Өндірістік бағыттағы капитал жұмсалымы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқаруды жетілдіру бағыттары (BI Almaty Projects ЖШС мәліметтері негізінде)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
6
1
КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
8
1.1
Инвестицияның мәні, мазмұны және инвестициялық қызметтің түсінігі
8
1.2
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін бағалау көрсеткіштері
13
1.3
Кәсіпорынның инвестициялық стратегияларын қалыптастыру шарттары мен қағидалары
20
2
BI ALMATY PROJECTS ЖШС-НІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ БАСҚАРУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
25
2.1
BI Almaty Projects ЖШС қызметінің технико-экономикалық көрсеткіштері
25
2.2
Кәсіпорынның қаржылық-инвестициялық қызметін талдау
32
3
КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖҮЙЕСІ
49
3.1
Инвестициялық қызметті дамытуға арналған шаралар жүйесі
49
3.2
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын жетілдіру бағыттары
57
ҚОРЫТЫНДЫ
67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
69
КІРІСПЕ
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың халыққа жолдауында айтылғандай Біз ішкі инвестициялық ресурстарды белсенді түрде дамытуымыз қажет, мұнда мемлекеттік холдингтер, даму институттар және әлеуметтік - кәсіпкерлік корпарациялары үлкен рөл атқаруы керек. Нарықтық экономиканың талаптары инвестициялық қызметті дамыта отырып, еліміздегі шығын және орта кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің қызметін дамуға бағытталады.
Дамыған елдердің тәжiрибелері көрсеткендей, инвестиция тарту елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі факторы ретінде қарас - тыры - лады. Елбасының Қазақстан халқына арнаған "Қазақстан-2030" Жол - дау - ында отандық экономикаға инвестициялық қаржы тарту арқылы маңызды стра - тегиялық мәселелерді шешуге болатындығын атап өткен.
Мемлекеттің технологиялық мүмкіндігі мен бюджеттік қаражаттардың шектеулігі, әлемдік тікелей инвестиция нарығындағы бәсекелестіктің күшеюі кезінде мемлекеттік инвестициялық саясатты тиімді қабылдау бағыттарын анықтайды. Себебі мемлекеттік саясаттың тұрақтылығы, экономикалық көрсеткіштердің қазіргі деңгейі инвестициялық жобаларды қалыптастыру мен оны іске асыруға қажетті қолайлы орта қалыптастырады. Соның бір көрінісі Қазақстандағы отандық және шетелдік шағын және орта кәсіпкерлерге тиімді экономикалық ортаның ұсынылып отырғандығын айта кетуге болады.
Мемлекеттің инвестициялық саясаты экономикадағы тепе-теңдік қалыпты сақтау үшін халық шаруашылығындағы негізгі салаларға тікелей инвестицияларды улкен көлемде тартуға ықпал етуге бағытталған. Мысалы, сол кезде басты салалар болып: ауыл шаруашылығы, өңдеу саласы, өндірістік инфрақұрылым, білім және әлеуметтік, мәдениет және туризм салаларының объектілері және Нұр-Сұлтан қаласының құрылыс нысандары қамтылды. Солардың ішінде шетелдік кәсіпорындар үшін неғұрлым тартымды секторлар өңдеу кәсіпорындары, олардың үлесі 64,3% және өндірістік инфрақұрылым, үлесі 26,6% болып табылды.
Шетел инвестицияларын отандық экономикаға тартудың негізгі стратегиялық мақсаттары ретінде келесі басты бағыттарды көрсетуге болады:
1) экономикалық тепе-теңдікті қамтамасыз ету және динамикалық дамуға қажетті қосымша инвестициялық көздермен қамтамасыз ету;
2) отандық экономикаға шетел инвесторлардың сенімділігін арттыру;
3) әлемдік экономикалық жүйеге отандық экономиканың интеграциялану үрдісін нығайту және халықаралық еңбек бөлінісіне тұрақты түрде катысып отыруы.
Шетел инвестицияларын ұлттық экономика тарту мен қолданудың бағыттары келесідей негізгі мәселелерді шешу жолдарын қамтамасыз ететін басты инвесторлар қызметіне байланысты:
- ұлттық экономиканың экспорттық қуатты тиімділігін көтеру және дамыту, оның шикізатқа тәуелділігін жеңу, елдің экспорттық экспансиясын нығайту, оның сыртқы нарықтағы басты принциптерін тұрақтандыру және ортақ жүйеге келтіру;
- импортқа тәуелділікті төмендету үшін отандық өндірісті кеңейту;
- жаңа өнім түрлері, инновациялық өндірістік әдістер негізінде өндірістің ғылыми-техникалық потенциалын күшейту;
- өндірістік және өндірістік емес қолдануға сұранысқа ия өнім шығарумен толық және аяқталған технологиялық кезеңдерді қалыптастыру;
- бюджетке салық түсімдерінің үлесін жоғарлату;
- даму деңгейі төмен және экологиялық климаты нашар аймақтарды дамытуға қолдау көрсету;
- жаңа жұмыс орындарын қалыптастыру.
Аталған мақсаттарды жүзеге асытру арқылы инвестициялық жобалардың басты бағыты мен аймақтар арасында бөлінуін, көлемі мен оны жүзеге асыру кезеңдерін қалыптастыруды қажет етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорындарының инвестициялық басқару механизмін жетілдіру бағыттарын теориялық тұрғыдан және жекелеген кәсіпорын мысалында талдау.
Инвестиция тарту жолдарын анықтау, сала қызметін дамыту бағыттарын ұсыну жұмыстың міндеті болып табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы көлік кешеніндегі кәсіпорындардың инвестициялық стратегияларын қалыптастырудың бағыттарын айқындау мен оны жетілдіруге қатысты нақты ұсыныстар енгізу.
Жұмыстың тәжірибелік мағыналығы инвестициялық механизмді жетілдіру бағыттары және олар бойынша келтірілген ұсыныстар көлік кәсіпорындарының қызметіне жаңа дамуы бағыттарын қалыптастыруға негіз болады.
Еліміздің құрылыс саласы кешенінің қарқынды дамуы, жаңа құрылыстарға деен өспелі сұраныс ақшалай қаражаттардың жетіспеушілігі, инвестициялық іскерліктердің төмен деңгейі, қозғалыс және ұшулардың қауіпсіздігіне жауап беретін, заманға сай құралдардың тапшылығы, жоғарғы тарифтер нәтижесінде шетел компанияларының инвестициялық аударылымдарын тікелей қажет етіп отыр.
Жұмыс барысында зерттеу объектісі ретінде BI Almaty Projects ЖШС ЖШС кәсіпорыны алынды.
Құрылыс саласының экономикалық тиімділігін арттыруда сала қызметінің көрсеткіштерін жақсартумен қатар, елдегі экономикалық саясаттың негізгі бағыттары құрылыс саласын дамытуға қатысты мәселелерге арналуы тиіс. Құрылыс саласы қызметінің қазіргі талаптарға сай болуы елдегі сала қызметіне қатысты қалыптастырылған бағдарламаларға негізінде жүзеге асады. Сала қызметінің дамуы тиімді инвестициялық стратегияны қалыптастырумен тікелей байланысты.
1 КӨЛІК КЕШЕНІ КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1 Инвестиция мәні, мазмұны және инвестициялық қызметтің түсінгі
Инвестиция ұғымы өндірісті дамытуға қаржы көлемін бөлу деген әлеуметтік-экономикалық маңызды үрдісті қалыптастырады. Инвестициялық қызметке қатысты маңызды 3 негізгі мәселе туындайды: кім инвестор ретінде қалыптасады, инвестор канша көлемде қаржы салады, инвестициялық салымды жүзеге асырғанда қандай масатты көздейді және өндірістің қай саласын таңдайды деген маңызды сұрақтарға жауап іздейді.[1]
Инвестиция - бұл белгілі көлемде табыс алу үшін кәсіпкерлік және басқа да қызмет түрлеріне, нақты объектілерге, өнідіріс салаларына, маңызды сұранысқа ия өндірістік салаларға қаржылық салымдарды жүзеге асырумен байланысты маңызды қызмет турлері.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі саласының негізгі құрамдас бөілігі болып саналады. Қазіргі уақытта инвестициялық қызметті қаржыландыру арқылы нарықтық механизмді белгілі жүйеге келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының басты негізі болып сналады.
Тиімді инвестициялық жүйені қалыптастыру арқылы өндіруші өндірісті қалпына келтіруге және сапалық белгіні қамтамасыз етуге бағытталған шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік туады.
Экономикалық тұрғыданы жақсы дамыған жекелей сигмент ретінде банктік жүйе арнайы қарастырылады.
Инвестордың өндіріске капиталды салу барысындағы маңызды сұрағы - тәуекелділіктің аз болуы және күрделі қаржыны тиімді ұлғайту мүмкіндіктерінің арта түсу. Ал кәсіпкер белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы тұлға. Саудагер - алдын-ала анықталған тәуекелділікке баруға дайын тұлға.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар бар мүшелер. Сондай-ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу тәжірибесін қарастырады.[2]
Шаруашылық қызметте оған қатынасушылар күрделі қаржыны игеру бағыты бойынша ұйымдарды кеңейту және техникалық жаңару мен қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық құрылыс нысандарына жұмсалатын шығындарды және күрделі салымдарды жүзеге асыруға бағытталған шаралар тізбегін жүзеге асырады.
Инвестиция қаржының негізгі көзi жинақ капиал, қосымша қаражылық ресурстар болып табылады. Жинақтар бiр шаруашылық құрылымымен iске асырылады және тиімді инвестициялауды шаруашылық субъектiлерi арқылы iске асыра алады. Инвестицияның экономикалық мәніне ғана емес, оның өндіріс салаларына мақсатты бағытталуына да көңiл аудару қажет.
Орыс В.Бочаров инвестиция ұғымын тұтынуға қолданылмайтын табыстың жекелеген бөлiгi ретінде қарастырады. Инвестициялық қорлардағы капиал инвестициялық iс-әрекеттiң белгiлi объектiлерiне болашық табыс көлемін қамтамасыз ету үшін салынады. Мұнда капитал құнның өсiмi арнайы табыс түрiнде және әлеуметтiк тиімді нәтиже түрiнде көрініс табады.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс алу және оны өндірісті кеейтуге жұмсау. Кірісті қаржыны бизнестің материалдық бөлігіне ғана емес, барлық субъектілер қызметіне жұмсау арқылы алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық-коммерциялық іс-әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуға ғана бағытталуы мүкін. Мұндай әрекетпен субъект бәсекелестерінен артта қалып қояды, бұл нарықтық даму жағдайында кәсіпорын үшін табыс көлемінің қысқаруына алып келуі мүмкін.
Инвестициялаудың негізгі анықтамасы қаржы салымын бизнестің материалдық бөлігіне жұмсау арқылы үстеме табысқа қол жеткізу: жабдықтарды сатып алу, оларды орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрылысына қаржылық салымдарды жүзеге асыру.
Инвестициялық қызмет құрылымында негізгі капитал салымшылары кәсіпорындар, фирмалар, мемлекет және жеке тұлғалар болып табылады.
Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге, саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капитал көлемін өндіріске салу арқылы, тәуекелділіктің аз болуын бағалай отырып, күрделі қаржы арқылы қаржыландыруды жүзеге асырушы делдал.
Кәсіпкер - өз қаржысымен тәуекелділікке бара отырып, өз капиталын ұлғайтуды көздейтін капитал салушы нарықтық субъект болып саналады.
Инвестициялаудың негізгі мақсаты - табыс, пайда, кіріс көлеміне қол жеткізу және өнідіріс көлемін кеңейту арқылы үстеме табыс алу.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел инвесторларының қатысуы арқылы отандық экономиканы дамыту және тұрақтандыру үшін шетелдік несие көздерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс. Республикаға сыртқы несиелердің келуін қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері құрылады және бұл құрылым ұлттық валютаның да тұрақтылығы мен қуіпсіздігін қамтамасыз етуге ықпал етеді.
Несиелерді қамтамасыз етудің негізгі нысаны экспорттық тауарлардың қорларына негізделеді.
Шетелдік инвестициялық қаржыларды отандық экономикаға тарту үшін келесі жағдайлар мен шарттар жасалынуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен қатысты мемлекеттік-әкімшілік шаралар мен тіркеу үрдісін ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және шекаралық бақылаудан өтуге шектеусіз рұқсаттар беру болып табылады;
2) елдегі инвесторларға деген қолайлы жағдайларды қалыптастыру үшін қызмет түрлеріндегі басымдық салықтық жеңілдіктерді және басқа жеңілдіктер түрлерін беру жеңілдетілген пайыздық қойылымдар, инвестицияларға және несиелерге салықтық шегерілімдер, жеңілдетілген баждар түрлері мен жеделдетілген амортизация;
3) жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға және қайта даярлауға арналған субсидиялар беру;
4) пайда түсіміне үкімет кепілдік түрлерін және оны қайта капиталдандырудың жеңілдетілген және жеделдетілген шарттарын беру.
Инвестиция объектісі:
1. Мүліктік инвестициясы немесе матриалдық инвестиция. Материалды формадағы инвестиция - өндіріс процесіне тікелей қатысушы жақтар арасындағы факторлардың ықпалымен қалыптасатын және әрбір қатысушы өз салымына қарай пайда мөлшерін алуды көздейтін инвестицияны айтамыз. Бұған мысал ретінде құрал жабдықтарға, материалдарға, құрлысқа арналған инвестициялар түрлерін жатқызуға болады.
2. Қаржы инвестициясы - қаржылық операцияларды жүргізуге арналған және компаниялардың бағалы қағаздарын сатып алу және сату операцияларын орындаумен байланысты.
3. Материалы емес инвестиция - материалды емес формадағы құндылықтарға инвестициялар көлемін салумен байланысты. Мысал ретінде кадрлар дайындау, жарнама тағы басқа қызметтер түрлеріне арналған инвестициялық салымдарды айта аламыз.
Объектінің қызметіне қатысты инвестицияны екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельдік және тікелей.
Портфельдік - құнды қағаздарға салымдадың салынуы, валюта бағамдарының өзгеруімен байланысты дивидендтер алу, шаруашылықтың басқаруына қатысуға құқық беретін шаралар тізбегімен байланысты іс-әрекет түрлерін қамтиды.
Портфель - бұл неше түрлі инвестициялық құндылықтар жинтығы, бұл инструмент салушының жалпы бір тікелей нақты инвестиция нысанын көрсетеді. Портфельдің ішіне бір типті құнды қағаздар кіруі мүмкін (акция) және әртүрлі инвестициялақ құндылығы бар (акция, облигация, жинақталғын депозит, сертификаттар, және т.б.)
Тікелей инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен инвестицияны бір өндіріске салуы. [3]
Тікелей инвестиция екі әр түрлі қол пакеттерден тұрады. Біріншісі инвестицяны жарғылық капиталға салу, ол дегеніміз қайта жасалған капиталды жағдай (компьютер өндірісі құрылымы, өндіру станоктары)
Екінші компонент - инвестицияны тауар - материалдық қорға салу, бұл дегеніміз шиізат қорларын үлкейту, өндіріс процесіне жататын, немесе өтпеген дайын тауарлар. Коммерциялық тауар - материалдық қорлар, капитал қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады экономикалық жүйеде; олар капитал құрал-жабдықтар сияқты өте қажет өндіріс ғимараты.
Инвестициялар бірнеше түрлерге бөлінеді:
- венчурлық;
- тікелей;
- портфельдік;
- аннуитеттік.
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде. Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-өнертапқыштық фирмалардың венчурлық деп аталатын құрылуына делдалдық жасайды.
Тікелей инвестициялар - бұл шаруашылық субъектісіне табыс алу үшін және осы шаруашылық субъектісінің басқару органдарына қатынасуға құқыққа ие болу үшін, жарғылық капиталға өзінің салымын салу.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты және бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель - бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жинақталғаны болады да, салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі инвестициялық бағалылықтар: акциялар, облигациялар, жинақ және депозиттік сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистер және басқалары кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып кеткеннен кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын салымы. Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Сақтандыру компаниялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер шығарады да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын жабуға пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы төтенше қалыптасатын қауіп-қатерлерден сақтана алады.
Тауар өндірісіне салынатын инвестициялар:
oo өндірісті кеңейтуге салынған инвестиция: тауардың номенклатурасының өзгеруіне байланысты, жаңа тауар түрлерін шығару және дайын тауарларды жаңа өткізу орындарын іздестіру мен табу;
- инвестициялық түсімдердің кәсіпорын қызметінде тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, кадр дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау, дайын түрлерін кеңейту, сапалық сипаттарға ерекше көңіл бөлу.
Венчурлық капитал формасындағы инвестициялар өзара байланысты емес объектілер түрлеріне салынады. Қаржылық ресурсты бөлшектеп салудың мақсаты тәуекелдік деңгейін төмендетуге, сыртқа факторлардың өндіріске деген теріс ықпалын төмендетуге бағытталады. Аталған капитал салымдары өндіріс процесінен түскен табыстан акция түріндегі пайда алумен және оның мөлшерін өндіріс процесін кеңейту арқылы арттыруға бағытталады. Инвестиция түрлері мен тәуекелділік арасындағы өзара байланыс 1-ші суретте келтірілді:
Тәуекелдiлiктiң жоғары дегейi
Тәуекелдiлiктiң төмен деңгейi
Жаңа өндiрiстi құруға бағытталған инвестициялар
Өндiрiстi әртараптандыруға, кеңейтуге бағытталған инвестициялар
Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар
Мемлекеттiк талаптарды орындауға бағытталған инвестициялар
Инвестиция түрлері
1.1-сурет Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейi арасындағы байланыс
Зейнетақы қорындағы қаржы өз салымшыларының зейнет жасына жеткендегі кепілді қаржы көлемін алуын қамтамасыз етеді. Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі мүмкін.
Тәуекелдік инвестициялық салымдар және венчурлық капитал инвестициялар қосымша акция шығарылымдармен байланысты табыстар алудағы, жаңа қызмет саласын кеңейтуден түсетін пайда мөлшерін арттырудағы тәуекел факторларымен байланысты [4].
Инвестиция - табыс немесе пайда табу үшін ақша қаражаттарын салу, табыс немесе пайда табу үшін сатып алынған мүлік. Кең мағынада, инвестиция - пайда табу үшін кәсіпорын қызметінің объектілеріне салынған заңды және жеке тұлғалардың ақша қаражаттарын, жылжитын және жылжымайтын мүліктерді, интелектуалдық құндылықтарды, ақшалай салымдарды, бағалы қағаздарды білдіреді. Қорыта айтқанда, инвестиция - бұл пайда табу мақсатында тауарларды өндіруге және қызметтерді көрсетуге бағытталатын барлық мүліктік және интеллектуалдық құндылықтар түрлерін сипаттайды.
Инвестицияны бағытталуына байланысты және объектіні басқару мүмкіндігіне байланысты 2 топқа жіктелінеді.
1. Бағытталуына байланысты: нақты инвестициялар, материалдық емес активтерге салынатын инвестиция, интеллектуалдық инвестиция, қаржылық инвестиция болып жіктелінеді;
2. Объектіні басқару мүмкіндігіне байланысты: тікелей инвестициялар, портфельді инвестициялар және басқа да инвестициялар түрлері болып жіктелінеді.
Тәжірибеде қарап отырсақ, инвестициялар типтеріне байланысты келесі түрге бөлінеді:
- салым салу саласына және ақша-қаражаттарды жұмсау бағытына қарай;
- жүзеге асырылу мерзіміне байланысты;
- қайта өндіру процесіне қатысу деңгейіне байланысты;
- тәуекелдік деңгейіне байланысты.
Инвестицияны жұмсау ерекшелігі инвестициялық қызмет, инвестициялау субъектілері мен объектілері атты түсініктер арқылы ашылады.
Инвестициялық қызмет - бұл жеке және заңды тұлғалардың, сондай-ақ мемлекеттің инвестицияны жұмсаумен байланысты тәжірибелік іс-әрекеттер жиынтығы. Сонымен қатар, инвестициялық қызмет - инвестиция объектісін таңдаумен, оны инвестициялаумен және пайдаланумен, қосымша қажетті жұмсау жүргізумен және сыртқы қаржыландыруды тартумен байланысты шаралар кешені.
Пайдадан түскен салықтар мен өтелімдер келесі мақсаттарға жұмсалады:
- міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
- мемлекеттік зейнетақы шегерілімі қорына;
- аймақтық бюджетке;
- республикалық бюджетке;
Кез-келген фирма өз салымдары мөлшерінде жоғары тиімділікке қол жеткізгісі келсе, онда инвестициялық салымдарды есептегенде базалық келесі принциптерді ескеруге тиісті.
1. Инвестициялық салымдардың шектеулі тиімділігі, яғни қаржы салымдарын жүзеге асыру барысында өнідірістің деңгейіне қарай табыс мөлшері де өзгеріп отырады.
2. Әртараптандыру принципі - яғни өндіріске жұмсалынатын салымдар бір ғана салаға ғана емес, жекелеген секторларға бөлінгені тәукелділік деңгейін төмендетеді және кіріс мөлшерінің жоғары деңгейін қамтамасыз етуге ықпалын тигізеді.
Қазақстанда инвестициялық қызмет нормативтік-құқықтық актілермен реттелінеді. ҚР инвестициялық қызметтің негізгі заңы - Инвестициялар туралы Заң (8.01.2003 ж.№373-II, 10.12.2008ж. №101-IV, 13.01.2009ж. №135-IV өзгертулерімен) болып табылады.
Аталған Заңға сәйкес, инвестициялық қызмет - бұл коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталына қатысу немесе кәсіпкерлік қызметі үшін қолданылатын бекітілген активтерді құру не кеңейту бойынша жеке, заңды тұлғалардың қызметі.
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілермен инвестициялық қызметі шектелетін немесе рұқсат етілмейтін қызмет түрлері және (немесе) территориясы анықталынады.
Отандық заңнамаға сәйкес инвестициялық аяда, әсіресе инвесторға қатысты шаруашылық қызметтің негізгі қағидалары бекітілген.
1. Инвесторлардың, сонымен қатар жұмсалынатын капиталдың (капиталдың пайда болуына қарамастан) толығымен тең құқығы;
2. Инвестор жұмсалатын қаражатты қайда және қандай мөлшерде қолданатынын өзі анықтайды.
3. Инвестициялық қызметтің барлық қатысушыларының өзара қатынастардың негізі келісім шарт немесе контракт болуы тиіс.
4. Мемлекеттік басқарудың органдары барлығымен бірге өздеріне алған міндеттемелерге жауап береді.
Елдегі инвестициялық қызмет жағдайын макроэкономикалық көрсеткіштердің қарқынын талдау негізінде сипаттауға болады. Мысалға, ұлттық табыстың және жалпы ішкі өнімнің қарқыны, жалпы ішкі өнімдегі инвестиция үлесі, негізгі капиталға бағытталатын өнеркәсіптік өнімнің көлемі, ауыл шаруашылық өнімнің көлемі, нақты инвестициялардың үлесі және т.б.
Бұл көрсеткіштер инвестицияны тиімді қолдануды сипаттайды. Көрсеткіштердің өсуі инвестицияны жұмсаусыз мүмкін емес. Экономикалық санат ретінде инвестициялар экономиканың дамуына әсер ететін қызметтерді атқарады. Сондықтан да, егер аталған көрсеткіштердің өсуі инвестицияның өсу қарқынынан асса, онда бұл инвестицияларды пайдаланудың тиімділігін куәландырады.
Әрбір кәсіпорын өзінің өндірістік қызметін атқару үшін өз иелігінде негізгі қорлары болуы тиіс. Ал мұндай қорларды құру үшін, сонымен қатар жұмыс істеп тұрған негізгі қорларды ұстап тұру үшін капитал жұмсалымы қажет. Капитал жұмсалымы инвестиция түсінігінің құрамына жатады.
Қазіргі уақытта инвестицияның жартысынан көп бөлігі капитал жұмсалымына тиесілі, сондықтан да капитал жұмсалымы дегеніміз - жаңа қорларды құру және істеп тұрған негізгі қорларды кеңейту, реконструкциялау, сонымен қатар, оларды техникалық жағынан қайта жабдықтауға жұмсалатын шығындар болып табылады.
Экономикалық тұрғыдан алғанда капитал жұмсалымы ұдайы өндірісті кеңейтудің басты көзі болып саналады. Сонымен қатар, күрделі капитал жұмсалымына құрал-жабдықтарды монтаждаумен байланысты шығындар, монтаждауды талап ететін және талап етпейтін құрылыстың сметасына қосылған құралжабдықтарды сатып алуға жұмсалынған шығындар, құрылыстың сметасына жататын өндірістік құралдар мен шаруашылық заттарын алуға жұмсалынған шығындар, құрылыстың сметасына кірмейтін машиналар мен құрал-жабдықтарды сатып алуға кететін шығындар, сондай-ақ, жобалау мен зерттеу жұмыстарына жұмсалынатын шығындар да жатады.
Капитал жұмсалымының тиімділігі оның жұмсалу бағыттарына, құрылымына, кезеңдеріне, сонымен қатар құрылымдық жұмысты жүзеге асыру мерзіміне тікелей байланысты болып келеді.
Капитал жұмсалымы экономиканың тұрақтылығына, өнеркәсіптік-өндірістік әлеуеттің өсуіне және ұдайы өндіріс қарқынының жоғарылауына әсер етеді.
Жұмсалыну бағытына байланысты капитал жұмсалымы екіге бөлінеді:
1. Өндірістік бағыттағы капитал жұмсалымы;
2. Өндірістік емес бағыттағы капитал жұмсалымы.
Өндірістік бағыттағы капитал жұмсалымы кәсіпкерлікті дамыту және қолдау туралы бағдарламаға сәйкес келесідей бағыттарға жұмсалынады:
- ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, өндіру, қайта өңдеу, тасымалдау және сақтауға;
- өнеркәсіп тауарларын, оның ішінде халық тұтынатын тауарларды өсіруге;
- ғылыми-техникалық прогресті дамытуға;
- құрылыс байланыс және көлік салаларын дамытуға;
- коммуналдық және тұрмыстық қызмет көрсету салаларын дамытуға жұмсалады.
Өндірістік емес бағыттағы капитал жұмсалымы бұл білім беруге, денсаулық сақтауға, мәдинет және өнер саласын дамытуға, қорғаныс және құқық қорғау саласына, тұрғын үй құрылысына жұмсалынады. Сондай-ақ, капитал жұмсалымы өндірісті пайдалану бағытына қарай келесідей құрылымдарға бөлінеді:
- салалық;
- техникалық;
- ұдайы өндірістік.
Салалық бойынша капитал жұмсалымы халық шаруашылығы салаларына, экономиканың басынқы секторларына, сонымен қатар ауыл шаруашылығы кешеніне бағытталады. Капитал жұмсалымының техникалық құрылымы құрал-жабдықтарды сатып алу шығындары, құрылыстық-монтаждық жұмыстар және басқа да капитал жұмсалымдары аралығындағы қатынасты анықтайды. Техникалық құрылымның активті бөлігі неғұрлым көп болса, соғұрлым техникалық құрылым тиімді болып есептелінеді.
Құрал-жабдықтарды сатып алу шығындарын капитал жұмсалымының активті бөлігі деп, ал құрылыстық-монтаждық жұмыстарды пассивті бөлігі деп аталды. Капитал жұмсалымынын ұдайы өндірістік құрылымы жаңа қорларды құруға және жұмыс істеп тұрған өндірістік қорларды кеңейтуге, реконструкциялауға, техникалық жағынан қайта жабдықтауға бағытталған капитал жұмсалымы үлестерінің қатынасымен анықталады.
Капитал жұмсалымының тиімділігі күрделі құрылым, қаржыландыру және несиелеумен байланысты тәуекелдік дәрежесін сипаттайтын, күрделі жұмысқа жұмсалынған капитал, сондай-ақ өтімділік қабілетін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді білдіреді.
ҚР-да экономиканың басым секторларын дамытуды және индустриалды-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдауды жүзеге асыру ел келешегінің дамуындағы ең басты бағыттардың және міндетті шарттардың бірі. Соңғы жылдары инновациялық саясатты қалыптастыруға деген ұмтылыс маңызды мәселеге айналды. Сол себепті еліміздегі индустриалды-инновациялық даму стратегиясының жүзеге асырылуы маңызды болып табылады.
ҚР Президентінің Жарлығымен бекітілген ҚР-ның индустриалды-инновациялық дамуының 2018-2022 жылдарға арналған стратегиясының негізгі бағыттары бойынша елімізде жұмыстар жүргізіліп келеді. Мемлекет жоғары технологиялы өндірістер қалыптастыруға, оның ішінде шетелдік те, салааралық та технологиялар трансфертінің тиімді жүйесін жасауға жәрдемдесу үстінде. Сонымен қатар, жоғары ғылыми-технологиялық әлеуеті бар ғылыми-техникалық және өнеркәсіптік Инвестиция және инвестициялық қызмет ұйымдар мен кәсіпорындар желісі бар қалаларда қазіргі заманғы ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазіргі заманғы элементтерінің қызметін (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-технологиялық аймақтар және c.c.) қолдауда.
Ғылыми-техникалық және өндірістік ұйымдар мен кәсіпорындардың инновациялық қызметін ынталандыруға, ғылым мен инновациялар салаларына инвестициялар тартуға, өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласына инновациялардың жылдамырақ енуіне бағытталған заң шығару базасы да елімізде барынша жетілдіріліп жатыр. Бұл Қазақстанда индустриалды инновациялық саясаттың алғышарты жасалғанын көрсетеді.
1.2 Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін бағалау көрсеткіштері
Инвестициялық саясат мемлекеттің экономикалық саясатының бір бөлігі, сонымен қатар, мемлекеттің экономикасына,шаруашылық субъектілерінің кəсіпкерлік қызметіне əсер етуші құрал болып табылады.
Мемлекеттің инвестициялық саясаты - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы көтеру, өндірістің тиімділігін арттыру, əлеуметтік мəселелерді шешу жəне басқа да əр түрлі жағдайларды жасау бойынша шаралар жиынтығы.
Мемлекет келесідей саясаттар арқылы инвестициялық белсенділікке əсер етеді:
- амортизациялық саясат;
- ғылыми-техникалық саясат;
- шетелдңк инвестицияларды тарту бойынша саясат;
-салық саясаты.
Амортизациялық саясат дегеніміз - мемлекеттің амортизациялық аударымдарды есептеу мен пайдалану тəртібін бекіте отырып, ұдайы өндіріс жылдамдығын жəне сипатын реттеуі болып табылады. Мемлекеттің ғылыми-техникалық саясаты деп - ғылыми-техниканың дамуы жəне олардың нəтижелерін халық шаруашылығына енгізетін шаралар жүйесін айтамыз.
Шетелдік инвестицияларды тарту бойынша саясат дегеніміз - қолайлы инвестициялық климат құру арқылы елімізге шетелдік инвестицияны тарту болып табылады.
Салық саясаты - деп белгілі бір жеңілдіктер беру арқылы инвестициялық саясатқа əсер ету, сонымен қатар салықтық жəне кедендік баж салығы бойынша ынталандыру мен жеңілдіктер беруді айтамыз. Инвестициялық саясаттың негізгі мақсаты - отандық экономи каның өсуіне жəне қоғамның өндіріс тиімділігін көтеруге бағытталған инвестициялық қызметті белсендендіру болып табылады.
Инвестициялық саясаттың міндеттері:
- қаржы-несие саласын түрлендіру, инфляцияға қарсы шараларды жүзеге асыру жəне төлемсіздік дағдарысын шешу;
- жекешелендіруді аяқтау жəне бəсекелі экономикалық ортаны құру;
- құрылымдық қайта құруды жүзеге асыру, тиімді ұлттық экономиканы құру;
- жоғары технологияларды енгізу негізінде өндірісті жетілдіру;
- нарық инфрақұрылымының дамуы, институционалдық түрлендіру;
- инвестициялық климатты жақсарту жəне қор нарығын дамыту мақсатында заң шығаруды жетілдіру;
- салық жүйесін, несиелерді, кеден, баж салықтарын пайдалана отырып, инвестициялық белсенділікті экономикалық реттеудің жаңа жəне нарықтық əдістерін енгізу.
Мемлекеттік инвестициялық саясатының стратегиялық мақсаты экономикалық өсудің нақты, тұрақты жəне үдемелі қарқынын, прогрессивті құрылымдық жылжуды, өндірістің мо- дернизациясын қамтамасыз ете алатын, əлеуметтік мəселелерді жəне елдің экономикалық қауіпсіздігі мəселесін шеше алатын инвестициялық ресурстарды құру мен тиімді пайдалану үшін ұйымдастыру шылық-экономикалық жəне нормативтік-құқықтықжағдай туғызу болып табылады.
Инвестициялық саясаттың құрылымы келесілерден тұрады:
- салықтар жəне салықтық жеңілдіктер;
- несие саясаты
- кəсіпорындар мен ұйымдардың инвестициялық қызметін реттеу нысандары мен құралдарын таңдаудағы банктің функцияларын кеңейту;
- амортизациялық саясат;
- монополияға қарсы шаралар;
- инвестициялармен танысу;
- орталықтандырылған инвестициялау;
- жер мен жер қойнауы ресурстарын пайдалану шарттары;
- бағалы қағаздар шығару жəне олардың айналымы.
Инвестициялық саясаттың тиімділігі - инвестициялық климатты жағымды жағына қарай өзгерту дəрежесімен анықталады.
Шетел инвесторларымен жүргізілген сауалнамаға сəйкес, олардың Қазақстандағы шикізаттық емес жобаларға қатысуын тежейтін факторлар келесідей:
- мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу жүйесінің болмауы;
- заңнама мен механизмнің болмауы, заңдар мен шарттық қатынастардың сақталуының тұрақсыздығы;
- инвестицияны тартуда елдің бəсекеге қабілетсіздігі (валюта жəне қосқанда);
- инвестицияны тартуда инфрақұрылым мен қызмет көрсетудің дамымағаны (қаржы, банк, ақпараттық-талдау, консалтинг, көліктік т.б.);
- инвестицияларды тарту саласындағы мемлекеттік басқару жүйесінің тұрақсыздығы;
- визалық режим болуы.
Осыған байланысты 2018-2022 жылдарға арналған Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында 2017 жылы Қазақстан үкіметі шетелдік инвесторлармен өзара қарым-қатынас жүйесін орнатты. Мəселен, 2018 жылдың қазан айында арнайы экономикалық аймақтарды жəне 2018-2018 жылдарға арналған экспортты ынталандыруды дамыту үшін инвестицияны тарту бағдарламасы қабылданды. Осыған сəйкес бірден 200 инвестициялық бастамалар бойынша ірі шетелдік компаниялармен жұмыс істеу басталды. Трансұлттық корпорациялардың қатысуымен 2 жыл ішінде 20-дан астам халықаралық бизнес форум ұйымдастырылды. Егер 2015 жылы Қазақстанда 5 мың шетел инвесторлары болса, онда 2018 жылы олардың саны 10 мыңнан астам болды.
Сонымен қатар 2018 жылы 12 тілде бизнесті жүргізудің шарттары туралы барлық қажетті ақпаратты алуға болатын ұлттық инвестициялық веб-сайты www.invest.gov.kz іске қосылды [6].
2018 жылы инвестициялық заңнаманы жетілдіру мақсатында индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау, ағымдағы жеңілдіктер пакетін кеңейту, сондай-ақ арнайы экономикалық аймаққа қатысушылар үшін рұқсат етілген шараларды оңайлату үшін арнайы экономикалық аймақтар туралы жаңа заң қабылданды. Онымен қоса 2018 жылы ҚР Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігі 2017 жылдан 2019 жылға дейінгі, бірақ қазіргі таңда тек өндірістік сектор үшін жұмыс істейтін Инвестициялар туралы ҚР-ның Заңына қайта қалпына келтіруді ұсынды.
Қазақстанның инвестициялық əлеуеті жеткілікті өсуде. Тек экономиканың бəсекеге қабілеттілігінің өсуі мен тікелей шетелдік инвестициялардың жылдық ағыны неғұрлым тиімді пайдалануы $10 млрд долл. ұлғаюы мүмкін. Бұл мүмкіндікті іске асыру мақсатында арнайы экономикалық аймақтар мен экспортты дамытуға, инвестицияны тартуға министрлікпен ұлттық инвестициялық жоспар қарастырылған жəне ол 2018 жылдың 23 желтоқсанда ҚР-ның Үкімет Қаулысымен бекітілген болатын.
Ең алдымен жоспар шетелдік инвесторлармен жүйелі жұмыс жасауды қарастырады. Осы мақсатта 6 салалық өндірістік секторлар жəне көлемі бойынша берілген салаларға инвестиция салған 20 инвестор елдер анықталды. Осылайша, 2015 жылға дейін жалпы 78 халықаралық корпорациялармен жұмыс жүргізілді, жəне 2018-2019 жылдары олардың саны 81 трансұлттық корпорацияларға өседі.
Сонымен қатар əрбір ірі инвестормен жеке келіссөздер жүргізіледі. Бұл тəсіл басым елдерде road-show, сондай-ақ Жол картасын əзірлеу жəне іске асыру инвесторлармен өзара қарым-қатынас үшін жүзеге асады. Мұнда Қазақстанда бизнестің ашылуы мен жүргізілуі, саяси көшбасшылар мен жетекші отандық компаниялардың топ-менеджерлерімен кездесулер ұйымдастыру қамтылады; инвестициялық жобаны əзірлеу оны іске асыру сатысында жəне инвестициядан кейінгі қолдауда кеңестік қызметтер аясында көрініс табады.
Инвесторлармен жұмыс істеудің маңызды факторы Қазақстан өңірлерінде қолдауы болып табылады. Шетелдік инвесторлармен жедел жəне жақсы қарым-қатынаста болуға, шын мəнінде, KAZNEX INVEST аймақтық бюро агенттігі экспорт пен инвестиция ретінде қызмет ететін болады, ол үшін əр өңірлерде инвесторлар қызметін көрсету орталығы құрылады.
Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы мұндай тәуекелдiлiк өндіріс процесін инвестициялау аяқталғаннан кейiн фирма жұмысы нәтижесіндегі өзгеруiстерді дұрыс болжау байланысты іс-әрекет түрлері қалыптасады.
Нарықта жаңа өнім түрлерін шығару қосымша тәукел түрлерімен сипатталады, себебі жаңа өнімнің сұранысқа ие болуы қосымша факторлардың ықпалын талап етеді.
1.1-кестеде кәсіпорындағы меншікті қаржыландыру көздерiнің негізгі топтары келітірілді:
1.1-кесте Кәсіпорындағы меншікті қаржыландыру көздерiн жіктеу
Қаржылық ресурстары
Ұйымдағы инвестициялау көздері
1. Амортизациялық қаржылық бөлiнулер (негiзгi қорлар және материалдық емес активтерге салынған қаржылық тозулар)
2. Жалпы табыс
2.1 Тауарларды сатудан және қызмет көрсетулердi өткiзуден түскен табыс
2.2. Басқа да өткiзу түрлерінен түскен табыс
2.3. Өткiзуден тыс нәтижелердiң (табыс - тар) сальдосы.
3. Резервтiк қор
4. Сақтандыру резервтерi
5. Басқалар
Өнімді және қызмет түрлерін өткiзуден түскен түсiм (өзiндiк құн)
өнімді және қызмет түрлерін өткiзуден түскен табыс
басқа да өткiзулерден түскен табыс мөлшері
өткiзуден тыс табыстар мен пайда мөлшері
таза табыс
Е с к е р т у - [7] әдебиет бойынша
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге асырылуы қажет:
1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау;
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік - экономикалық дамудың орта мерзімді бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ, әрбір секторға қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл кзеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды тандау мен алдын ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер жобаларды қаржылық- экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет, жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы керек. Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат - жоспарда бекітілген мақсаттарды қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік процеске арналатын таңданудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі қажет. Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын, макроэкономикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері, соның ішінде экономикалық аспектілер.
Егер инвестициялық жобаларды (кеңес беру мен сатып алуда талдау) жүзеге асыру бюджеттік мекемелерінің міндеті болып табылса, инвестициялық жобаларды қауіпке жиі қойса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден аулақ болу үшін сақтықтың қосымша шараларын қабылдау қажет. Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды тиісті инстиутуционалдық жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың (жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдық пен тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау. Қазақстанда "Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы" Заң (28 ақпан 2017 ж.) қабылданған. Онда инвестицияның қызметі- инвестицияларды жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп көрсетілген. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
- жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі);
- Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге өкілетті, бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен міндеттері белгіленген. Бұл қолдаудың мақсаты - экономиканың басым секторларында тауар өндірісін, жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу- хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру ;
- экспортқа бейімделген және импорты алмастырушы өндірістерді жетілдіру;
- ҚР- ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
- менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін жоғарлатудың жүйесін енгізу;
- өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
- қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер жүйесі : бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша ҚР-ның берген кепілдері, сондай-ақ , келісім шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган, инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Ол ҚР-на тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру; инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру; барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын алуды қамтамасыз ету; инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты функцияларды атқарады.
Табыстан төленетiн салықтар мен басқа да төлемдер төленгеннен кейiн кәсiпорында таза табыс қалады. Оның бiр бөлiгiн өндiрiстiк және әлеуметтiк сипатты капиталдық салымдар ретiнде қолдануы мүмкiн. 2-ші кестеде кәсіпорынның қарыздық, тартылған, бюджеттік және бюджеттік емес каржыландыру көздерi топтастырылды:
1.2-кесте Кәсіпорындағы қарыздық, қосымша тартылған, бюджеттік және бюджеттік емес каржыландыру көздерiн топтастыру
Қаржы ресурстары
Кәсiпорынның инвестициялау көзi
1. Қарыздық қаражаттар
1.1. Банктік несие
1.2. Басқа да қаржылық институттардың несиелерi
1.3. Бюджеттiк несиелер
1.4. Коммерциялық несиелер
1.6. Басқалары
Несие берушiлердiң қорлары
2. Қосымша тартылған қаражаттар
2.1. Ағымадағы инвестициялық қызметтегi үлестiк қатысу қаражаттары
2.2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түскен қаражаттар
2.3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке және заңды тұлғалардың табыстық және басқа да жарналары
2.4. Сақтандыру төлемдерi
2.5. Франчайзинг, селенг, жалға алу бойын - ша төлемдердiң түсуi
2.6. Басқалары
Сәйкес инвесторлардың қорлары
3. Бюджеттiк қаржы салымдары
Бюджет тарапынан қаржыландырылған қаражат - тар түрлері
4. Бюджеттiк емес қорлардан түскен пайда
Бюджеттен тыс қорлардың қаражат - тары мен жинақтары
Е с к е р т у - [7] әдебиет бойынша
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына, оның өз бизнес саласындағы өміршеңдігіне айтарлықтай әсер ететіні сөзсіз. Сондықтан да, инвестициялық қызметті басқару кәсіпорындағы қаржы менеджментінің маңызды да жауапты міндеттерінің бірі болып табылады.
Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді:
- инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару - бұл инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуді, бақылауды және ынталандыруды қажет етеді;
- жеке инвестициялық жобаларды басқару - бұл қазіргі заман талаптарына сай әдістер мен басқару техникасын қолдану арқылы инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысын жоспарлауды, ұйымдастыруды және бақылауды қамтиды;
- жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару - бұл кәсіпорын тарапынан инвестициялау объектілерін таңдаумен және инвестиция барысын бақылаумен сипатталады.
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең тиімді нұсқаларын жүзеге асыруға бағытталады. Осы орайда кәсіпорындардың инвестицияларды басқару барысына толығырақ тоқтала кетелік.
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі - бұл елдегі инвестициялық жағдайды (климатты) талдау. Ол келесідей көрсеткіштерді ескереді:
- жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік тауарлардың өндіріс көлемінің динамикасы;
- ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
- мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және ынталандыруы;
-инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды қағаздар нарығының, даму деңгейі.
Келесі кезең - кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере отырып, оның инвестициялық қызметінің нақты бағыттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқаруды жетілдіру бағыттары (BI Almaty Projects ЖШС мәліметтері негізінде)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
6
1
КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
8
1.1
Инвестицияның мәні, мазмұны және инвестициялық қызметтің түсінігі
8
1.2
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін бағалау көрсеткіштері
13
1.3
Кәсіпорынның инвестициялық стратегияларын қалыптастыру шарттары мен қағидалары
20
2
BI ALMATY PROJECTS ЖШС-НІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ БАСҚАРУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
25
2.1
BI Almaty Projects ЖШС қызметінің технико-экономикалық көрсеткіштері
25
2.2
Кәсіпорынның қаржылық-инвестициялық қызметін талдау
32
3
КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖҮЙЕСІ
49
3.1
Инвестициялық қызметті дамытуға арналған шаралар жүйесі
49
3.2
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын жетілдіру бағыттары
57
ҚОРЫТЫНДЫ
67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
69
КІРІСПЕ
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың халыққа жолдауында айтылғандай Біз ішкі инвестициялық ресурстарды белсенді түрде дамытуымыз қажет, мұнда мемлекеттік холдингтер, даму институттар және әлеуметтік - кәсіпкерлік корпарациялары үлкен рөл атқаруы керек. Нарықтық экономиканың талаптары инвестициялық қызметті дамыта отырып, еліміздегі шығын және орта кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің қызметін дамуға бағытталады.
Дамыған елдердің тәжiрибелері көрсеткендей, инвестиция тарту елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі факторы ретінде қарас - тыры - лады. Елбасының Қазақстан халқына арнаған "Қазақстан-2030" Жол - дау - ында отандық экономикаға инвестициялық қаржы тарту арқылы маңызды стра - тегиялық мәселелерді шешуге болатындығын атап өткен.
Мемлекеттің технологиялық мүмкіндігі мен бюджеттік қаражаттардың шектеулігі, әлемдік тікелей инвестиция нарығындағы бәсекелестіктің күшеюі кезінде мемлекеттік инвестициялық саясатты тиімді қабылдау бағыттарын анықтайды. Себебі мемлекеттік саясаттың тұрақтылығы, экономикалық көрсеткіштердің қазіргі деңгейі инвестициялық жобаларды қалыптастыру мен оны іске асыруға қажетті қолайлы орта қалыптастырады. Соның бір көрінісі Қазақстандағы отандық және шетелдік шағын және орта кәсіпкерлерге тиімді экономикалық ортаның ұсынылып отырғандығын айта кетуге болады.
Мемлекеттің инвестициялық саясаты экономикадағы тепе-теңдік қалыпты сақтау үшін халық шаруашылығындағы негізгі салаларға тікелей инвестицияларды улкен көлемде тартуға ықпал етуге бағытталған. Мысалы, сол кезде басты салалар болып: ауыл шаруашылығы, өңдеу саласы, өндірістік инфрақұрылым, білім және әлеуметтік, мәдениет және туризм салаларының объектілері және Нұр-Сұлтан қаласының құрылыс нысандары қамтылды. Солардың ішінде шетелдік кәсіпорындар үшін неғұрлым тартымды секторлар өңдеу кәсіпорындары, олардың үлесі 64,3% және өндірістік инфрақұрылым, үлесі 26,6% болып табылды.
Шетел инвестицияларын отандық экономикаға тартудың негізгі стратегиялық мақсаттары ретінде келесі басты бағыттарды көрсетуге болады:
1) экономикалық тепе-теңдікті қамтамасыз ету және динамикалық дамуға қажетті қосымша инвестициялық көздермен қамтамасыз ету;
2) отандық экономикаға шетел инвесторлардың сенімділігін арттыру;
3) әлемдік экономикалық жүйеге отандық экономиканың интеграциялану үрдісін нығайту және халықаралық еңбек бөлінісіне тұрақты түрде катысып отыруы.
Шетел инвестицияларын ұлттық экономика тарту мен қолданудың бағыттары келесідей негізгі мәселелерді шешу жолдарын қамтамасыз ететін басты инвесторлар қызметіне байланысты:
- ұлттық экономиканың экспорттық қуатты тиімділігін көтеру және дамыту, оның шикізатқа тәуелділігін жеңу, елдің экспорттық экспансиясын нығайту, оның сыртқы нарықтағы басты принциптерін тұрақтандыру және ортақ жүйеге келтіру;
- импортқа тәуелділікті төмендету үшін отандық өндірісті кеңейту;
- жаңа өнім түрлері, инновациялық өндірістік әдістер негізінде өндірістің ғылыми-техникалық потенциалын күшейту;
- өндірістік және өндірістік емес қолдануға сұранысқа ия өнім шығарумен толық және аяқталған технологиялық кезеңдерді қалыптастыру;
- бюджетке салық түсімдерінің үлесін жоғарлату;
- даму деңгейі төмен және экологиялық климаты нашар аймақтарды дамытуға қолдау көрсету;
- жаңа жұмыс орындарын қалыптастыру.
Аталған мақсаттарды жүзеге асытру арқылы инвестициялық жобалардың басты бағыты мен аймақтар арасында бөлінуін, көлемі мен оны жүзеге асыру кезеңдерін қалыптастыруды қажет етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорындарының инвестициялық басқару механизмін жетілдіру бағыттарын теориялық тұрғыдан және жекелеген кәсіпорын мысалында талдау.
Инвестиция тарту жолдарын анықтау, сала қызметін дамыту бағыттарын ұсыну жұмыстың міндеті болып табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы көлік кешеніндегі кәсіпорындардың инвестициялық стратегияларын қалыптастырудың бағыттарын айқындау мен оны жетілдіруге қатысты нақты ұсыныстар енгізу.
Жұмыстың тәжірибелік мағыналығы инвестициялық механизмді жетілдіру бағыттары және олар бойынша келтірілген ұсыныстар көлік кәсіпорындарының қызметіне жаңа дамуы бағыттарын қалыптастыруға негіз болады.
Еліміздің құрылыс саласы кешенінің қарқынды дамуы, жаңа құрылыстарға деен өспелі сұраныс ақшалай қаражаттардың жетіспеушілігі, инвестициялық іскерліктердің төмен деңгейі, қозғалыс және ұшулардың қауіпсіздігіне жауап беретін, заманға сай құралдардың тапшылығы, жоғарғы тарифтер нәтижесінде шетел компанияларының инвестициялық аударылымдарын тікелей қажет етіп отыр.
Жұмыс барысында зерттеу объектісі ретінде BI Almaty Projects ЖШС ЖШС кәсіпорыны алынды.
Құрылыс саласының экономикалық тиімділігін арттыруда сала қызметінің көрсеткіштерін жақсартумен қатар, елдегі экономикалық саясаттың негізгі бағыттары құрылыс саласын дамытуға қатысты мәселелерге арналуы тиіс. Құрылыс саласы қызметінің қазіргі талаптарға сай болуы елдегі сала қызметіне қатысты қалыптастырылған бағдарламаларға негізінде жүзеге асады. Сала қызметінің дамуы тиімді инвестициялық стратегияны қалыптастырумен тікелей байланысты.
1 КӨЛІК КЕШЕНІ КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1 Инвестиция мәні, мазмұны және инвестициялық қызметтің түсінгі
Инвестиция ұғымы өндірісті дамытуға қаржы көлемін бөлу деген әлеуметтік-экономикалық маңызды үрдісті қалыптастырады. Инвестициялық қызметке қатысты маңызды 3 негізгі мәселе туындайды: кім инвестор ретінде қалыптасады, инвестор канша көлемде қаржы салады, инвестициялық салымды жүзеге асырғанда қандай масатты көздейді және өндірістің қай саласын таңдайды деген маңызды сұрақтарға жауап іздейді.[1]
Инвестиция - бұл белгілі көлемде табыс алу үшін кәсіпкерлік және басқа да қызмет түрлеріне, нақты объектілерге, өнідіріс салаларына, маңызды сұранысқа ия өндірістік салаларға қаржылық салымдарды жүзеге асырумен байланысты маңызды қызмет турлері.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі саласының негізгі құрамдас бөілігі болып саналады. Қазіргі уақытта инвестициялық қызметті қаржыландыру арқылы нарықтық механизмді белгілі жүйеге келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының басты негізі болып сналады.
Тиімді инвестициялық жүйені қалыптастыру арқылы өндіруші өндірісті қалпына келтіруге және сапалық белгіні қамтамасыз етуге бағытталған шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік туады.
Экономикалық тұрғыданы жақсы дамыған жекелей сигмент ретінде банктік жүйе арнайы қарастырылады.
Инвестордың өндіріске капиталды салу барысындағы маңызды сұрағы - тәуекелділіктің аз болуы және күрделі қаржыны тиімді ұлғайту мүмкіндіктерінің арта түсу. Ал кәсіпкер белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы тұлға. Саудагер - алдын-ала анықталған тәуекелділікке баруға дайын тұлға.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар бар мүшелер. Сондай-ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу тәжірибесін қарастырады.[2]
Шаруашылық қызметте оған қатынасушылар күрделі қаржыны игеру бағыты бойынша ұйымдарды кеңейту және техникалық жаңару мен қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық құрылыс нысандарына жұмсалатын шығындарды және күрделі салымдарды жүзеге асыруға бағытталған шаралар тізбегін жүзеге асырады.
Инвестиция қаржының негізгі көзi жинақ капиал, қосымша қаражылық ресурстар болып табылады. Жинақтар бiр шаруашылық құрылымымен iске асырылады және тиімді инвестициялауды шаруашылық субъектiлерi арқылы iске асыра алады. Инвестицияның экономикалық мәніне ғана емес, оның өндіріс салаларына мақсатты бағытталуына да көңiл аудару қажет.
Орыс В.Бочаров инвестиция ұғымын тұтынуға қолданылмайтын табыстың жекелеген бөлiгi ретінде қарастырады. Инвестициялық қорлардағы капиал инвестициялық iс-әрекеттiң белгiлi объектiлерiне болашық табыс көлемін қамтамасыз ету үшін салынады. Мұнда капитал құнның өсiмi арнайы табыс түрiнде және әлеуметтiк тиімді нәтиже түрiнде көрініс табады.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс алу және оны өндірісті кеейтуге жұмсау. Кірісті қаржыны бизнестің материалдық бөлігіне ғана емес, барлық субъектілер қызметіне жұмсау арқылы алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық-коммерциялық іс-әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуға ғана бағытталуы мүкін. Мұндай әрекетпен субъект бәсекелестерінен артта қалып қояды, бұл нарықтық даму жағдайында кәсіпорын үшін табыс көлемінің қысқаруына алып келуі мүмкін.
Инвестициялаудың негізгі анықтамасы қаржы салымын бизнестің материалдық бөлігіне жұмсау арқылы үстеме табысқа қол жеткізу: жабдықтарды сатып алу, оларды орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрылысына қаржылық салымдарды жүзеге асыру.
Инвестициялық қызмет құрылымында негізгі капитал салымшылары кәсіпорындар, фирмалар, мемлекет және жеке тұлғалар болып табылады.
Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге, саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капитал көлемін өндіріске салу арқылы, тәуекелділіктің аз болуын бағалай отырып, күрделі қаржы арқылы қаржыландыруды жүзеге асырушы делдал.
Кәсіпкер - өз қаржысымен тәуекелділікке бара отырып, өз капиталын ұлғайтуды көздейтін капитал салушы нарықтық субъект болып саналады.
Инвестициялаудың негізгі мақсаты - табыс, пайда, кіріс көлеміне қол жеткізу және өнідіріс көлемін кеңейту арқылы үстеме табыс алу.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел инвесторларының қатысуы арқылы отандық экономиканы дамыту және тұрақтандыру үшін шетелдік несие көздерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс. Республикаға сыртқы несиелердің келуін қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері құрылады және бұл құрылым ұлттық валютаның да тұрақтылығы мен қуіпсіздігін қамтамасыз етуге ықпал етеді.
Несиелерді қамтамасыз етудің негізгі нысаны экспорттық тауарлардың қорларына негізделеді.
Шетелдік инвестициялық қаржыларды отандық экономикаға тарту үшін келесі жағдайлар мен шарттар жасалынуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен қатысты мемлекеттік-әкімшілік шаралар мен тіркеу үрдісін ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және шекаралық бақылаудан өтуге шектеусіз рұқсаттар беру болып табылады;
2) елдегі инвесторларға деген қолайлы жағдайларды қалыптастыру үшін қызмет түрлеріндегі басымдық салықтық жеңілдіктерді және басқа жеңілдіктер түрлерін беру жеңілдетілген пайыздық қойылымдар, инвестицияларға және несиелерге салықтық шегерілімдер, жеңілдетілген баждар түрлері мен жеделдетілген амортизация;
3) жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға және қайта даярлауға арналған субсидиялар беру;
4) пайда түсіміне үкімет кепілдік түрлерін және оны қайта капиталдандырудың жеңілдетілген және жеделдетілген шарттарын беру.
Инвестиция объектісі:
1. Мүліктік инвестициясы немесе матриалдық инвестиция. Материалды формадағы инвестиция - өндіріс процесіне тікелей қатысушы жақтар арасындағы факторлардың ықпалымен қалыптасатын және әрбір қатысушы өз салымына қарай пайда мөлшерін алуды көздейтін инвестицияны айтамыз. Бұған мысал ретінде құрал жабдықтарға, материалдарға, құрлысқа арналған инвестициялар түрлерін жатқызуға болады.
2. Қаржы инвестициясы - қаржылық операцияларды жүргізуге арналған және компаниялардың бағалы қағаздарын сатып алу және сату операцияларын орындаумен байланысты.
3. Материалы емес инвестиция - материалды емес формадағы құндылықтарға инвестициялар көлемін салумен байланысты. Мысал ретінде кадрлар дайындау, жарнама тағы басқа қызметтер түрлеріне арналған инвестициялық салымдарды айта аламыз.
Объектінің қызметіне қатысты инвестицияны екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельдік және тікелей.
Портфельдік - құнды қағаздарға салымдадың салынуы, валюта бағамдарының өзгеруімен байланысты дивидендтер алу, шаруашылықтың басқаруына қатысуға құқық беретін шаралар тізбегімен байланысты іс-әрекет түрлерін қамтиды.
Портфель - бұл неше түрлі инвестициялық құндылықтар жинтығы, бұл инструмент салушының жалпы бір тікелей нақты инвестиция нысанын көрсетеді. Портфельдің ішіне бір типті құнды қағаздар кіруі мүмкін (акция) және әртүрлі инвестициялақ құндылығы бар (акция, облигация, жинақталғын депозит, сертификаттар, және т.б.)
Тікелей инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен инвестицияны бір өндіріске салуы. [3]
Тікелей инвестиция екі әр түрлі қол пакеттерден тұрады. Біріншісі инвестицяны жарғылық капиталға салу, ол дегеніміз қайта жасалған капиталды жағдай (компьютер өндірісі құрылымы, өндіру станоктары)
Екінші компонент - инвестицияны тауар - материалдық қорға салу, бұл дегеніміз шиізат қорларын үлкейту, өндіріс процесіне жататын, немесе өтпеген дайын тауарлар. Коммерциялық тауар - материалдық қорлар, капитал қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады экономикалық жүйеде; олар капитал құрал-жабдықтар сияқты өте қажет өндіріс ғимараты.
Инвестициялар бірнеше түрлерге бөлінеді:
- венчурлық;
- тікелей;
- портфельдік;
- аннуитеттік.
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде. Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-өнертапқыштық фирмалардың венчурлық деп аталатын құрылуына делдалдық жасайды.
Тікелей инвестициялар - бұл шаруашылық субъектісіне табыс алу үшін және осы шаруашылық субъектісінің басқару органдарына қатынасуға құқыққа ие болу үшін, жарғылық капиталға өзінің салымын салу.
Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты және бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель - бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жинақталғаны болады да, салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі инвестициялық бағалылықтар: акциялар, облигациялар, жинақ және депозиттік сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистер және басқалары кіреді.
Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып кеткеннен кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын салымы. Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.
Сақтандыру компаниялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер шығарады да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын жабуға пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы төтенше қалыптасатын қауіп-қатерлерден сақтана алады.
Тауар өндірісіне салынатын инвестициялар:
oo өндірісті кеңейтуге салынған инвестиция: тауардың номенклатурасының өзгеруіне байланысты, жаңа тауар түрлерін шығару және дайын тауарларды жаңа өткізу орындарын іздестіру мен табу;
- инвестициялық түсімдердің кәсіпорын қызметінде тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, кадр дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау, дайын түрлерін кеңейту, сапалық сипаттарға ерекше көңіл бөлу.
Венчурлық капитал формасындағы инвестициялар өзара байланысты емес объектілер түрлеріне салынады. Қаржылық ресурсты бөлшектеп салудың мақсаты тәуекелдік деңгейін төмендетуге, сыртқа факторлардың өндіріске деген теріс ықпалын төмендетуге бағытталады. Аталған капитал салымдары өндіріс процесінен түскен табыстан акция түріндегі пайда алумен және оның мөлшерін өндіріс процесін кеңейту арқылы арттыруға бағытталады. Инвестиция түрлері мен тәуекелділік арасындағы өзара байланыс 1-ші суретте келтірілді:
Тәуекелдiлiктiң жоғары дегейi
Тәуекелдiлiктiң төмен деңгейi
Жаңа өндiрiстi құруға бағытталған инвестициялар
Өндiрiстi әртараптандыруға, кеңейтуге бағытталған инвестициялар
Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар
Мемлекеттiк талаптарды орындауға бағытталған инвестициялар
Инвестиция түрлері
1.1-сурет Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейi арасындағы байланыс
Зейнетақы қорындағы қаржы өз салымшыларының зейнет жасына жеткендегі кепілді қаржы көлемін алуын қамтамасыз етеді. Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі мүмкін.
Тәуекелдік инвестициялық салымдар және венчурлық капитал инвестициялар қосымша акция шығарылымдармен байланысты табыстар алудағы, жаңа қызмет саласын кеңейтуден түсетін пайда мөлшерін арттырудағы тәуекел факторларымен байланысты [4].
Инвестиция - табыс немесе пайда табу үшін ақша қаражаттарын салу, табыс немесе пайда табу үшін сатып алынған мүлік. Кең мағынада, инвестиция - пайда табу үшін кәсіпорын қызметінің объектілеріне салынған заңды және жеке тұлғалардың ақша қаражаттарын, жылжитын және жылжымайтын мүліктерді, интелектуалдық құндылықтарды, ақшалай салымдарды, бағалы қағаздарды білдіреді. Қорыта айтқанда, инвестиция - бұл пайда табу мақсатында тауарларды өндіруге және қызметтерді көрсетуге бағытталатын барлық мүліктік және интеллектуалдық құндылықтар түрлерін сипаттайды.
Инвестицияны бағытталуына байланысты және объектіні басқару мүмкіндігіне байланысты 2 топқа жіктелінеді.
1. Бағытталуына байланысты: нақты инвестициялар, материалдық емес активтерге салынатын инвестиция, интеллектуалдық инвестиция, қаржылық инвестиция болып жіктелінеді;
2. Объектіні басқару мүмкіндігіне байланысты: тікелей инвестициялар, портфельді инвестициялар және басқа да инвестициялар түрлері болып жіктелінеді.
Тәжірибеде қарап отырсақ, инвестициялар типтеріне байланысты келесі түрге бөлінеді:
- салым салу саласына және ақша-қаражаттарды жұмсау бағытына қарай;
- жүзеге асырылу мерзіміне байланысты;
- қайта өндіру процесіне қатысу деңгейіне байланысты;
- тәуекелдік деңгейіне байланысты.
Инвестицияны жұмсау ерекшелігі инвестициялық қызмет, инвестициялау субъектілері мен объектілері атты түсініктер арқылы ашылады.
Инвестициялық қызмет - бұл жеке және заңды тұлғалардың, сондай-ақ мемлекеттің инвестицияны жұмсаумен байланысты тәжірибелік іс-әрекеттер жиынтығы. Сонымен қатар, инвестициялық қызмет - инвестиция объектісін таңдаумен, оны инвестициялаумен және пайдаланумен, қосымша қажетті жұмсау жүргізумен және сыртқы қаржыландыруды тартумен байланысты шаралар кешені.
Пайдадан түскен салықтар мен өтелімдер келесі мақсаттарға жұмсалады:
- міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
- мемлекеттік зейнетақы шегерілімі қорына;
- аймақтық бюджетке;
- республикалық бюджетке;
Кез-келген фирма өз салымдары мөлшерінде жоғары тиімділікке қол жеткізгісі келсе, онда инвестициялық салымдарды есептегенде базалық келесі принциптерді ескеруге тиісті.
1. Инвестициялық салымдардың шектеулі тиімділігі, яғни қаржы салымдарын жүзеге асыру барысында өнідірістің деңгейіне қарай табыс мөлшері де өзгеріп отырады.
2. Әртараптандыру принципі - яғни өндіріске жұмсалынатын салымдар бір ғана салаға ғана емес, жекелеген секторларға бөлінгені тәукелділік деңгейін төмендетеді және кіріс мөлшерінің жоғары деңгейін қамтамасыз етуге ықпалын тигізеді.
Қазақстанда инвестициялық қызмет нормативтік-құқықтық актілермен реттелінеді. ҚР инвестициялық қызметтің негізгі заңы - Инвестициялар туралы Заң (8.01.2003 ж.№373-II, 10.12.2008ж. №101-IV, 13.01.2009ж. №135-IV өзгертулерімен) болып табылады.
Аталған Заңға сәйкес, инвестициялық қызмет - бұл коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталына қатысу немесе кәсіпкерлік қызметі үшін қолданылатын бекітілген активтерді құру не кеңейту бойынша жеке, заңды тұлғалардың қызметі.
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілермен инвестициялық қызметі шектелетін немесе рұқсат етілмейтін қызмет түрлері және (немесе) территориясы анықталынады.
Отандық заңнамаға сәйкес инвестициялық аяда, әсіресе инвесторға қатысты шаруашылық қызметтің негізгі қағидалары бекітілген.
1. Инвесторлардың, сонымен қатар жұмсалынатын капиталдың (капиталдың пайда болуына қарамастан) толығымен тең құқығы;
2. Инвестор жұмсалатын қаражатты қайда және қандай мөлшерде қолданатынын өзі анықтайды.
3. Инвестициялық қызметтің барлық қатысушыларының өзара қатынастардың негізі келісім шарт немесе контракт болуы тиіс.
4. Мемлекеттік басқарудың органдары барлығымен бірге өздеріне алған міндеттемелерге жауап береді.
Елдегі инвестициялық қызмет жағдайын макроэкономикалық көрсеткіштердің қарқынын талдау негізінде сипаттауға болады. Мысалға, ұлттық табыстың және жалпы ішкі өнімнің қарқыны, жалпы ішкі өнімдегі инвестиция үлесі, негізгі капиталға бағытталатын өнеркәсіптік өнімнің көлемі, ауыл шаруашылық өнімнің көлемі, нақты инвестициялардың үлесі және т.б.
Бұл көрсеткіштер инвестицияны тиімді қолдануды сипаттайды. Көрсеткіштердің өсуі инвестицияны жұмсаусыз мүмкін емес. Экономикалық санат ретінде инвестициялар экономиканың дамуына әсер ететін қызметтерді атқарады. Сондықтан да, егер аталған көрсеткіштердің өсуі инвестицияның өсу қарқынынан асса, онда бұл инвестицияларды пайдаланудың тиімділігін куәландырады.
Әрбір кәсіпорын өзінің өндірістік қызметін атқару үшін өз иелігінде негізгі қорлары болуы тиіс. Ал мұндай қорларды құру үшін, сонымен қатар жұмыс істеп тұрған негізгі қорларды ұстап тұру үшін капитал жұмсалымы қажет. Капитал жұмсалымы инвестиция түсінігінің құрамына жатады.
Қазіргі уақытта инвестицияның жартысынан көп бөлігі капитал жұмсалымына тиесілі, сондықтан да капитал жұмсалымы дегеніміз - жаңа қорларды құру және істеп тұрған негізгі қорларды кеңейту, реконструкциялау, сонымен қатар, оларды техникалық жағынан қайта жабдықтауға жұмсалатын шығындар болып табылады.
Экономикалық тұрғыдан алғанда капитал жұмсалымы ұдайы өндірісті кеңейтудің басты көзі болып саналады. Сонымен қатар, күрделі капитал жұмсалымына құрал-жабдықтарды монтаждаумен байланысты шығындар, монтаждауды талап ететін және талап етпейтін құрылыстың сметасына қосылған құралжабдықтарды сатып алуға жұмсалынған шығындар, құрылыстың сметасына жататын өндірістік құралдар мен шаруашылық заттарын алуға жұмсалынған шығындар, құрылыстың сметасына кірмейтін машиналар мен құрал-жабдықтарды сатып алуға кететін шығындар, сондай-ақ, жобалау мен зерттеу жұмыстарына жұмсалынатын шығындар да жатады.
Капитал жұмсалымының тиімділігі оның жұмсалу бағыттарына, құрылымына, кезеңдеріне, сонымен қатар құрылымдық жұмысты жүзеге асыру мерзіміне тікелей байланысты болып келеді.
Капитал жұмсалымы экономиканың тұрақтылығына, өнеркәсіптік-өндірістік әлеуеттің өсуіне және ұдайы өндіріс қарқынының жоғарылауына әсер етеді.
Жұмсалыну бағытына байланысты капитал жұмсалымы екіге бөлінеді:
1. Өндірістік бағыттағы капитал жұмсалымы;
2. Өндірістік емес бағыттағы капитал жұмсалымы.
Өндірістік бағыттағы капитал жұмсалымы кәсіпкерлікті дамыту және қолдау туралы бағдарламаға сәйкес келесідей бағыттарға жұмсалынады:
- ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, өндіру, қайта өңдеу, тасымалдау және сақтауға;
- өнеркәсіп тауарларын, оның ішінде халық тұтынатын тауарларды өсіруге;
- ғылыми-техникалық прогресті дамытуға;
- құрылыс байланыс және көлік салаларын дамытуға;
- коммуналдық және тұрмыстық қызмет көрсету салаларын дамытуға жұмсалады.
Өндірістік емес бағыттағы капитал жұмсалымы бұл білім беруге, денсаулық сақтауға, мәдинет және өнер саласын дамытуға, қорғаныс және құқық қорғау саласына, тұрғын үй құрылысына жұмсалынады. Сондай-ақ, капитал жұмсалымы өндірісті пайдалану бағытына қарай келесідей құрылымдарға бөлінеді:
- салалық;
- техникалық;
- ұдайы өндірістік.
Салалық бойынша капитал жұмсалымы халық шаруашылығы салаларына, экономиканың басынқы секторларына, сонымен қатар ауыл шаруашылығы кешеніне бағытталады. Капитал жұмсалымының техникалық құрылымы құрал-жабдықтарды сатып алу шығындары, құрылыстық-монтаждық жұмыстар және басқа да капитал жұмсалымдары аралығындағы қатынасты анықтайды. Техникалық құрылымның активті бөлігі неғұрлым көп болса, соғұрлым техникалық құрылым тиімді болып есептелінеді.
Құрал-жабдықтарды сатып алу шығындарын капитал жұмсалымының активті бөлігі деп, ал құрылыстық-монтаждық жұмыстарды пассивті бөлігі деп аталды. Капитал жұмсалымынын ұдайы өндірістік құрылымы жаңа қорларды құруға және жұмыс істеп тұрған өндірістік қорларды кеңейтуге, реконструкциялауға, техникалық жағынан қайта жабдықтауға бағытталған капитал жұмсалымы үлестерінің қатынасымен анықталады.
Капитал жұмсалымының тиімділігі күрделі құрылым, қаржыландыру және несиелеумен байланысты тәуекелдік дәрежесін сипаттайтын, күрделі жұмысқа жұмсалынған капитал, сондай-ақ өтімділік қабілетін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді білдіреді.
ҚР-да экономиканың басым секторларын дамытуды және индустриалды-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдауды жүзеге асыру ел келешегінің дамуындағы ең басты бағыттардың және міндетті шарттардың бірі. Соңғы жылдары инновациялық саясатты қалыптастыруға деген ұмтылыс маңызды мәселеге айналды. Сол себепті еліміздегі индустриалды-инновациялық даму стратегиясының жүзеге асырылуы маңызды болып табылады.
ҚР Президентінің Жарлығымен бекітілген ҚР-ның индустриалды-инновациялық дамуының 2018-2022 жылдарға арналған стратегиясының негізгі бағыттары бойынша елімізде жұмыстар жүргізіліп келеді. Мемлекет жоғары технологиялы өндірістер қалыптастыруға, оның ішінде шетелдік те, салааралық та технологиялар трансфертінің тиімді жүйесін жасауға жәрдемдесу үстінде. Сонымен қатар, жоғары ғылыми-технологиялық әлеуеті бар ғылыми-техникалық және өнеркәсіптік Инвестиция және инвестициялық қызмет ұйымдар мен кәсіпорындар желісі бар қалаларда қазіргі заманғы ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазіргі заманғы элементтерінің қызметін (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-технологиялық аймақтар және c.c.) қолдауда.
Ғылыми-техникалық және өндірістік ұйымдар мен кәсіпорындардың инновациялық қызметін ынталандыруға, ғылым мен инновациялар салаларына инвестициялар тартуға, өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласына инновациялардың жылдамырақ енуіне бағытталған заң шығару базасы да елімізде барынша жетілдіріліп жатыр. Бұл Қазақстанда индустриалды инновациялық саясаттың алғышарты жасалғанын көрсетеді.
1.2 Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін бағалау көрсеткіштері
Инвестициялық саясат мемлекеттің экономикалық саясатының бір бөлігі, сонымен қатар, мемлекеттің экономикасына,шаруашылық субъектілерінің кəсіпкерлік қызметіне əсер етуші құрал болып табылады.
Мемлекеттің инвестициялық саясаты - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы көтеру, өндірістің тиімділігін арттыру, əлеуметтік мəселелерді шешу жəне басқа да əр түрлі жағдайларды жасау бойынша шаралар жиынтығы.
Мемлекет келесідей саясаттар арқылы инвестициялық белсенділікке əсер етеді:
- амортизациялық саясат;
- ғылыми-техникалық саясат;
- шетелдңк инвестицияларды тарту бойынша саясат;
-салық саясаты.
Амортизациялық саясат дегеніміз - мемлекеттің амортизациялық аударымдарды есептеу мен пайдалану тəртібін бекіте отырып, ұдайы өндіріс жылдамдығын жəне сипатын реттеуі болып табылады. Мемлекеттің ғылыми-техникалық саясаты деп - ғылыми-техниканың дамуы жəне олардың нəтижелерін халық шаруашылығына енгізетін шаралар жүйесін айтамыз.
Шетелдік инвестицияларды тарту бойынша саясат дегеніміз - қолайлы инвестициялық климат құру арқылы елімізге шетелдік инвестицияны тарту болып табылады.
Салық саясаты - деп белгілі бір жеңілдіктер беру арқылы инвестициялық саясатқа əсер ету, сонымен қатар салықтық жəне кедендік баж салығы бойынша ынталандыру мен жеңілдіктер беруді айтамыз. Инвестициялық саясаттың негізгі мақсаты - отандық экономи каның өсуіне жəне қоғамның өндіріс тиімділігін көтеруге бағытталған инвестициялық қызметті белсендендіру болып табылады.
Инвестициялық саясаттың міндеттері:
- қаржы-несие саласын түрлендіру, инфляцияға қарсы шараларды жүзеге асыру жəне төлемсіздік дағдарысын шешу;
- жекешелендіруді аяқтау жəне бəсекелі экономикалық ортаны құру;
- құрылымдық қайта құруды жүзеге асыру, тиімді ұлттық экономиканы құру;
- жоғары технологияларды енгізу негізінде өндірісті жетілдіру;
- нарық инфрақұрылымының дамуы, институционалдық түрлендіру;
- инвестициялық климатты жақсарту жəне қор нарығын дамыту мақсатында заң шығаруды жетілдіру;
- салық жүйесін, несиелерді, кеден, баж салықтарын пайдалана отырып, инвестициялық белсенділікті экономикалық реттеудің жаңа жəне нарықтық əдістерін енгізу.
Мемлекеттік инвестициялық саясатының стратегиялық мақсаты экономикалық өсудің нақты, тұрақты жəне үдемелі қарқынын, прогрессивті құрылымдық жылжуды, өндірістің мо- дернизациясын қамтамасыз ете алатын, əлеуметтік мəселелерді жəне елдің экономикалық қауіпсіздігі мəселесін шеше алатын инвестициялық ресурстарды құру мен тиімді пайдалану үшін ұйымдастыру шылық-экономикалық жəне нормативтік-құқықтықжағдай туғызу болып табылады.
Инвестициялық саясаттың құрылымы келесілерден тұрады:
- салықтар жəне салықтық жеңілдіктер;
- несие саясаты
- кəсіпорындар мен ұйымдардың инвестициялық қызметін реттеу нысандары мен құралдарын таңдаудағы банктің функцияларын кеңейту;
- амортизациялық саясат;
- монополияға қарсы шаралар;
- инвестициялармен танысу;
- орталықтандырылған инвестициялау;
- жер мен жер қойнауы ресурстарын пайдалану шарттары;
- бағалы қағаздар шығару жəне олардың айналымы.
Инвестициялық саясаттың тиімділігі - инвестициялық климатты жағымды жағына қарай өзгерту дəрежесімен анықталады.
Шетел инвесторларымен жүргізілген сауалнамаға сəйкес, олардың Қазақстандағы шикізаттық емес жобаларға қатысуын тежейтін факторлар келесідей:
- мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізу жүйесінің болмауы;
- заңнама мен механизмнің болмауы, заңдар мен шарттық қатынастардың сақталуының тұрақсыздығы;
- инвестицияны тартуда елдің бəсекеге қабілетсіздігі (валюта жəне қосқанда);
- инвестицияны тартуда инфрақұрылым мен қызмет көрсетудің дамымағаны (қаржы, банк, ақпараттық-талдау, консалтинг, көліктік т.б.);
- инвестицияларды тарту саласындағы мемлекеттік басқару жүйесінің тұрақсыздығы;
- визалық режим болуы.
Осыған байланысты 2018-2022 жылдарға арналған Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында 2017 жылы Қазақстан үкіметі шетелдік инвесторлармен өзара қарым-қатынас жүйесін орнатты. Мəселен, 2018 жылдың қазан айында арнайы экономикалық аймақтарды жəне 2018-2018 жылдарға арналған экспортты ынталандыруды дамыту үшін инвестицияны тарту бағдарламасы қабылданды. Осыған сəйкес бірден 200 инвестициялық бастамалар бойынша ірі шетелдік компаниялармен жұмыс істеу басталды. Трансұлттық корпорациялардың қатысуымен 2 жыл ішінде 20-дан астам халықаралық бизнес форум ұйымдастырылды. Егер 2015 жылы Қазақстанда 5 мың шетел инвесторлары болса, онда 2018 жылы олардың саны 10 мыңнан астам болды.
Сонымен қатар 2018 жылы 12 тілде бизнесті жүргізудің шарттары туралы барлық қажетті ақпаратты алуға болатын ұлттық инвестициялық веб-сайты www.invest.gov.kz іске қосылды [6].
2018 жылы инвестициялық заңнаманы жетілдіру мақсатында индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау, ағымдағы жеңілдіктер пакетін кеңейту, сондай-ақ арнайы экономикалық аймаққа қатысушылар үшін рұқсат етілген шараларды оңайлату үшін арнайы экономикалық аймақтар туралы жаңа заң қабылданды. Онымен қоса 2018 жылы ҚР Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігі 2017 жылдан 2019 жылға дейінгі, бірақ қазіргі таңда тек өндірістік сектор үшін жұмыс істейтін Инвестициялар туралы ҚР-ның Заңына қайта қалпына келтіруді ұсынды.
Қазақстанның инвестициялық əлеуеті жеткілікті өсуде. Тек экономиканың бəсекеге қабілеттілігінің өсуі мен тікелей шетелдік инвестициялардың жылдық ағыны неғұрлым тиімді пайдалануы $10 млрд долл. ұлғаюы мүмкін. Бұл мүмкіндікті іске асыру мақсатында арнайы экономикалық аймақтар мен экспортты дамытуға, инвестицияны тартуға министрлікпен ұлттық инвестициялық жоспар қарастырылған жəне ол 2018 жылдың 23 желтоқсанда ҚР-ның Үкімет Қаулысымен бекітілген болатын.
Ең алдымен жоспар шетелдік инвесторлармен жүйелі жұмыс жасауды қарастырады. Осы мақсатта 6 салалық өндірістік секторлар жəне көлемі бойынша берілген салаларға инвестиция салған 20 инвестор елдер анықталды. Осылайша, 2015 жылға дейін жалпы 78 халықаралық корпорациялармен жұмыс жүргізілді, жəне 2018-2019 жылдары олардың саны 81 трансұлттық корпорацияларға өседі.
Сонымен қатар əрбір ірі инвестормен жеке келіссөздер жүргізіледі. Бұл тəсіл басым елдерде road-show, сондай-ақ Жол картасын əзірлеу жəне іске асыру инвесторлармен өзара қарым-қатынас үшін жүзеге асады. Мұнда Қазақстанда бизнестің ашылуы мен жүргізілуі, саяси көшбасшылар мен жетекші отандық компаниялардың топ-менеджерлерімен кездесулер ұйымдастыру қамтылады; инвестициялық жобаны əзірлеу оны іске асыру сатысында жəне инвестициядан кейінгі қолдауда кеңестік қызметтер аясында көрініс табады.
Инвесторлармен жұмыс істеудің маңызды факторы Қазақстан өңірлерінде қолдауы болып табылады. Шетелдік инвесторлармен жедел жəне жақсы қарым-қатынаста болуға, шын мəнінде, KAZNEX INVEST аймақтық бюро агенттігі экспорт пен инвестиция ретінде қызмет ететін болады, ол үшін əр өңірлерде инвесторлар қызметін көрсету орталығы құрылады.
Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы мұндай тәуекелдiлiк өндіріс процесін инвестициялау аяқталғаннан кейiн фирма жұмысы нәтижесіндегі өзгеруiстерді дұрыс болжау байланысты іс-әрекет түрлері қалыптасады.
Нарықта жаңа өнім түрлерін шығару қосымша тәукел түрлерімен сипатталады, себебі жаңа өнімнің сұранысқа ие болуы қосымша факторлардың ықпалын талап етеді.
1.1-кестеде кәсіпорындағы меншікті қаржыландыру көздерiнің негізгі топтары келітірілді:
1.1-кесте Кәсіпорындағы меншікті қаржыландыру көздерiн жіктеу
Қаржылық ресурстары
Ұйымдағы инвестициялау көздері
1. Амортизациялық қаржылық бөлiнулер (негiзгi қорлар және материалдық емес активтерге салынған қаржылық тозулар)
2. Жалпы табыс
2.1 Тауарларды сатудан және қызмет көрсетулердi өткiзуден түскен табыс
2.2. Басқа да өткiзу түрлерінен түскен табыс
2.3. Өткiзуден тыс нәтижелердiң (табыс - тар) сальдосы.
3. Резервтiк қор
4. Сақтандыру резервтерi
5. Басқалар
Өнімді және қызмет түрлерін өткiзуден түскен түсiм (өзiндiк құн)
өнімді және қызмет түрлерін өткiзуден түскен табыс
басқа да өткiзулерден түскен табыс мөлшері
өткiзуден тыс табыстар мен пайда мөлшері
таза табыс
Е с к е р т у - [7] әдебиет бойынша
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге асырылуы қажет:
1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау;
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік - экономикалық дамудың орта мерзімді бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ, әрбір секторға қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл кзеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды тандау мен алдын ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер жобаларды қаржылық- экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет, жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы керек. Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат - жоспарда бекітілген мақсаттарды қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік процеске арналатын таңданудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі қажет. Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын, макроэкономикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері, соның ішінде экономикалық аспектілер.
Егер инвестициялық жобаларды (кеңес беру мен сатып алуда талдау) жүзеге асыру бюджеттік мекемелерінің міндеті болып табылса, инвестициялық жобаларды қауіпке жиі қойса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден аулақ болу үшін сақтықтың қосымша шараларын қабылдау қажет. Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды тиісті инстиутуционалдық жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың (жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдық пен тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау. Қазақстанда "Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы" Заң (28 ақпан 2017 ж.) қабылданған. Онда инвестицияның қызметі- инвестицияларды жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп көрсетілген. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
- жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі);
- Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге өкілетті, бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен міндеттері белгіленген. Бұл қолдаудың мақсаты - экономиканың басым секторларында тауар өндірісін, жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу- хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру ;
- экспортқа бейімделген және импорты алмастырушы өндірістерді жетілдіру;
- ҚР- ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
- менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін жоғарлатудың жүйесін енгізу;
- өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
- қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер жүйесі : бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша ҚР-ның берген кепілдері, сондай-ақ , келісім шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган, инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Ол ҚР-на тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру; инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру; барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын алуды қамтамасыз ету; инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты функцияларды атқарады.
Табыстан төленетiн салықтар мен басқа да төлемдер төленгеннен кейiн кәсiпорында таза табыс қалады. Оның бiр бөлiгiн өндiрiстiк және әлеуметтiк сипатты капиталдық салымдар ретiнде қолдануы мүмкiн. 2-ші кестеде кәсіпорынның қарыздық, тартылған, бюджеттік және бюджеттік емес каржыландыру көздерi топтастырылды:
1.2-кесте Кәсіпорындағы қарыздық, қосымша тартылған, бюджеттік және бюджеттік емес каржыландыру көздерiн топтастыру
Қаржы ресурстары
Кәсiпорынның инвестициялау көзi
1. Қарыздық қаражаттар
1.1. Банктік несие
1.2. Басқа да қаржылық институттардың несиелерi
1.3. Бюджеттiк несиелер
1.4. Коммерциялық несиелер
1.6. Басқалары
Несие берушiлердiң қорлары
2. Қосымша тартылған қаражаттар
2.1. Ағымадағы инвестициялық қызметтегi үлестiк қатысу қаражаттары
2.2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түскен қаражаттар
2.3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке және заңды тұлғалардың табыстық және басқа да жарналары
2.4. Сақтандыру төлемдерi
2.5. Франчайзинг, селенг, жалға алу бойын - ша төлемдердiң түсуi
2.6. Басқалары
Сәйкес инвесторлардың қорлары
3. Бюджеттiк қаржы салымдары
Бюджет тарапынан қаржыландырылған қаражат - тар түрлері
4. Бюджеттiк емес қорлардан түскен пайда
Бюджеттен тыс қорлардың қаражат - тары мен жинақтары
Е с к е р т у - [7] әдебиет бойынша
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына, оның өз бизнес саласындағы өміршеңдігіне айтарлықтай әсер ететіні сөзсіз. Сондықтан да, инвестициялық қызметті басқару кәсіпорындағы қаржы менеджментінің маңызды да жауапты міндеттерінің бірі болып табылады.
Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді:
- инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару - бұл инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуді, бақылауды және ынталандыруды қажет етеді;
- жеке инвестициялық жобаларды басқару - бұл қазіргі заман талаптарына сай әдістер мен басқару техникасын қолдану арқылы инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысын жоспарлауды, ұйымдастыруды және бақылауды қамтиды;
- жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару - бұл кәсіпорын тарапынан инвестициялау объектілерін таңдаумен және инвестиция барысын бақылаумен сипатталады.
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең тиімді нұсқаларын жүзеге асыруға бағытталады. Осы орайда кәсіпорындардың инвестицияларды басқару барысына толығырақ тоқтала кетелік.
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі - бұл елдегі инвестициялық жағдайды (климатты) талдау. Ол келесідей көрсеткіштерді ескереді:
- жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік тауарлардың өндіріс көлемінің динамикасы;
- ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
- мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және ынталандыруы;
-инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды қағаздар нарығының, даму деңгейі.
Келесі кезең - кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере отырып, оның инвестициялық қызметінің нақты бағыттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz