ғана емес, сонымен бірге қаржы-
несие қатынастырына да қызмет етеді.
Егер тауарлар несиеге сатылса, онда қолма-қол ақша қажет
емес. Бұл айналыстын қолма-қол ақшаға деген
қажеттілігін азйтады. Бірақ төлем мерзімі жақындаған сайын,
борыштарды жабу үшін ақша а йналымының қажетілігі артады. Өзара өтелетін
төлемдер соммасы айналыс үшін ақшаның саның азайтады Тауарлы
өнім- негізгі және қосалқы цехтардың сатуға арналған өнімі. Тауардың
өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалық
шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен өткендігі,
паспорты, сертификаты (сапасы) және басқадай құжаттармен куәландырғаны,
қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа
жайлары- міндетті түрде актімен рәсімделеді. Тауарды есептеу үшін 1330
тауар деп аталатын активті инвентарлық шот пайдаланылады. Тауар
кәсіпорынның айналым қаражаттарының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп
беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады. Тауардың нақты өзіндік
құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы
есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста болады, сондықтан өнім
ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады.
Өнімнің (қызмет, жұмыс) негізгі массасын субъект келісім-шартқа сай немесе
өзінің сауда желілері арқылы өткізеді.Тауар осы есебін ұйымдастыруда
маңызды сәт болып, оны дұрыс бағалау табылады. Бух есепте өндірістік құн
(жоспарлы+нақты), толық өзіндік құн (өндірістік+коммерц\шығындар 7110),
келісім баға бойынша, бөлшек баға бойынша (келісім баға+ сауда үстемелері+
басқ шығындар) бағаланады. Тауарды қоймадан қабылдау-тапсыру наклоднойлары
негізінде шығарады. Тауарлы өнімді шығару мәліметтері арқылы қабылдануы
мүмкін,бірақ оларға міндетті түрде сәйкесінше наклоднойлар тіркелуі тиіс.
Қоймада тауарды қойма есебінің карточкаларында есептейді. Соымен қатар,
қоймадағы тауар қалдығының кітабы жүргізіледі. Ай аяғында есеп беріліп,
өнімнің өзіндік құнын анықтап, жеткізе бағалайды. Жоспарлы және нақты
өзіндік құн арасындағы айырмашылық қарапайым сиямен немесе қызыл жазумен
1330-шотқа апарылады.
Өткізуге арналып, өндірілген өнім - тауар деп есептеледі. Кейбір салалар
бүкіл өнімді өндіріп, өткізіп жіберсе, ал басқалары өнімнің көп бөлігін
ішкі шаркашылық қажеттіліктеріне алып қалады. Сондықтан тауарды
кірістегенде, оны өткізуге арналған 1310=8010және жеке қажеттіліктерге
қалған 1310=8010 деп бөлу керек. №5 БЕС-на сәйкес (табыс) өнімді өткізуден
табыс сатып алугыға тауарға деген меншік құқығы есептеу әдісі бойынша
берілгенде мойындалады: 2110=6010; Егер де сатушы меншік құқығын өзінде
қалдырса, мәміле жасалды деп есептелмейді; табыс мойындалмайды.
Өткізілген өнімнің (жұм қызм) өзіндік құны есебі үшін 7010өткізілген
тауардың өзіндік құны шоты пайд-ды. Осы шотта жөнелтілген тауардың өзіндік
құнын есептеп, 1320,8010,8020,1330 шоттармен мен корреспондаланыды. Д 7010-
К 1320,1330- қоймадан жөнетілген тауар наклоднойлары негізінде. Д 7010-
К8010- тапсырыс берушілерге тапсырылған актілер негізінде. 7010 шоты
бойынша есептелген өткізілген өнім-ң өзіндік құны есеп беру кезеңінің
алғында осы шот кредитінен 5410 жиынтық табыс (зиян) шотына шығарылады.
Осы жазулар негізінде 7010 шот жабылады. 7010 шоттың аналитикалық есебін әр
өнімніңң түрі бойынша жүргізіледі. Синтетикалық есепте №11 жорнал ордерге 2
кесте ашады. Бұл кестеде ай басындағы қалдық, ай ішіндегі дебеттік айналым,
ай соңындағы қалдық көрсетіледі. 7010 шоттың кредиттік жағы 14 жорнал
ордерге жазылады. (дебеті 5020 шот болады)
Тауар материалдық бұйымдар , олар тұтыну немесе пайдалану үшін сатып
алынады . Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 1330 Алынған тауарлар
және 1330 Басқада тауарлыр шоттары қолданылады. Бұлар мүліктік- активті
шоттар. 1330- шоты негізінен сауда , қоғамдық тамақтандыру , жабдықтау-
сату, делдалдық және сыртқы экономикалық ұйымдар пайдаланады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни бағаның
көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте сату бағасы
да сатып алу бағасы да пайдалануы мүмкін. Есептік бағаны таңдау шаруашылық
жүргізуші субьектінің есептік саясатында тіркеледі , ол шаруашылық
жүргізуші субьектінің бірыңғай тауарларына қатысты.
Сатып алынған құны өзіне сатып алу құнын , баж салығын , комиссиондық
марапаттауын ; делдал ұйымдарғатөлейтін төлемдерін ; транспорттық-
дайындау және басқа да шығыстарын , яғни алынған запастармен тікелей
байланысты шығыстарын енгізеді.Сату бағасы – бұл тауардың сол бойынша ең
соңғы тұтынушыға сатылатын бағасы.
- сатып алынған құны- бұл құжаттармен қуатталған тауарлардың
жабдықтаушылардан сатып алынған құны.;
- акциз – бұл кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь өнімдеріне
және темекеі бұйымдарына , жеңіл автомобильдерге , зергерлік
бұйымдарға, т.б. ; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді ,
прценттік деңгейді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ----------------------------------- -------------------------------
---------------------6
Бөлім 1 Нарықтық жағдайдағы тауар қозғалысының экономикалық сипаттамасы
және қазіргі жағдайдағы тауар есебін жетілдіру жолдары.
1.1 Нарық жағдайдағы тауар қозғалысының мәні мен маңызы.---------
-8
1.2 Тауар қозғалысы есебін жетілдірудегі ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріндегі ой - пікірлері---------------------
---------------------------------13
Бөлім2 Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
экономикалық сипаттамасы және есеп – қаржы жұмысын
ұйымдастыру.
2.1. Кәсіпорынның ұйымдық - экономикалық сипаттамасы.----------------
19
2.2 Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
есебі, және қаржылық жұмыстарының ұйымдастырлуы.-------------------
----------27
Бөлім 3 Қазіргі жағдайдағы тауар қозғалысының есебін
ұйымдастыру және оны жетілдіру жолдары. .
3.1 Тауар қозғалысының есебінің мәні мен маңыздылығы және
есебінің ұйымдастыру жолдары.--------------------------- --------------------
--------31
3.2 Тауарлардың есебі мен бағалануы.------------------------- --------------
--------36
3.3 Тауарлардың өзіндік құнының және негізгі емес қызметтерінің
шығыстарының есебі------------------------------ ------------------------
------------42
3.4 Тауар қозғалысы есебін автоматтандыру жолдары.---------------------
--46
Бөлім 4. Тауар қозғалысының аудиті.
4.1 . Тауар аудитінің көздері , бағдарламасы және мақсаты. ---------------
----52
4.2. Тауар түгелдігін тексеру аудиті.---------------------------- ---------
------------53
4.3 Тауар қозғалысын тексеру аудиті.---------------------------- ---------
----------55
4.4 Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
аудиторлық қорытындысы.----------------------- ------------------------------
-------------------------57
Қорытынды мен ұсыныстар.------------------------- --------------------------
---------59
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------------
----------62
Қосымшалар------------------------- ----------------------------------- -----
--------------64
Кіріспе.
Адам өркендеуінің дамуы оның алғашқы сатысында -ақ
мамандану деген ұғымға тіреледі, адамның белгілі бір кәсіппен
айналысуы деп түсіну керек. (мал шаруашылығы, жермен айналысу
т.б.) Адамның басқа өнімге қажеттілігі товар алмасу
операцияларын туындатады. Сонымен бірге бір өнім бағасының екінші
түрлі өнім бағасымен сәйкестігі жөнінде мәселе пайда болады. Бұл
мәселенің шешімі товар алмасу процестерінің негізгі элементі
болып табылатын эталондық өнімнің пайда болуында. Кез – келген
өркендеу белгілі бір есептің жүргізілуін қажет етеді. Бұрынғы
кезде түсімді, байлықты, салықты т.б. есептеу керек болды. Бірақ
қазіргі жағдайдағы экономикалық есеп оның негізгі элементі
болып табылады, ал тауар барлық өнімнің (жабдықтар, шикізат, жұмыс
күші) бағасын көрсететін негізгі көрсеткіш тауар болып
есептеледі. Сондықтан кез-келген кәсіпкерлік істі ұйымдастырғанда
ақшаның есебін жүргізу өте маңызды, өйткені ақшаның кірісі мен
шығысы арқылы субъектінің экономикалық белсенділігі мен нәтежелігі
анықталады. Өнім өндіру процесіндегі ақшаның ролін ескере отырып,
қазіргі заманда, оның есебіне көңіл бөлінеді, демек бұл
таңдалған тақырыптың өзектілігіне күмән туғызбайды. Берілген топтамада
тауардың бухгалтерлік есебімен қатар қойма және материалдық жауаппен тұлға
бойынша сандық есепте жүргізіледі.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі – Племзавод Чапаевский
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Диплом жұмысын жазудағы менің алға қойған мақсатым – тауардың есебі
және оның негізінде Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің есебін жетілдіру және өнімнің, көрсетілетін қызметтің
өзіндік құнын төмендету жолдарын көрсету, ішкі бақылау жүйесінің қызметін
жоғарлатудың негізгі жолдарын көрсету және кәсіпорынның қызметінің
экономикалық тиімділігін арттыру жолдарын көрсету. Нарықтық экономика
ресурстың барлық материалдық еңбек және қаржылық түрлерін ұтымды
пайдалануды көздейді, олар кәсіпкерлік іс - әрекеттің күтілетін
нәтижесін қамтамасыз етуі тиіс. Кәсіпорын іс жүзінде жоспарлау мен
өзіндік құнды калькуляциялау саласындағы мамандарды тартпайды.
Қабылданған, белгіленген мақсаттарға қарап бірқатар шешімдер пайда
болды, соның ішінде:
Нарықтық жағдайдағы тауар қозғалысының мәні мен мақсатың танып білу;
Ғалымдар мен тәжірибешілердің тауар қозғалысы есебін жетілдіру
жөнінде сұрақтарды ашу;
Тауар қозғалыстарының дұрыс ұйымдастырылуының мәнің ашу;
синтетикалық және аналитикалық есебін ұйымдастырудың жалпы ұстамдарын оқып
білу;
Тауар қозғалысының аудитінің кезектілігін,көздерін,шешімін оқып
білу;
Тексеру жүргізу тәртібін қарастыру;ақшалай қаражат есебін және
ішкі бақылауын жетілдіру жөнінде ұсыныстар келтіру.Диплом жұмысын
жазуда заңды және нормативті актілер; оқу – методикалық әдебиет;
мемлекеттік басқару органдарының инструкциялары, НБРК-ның
инструкциялары, мерзімдік басылымдардың мақалалары, өндірістердегі
жағдайлар мен инструкциялар қолданылды.
Бөлім.1 Нарықтық жағдайдағы тауар қозғалысының экономикалық сипаттамасы
және қазіргі жағдайдағы тауар есебі жетілдіру жолдары
1.1 Нарық жағдайдағы тауар қозғалысының мәні мен маңызы
Кәсіпорындармен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген
дайын бұйымдар , сату үшін сатып алған тауарлар сатып алынған бірақ
әсіресе ұйымға келіп түспеген тауарлары аяталмаған өндіріс ,
басқаларға көрсеткен қызметтері , сондай ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған өнімдер.
Тауар дегеніміз материалдық бұйымдар , оларды тұтыну немесе пайдалану
үшін сатып алынады тауардың өндірісте жасалғаны , оның біртұтастығы ,
стандартпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі , техникалық бақылау
қызметінен өткендігі , паспорты , сертификаты және басқадай құжаттарымен
куәландырғаны , қоймаға тапсырылғаны , тапсырыс берушілердің қабылдап
алғаны және басқа жайлары – міндетті түрде актімен рәсімделеді.
Тауарды есептеу үшін 1330 алынған тауар деп аталатын
активті интервалдық шот пайдаланады.Тауар қозғалысының есебін
ұйымдастырудың басты алғы шарты : оларды дұрыс бағалау болып
табылады. Тауарды бағалау кезінде неғұнлым арзан өзіндік құнымен
, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауардың бүлінуі немесе
олардың жекелей , әлде толықтай ескеруі немесе олардың бағасының
төмендеуі , яғни бір сөзбен айтқанда , өзіндік құнының орнына сату
бағасы пайдалануы мүмкін.
Тауар – мұқтаждықты не тұтынысты қанағаттандыруға назар аудару,
иелену, пайдалану не тұтыну үшін нарыққа ұсынылатын барлық зат. Ол
физикалық обьект, қызмет, адам, орын, мекеме және идея болуы мүмкін.
Тауарды жасарда оны дайындаушы үш деңгейлі идеяны қабылдауы керек.Нарықты
жинақты зерттеу ереже бойынша, тауарды зерттеуден басталады, өйткені
тауарды нәтижелі пайдалану, тұтыну қасиеті, тұтынушы сұранысы осыған
тікелей байланысты Сондықтан зетртеудің негізгі мақсаты – нарықтағы
тауардың шынайы сұранысын анықтау, оны ұтымды өлшемде шығару үшін не
қажеттігі, оның техникалық сипаттамасы, экономикалық негізделген баға
саясаты.
Зерттеудегі негізгі бағыттың бірі-сол тауар шығаратын фирманың
бәсекелестік қасиетін талдау, тұтынушылықсапасын салыстыру, баға, өндірісті
өзіне ұқсас бәсекелестік тудыратын фирмалардың көрсеткіштерімен салыстыру.
Ғылыми-техникалық және тәжірибе конструкторлық әдістер жүргізу
нәтижесінде,байқалған кемшіліктер түзетіледі.
Еске сақтайтын шарттардың бірі бұл сыртқа шығарылатын тауардың
белгілі бір бағытта, алдын-ала есептелген тұтынушыға жеткізілуі.Ішкі
саудаға бағытталған тауар-экспортқа берілетін сұранысты қанағаттандыруы
немесе қанағаттандырмауы да мүмкін.Экспортқа шығарылатын тауардың сұранысқа
ие болуы бұл заңдылық емес, кездейсоқтық болуы да мүмкін және тауардың
мемлекеттік стандартқа сәйкес келуі – бұл сыртқы сұранысқа кепілдік бере
алмайды. Сондықтан, егер тауар ТМД елдерінде сатуға арналған болса онда
экспортқа сұраныс маркетинг жағынан тағыда қайталанып дұрыс зерттелуі
керек.
Мұндай ережеде бір ғана ескеретін жағдай мынадай: яғни тауар
халықаралық ұйымдардың, халықаралық электротехникалық комиссия, халықаралық
теміржол транспорты одағы, халықаралық стандартизациялау ұйымы, халықаралық
азаматтық авиация ұйымы және басқа да ұйымдардың стандарттары мен нормалары
негізінде пайда болғанда ғана ол ішкі және сыртқы нарыққа бірдей пайдалы
болып табылады. Мысалға, Совет Одағында МЭК жолдаған нормалар мен
стандарттар негізінде жасалған стандартты синхронды, үш фазалы
электродвигательдерді экспортқа да көптеп шығарылуда және ішкі нарықта да
кең көлемде пайдалануда. Осы айтқанды есептей отырып, эспорттық тауар деп,
кәсіпорынның экспорт жүргізгісі келген елдің сатып алушы сигменттер талабын
талдағаннан кейінгі шығарған тауарларын, айталық экспорттық тауарды
дайындау барысында болашақтағы бұл талаптардың өзгерісін және құқтық,
сервистік, жарнамамен қамтамасыз ету жайттарын қарастыру қажет. Тек осындай
тауар ғана экспорттан мол табыс әкеліп және жоғары экономикалық тиімділікке
кепілдік береді. Негізінен экспортқа нарқтық тұрғыдан (жаңа тауар пайдалы,
ол тұтынушыны жаңа тұтыныспен (пионерлік тауар) қанағаттандырады, немесе
оны жаңа сапалы қанағаттандыру деңгейіне көтереді, басқаша айтқанда сатып
алушысы кең ортаның белгілі бір деңгейдегі қажеттілігін қанағаттандырады.
Қазіргі өмірді жаңа тауар түрін ойлап табу мен өндіру кәсіпорынның
өркендеуіне шешуші болып саналады. Сонымен бірге, шетел баспасы былай деп
көрсетіп отыр, коммерциялық табыстар тауарды ойлап табу үшін (мысалы,
барлық шығынды өтейтін және нарыққа шығаратын) 60 шақты жаңа идеяны зерттеп
білуді және соның ішінен нарықтың болашақ талабына жауап бере алатынын
дұрыс таңдап алу қажеттігін түсіндіреді.
Басқа сөзбен айтқанда, жаңа тауар нарыққа шыққанда жоғары
қажеттілікке жауап бере алуы керек. Бұдан келіп екі талап шығады:
біріншіден: жаңа қажеттілікті болжау және жинақтау.
екіншіден: шетелдік көсіпкерлердің тәжірибесі көрсеткендей, нарыққа
шығарылған 10 өнімнің 8-і олардың артқан үмітін ақтамайды десек, онда жаңа
тауарды коммерциялық құлдырауға әкеліп соқтыратын себеп қандай? Сөйтсек
“жер асты су тастары” тізімінде бірінші болып сұраныс көлемін қате анықтау
(45%) одан кейін тауардың кемшіліктерін (29%) жарнаманың жеткіліксіздігі
және тауарды өткізуге аз жұмсалуы (25%), жоғары баға (19%)бәсекелестердің
жауаптары (17%), нарыққа шығатын уақыттың тиімсіздігі (14%), кәсіпорынның
шешілмеген проблемалары (12%) көрсетілген. Сондықтан, ең бастысы, жаңа
тауарды таңдау кезінде кәсіпорын проблемасына басты көңіл аудару қажет. Сол
себепті құрастыру кезінде жаңа техникалық және технико-экономикалық өрлеуге
емес, “жаңа нарықтық тауардың” пайда болуына молырақ көңіл бөліну керек.
Жаңа идея қабылданғаннан кейін фирма жетекшілері келесі хабарламаларды
зерттеуді жалғастырады:
1. Конструкциялық және технологиялық табыстың мүмкіндігі.
2. Эксперименталдық жұмысқа жіберілген шығын.
3. Жаңа өндіріске ақша бөлу немесе ескіні модернизациялау.
4. Жұмыс кезеңін аяқтау уақыты.
5. Ғылыми- зерттеу және тәжірибелі- конструкторлық жұмыс өткізуге
қосымша қаржы тартудың қажеттілігі.
6. Тауардың нарыққа шыққан кездегі және одан кейінгі уақыттағы
нарықтағы өтуін барлау.
7. Бәсекелесушінің мінез-құлығы.
8. Тауарды қажет етуші, нарық секторы.
9. Болжауды баға және оның өту көлеміне қатысы мен бәсекелестер
қызметі.
10. Қарсыластардағы бәсекелес тауардың пайда болу мүмкіндігі (уақыты,
тауардың сапасы).
Барлық ұсынылған идеялар, жаңа тауарлар аталған критерийлер бойынша
салыстырылады. Осыған орай тауардың белгілі бір нарықта өте қажет екендігін
атап өту тиімді. Ішкі нарықта табысты тауардың сыртқы нарыққа қажет болуы
тиімді емес. Американдық “ Rucer менеджементі” журналы 187 корпорацияға
зерттеу жүргізіп жаңа тауарларды құрастыру кезінде қиындық тудыратын
техникалық емес сипаттың себептерін мәлімдеген. Бірінші орында олар
конструкторлар мен маркетингтік өткізу бөлімі (37%) арасындағы нашар қарым-
қатынасты қойды, сондай-ақ жоғары әкімшіліктер кәсіпорынның өркендеуіне
НИКОК-дың рөлін түсінбеді. 25%-тік жағдайда ғылыми кадрлардың творчестволық
жеткіліксіздігі, “ғылыми ауырлығы” 14% жағдайда ұзақ уақытқа арналған
жоспарлардың, графиктердің және анық қойылған мақсаттың жоқтығы. 9% нашар
қаржылау және шығындану есебінің жоғы, жобаның нашар таңдалуы ұзақ
мерзімдік жоспардағы жағдайды дұрыс көре алмау, жаңа идеяға аз көңіл бөлу-
осының бәрі 8% құлдырауға әкеледі. Шетелде жаңа тауарды құрастыру кезінде
лидер мен бірнеше маманнан құралған “мақсатты тор ” әдісі табысты
пайдаланылады, бұл басқа функционалдық бөлімдердегі мамандарды өзіне
тартады. Топ жетекшісінің жақсы ұйымдастыру қабілеті және сол техника
саласында ірі маман болуы керек. Тар көлемді маман өздерінің
құрастырғандарын өте көңілге қонымды санайтындықтан бұл топқа өздерінше
білгіш санайтын өз “адвокат дьяволдарын” сайлайды. Топ өзді-өзі болмыс үшін
оларға екі-үш жоба ұсынады, ал ол қатысушылардың ой-өрісін, араласуын
кеңейтеді. Мақсатты топтың құрамы 4 адамнан кем болмау керек, ал оған адам
қабылдау өз еркімен емес, маман ретінде осында істегісі келетіндігін іс
үстінде көрсете білген адам болуы қажет. Жобаны жасау тиімділігі-міндетті
түрде кәсіптік оқу мен мамандардың білімін жетілдірумен ұштасып жатады. Өз
білімін көрсетуге ынтасы жоқтар мен оқығысы келмейтін адамдарды аз
мамандандырылған жұмысқа ауыстырып отыру немесе оларды жұмыстан шығаруға
тиіс. Зерттеуші-мамандарды фирма 6 жылда 1 жыл немесе 3 жылдың ішінде 6 ай
немесе 1 жылда 1 ай оқытып отырады. Бұл уақытта адамдар жұмыстан арнайы
босатылады, немесе кешкі оқуға орналастырады. Мұнда сырттай оқу тиімді емес
деп есептеледі. “Нарықтық жаңа тауардың” пайда болу процесінің
технологиясын қанағаттандыру түріне, тауардың конструктивтік ерекшелігін
қажеттілікке қарай көптеген идеялардың ұсынылуын жатқызуға болады.
Жапондық компаниялардың тәжірибесіне орай, кәсіпорынның барлық
жұмысшыларын тауарды модернизациялаудың жаңа идеяларын және әсіресе жаңа
өнім ойлауға итермелеудің қажеттігі сезіледі. Ондаған ірі жапондық
компаниялар жыл сайын өз қызметшілерінің 10 миллиондаған ұсыныс енгізітін
мақтаныш тұтады. Бұл фирмаларда 1 жұмысшыға 12,8 ұсыныстан келеді. Ол
американдық кәсіпорынның орташа статистикалық берілгеніне қарағанда 85 есе
және СССР-дағы кәсіпорынның орташа статистикалық берілгеніне қарағанда 400
есе көп.
Сатып алушы шынында не алды деген сұраққа жауап беруге негіз болатын
деңгей – ойланылған тауар. Шын мәніне келетін болсақ, кез келген тауар –
қайбір проблеманы шешуге арналып орауышталған қызмет.Дайындаушы ойланылған
тауарды орыдалған тауарға айналдыруға тиіс. Реальды орындалған тауардың бес
сипаттамасы болуы мүмкін: сапа деңгейі, қасиеттер жинағы, арнайы
көркемделуі, марканың аты және арнайы орауышы. Дайындаушы тауарды нығайтушы
қосымша қызметтер мен пайдаларды қарастыруы мүмкін.
Тауарды нығайту идеясы нарық қайраткерінің клиенттің тұтас
тұтынушылық жүйесіне, демек, сатып алушы тауарды пайдалану арқылы өз
проблемасын қалай шешкісі келетіндігінің кешенді жолына көз салады. Осы
жолды ұстаған нарық қайраткері өз тауар ұсынысын нығайтып, бәсекелестіктің
тиімді әдістерін табуға мүмкіншілік алады. Фирма өзінің тауар ұсыныстарын
нығайтудың тиімді жолдарын ұдайы іздестіруге міндетті.
Жеке тауарлар маркетингілік стратегиясын таңдау үшін нарық
қайраткерлері оларға тән сипаттамаларына байланысты бірқатар тауар
топтастыруларын дайындауға тура келеді.
1.2. Тауар қозғалысы есебін жетілдірудегі ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріндегі ой - пікірлері
Тауар қозғалысы барлық экономикалық ғылымдардың теориялық- тәжірибелік
тұрғындарын назарын аудартады. Зерттеуші ғалымдар дайын өнімді сипаттайтын
рентабельділік, таза пайда кіріс көрсеткіштерін бірнешеуін ұсынды. Олардың
барлығы да тамаша дегенмен олар шаруашылық қызмет нәтижесінің жекелеген
жақтарын және қызмет есептеу сатысын көрсетеді. Бухгалтерлік және
аудиторлык тәжиребіне көрсеткендей, кәсіпорын үлкен кіріс ала отырса да,
меншіктін сақталуын, капиталдық ұлғаюын қамтамасыз ете алмауы мүмкүн.
Сондықтан да, институцианалдық бірліктің қаржылық жағдайын толық
бейнелейтін, мүлік жағдайы мен жарғылық қорының динамикасын көрсететін
анағұрлым жалпы көрсеткішті іздеп табу қажеттілігі туды. Бұндай
көрсеткіштің пайда болуына ұзақ уақыт арналды. Оны кейінгі 250 жыл бойы
дүние жүзінің экономист-ғылымдары мен мамандары талқылап келді. Алқымды
кірістін жалпы ілімін Адам Смит, Джон Хикс, В.Ригер, Ф.Шмидт, Э.Шмаленбах,
А.Сэй және тағы басқа жасақтады.
Шотыландиялық ғалым-экономист Адам Смит бірінші болып, кірісті
меншікті капиталды өзгеріссіз қалдыра отырып, жұмсауға болатын сомма
ретінде қарастырды. А.Смиттің ілімі белгілі бір кезеңде институцианалдық
бірліктердің қызметтері барысында ауқымды нәтижені пайдалануы мүмкін
тәжірибиелік және теориялық зерттеу жұмыстарына негіз болды. Осы сілтемеден
ауқымды нәтиженің формуласын шығаруға болады.
Мұндағы, А1, А0, - кезең басындағы және аяғындағы мүлік құны К-
өзгеріссіз сакқталатын тұрақты капитал, мүмкіндігіне көніл бөлді. Бұл
активтердің бағасының өзгеруінің нәтижесі. Егер активтердің нарықтық бағасы
есептік бағасымен салыстырғанда өсетін болса, онда ақшасыз түрдегі
(потенциалды) табыс қалыптасады және керісінше, егер нарықтық бағаға
қарағанда есептік баға жоғары денгейе жетсе, онда ақшасыз түрдегі зиян
туындайды. Л.Сэйдің кірісті есептеумен байланыстыра отырып, бланысты
талқылау жайындағы ойлары да назарға алынады. Ол Шмаленбахтан бірнеше мәрте
бұрын кірістің шынайы мөлшері тек қана баланс жасақталған және жойылған
уақыт аралығында ғана анықталуы мүмкін екенің ерекше атап көрсеткен еді.
Л.Сэйдің идеяларын әрі қарата динамикалық баланс түсінігін енгізе отырып,
Шмаленбах жалғастырды Кейін Ригер зерттеулер жүргізіп, қаржылық нәтиженің
мәнін толық ашуға талпыныс жасады.
Ірі ресейлік теоретик Раисова Н.И: Ригер кәсіпорынның
шынайы кірісін ол жайылғаннан кейін анықтау мүмкін екенін Шмаленбахантан
соң айтты деген өз пікірін білдірді. Осыдан келіп Ригердің екінші ережесі
шығады; Кәсіпорын табысы – бұл кәсіпорынның таратылуы кезінде алынған
дайын өнім мен оның құралу моментінде салынған құралдар арасындағы
айырма(26).
Шмидтің зерттеулері ауқымды кірісті есептеудің екі бағытын ажыратып
берді. Олар: сату бойынша және мүлік бағасының өзгерісі бойынша. Бірнеше
жылдар бойы бухгалтерлік есеп сүйеніп келген тарихи құн принципі шынайы
құнның пайда болуымен байланысты тек қана құндылықтарды активтер тізіміне
жазып тіркеу үшін жарамды болып қалғаның айта кеткен жөн.
Сонымен қатар, дайын өнім түсінігінің дамуына Д.Г.Сортер мен
Ч.Т.Хорнттың юолашақтағы күтілетін жағдайлармен байланыстыра отырып,
шығындар мен активтерді бағалауы туралы ілімдері ықпал етті(14).
Дайын өнім кезең басында және аяғында капиталдық тұрақты жағдайындағы
мүлік құнының өсуі немесе кемуі түрінде анықталады. А.Смиттің іліміне
сүйене отырып, біз сол кездің өзінде-ақ қаржылық нәтиженің басты идейясы
болған деген қорытынды жасай аламыз. Одан кейін де қаржылық нәтиже есебің
жетілдіру мақсатында ондалған әзденушілер жұмыс жасаған болатын.
Ағылшын экономисті Джон Хикс табыс - бұл адамның кезең сонында кезең
басындағы қаржылық жағдайын сақтай отырып, осы уақыт аралығында өз
қажеттіліктеріне шығындауы мүмкін ақшалай соммасы деген анықтама беріп,
алдында айтылған пікірлерді нақтылай түсті. Джон Хикс кәсіпорынның қаржылық
нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштерді жеке адамдардың қызметі барысында да
пайдалануды ұсынды. Оның идейялары заңды тұлға құрмай қызмет ететін
кәсіпкерлер мен жеке тұлғалардың табыстарына салықтық бақылау жасауға,
сондай – ақ бұзақылық әдістеріне зерттеу жүргізуге негіз болып қаланды.
Джон Хикстің ойларын әрі қарай өз еңбектерінде С.Альберт, Дж.Венц,
Т.Уильям жалғастырды.
Сонымен қатар, ауқымды тауар қозғалысының дамуына Э.Шманенбах,
В.Ригер, Л.Сэй, Ф.Шмидт өз үлестерін қосты. Бұл бағыттың дамуындағы олардың
жетістігі – активтерді ағымдағы бағамен бағалауды ұсынулары. Активтердің
ағымдағы бағаларын баланыстық бағалармен салыстыру арқылы қаржылық нәтиже
анықталды деген ұйғарым жасалды.
Тауар қозғалысының есебінің дамуында келесі қадамды Л.Диски жасаған
болатын. Ол активтерді шартты түрде сатудың ұстамдарын ашты және нөлдік
баланс түсінігінің негізін салды.
Профессор Я.В.Соколов бұл тұрғыдан өзінің ойын былайша білдірді: өз
заманыңда ең ірі ағымның экономисті Лауренс Роберт Диски (1864-1932 ж.ж.)
кәсіпорындарда ақшасыз түрдегі пайда немесе зиян болу(26).
Тауар ілімін зеріттеу өзекті мәселе және ол төмендегі экономикалық
құбылыстар мен үрдістерді талдауға, есептеуге, түсінуге мүмкіндік туғызады:
А) қорларды (пайда басқару);
ә) кез – келген институцианалдық бірліктін кірісін қалыптастыру;
б) ақшалай және ақшасыз түрдегі қаржылық нәтижелер ілімі;
в) институционалдық біріліктін қолайлы жағдайын қамтамасыз ететін кіріс
ілімі;
г) экономикалық кірістін жалпы ілімі;
ғ) қаржылық нәтижелерді басқару;
д)тауар қозғалысын басқару;
е) салықтын бақылау жүйесін қолдану.
Бұл ілімнің артықшылықтарын айтпай кетуге болмайды. Оның арқасында
салық салу объектісін есептеу әдістемесін жасақтауға болады.
Егер бухгалтерлік баланс шынайы болса (аудитор куәландырған жағдайда),
онда кез-келген салық қызметкері кәсіпкерден тиісті есептелген салық
мөлшерін бекіте алады.
Ауқымды нәтиже ілімін қолдану және салық салу мүлік құнының және
бағасының өзгерісі арқылы қалыптасатын табыс негізінде салық салынатын
сомманың өсіміне алып келеді. Бұл мәселені салық салу ставкасын төмендету
жолымен шешуге болады. Бұл әдістеменің артықшылығы жасырын салықты
анықтайды және оның қалыптасуына жол бермейді.
Республикада нарықтық экономиканың дамуы мен бухгалтерлік есеп
жүргізудің қазақстандық принциптерінің еңгізілуі ең жоғары деңгейде көріне
алмай отыр. Бухгалтерлік есептін халықаралық стандарттарына біртіндеп көшу
қолданылатын түсініктер мен терминдерді дәл анықтауды талап етеді. Мәселен,
қазақстандық стандарттарды ең маңызды түсініктердін бірі – пайда
кездеспейді. Бірақ әр түрлі табыстар ажыратылып көрсетіледі: өнімді (қызмет
жұмыс) сатудан табыс; жиынтық табыс; негізгі қызмет түрі бойынша табыс;
негізгі емес қызметтен табыс; салық салуға дейінгі кәдімгі қызметтен табыс;
салық салынғаннан кейінгі кәдімгі қызметтен табыс; төтенше жағдайлардан
табыс; таза табыс – ол кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі.
Халықаралық тәжіриебеде пайданы сипаттайтын көпдеген кең ұғымдар
қолданылады: мағынасы кең ұғымдар.
Сонымен қатар бөлінбеген пайданы кәсіпорынның тиімді қызмет етуі
нәтижесінде алатын және оны пайдалану құқығына ие болатын капитал деп
аспаттайды.
Жоспарында Бас шоттар жоспарында 1-4 бөлімдер активтер, 5
капитал, 6 міндеттемелер деп бөлінген. Және олардың қозғалысын ашып
көрсету үшін 7 табыстар және 8 шығындар бөлімдері арналған. Өнімнің
өз құнын анықтау үшін Өндірістік шоттар қолданылады. Есепті кезең
сонында 7 Табыс және 8 Шығыс шоттары 5 бөлімнің. Бөленбеген табыс
шотында жабылады Қазақстандық стандартты Халықаралық стандарттағы
бөленбеген пайда ұғымы бөленбеген табыс түсінігімен алмастырылған
осыдан келіп қарама-қайта туады, 5 бөлімдегідей бөленбеген табыс емес –
ол кәсіпорынның тиімді жұмыс жасауы нәтижесінде алған капитал стандарт
бойынша ал активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азайюы болып
есептеленеді. Нәтижесінде негізгі ұғымдар дұрыс емес қолданылады және
қабылданады.
2 Бөлім Племзавод Чапаевский жауаптылығы шектеулі
серіктестігінің қаржылық-экономикалық сипаттамасы мен ондағы
қаржы жұмысын ұйымдастыру
2.1.Кәсіпорынның ұйымдық–экономикалық сипаттамасы
Племзавод Чапаевский Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан
Республикасы , 417000 Батыс Қазақстан облысы Орал қаласы Орда көшесі 22
үй 75 пәтер .
Племзавод Чапаевский Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі шағын
кәсіпкерлік ретінде ,заңды тәртіп бойынша тіркеуден өткеннен кейін
заңды тұлға болады, өз қызметін Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексі Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы Қазақстан
Республикасының Заңы бойынша қызмет атқарады.
Серіктестіктің жұмыс Істру мерзімі шектеусіз.
Серіктестіктің дөңгелек мөрі, дербес балансы, банктерде есеп шоты мен
басқа да шоттары және аты – жөні жазылған бланкілері бар.
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты табыс табу болып табылады.
Көзделген мақсатқа жету үшін серіктестік төмендегі көрсетілген қызмет
түрлерін жүргізеді.
жалпы комерциялық қызмет;
сыртқы эконосмикалық қызмет, сонымен қатар експорт-импорт қызметтері;
делдалдық, брокер лік , лизингілік , консалтинглік, маркетинг тік,
инжинирингтік және басқа да , соның ішінде ғылыми- техникалық сипатында
қызметтер көрсету;
Қазақстан Республикасының қолданылатын заңдарына тыйым салынбаған
басқа да қызметтің түрлері.
Серіктестіктің жекелеген түрлері тізбесі заң актілерінде белгіленетін
жеке қызмет түрлерімен лицензия негізінде ғана айналыса алады.Серіктестік
негізгі қызметі дәрігерлік бағыттағы қызметпен айналысады. Қазақстан
Республикасының ішінде дәрі-дәрмекті жеткізі сатумен айналысады.
Серіктестіктің жарғылық қоры 15000000(он бес миллион) тенгеден құрайды.
Табысы бір жыл ішінде өз қызметінің нәтижелері бойынша қаржы есері
негізінде анықталады.
Серіктестіктің табысы еңбек ақысын төлеуге шыққан шығынның орнын
толтыру және шаруашылық іс әрекеттің нәтижесінде түскен заттық
түсімнен тұрады. Серіктестіктің негізгі бағытының нәтижесі табыс болып
табылады.
Серіктестіктің салық төлегеннен кейін , еңбек ақы және бюджетке
басқа да төлем (таза пайда) төленгеннен қалған пайда , серіктестіктің
меншіші болып саналады және оларға одан соңғы жұмыстары мен
нығайтылуына бөлінеді.
Серіктестік өндірісінін дамуы және жалпы мүдделері үшін
бөлінгеннен кейін қалған таза табыстың бөлігі серіктестіктің қатысушысының
шешімі бойынша қатысушылар арасында бөлінеді.
Таза табысты бөлу шешімі серіктестіктің тиісті жылдық
қызметінің нәтижелерін бекітуге арнылған серіктестікке қатысушылардың
кезекті жалпы жиналысымен қабылданады.
Серіктестіктің жарғылық қоры толық төленгенге дейін табысты
қатысушылар арасында бөлуге құқығы жоқ.
Серіктестіктің шығындары серіктестіктің қаражаттар есебімен , ал
ол мүлде жеткіліксіз болса серіктестіктің мүлкін сату есері арқылы
өтеледі.
Директор жұмысқа алу жөніндегі шартқа және басқа еңбек
қатынастарын реттейтін келісімге сәйкес қызметкерлерді жұмысқа алады.
Серіктестік қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңдарымен
анықталатын , барлық әлеуметтік – экономикалық құқылармен қамтамасыз етуге
кепілдік береді.
Әр қызметкердің ең ек ақысы он жеке еңбекке қосқан үлесі мен
жұмыстың соңғы қорытындыларымен максималды мөлшерлермен заңдарға
шектелмейді және бекітілген заңдарға сәйкес салықпен салынады.
Серіктестік еңбек ақысының төлену жүйесін және түрін дербес ең
бек келісімдерде тарифтік еңбек ақы және ставкаларды қарастырады сонымен
бірге қызметкерлердің және тиісті білікті мамандардың еңбек
ақысының төленуінің мемлекеттік тарифтерді минималды кепілдігі ретінде
қарастырады.
Серіктестік барлық қызметкерлерін қауіпсіз еңбек жағдайымен
қамтамасыз етуге тиісті және денсаулығына , еңбекке жарамдылығына
тигізілген зияны үшін зайда қойылған тәртіпке қарай жауапкершілікте болады.
Серіктестік қызметінің тоқтатылуы байта құру немесе тарату
арқылы жүзеге асырылады.
Серіктестік қызметін тоқтатуға:
Егер жарғылық қорды азайту нәтижесінде он мөлшері қолданылатын қорда
көрсетілген ең төменгі мөлшерден аз болып қалғанда;
Қор қатысушы белгіленген мерзімге серіктестіктің жарғылық қорын төлемеген
эжайлар негід болуы мүмкін;
Серіктестікті байта ұйымдастыру біріктіру, бөлу, бөліп шығару байта
бөлу қатысушының шешімімен зайда қарастырылған тәртіп арқылы жүзеге
асырылады.
Кәсіпорынның іс - әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші кестеден көруге
болады. Серіктестік барлық қызметкерлерін қауіпсіз еңбек
жағдайымен қамтамасыз етуге тиісті және денсаулығына , еңбекке
жарамдылығына тигізілген зияны үшін зайда қойылған тәртіпке қарай
жауапкершілікте болады.
Кесте 2.1
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің өндіріс
көлемі.
рет Көрсеткіштер 2004 2005 2006 2004-2006
ж
1 Тауарлық
2 өнім,мың.тнг. 1940 2384 20135 +18895
Негізгіқорларқұны.
3 мың,тнг 6712 5645 8394 +1682
Жұмысшыларсаны.
4 адам 20 20 20 -
Жалпы өнім мың,тнг
5 376 450 540 +164
Жоғарыда келтірілген кестеден қорытынды шығаратын болсақ, онда
мынадай тұжырымға келуге болады, яғни Племзавод Чапаевский
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тауарлық өнімі 2004 жылы
1940 тенгені құрайды ал 2005 жылы 2384 тенгені құраса 2006 жылы
20135 тенгені құрап отыр. Таур өнімін 2004 жыл көрсеткішін 2006 жыл
көрсеткішімен салыстырғанда 18895 тенгеге артып отыр. Бұның
себебіне келетін болсақ серіктестік жаңа дәрі дәрмекпен жабдықталып
және жаңа техналогия мен қамтымасыз етілуіне байланысты өндірістің
ұлғайуына байланысты өндіріс көлемінің ұлғаюына байланысты өнім көлемі
өскен және дәрі-дәрмек түрлерінің ассортименті де көбейген. Осы
себептерге байланысты жұмысшылар саны едәуір өсіп отыр. Жұмысшылар саны
2004 жылмен 2006 жылды салыстырғанда өзгерген жоқ. Сонымен қатар
серіктестіктің негізгі қорының орташа құны да өсіп отыр себебі
серіктестіктің өзіндік қоры есебінен 2004 жылына қарағанда 2006 жылы
118326 тенгеге жоғарлап отыр..
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2004– 2006
жылдары өзінің шаруашылық қызметін пайдамен аяқтаған , ал таза табыс
2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда көлемі азайып отыр. Бұл жерде
айта кететін жағдай кәсіпорын көрсететін қызметкердің өзіндік
құнының жоғарлауынан, яғни шығындардың көбеюінен пайда болып
отыр.
Ендігі жерде тұрған мәселе, кәсіпорынның қызмет көлемін ұлғайтып, ол
экономикалық - өндірістік қатынастарда болатын партнерлар санын
көбейту, сөйтіп ішкі нарықта өз қызметтеріне сұранысты ұлғайтып,
ұзақ шаруашылық қызметін атқару болып табылады.
Кесте 2.2
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі
құралдар көлемі мен құрылымы.
№ Көрсеткіштер 2004 ж 2005ж 2006ж
мың.тнг. мың.тнг. мың.тнг.
1 жер - - -
2 Ғимараттар мен құрылғылар 624 624 774
3 Көлікжәне құрылғылар 3515 3445 3431
4 Басқалай негізгі қорлар 2573 1576 4189
5 Барлығы 6712 5645 8394
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, Племзавод Чапаевский
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі құралдар көлемі
мен құрылымы берілген. Келтірілген кестеден тек жалғыз көрсеткішті
көре аламыз. Ол басқалай негізгі қорлар көрсеткіші.Бұл көрсекткіштің
жалғыз болу себебі серіктестік өзінің қызметін жалға алынған ғимаратта
жүргізіп келеді. 2006 жылы барлық негізгі құралдар 8394 мың тенгені
құрайды. Соның ішінде 2004 жылы 1682 мың тенге ең жоғарғы көрсеткішті
құрап отырғаның көріп отырмыз бұл көрсеткіштен серіктестіктәің негізгі
құралдарының көбейгенің бірақта 2005 жылы төмен көрсеткіш болған.
Негізгі негізгі құралдар көрсеткіштірінен ғимараттар мен құрылғылар
орташа 9-11 пайызды құрап отыр. Ал, машина және құрылғылар орташа есеппен
52 пайызды құрап тұр. Машина және құрылғылар көрсеткіштері әр жылда өзгеріп
отыр мысалы 2004 жылы 3515 мың тенгені құраса 2005 жылы 3445 мың тенгені
құрап келеді 2006 жылы 3431 мың тенгеге төмендеген. Негізгі құралдар
көрсеткіштерінің арасында ең жоғары көрсеткіш басқалай негізгі құралдар
құрайды.Басқалай негізгі құралдар түрлеріне жұмыс малдары жатады. 2004
жылда басқалай негізгі құралдар 2573 мың тенгені қөұраса 2005 жылы 1576 мың
тенгеге төмендеген әрі қарай бұл көрсеткіш 2006 жылы 4189 мың тенгеге
көбейген.
Көлік құралдарында жалға алады немесе жұмысшылар өздерінің жеке
көліктерімен жүреді.
Кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын экономикалық
субьектілердің негізгі мақсаты - ол пайда табу болып табылады.
Сондықтан олар өз қызметтері барысында шығынды неғұрлым аз жұмсап,
соғұрлым табыс деңгейін жоғарылатуға тырысады.
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
мамандану деңгейін білу үшін оның тауарлы өнім көлемі мен
құрылымына талдау жасап өтейік. Жоғарыдағы кестеден қорытынды
шығарсақ, онда мынадай тұжырымға келуге болады, яғни
кәсіпорынның тауарлы өнім негізіне медициналық өнімдер саналады.
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі
қызметі дәрі-дәрмектерді сатып Алу болып табылады және сату. 2004 жылға
қарағанда дәрі-дәрмектің пайыздық үлесі 36,4 пайыздан 43,8 пайызға дейін
өсіп отырғаның көріп отырмыз.Медециналық құралдар кестеден көріп
тұрғанымыздай жылдан жылға қарқындап өсіп келеді.
Кесте 2.3
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тауарлы
өнім көлемі мен құрылымы.
Көрсеткіштер 2004 ж. 2005 ж. 2006
ж.
мың тнг % мың тнг %
1 Тауарды сатудан түскен табыс 5202410 71504343 8444760
2 Тауардың өзіндік құны 4168641 4595407 6947988
3 Жалпы табыс 1033769 2554936 1496772
4 Кезең шығындары 970903 1438473 1402212
5 Негізгі қызметтен түскен табыс 62866 1116463 94560
6 Салық төленгенге дейінгі негізгі 62866 1116463 94560
қызметтен түскен табыс
7 Салық төленгеннен кейін түскен 53307 334939 66192
табыс(шығын)
8 Таза табыс 53307 781524 66192
Кәсіпорынның қаржылық іс - әрекет нәтижесі кестесінен
көріп отырғанымыздай, жылдан жылға тауарларды сатудан түскен табыс
өсіп келеді. Сонымен қатар тауардың өзіндік құныда өсіп отыр
Серіктестіктің қаржылық қызметінің көрініп тұрғандай соңғы екі жылда
табысқа шығып отыр. Ендігі жерде тұрған мәселе шығындардың
деңгейін неғұрлым төменгі деңгейге дейін жеткізе отырып,
қызмет көлемін өсіріп, ішкі нарықта сұраныс пен
ұсыныс деңгейін жоғарлату, өндіріс көлемін өсіру болып
табылады. Ол үшін өндіріс шаруашылық процесін нарық
талаптарына сай етіп жоспарлау, ұйымдастырып, бар
ресурстарды тиімді, ұтымды пайдалану қажет деп
ойлаймыз.
2.2. Племзавод Чапаевский ЖШС-ның есеп және қаржы жұмысының
ұйымдастырылуы .
Кәсіпорының есеп және қаржылық жұмысын ұйымдастыруымен бухгалтерия
айналысады. Ол өз алдына бөлек құрылымдық бөлімше болып табылады және
кәсіпорынның бас бухгалтеріне бағынады.
Бухгалтерия өз қызметін жүзеге асыруда Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп туралы Заңын басшылыққа алады. Бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуы, шаруашылық операцияларды орындау барысында заңдылықтың
орындалуына субьект басшысы жауапты.
Дайын өнім - қолдануға , пайдалануға арналған материалдық бұйым нарық
жағдайындағы. Алынған тауарларға № 4320 Дайын өнім активтік инвентарлық
шот қолданылады..
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігі тауар
шығының есептегенде орташа өлшеу құнын қолданады.
Тауардың аналитикалық есебі қоймада және бухгалтерияда жүргізіледі.
Племзавод Чапаевский жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық
қызметкерлерінің негізгі міндеттері:
- ұйым қызметі мен оның мүліктік жағдайы туралы толық және дұрыс
ақпаратты қалыптастыру;
- шаруашылық операциялардың дұрыс орындалуы мақсатында басшылықты
ақпаратпен қамтамасыз ету;- мүлік және міндеттемелердің барысы мен
қозғалысы, материалдық және еңбек және қаржылық ресурстардың бекітілген
нормаларға сәйкес қолданылуы есебін қамтамасыз ету;
- кәсіпорыынның шаруашылық қызметінің теріс нәтижелерінің алдың алу
және ішкі шаруашылық қорларды шығару, оның қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз ету;
Бас бухгалтердің ақшалай құжаттарға екінші болып қол қою құқы бар.
Ол субьектінің бухгалтерлік есебін жалпы жүргізуді
бақылайды.Сонымен қатар , бас бухгалтер басшысының тапсырмасы бойынша
кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы мәліметтер , ақпараттар ,
анықтамалар толтырады, аржылық қызмет сұрақтар бойынша жобалар бұйрықтар
дайындайды.
Бас бухгалтердің орынбасары бухгалтерлік операциялардың шоттар
кореспонденциясына сәйкес уақытылы дұрыс жазылуын бақылайды, айналым
ведомостьтерін жүргізеді ,баланс толтырады,негізгі құралдар қозғалысы
есебін, салық есебін жүзеге асырады. Бас бухгалтердің орынбасары
мемлекеттік тәртіптің орындалуына бағытталған шараларды дайындауға
қатысады, алғашқы бухгалтерлік құжаттардың рәсімдеу тәртібінің орындалуы,
аналитикалық және синтетикалық есеп мәліметтерінің салыстырылуын
қадағалайды.
Мұрағат жағдайына жауапкершілікті өз мойнына алады. Тауарлы-материалдық
құндылықтарға , ақшалай қаражаттарға және есеп айырысуларға өткізілетін
түгелдеулерге қатысады.
Жоғарыда айтылғандармен қатар , бас бухгалтердің орынбасары келесі
қызметтерді атқарады:
Жұмысшыларға еңбек ақы ,уақытша жұмысқа қаблетсіздігі бойынша . демалыс
бойынша жәрдем ақы есептеу;
Банкке төлем құжаттарын ,шығыс құжаттарын жібереді;
Кассир келесі қызметтерді атқарады:
Банктегі есеп айырысу шотына қолма-қол ақша түсіру;
Ақшалай қаражаттар қозғалысы туралы есепті жүргізу;
Қаржылық жұмыс экономикалық жұмыстың маңызды бөлігі.
Қаржылық жұмыстың негізгі мақсаты –кәсіпорынды кеңейтілген ұдайы
өндіріс процесін жүзеге асыру үшін және бөлінген қаражаттардың дұрыс
және тиімді қолданылуын бақылау үшін бюджет, банк алдында қаржылық
міндеттемелерін орындау үшін қаржылық ресурстар мен қамтамасыз ету.
Басқаша айтатын болсақ , қаржылық жұмыстың мәні негізгі және айналым
капиталының айналысын қамтамасыз ету және коммерциялық іс-әрекетпен
байланысты қаржылық қатынастарды қамтамасыз етуден тұрады.
Кәсіпорынның қаржылық жұмысының басты бағыттары:
Қаржылық жоспарлау;
Оперативтік жұмыс;
Бақылау-талдау жұмыстары;
Қаржылық жоспарлау барысында кәсіпорын өз қаржылық жағдайын жан-
жақты бағалайды, қаржылық нәтижелерді ұлғайту мүмкіншіліктерін анықтайды
және оларды едәуір тиімжді қолдану бағыттарын көрсетеді.
Жоспарлау саласында қаржылық қызмет келесі міндеттер атқарады:
- Шаруашылық қызметті қаржыландыру көздерін анықтау ;
- Бизнес жоспарларды дайындауқатысу;
- Қызмет көрсетудің ақшалай көріністегі жоспарын құрастыруға қатысу;
Оперативті жұмыс саласында қаржылық қызмет келесі мәселелерді шешеді:
Бюджетке төлем;
Банк қарыздары бойынша пайызды төлеу;
Қызметкерлерге еңбек ақы төлеу және басқа да кассалық
операциялар,жабдықтаушылар шотын бекітілген мерзімде төлеуді қамтамасыз
ету;
Келісім шарттарға сәйкес несиелерді рәсімдеу;
Қаражаттың түсуі туралы мағлұматтар толтыру.
Бақылау талдау жұмысы саласында қаржылық қызмет өзінің және қарызға
алынған капиталдардың арнаулы бойынша қолданылуын бақылайды, сметалардың
дұрыс толтырылуын тексереді , барлық есеп түрлерін талдайды, қаржылық
тәртіптің орындалуын бақылайды.
Бөлім 3 Қазіргі жағдайдағы тауар қозғалысының есебін
ұйымдастыру
3.1 Тауар қозғалысының есебінің ұйымдастырылуының мәні мен маңыздылығы
және есебінің жүргізілу жалдары
Жалпы мемелекеттік заңдар мен реттелінген елдегі ақша
қаражатын ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Әрбір мемелекеттің
өзінің ұлттық ақша жүйесі бар.
Қазақстан республикасының тауар қозғалысы заңының 1995
жылы 30-шы наурыздағы “Қазақстан республикасындағы нарықтыққа
бейімделген тауар” туралы Қазақстан республикасы президентінің
заң күші бар жарлығына сәйкес тауар қозғалысының есебінің
ұйымдастырылуын реттейтін мемлекеттік орган – ол орталақ тауар
сертификаттау орталығы, яғни тауар массасын реттейтін орталық тауар
ақша саясаты.
Басқа да экономикалық құралдар сияқты, тауар айналымының
да түрі, әр түрлі шаруашылық жүйесіне байланысты өзгеріліп
тұрады. Өткен жоспарлы-тарату жүйесінде тауар айналымы тарату
қатынастарына қызмет көрсетті. Ол кезде барлық шығарылған
өнімдері (өндіріс құралдары болсын, тұтыну бұйымдары болсын) әдейі
құрылған сауда және жабдықтандыру жүйелері арқылы бөлінетін. Оның
үстіне Үкімет қандай нәрсе үшін қолма-қол ақшамен, қандай нәрсе үшін
қолма- қол ақшасыз есеп айырысуды қатаң белгілейтін: өндіріс
құралдары үшін есеп айырысу тек қолма-қол ақшасыз жүргізілетін.
Керісінше, барлық тұтыну бұйымдары үшін, тек қолма-қол ақшамен
есептесетін. Бірақ бұл ереженің де ерекшеліктері болды. Мысалы,
кейбір мемлекеттік орындарға (балалар бақшаларына, мектептерге,
ауруханаларға, колхоздарға т. с. с.) кейбір өте қажетті
тұтыну бұйымдары үшін белгіленген мөлшерде қолма-қол ақшасыз
есеп айырысуға рұқсат етілген. Өйткені, тауарды сатып алу үшін, тәртіп
бойынша тек 10 сом қолма-қол ақша жұмсауға рұқсат болған. Ал 10 сомға,
мысалы , мұздатқыш ала алмайды.
- Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ
ақша қозғалысы міндеті түрде тауар қозғалысымен бір
уақытта тоғысуы тиіс емес Ақшалар төлем құралы ретінде тек
қана тауар айналысына ғана емес, сонымен бірге қаржы-
несие қатынастырына да қызмет етеді.
Егер тауарлар несиеге сатылса, онда қолма-қол ақша қажет
емес. Бұл айналыстын қолма-қол ақшаға деген
қажеттілігін азйтады. Бірақ төлем мерзімі жақындаған сайын,
борыштарды жабу үшін ақша а йналымының қажетілігі артады. Өзара өтелетін
төлемдер соммасы айналыс үшін ақшаның саның азайтады Тауарлы
өнім- негізгі және қосалқы цехтардың сатуға арналған өнімі. Тауардың
өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалық
шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен өткендігі,
паспорты, сертификаты (сапасы) және басқадай құжаттармен куәландырғаны,
қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа
жайлары- міндетті түрде актімен рәсімделеді. Тауарды есептеу үшін 1330
тауар деп аталатын активті инвентарлық шот пайдаланылады. Тауар
кәсіпорынның айналым қаражаттарының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп
беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады. Тауардың нақты өзіндік
құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы
есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста болады, сондықтан өнім
ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады.
Өнімнің (қызмет, жұмыс) негізгі массасын субъект келісім-шартқа сай немесе
өзінің сауда желілері арқылы өткізеді.Тауар осы есебін ұйымдастыруда
маңызды сәт болып, оны дұрыс бағалау табылады. Бух есепте өндірістік құн
(жоспарлы+нақты), толық өзіндік құн (өндірістік+коммерц\шығындар 7110),
келісім баға бойынша, бөлшек баға бойынша (келісім баға+ сауда үстемелері+
басқ шығындар) бағаланады. Тауарды қоймадан қабылдау-тапсыру наклоднойлары
негізінде шығарады. Тауарлы өнімді шығару мәліметтері арқылы қабылдануы
мүмкін,бірақ оларға міндетті түрде сәйкесінше наклоднойлар тіркелуі тиіс.
Қоймада тауарды қойма есебінің карточкаларында есептейді. Соымен қатар,
қоймадағы тауар қалдығының кітабы жүргізіледі. Ай аяғында есеп беріліп,
өнімнің өзіндік құнын анықтап, жеткізе бағалайды. Жоспарлы және нақты
өзіндік құн арасындағы айырмашылық қарапайым сиямен немесе қызыл жазумен
1330-шотқа апарылады.
Өткізуге арналып, өндірілген өнім - тауар деп есептеледі. Кейбір салалар
бүкіл өнімді өндіріп, өткізіп жіберсе, ал басқалары өнімнің көп бөлігін
ішкі шаркашылық қажеттіліктеріне алып қалады. Сондықтан тауарды
кірістегенде, оны өткізуге арналған 1310=8010және жеке қажеттіліктерге
қалған 1310=8010 деп бөлу керек. №5 БЕС-на сәйкес (табыс) өнімді өткізуден
табыс сатып алугыға тауарға деген меншік құқығы есептеу әдісі бойынша
берілгенде мойындалады: 2110=6010; Егер де сатушы меншік құқығын өзінде
қалдырса, мәміле жасалды деп есептелмейді; табыс мойындалмайды.
Өткізілген өнімнің (жұм қызм) өзіндік құны есебі үшін 7010өткізілген
тауардың өзіндік құны шоты пайд-ды. Осы шотта жөнелтілген тауардың өзіндік
құнын есептеп, 1320,8010,8020,1330 шоттармен мен корреспондаланыды. Д 7010-
К 1320,1330- қоймадан жөнетілген тауар наклоднойлары негізінде. Д 7010-
К8010- тапсырыс берушілерге тапсырылған актілер негізінде. 7010 шоты
бойынша есептелген өткізілген өнім-ң өзіндік құны есеп беру кезеңінің
алғында осы шот кредитінен 5410 жиынтық табыс (зиян) шотына шығарылады.
Осы жазулар негізінде 7010 шот жабылады. 7010 шоттың аналитикалық есебін әр
өнімніңң түрі бойынша жүргізіледі. Синтетикалық есепте №11 жорнал ордерге 2
кесте ашады. Бұл кестеде ай басындағы қалдық, ай ішіндегі дебеттік айналым,
ай соңындағы қалдық көрсетіледі. 7010 шоттың кредиттік жағы 14 жорнал
ордерге жазылады. (дебеті 5020 шот болады)
Тауар материалдық бұйымдар , олар тұтыну немесе пайдалану үшін сатып
алынады . Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 1330 Алынған тауарлар
және 1330 Басқада тауарлыр шоттары қолданылады. Бұлар мүліктік- активті
шоттар. 1330- шоты негізінен сауда , қоғамдық тамақтандыру , жабдықтау-
сату, делдалдық және сыртқы экономикалық ұйымдар пайдаланады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни бағаның
көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте сату бағасы
да сатып алу бағасы да пайдалануы мүмкін. Есептік бағаны таңдау шаруашылық
жүргізуші субьектінің есептік саясатында тіркеледі , ол шаруашылық
жүргізуші субьектінің бірыңғай тауарларына қатысты.
Сатып алынған құны өзіне сатып алу құнын , баж салығын , комиссиондық
марапаттауын ; делдал ұйымдарғатөлейтін төлемдерін ; транспорттық-
дайындау және басқа да шығыстарын , яғни алынған запастармен тікелей
байланысты шығыстарын енгізеді.Сату бағасы – бұл тауардың сол бойынша ең
соңғы тұтынушыға сатылатын бағасы.
- сатып алынған құны- бұл құжаттармен қуатталған тауарлардың
жабдықтаушылардан сатып алынған құны.;
- акциз – бұл кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь өнімдеріне
және темекеі бұйымдарына , жеңіл автомобильдерге , зергерлік
бұйымдарға, т.б. ; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді ,
прценттік деңгейді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz