Стоматологиядағы ақпараттық технологиялар
Қaзaқcтaн Рecпубликacының Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
АСАИНОВ АЗАТ
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В012000 мaмaндық – Кәсіптік oқыту
Пaвлoдaр
Қaзaқcтaн Рecпубликacының Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
Сәулет-құрылыс факультеті
Кәciптiк oқыту және қoршаған oртаны қoрғау кaфeдрacы
Қoрғaуғa жiбeрiлгeн
20___жылы ___ _______
Кaфeдрa мeңгeрушici ____________ М. К. Бейсембаев
(қoлы) (аты-жөні, тегі)
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
КО және ҚОҚ кафедрасының мысалы бойынша С.Торайғыров атындағы ПМУ
студенттері мен оқытушыларына арналған медициналық тексерістен өтуге
арналған программалық жүйені енгізу
5В012000 мaмaндық – Кәсіптік oқыту
мaмaндығы бoйыншa
Oрындaды _____________ А. Асаинов
КБ-401 тoбы (аты-жөні,
(қoлы) тегі)
Ғылыми жетекші _____________ Ф.Б. Нугманoва
п.ғ.к, қаум.профессор (аты-жөні, тегі)
(қoлы)
Ғылыми кеңесші _____________ А.К. Алдунгарова
доктор PhD, қаум.профессор (аты-жөні, тегі)
(қoлы)
Нoрмoбaқылaушы ______________ Ф.Б. Нугманoва
(қoлы) (аты-жөні, тегі)
Пaвлoдaр
2019
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Медицинадағы ақпараттық технологиялар 6
1.1Медициналық практикадағы дербес компьютерлер 9
1.2Медициналық ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктері мен
перспективалары 12
1.3Автоматтандырылған жұмыс орындарының мүмкіндіктері 16
2 Мейірбикенің жұмыс орнын автоматтандырудың теориялық негіздері 19
2.1Автоматтандырылған жұмыс орындары және заманауи
ақпараттық-компьютерлік технологиялар 20
2.2Медицина қызметкерлерінің автоматтандырылған жұмыс орындарын
жіктеу 26
2.3Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орнының негізгі функциялары
33
3 Мейірбике жұмысына арналған жүйені баптау 37
3.1Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орнынын құрастыру 39
3.2КО және ҚОҚ кафедрасының студенттері мен оқытушыларына арналған
мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орны 46
Қорытынды 52
Қолданылған әдебиеттер тізімі 54
Кіріспе
Жыл сайын ақпараттық технологиялар барлық қызмет салаларына
(автобизнестен құрылысқа дейін) берік кіреді. Соңғы онжылдықтарда қарқын
ала отырып, компьютерлік ақпараттық технологияларды (IT - технологияларды)
жаппай енгізу аясында ілгерілеу медицинаны да қамтыды.
Мемлекет басшысы халыққа арнаған Жолдауында да цифрлы технологиялар
арқылы медициналық көмектің қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру
қажеттігін атап көрсетті. Соның нәтижесінде, бүгінгі таңда стационарда
жататын науқастардың электронды тіркелімі, емдеуге жатқызу порталы және
емханаға бекітілетін халықтың тіркелімін және басқаларды әзірлеу жұмыстары
дұрыс жолға қойылып келеді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Дәрігер мен мейірбикенің жұмыс үстелін
автоматтандыру, тиімді жолдарын қарастыру, сонымен қатар емделушілерді
басқару жүйесін орталыққа бағындыру негізі.
2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап медицина ұйымдары медициналық
құжаттаманы қағазсыз форматта жүргізуге толықтай көшетінін, соның ішінде
электрондық амбулаториялық карталар, аурулардың электрондық тарихы және
электрондық рецептілердің көшірмесі де болатынын атап көрсеткені белгілі.
Расында да осы уақытқа дейін дәрігерлер бір деректі 3 реттен жазуға мәжбүр
болып келді. Алдымен қағазға түсіреді, одан денсаулық сақтаудың ақпараттық
жүйелеріне және денсаулық мекемесінің ішкі ақпараттық жүйесіне енгізіп,
қыруар уақытын кетіреді. Ал цифрлы жүйе қолданылса, мұның бәрінен арылып,
тіпті жаңадан жұмысқа келген дәрігердің өзі алдына келген емделушінің ауру
тарихын сұрастырып отырмайды. Комъпютерге үңіледі де, сырқаттың тарихына
дереу қанығады. Міне, Президент атап көрсеткен, Цифрлық Қазақстан
бағдарламасының медицина саласына тигізер тиімді пайдасы осындай.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологияларда автоматтандырылған жұмыс
орындары (АЖО) кеңінен қолданылады. Автоматтандырылған жұмыс орындарын құру
ақпаратты жинақтау, сақтау және қайта өңдеу жөніндегі негізгі операциялар
есептеу техникасына жүктеледі. Есептеу техникасы пайдаланушымен тығыз қарым-
қатынаста жұмыс істейді, ол оның іс-әрекетін бақылайды, тапсырманы шешу
барысында жеке параметрлердің мәнін өзгертеді, сондай-ақ басқару міндеттері
мен функцияларын шешу үшін бастапқы деректерді енгізеді. Емделушілерге
көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік бере отырып, құжаттаманы ресімдеуге кететін
уақытты қысқартады.
Дипломдық жұмыстың жаңашылдығы: Дипломдық жобаның тақырыбы КО және
ҚОҚ кафедрасының мысалы бойынша С.Торайғыров атындағы ПМУ студенттері мен
оқытушыларына арналған медициналық тексерістен өтуге арналған программалық
жүйені енгізу. Жобаны зерттей келе, жалпы КО және ҚОҚ кафедрасының
студенттері мен оқытушыларына арналған медициналық программалық жүйені
әзірлеу керек, қазіргі таңда барлық медициналық орталықталықтарда жеке
сайттары әзірленген болса, ал қазіргі саманға сай әр мейірбикеге ыңғайлы
автоматтандырылған жұмыс орны жасалмаған. Сол себепті, мейірбикенің
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеуді міндет еттік.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: КОжәнеҚОҚ кафедрасының студенттері мен
оқытушыларының медициналық тексерістен өтуге арналған бағдарламалық
қамтамасыз етуді әзірлеп, мейірбикенің жұмысын жеңілдету болып табылады.
Қазіргі уақытта медицинада есептеу техникасының құралына қызығушылық өсіп
келеді. Осы қазіргі заманның персоналды ЭЕМ бірінші кезектегі есептеу
құралының мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Осы ЭЕМ адамзаттың әртүрлі
обылысында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру үшін қолайлы құрал болып
табылады. Осы жұмыс шеңберінде мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орнын
құру көзделеді.
Дипломдық жұмыстың міндеттері: Емдеудің сапасын арттыру болып табылады.
- Емделушілердің медициналық бақылау нәтижелерінің барынша сақталуын;
- Мамандардың науқастарды медициналық бақылау нәтижелеріне қол
жеткізуін оңтайландыруды;
- Қағаз құжат айналымын қысқартуды;
- Науқастарды тексеру және емдеу мерзімдерін қысқарту;
- Мейірбикеге түсінікті, кең көлемді ақпаратпен қамтылған,
материалдарды қанағаттандыратын автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу.
Зерттеу нысаны: С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік
университетінің КО және ҚОҚ кафедрасының студенттері мен оқытушыларына
арналған мейірбикенің бағдарламалық қамсыздандыру.
Дипломдық жұмыстың ғылыми болжамы: Егер мейірбикенің автоматтандырылған
жұмыс орнын ыңғайлы, құрылымы құрылатын функцияларға қатаң сәйкес келуі,
дизайны жағынан тартымды болып жасалса, қолданушылардың саны артады.
Диплом жұмысының практикалық маңызы: Диплом жұмысында ұсынылып отырған
автоматтандырылған жұмыс орны мейірбикелерге қажетті және күнделікті
жаңартылып отыратын ақпаратқа жылдам әрі кез келген уакытта қол жетімді
етіп құрастыру. Автоматтандырылған жұмыс орны мейірбикелер күнделікті
қажетті материалдар қоса енгізе отырып, өздеріне қажетті ақпаратты ала
алады. Көлемі жағынан жеткілікті, мазмұны жағынан алуан түрлі материалмен
қамтылған барлық мәселелерді қарастыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу әдістері: Delphi программалау бағдарламасында Қазақстан
Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сай,
сонымен қатар қазіргі заманға сай қамтыған мемлекеттік тілде
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу міндет етілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
Автоматтандырылған жұмыс орнын қолдану медициналық қызмет көрсету
сапасын жақсарту, медициналық ресурстарды тиімді жұмсауға, емделушілердің
жоғары технологиялық және сапалы емдеудегі қажеттілігін қанағаттандыру
танымдық белсенділігін арттыру, өз уақыттарын тиімді пайдалау мен қатар,
ойлау жүйесін қалыптастыруға және шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай
туғызады. Автоматтандырылған жұмыс орнының ерекшеліктері:
1) Емделуші туралы барлық клиникалық ақпаратты тез алу;
2). Ақпаратты өңдеу мен талдаудың заманауи әдістерін қолдану;
3) Медициналық көмек сапасын бақылау және басқару.
Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орны бағдарламасы:
- қабылдауға жазбаларды басқару: қызмет түрі мен тізбесін көрсете
отырып, жаңа жазбалар жасау, түрлі кесімдерде (кезеңдерде) қабылдау
кестесін визуалдау, жазу негізінде қажетті медициналық құжаттаманы жасау,
қызметтерді қабылдау шеңберінде көрсетілген актілерді қалыптастыру;
- емделушінің сауалнамасын қалыптастыру (медициналық бейіндер бойынша)
және олардың мәліметтері негізінде медициналық құжаттама блогын, оның
ішінде: тіркелу, қабылдау және тағы басқа емделушінің карточкасына
байланыстыра отырып және файлға нәтижелерді түсірумен тексеру хаттамаларын
қалыптастырады.
1 Медицинадағы ақпараттық технологиялар
Қоғамның қазіргі даму кезеңі оған ақпараттық технологиялардың күшті
әсерімен сипатталады, адами қызметтің барлық салаларына келді, жаһандық
ақпараттық кеңістік құра отырып, қоғамда ақпараттық ағындардың таралуын
қамтамасыз етеді. Олар әлемдік экономиканы ғана емес, сонымен қатар адами
қызметтің басқа да салаларын дамытудың өмірлік маңызды ынталандыруына тез
айналды.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар денсаулық сақтау саласында
көбірек қолданылады, ол ыңғайлы, кейде қажет. Осының арқасында медицина,
оның ішінде дәстүрлі емес, бүгінде жаңа сипатқа ие болады. Көптеген
медициналық зерттеулерде компьютерсіз және оған арнайы бағдарламалық
қамтамасыз ету мүмкін емес. Бұл процесс медицина қызметкерлерін даярлау
кезеңінде де, медициналық практика үшін де түзетулер енгізумен байланысты
медициналық теория мен практикадағы елеулі өзгерістермен сүйемелденеді.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар әр адамның өмірлік жолына
көбірек пайдаланылады, біз өз денсаулығымыз бен өмірімізді сенетін
Дәрігерлермен қиылысады. Бірақ медицина және медицина қызметкерлерінің
бейнесі соңғы уақытта елеулі өзгерістерге ұшырайды және бұл көбінесе
ақпараттық технологияларды дамытудың арқасында орын алады.
Медициналық практикадағы заманауи ақпараттық технологиялар
Соңғы 20 жылда медицинада компьютерлерді қолдану деңгейі артты.
Практикалық медицина барынша автоматтандырылған болып келеді. Компьютерлік
қамтамасыз етудің екі түрін бөледі:
- бағдарламалық;
- аппараттық.
Бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелік және қолданбалы. Жүйелік
бағдарламалық жасақтамаға сервердегі деректерге қатынауды қамтамасыз ететін
желілік интерфейс кіреді. Компьютерге енгізілген деректер, әдетте, деректер
базасына ұйымдастырылған, ол өз кезегінде, деректер қорын басқарудың
қолданбалы бағдарламасы (ДББЖ) басқарылады және атап айтқанда, ауру
тарихын, цифрланған түрдегі рентген суреттерін, стационар бойынша
статистикалық есептілікті, бухгалтерлік есепті қамтуы мүмкін. Қолданбалы
қамтамасыз ету – бұл компьютер үшін арналған бағдарламалар. Бұл-есептеулер,
зерттеу нәтижелерін өңдеу, әртүрлі есептеулер, компьютерлер арасындағы
ақпарат алмасу. Медицинадағы күрделі заманауи зерттеулер есептеуіш
техниканы қолданбай ойластырылмайды. Мұндай зерттеулерге компьютерлік
томографияны, ядролық – магниттік резонанс құбылысын пайдалана отырып,
томографияны, ультрасонографияны, изотоптарды қолдана отырып зерттеулерді
жатқызуға болады. Мұндай зерттеу кезінде алынған ақпарат Саны компьютерсіз
адам оны қабылдауға және өңдеуге қабілетті болар еді.
Медициналық мекеменің қызметін автоматтандырудың кешенді жүйесі.
Әзірленген медициналық ақпараттық жүйелерді келесі өлшемдер бойынша бөлуге
болады:
- Рентгенолог, УДЗ және т. б. сияқты дәрігер-мамандардың тар
міндеттерін шешетін бағдарламаларды қамтитын медициналық жүйелер.
- Дәрігерлердің іс қағаздарын ұйымдастыру және медициналық статистиканы
өңдеу медициналық жүйелері. Ауруханалық Ақпараттық жүйелер.
Қазіргі заманғы медициналық орталықтардағы ақпаратты жинау және өңдеу
жүйесі көптеген түрлі функцияларды орындауы тиіс, оларды тіпті сипаттауға
болмайды, ал әсіресе қанша да бір қысқа мерзімде автоматтандыруға болмайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің өмірлік циклі бес негізгі кезеңнен
тұрады:
- Жүйені әзірлеу немесе дайын жүйені сатып алу;
- Жүйені енгізу;
- Бағдарламалық қамтамасыз етуді сүйемелдеу;
- Жүйесін пайдалану;
- Жүйені демонтаждау.
Телемедицина
Телемедицина – бұл заманауи медицина саласы, ол ақпараттық
технологияларды дамытумен бірге адам денсаулығы мен денесі туралы білімді
жетілдірумен қатар дамыды. Қазіргі заманғы медициналық диагностика
емделушінің денсаулығы туралы көрнекі ақпарат алуды көздейді. Сондықтан
телемедицинаны қалыптастыру үшін дәрігерге емделушіні көруге мүмкіндік
беретін ақпараттық құралдар қажет болды. Қазіргі уақытта әлемнің көптеген
ақпараттық дамыған елдерінде клиникалық телемедициналық бағдарламалар бар.
Информатика-ғылыми ақпараттың құрылымы мен жалпы қасиеттерін, сондай-ақ оны
жинауға, сақтауға, іздеуге, қайта өңдеуге, өзгертуге, таратуға және адам
қызметінің түрлі салаларында пайдалануға байланысты мәселелерді зерттейтін
ғылым саласы. Адам қызметінің ең көне салаларының біріне ақпараттық
технологияларды енгізу нәтижесінде пайда болған оның медициналық саласы
бүгінде медицинаның жаңа шептерге зияткерлік серпілісінің маңызды
бағыттарының бірі болып отыр.
Стоматологиядағы ақпараттық технологиялар
Бүгінде компьютер көптеген стоматологиялық клиникаларда бар.
Стоматологиялық компьютерлік бағдарламалар нарығында — цифрлық
рентгенография жүйесі, деп аталатын радиовидеографамалар кеңінен таралған.
Жүйелер тістің және пародонттың суретінің әр түрлі фрагменттерін егжей-
тегжейлі зерттеуге, бейнелердің көлемі мен контрастын ұлғайтуға немесе
азайтуға, барлық ақпаратты Деректер базасында сақтауға және оны (қажет
болған жағдайда) принтердің көмегімен қағазға көшіруге мүмкіндік береді. Ең
танымал бағдарламалар: Gendex, Trophy. Бағдарламаның екінші тобы-дентальды
бейнекамералармен жұмыс істеуге арналған жүйелер. Мұндай бағдарламаларға:
vem Image, Acu Cam, Vista Cam, Telecam DMD жатады.
Электрондық құжат стоматологиялық клиниканың ішінде ақпарат алмасуды
жаңғыртады. Дәрігерлер мен емделушілердің қол жетімділігінің әртүрлі
дәрежесі, диагноздарды, тексеру нәтижелерін, терапевтік, хирургиялық,
ортодонтикалық және т.б. емшараларды кодтау үшін шифрлеу жүйесін міндетті
пайдалану кез келген ақпаратты сенімді қорғауға мүмкіндік береді.
Компьютерлік томография
Ішкі органдардың жұқа қабаттарын жүйелі, өте жиі өлшеу жүргізілетін
адам ағзасының жағдайын зерттеу әдісі. Бұл деректер толық көлемді суретті
құрастыратын компьютерге жазылады. Физикалық өлшеу негіздері Әртүрлі:
рентген, магниттік, ультрадыбыстық, ядролық және т. б.
Өлшеуді, сканирлеуді және компьютерді қамтамасыз ететін құрылғылар
жиынтығы толық суретті жасайды, томограф деп аталады.
Томография медицинада жаңа ақпараттық технологияларды енгізудің негізгі
мысалдарының бірі болып табылады. Қуатты компьютерсіз бұл әдісті жасау
мүмкін емес еді.
Медициналық зертханалық зерттеулерде заманауи ақпараттық
технологияларды қолдану.
Зертханалық медициналық зерттеулерде компьютерді пайдаланған кезде
бағдарламаға диагностиканың белгілі бір алгоритмі қойылады. Әр ауруға
белгілі бір симптомдар немесе синдромдар сәйкес келетін аурулар базасы
құрылады. Тестілеу барысында алгоритмді қолдана отырып, адамға сұрақтар
қойылады. Оның жауаптарының негізінде аурудың ең жоғары тиісті тобының
симптомдары (синдромдары) іріктеледі. Тест соңында бұл ауру осы тестілеудің
қаншалықты ықтимал екенін пайызбен белгілеу арқылы аурулар тобы беріледі.
Пайыздар жоғары болса, бұл аурудың ықтималдығы соғұрлым жоғары.
Сондай-ақ бірнеше емес, бір диагнозды берген осындай жүйені (алгоритм)
құруға әрекет жасалады. Бірақ мұның бәрі әзірше әзірлеу және тестілеу
сатысында. Жалпы, бүгінгі күні әлемде 200-ден астам компьютерлік сараптама
жүйесі құрылған.
Компьютерлік флюрография
Медициналық радиологияға әзірленген цифрлық флюорографиялық
қондырғыларға арналған бағдарламалық қамтамасыз ету (БҚ) үш негізгі
компоненттен тұрады: кешенді басқару модулі, формализацияланған хаттаманы
жасау блогын қоса алғанда, рентгендік бейнелерді тіркеу және өңдеу модулі
және қашықтыққа ақпарат беру блогынан тұратын ақпаратты сақтау модулі. БҚ
осындай құрылымы оның көмегімен суретті алуға, оны өңдеуге, әр түрлі
тасымалдаушыларда сақтауға және қатты көшірмелерді басып шығаруға мүмкіндік
береді.
Бұл бағдарламалық өнімнің ерекшелігі – ол халық арасында өкпені алдын
алу зерттеулерінің міндеттерін шешу талаптарына барынша толық жауап беруі.
Стандартталған нысан түріндегі зерттеу хаттамасын толтыру және сақтауға
арналған бағдарлама блогының болуы диагностикалық ұсыныстарды бере отырып,
деректерді талдауды автоматтандыруға, сондай-ақ әр түрлі статистикалық
көрсеткіштерді автоматтандырылған есептеуге мүмкіндік береді, бұл елдің әр
түрлі өңірлерінде өкпе аурулары санының едәуір өсуін ескере отырып өте
маңызды. Бағдарламалық қамтамасыз етуде мамандандырылған мекемелерде
диагностикалық күрделі жағдайларға кеңес беру мақсатында қазіргі заманғы
байланыс жүйелерін (оның ішінде INTERNET) пайдалану кезінде суреттер мен
хаттамаларды беру мүмкіндігі қарастырылған. Осы тәжірибе негізінде сандық
флюорографиялық қызметті ұйымдастыруға және аппараттық-бағдарламалық
қамтамасыз етуге қойылатын негізгі талаптарды тұжырымдауға қол жеткізілді,
сандық рентген қондырғысының көмегімен кеуде клеткасын жаппай тексеруді
ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар жобасында көрініс тапты.
Әзірленген математикалық қамтамасыз ету тек флюорография кезінде ғана емес,
сонымен қатар басқа пульмонологиялық қосымшалар үшін де жарамды болуы
мүмкін.
Ультрадыбыстық сканерлеу
Ультрадыбыстық сканерлеу – күрделі медициналық жабдықтардың көмегімен
іске асырылатын жоғары технологиялық әдіс. УЗ-тексеруге арналған жүйелер
жоғары сезімталдық датчиктерін, мониторларды, принтерлерді, сканерлерді
және олардың жинақтауыштарын, қуат пен жиілік өлшеуіштерін қамтиды.
Әрбір элементтің сапасына сканерлеу жылдамдығы, алынатын суреттің
дұрыстығы, графикалық суреттің интерпретациясының дәлдігі және диагноз қою
дұрыстығы байланысты.
Медициналық УЗ – жүйелердің жұмыс істеу принципі ультрадыбыстық
импульстерді сәулеленуден және әртүрлі тығыздықтағы тіндерден
дифференцияланған сигналдарды қабылдаудан тұрады. УЗ – датчиктердегі сәуле
шығарғыш ретінде пьезокерамикалық пластина қолданылады. Бұдан әрі
қабылданған сигнал логарифмдік түрде күшейтіледі, сүзіледі, аналитикалық
платада сәйкестендіріледі, сандық түрге түрлендіріледі, бейнеопамять
жазылады және мониторда көрсетіледі.
Ультрадыбыстық сканерлеуші жабдық қан ағынының жылдамдығын анықтауға,
ішкі органдардың орналасуын анықтауға, анатомиялық құрылымдардың сызықтық
өлшемдерін эхоимпульстік локация тәсілімен визуализациялауға және өлшеуге,
қабыну, диффуздық процестерді, гипо - және гипертрофияларды, тұтастық пен
өтімділіктің бұзылуларын байқауға мүмкіндік береді.
1.1 Медициналық практикадағы дербес компьютерлер
Соңғы уақытта, сондай – ақ компьютерлік гипермәтіндік жүйелерді тарату
алды, олар осылайша ақпаратты ұйымдастыруға мүмкіндік береді, бұл оңай қол
жетімді болып, компьютерлік іс – әрекетте мамандар болып табылмайтын
адамдар үшін. Мұндай гипермәтіндік жүйелер мәтіндік ақпаратты, сондай – ақ
дыбыстық және графикалық ақпаратты, оның ішінде қозғалатын бейнені қамтуы
мүмкін. Бұл дәрігердің біліктілігі немесе тәжірибесі емдік іс-шаралар
кешені туралы шешім қабылдау үшін жеткіліксіз болған жағдайларда, мысалы,
ауруханаға дейінгі кезеңде ақпараттық қолдауды жүзеге асыратын ақпараттық
жүйелерді құруға мүмкіндік береді. Жүйе сұрақтарымен және жауаптарды
бағалаумен жабдықталған осы жүйелер оқыту мақсаттары үшін пайдаланылуы
мүмкін.
Деректерді тиімді сақтау және жеңіл қол жеткізу мен ақпарат алмасудан
бастап, медициналық тесттер мен күрделі хирургиялық рәсімдерді үлгілеуге
дейін компьютерлер медицина саласында маңызды рөл атқарады. Оларды төрт
негізгі санатқа бөлуге болады, олар: деректерді сақтау хирургиялық
процедуралар диагностикалық тесттер кез келген басқа саладағы сияқты білім
алмасу, медицинадағы компьютерлік технологиялардың маңыздылығын елемеу
мүмкін емес.
Емделушілердің деректерін және медициналық ақпаратты сақтау
Компьютерлер емделушіге байланысты деректерді сақтау үшін тамаша құрал
болып табылады. Ауруханалар емделушіні қолдау үшін компьютерлік жүйелерді
пайдаланады.
Жиі емделушілердің ауру тарихында егжей-тегжейлі жазбалар жүргізу
қажет. Дәрігерлерге емделуші туралы ақпарат, отбасылық анамнез, жанұядағы
физикалық сырқаттар (егер ондай болса), аурудың диагнозы қойылған және
тіркелген дәрі-дәрмектермен жиі талап етіледі. Бұл Ақпарат компьютерлік
деректер базасында сақталуы мүмкін.
Компьютерлер рецепттер мен төлем ақпаратын бақылай алады. Олар
емделушіге жазылған дәрі – дәрмектер туралы ақпаратты, сондай-ақ оғаноған
(емделушіге аллергия) жазылмайтын дәрі-дәрмектер туралы ақпаратты сақтау
үшін пайдаланылуы мүмкін.
Компьютерлер үлкен медициналық деректерді тиімді сақтауды қамтамасыз
етеді. Медицина кең ақпараттық базаға ие. Компьютер осы ақпаратты сақтаудың
ең жақсы құралы ретінде қызмет ете алады.
Медициналық журналдарда, зерттеулер мен диагностика бойынша құжаттарды,
маңызды медициналық құжаттар мен анықтамаларды электрондық форматта
сақтаған жөн.
Хирургиялық процедуралардағы компьютерлер
Компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету ауруларды диагностикалау үшін
қолданылады. Ол ағзаның ішкі органдарын тексеру үшін пайдаланылуы мүмкін.
Алдыңғы қатарлы компьютерлік жүйелер дене мүшелерін зерттеу үшін
қолданылады.
Кейбір күрделі операциялар ЭЕМ көмегімен орындалуы мүмкін. Компьютерлік
хирургия – бұл медициналық сараптаманы компьютерлік интеллектпен
үйлестіретін тез дамып келе жатқан медицина саласы. Робот-ассистирленген
хирургиялық жүйе, емделушінің моделін жасайды, содан кейін операцияға дейін
талданады. Хирургиялық емшара науқастың виртуалды бейнесінде үлгіленеді.
Операциялар медициналық қызметкер немесе робот ретінде бағдарламаланған
хирургиялық робот арқылы орындалуы мүмкін, олар операция жасау кезінде ғана
дәрігерлерге көмектесе алады.
Екі жағдайда да компьютерді медицинада пайдаланудың маңыздылығын атап
көрсете отырып, компьютерлік интеллект пайдаланылады.
Диагностикалық тестердегі компьютерлік технологиялар
Ауруханалардағы мониторинг үшін әр түрлі жабдықтар компьютерлік
бағдарламалауға негізделген.
Медициналық визуализация медициналық мақсатта адам денесінің бейнелерін
жасау әдістерін қарастырады. Бейнелерді сканерлеу мен өңдеудің заманауи
әдістерінің көпшілігі көбінесе компьютерлік технологияларға негізделген.
Біз компьютерлік ғылымдар саласындағы жетістіктердің арқасында медициналық
визуалдаудың бірқатар жаңа әдістерін жүзеге асырдық.
Магнитті – резонансты томография компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз
етуді пайдаланады. Компьютерлік томография 3-D сурет алу үшін геометрияны
өңдеудің сандық әдістерін пайдалануға мүмкіндік береді. Жетілдірілген
компьютерлер мен инфрақызыл камералар жоғары ажыратымдылығы бар суреттерді
алу үшін пайдаланылады. Компьютерлер 3D суреттерді жасау үшін кеңінен
қолданылады.
Көптеген заманауи медициналық жабдықтар шағын, бағдарламаланған
компьютерлер бар. Көптеген медициналық құралдар бүгінде бағдарламаланған
нұсқауларда жұмыс істейді. Схемотехника және логика медициналық
жабдықтардың көпшілігінде – бұл шын мәнінде компьютер.
Аурухананың жұмыс істеуі – авариялық және дербес сигнал беру жүйелері,
рентген аппараттары және басқа да көптеген медициналық аспаптар
компьютерлік логикаға негізделген.
Қарым – қатынас және білім алмасу
Компьютерлік технологиялар дәрігерлер мен емделушілер арасындағы қарым-
қатынасты жеңілдетеді. Медициналық саладағы зерттеулер мен жаңартулар
саласында білім алмасу компьютерлік технологиялардың арқасында үлкен
тиімділікпен жүргізілуі мүмкін.
Компьютерлік желілер жылдам қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді.
Компьютерлер мен Интернет өмірдің барлық салаларында жақсы болды. Медицина
саласында компьютерлер емделуші пен дәрігер арасындағы қарым-қатынасты
жеделдетуге мүмкіндік береді.
Дәрігерлер интернет арқылы жақсы өзара әрекеттесе алады. Бүгін,
интернет арқылы бірнеше секунд ішінде сарапшылардың пікірін алу мүмкіндігі
бар. Медициналық қызметкерлер Жер шарының қарама-қарсы жағында отырып,
Интернет арқылы сөйлесе алады. Дәрігерлер медициналық форумдарда
медициналық мәселелерді талқылай алады, олар блог жүргізуге, мақалалар
жазуға және онлайн қол жетімді медициналық журналдарға үлес қосуға болады.
Медицина саласындағы жаңартулар, медицина саласындағы жетістіктер,
емдеудің жаңа әдістері туралы ақпарат және т. б. әдеттегі адам интернет пен
компьютерге қол жеткізудің арқасында бірнеше минут бойы біле алады.
Дәрігерлер суреттер мен хабарламалармен бөлісе алады. Олар Интернет
арқылы кеңес алуға және білімді ыңғайлы түрде бөлісе алады. Сурет 1 –
Медициналық практикадағы дербес компьютер көрсетілген:
Сурет 1 – Медициналық практикадағы дербес компьютер
1 .2 Медициналық ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктері мен
перспективалары
Қоғамның қазіргі даму кезеңі оған адами қызметтің барлық салаларына
енетін, ғаламдық ақпараттық кеңістік құра отырып, ақпараттық ағындардың
қоғамда таралуын қамтамасыз ететін компьютерлік технологиялардың күшті
әсерімен сипатталады.
Қазіргі заманғы медицина соңғы уақытта ғылыми – техникалық прогреске
байланысты ақпараттық технологияларды дамытуды қажет етеді, яғни медиктер
үшін Бұл электрондық ауруханалық, электрондық жазба бойынша емделушілерді
қабылдауды қалыптастыру болып табылады.
Денсаулық сақтауда бірыңғай ақпараттық ортаны қалыптастыру емдеу-
диагностикалық үдерістің үлкен айқындылығына әкеледі, түрлі МАЖ -
медициналық ақпараттық мәліметтермен ұштасқан деректер банкін құруға және
қолдауға мүмкіндік береді.
Диагноз қою мен емдеудің әр түрлі сараптамалық жүйелеріне қол жеткізу
мүмкіндігі, науқастың электрондық картасы негізінде емделушінің денсаулық
жағдайы туралы толық ақпарат алу, сондай-ақ белгілі бір жағдайларда ықтимал
субъективизмнің салдарын азайту, осы аспектіде ғылыми – практикалық
медицина саласындағы ақпараттық қолдау мүмкіндігі медицинаны
ақпараттандыруды одан әрі дамыту кезінде даусыз оң фактор болады. Өз
кезегінде, емдеушілер деректерді жоғалтудан немесе талдау нәтижелерін,
рецептерді, емдеу барысын жазбаларды және тағайындалған рәсімдерді дұрыс
ресімдеуден қауіптенбеуі мүмкін.
Ақпараттық технология (IT) басқару қызметі процесінде жүзеге асырылатын
ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтау, сақтау, тарату, қорғау және тұтыну
тәсілдері мен әдістерінің реттелген жиынтығын білдіреді.
Қазіргі уақытта АТ - ның ең кең қолданылатын құралдары - ұялы байланыс
және интернет, ұялы телефондар мен компьютерлер. Дегенмен, ғылым мен
өндірістің әрбір тар саласында өзінің арнайы жабдығы, құрылғылардың жұмысын
қамтамасыз ететін арнайы әзірленген бағдарламалық қамтамасыз ету және т. б.
бар. Медицинада заманауи ақпараттық технологияларды енгізу жай ғана заңды
емес, бұл денсаулық сақтауды жаңа деңгейге шығарады, өйткені ақпаратқа
жедел қол жеткізу және онымен алмасу проблеманы шешу үшін уақытша
шығындарды едәуір қысқартады, ал уақыт адам өмірін құтқаруда шешуші фактор
болып табылады.
Қазіргі IT компьютерлерді, есептеу желілерін және басқару процесінде
бағдарламалық қамтамасыз етудің барлық түрлерін кеңінен қолданады.
Ақпараттық технологияларды енгізудің мақсаты талдау және олардың негізінде
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін ақпараттық жүйелерді (АЖ) құру болып
табылады. Ақпараттық технологиялар екі факторды қамтиды-машина және адам.
Ақпараттық технологиялардың нақты іске асырылуы негізінен
автоматтандырылған жүйелер болып табылады және тек бұл жағдайда ғана
компьютерлік технологиялар туралы айту қабылданған. Қазіргі ақпараттық
технологиялар үшін келесі мүмкіндіктер тән:
- деректерді ұсынудың, сақтаудың, іздестірудің, бейнелеудің, қалпына
келтірудің және қорғаудың бірыңғай біріздендірілген нысанын көздейтін
интеграцияланған деректер базасы негізінде ақпаратты өткізудің барлық
кезеңдерінде толассыз ақпараттық қолдау;
- құжаттарды өңдеудің қағазсыз процесі;
- байланыс құралдарымен біріктірілген желілік технология негізінде
бірлескен жұмыс істеу мүмкіндіктері;
- есептерді шешу процесінде ақпаратты ұсыну әдістері мен формаларын
бейімдеп қайта құру мүмкіндіктері.
Басқарудың тиімділігі қолда бар ресурстарға ғана емес, нәтижелері
тиісті көрсеткіштермен бағаланатын нақты қол жеткізілген мақсатқа де
байланысты. Онсыз басқару жүйесі тиімсіз. Бұл процестердің негізгі мәні
барлық мүдделі тараптар (ақпаратты әлеуетті пайдаланушылар): денсаулық
сақтаудың әртүрлі құрылымдары мен қызметтері, басқару және бақылау
органдары, медициналық техника мен дәрілік заттарды өндірушілер, ғылыми-
зерттеу ұйымдары, Медициналық тауарлар мен қызметтерді тұтынушылар үшін
бірыңғай ақпараттық кеңістік құру болып табылады. Бұл денсаулық сақтауды
жетілдіру мен дамыту міндеттеріне жауап беретін ғылым мен тәжірибенің соңғы
жетістіктерін күнделікті практикаға енгізу жылдамдығы мен ақпарат алмасуды
айтарлықтай қарқындатуға мүмкіндік береді.
Жаңа ақпараттық технологиялар басқарудың тиімділігін едәуір арттыруға
және денсаулық сақтаудың кешенді проблемаларын мамандандырылған деректер
базасына жедел қол жеткізу жолымен шешуге мүмкіндік береді.
Қазіргі заманғы медициналық орталықтарда жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану барлық көрсетілетін қызметтердің, тапсырылған
талдаулардың, жазып берілген рецептілердің толық есебін оңай жүргізуге
мүмкіндік береді. Сондай-ақ медициналық мекемені автоматтандыру кезінде
электрондық амбулаторлық карталар және ауру тарихы толтырылады, есеп
жасалады және медициналық статистика жүргізіледі. Медициналық мекемелерді
автоматтандыру – бұл бірыңғай ақпараттық кеңістігін құру, бұл өз кезегінде
дәрігерлердің автоматтандырылған жұмыс орындарын құруға, медициналық
статистика бөлімінің жұмысын ұйымдастыруға, деректер базасын құруға,
аурулардың электрондық тарихын жүргізуге және барлық емдік, диагностикалық,
әкімшілік, шаруашылық және қаржылық процестерді бірыңғай тұтастыққа
біріктіруге мүмкіндік береді. Емханалар мен стационарлардың жұмысында
ақпараттық технологияларды пайдалану бірқатар жұмыс процестерін жеңілдетеді
және біздің өңір тұрғындарына медициналық көмек көрсету кезінде олардың
тиімділігін арттырады.
Денсаулық сақтау жүйесінде ақпараттық технологияларды қолдану
мүмкіндіктері:
- емдеушілердің оңтайлы және ұтымды есебін жүргізу;
- олардың жай-күйін қашықтан бақылау (әсіресе жүрек импланттары немесе
басқа органдар болған кезде ыңғайлы, олар тіпті бүкіл ағза мен құрылғының
жай-күйі туралы ақпаратты бере алады, атап айтқанда);
- науқасқа телефон арқылы немесе бейне байланыс арқылы жедел көмек
көрсету (бұл тармақ әсіресе, егер науқас алыс ауданда болса, жағдайы өте
қиын және жедел жәрдем келгенше шұғыл шешімді талап етеді, адамға жету
мүмкіндігі жоқ, мысалы, ғимарат және т. б. жертөлелерде.);
- аурудың толық тарихын, диагностика нәтижелерін және тағайындалған
препараттарды сақтау;
- тағайындалған емнің дұрыстығын бақылау, бұл диагнозды қате қою және
қолайсыз ем тағайындау тәуекелін айтарлықтай төмендетеді;
- ең оңтайлы емдеу жөнінде пікірталастар жүргізу және
бейнеконференциялар мен дистанциялық дәрігерлік консилиумдар ұйымдастыру;
- кәсіби тәжірибе алмасу, жас мамандарға жетекшілік ету және оқыту;
- медицинадағы жаңа зерттеулер, әзірлемелер және технологиялар туралы
ақпарат алу;
- жұмысты тиімді жоспарлау және олардың іске асырылуын бақылау, сондай-
ақ жоспардан тыс міндеттерді шешу, Денсаулық сақтау мекемесі, жоспарлау-
экономикалық бөлімі және кадрлар бөлімі әкімшілігі;
- дәріхана қоймаларында медициналық тауарлардың есебін жүргізу, кіріс-
шығыс операцияларын тіркеу, белгілі бір препараттардың қажеттілігін талдау
және болжау;
- есеп беру құжаттамасын бақылаушы органдарға беруге.
Жоғарыда аталған ақпараттық технологияларды қолдану тәсілдерінен
көрініп тұрғандай, олар диагностикадан бастап, жеке клиникалар мен
дәріханалардың жұмысын ұйымдастыруға дейін медицинаның барлық салаларын
қамтиды. Ақпараттық технологиялар шешетін міндеттерге байланысты
медицинадағы ақпараттық технологиялардың келесі сыныптамасын бөледі:
- медадминистрлеу жүйесі,
- ауруханалық медициналық ақпараттық жүйелер;
- іздеу жүйелері;
- диагностикалық зерттеулерді есепке алу жүйелері;
- телемедиа жүйелері және т.б.
Емделушілер туралы ақпарат (ауру тарихы, зерттеу нәтижелері),
материалдық ресурстар, еңбек ресурстары (мамандандыру, біліктілік), дәрілік
препараттар туралы деректер, диагностика мен емдеу стандарттары, сондай-ақ
сараптамалық жүйелер сақталатын түрлі электрондық базалар өте маңызды рөл
атқарады.
Денсаулық сақтау сияқты облыстың адам денсаулығы мен өміріне байланысты
күрделі және жаңа технологияларды енгізу медициналық қоғамдастықтың
дайындығы мен білімін есепке ала отырып жүргізілуі тиіс. Бұл ретте
зерттеушілер телемедицина туралы медицина қоғамдастығының жыл сайынғы
хабардарлығының өсуі байқалады, электрондық медициналық карталарда, алып
жүретін құрылғыларда. Қазіргі уақытта медициналық қызметтерді
ақпараттандырудың бірнеше негізгі бағыттары бөлінеді – МАЖ біріктіру
негізінде электрондық медициналық карталардың бірыңғай базасын құру, жүйеде
көрсетілген қызметтерді есепке алу рецептуралық препараттарды сату және
сақтандыру, телемедицинаны дамыту, сондай-ақ денсаулық сақтауға қолданудағы
блокчейн технологиясын дамыту. Медицинада ақпараттық технологияларды енгізу
емделушінің қашықтан мониторингін ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Мамандарға кеңес беру, ал емеделушінің электрондық медициналық картасында
(ЭМК) деректерді сақтау және ЭМК бірыңғай базасын құру жүргізуші куәлігін
ресімдеу үшін қажетті құжаттарды алуға халық үшін уақыт бойынша
қолжетімділік пен оңтайлылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Медициналық технологияларды ақпараттандыру технологияның түбегейлі
өзгеруін болжайды. Дәрігердің емделушімен жұмысы, ақпаратты жинау, өңдеу
және шешім қабылдау әдістері. . Енгізу кезінде дәрігерлер қауіптенетін
негізгі қауіп және бірыңғай деректер қоры жұмысындағы мүмкін болатын
іркілістер болып .
Медициналық қоғам үшін жеткілікті жоғары тәуекел де жеткіліксіз
ақпараттық технологиялар саласындағы медицина мамандарының өзіндік
құзыреттілігі және компьютерленген рәсімдерді орындау мүмкін болмауы. Жақсы
ақпаратпен қамтамасыз ету, демек, өміршеңдік денсаулық сақтауды басқару
бойынша қатал бәсекелестік жағдайында өз қызметін жүзеге асыратын әрбір
елдің басты мақсаты болып табылады.
Емделушінің тарихын құру барысында ауруларды үлгілеу процесімен,
өзгерістерді дамытумен, жағдайды қалыпқа келтірумен және бақылау мен
емдеуден өтетін медициналық мекеменің қызметімен байланысты медициналық
информатиканың негізгі рөлі беріледі.
1.3 Автоматтандырылған жұмыс орындарының мүмкіндіктері
Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) - кез келген
медициналық ақпараттық жүйенің орталық компоненті.
Мейірбикенің АЖО келесі жұмыс бағыттарын компьютерлендірудің тиімді
құралдарын қамтиды:
- электрондық ауру тарихын (электрондық медициналық картаны) жүргізу);
- емделушілерді есепке алу, электрондық картотеканы қалыптастыру,
қажетті ақпаратты жылдам іздеу;
- кәсіптік тексеру карталарын толтыру;
- емделушінің шағымдары, өмірі мен денсаулығын талдау, объективті
мәртебесі туралы деректерді енгізу;
- бақылау деректерін, емеделушінің жай-күйіндегі белгіленген
өзгерістер, оның зерттеу нәтижелері, ұсынымдары туралы ақпаратты тез
енгізу;
- диагноз қоюды автоматтандыру;
- дәрілік заттарды олардың тізіліміне;
- консультацияға жіберу;
- уақытша еңбекке жарамсыздық парағын беру.
Денсаулық сақтауды ақпараттандыру күн сайын белсенді дамуда. Мемлекет
сондай-ақ өз жүйелерін үнемі жетілдіріп отырады, тиісінше дәрігердің АЖО
функционалы да өсуде.
АЖО ұғымының өзі өте кең және нақты емделуші денсаулығының компьютерлік
мониторингінен медициналық ақпаратты алып тастау мен қайта құруға мүмкіндік
беретін күрделі аппараттық - бағдарламалық кешендерге дейінгі түсініктерді
қамтиды. Бұл ретте олардың шығу ақпараты сандық түрде ұсынылған және дербес
ЭЕМ көмегімен одан әрі өңдеуге дайын.
Соңғы онжылдықта қазіргі заманғы есептеу құралдарын пайдалана отырып,
жанама әдістермен маңызды физиологиялық функцияларды анықтауға мүмкіндік
беретін аспаптардың айтарлықтай сыныбы кең тараған, мысалы, жүрек индексі,
жүрек қуысының фракциясы, қуықасты безінің көлемі, бауыр тығыздығы,
кистаның көлемі мен жағдайы және т.б. осындай аспаптарға бүкіл әлемде кең
таралған эхокардиографтар, допплерлер, компьютерлік томографтар, гамма –
камералар және басқа да автоматты кешендер жатады. Осылайша, заманауи
жағдайларда емдеу – диагностикалық процесс диагностикалық және емдік
ақпаратты, сондай – ақ есептік сипаттағы деректерді алу және іске асыру
саласындағы жаңа, жоғары технологиялық даму жолдарына ауысады. Компьютерлік
техникасыз мұндай технологияларды енгізу мүмкін емес. Алайда дәрігердің АЖО
– сы жалпы қабылданған анықтама әлі күнге дейін жоқ. Атап айтқанда, емдеуші
дәрігердің АЖО – сы емделушілерге медициналық көмек көрсету процесінде
науқасты жүргізу тактикасы бойынша шешім қабылдау кезінде оның ақпараттық
қолдауын (медициналық ақпаратты жинау, сақтау, беру, қайта өңдеу және беру)
қамтамасыз ететін техникалық және бағдарламалық құралдардың жиынтығы немесе
дәрігердің АЖО – сы деп стандарттарға және лауазымдық нұсқаулыққа сәйкес
емдеу-диагностикалық процесті іске асыруға байланысты оның еңбек қызметі
жүзеге асырылатын жұмыс орны түсініледі., бағдарламалық, ақпараттық және
ұйымдық-заңдық (заңнамалық) қамтамасыз ету болған кезде медициналық-
техникалық құралдар мен есептеу техникасы құралдарының жиынтығымен
жарақталған.
АЖО құрылымы
Стационарлық және амбулаториялық науқастардың медициналық карталарының
электрондық нұсқаларында әрбір емделуші, оның ауруының сипаты, емдеу
кезеңдері мен нәтижелері туралы неғұрлым маңызды мәліметтерді жинақы түрде
белгілеуге мүмкіндік беретін және оны емдеу процесін баяндаудың бір
мағыналы болуын қамтамасыз ететін емделушілердің статистикалық есептілік
түрлері бойынша қалыптастырылған деректемелер топтары қамтылады.
Электрондық медициналық картаның ақпараттық қамтамасыз ету құрылымында
нормативтік-анықтамалық базалар – жіктеуіштер, анықтамалар және т. б.
маңызды орын алады. Классификаторлардың басты міндеті (аурулар,
операциялар, дәрілік препараттар және т.б.) бір тақырыптың анықтамаларын
біріздендіру және әліпбилік – цифрлық кодтардың көптігіне сәйкес келтіру
болып табылады. Электрондық медициналық картаның нормативтік-анықтамалық
базасына электрондық медициналық картаны қалыптастыру және жүргізу кезінде
пайдаланылатын асқынулар, параклиникалық емшаралар мен тексерулер,
тағайындаулар (емдеу стандарттары, аурулардың жекелеген нозологиялық
нысандары мен симптомдары бойынша бөліністе), стандартталған мәтіндер,
мамандандырылған медициналық ұйымдар, дәріханалар, сақтандыру медициналық
ұйымдары және т. б. анықтамалары кіруі мүмкін.
Медициналық құжаттаманың электрондық нұсқаларын жүргізу электрондық
(экрандық) және баспа форматтарында әрбір емделуші бойынша стандартты
түрдегі олардың құжаттарын толық көлемде беруді көздейді:
- тіркеу: медициналық карта, статистикалық карта, медициналық қызмет
көрсету тізілімі;
- тағайындау жүргізу құжаттары: тексеру жоспары, емдеу жоспары;
- бақылау құжаттары: бақылау парағы, тағайындауларды орындау (бақылау
парағы бойынша күнге әрекет етеді);
- зерттеу нәтижелері-құжаттар: зертханалық талдаулардың бланкілері,
функционалдық, рентгенологиялық және ультрадыбыстық зерттеулердің
бланкілері, фотографиялық қосымшаларды қоса алғанда, зерттеулердің
сипаттамасы;
- сипаттама: анамнез, күнделіктер, кезеңдік эпикриз, анестезиологтың
тексеруі, операция алдындағы эпикриз, операция сипаттамасы, анестезиологтың
операция ағымының сипаттамасы, консультанттың қарауы, дәрігерлердің
консилиумы, шығару эпикризі, анықтамалар, ауру тарихынан үзінді.
Бұл жалпы мекемелік деректер базасында емделуші және оны емдеу барысы
туралы барлық қажетті мәліметтерді сақтауға мүмкіндік береді:
- тексеру нәтижелері;
- функционалдық жай – күйінің сипаттамасы;
- диагноздар;
- зертханалық талдау деректері;
- зерттеу нәтижелері: рентгенодиагностика, УДЗ, ангиография,
кардиография, томография және т. б.
Алайда, электрондық медициналық картаға медициналық бейнелерді
енгізуді, жинақтауды, сақтауды және қосуды ұйымдастыру проблемасы шешімін
таппай отыр. Бірақ бұл бағыттағы жұмыс соңғы уақытта да айтарлықтай
жанданды. Медициналық аспаптардан алынған деректер сканердің көмегімен
сандық түрде арнайы интерфейстің көмегімен емеделушінің электрондық
медициналық картасына тікелей берілуі мүмкін. Бұл мәліметтер ауру тарихының
электрондық нұсқасын қалыптастыру кезінде толық немесе ішінара қолданылады.
Ауру тарихының электрондық нұсқасы өзіне сондай-ақ аурухананың қабылдау
бөлімшесі (емхана тіркеу орны) қызметкерлерінің АЖО – нан келіп түсетін
емделуші туралы, жедел тексеру және емдеу процесі туралы жалпы мәліметтерді
жинақтайды және амбулаториялық және стационарлық кезеңдердің медициналық
карталарының, сондай-ақ стационардан шығып кеткендердің статистикалық
картасының деректерін біріктіреді. Құжаттарды топтау және сұрыптау
мүмкіндігі бар ыңғайлы интерфейс дәрігерге емеделушінің медициналық
картасында қажетті ақпаратты тез табуға мүмкіндік береді. Емделушінің
медициналық картасының мәліметтері ерікті түрде берілетін түрде, сондай -
ақ үзінді көшірмелердің икемді теңшелетін тетігін пайдалана отырып,
белгіленген стандартты нысан бойынша ұсынылуы мүмкін. Көшірме жасау
автоматты түрде жүргізіледі және пайдаланушыларды (дәрігерлерді) жеке
деректерді жинау бойынша ұзақ жұмыстардан босатады.
Бастапқы кіру медициналық есепке алу құжаттары олар қазір машиналық
технологиялардың көмегімен өңдеуге арналмаған, бірақ олардың мазмұны
бойынша да, оларды толтыру тәсілі бойынша да стандартталғанына байланысты,
олар автоматтандырылған тәсілмен өңдеуге жарамды формаланған және
құрылымдалған құжаттарға қайта өңдеуге оңай беріледі. Қағаз құжаттарды
сканерлеу құжаттарды кезең – кезеңмен енгізуді автоматтандыру үшін
бағдарламалық құралдарды қамтамасыз етеді. Медициналық қызметкерлердің,
емдеу – алдын алу мекемелерінің практикалық қызметіне заманауи ақпараттық
технологияларды енгізу үрдісі ұзақ емес перспективада денсаулық сақтаудың
жүйе құраушы есепке алу құжаты емделушінің электрондық медициналық
паспорты болатынын куәландырады.
2 Мейірбикенің жұмыс орнын автоматтандырудың теориялық негіздері
Елбасымыздың Жолдауында: Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық
жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге
дайын болуға тиіс, - деген болатын.
ХХІ ғасыр – ақпараттық технологиялар ғасыры болып отыр. Интернет
желілері өмір сүрудің қарапайым күнделікті дағдысына айналып, ақпараттық
технология адам өмірінің маңызды бөлшегі болып кірігіп кетті. Сандық қоғам,
сандық орта қалыптасты. Дамыған мемлекеттер технологияларды адам игілігіне
пайдалану мүмкіндіктерін мейлінше арттырып жатыр.
Жаңа технологиялық әдіс - тәсілдердің пайда болуы ақпараттардың
мазмұнын адамның түрлі сезім мүшелері арқылы және аудиториямен интерактивті
өзара әрекетке түсуі арқылы қабылдауды, түрлі техникалық құралдардың
көмегімен іске асыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мəселен, медициналық орталықтарды ақпараттандыру технологияларына
медициналық қызметіне арналған ақпараттық ресурстарды дайындау əдістері мен
сапасын бағалау, дәрігерлер мен мейірбикелердің кəсіби іс-əрекетінде
ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды қолдану тиімді.
Бүгінгі күні медицинаның алдына қойылған басты міндеті – дәрігерінің
барлық технологиялық процесін автоматтандыруға арналған және диагностикалық
және тактикалық (емдік, ұйымдастырушылық және т. б.) дәрігерлік шешімдерді
қабылдау кезінде ақпараттық қолдауды қамтамасыз ететін компьютерлік
ақпараттық жүйені қалыптастыру. Мұнда технологиялық процесс деп емдеу-алдын
алу және есеп беру-статистикалық қызмет, құжаттама жүргізу, жұмысты
жоспарлау, әртүрлі түрдегі анықтамалық ақпарат алу түсініледі.
Автоматтандырылған жұмыс орнын қолдану медицинада пайдаланудың
көптеген жолдары бар:
- медициналық қамтамасыз ету жүйесінің аппараттық және бағдарламалық
бөліктерінің мүмкіндіктеріне сәйкес шешілетін медициналық міндеттердің
таңдалған шеңберін іске асыру тәсілдері;
- медициналық қамтамасыз етуге қолданылатын әдістемелердің, өлшенетін
физиологиялық әдістемелердің және оларды өлшеу әдістерінің жиынтығы.
Медициналық-технологиялық жүйелер қандай да бір шамада емежделушілер
туралы медициналық және ақпаратты жинақтауды және сақтауды көздейді.
Медициналық мекемелерді кешенді автоматтандыруға көшудің осы кезеңі
дәрігерлік шешімдерді қолдау жүйелерін (немесе автоматтандырылған жұмыс
орындарын) ақпараттық жүйелерге интеграциялауды қамтиды.
Ғылыми тұрғыдан денсаулық сақтау жүйесінің ақпараттық қамтамасыз
етудегі қажеттіліктерін зерделеуге, сондай-ақ ақпарат сапасын арттыруға
және оны алудың, сақтаудың және бөлудің жаңа әдістерін жасауға, оның ішінде
қолда бар ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру жолымен бағытталған
денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру жолдарын іздеген жөн.
2.1 Автоматтандырылған жұмыс орындары және заманауи ақпараттық-
компьютерлік технологиялар
Қазіргі заманғы автоматтандырылған жүйелерде автоматтандырылған жұмыс
орындары (АЖО) – кейбір пәндік салада пайдаланушының функцияларын
автоматтандыруды қамтамасыз ететін және оның ақпараттық және есептеу
сұраныстарын жедел көрсетуге мүмкіндік беретін әдістемелік, тілдік,
аппараттық және бағдарламалық құралдардың жиынтығы кеңінен қолданылады.
АЖО құру мыналарды қамтамасыз етеді: ақпаратты орталықтандырылған өңдеу
жағдайында мүмкін емес шағын кәсіпорындардың қазіргі заманғы электрондық
техникасына қол жеткізуін; орналастырудың жинақылығы, жоғары сенімділігі,
қарапайым техникалық қызмет көрсету және пайдалану шарттарына қойылатын
талаптардың төмендігі; кезең-кезеңмен енгізу мүмкіндігі; пайдаланушыға
ақпараттық-анықтамалық қызмет көрсету; жергілікті және таратылған деректер
базасын жүргізу мүмкіндігі; басқа жүйелермен үйлесімдігі.
Сызба 1 – Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО)
АЖО әр түрлі белгілер бойынша жіктеуге болады. АЖО келесі түрлерін
көрсетеді:
- атқаратын қызметтері бойынша: проблемалық және технологиялық;
- ұйым тәсілі бойынша: типтік (әмбебап), мамандандырылған және
проблемалық-бағытталған кешендер;
- пайдалану режимі бойынша: жеке, топтық және желілік.
Желілік АЖО-лар барынша перспективалы, өйткені қашықтағы деректер
байланысуға және әр түрлі бөлімшелер арасында ақпарат алмасуға мүмкіндік
береді.
АЖО сапалы бағалануы: пайдалану қарапайымдылығы, АЖО-ның басқа
жүйелермен және интерфейспен үйлесімділігі, сипаты, деректерді бақылау және
есептеу, дұрыстығын деректер ағымын және т. б.
Автоматтандырылған жұмыс орны кәсіби қызметті автоматтандырудың
техникалық және бағдарламалық құралдарының кешені болып табылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының үлгілік құрамына:
- жеке компьютер;
- принтер;
- плоттер;
- сканер;
- факс;
- желілік байланыс құралдары.
АЖО құру және пайдалану деректерді өңдеу жүйелерін жобалаудың бірқатар
жалпы принциптеріне негізделеді.
Сызба 2 – АЖО құру принциптері
Ең басты принципі пайдаланушыға бағдар болып саналады. Бұл принцип АЖО-
ны пайдаланушының дайындық деңгейіне және оны оқыту мен өзін – өзі оқыту
мүмкіндігіне бейімдеудің арнайы құралдарын құру жолымен жүзеге асырылады.
АЖО пайдаланушының жұмыс шарттары ең алдымен қызметкердің әдеттегі,
табиғи жағдайларына сәйкес келуі, арнайы терминологияны пайдалануы тиіс.
АЖО – дағы электрондық құжаттар қағаз құжаттамасының көшірмесі болуы тиіс.
Жаңа деректерді енгізу және ақпаратты түзету операцияларды
автоматтандырумен, кіріктірме бақылаумен және кеңес беру жүйесімен
сүйемелденуі қажет, бұл АЖО – да жұмысты компьютерлік салада білікті емес
қызметкердің өзі тез зерделеуге мүмкіндік береді.
АЖО – ны әзірлеу және пайдалану процесінде проблемалық бағдар принципі
қолданылады. Әрбір АЖО деректерді өңдеудің жалпы технологиясымен, жұмыс
режимдерінің бірлігімен, деректерді өңдеу алгоритмдерінің бірлігімен
біріктірілген белгілі бір проблеманы шешуге мамандандырылған. Мысалы, АЖО
кәсіпорындар мен ұйымдардың мемлекеттік тіркелімін толықтыру мен жүргізуді
қамтамасыз етеді.
Пайдаланушылардың ақпараттық қажеттілігінің пайдаланылатын техникалық
құралдарға сәйкестігі қағидаты маңызды мәнге ие. Пайдаланылатын техникалық
құралдардың сипаттамалары ақпарат көлеміне және оны өңдеу алгоритмдеріне
сәйкес болуы тиіс. Бұл дегеніміз, пайдаланушының ақпараттық қажеттіліктерін
мұқият талдағаннан кейін ғана АЖО – ның құрамы мен функцияларын анықтауға
кірісуге болады
АЖО құру барысында АЖО әзірлеушілері мен олардың әлеуетті
пайдаланушыларының шығармашылық байланыс принципі іске асырылуы тиіс. АЖО
құруға пайдаланушы мен әзірлеушінің бірлескен қатысуы проблемалы жағдайды
жақсы түсінуге көмектеседі, АЖО болашақ пайдаланушысының зияткерлік
қызметін ынталандырады және, сайып келгенде, АЖО сапасын арттыруға ықпал
етеді.
АЖО – ны пайдаланудың міндетті шарты толық құжаттама болып табылады,
онда АЖО көмегімен орындалатын міндеттерге түсініктеме, АЖО – ны орнату
және пайдалану бойынша нұсқаулық, кіріс және шығыс құжаттарын толтыру және
жүргізу бойынша нұсқаулық болуы тиіс. Әдетте бағдарламалық қамтамасыз етуді
әзірлеуші фирма оны пайдалануды қамтамасыз етеді. Бағдарламаның лицензиялық
нұсқасын сату туралы шартқа сәйкес фирма АЖО пайдаланушы-қызметкерлерді
оқытуды жүргізеді, нормативтік-анықтамалық ақпаратты толықтырады, оны соңғы
қаулылар мен жаңа әдістемелерге сәйкес келтіреді, ескілерін өзгертеді және
жаңа жұмыс түрлері мен режимдерін қосады.
Әрбір басқару объектісі үшін олардың функционалдық мақсатына сәйкес
автоматтандырылған жұмыс орындарын қарастыру қажет. Алайда АЖО құру
принциптері ортақ болуы керек: жүйелілік, икемділік, тұрақтылық, тиімділік.
АЖО жүйелілік қағидатына сәйкес құрылымы функционалдық мақсатпен
анықталатын жүйелер ретінде қарастыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
АСАИНОВ АЗАТ
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В012000 мaмaндық – Кәсіптік oқыту
Пaвлoдaр
Қaзaқcтaн Рecпубликacының Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
C. Тoрaйғырoв aтындaғы Пaвлoдaр мeмлeкeттiк унивeрcитeтi
Сәулет-құрылыс факультеті
Кәciптiк oқыту және қoршаған oртаны қoрғау кaфeдрacы
Қoрғaуғa жiбeрiлгeн
20___жылы ___ _______
Кaфeдрa мeңгeрушici ____________ М. К. Бейсембаев
(қoлы) (аты-жөні, тегі)
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
КО және ҚОҚ кафедрасының мысалы бойынша С.Торайғыров атындағы ПМУ
студенттері мен оқытушыларына арналған медициналық тексерістен өтуге
арналған программалық жүйені енгізу
5В012000 мaмaндық – Кәсіптік oқыту
мaмaндығы бoйыншa
Oрындaды _____________ А. Асаинов
КБ-401 тoбы (аты-жөні,
(қoлы) тегі)
Ғылыми жетекші _____________ Ф.Б. Нугманoва
п.ғ.к, қаум.профессор (аты-жөні, тегі)
(қoлы)
Ғылыми кеңесші _____________ А.К. Алдунгарова
доктор PhD, қаум.профессор (аты-жөні, тегі)
(қoлы)
Нoрмoбaқылaушы ______________ Ф.Б. Нугманoва
(қoлы) (аты-жөні, тегі)
Пaвлoдaр
2019
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Медицинадағы ақпараттық технологиялар 6
1.1Медициналық практикадағы дербес компьютерлер 9
1.2Медициналық ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктері мен
перспективалары 12
1.3Автоматтандырылған жұмыс орындарының мүмкіндіктері 16
2 Мейірбикенің жұмыс орнын автоматтандырудың теориялық негіздері 19
2.1Автоматтандырылған жұмыс орындары және заманауи
ақпараттық-компьютерлік технологиялар 20
2.2Медицина қызметкерлерінің автоматтандырылған жұмыс орындарын
жіктеу 26
2.3Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орнының негізгі функциялары
33
3 Мейірбике жұмысына арналған жүйені баптау 37
3.1Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орнынын құрастыру 39
3.2КО және ҚОҚ кафедрасының студенттері мен оқытушыларына арналған
мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орны 46
Қорытынды 52
Қолданылған әдебиеттер тізімі 54
Кіріспе
Жыл сайын ақпараттық технологиялар барлық қызмет салаларына
(автобизнестен құрылысқа дейін) берік кіреді. Соңғы онжылдықтарда қарқын
ала отырып, компьютерлік ақпараттық технологияларды (IT - технологияларды)
жаппай енгізу аясында ілгерілеу медицинаны да қамтыды.
Мемлекет басшысы халыққа арнаған Жолдауында да цифрлы технологиялар
арқылы медициналық көмектің қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру
қажеттігін атап көрсетті. Соның нәтижесінде, бүгінгі таңда стационарда
жататын науқастардың электронды тіркелімі, емдеуге жатқызу порталы және
емханаға бекітілетін халықтың тіркелімін және басқаларды әзірлеу жұмыстары
дұрыс жолға қойылып келеді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Дәрігер мен мейірбикенің жұмыс үстелін
автоматтандыру, тиімді жолдарын қарастыру, сонымен қатар емделушілерді
басқару жүйесін орталыққа бағындыру негізі.
2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап медицина ұйымдары медициналық
құжаттаманы қағазсыз форматта жүргізуге толықтай көшетінін, соның ішінде
электрондық амбулаториялық карталар, аурулардың электрондық тарихы және
электрондық рецептілердің көшірмесі де болатынын атап көрсеткені белгілі.
Расында да осы уақытқа дейін дәрігерлер бір деректі 3 реттен жазуға мәжбүр
болып келді. Алдымен қағазға түсіреді, одан денсаулық сақтаудың ақпараттық
жүйелеріне және денсаулық мекемесінің ішкі ақпараттық жүйесіне енгізіп,
қыруар уақытын кетіреді. Ал цифрлы жүйе қолданылса, мұның бәрінен арылып,
тіпті жаңадан жұмысқа келген дәрігердің өзі алдына келген емделушінің ауру
тарихын сұрастырып отырмайды. Комъпютерге үңіледі де, сырқаттың тарихына
дереу қанығады. Міне, Президент атап көрсеткен, Цифрлық Қазақстан
бағдарламасының медицина саласына тигізер тиімді пайдасы осындай.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологияларда автоматтандырылған жұмыс
орындары (АЖО) кеңінен қолданылады. Автоматтандырылған жұмыс орындарын құру
ақпаратты жинақтау, сақтау және қайта өңдеу жөніндегі негізгі операциялар
есептеу техникасына жүктеледі. Есептеу техникасы пайдаланушымен тығыз қарым-
қатынаста жұмыс істейді, ол оның іс-әрекетін бақылайды, тапсырманы шешу
барысында жеке параметрлердің мәнін өзгертеді, сондай-ақ басқару міндеттері
мен функцияларын шешу үшін бастапқы деректерді енгізеді. Емделушілерге
көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік бере отырып, құжаттаманы ресімдеуге кететін
уақытты қысқартады.
Дипломдық жұмыстың жаңашылдығы: Дипломдық жобаның тақырыбы КО және
ҚОҚ кафедрасының мысалы бойынша С.Торайғыров атындағы ПМУ студенттері мен
оқытушыларына арналған медициналық тексерістен өтуге арналған программалық
жүйені енгізу. Жобаны зерттей келе, жалпы КО және ҚОҚ кафедрасының
студенттері мен оқытушыларына арналған медициналық программалық жүйені
әзірлеу керек, қазіргі таңда барлық медициналық орталықталықтарда жеке
сайттары әзірленген болса, ал қазіргі саманға сай әр мейірбикеге ыңғайлы
автоматтандырылған жұмыс орны жасалмаған. Сол себепті, мейірбикенің
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеуді міндет еттік.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: КОжәнеҚОҚ кафедрасының студенттері мен
оқытушыларының медициналық тексерістен өтуге арналған бағдарламалық
қамтамасыз етуді әзірлеп, мейірбикенің жұмысын жеңілдету болып табылады.
Қазіргі уақытта медицинада есептеу техникасының құралына қызығушылық өсіп
келеді. Осы қазіргі заманның персоналды ЭЕМ бірінші кезектегі есептеу
құралының мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Осы ЭЕМ адамзаттың әртүрлі
обылысында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру үшін қолайлы құрал болып
табылады. Осы жұмыс шеңберінде мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орнын
құру көзделеді.
Дипломдық жұмыстың міндеттері: Емдеудің сапасын арттыру болып табылады.
- Емделушілердің медициналық бақылау нәтижелерінің барынша сақталуын;
- Мамандардың науқастарды медициналық бақылау нәтижелеріне қол
жеткізуін оңтайландыруды;
- Қағаз құжат айналымын қысқартуды;
- Науқастарды тексеру және емдеу мерзімдерін қысқарту;
- Мейірбикеге түсінікті, кең көлемді ақпаратпен қамтылған,
материалдарды қанағаттандыратын автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу.
Зерттеу нысаны: С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік
университетінің КО және ҚОҚ кафедрасының студенттері мен оқытушыларына
арналған мейірбикенің бағдарламалық қамсыздандыру.
Дипломдық жұмыстың ғылыми болжамы: Егер мейірбикенің автоматтандырылған
жұмыс орнын ыңғайлы, құрылымы құрылатын функцияларға қатаң сәйкес келуі,
дизайны жағынан тартымды болып жасалса, қолданушылардың саны артады.
Диплом жұмысының практикалық маңызы: Диплом жұмысында ұсынылып отырған
автоматтандырылған жұмыс орны мейірбикелерге қажетті және күнделікті
жаңартылып отыратын ақпаратқа жылдам әрі кез келген уакытта қол жетімді
етіп құрастыру. Автоматтандырылған жұмыс орны мейірбикелер күнделікті
қажетті материалдар қоса енгізе отырып, өздеріне қажетті ақпаратты ала
алады. Көлемі жағынан жеткілікті, мазмұны жағынан алуан түрлі материалмен
қамтылған барлық мәселелерді қарастыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу әдістері: Delphi программалау бағдарламасында Қазақстан
Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сай,
сонымен қатар қазіргі заманға сай қамтыған мемлекеттік тілде
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу міндет етілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
Автоматтандырылған жұмыс орнын қолдану медициналық қызмет көрсету
сапасын жақсарту, медициналық ресурстарды тиімді жұмсауға, емделушілердің
жоғары технологиялық және сапалы емдеудегі қажеттілігін қанағаттандыру
танымдық белсенділігін арттыру, өз уақыттарын тиімді пайдалау мен қатар,
ойлау жүйесін қалыптастыруға және шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай
туғызады. Автоматтандырылған жұмыс орнының ерекшеліктері:
1) Емделуші туралы барлық клиникалық ақпаратты тез алу;
2). Ақпаратты өңдеу мен талдаудың заманауи әдістерін қолдану;
3) Медициналық көмек сапасын бақылау және басқару.
Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орны бағдарламасы:
- қабылдауға жазбаларды басқару: қызмет түрі мен тізбесін көрсете
отырып, жаңа жазбалар жасау, түрлі кесімдерде (кезеңдерде) қабылдау
кестесін визуалдау, жазу негізінде қажетті медициналық құжаттаманы жасау,
қызметтерді қабылдау шеңберінде көрсетілген актілерді қалыптастыру;
- емделушінің сауалнамасын қалыптастыру (медициналық бейіндер бойынша)
және олардың мәліметтері негізінде медициналық құжаттама блогын, оның
ішінде: тіркелу, қабылдау және тағы басқа емделушінің карточкасына
байланыстыра отырып және файлға нәтижелерді түсірумен тексеру хаттамаларын
қалыптастырады.
1 Медицинадағы ақпараттық технологиялар
Қоғамның қазіргі даму кезеңі оған ақпараттық технологиялардың күшті
әсерімен сипатталады, адами қызметтің барлық салаларына келді, жаһандық
ақпараттық кеңістік құра отырып, қоғамда ақпараттық ағындардың таралуын
қамтамасыз етеді. Олар әлемдік экономиканы ғана емес, сонымен қатар адами
қызметтің басқа да салаларын дамытудың өмірлік маңызды ынталандыруына тез
айналды.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар денсаулық сақтау саласында
көбірек қолданылады, ол ыңғайлы, кейде қажет. Осының арқасында медицина,
оның ішінде дәстүрлі емес, бүгінде жаңа сипатқа ие болады. Көптеген
медициналық зерттеулерде компьютерсіз және оған арнайы бағдарламалық
қамтамасыз ету мүмкін емес. Бұл процесс медицина қызметкерлерін даярлау
кезеңінде де, медициналық практика үшін де түзетулер енгізумен байланысты
медициналық теория мен практикадағы елеулі өзгерістермен сүйемелденеді.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар әр адамның өмірлік жолына
көбірек пайдаланылады, біз өз денсаулығымыз бен өмірімізді сенетін
Дәрігерлермен қиылысады. Бірақ медицина және медицина қызметкерлерінің
бейнесі соңғы уақытта елеулі өзгерістерге ұшырайды және бұл көбінесе
ақпараттық технологияларды дамытудың арқасында орын алады.
Медициналық практикадағы заманауи ақпараттық технологиялар
Соңғы 20 жылда медицинада компьютерлерді қолдану деңгейі артты.
Практикалық медицина барынша автоматтандырылған болып келеді. Компьютерлік
қамтамасыз етудің екі түрін бөледі:
- бағдарламалық;
- аппараттық.
Бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелік және қолданбалы. Жүйелік
бағдарламалық жасақтамаға сервердегі деректерге қатынауды қамтамасыз ететін
желілік интерфейс кіреді. Компьютерге енгізілген деректер, әдетте, деректер
базасына ұйымдастырылған, ол өз кезегінде, деректер қорын басқарудың
қолданбалы бағдарламасы (ДББЖ) басқарылады және атап айтқанда, ауру
тарихын, цифрланған түрдегі рентген суреттерін, стационар бойынша
статистикалық есептілікті, бухгалтерлік есепті қамтуы мүмкін. Қолданбалы
қамтамасыз ету – бұл компьютер үшін арналған бағдарламалар. Бұл-есептеулер,
зерттеу нәтижелерін өңдеу, әртүрлі есептеулер, компьютерлер арасындағы
ақпарат алмасу. Медицинадағы күрделі заманауи зерттеулер есептеуіш
техниканы қолданбай ойластырылмайды. Мұндай зерттеулерге компьютерлік
томографияны, ядролық – магниттік резонанс құбылысын пайдалана отырып,
томографияны, ультрасонографияны, изотоптарды қолдана отырып зерттеулерді
жатқызуға болады. Мұндай зерттеу кезінде алынған ақпарат Саны компьютерсіз
адам оны қабылдауға және өңдеуге қабілетті болар еді.
Медициналық мекеменің қызметін автоматтандырудың кешенді жүйесі.
Әзірленген медициналық ақпараттық жүйелерді келесі өлшемдер бойынша бөлуге
болады:
- Рентгенолог, УДЗ және т. б. сияқты дәрігер-мамандардың тар
міндеттерін шешетін бағдарламаларды қамтитын медициналық жүйелер.
- Дәрігерлердің іс қағаздарын ұйымдастыру және медициналық статистиканы
өңдеу медициналық жүйелері. Ауруханалық Ақпараттық жүйелер.
Қазіргі заманғы медициналық орталықтардағы ақпаратты жинау және өңдеу
жүйесі көптеген түрлі функцияларды орындауы тиіс, оларды тіпті сипаттауға
болмайды, ал әсіресе қанша да бір қысқа мерзімде автоматтандыруға болмайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің өмірлік циклі бес негізгі кезеңнен
тұрады:
- Жүйені әзірлеу немесе дайын жүйені сатып алу;
- Жүйені енгізу;
- Бағдарламалық қамтамасыз етуді сүйемелдеу;
- Жүйесін пайдалану;
- Жүйені демонтаждау.
Телемедицина
Телемедицина – бұл заманауи медицина саласы, ол ақпараттық
технологияларды дамытумен бірге адам денсаулығы мен денесі туралы білімді
жетілдірумен қатар дамыды. Қазіргі заманғы медициналық диагностика
емделушінің денсаулығы туралы көрнекі ақпарат алуды көздейді. Сондықтан
телемедицинаны қалыптастыру үшін дәрігерге емделушіні көруге мүмкіндік
беретін ақпараттық құралдар қажет болды. Қазіргі уақытта әлемнің көптеген
ақпараттық дамыған елдерінде клиникалық телемедициналық бағдарламалар бар.
Информатика-ғылыми ақпараттың құрылымы мен жалпы қасиеттерін, сондай-ақ оны
жинауға, сақтауға, іздеуге, қайта өңдеуге, өзгертуге, таратуға және адам
қызметінің түрлі салаларында пайдалануға байланысты мәселелерді зерттейтін
ғылым саласы. Адам қызметінің ең көне салаларының біріне ақпараттық
технологияларды енгізу нәтижесінде пайда болған оның медициналық саласы
бүгінде медицинаның жаңа шептерге зияткерлік серпілісінің маңызды
бағыттарының бірі болып отыр.
Стоматологиядағы ақпараттық технологиялар
Бүгінде компьютер көптеген стоматологиялық клиникаларда бар.
Стоматологиялық компьютерлік бағдарламалар нарығында — цифрлық
рентгенография жүйесі, деп аталатын радиовидеографамалар кеңінен таралған.
Жүйелер тістің және пародонттың суретінің әр түрлі фрагменттерін егжей-
тегжейлі зерттеуге, бейнелердің көлемі мен контрастын ұлғайтуға немесе
азайтуға, барлық ақпаратты Деректер базасында сақтауға және оны (қажет
болған жағдайда) принтердің көмегімен қағазға көшіруге мүмкіндік береді. Ең
танымал бағдарламалар: Gendex, Trophy. Бағдарламаның екінші тобы-дентальды
бейнекамералармен жұмыс істеуге арналған жүйелер. Мұндай бағдарламаларға:
vem Image, Acu Cam, Vista Cam, Telecam DMD жатады.
Электрондық құжат стоматологиялық клиниканың ішінде ақпарат алмасуды
жаңғыртады. Дәрігерлер мен емделушілердің қол жетімділігінің әртүрлі
дәрежесі, диагноздарды, тексеру нәтижелерін, терапевтік, хирургиялық,
ортодонтикалық және т.б. емшараларды кодтау үшін шифрлеу жүйесін міндетті
пайдалану кез келген ақпаратты сенімді қорғауға мүмкіндік береді.
Компьютерлік томография
Ішкі органдардың жұқа қабаттарын жүйелі, өте жиі өлшеу жүргізілетін
адам ағзасының жағдайын зерттеу әдісі. Бұл деректер толық көлемді суретті
құрастыратын компьютерге жазылады. Физикалық өлшеу негіздері Әртүрлі:
рентген, магниттік, ультрадыбыстық, ядролық және т. б.
Өлшеуді, сканирлеуді және компьютерді қамтамасыз ететін құрылғылар
жиынтығы толық суретті жасайды, томограф деп аталады.
Томография медицинада жаңа ақпараттық технологияларды енгізудің негізгі
мысалдарының бірі болып табылады. Қуатты компьютерсіз бұл әдісті жасау
мүмкін емес еді.
Медициналық зертханалық зерттеулерде заманауи ақпараттық
технологияларды қолдану.
Зертханалық медициналық зерттеулерде компьютерді пайдаланған кезде
бағдарламаға диагностиканың белгілі бір алгоритмі қойылады. Әр ауруға
белгілі бір симптомдар немесе синдромдар сәйкес келетін аурулар базасы
құрылады. Тестілеу барысында алгоритмді қолдана отырып, адамға сұрақтар
қойылады. Оның жауаптарының негізінде аурудың ең жоғары тиісті тобының
симптомдары (синдромдары) іріктеледі. Тест соңында бұл ауру осы тестілеудің
қаншалықты ықтимал екенін пайызбен белгілеу арқылы аурулар тобы беріледі.
Пайыздар жоғары болса, бұл аурудың ықтималдығы соғұрлым жоғары.
Сондай-ақ бірнеше емес, бір диагнозды берген осындай жүйені (алгоритм)
құруға әрекет жасалады. Бірақ мұның бәрі әзірше әзірлеу және тестілеу
сатысында. Жалпы, бүгінгі күні әлемде 200-ден астам компьютерлік сараптама
жүйесі құрылған.
Компьютерлік флюрография
Медициналық радиологияға әзірленген цифрлық флюорографиялық
қондырғыларға арналған бағдарламалық қамтамасыз ету (БҚ) үш негізгі
компоненттен тұрады: кешенді басқару модулі, формализацияланған хаттаманы
жасау блогын қоса алғанда, рентгендік бейнелерді тіркеу және өңдеу модулі
және қашықтыққа ақпарат беру блогынан тұратын ақпаратты сақтау модулі. БҚ
осындай құрылымы оның көмегімен суретті алуға, оны өңдеуге, әр түрлі
тасымалдаушыларда сақтауға және қатты көшірмелерді басып шығаруға мүмкіндік
береді.
Бұл бағдарламалық өнімнің ерекшелігі – ол халық арасында өкпені алдын
алу зерттеулерінің міндеттерін шешу талаптарына барынша толық жауап беруі.
Стандартталған нысан түріндегі зерттеу хаттамасын толтыру және сақтауға
арналған бағдарлама блогының болуы диагностикалық ұсыныстарды бере отырып,
деректерді талдауды автоматтандыруға, сондай-ақ әр түрлі статистикалық
көрсеткіштерді автоматтандырылған есептеуге мүмкіндік береді, бұл елдің әр
түрлі өңірлерінде өкпе аурулары санының едәуір өсуін ескере отырып өте
маңызды. Бағдарламалық қамтамасыз етуде мамандандырылған мекемелерде
диагностикалық күрделі жағдайларға кеңес беру мақсатында қазіргі заманғы
байланыс жүйелерін (оның ішінде INTERNET) пайдалану кезінде суреттер мен
хаттамаларды беру мүмкіндігі қарастырылған. Осы тәжірибе негізінде сандық
флюорографиялық қызметті ұйымдастыруға және аппараттық-бағдарламалық
қамтамасыз етуге қойылатын негізгі талаптарды тұжырымдауға қол жеткізілді,
сандық рентген қондырғысының көмегімен кеуде клеткасын жаппай тексеруді
ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар жобасында көрініс тапты.
Әзірленген математикалық қамтамасыз ету тек флюорография кезінде ғана емес,
сонымен қатар басқа пульмонологиялық қосымшалар үшін де жарамды болуы
мүмкін.
Ультрадыбыстық сканерлеу
Ультрадыбыстық сканерлеу – күрделі медициналық жабдықтардың көмегімен
іске асырылатын жоғары технологиялық әдіс. УЗ-тексеруге арналған жүйелер
жоғары сезімталдық датчиктерін, мониторларды, принтерлерді, сканерлерді
және олардың жинақтауыштарын, қуат пен жиілік өлшеуіштерін қамтиды.
Әрбір элементтің сапасына сканерлеу жылдамдығы, алынатын суреттің
дұрыстығы, графикалық суреттің интерпретациясының дәлдігі және диагноз қою
дұрыстығы байланысты.
Медициналық УЗ – жүйелердің жұмыс істеу принципі ультрадыбыстық
импульстерді сәулеленуден және әртүрлі тығыздықтағы тіндерден
дифференцияланған сигналдарды қабылдаудан тұрады. УЗ – датчиктердегі сәуле
шығарғыш ретінде пьезокерамикалық пластина қолданылады. Бұдан әрі
қабылданған сигнал логарифмдік түрде күшейтіледі, сүзіледі, аналитикалық
платада сәйкестендіріледі, сандық түрге түрлендіріледі, бейнеопамять
жазылады және мониторда көрсетіледі.
Ультрадыбыстық сканерлеуші жабдық қан ағынының жылдамдығын анықтауға,
ішкі органдардың орналасуын анықтауға, анатомиялық құрылымдардың сызықтық
өлшемдерін эхоимпульстік локация тәсілімен визуализациялауға және өлшеуге,
қабыну, диффуздық процестерді, гипо - және гипертрофияларды, тұтастық пен
өтімділіктің бұзылуларын байқауға мүмкіндік береді.
1.1 Медициналық практикадағы дербес компьютерлер
Соңғы уақытта, сондай – ақ компьютерлік гипермәтіндік жүйелерді тарату
алды, олар осылайша ақпаратты ұйымдастыруға мүмкіндік береді, бұл оңай қол
жетімді болып, компьютерлік іс – әрекетте мамандар болып табылмайтын
адамдар үшін. Мұндай гипермәтіндік жүйелер мәтіндік ақпаратты, сондай – ақ
дыбыстық және графикалық ақпаратты, оның ішінде қозғалатын бейнені қамтуы
мүмкін. Бұл дәрігердің біліктілігі немесе тәжірибесі емдік іс-шаралар
кешені туралы шешім қабылдау үшін жеткіліксіз болған жағдайларда, мысалы,
ауруханаға дейінгі кезеңде ақпараттық қолдауды жүзеге асыратын ақпараттық
жүйелерді құруға мүмкіндік береді. Жүйе сұрақтарымен және жауаптарды
бағалаумен жабдықталған осы жүйелер оқыту мақсаттары үшін пайдаланылуы
мүмкін.
Деректерді тиімді сақтау және жеңіл қол жеткізу мен ақпарат алмасудан
бастап, медициналық тесттер мен күрделі хирургиялық рәсімдерді үлгілеуге
дейін компьютерлер медицина саласында маңызды рөл атқарады. Оларды төрт
негізгі санатқа бөлуге болады, олар: деректерді сақтау хирургиялық
процедуралар диагностикалық тесттер кез келген басқа саладағы сияқты білім
алмасу, медицинадағы компьютерлік технологиялардың маңыздылығын елемеу
мүмкін емес.
Емделушілердің деректерін және медициналық ақпаратты сақтау
Компьютерлер емделушіге байланысты деректерді сақтау үшін тамаша құрал
болып табылады. Ауруханалар емделушіні қолдау үшін компьютерлік жүйелерді
пайдаланады.
Жиі емделушілердің ауру тарихында егжей-тегжейлі жазбалар жүргізу
қажет. Дәрігерлерге емделуші туралы ақпарат, отбасылық анамнез, жанұядағы
физикалық сырқаттар (егер ондай болса), аурудың диагнозы қойылған және
тіркелген дәрі-дәрмектермен жиі талап етіледі. Бұл Ақпарат компьютерлік
деректер базасында сақталуы мүмкін.
Компьютерлер рецепттер мен төлем ақпаратын бақылай алады. Олар
емделушіге жазылған дәрі – дәрмектер туралы ақпаратты, сондай-ақ оғаноған
(емделушіге аллергия) жазылмайтын дәрі-дәрмектер туралы ақпаратты сақтау
үшін пайдаланылуы мүмкін.
Компьютерлер үлкен медициналық деректерді тиімді сақтауды қамтамасыз
етеді. Медицина кең ақпараттық базаға ие. Компьютер осы ақпаратты сақтаудың
ең жақсы құралы ретінде қызмет ете алады.
Медициналық журналдарда, зерттеулер мен диагностика бойынша құжаттарды,
маңызды медициналық құжаттар мен анықтамаларды электрондық форматта
сақтаған жөн.
Хирургиялық процедуралардағы компьютерлер
Компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету ауруларды диагностикалау үшін
қолданылады. Ол ағзаның ішкі органдарын тексеру үшін пайдаланылуы мүмкін.
Алдыңғы қатарлы компьютерлік жүйелер дене мүшелерін зерттеу үшін
қолданылады.
Кейбір күрделі операциялар ЭЕМ көмегімен орындалуы мүмкін. Компьютерлік
хирургия – бұл медициналық сараптаманы компьютерлік интеллектпен
үйлестіретін тез дамып келе жатқан медицина саласы. Робот-ассистирленген
хирургиялық жүйе, емделушінің моделін жасайды, содан кейін операцияға дейін
талданады. Хирургиялық емшара науқастың виртуалды бейнесінде үлгіленеді.
Операциялар медициналық қызметкер немесе робот ретінде бағдарламаланған
хирургиялық робот арқылы орындалуы мүмкін, олар операция жасау кезінде ғана
дәрігерлерге көмектесе алады.
Екі жағдайда да компьютерді медицинада пайдаланудың маңыздылығын атап
көрсете отырып, компьютерлік интеллект пайдаланылады.
Диагностикалық тестердегі компьютерлік технологиялар
Ауруханалардағы мониторинг үшін әр түрлі жабдықтар компьютерлік
бағдарламалауға негізделген.
Медициналық визуализация медициналық мақсатта адам денесінің бейнелерін
жасау әдістерін қарастырады. Бейнелерді сканерлеу мен өңдеудің заманауи
әдістерінің көпшілігі көбінесе компьютерлік технологияларға негізделген.
Біз компьютерлік ғылымдар саласындағы жетістіктердің арқасында медициналық
визуалдаудың бірқатар жаңа әдістерін жүзеге асырдық.
Магнитті – резонансты томография компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз
етуді пайдаланады. Компьютерлік томография 3-D сурет алу үшін геометрияны
өңдеудің сандық әдістерін пайдалануға мүмкіндік береді. Жетілдірілген
компьютерлер мен инфрақызыл камералар жоғары ажыратымдылығы бар суреттерді
алу үшін пайдаланылады. Компьютерлер 3D суреттерді жасау үшін кеңінен
қолданылады.
Көптеген заманауи медициналық жабдықтар шағын, бағдарламаланған
компьютерлер бар. Көптеген медициналық құралдар бүгінде бағдарламаланған
нұсқауларда жұмыс істейді. Схемотехника және логика медициналық
жабдықтардың көпшілігінде – бұл шын мәнінде компьютер.
Аурухананың жұмыс істеуі – авариялық және дербес сигнал беру жүйелері,
рентген аппараттары және басқа да көптеген медициналық аспаптар
компьютерлік логикаға негізделген.
Қарым – қатынас және білім алмасу
Компьютерлік технологиялар дәрігерлер мен емделушілер арасындағы қарым-
қатынасты жеңілдетеді. Медициналық саладағы зерттеулер мен жаңартулар
саласында білім алмасу компьютерлік технологиялардың арқасында үлкен
тиімділікпен жүргізілуі мүмкін.
Компьютерлік желілер жылдам қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді.
Компьютерлер мен Интернет өмірдің барлық салаларында жақсы болды. Медицина
саласында компьютерлер емделуші пен дәрігер арасындағы қарым-қатынасты
жеделдетуге мүмкіндік береді.
Дәрігерлер интернет арқылы жақсы өзара әрекеттесе алады. Бүгін,
интернет арқылы бірнеше секунд ішінде сарапшылардың пікірін алу мүмкіндігі
бар. Медициналық қызметкерлер Жер шарының қарама-қарсы жағында отырып,
Интернет арқылы сөйлесе алады. Дәрігерлер медициналық форумдарда
медициналық мәселелерді талқылай алады, олар блог жүргізуге, мақалалар
жазуға және онлайн қол жетімді медициналық журналдарға үлес қосуға болады.
Медицина саласындағы жаңартулар, медицина саласындағы жетістіктер,
емдеудің жаңа әдістері туралы ақпарат және т. б. әдеттегі адам интернет пен
компьютерге қол жеткізудің арқасында бірнеше минут бойы біле алады.
Дәрігерлер суреттер мен хабарламалармен бөлісе алады. Олар Интернет
арқылы кеңес алуға және білімді ыңғайлы түрде бөлісе алады. Сурет 1 –
Медициналық практикадағы дербес компьютер көрсетілген:
Сурет 1 – Медициналық практикадағы дербес компьютер
1 .2 Медициналық ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктері мен
перспективалары
Қоғамның қазіргі даму кезеңі оған адами қызметтің барлық салаларына
енетін, ғаламдық ақпараттық кеңістік құра отырып, ақпараттық ағындардың
қоғамда таралуын қамтамасыз ететін компьютерлік технологиялардың күшті
әсерімен сипатталады.
Қазіргі заманғы медицина соңғы уақытта ғылыми – техникалық прогреске
байланысты ақпараттық технологияларды дамытуды қажет етеді, яғни медиктер
үшін Бұл электрондық ауруханалық, электрондық жазба бойынша емделушілерді
қабылдауды қалыптастыру болып табылады.
Денсаулық сақтауда бірыңғай ақпараттық ортаны қалыптастыру емдеу-
диагностикалық үдерістің үлкен айқындылығына әкеледі, түрлі МАЖ -
медициналық ақпараттық мәліметтермен ұштасқан деректер банкін құруға және
қолдауға мүмкіндік береді.
Диагноз қою мен емдеудің әр түрлі сараптамалық жүйелеріне қол жеткізу
мүмкіндігі, науқастың электрондық картасы негізінде емделушінің денсаулық
жағдайы туралы толық ақпарат алу, сондай-ақ белгілі бір жағдайларда ықтимал
субъективизмнің салдарын азайту, осы аспектіде ғылыми – практикалық
медицина саласындағы ақпараттық қолдау мүмкіндігі медицинаны
ақпараттандыруды одан әрі дамыту кезінде даусыз оң фактор болады. Өз
кезегінде, емдеушілер деректерді жоғалтудан немесе талдау нәтижелерін,
рецептерді, емдеу барысын жазбаларды және тағайындалған рәсімдерді дұрыс
ресімдеуден қауіптенбеуі мүмкін.
Ақпараттық технология (IT) басқару қызметі процесінде жүзеге асырылатын
ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтау, сақтау, тарату, қорғау және тұтыну
тәсілдері мен әдістерінің реттелген жиынтығын білдіреді.
Қазіргі уақытта АТ - ның ең кең қолданылатын құралдары - ұялы байланыс
және интернет, ұялы телефондар мен компьютерлер. Дегенмен, ғылым мен
өндірістің әрбір тар саласында өзінің арнайы жабдығы, құрылғылардың жұмысын
қамтамасыз ететін арнайы әзірленген бағдарламалық қамтамасыз ету және т. б.
бар. Медицинада заманауи ақпараттық технологияларды енгізу жай ғана заңды
емес, бұл денсаулық сақтауды жаңа деңгейге шығарады, өйткені ақпаратқа
жедел қол жеткізу және онымен алмасу проблеманы шешу үшін уақытша
шығындарды едәуір қысқартады, ал уақыт адам өмірін құтқаруда шешуші фактор
болып табылады.
Қазіргі IT компьютерлерді, есептеу желілерін және басқару процесінде
бағдарламалық қамтамасыз етудің барлық түрлерін кеңінен қолданады.
Ақпараттық технологияларды енгізудің мақсаты талдау және олардың негізінде
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін ақпараттық жүйелерді (АЖ) құру болып
табылады. Ақпараттық технологиялар екі факторды қамтиды-машина және адам.
Ақпараттық технологиялардың нақты іске асырылуы негізінен
автоматтандырылған жүйелер болып табылады және тек бұл жағдайда ғана
компьютерлік технологиялар туралы айту қабылданған. Қазіргі ақпараттық
технологиялар үшін келесі мүмкіндіктер тән:
- деректерді ұсынудың, сақтаудың, іздестірудің, бейнелеудің, қалпына
келтірудің және қорғаудың бірыңғай біріздендірілген нысанын көздейтін
интеграцияланған деректер базасы негізінде ақпаратты өткізудің барлық
кезеңдерінде толассыз ақпараттық қолдау;
- құжаттарды өңдеудің қағазсыз процесі;
- байланыс құралдарымен біріктірілген желілік технология негізінде
бірлескен жұмыс істеу мүмкіндіктері;
- есептерді шешу процесінде ақпаратты ұсыну әдістері мен формаларын
бейімдеп қайта құру мүмкіндіктері.
Басқарудың тиімділігі қолда бар ресурстарға ғана емес, нәтижелері
тиісті көрсеткіштермен бағаланатын нақты қол жеткізілген мақсатқа де
байланысты. Онсыз басқару жүйесі тиімсіз. Бұл процестердің негізгі мәні
барлық мүдделі тараптар (ақпаратты әлеуетті пайдаланушылар): денсаулық
сақтаудың әртүрлі құрылымдары мен қызметтері, басқару және бақылау
органдары, медициналық техника мен дәрілік заттарды өндірушілер, ғылыми-
зерттеу ұйымдары, Медициналық тауарлар мен қызметтерді тұтынушылар үшін
бірыңғай ақпараттық кеңістік құру болып табылады. Бұл денсаулық сақтауды
жетілдіру мен дамыту міндеттеріне жауап беретін ғылым мен тәжірибенің соңғы
жетістіктерін күнделікті практикаға енгізу жылдамдығы мен ақпарат алмасуды
айтарлықтай қарқындатуға мүмкіндік береді.
Жаңа ақпараттық технологиялар басқарудың тиімділігін едәуір арттыруға
және денсаулық сақтаудың кешенді проблемаларын мамандандырылған деректер
базасына жедел қол жеткізу жолымен шешуге мүмкіндік береді.
Қазіргі заманғы медициналық орталықтарда жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану барлық көрсетілетін қызметтердің, тапсырылған
талдаулардың, жазып берілген рецептілердің толық есебін оңай жүргізуге
мүмкіндік береді. Сондай-ақ медициналық мекемені автоматтандыру кезінде
электрондық амбулаторлық карталар және ауру тарихы толтырылады, есеп
жасалады және медициналық статистика жүргізіледі. Медициналық мекемелерді
автоматтандыру – бұл бірыңғай ақпараттық кеңістігін құру, бұл өз кезегінде
дәрігерлердің автоматтандырылған жұмыс орындарын құруға, медициналық
статистика бөлімінің жұмысын ұйымдастыруға, деректер базасын құруға,
аурулардың электрондық тарихын жүргізуге және барлық емдік, диагностикалық,
әкімшілік, шаруашылық және қаржылық процестерді бірыңғай тұтастыққа
біріктіруге мүмкіндік береді. Емханалар мен стационарлардың жұмысында
ақпараттық технологияларды пайдалану бірқатар жұмыс процестерін жеңілдетеді
және біздің өңір тұрғындарына медициналық көмек көрсету кезінде олардың
тиімділігін арттырады.
Денсаулық сақтау жүйесінде ақпараттық технологияларды қолдану
мүмкіндіктері:
- емдеушілердің оңтайлы және ұтымды есебін жүргізу;
- олардың жай-күйін қашықтан бақылау (әсіресе жүрек импланттары немесе
басқа органдар болған кезде ыңғайлы, олар тіпті бүкіл ағза мен құрылғының
жай-күйі туралы ақпаратты бере алады, атап айтқанда);
- науқасқа телефон арқылы немесе бейне байланыс арқылы жедел көмек
көрсету (бұл тармақ әсіресе, егер науқас алыс ауданда болса, жағдайы өте
қиын және жедел жәрдем келгенше шұғыл шешімді талап етеді, адамға жету
мүмкіндігі жоқ, мысалы, ғимарат және т. б. жертөлелерде.);
- аурудың толық тарихын, диагностика нәтижелерін және тағайындалған
препараттарды сақтау;
- тағайындалған емнің дұрыстығын бақылау, бұл диагнозды қате қою және
қолайсыз ем тағайындау тәуекелін айтарлықтай төмендетеді;
- ең оңтайлы емдеу жөнінде пікірталастар жүргізу және
бейнеконференциялар мен дистанциялық дәрігерлік консилиумдар ұйымдастыру;
- кәсіби тәжірибе алмасу, жас мамандарға жетекшілік ету және оқыту;
- медицинадағы жаңа зерттеулер, әзірлемелер және технологиялар туралы
ақпарат алу;
- жұмысты тиімді жоспарлау және олардың іске асырылуын бақылау, сондай-
ақ жоспардан тыс міндеттерді шешу, Денсаулық сақтау мекемесі, жоспарлау-
экономикалық бөлімі және кадрлар бөлімі әкімшілігі;
- дәріхана қоймаларында медициналық тауарлардың есебін жүргізу, кіріс-
шығыс операцияларын тіркеу, белгілі бір препараттардың қажеттілігін талдау
және болжау;
- есеп беру құжаттамасын бақылаушы органдарға беруге.
Жоғарыда аталған ақпараттық технологияларды қолдану тәсілдерінен
көрініп тұрғандай, олар диагностикадан бастап, жеке клиникалар мен
дәріханалардың жұмысын ұйымдастыруға дейін медицинаның барлық салаларын
қамтиды. Ақпараттық технологиялар шешетін міндеттерге байланысты
медицинадағы ақпараттық технологиялардың келесі сыныптамасын бөледі:
- медадминистрлеу жүйесі,
- ауруханалық медициналық ақпараттық жүйелер;
- іздеу жүйелері;
- диагностикалық зерттеулерді есепке алу жүйелері;
- телемедиа жүйелері және т.б.
Емделушілер туралы ақпарат (ауру тарихы, зерттеу нәтижелері),
материалдық ресурстар, еңбек ресурстары (мамандандыру, біліктілік), дәрілік
препараттар туралы деректер, диагностика мен емдеу стандарттары, сондай-ақ
сараптамалық жүйелер сақталатын түрлі электрондық базалар өте маңызды рөл
атқарады.
Денсаулық сақтау сияқты облыстың адам денсаулығы мен өміріне байланысты
күрделі және жаңа технологияларды енгізу медициналық қоғамдастықтың
дайындығы мен білімін есепке ала отырып жүргізілуі тиіс. Бұл ретте
зерттеушілер телемедицина туралы медицина қоғамдастығының жыл сайынғы
хабардарлығының өсуі байқалады, электрондық медициналық карталарда, алып
жүретін құрылғыларда. Қазіргі уақытта медициналық қызметтерді
ақпараттандырудың бірнеше негізгі бағыттары бөлінеді – МАЖ біріктіру
негізінде электрондық медициналық карталардың бірыңғай базасын құру, жүйеде
көрсетілген қызметтерді есепке алу рецептуралық препараттарды сату және
сақтандыру, телемедицинаны дамыту, сондай-ақ денсаулық сақтауға қолданудағы
блокчейн технологиясын дамыту. Медицинада ақпараттық технологияларды енгізу
емделушінің қашықтан мониторингін ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Мамандарға кеңес беру, ал емеделушінің электрондық медициналық картасында
(ЭМК) деректерді сақтау және ЭМК бірыңғай базасын құру жүргізуші куәлігін
ресімдеу үшін қажетті құжаттарды алуға халық үшін уақыт бойынша
қолжетімділік пен оңтайлылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Медициналық технологияларды ақпараттандыру технологияның түбегейлі
өзгеруін болжайды. Дәрігердің емделушімен жұмысы, ақпаратты жинау, өңдеу
және шешім қабылдау әдістері. . Енгізу кезінде дәрігерлер қауіптенетін
негізгі қауіп және бірыңғай деректер қоры жұмысындағы мүмкін болатын
іркілістер болып .
Медициналық қоғам үшін жеткілікті жоғары тәуекел де жеткіліксіз
ақпараттық технологиялар саласындағы медицина мамандарының өзіндік
құзыреттілігі және компьютерленген рәсімдерді орындау мүмкін болмауы. Жақсы
ақпаратпен қамтамасыз ету, демек, өміршеңдік денсаулық сақтауды басқару
бойынша қатал бәсекелестік жағдайында өз қызметін жүзеге асыратын әрбір
елдің басты мақсаты болып табылады.
Емделушінің тарихын құру барысында ауруларды үлгілеу процесімен,
өзгерістерді дамытумен, жағдайды қалыпқа келтірумен және бақылау мен
емдеуден өтетін медициналық мекеменің қызметімен байланысты медициналық
информатиканың негізгі рөлі беріледі.
1.3 Автоматтандырылған жұмыс орындарының мүмкіндіктері
Мейірбикенің автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) - кез келген
медициналық ақпараттық жүйенің орталық компоненті.
Мейірбикенің АЖО келесі жұмыс бағыттарын компьютерлендірудің тиімді
құралдарын қамтиды:
- электрондық ауру тарихын (электрондық медициналық картаны) жүргізу);
- емделушілерді есепке алу, электрондық картотеканы қалыптастыру,
қажетті ақпаратты жылдам іздеу;
- кәсіптік тексеру карталарын толтыру;
- емделушінің шағымдары, өмірі мен денсаулығын талдау, объективті
мәртебесі туралы деректерді енгізу;
- бақылау деректерін, емеделушінің жай-күйіндегі белгіленген
өзгерістер, оның зерттеу нәтижелері, ұсынымдары туралы ақпаратты тез
енгізу;
- диагноз қоюды автоматтандыру;
- дәрілік заттарды олардың тізіліміне;
- консультацияға жіберу;
- уақытша еңбекке жарамсыздық парағын беру.
Денсаулық сақтауды ақпараттандыру күн сайын белсенді дамуда. Мемлекет
сондай-ақ өз жүйелерін үнемі жетілдіріп отырады, тиісінше дәрігердің АЖО
функционалы да өсуде.
АЖО ұғымының өзі өте кең және нақты емделуші денсаулығының компьютерлік
мониторингінен медициналық ақпаратты алып тастау мен қайта құруға мүмкіндік
беретін күрделі аппараттық - бағдарламалық кешендерге дейінгі түсініктерді
қамтиды. Бұл ретте олардың шығу ақпараты сандық түрде ұсынылған және дербес
ЭЕМ көмегімен одан әрі өңдеуге дайын.
Соңғы онжылдықта қазіргі заманғы есептеу құралдарын пайдалана отырып,
жанама әдістермен маңызды физиологиялық функцияларды анықтауға мүмкіндік
беретін аспаптардың айтарлықтай сыныбы кең тараған, мысалы, жүрек индексі,
жүрек қуысының фракциясы, қуықасты безінің көлемі, бауыр тығыздығы,
кистаның көлемі мен жағдайы және т.б. осындай аспаптарға бүкіл әлемде кең
таралған эхокардиографтар, допплерлер, компьютерлік томографтар, гамма –
камералар және басқа да автоматты кешендер жатады. Осылайша, заманауи
жағдайларда емдеу – диагностикалық процесс диагностикалық және емдік
ақпаратты, сондай – ақ есептік сипаттағы деректерді алу және іске асыру
саласындағы жаңа, жоғары технологиялық даму жолдарына ауысады. Компьютерлік
техникасыз мұндай технологияларды енгізу мүмкін емес. Алайда дәрігердің АЖО
– сы жалпы қабылданған анықтама әлі күнге дейін жоқ. Атап айтқанда, емдеуші
дәрігердің АЖО – сы емделушілерге медициналық көмек көрсету процесінде
науқасты жүргізу тактикасы бойынша шешім қабылдау кезінде оның ақпараттық
қолдауын (медициналық ақпаратты жинау, сақтау, беру, қайта өңдеу және беру)
қамтамасыз ететін техникалық және бағдарламалық құралдардың жиынтығы немесе
дәрігердің АЖО – сы деп стандарттарға және лауазымдық нұсқаулыққа сәйкес
емдеу-диагностикалық процесті іске асыруға байланысты оның еңбек қызметі
жүзеге асырылатын жұмыс орны түсініледі., бағдарламалық, ақпараттық және
ұйымдық-заңдық (заңнамалық) қамтамасыз ету болған кезде медициналық-
техникалық құралдар мен есептеу техникасы құралдарының жиынтығымен
жарақталған.
АЖО құрылымы
Стационарлық және амбулаториялық науқастардың медициналық карталарының
электрондық нұсқаларында әрбір емделуші, оның ауруының сипаты, емдеу
кезеңдері мен нәтижелері туралы неғұрлым маңызды мәліметтерді жинақы түрде
белгілеуге мүмкіндік беретін және оны емдеу процесін баяндаудың бір
мағыналы болуын қамтамасыз ететін емделушілердің статистикалық есептілік
түрлері бойынша қалыптастырылған деректемелер топтары қамтылады.
Электрондық медициналық картаның ақпараттық қамтамасыз ету құрылымында
нормативтік-анықтамалық базалар – жіктеуіштер, анықтамалар және т. б.
маңызды орын алады. Классификаторлардың басты міндеті (аурулар,
операциялар, дәрілік препараттар және т.б.) бір тақырыптың анықтамаларын
біріздендіру және әліпбилік – цифрлық кодтардың көптігіне сәйкес келтіру
болып табылады. Электрондық медициналық картаның нормативтік-анықтамалық
базасына электрондық медициналық картаны қалыптастыру және жүргізу кезінде
пайдаланылатын асқынулар, параклиникалық емшаралар мен тексерулер,
тағайындаулар (емдеу стандарттары, аурулардың жекелеген нозологиялық
нысандары мен симптомдары бойынша бөліністе), стандартталған мәтіндер,
мамандандырылған медициналық ұйымдар, дәріханалар, сақтандыру медициналық
ұйымдары және т. б. анықтамалары кіруі мүмкін.
Медициналық құжаттаманың электрондық нұсқаларын жүргізу электрондық
(экрандық) және баспа форматтарында әрбір емделуші бойынша стандартты
түрдегі олардың құжаттарын толық көлемде беруді көздейді:
- тіркеу: медициналық карта, статистикалық карта, медициналық қызмет
көрсету тізілімі;
- тағайындау жүргізу құжаттары: тексеру жоспары, емдеу жоспары;
- бақылау құжаттары: бақылау парағы, тағайындауларды орындау (бақылау
парағы бойынша күнге әрекет етеді);
- зерттеу нәтижелері-құжаттар: зертханалық талдаулардың бланкілері,
функционалдық, рентгенологиялық және ультрадыбыстық зерттеулердің
бланкілері, фотографиялық қосымшаларды қоса алғанда, зерттеулердің
сипаттамасы;
- сипаттама: анамнез, күнделіктер, кезеңдік эпикриз, анестезиологтың
тексеруі, операция алдындағы эпикриз, операция сипаттамасы, анестезиологтың
операция ағымының сипаттамасы, консультанттың қарауы, дәрігерлердің
консилиумы, шығару эпикризі, анықтамалар, ауру тарихынан үзінді.
Бұл жалпы мекемелік деректер базасында емделуші және оны емдеу барысы
туралы барлық қажетті мәліметтерді сақтауға мүмкіндік береді:
- тексеру нәтижелері;
- функционалдық жай – күйінің сипаттамасы;
- диагноздар;
- зертханалық талдау деректері;
- зерттеу нәтижелері: рентгенодиагностика, УДЗ, ангиография,
кардиография, томография және т. б.
Алайда, электрондық медициналық картаға медициналық бейнелерді
енгізуді, жинақтауды, сақтауды және қосуды ұйымдастыру проблемасы шешімін
таппай отыр. Бірақ бұл бағыттағы жұмыс соңғы уақытта да айтарлықтай
жанданды. Медициналық аспаптардан алынған деректер сканердің көмегімен
сандық түрде арнайы интерфейстің көмегімен емеделушінің электрондық
медициналық картасына тікелей берілуі мүмкін. Бұл мәліметтер ауру тарихының
электрондық нұсқасын қалыптастыру кезінде толық немесе ішінара қолданылады.
Ауру тарихының электрондық нұсқасы өзіне сондай-ақ аурухананың қабылдау
бөлімшесі (емхана тіркеу орны) қызметкерлерінің АЖО – нан келіп түсетін
емделуші туралы, жедел тексеру және емдеу процесі туралы жалпы мәліметтерді
жинақтайды және амбулаториялық және стационарлық кезеңдердің медициналық
карталарының, сондай-ақ стационардан шығып кеткендердің статистикалық
картасының деректерін біріктіреді. Құжаттарды топтау және сұрыптау
мүмкіндігі бар ыңғайлы интерфейс дәрігерге емеделушінің медициналық
картасында қажетті ақпаратты тез табуға мүмкіндік береді. Емделушінің
медициналық картасының мәліметтері ерікті түрде берілетін түрде, сондай -
ақ үзінді көшірмелердің икемді теңшелетін тетігін пайдалана отырып,
белгіленген стандартты нысан бойынша ұсынылуы мүмкін. Көшірме жасау
автоматты түрде жүргізіледі және пайдаланушыларды (дәрігерлерді) жеке
деректерді жинау бойынша ұзақ жұмыстардан босатады.
Бастапқы кіру медициналық есепке алу құжаттары олар қазір машиналық
технологиялардың көмегімен өңдеуге арналмаған, бірақ олардың мазмұны
бойынша да, оларды толтыру тәсілі бойынша да стандартталғанына байланысты,
олар автоматтандырылған тәсілмен өңдеуге жарамды формаланған және
құрылымдалған құжаттарға қайта өңдеуге оңай беріледі. Қағаз құжаттарды
сканерлеу құжаттарды кезең – кезеңмен енгізуді автоматтандыру үшін
бағдарламалық құралдарды қамтамасыз етеді. Медициналық қызметкерлердің,
емдеу – алдын алу мекемелерінің практикалық қызметіне заманауи ақпараттық
технологияларды енгізу үрдісі ұзақ емес перспективада денсаулық сақтаудың
жүйе құраушы есепке алу құжаты емделушінің электрондық медициналық
паспорты болатынын куәландырады.
2 Мейірбикенің жұмыс орнын автоматтандырудың теориялық негіздері
Елбасымыздың Жолдауында: Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық
жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге
дайын болуға тиіс, - деген болатын.
ХХІ ғасыр – ақпараттық технологиялар ғасыры болып отыр. Интернет
желілері өмір сүрудің қарапайым күнделікті дағдысына айналып, ақпараттық
технология адам өмірінің маңызды бөлшегі болып кірігіп кетті. Сандық қоғам,
сандық орта қалыптасты. Дамыған мемлекеттер технологияларды адам игілігіне
пайдалану мүмкіндіктерін мейлінше арттырып жатыр.
Жаңа технологиялық әдіс - тәсілдердің пайда болуы ақпараттардың
мазмұнын адамның түрлі сезім мүшелері арқылы және аудиториямен интерактивті
өзара әрекетке түсуі арқылы қабылдауды, түрлі техникалық құралдардың
көмегімен іске асыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мəселен, медициналық орталықтарды ақпараттандыру технологияларына
медициналық қызметіне арналған ақпараттық ресурстарды дайындау əдістері мен
сапасын бағалау, дәрігерлер мен мейірбикелердің кəсіби іс-əрекетінде
ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды қолдану тиімді.
Бүгінгі күні медицинаның алдына қойылған басты міндеті – дәрігерінің
барлық технологиялық процесін автоматтандыруға арналған және диагностикалық
және тактикалық (емдік, ұйымдастырушылық және т. б.) дәрігерлік шешімдерді
қабылдау кезінде ақпараттық қолдауды қамтамасыз ететін компьютерлік
ақпараттық жүйені қалыптастыру. Мұнда технологиялық процесс деп емдеу-алдын
алу және есеп беру-статистикалық қызмет, құжаттама жүргізу, жұмысты
жоспарлау, әртүрлі түрдегі анықтамалық ақпарат алу түсініледі.
Автоматтандырылған жұмыс орнын қолдану медицинада пайдаланудың
көптеген жолдары бар:
- медициналық қамтамасыз ету жүйесінің аппараттық және бағдарламалық
бөліктерінің мүмкіндіктеріне сәйкес шешілетін медициналық міндеттердің
таңдалған шеңберін іске асыру тәсілдері;
- медициналық қамтамасыз етуге қолданылатын әдістемелердің, өлшенетін
физиологиялық әдістемелердің және оларды өлшеу әдістерінің жиынтығы.
Медициналық-технологиялық жүйелер қандай да бір шамада емежделушілер
туралы медициналық және ақпаратты жинақтауды және сақтауды көздейді.
Медициналық мекемелерді кешенді автоматтандыруға көшудің осы кезеңі
дәрігерлік шешімдерді қолдау жүйелерін (немесе автоматтандырылған жұмыс
орындарын) ақпараттық жүйелерге интеграциялауды қамтиды.
Ғылыми тұрғыдан денсаулық сақтау жүйесінің ақпараттық қамтамасыз
етудегі қажеттіліктерін зерделеуге, сондай-ақ ақпарат сапасын арттыруға
және оны алудың, сақтаудың және бөлудің жаңа әдістерін жасауға, оның ішінде
қолда бар ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру жолымен бағытталған
денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру жолдарын іздеген жөн.
2.1 Автоматтандырылған жұмыс орындары және заманауи ақпараттық-
компьютерлік технологиялар
Қазіргі заманғы автоматтандырылған жүйелерде автоматтандырылған жұмыс
орындары (АЖО) – кейбір пәндік салада пайдаланушының функцияларын
автоматтандыруды қамтамасыз ететін және оның ақпараттық және есептеу
сұраныстарын жедел көрсетуге мүмкіндік беретін әдістемелік, тілдік,
аппараттық және бағдарламалық құралдардың жиынтығы кеңінен қолданылады.
АЖО құру мыналарды қамтамасыз етеді: ақпаратты орталықтандырылған өңдеу
жағдайында мүмкін емес шағын кәсіпорындардың қазіргі заманғы электрондық
техникасына қол жеткізуін; орналастырудың жинақылығы, жоғары сенімділігі,
қарапайым техникалық қызмет көрсету және пайдалану шарттарына қойылатын
талаптардың төмендігі; кезең-кезеңмен енгізу мүмкіндігі; пайдаланушыға
ақпараттық-анықтамалық қызмет көрсету; жергілікті және таратылған деректер
базасын жүргізу мүмкіндігі; басқа жүйелермен үйлесімдігі.
Сызба 1 – Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО)
АЖО әр түрлі белгілер бойынша жіктеуге болады. АЖО келесі түрлерін
көрсетеді:
- атқаратын қызметтері бойынша: проблемалық және технологиялық;
- ұйым тәсілі бойынша: типтік (әмбебап), мамандандырылған және
проблемалық-бағытталған кешендер;
- пайдалану режимі бойынша: жеке, топтық және желілік.
Желілік АЖО-лар барынша перспективалы, өйткені қашықтағы деректер
байланысуға және әр түрлі бөлімшелер арасында ақпарат алмасуға мүмкіндік
береді.
АЖО сапалы бағалануы: пайдалану қарапайымдылығы, АЖО-ның басқа
жүйелермен және интерфейспен үйлесімділігі, сипаты, деректерді бақылау және
есептеу, дұрыстығын деректер ағымын және т. б.
Автоматтандырылған жұмыс орны кәсіби қызметті автоматтандырудың
техникалық және бағдарламалық құралдарының кешені болып табылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының үлгілік құрамына:
- жеке компьютер;
- принтер;
- плоттер;
- сканер;
- факс;
- желілік байланыс құралдары.
АЖО құру және пайдалану деректерді өңдеу жүйелерін жобалаудың бірқатар
жалпы принциптеріне негізделеді.
Сызба 2 – АЖО құру принциптері
Ең басты принципі пайдаланушыға бағдар болып саналады. Бұл принцип АЖО-
ны пайдаланушының дайындық деңгейіне және оны оқыту мен өзін – өзі оқыту
мүмкіндігіне бейімдеудің арнайы құралдарын құру жолымен жүзеге асырылады.
АЖО пайдаланушының жұмыс шарттары ең алдымен қызметкердің әдеттегі,
табиғи жағдайларына сәйкес келуі, арнайы терминологияны пайдалануы тиіс.
АЖО – дағы электрондық құжаттар қағаз құжаттамасының көшірмесі болуы тиіс.
Жаңа деректерді енгізу және ақпаратты түзету операцияларды
автоматтандырумен, кіріктірме бақылаумен және кеңес беру жүйесімен
сүйемелденуі қажет, бұл АЖО – да жұмысты компьютерлік салада білікті емес
қызметкердің өзі тез зерделеуге мүмкіндік береді.
АЖО – ны әзірлеу және пайдалану процесінде проблемалық бағдар принципі
қолданылады. Әрбір АЖО деректерді өңдеудің жалпы технологиясымен, жұмыс
режимдерінің бірлігімен, деректерді өңдеу алгоритмдерінің бірлігімен
біріктірілген белгілі бір проблеманы шешуге мамандандырылған. Мысалы, АЖО
кәсіпорындар мен ұйымдардың мемлекеттік тіркелімін толықтыру мен жүргізуді
қамтамасыз етеді.
Пайдаланушылардың ақпараттық қажеттілігінің пайдаланылатын техникалық
құралдарға сәйкестігі қағидаты маңызды мәнге ие. Пайдаланылатын техникалық
құралдардың сипаттамалары ақпарат көлеміне және оны өңдеу алгоритмдеріне
сәйкес болуы тиіс. Бұл дегеніміз, пайдаланушының ақпараттық қажеттіліктерін
мұқият талдағаннан кейін ғана АЖО – ның құрамы мен функцияларын анықтауға
кірісуге болады
АЖО құру барысында АЖО әзірлеушілері мен олардың әлеуетті
пайдаланушыларының шығармашылық байланыс принципі іске асырылуы тиіс. АЖО
құруға пайдаланушы мен әзірлеушінің бірлескен қатысуы проблемалы жағдайды
жақсы түсінуге көмектеседі, АЖО болашақ пайдаланушысының зияткерлік
қызметін ынталандырады және, сайып келгенде, АЖО сапасын арттыруға ықпал
етеді.
АЖО – ны пайдаланудың міндетті шарты толық құжаттама болып табылады,
онда АЖО көмегімен орындалатын міндеттерге түсініктеме, АЖО – ны орнату
және пайдалану бойынша нұсқаулық, кіріс және шығыс құжаттарын толтыру және
жүргізу бойынша нұсқаулық болуы тиіс. Әдетте бағдарламалық қамтамасыз етуді
әзірлеуші фирма оны пайдалануды қамтамасыз етеді. Бағдарламаның лицензиялық
нұсқасын сату туралы шартқа сәйкес фирма АЖО пайдаланушы-қызметкерлерді
оқытуды жүргізеді, нормативтік-анықтамалық ақпаратты толықтырады, оны соңғы
қаулылар мен жаңа әдістемелерге сәйкес келтіреді, ескілерін өзгертеді және
жаңа жұмыс түрлері мен режимдерін қосады.
Әрбір басқару объектісі үшін олардың функционалдық мақсатына сәйкес
автоматтандырылған жұмыс орындарын қарастыру қажет. Алайда АЖО құру
принциптері ортақ болуы керек: жүйелілік, икемділік, тұрақтылық, тиімділік.
АЖО жүйелілік қағидатына сәйкес құрылымы функционалдық мақсатпен
анықталатын жүйелер ретінде қарастыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz