Шетелдік инвестиция нысандарының классификациясы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

Экономика, ақпараттық технологиялар және кәсіби білім беру институты
Экономика және аудит жоғары мектебі

Қорғауға жіберілді
Жоғары мектеп жетекшісі
__________ ___________________
қолы тегі, аты-жөні
____ _______________ 20____ ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Аралас зерттеу
жұмыс түрі

Тақырыбы: Шетел кәсіпорындарының қызметін ұйымдастыру және жетілдіру (Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясы ЖШС мысалы негізінде)
білім беру бағдарламасы бойынша: 5В050600 - Экономика
шифры атауы

Білім алушы: БЭК-41 тобының студенті
Айғалиева Айфара Байжанқызы

Жетекші: Экономика және аудит жоғары
мектебінің аға оқытушысы, э.ғ.м.,
Нурсапина Канбиби Утешовна

Орал, 2021
Мазмұны

Кіріспе
1 ТАРАУ. ШЕТЕЛ КӘСІПОРЫНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Қазақстан нарығындағы шетелдік компаниялардың рөлі
0.2 Химиялық машина жасау компаниясының мәні және құқықтық негіздері
2 ТАРАУ. ШЕТЕЛ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ (ҚЫТАЙ ҰЛТТЫҚ ХИМИЯЛЫҚ МАШИНА ЖАСАУ КОМПАНИЯСЫ ЖШС МЫСАЛЫ НЕГІЗІНДЕ)
2.1 Сhinа Nаtiоnаl Сhеmiсаl Еnginееring соmраny кәсіпорынының ұйымдастырушылық-құқықтық сипаттамасы
2.2 ЖШС Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясының экономикалық қызметін талдау
3 ТАРАУ. ШЕТЕЛ КӘСІПОРЫНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Сhinа Nаtiоnаl Сhеmiсаl Еnginееring соmраny ЖШС Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясының экономикалық қызметін жетілдіру жолдары
3.2. Сhinа Nаtiоnаl Сhеmiсаl Еnginееring соmраny ЖШС Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясының тактикалық (стратегиялық) жоспарын жетілдіру

Кіріспе
Қазақстандағы қазіргі заманғы нарықтық экономика, халықаралық интеграциялық процестер, сондай-ақ әлемдегі қарқынды ғылыми-техникалық прогресс экономикалық қатынастарға қатысушылардың қызметіне, әсіресе әлемдік нарықта республика экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік беретін инвестициялық қызметті талап етеді.
Республиканы қазіргі заманғы жағдайларда дамытудың стратегиялық міндеттері бұрын өндірілетін және алғаш рет жасалатын тауарларды өткізу нарықтарын кеңейтуді, сондай-ақ оның табиғи ресурстар мен минералдық-шикізат ресурстары қорлары, мұнай-газ секторын тиімді дамыту сияқты артықшылықтарын пайдалану қажеттілігін айқындап береді.
Жаһандану және халықаралық интеграция жағдайында кез-келген елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының сәттілігі көбінесе ұлттық және шетелдік инвестицияларды пайдалану тиімділігі мен жұмысына байланысты. Қазақстан үшін инвестициялар - бұл экономикалық өсу көздерінің бірі ғана емес, сондай-ақ әлемдік экономикаға кіру үшін өзіндік алғышарт. Тікелей шетелдік инвестициялар елдің бүкіл инвестициялық блогының маңызды құрамдас бөлігі бола отырып, өзіндік сипаттамаларға ие. Айта кету керек, тікелей шетелдік инвестициялар үлкен нәтиже береді, өйткені бірлескен жобаның шетелдік серіктесі Инвестициялық қаражаттың барынша жоғары қайтарымына тікелей мүдделі, өндірісті кеңейтуге, оның тиімділігін арттыруға, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін өндірістік аппаратты жаңартуға ұмтылады.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы шетелдік компаниялардың қызметін талдау және ұйымдастырылуын жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады. Зерттеу нысаны - Қытай Ұлттық химиялық машина жасау жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (Сhinа Nаtiоnаl Сhеmiсаl Еnginееring Со., Ltd) шетелдік компаниясы болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
* Қазақстан Республикасындағы шетелдік компаниялардың инвестициялық қызметінің құқықтық негіздерін зерделеу;
* Қазақстан Республикасына тікелей шетелдік инвестицияларды салудың қазіргі заманғы үрдістері мен даму перспективаларын талдау;
* СNСЕС компаниясының Қазақстандағы қызметіне талдау жасау;
* компанияның экономика және логистика бөлімінің қызметін зерделеу;
* кәсіпорынның кадрлық саясатын талдау;
* СNСЕС компаниясының қызметін жетілдіру жолдарын анықтау;
* компанияның экологиялық менеджментінің бағыттарын анықтау;
* инвестициялық тәуекелдерді азайту жолдарын анықтау.
Елбасының әр жолдауында білім және жаңа технологиялар трансферті үшін шетелдік инвестицияларды тартуды толығымен пайдалану және шетелдік компаниялармен бірлесіп, инвестициялық жобалау және инжинирингтік орталықтар ашу қажеттігі атап көрсетіледі.
Зерттеудің әдіснамалық негізі шетелдік инвестициялардың тиімділігі мәселелерін зерттеу саласындағы отандық және шетелдік теориялық ғалымдар мен практик-экономистердің ғылыми еңбектері, сондай-ақ шетелдік компаниялардың инвестициялық қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілері болды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жалпы шетелдік компаниялардың Қазақстан нарығындағы рөлі, теориялық және құқықтық негіздері аталған жұмыстың бірінші бөлімінде талданып, көрсетіледі. Жұмыстың екінші бөлімінде Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясының ұйымдастырушылық-құқықтық сипаттамасы мен экономикалық қызметіне талдау жасалады. Атап айтқанда: түскен табыс көлемі, жалпы табыс, кезең шығындары, негізгі және негізгі емес қызметтен түскен табыстар, таза табыс көлемі, жұмысшылар саны және т.б. көрсеткіштер талданып қарастырылған. Сонымен қатар үшінші тарауда шетел кәсіпорындарының даму мәселелері мен перспективалары және қызметін жетілдіру жолдары көрсетіледі.

1 ТАРАУ. ШЕТЕЛ КӘСІПОРЫНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ

2.1 Қазақстан нарығындағы шетелдік компаниялардың рөлі
Инвестициялардың рөлі кез-келген елдің экономикасы үшін өте маңызды, алайда ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігі өсуінің қажетті шарты шетелдік инвестицияларды тарту болып табылады.
Шетелдік инвестициялар жаңа технологиялар мен басқарудың заманауи әдістерін әкеледі, сонымен қатар елдің экономикасын қалпына келтіруде орасан зор рөл атқара алатын ішкі инвестициялардың дамуына ықпал етеді.
Шетелдік инвестицияларды тартудың экономикалық мәні, онымен бірге ұлттық экономикаға жаңа технологиялар, өндірісті және бизнесті ұйымдастырудың формалары интеграцияланады, олар ұлттық кәсіпкерліктің мүмкіндіктерімен салыстырғанда түбегейлі өзгеше және едәуір экономикалық эффект береді.
Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мақсаттары:
* қосымша пайда алу;
* шетелдік субъектілерге бақылау жүргізу;
* шығындарды үнемдеу (көлік шығындары, салық төлемдері, әсіресе оффшорлық және арнайы экономикалық аймақтардағы кәсіпорындарды құру немесе тіркеу кезінде; қоршаған ортаны қорғауға шығындарды азайту).
Қазақстан Республиканың саясаткерлері мен экономисттерінің пікірінше, шетелдік капиталдың қатысуымен төмендегідей міндеттерді шешуге болады:
* экспорттық әлеуеттің тиімділігін арттыру, оның шикізаттық бағыттылығын еңсеру және импортты алмастыратын өндірістерді дамыту;
* елдің экспорттық экспансиясын күшейту және оның сыртқы нарықтардағы позицияларын нығайту;
* жаңа техника мен технологиялардың, өнімді басқару және өткізу әдістерінің көмегімен өндірістің ғылыми-техникалық деңгейін арттыру;
* мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдерді ұлғайту;
* артта қалған және күйзеліске ұшыраған аудандардың дамуына жәрдемдесу және ұлттық экономикада жаңа жұмыс орындарын құру;
* кадрларды оқыту және қайта даярлау арқылы қазіргі заманғы өндірістік және басқарушылық тәжірибені пайдалану;
* Қазақстанның экономикалық дербестігіне қол жеткізу [3].
Кез-келген елдің экономикасына инвестициялар өте маңызды рөл атқарады, өйткені оларсыз кез-келген экономикалық немесе әлеуметтік мәселелерді, сондай-ақ мемлекеттік қауіпсіздікке қатысты мәселелерді шешу мүмкін емес.
Инвестициялық қызмет - бұл елдің экономикалық дамуының қозғаушы факторларының бірі. Экономикаға инвестицияларды тарту бірінші кезектегі міндет болып табылады, өйткені олар экономикалық өсуге, технологиялардың жаңаруына және қызметкердің кәсіби қасиеттерін арттыруға ықпал етеді.
Инвестициялар әрдайым болашақ үшін жұмыс жасайтынын және олар адам қызметінің кез-келген саласында жоспарланған оң нәтижеге қол жеткізуге бағытталғанын болуы қажет.
Қазақстан Республикасы үшін шетелдік қаржы тартудың ең қолайлысы ол тікелей инвестициялар болып табылады. Жаһанданудың артуы жағдайында соңғы зерттеулердің тенденцияларын ескере отырып, экспорттық платформадағы шетелдік тікелей инвестициялар инвестицияның жеке, бірақ дамыған және интеграцияланған нысаны ретінде қарастырылады. Сондықтан жақсы көрсеткіштерге жету үшін шетелдік кәсіпорындарға жұмысын тиімді атқаруға ыңғайлы орта қалыптастыру керек [4].
Шетелдік инвестицияның сипаттамаларын неғұрлым толық ашып көрсету үшін олардың жіктемелерін қарастырамыз. Халықаралық және отандық тәжірибедегі шетелдік инвестициялар 1-кестеде келтірілген ең көп таралған белгілер бойынша жіктеледі.

1-кесте. Шетелдік инвестиция нысандарының классификациясы
Белгілері
Атауы
Сипаттамасы
Шетел капиталына меншік формасы бойынша
Мемлекеттік
Мемлекеттік органдардың тапсырысы бойынша салынған қаржы

Жеке
Мемлекеттен тыс орналасқан жеке құрылымдардың халықаралық инвестициялары;

Аралас
Жеке және мемлекеттік капиталдың қатысуымен инвестициялар
Инвестицияланған қаржыландыру бөлігі ретінде активтер нысаны бойынша
Нақты
Басқа елдерден құрал-жабдық сатып алуға байланысты ұзақ мерзімді жобаларға қаражат салу;

Материалдық емес
Лицензиялар, құқықтар және басқа да материалдық емес активтерді сатып алу

Қаржылық
Акцияларға, бағалы қағаздарға және т. б. салынған инвестициялар
Шетелдік инвестицияларды қолдану тәсілі бойынша
Несиелік

Қаржылық ресурстар пайыз негізінде табыс алу үшін несие негізінде беріледі;

Кәсіпкерлік
Қаржы ресурстары пайдадан дивиденд алуға шетелдік инвестиция ретінде бағытталады.
Капиталды инвестициялау объектілерінің мәні бойынша
Тікелей
Қаржыландыруды мақсатты орналастыруды және инвестордың жобаны жүйелі бақылауын қамтамасыз ететін шетелдік инвестицияның ең танымал түрі;

Портфельді
Дивидендтер алу мақсатында акциялардың бір бөлігін сатып алу кезіндегі шетелдік инвестициялардың түрі;

Басқалар
Шетелдік сипаттағы инвестициялардың кең тізбесін қамтиды, оның ішінде банктік шоттарға қаржы орналастыру, несие беру және т. б.
Ескертпе: Аманбаев Ү.А; Ниязбекова Р.Қ Кәсіпорын экономикасы оқулықтарынан алынды.

1-сурет. Қазақстан Республикасындағы шетел инвестицияларының формалары

2019 жылы Қазақстан Республикасында шетелдік заңды тұлғалардың саны бір жылда 8,9% - ға артып, 25,4 мыңға жетті (2-сурет). Ал жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың үлесі 58,8% - ды, яғни 14,9 мыңды құрады. Солардың ішінде әдеттегіше шағын шетелдік кәсіпорындар белсенділік танытуда: олардың үлесі тіркелгендердің жалпы санының 98,1%-ын және жұмыс істеп тұрған шетелдік заңды тұлғалардың 97,1% - ын құрайды [6].

2-сурет. Қазақстан Республикасы аумағындағы шетелдік заңды тұлғалар саны
2019 жылдың нәтижесі бойынша салалар бөлінісінде жұмыс істеп тұрған шетелдік кәсіпорындардың ең көп үлесі көтерме және бөлшек саудаға тиесілі - 45% (6,7 мың), бұл бір жыл бұрынғы көрсеткіштен 0,2 мыңға төмен. Екінші орында құрылыс - 10,4%, немесе 1,5 мың, бұл 2018 жылдың алғашқы айымен салыстырғанда 0,2 мыңға көп. Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет саласы үшінші орында - 1 мың, үлес салмағы - 6,8%. 2019 жылғы қаңтар айының соңында бірлескен меншік формасындағы шетелдік заңды тұлғалардың, филиалдар мен өкілдіктердің саны 12,3 мыңға жетті, оның 7 мыңы жұмыс істеп тұр [6].
Шетелдік компаниялардың арасында ресейлік компаниялардың филиалдары саны 5 мыңға жуық, олардың ішінде жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың үлесі - 61,8%. Екінші орында Түркия: 911 компания, жұмыс істеп тұрғандар үлесі - 45,4%. Көшбасшылардың үштігіне Қытай да кірді: 800 кәсіпорын, жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалар үлесі - 56%. Сонымен қатар, шетелдік кәсіпорындар арасында жұмыс істеп тұрған филиалдар мен өкілдіктердің ең көп үлесі Нидерландыға тиесілі, тіркелген 276 заңды тұлғаның 86,2%- ы жұмыс істеп тұр. (2-кесте)

2-кесте. Қазақстан Республикасында тіркелген көшбасшы шетелдік кәсіпорындар
Ел атауы
ҚР-да тіркелген кәсіпорындарының саны
Жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалар үлесі, %
Ресей
4996
61,8
Түркия
911
45,4
Қытай
800
56
Нидерланды
276
86,2
Ескертпе. httрs:stаt.gоv.kz мәліметіне сүйене отырып, автор арқылы құрастырылған.

ҚР-да жұмыс істеп тұрған шетелдік компаниялар санының өсуімен қатар ел экономикасында тікелей шетелдік инвестиция көлемінің артуы да тіркеледі. 2018 жылдың қаңтар - қыркүйек айларында тікелей шетелдік инвестиция көлемі 17,3 млрд долларды құрап, өткен жылдың ұқсас кезеңінен 8,4%-ға артық нәтиже көрсетті. Ірі инвестор-елдер қатарына Нидерланды (4,7 млрд доллар), АҚШ (3,9 млрд доллар), Ресей (1,2 млрд доллар), Қытай (1,2 млрд доллар) және Корея Республикасы (0,3 млрд доллар) кіреді [6].
Жалпы, Қазақстанда металлургия, мұнай мен газды қайта өңдеу, химия өнеркәсібі, машина жасау, энергетика, көлік, құрылыс материалдары өндірісі және агроөнеркәсіптік кешен саласында жалпы құны 27,6 млрд. болатын 55 қазақстандық-қытайлық жоба жүзеге асырылуда. Оның 27-сі ауыр өнеркәсіпке, 20-сы энергетикаға, біреуі қаржы саласында, ал жетеуі агроөнеркәсіптік кешенде.
Ішкі жинақтардың Шетелдік инвестициялары негізінде экономикалық өсуді көздейтін Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму Стратегиясының басты ұзақ мерзімді басымдықтарының бірін дәйектілікпен жүзеге асыру, ең алдымен, ішкі даму факторларына байланысты, олардың негізгілері бұрынғысынша ішкі жинақтардың тапшылығы және экономиканың нақты секторына капитал салымдарының төмен көлемі болып қалуда. Осы факторлардың барлығы бүгінде біздің мемлекетіміздің экономикасына шетелдік инвестицияларды тарту қажеттілігіне әсер етеді.
Шетелдік инвестициялар ағынын ынталандыру және олардың пайдаланылуына қаржылық бақылау жасау үшін, шетелдік инвестицияларды басқарудың ұйымдық құрылымын, осы құрылым мамандары пайдаланатын құқықтық, экономикалық құралдардың кең ауқымын қамтитын сыртқы көмекті тарту үдерісін мемлекеттік реттеу механизмінің қызметін жетілдіру; тәуекелдіктерді сақтандыру және қайта сақтандыру жүйесін жетілдіру; шетелдік инвесторларды сапалы, әрі уақытылы ақпараттық қамсыздандыруды ретке келтіру, сондай-ақ бірқатар басқа іс-шараларды орындау қажет, бірақ ең бастысы - Қазақстан Республикасының инвестициялық саясаты икемді, іс жүзінде пайда беретін, сонымен қатар орын алып жатқан ішкі және сыртқы экономикалық нақты жағдайларға сай болуы тиіс.
Шетелдік инвестиция дегеніміз - бұл кәсіпорындарға салынған ақша ғана емес, ең алдымен жаңа, жоғары технологиялар, қазіргі заманғы менеджмент пен ұйымдастырушылық модельдердің Қазақстан кәсіпорындарына таралуы; Қазақстан экономикасындағы жұмыс этикасын жақсарту мүмкіндігі; қазіргі заманғы басқару әдістерін беру және Қазақстан экономикасының экономикалық әлеуетінің тікелей өсуі.
Қазақстан экономикасы үшін шетел капитал салымдары, оларға бәсекелік әлемдік экономикаға интегралдануына көмектеседі.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, "шетелдік инвестициялар" ұғымының нақты анықтамасы тек ішкі мемлекеттік реттеу үшін ғана емес, сонымен бірге Қазақстанның шетелдік инвестициялар жөніндегі халықаралық конвенцияларға қатысуы үшін де өте маңызды екенін атап өткен жөн.
Бұл ұлттық заңнаманы жетілдіруге сонымен қатар, Қазақстан Республикасының шетелдік инвестицияларды халықаралық-құқықтық реттеудің қолданыстағы тетіктеріне интеграциялану процесіне қатысуға әсер етеді.
1.2 Химиялық машина жасау компаниясының мәні және құқықтық негіздері

Осы Заң аясында Қазақстан Республикасының өңдеуші өнеркәсібінің жоғары технологиялы салалары арасында химия өнеркәсібі өнімдерінің өндірісі (өңдеуші өнеркәсіптің жалпы көлемінің 3,7 %) және негізгі фармацевтикалық өнімдердің өндірісі (2 %) басым. Орташа технологиялы салалар ішінде ең жоғары үлес салмақты металлургия өнеркәсібі (барлық өңдеуші өнеркәсіп көлемінің 44,7 %-ы) және өзге де металлдан басқа минералдық өнімдер өндірісі (5,8 %) алады. Төмен технологиялы салалар арасында тамақ өнімдері өндірісін (өңдеуші өнеркәсіптің жалпы көлемінің 14,9 %-ы), кокс және мұнай өңдеу өнімдері өндірісін (8,4 %) және сусындар өндірісін (3,3 %) атап өткен жөн [11].
Төмен технологиялы өндіріс Қазақстанның 9 өңірінде басым, 7 өңірде орташа технологиялы өндірістің үстемдігі байқалады. Технологиялық күрделілігі жоғары өнімдер басым өңірлерге Жамбыл (43,5 %), Маңғыстау (18,6%), Алматы (26,7 %) және Қостанай (26,3 %) облыстары (3-сурет) жатады.

Сурет 3. Химия өнеркәсібінің өндіріс динамикасы

Химия өнеркәсібі ғылыми-техникалық прогресс өнімдерін адам қызметінің барлық салаларына тез енгізуді қамтамасыз ететін жетекші салалардың бірі болып табылады.
Химия өнеркәсібі 2020-2025 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық дамуының мемлекеттік бағдарламасына оның әртараптандырылуын және бәсекеге қабілеттіліктің өсуін қамтамасыз ететін экономиканың басым салаларының бірі ретінде енгізілген.
Бірегей тәуекелдерді анықтайтын химиялық кәсіпорындардың салалық ерекшелігінің негізгі өлшемдеріне жоғары энергия сыйымдылығы мен судың қарқындылығы жатады (бұл, ең алдымен, химиялық зауыттардың орналасуына және қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз етуге қойылатын талаптарға әсер етеді), жоғары капитал сыйымдылығы және шикізатқа тәуелділікті (бұл тікелей сыртқы ортаға тәуелділік тәуекелдерін едәуір арттырады), сондай-ақ экологиялық мәселелерді (экологиялық тәуекел тұрақты негізде барлық химиялық кәсіпорындардың маңызды қатерлер тізіміне енгізілген) жатқызамыз.
Қазақстан минералды және көмірсутекті шикізаттың орасан зор қорына ие және бұл көрсеткішке әлемнің жетекші 15 елінің қатарына кіреді. Осыған сәйкес, химия өнеркәсібінің өсу мүмкіндігі зор.
Өндіріс көлемінің өсуін физикалық тұрғыдан: цемент қоспалары 27%, көмірқышқыл газы 16%, жуғыш заттар 13%, полимерлерге негізделген лактар мен материалдар 10% көрсетеді (4-сурет).

Сурет 4. Химиялық өнімдердің кейбір түрлерінің өндіріс көлемдерін салыстыру

Қазақстан Республикасының Статистика комитеті мен мемлекеттік кірістер комитетінің жедел деректері бойынша 2018 жылдың 12 айында химиялық өнімдер экспорты 2017 жылмен салыстырғанда 11% төмендеді .
Ең үлкен өсімді гербицидтер экспорты көрсетті, олардың өсімі құндық мәнде 3,3 есе болды.
Химиялық өнімдер біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. 275 млн тоннадан астам табиғи шикізат химия өнімдеріне өңделеді. Қазіргі уақытта барлық өнеркәсіптік тауарлардың 96% - дан астамы химия өнеркәсібінде материал ретінде немесе қайта өңдеу процесінде тікелей қолданылады. Соңғы 150 жыл ішінде пластмассалар ең көп қолданылды. Мұның бәрі мұнай-химия өнеркәсібінің қарқынды өсуіне әкелді [12].
Химиялық машина жасау - бұл бүкіл халық шаруашылығында ғылыми-техникалық революцияның дамуын қамтамасыз ететін және өте күрделі құрылымға ие ауыр машина жасау саласы. Химиялық машина жасаудың құрылымы оны басқа салалармен, соның ішінде мұнай-химия, ауылшаруашылық, целлюлоза және қағаз, ғарыш, микробиологиялық, медициналық, газ, фармацевтика салаларымен және басқалармен байланыстыруды білдіреді. Осы салаларға арналған сапалы жабдықтарды өндіруге және химиялық машина жасауға бағытталған.
Химиялық машина жасау-бұл экономиканың базалық салаларының (отын-энергетика, химия-орман, агроөнеркәсіптік өндіріс) жұмысын қамтамасыз ететін машина жасау саласы. Қазіргі уақытта бұл сала ең дамып келе жатқан сала болып табылады және ауыр машина жасау құрамына кіреді.
Химиялық және мұнай машина жасау өндірісі жалпы машина жасау өндірісінің 75%-90%н құрайды. Бұл салада 100-ге жуық кәсіпорын бар, олардың алтауы ғана мемлекеттік болып табылады, ал қалғандары акционерлік қоғам болып табылады.
Қазақстанда химиялық машина жасау өнеркәсібі саласында тіркелген 486 компанияның 2019 жылдың қараша айының көрсеткіштері бойынша
269-ы қазіргі таңда белсенді (5-сурет).

5-сурет. 2019 жылы Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша химиялық машина жасау өнеркәсібі өнімін шығару құрылымы (%-бен)

Қазіргі уақытта химиялық машина жасаудағы жаңа кәсіпорындардың өсуі маңызды емес, өйткені жетекші позициялар өндірістік процесті қамтамасыз ететін жоғарыда аталған көшбасшыларға мықтап бекітілген. Олардың бөлімшелерінің бірігуі және қайта құрылуы орын алады, алайда соңғы жылдары жалпы көрініс өзгермейді.
Қазақстанда химия өнеркәсібін дамытудың негізгі кедергілерінің бірі жабдықтың тозуы және оның ескіруі болып табылады, бұл өндіріс тиімділігінің, еңбек өнімділігінің, күрделі шығындардың өсуіне және кәсіпорындардың рентабельділігінің төмендеуіне алып келеді.
ҚР химия өндірісі құрылыс саласында, автомобиль жасау саласында, сондай-ақ тұрмыстық және ауыл шаруашылығы химиясы нарықтарында пайдалануға болатын химиялық өнімнің көлемі мен ассортиментін енді ғана кеңейте бастады.
Шетелдік инвестицияларды тарту және тиімді пайдалану жүргізіліп жатқан мемлекеттік инвестициялық саясатқа тікелей байланысты, оның негізгі бағыттары қазіргі кезеңде экономиканы тұрақтандыру және өсіру, оның әлеуметтік бағдарын күшейту, инвестициялық ахуалды жетілдіру және т. б. мақсаттарда инвестициялардың тиімділігін арттыру болып табылады.
1 ТАРАУ. ШЕТЕЛ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ (ҚЫТАЙ ҰЛТТЫҚ ХИМИЯЛЫҚ МАШИНА ЖАСАУ КОМПАНИЯСЫ ЖШС МЫСАЛЫ НЕГІЗІНДЕ)
2.1 Сhinа Nаtiоnаl Сhеmiсаl Еnginееring соmраny кәсіпорынының ұйымдастырушылық-құқықтық сипаттамасы

Қытай Ұлттық химиялық машина жасау компаниясы, әрі қарай СNСЕС ЖШС - бұл толық біліктілігі, жан-жақты қамтитын функциялары және интеграцияланған бизнес-желілері бар, Қытай өнеркәсіп саласындағы көшбасшы инжинирингтік компания
(3-кесте).

3-кесте. Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясының Атырау қалалық филилалы туралы жалпы мәлімет
БСН
160541017158
Басшысы
ВАН ЦЗИГАН
Тіркелген күні
20-05-2016
Қызмет түрі
1, 2 санаттардағы стационарлық сауда объектілерін қоспағанда, тұрғын емес ғимараттар салу
Заңды мекенжайы
Атырау облысы, Атырау қаласы, Сәтбаев к-сі, 34А
Кәсіпорынның көлемі
ірі кәсіпорын
ҚҚС төлеуші
Иә (01-10-2016 бастап)
Негізгі салалары:

* Мердігерлік құрылыс жобалары, инфрақұрылымдық жобалар және шетелдік жобалар
* Химия, мұнай, фармацевтика, энергетика және көмір өнеркәсібіндегі жобаларға келісім-шарттар жасасу.
* Инженерлік консалтинг, зерттеу, жобалау, құрылыс, жобаларды басқару және қызметтер
* Қатты қалдықтарды өңдеу
* Технологиялық зерттеулер мен әзірлемелер, сондай-ақ жетістіктерді ілгерілету
* Толық құбырлар, желілер мен жабдықтарды өндіру және орнату.
* Импорттық-экспорттық бизнес, жылжымайтын мүлікті дамыту және пайдалану
Ескертпе. Қытай Ұлттық химиялық машина жасау компаниясының ресми сайты: httрs:сnсес.соm.сn мәліметіне сүйене отырып, автор арқылы құрастырылған.

Қытай Ұлттық химиялық машина жасау компаниясы 2018 жылдың қорытындысы бойынша дүниежүзілік бас мердігерлер арасында 42-орында, ал халықаралық жобалардан түскен табыстар бойынша 92-орынға ие.
Қытай Ұлттық химиялық машина жасау компаниясы химиялық, мұнай-химия және медициналық жобаларды жобалаумен айналысады, сонымен қатар бас мердігер ретінде жұмыс істейді. Химия, мұнай-химия, құрылыс индустриялары, қоршаған ортаны қорғау, электротехника, жабдықтар, болат, құбырлар, жол және энергетика жұмыстарында ЕРС (тапсырыс берушілер мен мердігерлер арасында техниканы, жабдықтар мен материалдарды жобалауға, сатып алуға, сондай-ақ құрылыс және монтаждау бойынша барлық жұмыстарды орындауға жасалатын шарттар) келісімшарты бойынша жұмыстар мен жабдықтауды жүзеге асырады.
СNСЕС 1995 жылдан бастап ЕNR (Американдық инженерлік жаңалықтар туралы жазба) тізіміне енгізілді, сонымен қатар Қытай сәулет өнері журналының бағалауы бойынша 2007 жылы 60 ең мықты мердігерлер арасында 12-ші орынға ие болды.
СNСЕС-дің Қазақстандық филиалына 189 инженерлік технология, 106 патент және 58 техникалық ноу-хау, сонымен қатар өнеркәсіптік дамыған жаңартылатын энергия технологиялары, мұнайға арналған метанол, күн энергиясына арналған кремний материалы Қытай мемлекетінің провинциялық департаменті берген.
Соңғы 50 жыл ішінде СNСЕС химия өнеркәсібі, мұнай өңдеу, электр станциясы, азаматтық құрылыс, коммуналдық шаруашылық, су тазарту, қоршаған орта, фармацевтика, тоқыма және т.б. саласындағы көптеген жобаларды жүзеге асырды [15].
СNСЕС-дің Қазақстандық филиалы жоғары білікті қызметкерлерден құралған, соның ішінде Қытай инженерлік академиясының 1 мүшесі, 1 ұлттық барлау шебері, үкіметтен арнайы субсидия алатын 38 сарапшы және басқарудың 22 жас техникалық сарапшысы қызмет етеді. Барлық мамандардың ішінде 85 аға инженер және 834 аға инженерлердің орынбасарлары, 7 ұлттық магистр инженерлері бар. Барлық білікті жұмысшылардың арасында 214 аға техник және 1334 техник бар (4-кесте).

4-кесте. Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясының еңбек ресурстары
Қызметкерлер
Мамандар
Жұмысшылар
Атауы
саны
Атауы
саны
Атауы
саны
Қытай инженерлік академиясы мүшесі
1
Аға инженер
85
Аға техник
214
Ұлттық барлау шебері
1
Аға инженерлердің орынбасарлары
834
Техник
1334
Сарапшы
38
Магистр инженерлері
7

Техникалық сарапшы
22

Ескертпе. Қытай Ұлттық химиялық машина жасау компаниясының ресми сайты: httрs:сnсес.соm.сn мәліметіне сүйене отырып, автор арқылы құрастырылған.

Қытай Ұлттық химиялық машина жасау компаниясы соңғы 60 жыл ішінде бүкіл әлем бойынша 70 000-нан астам зауыт салды. Құрылғаннан бері ол құрылыс жобалары үшін 1943-тен астам ұлттық, провинциялық және министрлік марапаттарға ие болды, оның ішінде Любанидегі құрылыс жобалары үшін 38 ұлттық сыйлық, жобалар үшін 19 ұлттық сыйлық және 965 провинциялық және министрлік сапа инженериясының марапаттарын ерекше атап өтуге болады.

Қытай Ұлттық химиялық машина жасау компаниясы

Партия комитетінің кеңесі,
Бас директордың кеңесі

Директорлар кеңесі және супервайзерлер кеңесі

Дамуды жоспарлау бөлімі

Кадрлар бөлімі

Қаржы активтері бөлімі

Ақпараттық технологиялар бөлімі

Операцияларды басқару бөлімі

Партия комитетінің инспекциясы

Қауіпсіздік және сапаны қадағалау бөлімі

Стратегиялық маркетингтің негізгі клиент бөлімі

Бағалау және аудит бөлімі

Тәртіптік инспекция және қадағалау бөлімі

Партиялық-бұқаралық жұмыс департаменті Кәсіпорын мәдениеті министрлігі
Партия комитеті Әкімшілік министрлігі
Заңдылықты сақтау бөлімі

6-сурет. кәсіпорынының басқару құрылымы

2.2 ЖШС Қытай ұлттық химиялық машина жасау компаниясының экономикалық қызметін талдау

Белгілі бір кәсіпорында қойылған мәселенің жай-күйін қарастыра бастағанда, бұл кәсіпорынды тұтастай сипаттау, сонымен қатар осы кәсіпорын тиесілі салаға қысқаша экономикалық шолу жасау маңызды болып табылады.
Кез келген кәсіпорынның жағдайын және даму болашағын білу үшін ең әуелі оның негізгі көрсеткіштеріне талдау жүргізу қажет. Талдау кемінде бес жылдың мәліметтеріне сүйене отырып жасалуы тиіс. Кәсіпорынның көрсеткіштеріне кешенді талдау жүргізгенде оның салалық ерекшеліктерін ескере отырып, негізгі бөлімдері бойынша бөлек - бөлек жүргізіледі.
Жалпы алғанда еңбек ресурстарының кәсіпорын үшін маңызы зор. Себебі кәсіпорынның барлық жұмыстары адам күшімен атқарылатындығы белгілі. Ал кәсіпорын басшылығы өз кезегінде жұмысшыларға атқарған жұмыстың сипаты мен санына және сапасына байланысты еңбек ақы төлеуге, сондай-ақ жұмыс орындарымен және құрал - жабдықтарымен қамтамасыз етуге міндеттенеді. Енді соларға тоқтала кетсек:

5-кесте Қытай ұлттық химиялық машина жасау ЖШС-ң еңбек ресурстары және еңбекақы төлеу қоры
№
Көрсеткіштер
2018
2019
2020
20202018 %
1
Еңбекақы қоры, млн тг
10 350
12 560
14 420
139,3
2
Қызметкерлер саны, адам
25 244
26 430
29 565
117,1
3
Орташа айлық жалақы,тг
409 998
475 218
487 739
118,9
Ескертпе. Кәсіпорынның жылдық есептеріне сүйене отырып автор арқылы құрастырылды.

5-кестеден көріп отырғандай, бұл серіктестікте жұмыс істейтін қызметкерлер мен жұмысшылар саны соңғы 3 жылда 17,1 %-ға жоғарылаған. Бұған себеп, жұмыс аясының кеңейтілуіне, өнім көлемінің артуына байланысты, кәсіпорын жұмысшылар санын көбейткен. Кәсіпорын бүгінде 29 565 адамды жұмыс көзімен қамтамасыз етіп отыр. Сонымен қатар осы себеп бойынша, жалпы жылдық еңбек ақы қорының көлемі 39,3 %-ға өсті.
Қытай ұлттық химиялық машина жасау ЖШС негізгі өнімдерін өндіру және сату динамикасы бірнеше жыл ішінде (2018-2020 жж.) төмендегі диаграммада көрсетілген. Химиялық өнімдер өндірісі мен сатылымы, жалпы алғанда, бірнеше жыл ішінде 300-400 мың тонна аралығында [17].
Өндіріс көлемі мен жалпы пайданың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.