Вокалдық өнер саласы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Ізтілеу Азамат Егорұлы

ТАҚЫРЫБЫ: ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ІІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ВОКАЛДЫҚ МУЗЫКА МӘДЕНИЕТІНІҢ КӨРНЕКТІ ӨКІЛДЕРІ

дипломдық жұмыстың(жобаның) тақырыбы

Орал - 2021ж.

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

«Қорғауға жіберілсін»

Кафедра меңгерушісі

О. А. Бабенко

«» 2021 ж

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА)

Тақырыбы:

ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ІІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ВОКАЛДЫҚ МУЗЫКА МӘДЕНИЕТІНІҢ КӨРНЕКТІ ӨКІЛДЕР

5В040300 Вокалдық өнер

Орындаған: Ізтілеу Азамат Егорұлы

Ғылыми жетекшісі: ө. т. к., доцент С. М. Погодин

Орал - 2021ж.

Мазмұны

КІРІСПЕ . . . 3

1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің қалыптасу негізі . . . 5

1. 1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетіндегі ән және академиялық бағыттағы вокалдық өнері . . . 5

1. 2 20 ғасырлар итальяндық және ресей опера мектебінің соңғы серпілісі . . . 8

Бірінші тарау бойынша қорытынды . . . 13

2 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті өкілдерінің тарихы . . . 14

2. 1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы композиторлары . . . 14

2. 2 ХІХ-ХХ ғасыр вокалисттері . . . 23

Екінші тара бойынша қорытынды . . . 31

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 32

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 33

ҚОСЫМША . . . 35

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Ән өнері сонау заманнан бері көптің ортасына жылдам жетіп, кең таралатын өнердің ең түсінікті және көне түрі. Әншілік өнер әншінің дауыспен орындауы, музыкалық шығарманың образды-идеялық мазмұнын әнші дауысыньң мәнерімен, күшімен жеткізу және ашу өнері. Адамзат ән мен күйдің кереметіне, ләззатына бөленіп, кейінгі ұрпағын адамгершілікке, адалдыққа, еңбекке, парасаттылыққа тәрбиелеп, эстетикалық талғамын байытып келді. Адам шыр етіп дүниеге келген күннен бастап бесік жырымен басталған ән-күй өмірінің соңына дейін адаммен бірге өтетіні табиғи заңдылық. Тынысек, екінің бірі ән айтады және ән айтқысы келеді. Бірақ, Жаратылыстан, табиғаттан адамзаттың барлығына сол әншілікті бере салмайды, әркімге дарымайды. Әнші болып жаратылу сол адамға «Алла-тағаланың мейірімі түсіп», табиғаттың берген үлкен сыйы деп түсінуіміз керек. Әншінің ерекшелігі басқа музыканттардай емес, «әншілік аспабы» үнемі өзімен бірге болатындығында. Әнші болу үшін, ең алдымен, дауыс болу керек. Екінші, тыңдау кабілеті ерекше жетілген болуы керек. Сөйлейтін дауыс пен еститін құлақ адамзат, жан-жануардың бәрінде бар. Дегенмен, әншінің ерекшелігі дауыс пен есту қабілеті музыкалық ерекшелігінде. Әнші кәсіби немесе әуесқой болуы мүмкін, бірақ екеуі-де тыңдаушы көңілінен шығу үшін табиғат берген таланттың сыртында ән айтудың қарапайым, оңай, алғашқы шарттарын білгені жөн. Әншілік өнердің дамуына үлес қосқан композиторлар дауысқа арналған арнайы түрлі шығармалардың формасын жазып, осы кезге дейін жеткізген болатын. Міне сондықтан зерттеу тақырыбымды өзекті деп санап, зерттеу тақырыбымды «ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті өкілдері» деп алып, олардың вокалдық өнерге қосқа үлестерін талдауды мақсат еттім.

Дипломдық жобаның мақсаты: ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті өкілдерін зерделеу.

Дипломдық жобаның міндеттері: - вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбекетрді талдау;

- Ән және академиялық бағыттағы вокал өнерін ажыратып талдау;

- ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті композиторлары туралы ғылыми еңбектерді жинақтау.

Зерттеудің жетекші идеясы: вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбектерді талдау арқылы ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті композиторлары туралы ғылыми еңбектерді жинақтау тәжірибелік тұрғыда жүйелеу. Зерттеудің пәні: Вокалдық-педагогикалық үрдісі. Зерттеудің ғылыми болжамы: ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбектер сарапталса, вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті композиторларымен вокалисттер білімімізді толықтыруға негіз болар еді. Зерттеудің нысаны: Вокалдық өнер саласы. Зерттеу әдістері: вокалды педагогикалық әдебиеттерді талдау, вокал педагогтарының әдебиеттерін зерделеу, вокалдық өнер саласындағы қазақстандық ғылымдардың оқу- әдістемелік құралдарды талдап, практикалық іс жүзінде қолдану. Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы:

ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбектер жинақталған әлемдік әдебиеттерді талдау барысында, әртүрлі вокалисттер туралы жинақтау арқыылы білім қорымыз жетілетіні айқындалды.

Зерттеу көздері: вокалдық өнер саласы бойынша ғылыми еңбектерді жинақтау, талдау, вокал педагогикасы бойынша жинақталған ғылыми еңбектер және шығармашылық журналдар. Зерттеу базасы: Ақжайық мәдениет үйі

Зерттеу жұмысының құрылымы: дипломдық зерттеу жұмысы кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, жетекші идеясы, пәні, нысаны, ғылыми болжамы, әдістері, көздері, зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық-практикалық мәнділігі, базасы баяндалады. Қорытындыда теориялық және практикалық тұрғыда зерттеулердің нәтижелері қорытындыланып, тұжырымдар мен ойлар тиянақталады.

1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің қалыптасу негізі

1. 1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетіндегі ән және академиялық бағыттағы вокалдық өнері Вокалдың тарихи сонау Италия елінен бастау алады. Италияның ән өнерінің үздік жетістіктері туралы пікірлерде аз емес. Италия-операның отаны деп те аталады. Дүниежүзіне әйгілі тенорлар да сол елден шыққан. Сондықтан да Италияның вокалдық мектебі, аңызға айналып кеткені бәрімізге мәлім. Дүниеге әйгілі сол Италияның әншілерін тыңдай отырып, бір-біріне ұқсамайтын әр түрлі мәнермен айтатынына көзіміз жетті. Мысалға, әйгілі Э. Карузо, Б. Джильи А. Пертиле тағы басқаларды салыстырып көрейік. Бұлар бәрі бір пландағы тенорлар, айтатын репертуарлары да бірдей. Тынысек, ән айтудағы техникасы, әдістемесі бірін-бірі өткен тамаша. Сөйте тұра бір-біріне ұқсамайтынын, аңғарамыз[1] . Дауыс тембрінің сыртында орындаушылық мәнері, кейбірі ашық дауыспен, кейбірі жоғарғы регистрге ерте қамданып қалыптасқан. Енді бірі дыбысты күшті екпінмен бастаса, келесісі жұмсақтап келіп үдетеді, қайсыбірі орасан зор резервуар арқылы дауысы қүңіреніп, өзінен-өзі сарнап төгіліп жатады. Енді бір жағдай Б. Христов, Д. Узунов, Н. Херля, Т. Куузик, Щ. Пирс, Уоррад сияқты дүниеге әйгілі әр елдің мықты әншілері көптен бұрынғы Кеңес одағының тыңдаушыларына таныс. Бұлар да шамамен бір-деңгейде Италия мектебінің дауыс қалыптастыру мәнерімен айтатын әншілер. ХХ ғасырдың әйлігі вокалисттері деуге болады. Бірақ, олар Италия мектебін меңгерді деген сөз емес, олар өз дауыстарының табиғаттан берген негізін меңгерген мықты әншілер. Италия мектебінің сыртында өз табиғатын таба білгендер. Осы шындықты дәлелдеген талай талантты әншілерді театр тарихынан көптеп кездестіруге болады-деп тұжырымдайды А. И. Иванов өз кітабында[2] . Соңғы жылдары халықаралық қатынас арқылы вокалдық өнер жағынан бай мұра жинақталып, біріккен бір вокалдық мектеп қалыптасты. Оның негізгі мақсаты-өз өздерінің амал, әдістемелерімен әнді әдемі дауыспен емін-еркін қысылмай-қымтырылмай орындау, кім қандай жағдайда орындаса да, әнші өзінің табиғатын тауып, түптің түбі бір арнаға келіп тоғыстыру деген сөз. Ғасырлар бойы қазақ ән өнері сол италия ментебімен ресей вокалдық мектебінен бастау алған болатын. Ұшы-қиырсыз қазақ даласы халық мұңы мен қуанышына ортақтасқан домбыраның күмбірлеген үні мен әні, аңыз, жырларына бөленді. Яғни ән өнер домбыраның сүйемелімен қалыптасты деуге болады. Осы дала төсінде мыңдаған тарихи тұрмыс, лирикалық әндер туып, өмірге қанат қақты. Қазақ әндерін естіген орыс саяхатшысы Г. Потанин «Бүкіл қазақ даласы әндетіп жатқандай әсер алдым», - деп таңдана айтқан екен. Біздің қазақ халық ән-күй өнерінің дамуында орындаушылықтың ғажайып шыңына жеткен нағыз майталман өнер шеберлерінің рөлі ерекше. Сонау біртума дарын иелері Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Біржан сал, Сегіз сері, Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Ақан серілерден бастау алған ән-күй өнерін Иса, Әмірелер жалғастырып қазақ деген әнші халық барын дүниеге таныта бастады. Бертін келе ХХ ғасырдың ІІ жартысында ұлттық кәсіби өнеріміздің негізін қалаушылар - Қанабек Бәйсейітов, Күләш Бәйсейітова, Құрманбек Жандарбеков, Әнуарбек Үмбетбаев, Манарбек Ержанов, Ғарифолла Құрманғалиев тағы басқа көптеген, ақсақалдарымыз музыкалық үлкен білім алмаса да, өздерінің табиғи, дара таланттарының арқасында ұлттық опера өнерінің негізін қалап, келешек кәсіби әншілердің өсіп-өнуіне үлкен ықпал жасап, жол салып кетті. Солардан дәріс алған, кейбірі, аға буынмен бірге қызметтес болған Б. Досымжанов, Ш. Бейсекова, К. Кенжетаев, Рашид пен Мүслім Абдулиндер, Е. Серкебаев, Р. Жаманова, Б. Толегенова, Б. Жылысбаев, М. Мүсабаев, Н. Қаражігітов, Б. Әшімова, Х. Қалиланбекова, С. Құрманғалиева, Ш. Үмбетәлиев тағысын тағыларды атап өтуге болады. Әншілік өнердің теориялық негізін меңгерген, нағыз кәсіби әншілердің алғашқы легі қазақ вокалдық өнерін дүниеге танытты[4] . Бұлар жоғарыда айтылған алыптардың тәрбиесімен сусындаған теориясын консерваториядан алған, кейбірі Ресейдің үлкен өнер ордасынан, қайсыбірі өз елімізге келген үлкен мамандардан дәріс алған «алыптан туған алыптар» еді. Осы алғашқы кәсіби мамандар 1950 жылдардан бастап елді өз шәкірттерін тәрбиелеп шығара бастады. Бұл арада халық әртісі, ардагер ұстаз, қазақтың вокалдық өнеріне айрықша еңбегі сіңген, талай-талай майталман әншілерді тәрбиелеген, жарты ғасырдан астам қажымай шәкірт тәрбиелеп келген Құрманғазы атындағы ұлттық консерваторияның профессоры. Бекен Жылысбаевтың ХХ ғасырдағы әншілерді қалыптастырудағы еңбегі зор екенін ерекше атап өтуіміз керек. Осы профессионал ұстазтардың тәрбиесі мен ілімінен өткен өз замандастарымыз Мұрат Мұсабаев, бүкілодақтық вокалистер конкурсының лауреаты Әлібек Дінішев, бүкілодақтық вокалистер және Цвикау мен Рио де Жанейрода өткен халықаралық конкурстарының лауреаты Ғафиз Есімов, алғаш рет Италияның өзінде болып мамандығын шыңдаған ҚР енбек сіңірген әртісі Аманкелді Семтин, вокалистердің бүкілодақтық конкурстарының және Барселонада өткен вокалистердің халықаралық конкурстарының дипломанты Майра Мұхамедқызы қазақ өнерін дүние жүзіне танытса, бертін келе ҚР халық әртісі Н. Үсенбаева, С. Байсұлтанов, еңбек сіңірген әртісі Ж. Баспакова, Б. Қожабаев, Б. Ысқақов, Ш. Әбілов, К. Мыржықбаев, М. Шалабаев, Ү. Кенжебеков тағысын тағылар казіргі опера өнерін өз елімізде, шет елдерде танытып келеген біздің өнер саңлақтарымызды тәрбиелеп, қазақ вокалдық өнірінің жетістікке жетуіне осы профессионал ұстазтардың үлесі зор дегенді айтқым келеді[5] . Соңында алыптар тәрбиелеген алыптар арқылы, оларды тәрбиелеген ұстаздар арқылы қазағымыздың дарқан даласына дүние жүзін әйгілі вокал өнерінің үшқыны осылай жалғасып келеді, жалғаса бермек. Енді жоғарыда үзіліп қалған межеден ары жалғастырсақ. Әншінің дауыс аппараты қолға ұсталмайды, көзге көрінбейді, тасада болғандықтан тыңдау арқылы және бұлшық еттерінің сезімі арқылы ғана бақылауға тура келеді. Дыбыс қай тұстан шыққанын, ол дыбыс сырылдап тұр ма, шырылдап тұр ма, көмескі, күңгірт естіле ме, дауыс жоғарылап, төмендеп интонациясынан айрылды ма немесе құлаққа жағымды, жұмсақ жинақталған дауыс па дегенді тек қана тыңдау арқылы анықтай аламыз. Әдеттегі осы белгілердің арқасында тәжірибелі ұстаздар дауыстың кемшілігі неден болып тұрғанын анықтап, диагноз қойып, дауысты дұрыс жолға қоюға кіріседі. Ұстаздың ақыл-кеңесін ынта қойып тыңдап, тез арада іске асыру қажет. Студент пен ұстаз арасындағы түсінушілік пен сыйластық қатынасы, келешектегі қиындықтарды бірігіп шешуге ықпалын тигізеді. Алғашқы кезіккен аздаған қиындықтарға төзбей ұстазға сенімсіз қарау, әрбір адамның сөзіне еріп тұрақсыздану зиян келтіретінін айта кетуіміз керек. Ұстаз, студентті, ең алдымен, өзін-өзі бақылай алатын, өзімен-өзі дұрыс жұмыс істей алатын жағдайда тәрбиелей бастауы қажет. Студенттерге тікелей вокалдық міндеттер қойып, айқын нұсқаулар беріп, оны шешу үшін басты мәселе не дегенді түсіндіріп, мән-мағынасын ашып ұғындыру арқылы мүмкіндік тудырып беру қажет. Қазіргі вокалдың белгілі бір репертуарға қатысты спецификалық интерпретациялық аспектілері зерттеуден тыс қалатындығын баса айтуымыз керек. Белгілі бір тараптар мен шығармаларды түсіндіру уақыт өте келе өзгереді. Стилистикалық нұсқаулар да өзгеруде. Жалпы алғанда, кейбір тенденциялар атап өтіледі, бірақ біз егжей-тегжейлі талдау жасамаймыз. Бұл тақырып өте ауқымды және зерттеуді талап етеді[6] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.