Арал ауданының жер ресурстарын басқару жүйесін жетілдіру

Тақырыбы: ҚР қалаларында жер ресурстарын басқаруды жетілдіру («Арал аудандық жер қатынастары бөлімі» КММ мысалы негізінде)

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Жер қатынастарын, жер ресурстарын басқару негіздерін егжей - тегжейлі зерттеу, жер тек ресурс қана емес, сонымен бірге Қазақстан мен оның азаматтарының әл-ауқаты мен өркендеуі үшін өмірдің маңызды құрамдас бөлігі ретінде сақталуы және көбейтілуі керек мүлік екенін түсінуге ықпал етеді.

Қазіргі уақытта жер ресурстарын басқаруды зерттеу өте өзекті болып табылады, өйткені жер ресурстары адамдардың өмірі мен экономиканың барлық салалары үшін қажет.

Жер адамзат қоғамы үшін ерекше құндылық болып табылады, ол барлық байлықтың бастапқы көзі болып табылады. Ол, ең алдымен, адамдардың барлық ұрпақтарының жалғыз мекендейтін орны ретінде әрекет етеді, өндіріс салаларын орналастыру және дамыту үшін кеңістіктік негіз ретінде қызмет етеді.

Біздің елімізде жүргізіліп жатқан жер реформасы жер ресурстарын басқарудың жаңа дамуы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Жер қатынастары саласындағы басқарудың жаңа қағидаттары мен әдістері салық салу базасын ұлғайтуға, өңірлерді дамытуға инвестициялар тартуға, жер қатынастары субъектілері үшін кепілдіктерді қамтамасыз етудің тиімді жүйесін құруға ықпал етеді. Мемлекеттік органдардың жер ресурстарын басқару тиімділігіне, ең алдымен, елді мекеннің дамуының тұрақтылығы және оның инвестициялық тартымдылығы және оның азаматтарының әлеуметтік тұрақтылығы байланысты.

Басқа табиғи ресурстармен салыстырғанда жер қоғамдық қатынастар жүйесінде неғұрлым кең және маңызды функцияларды орындайды, сондықтан жерді заңды пайдалану мен қорғауға байланысты мәселе бүгінгі таңда ең өзекті болып табылады.

Жер ресурстары -әртүрлі шаруашылық объектілері, қалалар және басқа да елді мекендер орналастырылатын жер беті. Адам жер ресурстарын негізінен тамақ алу үшін пайдаланады. Пайдалы қазбаларды өндіру процесінде, карьерлер мен үйінділерді құрайтын қалалардың, өнеркәсіптік және көлік құрылыстарының өсуі де ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге белсенді түрде қадам басты.

Нарықтық экономиканы жетілдіру және жер нарығын дамыту баға мен жер салығы туралы түсініктерді өзекті етті, жер ресурстарын пайдалануды мемлекеттік реттеуге және оны жүзеге асырудың қолайлы әдістеріне қызығушылықты қайтарды.

Жер ресурстарын және жер-мүлік қатынастарын сауатты басқару қоғамның экономикалық және әлеуметтік әл-ауқатының кепілі болып табылады. Жер ресурстарын басқарудың ерекше түрі Қазақстан Республикасының белгілі бір мүліктік құқығына, Қазақстан Республикасының субъектілеріне тиесілі жер ресурстарын басқару деп танылуы керек.

Қалаларда жер пайдалану мәселелері ауыл шаруашылығы, орман және су қоры жерлерін ұтымды пайдалану проблемалары сияқты өзекті және өткір болып табылады. Бұл, ең алдымен, шектеулі аумақта халықтың, өнеркәсіптің, мәдени және тұрмыстық нысандардың көп шоғырлануына байланысты. Айтарлықтай материалдық ресурстарға және қаланың жоғары зияткерлік әлеуетіне ие бола отырып, жылдам экономикалық даму үшін инвестициялар тартуға мүмкіндік береді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты Арал ауданының ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын зерттеу, сондай-ақ ұсынылған басқарушылық шешімдер есебінен ауданның экономикалық тиімділігін арттыру болып табылады.

Бұл жұмыстың объектісі Қызылорда облысының Арал ауданының жер ресурстары болып табылады.

Дипломдық жұмысты орындау барысында келесі міндеттер шешіледі:

-Қазақстандағы, сондай-ақ Қызылорда облысындағы ауылшаруашылық жерлерін басқарудың құқықтық негіздерін зерттеу;

-Арал ауданы аумағының орналасқан жерін, оның климаттық және техникалық және экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;

-жердің сапалық жай-күйіне талдау жүргізу, сондай-ақ оларды жақсарту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу (мониторингтік зерттеулер материалдары бойынша) ;

- Арал ауданында жер ресурстарын басқаруды жетілдіру жөніндегі іс-шаралар бағдарламасын әзірлеу.

Зерттеу пәні -елді мекендегі жер ресурстарын басқару жүйесі.

Жұмысты жазу барысында келесі ақпарат көздері пайдаланылды: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Жер Кодексі, жер қатынастарын реттейтін нормативтік құжаттар. Сонымен қатар, оқулықтар, мерзімді басылымдар, интернет құралдары қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы жұмыс мазмұнынан, кіріспеден және екі тарау мен бөлімшелерден, қортыныды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ҚАЗАҚСТАН ҚАЛАЛАРЫ МЕН ЖЕРГІЛІКТІ АЙМАҚТАҒЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫНЫҢ БӨЛІНУ САНАТТАРЫН ТАЛДАУ

1. 1. Қазақстан Республикасының жер ресурстарын басқару тиімділігін анықтау

Жаһандану және ел ішінде де, сыртқы нарықта да болып жатқан экономикалық құбылыстар мен процестердің тұрақсыздығы жағдайында мемлекет әлемдік нарықтағы өз ұстанымын нығайтып, бай ресурстық-шикізат әлеуеті бар ел ретінде ғана емес, сонымен қатар өз ресурстарын тиімді басқаруды жүзеге асыратын ел ретінде де бәсекеге қабілеттілігін арттыру маңызды, атап айтқанда жер ресурстарыда.

Кез келген мемлекет үшін басты ресурстардың бірі -жер ресурстары болып табылады.

Жер -бұл алдыңғы ұрпақтан болашаққа жеткен байлық пен мұра. Жер ресурстары өнім өндіру үшін қажетті бірегей қасиеттерге ие және осы қасиеттерді сақтау және жер ресурстарының құнарлылығын арттыру жөніндегі шараларды үнемі жүзеге асыру маңызды.

Халық шаруашылығы салаларының жұмыс істеуі көбінесе елдің жер ресурстарын пайдалану тиімділігіне тікелей байланысты. Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару жүйесі табиғи байлықты тиімді және ұтымды пайдалану және оның сапасын жақсарту жөніндегі басқару процестерін ұдайы жетілдіруге бағытталған.

Елдің жер ресурстарын басқарудың мемлекеттік жүйесінің мақсаты қоғамдық мүдделерді ескере отырып, жер ресурстарын орнықты дамытуды қамтамасыз ету және басқару тиімділігі мен ұтымды пайдалануды арттыру болып табылады. Экономиканы дамытудың қазіргі жағдайында жер ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану қоғам үшін де, жалпы мемлекет үшін де өзекті болып табылады.

Шет елдердің тәжірибесін ескере отырып, Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын мемлекеттік басқару үшін неғұрлым нәтижелі және тиімді модель жер қатынастарының барлық қатысушыларының тиімді өзара іс-қимыл моделі болып табылады деген қорытынды жасауға болады.

Бұл модель атқарушы мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығымен сипатталады, биліктің барлық немесе мүдделі тұлғалармен объективті диалог жүргізуге шынайы және шынайы мүдделілігі мен ұмтылысын көрсетеді.

Жер ресурстарын мемлекеттік деңгейде пайдалану тиімділігін арттыру неғұрлым маңызды нәтиже береді, жер қатынастарын реттеу мәселелері бойынша әлемдік тәжірибе мемлекеттің басты мүдделі тұлға ретінде елдің жер ресурстарын пайдалануды жетілдіру және тиімділігін арттыру жөніндегі барлық тиімді басқару тетіктеріне, мүмкіндіктерге ие екендігін және елдің орнықты дамуын және тұтастай алғанда қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басты кепілі болып табылатынын дәлелдейді.

Жер ресурстарын басқару процесі жалпы жер ресурстары туралы ақпарат жинауды, жер қорының құрамы мен санатын зерделеуді, Жер ресурстарын басқару және қабылданатын шешімдердің тиімділігі туралы қажетті тұжырымдаманы айқындауды және тұжырымдауды, басқарушылық шешімдердің іске асырылуын бақылауды қамтитын циклдік процесс болып табылады.

Жер ресурстарын мемлекеттік басқару бағдарламалар, қағидалар, шешімдер нысанында іске асырылатын және көрініс табатын нормативтік құқықтық актілерді қабылдауды қамтиды.

Шаруашылық жүргізудің қазіргі заманғы жағдайында жер ресурстарын тиімді пайдалану проблемалары, жерді тиімді пайдалану жөніндегі қағидаларды сақтау мемлекеттік басқару үшін де, жер қатынастарын реттеу үшін де өзекті болып табылады.

Реформалау кезінде жер қатынастарын басқару және реттеу мәселелері бойынша қабылданған шаралар аз болған жоқ, бұл тиімді жұмыс істейтін экономикалық аймақтарды құру, әкімшілік бірліктерді жою, интеграциялық процестерді дамыту сияқты шаралар, реформалау барысына әсер еткен факторлар: жұмыссыздық, өндірістің күрт құлдырауы, елдің әлеуметтік және экономикалық дамуының төмен деңгейі.

Қазақстан Республикасы Еуропа мен Азия арасында орналасқан, оның басым бөлігі Азияда орналасқан. Қазақстан әлемнің 10 ірі мемлекетінің құрамына кіреді, сондай-ақ жан басына шаққандағы жермен қамтамасыз етілу көрсеткіші бойынша әлемде 3-орын алады.

Қазақстан Республикасының жалпы жер алаңы 1-кестеде берілген.

1-кесте. Қазақстан Республикасының жалпы жер көлемі, 2020 ж

1-кестенің деректеріне сәйкес Қазақстанның жалпы ауданы 272490, 2 мың гектарды құрайды, оның құрамына 17 облыстың және республикалық маңызы бар 3 қаланың алаңы есепке алынған, бұл Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент сияқты қалалар.

ҚР Жер кодексіне сәйкес елдің жер қоры 7 санаттағы жерлерден тұрады, оларға мыналар жатады:

* ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер;

* өнеркәсіп жерлері;

* Көлік және байланыс жерлері, ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жерлер;

* елді мекендердің жерлері;

* ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;

* қор жерлері;

* су және орман қорларының жерлері.

Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрамы мен құрылымы 2-кестеде келтірілген.

2-кесте. Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрамы мен құрылымы

2-кестеден көріп отырғанымыздай, соңғы 3 жылда Қазақстанда жер қорының құрамы бірқатар өзгерістерге ұшырады, мәселен 2020 жылы жалпы ауыл шаруашылығы алаңы 2018 жылмен салыстырғанда 1286, 8 мың гектарға ұлғайды, оның ең көп үлес салмағы ҚР жер алаңының жалпы көлемінде 40, 1 құрады %.

Ауыл шаруашылығы алқаптары елдің ішкі азық-түлікпен қамтамасыз етілуіне байланысты құнарлылық сапасы мен аудан көлеміне байланысты жерлердің ерекше санаты болып табылады. 2020 жылы Қазақстанның ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы ауданы 221387, 8 мың гектарды құрады, оның ішінде егістік алқабы 25813, 3 мың гектарды, жайылым алаңы 186156, 1 мың гектарды, шабындық алаңы 5134, 8 мың гектарды құрады.

Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрылымы 1-суретте көрсетілген. 1-суреттен көріп отырғанымыздай, есепті кезеңдерде Қазақстанның жер ресурстарының құрылымында аздаған өзгерістер болды, мәселен 2020 жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 0, 4% - ға ұлғайды және елдің жер қорының жалпы алаңында 40, 1% - ды құрады, елді мекендердің жерлері, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері 0, 1% - ға ұлғайды, су қорының жерлері 3% - ға ұлғайды, өнеркәсіп, көлік және байланыс жерлері және өзге де ауыл шаруашылығы емес маңызы бар жерлер 0, 2% - ға қысқарды.

1-сурет. Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрылымы

«Жер заңнамасының жекелеген нормаларын қолдануға мораторий енгізу туралы» ҚР Президентінің 06. 05. 2016 ж. № 248 Жарлығына сәйкес 2020 жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді сату жүзеге асырылмады. Мәселен, Қазақстан жерлері алаңының жалпы көлемінде 2020 жылы ең аз үлес салмағы өнеркәсіп, көлік, байланыс және өзге де ауыл шаруашылығы емес маңызы бар жерлер алаңын құрайды - 0, 9 %, 2018 жылмен салыстырғанда осы санаттағы жерлер алаңы 632, 6 мың гектарға қысқарды.

Жүргізілген талдау негізінде Қазақстанда жер құқықтық қатынастарын іске асыру нәтижесінде елдің жер ресурстарының жалпы құрамын қайта бөлу жүзеге асырылды деген қорытынды жасалады. Қазақстан Республикасының жер қорын пайдалану көрсеткіштері 3-кестеде келтірілген.

3-кесте. Қазақстан Республикасының жер қорын пайдалану көрсеткіштері

3-кестеге сәйкес, 2020 жылы Қазақстанда пайдаланылатын жердің жалпы көлемі 262508, 2 мың гектарды құрады, оның ауданы 2018 жылмен салыстырғанда 582, 4 мың гектарға ұлғайды. Пайдаланылатын алаңның ұлғаюы Ресейдің Қарағанды және Ақтөбе облыстарында жалға алған жер алаңының ішінара қайтарылуына байланысты. Мәселен, 2020 жылы Ресей Байқоңыр ғарыш айлағы мен әскери полигондар пайдаланатын жер алаңын қоспағанда, басқа мемлекеттер пайдаланатын жер алаңдары қысқарды.

Елдің жер ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалануды қамтамасыз ету - мемлекеттің алдында тұрған басым міндеттердің бірі, ал жер ресурстарын пайдалану жөніндегі жалпы талаптарды сақтау-жер пайдаланушылардың өздері тікелей қоятын міндет.

Мемлекеттік қолдау шаралары, жер қатынастары субъектілерінің құқықтарын қорғау Қазақстанның жер ресурстарын тиімді және ұтымды пайдалану талаптарын қамтамасыз ету және іске асыру құралы болып табылады.

Бүгінгі таңда мемлекет шешуі қажет басым және маңызды міндеттердің бірі - Қазақстан Республикасының жер ресурстарын тиімді пайдалану мен басқаруды арттыру. Бұл, ең алдымен, мемлекеттік органдармен, сондай-ақ жер пайдаланушылар мен құқық иеленушілердің Қазақстан Республикасы Жер заңнамасының нормаларын қатаң және мүлтіксіз сақтауына байланысты.

Табиғи байлықты, атап айтқанда жер ресурстарын басқару тиімділігін арттыру үшін мемлекет деңгейінде елдің жер ресурстарын басқару тиімділігін арттыру жөнінде іске асырылып жатқан мемлекеттік шаралардың тиімділігіне кешенді диагностика жүргізу қажет.

Біздің ойымызша, Қазақстанның жер ресурстарын басқару тиімділігін арттыру бойынша қажетті мемлекеттік шаралардың бірі жерді ұтымды пайдалану үшін қажетті жағдайлар жасау, ауыл шаруашылығы өнімдерінің отандық өндірісін тұрақты қолдау және көлемін ұлғайту болып табылады. Осы мемлекеттік шаралардың арқасында ішкі нарықты қажетті азық-түлік тауарларымен толықтыру мәселелері шешілуде, аграрлық бизнесті қарқынды дамыта отырып, еңбек нарығында жаңа жұмыс орындары құрылатын болады.

Айта кету керек, ауылшаруашылық алқаптары, атап айтқанда егістік жерлер кез-келген елдің жер қорының құрамындағы маңызды және ерекше санат болып табылады, осыған байланысты мемлекет алдында ауылшаруашылық алқаптарын қатаң бақылау және ұтымды пайдалану мәселесі өткір тұр, нәтижесінде мемлекет деңгейінде ауылшаруашылық жерлерінің сапалық және сандық құрамына үнемі мониторинг жүргізу қажет, заманауи тиімді технологияларды қолдану және тиімді агротехнологиялық шараларды жүргізу арқылы оның сапалық құрамын жүйелі түрде жақсарту.

Ауыл шаруашылығы алқаптарында ресурс үнемдеуші технологияларды тиімді енгізу бойынша ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге мемлекеттік қолдау көрсетудің маңызы зор. Елдің экономикалық дамуын жақсарту және ауыл шаруашылығы өнімінің отандық өндірісін ұлғайту үшін мемлекеттік деңгейде жер қорының жекелеген санаттарынан жерлерді ауыл шаруашылығы айналымына тарту жөніндегі іс-шараларды іске асыру да маңызды.

Осылайша, Қазақстан елдің бәсекеге қабілеттілік деңгейін арттыру және өзін әлемдік қоғамдастықта жоғары ресурстық-шикізаттық әлеуеті бар ел ретінде, сондай-ақ елдің жер ресурстарын тиімді басқаратын мемлекет ретінде таныту үшін барлық қажетті жағдайлары бар.

1. 2. Қызылорда облысы Арал ауданы бойынша жер ресурстарының әлеуетін талдау

Арал ауданы Қызылорда облысының солтүстік-батыс бөлігінде орналасып, батысында Актөбе облысымен, солтүстік-шығысында Қарағанды облысымен, шығысында Қазалы ауданымен, оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі (2-сурет) . Өзбекстан Республикасымен шекарасының жалпы ұзындығы 172 шақырымды құрайды.

Арал ауданының территориясы облыс аумағының 24, 4 пайызын, яғни 5 554 574 га жерді құрайды. Аудандағы су қорының жері 2 155 680 гектарды құраса, ерекше қорғалатын жерлер 160 839 гектарды (Барсакелмес қорығы), орман қорының жері 574 150 гектарды алып жатыр.

Арал ауданының территориясы жартылай шөлді және шөлейтті аймаққа жатады. Табиғаты қатал, континенталды, жазда +43 градусқа дейін ыстық, қыста -39 градусқа дейін суық. Ауданның кейбір климаттық келеңсіздіктері келешекте он ерекшелігінің бірі болмақ. Мысалы, жел күші энергия көзі ретінде, сонымен бірге, күннің жарқырауы да энергияның балама көзі ретінде пайдаланылуы мүмкін. Энергияның балама көздерінің болуы, ауданның энергетикасын және инновациялық қызметін дамыту үшін алғы шарт болады.

Аудан территориясымен 240 км темір жол, Самара-Шымкент автокөлік жолы өтеді. Облыс орталығынан қашықтығы 448 шақырымды құрайды.

2-сурет. Қызылорда облысының картасы

Аудан 21 ауылдық, 2 кенттік (Сексеуіл және Жақсықылыш), 1 қалалық округтен (Арал қаласы) тұрады. Елді мекендер саны - 57. Ауылдағы халықтың саны жалпы халық санының 58, 0 пайызын құрайды. Ауданның әкімшілік орталығы - 33 277 тұрғыны бар Арал қаласы болып табылады. Арал қаласы Өңірлерді дамыту-2020 мемлекеттік бағдарламасы аясында Шағын қалалар қатарына жатқызылған.

Аудан аумағының геологиялық құрылымының ерекшелігі - жер қойнауы табиғи кен байлықтарына (ас тұзы, кварц топырағы, мұнай-газ, құрылыс материалдары), жер асты суларына бай. Ас тұзының бірегей кені бар (Арал теңізінің солтүстік жағалауы және оған жақын жатқан көл қазандықтары), жоғары сапалы шыны құмдарының ірі кен орны барланған. Одан бөлек ауданда өнеркәсіпті дамытудың негізі бола алатын, келешегі бар кен орындары да аз емес, мысалға Ақеспе титан кен орны. Геологиялық зерттеулер нәтижесінде Арал маңындағы Көкарал аумағында мұнайгаз бассейні бар екендігі анықталған.

Әлемдік нарықтағы қиындықтарды ескере отырып, Арал ауданында бірінші кезекте әлеуметтік және экономикалық тиімді, өнімді жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететін жобалар іске асырылатын болады. Әлеуметтік тұрақтылық, экономикалық өсім және іскерлік белсенділікті арттыру - алдағы 5 жылдықтағы ауданның басты даму бағыттары болмақ. Олар жаңа экономикалық саясатқа, яғни «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Елбасының Қазақстан халқына арнаған Жолдауына, «Нұрлы Жол» және «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын, іске асырудың 5 институционалдық реформасына сай келеді.

3-кесте. Арал ауданы бойынша ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы бөлінуі, гектар

Қазіргі таңда Арал ауданы аумағында барлық шаруа қожалықтарының саны -527, мемлекеттік емес ауыл шаруашылық ұйымдары -12, мемлекеттік ауыл шаруашылық ұйымдары -2, ал ауыл шаруашылық айналымына тартылған ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы алаңы -621983, 0 гектар, оның ішінде суармалы егістіктер-34, 0 гектар, тыңайған жерлер -146, 0 гектар, шабындықтар -7271, 0 гектар, жайылымдықтар -465663, 0 гектар, оның суландырылғаны -302381 гектар бар.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс