Вокалдық өнер саласы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Ізтілеу Азамат Егорұлы

ТАҚЫРЫБЫ: ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ІІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ВОКАЛДЫҚ МУЗЫКА МӘДЕНИЕТІНІҢ КӨРНЕКТІ ӨКІЛДЕРІ

дипломдық жұмыстың(жобаның) тақырыбы

Орал - 2021ж.
М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Қорғауға жіберілсін
Кафедра меңгерушісі
____________О. А. Бабенко
____ ___________ 2021 ж

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА)

Тақырыбы:
ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ІІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ВОКАЛДЫҚ МУЗЫКА МӘДЕНИЕТІНІҢ КӨРНЕКТІ ӨКІЛДЕР

5В040300 Вокалдық өнер

Орындаған: Ізтілеу Азамат Егорұлы
Ғылыми жетекшісі: ө.т.к., доцент С.М. Погодин

Орал - 2021ж.
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің қалыптасу негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетіндегі ән және академиялық бағыттағы вокалдық өнері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 20 ғасырлар итальяндық және ресей опера мектебінің соңғы серпілісі ... .8
Бірінші тарау бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті өкілдерінің тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы композиторлары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .14
2.2 ХІХ-ХХ ғасыр вокалисттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Екінші тара бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .33
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Ән өнері сонау заманнан бері көптің ортасына жылдам жетіп, кең таралатын өнердің ең түсінікті және көне түрі. Әншілік өнер әншінің дауыспен орындауы, музыкалық шығарманың образды-идеялық мазмұнын әнші дауысыньң мәнерімен, күшімен жеткізу және ашу өнері. Адамзат ән мен күйдің кереметіне, ләззатына бөленіп, кейінгі ұрпағын адамгершілікке, адалдыққа, еңбекке, парасаттылыққа тәрбиелеп, эстетикалық талғамын байытып келді. Адам шыр етіп дүниеге келген күннен бастап бесік жырымен басталған ән-күй өмірінің соңына дейін адаммен бірге өтетіні табиғи заңдылық. Тынысек, екінің бірі ән айтады және ән айтқысы келеді. Бірақ, Жаратылыстан, табиғаттан адамзаттың барлығына сол әншілікті бере салмайды, әркімге дарымайды. Әнші болып жаратылу сол адамға Алла-тағаланың мейірімі түсіп, табиғаттың берген үлкен сыйы деп түсінуіміз керек. Әншінің ерекшелігі басқа музыканттардай емес, әншілік аспабы үнемі өзімен бірге болатындығында. Әнші болу үшін, ең алдымен, дауыс болу керек. Екінші, тыңдау кабілеті ерекше жетілген болуы керек. Сөйлейтін дауыс пен еститін құлақ адамзат, жан-жануардың бәрінде бар. Дегенмен, әншінің ерекшелігі дауыс пен есту қабілеті музыкалық ерекшелігінде. Әнші кәсіби немесе әуесқой болуы мүмкін, бірақ екеуі-де тыңдаушы көңілінен шығу үшін табиғат берген таланттың сыртында ән айтудың қарапайым, оңай, алғашқы шарттарын білгені жөн. Әншілік өнердің дамуына үлес қосқан композиторлар дауысқа арналған арнайы түрлі шығармалардың формасын жазып, осы кезге дейін жеткізген болатын. Міне сондықтан зерттеу тақырыбымды өзекті деп санап, зерттеу тақырыбымды ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті өкілдері деп алып, олардың вокалдық өнерге қосқа үлестерін талдауды мақсат еттім.
Дипломдық жобаның мақсаты: ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті өкілдерін зерделеу.
Дипломдық жобаның міндеттері: - вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбекетрді талдау;
- Ән және академиялық бағыттағы вокал өнерін ажыратып талдау;
- ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті композиторлары туралы ғылыми еңбектерді жинақтау.
Зерттеудің жетекші идеясы: вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбектерді талдау арқылы ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті композиторлары туралы ғылыми еңбектерді жинақтау тәжірибелік тұрғыда жүйелеу. Зерттеудің пәні: Вокалдық-педагогикалық үрдісі. Зерттеудің ғылыми болжамы: ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбектер сарапталса, вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті композиторларымен вокалисттер білімімізді толықтыруға негіз болар еді. Зерттеудің нысаны: Вокалдық өнер саласы. Зерттеу әдістері: вокалды педагогикалық әдебиеттерді талдау, вокал педагогтарының әдебиеттерін зерделеу, вокалдық өнер саласындағы қазақстандық ғылымдардың оқу- әдістемелік құралдарды талдап, практикалық іс жүзінде қолдану. Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы:
ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық мәдениет туралы ғылыми еңбектер жинақталған әлемдік әдебиеттерді талдау барысында, әртүрлі вокалисттер туралы жинақтау арқыылы білім қорымыз жетілетіні айқындалды.
Зерттеу көздері: вокалдық өнер саласы бойынша ғылыми еңбектерді жинақтау, талдау, вокал педагогикасы бойынша жинақталған ғылыми еңбектер және шығармашылық журналдар. Зерттеу базасы: Ақжайық мәдениет үйі
Зерттеу жұмысының құрылымы: дипломдық зерттеу жұмысы кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, жетекші идеясы, пәні, нысаны, ғылыми болжамы, әдістері, көздері, зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық-практикалық мәнділігі, базасы баяндалады. Қорытындыда теориялық және практикалық тұрғыда зерттеулердің нәтижелері қорытындыланып, тұжырымдар мен ойлар тиянақталады.

1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің қалыптасу негізі
1.1 ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетіндегі ән және академиялық бағыттағы вокалдық өнері Вокалдың тарихи сонау Италия елінен бастау алады. Италияның ән өнерінің үздік жетістіктері туралы пікірлерде аз емес. Италия-операның отаны деп те аталады. Дүниежүзіне әйгілі тенорлар да сол елден шыққан. Сондықтан да Италияның вокалдық мектебі, аңызға айналып кеткені бәрімізге мәлім. Дүниеге әйгілі сол Италияның әншілерін тыңдай отырып, бір-біріне ұқсамайтын әр түрлі мәнермен айтатынына көзіміз жетті. Мысалға, әйгілі Э. Карузо, Б. Джильи А. Пертиле тағы басқаларды салыстырып көрейік. Бұлар бәрі бір пландағы тенорлар, айтатын репертуарлары да бірдей. Тынысек, ән айтудағы техникасы, әдістемесі бірін-бірі өткен тамаша. Сөйте тұра бір-біріне ұқсамайтынын, аңғарамыз[1]. Дауыс тембрінің сыртында орындаушылық мәнері, кейбірі ашық дауыспен, кейбірі жоғарғы регистрге ерте қамданып қалыптасқан. Енді бірі дыбысты күшті екпінмен бастаса, келесісі жұмсақтап келіп үдетеді, қайсыбірі орасан зор резервуар арқылы дауысы қүңіреніп, өзінен-өзі сарнап төгіліп жатады. Енді бір жағдай Б. Христов, Д.Узунов, Н. Херля, Т. Куузик, Щ.Пирс, Уоррад сияқты дүниеге әйгілі әр елдің мықты әншілері көптен бұрынғы Кеңес одағының тыңдаушыларына таныс. Бұлар да шамамен бір-деңгейде Италия мектебінің дауыс қалыптастыру мәнерімен айтатын әншілер. ХХ ғасырдың әйлігі вокалисттері деуге болады. Бірақ, олар Италия мектебін меңгерді деген сөз емес, олар өз дауыстарының табиғаттан берген негізін меңгерген мықты әншілер. Италия мектебінің сыртында өз табиғатын таба білгендер. Осы шындықты дәлелдеген талай талантты әншілерді театр тарихынан көптеп кездестіруге болады-деп тұжырымдайды А. И. Иванов өз кітабында[2]. Соңғы жылдары халықаралық қатынас арқылы вокалдық өнер жағынан бай мұра жинақталып, біріккен бір вокалдық мектеп қалыптасты. Оның негізгі мақсаты-өз өздерінің амал, әдістемелерімен әнді әдемі дауыспен емін-еркін қысылмай-қымтырылмай орындау, кім қандай жағдайда орындаса да, әнші өзінің табиғатын тауып, түптің түбі бір арнаға келіп тоғыстыру деген сөз. Ғасырлар бойы қазақ ән өнері сол италия ментебімен ресей вокалдық мектебінен бастау алған болатын. Ұшы-қиырсыз қазақ даласы халық мұңы мен қуанышына ортақтасқан домбыраның күмбірлеген үні мен әні, аңыз, жырларына бөленді. Яғни ән өнер домбыраның сүйемелімен қалыптасты деуге болады. Осы дала төсінде мыңдаған тарихи тұрмыс, лирикалық әндер туып, өмірге қанат қақты. Қазақ әндерін естіген орыс саяхатшысы Г. Потанин Бүкіл қазақ даласы әндетіп жатқандай әсер алдым, -- деп таңдана айтқан екен. Біздің қазақ халық ән-күй өнерінің дамуында орындаушылықтың ғажайып шыңына жеткен нағыз майталман өнер шеберлерінің рөлі ерекше. Сонау біртума дарын иелері Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Біржан сал, Сегіз сері, Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Ақан серілерден бастау алған ән-күй өнерін Иса, Әмірелер жалғастырып қазақ деген әнші халық барын дүниеге таныта бастады. Бертін келе ХХ ғасырдың ІІ жартысында ұлттық кәсіби өнеріміздің негізін қалаушылар -- Қанабек Бәйсейітов, Күләш Бәйсейітова, Құрманбек Жандарбеков, Әнуарбек Үмбетбаев, Манарбек Ержанов, Ғарифолла Құрманғалиев тағы басқа көптеген, ақсақалдарымыз музыкалық үлкен білім алмаса да, өздерінің табиғи, дара таланттарының арқасында ұлттық опера өнерінің негізін қалап, келешек кәсіби әншілердің өсіп-өнуіне үлкен ықпал жасап, жол салып кетті. Солардан дәріс алған, кейбірі, аға буынмен бірге қызметтес болған Б.Досымжанов, Ш.Бейсекова, К.Кенжетаев, Рашид пен Мүслім Абдулиндер, Е.Серкебаев, Р.Жаманова, Б.Толегенова, Б.Жылысбаев, М.Мүсабаев, Н. Қаражігітов, Б.Әшімова, Х.Қалиланбекова, С.Құрманғалиева, Ш.Үмбетәлиев тағысын тағыларды атап өтуге болады. Әншілік өнердің теориялық негізін меңгерген, нағыз кәсіби әншілердің алғашқы легі қазақ вокалдық өнерін дүниеге танытты[4]. Бұлар жоғарыда айтылған алыптардың тәрбиесімен сусындаған теориясын консерваториядан алған, кейбірі Ресейдің үлкен өнер ордасынан, қайсыбірі өз елімізге келген үлкен мамандардан дәріс алған алыптан туған алыптар еді. Осы алғашқы кәсіби мамандар 1950 жылдардан бастап елді өз шәкірттерін тәрбиелеп шығара бастады. Бұл арада халық әртісі, ардагер ұстаз, қазақтың вокалдық өнеріне айрықша еңбегі сіңген, талай-талай майталман әншілерді тәрбиелеген, жарты ғасырдан астам қажымай шәкірт тәрбиелеп келген Құрманғазы атындағы ұлттық консерваторияның профессоры. Бекен Жылысбаевтың ХХ ғасырдағы әншілерді қалыптастырудағы еңбегі зор екенін ерекше атап өтуіміз керек. Осы профессионал ұстазтардың тәрбиесі мен ілімінен өткен өз замандастарымыз Мұрат Мұсабаев, бүкілодақтық вокалистер конкурсының лауреаты Әлібек Дінішев, бүкілодақтық вокалистер және Цвикау мен Рио де Жанейрода өткен халықаралық конкурстарының лауреаты Ғафиз Есімов, алғаш рет Италияның өзінде болып мамандығын шыңдаған ҚР енбек сіңірген әртісі Аманкелді Семтин, вокалистердің бүкілодақтық конкурстарының және Барселонада өткен вокалистердің халықаралық конкурстарының дипломанты Майра Мұхамедқызы қазақ өнерін дүние жүзіне танытса, бертін келе ҚР халық әртісі Н.Үсенбаева, С.Байсұлтанов, еңбек сіңірген әртісі Ж.Баспакова, Б.Қожабаев, Б.Ысқақов, Ш.Әбілов, К.Мыржықбаев, М.Шалабаев, Ү.Кенжебеков тағысын тағылар казіргі опера өнерін өз елімізде, шет елдерде танытып келеген біздің өнер саңлақтарымызды тәрбиелеп, қазақ вокалдық өнірінің жетістікке жетуіне осы профессионал ұстазтардың үлесі зор дегенді айтқым келеді[5]. Соңында алыптар тәрбиелеген алыптар арқылы, оларды тәрбиелеген ұстаздар арқылы қазағымыздың дарқан даласына дүние жүзін әйгілі вокал өнерінің үшқыны осылай жалғасып келеді, жалғаса бермек. Енді жоғарыда үзіліп қалған межеден ары жалғастырсақ. Әншінің дауыс аппараты қолға ұсталмайды, көзге көрінбейді, тасада болғандықтан тыңдау арқылы және бұлшық еттерінің сезімі арқылы ғана бақылауға тура келеді. Дыбыс қай тұстан шыққанын, ол дыбыс сырылдап тұр ма, шырылдап тұр ма, көмескі, күңгірт естіле ме, дауыс жоғарылап, төмендеп интонациясынан айрылды ма немесе құлаққа жағымды, жұмсақ жинақталған дауыс па дегенді тек қана тыңдау арқылы анықтай аламыз. Әдеттегі осы белгілердің арқасында тәжірибелі ұстаздар дауыстың кемшілігі неден болып тұрғанын анықтап, диагноз қойып, дауысты дұрыс жолға қоюға кіріседі. Ұстаздың ақыл-кеңесін ынта қойып тыңдап, тез арада іске асыру қажет. Студент пен ұстаз арасындағы түсінушілік пен сыйластық қатынасы, келешектегі қиындықтарды бірігіп шешуге ықпалын тигізеді. Алғашқы кезіккен аздаған қиындықтарға төзбей ұстазға сенімсіз қарау, әрбір адамның сөзіне еріп тұрақсыздану зиян келтіретінін айта кетуіміз керек. Ұстаз, студентті, ең алдымен, өзін-өзі бақылай алатын, өзімен-өзі дұрыс жұмыс істей алатын жағдайда тәрбиелей бастауы қажет. Студенттерге тікелей вокалдық міндеттер қойып, айқын нұсқаулар беріп, оны шешу үшін басты мәселе не дегенді түсіндіріп, мән-мағынасын ашып ұғындыру арқылы мүмкіндік тудырып беру қажет. Қазіргі вокалдың белгілі бір репертуарға қатысты спецификалық интерпретациялық аспектілері зерттеуден тыс қалатындығын баса айтуымыз керек. Белгілі бір тараптар мен шығармаларды түсіндіру уақыт өте келе өзгереді. Стилистикалық нұсқаулар да өзгеруде. Жалпы алғанда, кейбір тенденциялар атап өтіледі, бірақ біз егжей-тегжейлі талдау жасамаймыз. Бұл тақырып өте ауқымды және зерттеуді талап етеді[6].

1.2 20 ғасырлар итальяндық және ресей опера мектебінің соңғы серпілісі ХХ ғасырдың опералық әнін талдай отырып, біз оның көркемдік те, әлеуметтік те сынақтардан өткенін мойындауымыз керек. Сонымен қатар, диагнозды қатаңдату керек деген ұғым бойынша сөздің классикалық мағынасындағы вокалды, оны 20 ғасырдың ортасында байқауға болатын және жаңғырығы өткен ғасырдың 70-80 жылдарына дейін инерциямен сезілетін. Бізде қазір опера мен вокалдық өнер мен вокалды педагогиканың дағдарысы бар. Бұл өнерде барлығы араласып жатыр: техникалық жетілдіруге жетудегі перфекционизмнің жоқтығы, орындаушы өзін-өзі бұзушылықтарды сабырлы түрде кешіргенде, колоратурадағы интонацияның немесе анықсыздықтың жақындауы, стильге немқұрайлы қарау, репертуарлық көпшілдікке айналу, оқулықпен шектесу. бұрын елестету мүмкін емес еді, өйткені ол мамандардың қоғамдық аяусыз сынына ұшырады. Осының бәрінің артында рухани бос орын және эстетикалық инфантилизм қауіп төндіреді. Айта кететін болсақ, бұл жерде процестердің кері жағы, себеп-салдар орын ауыстырған кезде, дәл көпшіліктің талапсыздығы және кейде музыкалық үстірт пен суреттейтін публицистикамен алмастырылатын нағыз музыкалық сынның жоқтығы екенін атап өткен жөн[7]. Бұл вокалдық дағдарыс бүкіл қоғамдағы терең мәдени өзгерістерге негізделген. Бірақ бүгін біз адамзаттың қоғамдағы мәдениет пен өнердің күйіне өлшеусіз әсер ететін қайғылы перспективалар алдына қойған 20-ғасырдағы әлеуметтік ауысулар мен катаклизмдер туралы егжей-тегжейлі айтпаймыз. Бұл бізді сөзсіз Шпенглер-Тойнбей кең мағынасында мәдениетті кезең-кезеңімен дамытудың және оны өркениетпен салыстырудың түбегейлі мәселелеріне әкеледі (Ресейде бұл тәсіл философтар мен мәдениеттанушылар Н. Данилевскийге және К. Леонтьев тән болды)[8]. Бұл мәселе белгілі және бізді рефлексияның философиялық және әдіснамалық деңгейіне жеткізеді. Біз ән салудың кәсіби мәселелері туралы, жалпы өнер болсын, басқа да адамдардың іс-әрекеті туралы емес, әлемдік тәртіптің тағдыры туралы айтуға тура келеді. 20 ғасырдағы опера вокалын дамытудағы рөлін нақтылағым келеді. Факт деп аталатын нәрсе. сөздің кең мағынасында жеңіл музыка мен көңіл көтеру әні әрқашан болған. Бірақ ертерек (мысалы, 19 ғасырда) олар академиялық вокалдың дамуына кедергі жасамады. Оның үстіне ол кездегі тыңдарман аудиториясы негізінен көп болды. Олар жеңіл оперетталарды, мейрамханадағы сығандар романтикалық әндерін ұнатқан, сонымен қатар көрермендер көбінесе опера өнері туралы көп білетін. Балаларды жас кезінен опералық қойылымдарға қатысуға баулитын әуесқойлық әуенмен музыкалық тәрбиені қоса алғанда, орта таптың кең қабаттарында болған үйдегі оқыту жүйесі (операға жазылудың кең тараған жүйесін айтсақ та жеткілікті) ағартушылық қоғам үшін негіз болған. Қазіргі уақытта жеңіл музыка, эстрадалық ән айту (мұнда біз авторлық әннен бастап эстрадаға дейінгі жанрлардың барлық спектрін және рок мәдениеті мен жер асты мәдениетінің көптеген түрлерін қосамыз) және академиялық вокал параллельді әлемдерде, қиылыспайтындай дерлік өмір сүреді[9]. 19-20 ғасырлар кезегі. итальяндық опера мектебінің соңғы серпілісі - веризммен ерекшеленді. Олар, егер сізге ұнайтын болса, итальяндық үлкен дәстүр интруитті түрде спреггесанг (сөйлеу әні деп аталатын) қойнына ұмтылған вагнеризм тудырған речититативті-декламациялық интонацияның үстемдігінен өзін қорғады. Алайда, әуенге қатты жабысқан веризмнің өзі қарама-қайшылықтармен бөлініп, ренегаттың бір түрін жұқтырды, өйткені Вагнериялық ықпалдың шексіз агрессиясынан қорғанып, итальяншылдықты ұстанды, саналы түрде осы вагнеризмді қолданды. Бірқатар вокалистер мен опера тарихшыларының пікірі бойынша (олардың ішінде Д. Лаури-Волпи, біздің В. Левик және басқалары) дыбыстық өндірісті одан әрі деформациялау, ескі опера дәстүрлерінің принциптері сияқты ескі опера дәстүрлерінің фундаментальды негіздеріне өлімге әсер еткен. бель-канто өнерінің (дәлірек айтсақ, оның қалдықтары), кантиленаның және лириканың. Алайда, веризмнің бұл қасиеттерін (немесе қарама-қайшылықтарын) асыра сілтеуге болмайды. Бұл әлі де шынайы өнер болды. Леонкавалло, Маскагни, Джордано, Чили сияқты тамаша композиторлар және ақырында ұлы Пуччини оның көкірегінде дүниеге келгенін ұмытпаңыз. Сондықтан веризмнің кейбір ерекшеліктері апатты салдарға түрткі болды деп айту дұрысырақ болар еді, ол үшін ол жалпы тарихи тенденция сияқты кінәлі емес.Тек таза түрде музыкалық аспект, 20-шы ғасырдың әншілігі екі авангардтық композитордың агрессиясына - экспрессионизмге, атонализмге, додекафонияға, алеаторикаға, электронды және бетонды музыка саласындағы эксперименттерге, минимализмге және басқа өнерлер. Оркестрлік дыбыс күшінің артуы да әншілерді дыбыс пен қатыгездікті шамадан тыс қоздыруға мәжбүр еткені туралы айту керек. Әншілік даралықтың жоғалу тенденциясына жанды емес дыбыс шығарудың пайда болатын сәні де ықпал етті[10]. Әрине, үш ғасырлық опера дәстүрінің қуатты соншалықты зор болды, олар ескі мектепке 20 ғасырдың ортасына дейін қандай да бір түрде созылуға, тіпті оның екінші жартысын басып алуға мүмкіндік берді. Бұған көрнекті әншілер вокалдық үстемдік атмосферасын сақтап қалуға асыққан Италияда (Европаның вокалды алма матері), АҚШ пен Оңтүстік Америкада қалған қою дәстүрлерінің белгілі консерватизмі көмектесті. олар үйреніп қалған, және аудитория (негізінен артықшылықты сыныптардан) оны құрметтей берді. 60-70 жылдарға қарай шайқастан кейінгі пейзаж үрей тудырды. Сонымен қатар біз Бьорлинг, Бастианини, Вундерлих, Гедда, Гобби, Дель Монако, Доминго, Каллас, Каппуцилли, Корелли, Б.Нильсон, Паваротти, Тебалди, Фишер-Дискау деңгейіндегі вокалистердің жеке дара тұлғаларымен шатастырмауымыз керек. Сондай-ақ теңдесі жоқ Альфредо Краус немесе Эдита Груберова тұлғасындағы бель-канто стиліне жанқиярлықпен берілгендіктің (архаикалық дерлік) кейбір мысалдары. Бұл және басқа да атаулар, өкінішке орай, белгілі бір дәрежеде ерекшелік болды[11]. Жоғарыда айтылғандар жарқын ән атаулары мүлдем қалмаған дегенді білдірмейді. Әлем оның ішінде өнер әлемі тым үлкен және алуан түрлі. ХХІ ғасырдың басында өзіндік жеке және ажырамас музыкалық эстетикасы мен ішкі харизмасы бар нағыз ұлы әншілер болмады. Дарынды дауыстар, азды-көпті шеберлік техникасы, жарқын келбеті немесе актерлік шеберлігі бар әншілер қалыптасқан болатын. 21 ғасырдың басындағы бірде-бір керемет әншілердің соңғысы Лучана Паваротти болды, оның тарихи маңызы зор мансабы 90-шы жылдардың басында аяқталды және Пласидо Доминго. Бірақ ол, өкінішке орай, соңғы жылдары өзін-өзі бағалау қабілетін жоғалта бастайды, әнші, дирижер және администратор ретінде шексіздікті қабылдауға тырысады. Вокалдық тұлғаларға ауыса отырып, жағымды және жағымсыз жақтары бар бірқатар тенденцияларды атап өту қажет. Ең маңыздыларының бірі - вокалдың географиясын кеңейту. Қазір Австралия, Жаңа Зеландия, Оңтүстік Африка, Латын және Оңтүстік Америка, Азия (ең алдымен Түркия, Оңтүстік Корея, Жапония, Қытай және Қазақстан) және т.с.с. таланттардың болуы ешкімге таңқалдырмайды. Мұның бәрі көбінесе вокалдық мектептердің дамудың арқасында мүмкін болды[12]. Мұндай әсерлі географиялық кеңейту, өз кезегінде, әмбебаптылықтың дамуына, былайша айтқанда, вокалдық дәстүрлерді интернационалдандыру дегенді білдіреді. Ескі еуропалық ұлттық мектептердің терең бірегейлігі біртіндеп ортайып, жеке тұлғалық вокалдық ағымға жол берді. Осының аясында әр түрлі жанрдағы, дәуірдегі және тіпті жеке композиторлардың опералық музыкасының стильдік-техникалық ерекшеліктерімен байланысты спектакльдің ерекшелігі әлдеқайда маңызды болып шықты (терминдер танымал болды: Россини, Верди, Вагнерян, Верист, Барокко әні немесе дауыстар және т.б.). Алайда, соңғы жылдары бұл спецификация барлық жерде қолданылу әсерінен жоғала бастады. Тарихи шолудың алдыңғы бөлімдерінде жазғанымыздай, вокалды біріктіру процесі 20 ғасырдың 2-жартысында, әлемнің түкпір-түкпірінен жас әншілер ағылатын ұлттық емес вокалдық орталықтар қалыптаса бастаған кезде басталды[13]. Қазіргі опералық вокал туралы жақсы анықтамалық нұсқаулық дәлірек айтсақ, оның жағдайы 20 ғасырдың 1І-жартысында - Джакомо Лаури-Волпи 1-нің Вокалдық параллельдер (1955) атты әйгілі кітабы жарық көрген болатын. Одан сол дәуірдің опералық әні туралы түсінік алуға әбден болады. Автор опера әні өнері мен қазіргі опера практикасының көптеген дәл және көңіл көншітпейтін сипаттамалары туралы қызықты очерктермен қатар жеке тұлғаларға маңызды орын береді. Плутархтың салыстырмалы өмірбаянының ежелгі қағидасын қолдана отырып, Лаури-Волпи заманауи көптеген көрнекті әншілердің вокалдық деректері мен мансабын салыстырады және олардан жұптар мен қарама-қайшылықтарды қалыптастырады. Әрине, бір жағынан опера сахналарында жарқыраған ұмытыла бастаған есімдердің бар екендігіне таңдануға болады (мысалы, Ла Скаладағы Джиглидің серіктесі Ива Пачетти), бірақ одан да көп болмауы Вокал тарихына нық қадам басқан ең ірілердің бірі, мысалы, Сопрано Гарден, Кавальери, Дестинова немесе мысалы, Лотте Леман, Тернер, Конекни, Груммер, Гуден, Флагштадт, Ифогун, Чеботари, Велич, Миланова, Медел, Шварцкопф, Стелла, Стрейх; меццо-сопрано Стивенс және басқалары. Әділдік үшін айту керек, бұл кітап жазылған уақытта кейбір ірі әншілер жұлдызды мансабын жаңадан бастаған болатын (мысалы, Геншер, Людвиг, Моффо, Б. Нильсон), Сазерленд және басқалары). Орыс мектебі барлығы дерлңк ұсынылмайды және тек мансабы негізінен кеңестік дәуірде дамыған әншілердің атымен ғана емес (Барсова, Держинская және т.б.) - Темір перденің болуы бұл фактіні белгілі бір дәрежеде ақтайды - сонымен қатар революцияға дейін танымал болған шеберлер (мысалы, Нежданова), сондай-ақ шетелде өте сәтті өнер көрсеткен әншілер (Липковская, Черкасская және т.б.) кітаптың ішіне кірген болатын. Әйгілі тенорлар Карусо, Де Люция, Боргатти, Мельчиор, Бонци, Маккормак, Фла, Зенателло, Пертилье, Тиль, Таубер, Лазаро, Филипески, Ансельми, Скипа, Мерли, Крими сияқты әншілердің вокалдық мансаптары ХХ ғасырда дамыған және олар үлкен құрметке ие болған[14]. Баритондардың ішінде Лаури-Волпи әлемнің сөзсіз көшбасшылары қатарында екенін атап өткен жөн. 20 ғасырдың бірінші жартысындағы опера процесі, бұл Де Лука, Стабилле, Скотти, Руффо, Бекки, Амато, Гуэлфи, Гобби, Тиббет, Даниз, Бастианини, Панерай, Таддей және т.б белгілі. Ресейдің ең жақсы баритондарының бірі Бакланов, ол Ковент Гарденде және Ла Скалада, Парижде және Берлинде сәтті ән шырқады және бірқатар әлемнің қатысушысы болды, сондай - ақ аймақтық премьераларда өнер көрсетті. 20 ғасырлың ғасырдың ең ұлы шеберлері - Шаляпин, Пасеро, Росси-Лемени, Де Ангелис, Пинза, Сиепи туралы айтады, олар 19 ғасырдың аяғын- 20 ғасырдың басында Дидур, Христов бастаған. Ол ұмытқан шетелдік әншілердің ішінен біз Л.Веберді, Фрикті атап өтеміз. Ресейлік бассисттер үшін әсіресе қорқынышты, өйткені дәл сол кездегі КСРО-дағы ең жақсы басс мектебі болды. Атышулы темір перде Лаури-Волпиге біздің В.Петров, ағайынды Пироговтар, И.Петров (Краузе), Рейзен сияқты титандарды көруге кедергі болды[15]. Сонымен, Лаури-Волпидің кітабы 20-ғасырдың І-жартысындағы вокалды өнердің ауқымды және жан-жақты энциклопедиясы бола алмайды, дегенмен ол бұл жағынан ең жақсылардың бірі болып саналады, сондықтан да оған көп көңіл бөлінеді . Сонымен қатар, оның авторы, жоғарыда айтылғандай, ХХ ғасырдағы опера өнерінің кейбір ерекшеліктерін орынды атап өтті. Толығырақ әрі ақпарат Дж.Кестингтің ХХ ғасырдың ұлы әншілері кітабында жарық көреді. Ғылыми жұмысты жазудағы міндетімізге ғасырдың барлық көрнекті өнерпаздарын егжей-тегжейлі сипаттамасы кірмеседе, әсіресе жоспарланған кезеңнен бастап - опералық әр түрлі дауыстар (сопрано, меццо-сопрано, тенор, баритон, басс және т.б.) арналған жеке ақпараттар және сонымен қатар іс жүзінде барлық басты тұлғалар қамтылып отыр. Вокалдық шеберліктің ерекшеліктерімен жас вокалист ретінде оңай табуға болмайды. Музыкалық сауаты мен вокалдық сауат бірлескенгде ған іс нәтижелі болады. Сондықтан зерттеу жұмысымыздың осы бөлімінде біз өткен ғасырдың вокал дамуының негізгі кезеңдерін қысқаша қамтуымен шектелдік. 20 ғасырдың 2-ші жартысыдағы опералық вокалдағы жағдайды толық қанды қарастырылмаса да кіріспе ретінде зерттеулер жүргізілді[16].

Бірінші бөлім бойынша қорытынды
1) ән және академиялық орындаудағы әндер вокал өнерінің деңгейлері мен орындау сапасымен ерекшеленетін типтер ретінде ғана емес, сонымен қатар әр түрлі мәдени дәстүрлер ретінде қарастырылады. Соныдай - ақ вокалдық өнердің даму тарихындағы ерекшеліктеріне де байланысты; 2) вокалдық өнер өзінің генезисі мен тұтастығында, өздігінен қарастырылады, ал дәстүрлі түрде ол негізінен музыкалық өнер түрі, әдебиет түрі немесе музыкалық шеңбер ретінде түсіндіріледі өнер - музыканы сіңіретін өнердің ерекше түрі ретінде жалғасын табады; 3) вокалды орындау шығармашылық тұлғаның өзін-өзі көрсетуі, оның мәнін вокалды образ түрінде көрсету ретінде түсіндіріледі. Тиісінше, вокалист пен тыңдаушының көркем қарым-қатынасы, осы тұрғыдан алғанда, тыңдаушының орындаушы білдірген эмоцияларға деген эмпатиясымен жүретін вокалды бейнені беру және қабылдау ретінде қабылданады; 4) практикалық құбылыстарын талдаудың принципиалды жаңа құралы ұсынылған: академиялық вокал өнерінің эстетикалық дәстүрінің төзімділік аймағын сипаттайтын категориялық аппарат болып табылатын аналитикалық критерийлер мен көрсеткіштер жүйесі пайымдайды: 5) ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық өнерді қалыптастыру әрі жалғау кейінгі ұрпақтың қолындағы жауапты іс. Ұлы вокал педагогы Маркези айтқандай, әр өнер екі бөліктен тұрады. Ол техникалық және эстетикалық, бірақ егер әнші техникалық жағынан жеткілікті деңгейде дайын болмаса, онда ол орындаушылық өнерге дайын емес деген екен. ХХ ғасырдың көрнекті теноры Энрико Карузо бұл тұжырымды келесідей тұжырымдады. Ол жетілмеген техника дегеніміз - жетілмеген өнер деген сөз. Яғни, орындаушылық өнерде техника мен эстетика бір-біріне қарсы емес, бірақ бірін-бірі толықтырады деген болатын. Болашақ әнші үшін шығарманы орындап қана қоймай, тарихи әдеби біліммен де толысуы керек.

2 ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы вокалдық музыка мәдениетінің көрнекті өкілдері
2.1 ХІХ-ХХ ғасыр композиторлары
Бұл тарауда қазақ вокал мәдениетіне жақын орналасқан ресейлік орыс вокал мектептерінің жалғастырушы музыканттар туралы зерттеу жұмысымызды жинақтаған болатынбыз. Вокалдық мәдениет өзінің бастау алған кезеңінен бері түрлі шарықтау шыңына шығып келеді.
19 ғасырдың аяғы - 20 ғасырда орыс композиторларының шығармашылығы орыс вокал мектебінің дәстүрлерінің ажырамас жалғасы болып табылады. Сонымен бірге, осы немесе басқа музыканың ұлттық тиесілігіне көзқарас тұжырымдамасы өзгерді, халықтық әуендердің тікелей дәйексөзі жоқ, бірақ интонациялық орыс негізін орыс жаны қалады[17]. Александр Николаевич Скрябин (1872 - 1915) - орыс композиторы және пианисті, орыс және әлемдік музыкалық мәдениеттің жарқын тұлғаларының бірі. Скрябиннің өзіндік және терең поэтикалық шығармашылығы 20 ғасырдың басындағы әлеуметтік өмірдегі өзгерістерге байланысты өнердегі көптеген жаңа тенденциялардың пайда болуының фонында да өзінің жаңашылдығымен ерекшеленді.
Мәскеуде дүниеге келгенде анасы ерте қайтыс болды. Әкесі Персияға елші болып қызмет еткендіктен ұлына назар аудара алмады. Скрябин тәтесі мен атасының тәрбиесінде болды және бала кезінен музыкалық талантын көрсетті. Бастапқыда ол кадет корпусында оқыды, фортепианодан жеке сабақ алды, корпусты бітіргеннен кейін Мәскеу консерваториясына түсті, оның курстасы С.В.Рахманинов болды. Консерваторияны бітіргеннен кейін Скрябин өзін толығымен музыкаға арнады - концерттік пианист ретінде - композитор Еуропада және Ресейде гастрольдермен жүріп, көп уақытын шетелде өткізді. Скрябиннің композиторлық шығармашылығының шыңы 1903-1908 жж. болды және ол кезде үшінші симфония (Божественная поэма), симфониялық Экстазия поэмасы, Трагедия және Шайтан фортепиано поэмалары, 4 және 5 сонаталары және басқа да вокалдық шығармалары шыққан болатын. Бірнеше тақырыптық образдардан тұратын Экстазия поэмасы Скрябиннің шығармашылық идеяларын шоғырландырды және оның таңғажайып шедеврі болып табылады. Бұл композитордың үлкен оркестрдің күшіне деген сүйіспеншілігі мен жеке аспаптардың лирикалық, әуенді үнін үйлесімді түрде үйлестіреді. Экстазия поэмасында өмірлік орасан зор қуат, жалынды құштарлық, ерік күші тыңдаушыға таптырмас әсер қалдырады және осы күнге дейін өзінің әсерінің күшін сақтап келеді[18].
Скрябиннің тағы бір шедеврі - Прометей ( Автор дәстүрлі тональды жүйеден ауытқып, өзінің гармоникалық тілін толығымен жаңартқан От поэмасы), және тарихта бірінші рет бұл туынды түрлі-түсті музыкамен сүйемелденуі керек еді, бірақ премьерасы техникалық себептерге байланысты, жарық эффектісіз өтті[19].
Соңғы аяқталмаған жұмбақ бүкіл адамзатқа жүгініп, оған жаңа фантастикалық әлемдік тәртіпті, Әмбебап рухтың байланысын жасауға шабыттандыратын Скрябин, арманшыл, романтик, философ тұжырымдамасы болды.
А.Н.Скрябиннің айтуынша : Мен адамдарға айтайын, олар ... олар өмірден өздері жасай алатын нәрселерден басқа ештеңе күткен жоқ ... мен оларға өз музыкам арқылы қайғыратын ештене жақ деп айтамын. Нағыз күннің мерекесі туады деп сенім білдіремін деген екен[20].
А. Н. Скрябин туралы Г.В. Плеханов Скрябиннің шығармашылығы оның уақыты болды, ол дыбыстармен өрнектелген. Бірақ уақытша, өтпелі уақыт үлкен суретшінің шығармашылығында өз көрінісін тапқан кезде, ол тұрақты мағынаға ие болады және шірімейді деген екен.
Сергей Васильевич Рахманинов (1873 - 1943)- 20 ғасырдың басындағы әлемдегі ең ірі композитор, талантты пианист және дирижер. Рахманиновтың композитор ретіндегі шығармашылық бейнесі көбінесе ең ірі орыс композиторы эпитетімен анықталады. Осы қысқаша тұжырымдауда оның Мәскеу мен Санкт-Петербург композиторлық мектептерінің музыкалық дәстүрлерін біріктірудегі және өзінің ерекше стилін құрудағы еңбегін ерекше атап өтуге болады. Сонымен оның еңбегң әлемдік музыкалық мәдениетте де ерекшеленеді[21].
С.М. Рахманинов Новгород губерниясында төрт жасынан бастап анасының жетекшілігімен музыкамен айналысады. Ол Санкт-Петербург консерваториясында оқыды, 3 жылдық оқудан кейін Мәскеу консерваториясына ауысып, үлкен алтын медальмен бітірді. Ол тез арада дирижер және пианиношы ретінде танымал болды және музыка жазды. Санкт-Петербургте жаңарған Бірінші Симфонияның сәтсіз премьерасы (1897) шығармашылық композиторлық дағдарысты тудырды, одан Рахманинов 1900 жылдардың басында орыс шіркеу әнін, озық еуропалық романтизмді, заманауи импрессионизм мен неоклассиканы біріктірген жетілген стильмен шықты - және бәрі бұл күрделі символизммен қаныққан. Осы шығармашылық кезеңде оның ең жақсы туындылары дүниеге келді, оның ішінде фортепианолық 2 және 3 концерттер, Екінші симфония және оның сүйікті шығармасы - хорға, жеке әншілер мен оркестрге арналған Қоңыраулар поэмасы [22].
1917 жылы Рахманинов және оның отбасы біздің елден кетуге және Америка Құрама Штаттарында қоныстануға мәжбүр болды. Ол кеткеннен кейін он жылдай уақыт өткен соң, ол ешнәрсе жазған жоқ, бірақ Америкада және Еуропада гастрольдік сапармен жүріп, дәуірдің ең ұлы пианисттерінің бірі және ең дирижер ретінде танылды. Барлық дауыл белсенділігі үшін Рахманинов осал және өзіне сенімсіз адам болып қала берді, тіпті жалғыздыққа ұмтылып, көпшіліктің мазасын алудан аулақ болды. Ол өз Отанын шын жүректен сүйді және оны қалап, қателік жібердім деп ойлады. Ол Ресейде болып жатқан барлық оқиғаларға үнемі қызығушылық танытты. Кітаптар, газет-журналдар оқыды, қаржылай көмектесті. Оның соңғы туындылары - №3 Симфония (1937) және Симфониялық билер (1940) оның шығармашылық стилінің нәтижесі болды, оның барлық ерекше стилі мен орны толмас жоғалту мен сағыныш сезімін қайғы-қасірет бойына сіңірді.
С.В.Рахманиновтың айтуынша: Мен өзімді оған жат әлемде жалғыз қаңғып жүргендей сезінемін. Кез-келген өнерде жүргендердің ең жоғары сапасы - оның шынайылығы[23]. Ұлы композиторлар әрқашан әуенге музыканың жетекші бастауы ретінде баса назар аударды. Ол үшін әуен - музыка, барлық музыканың басты негізі болды. Мелодиялық тапқырлық, сөздің жоғары мағынасында композитордың өмірдегі басты мақсаты болып табылады. Рахманинов өткен дәуірдің ұлы композиторларының өз елдеріне арнаған халықтық әуендеріне соншалықты қызығушылық танытты. Романстар жазудың қас шебері, огның романстарындағы негізі дауыстар жоғары дыюбыстардан басталады.

С.В. Рахманинов туралы Кончаловский былай деген болатын: Рахманинов болат пен алтыннан жасалған адам. Болат оның қолында, алтын оның жүрегі. Мен ол туралы көз жассыз ойлай алмаймын. Мен ұлы музыкалық суретшіні сүйіп қана қоймай, ондағы адами қасиетті жақсы көрдім. Рахманиновтың музыкасы - тұңғиықсыз терең Мұхит. Оның толқындары - музыкалық - көкжиектен тыс басталып, сізді соншалықты биікке көтеріп, баяу төмендетеді ... сонда сіз осы түш пен музыкалық тынысты сезінесіз. Рахманинов сол кезден ақ қайырымдылықпен де айналысқан болатын. Бірде, Ұлы Отан соғысы кезінде Рахманинов бірнеше қайырымдылық концерттерін берді, олар жиналған ақшаны фашистік басқыншылармен күресу үшін Қызыл Армия қорына жіберіп отырған. Вокалдық мәдениеттің дауына үлек қосып романстарды шебер жазып қалдырған[24].

Игорь Фёдорович Стравинский (1882-1971) - 20 ғасырдағы ең ықпалды әлемдік композиторлардың бірі неоклассиктің жетекшісі. Стравинский музыкалық дәуірдің айнасына айналды, оның шығармашылығы стилдердің көптігін бейнелейді, үнемі қиылысып, жіктелуі қиын. Ол жанрларды, формаларды, стильдерді еркін үйлестіреді, оларды ғасырлық музыкалық

тарихты ң ішінен таңдап алып, өзінің ережелеріне бағындырады [24].
Ол Санкт-Петербург маңында дүниеге келген, Санкт-Петербург университетінің заң факультетінде оқыған, музыкалық пәндерді өз бетінше оқып меңгерген болатын Н.А.Римский-Корсаковтан жеке сабақ алды, ол Стравинскийдің жалғыз композиторлық мектеп оқушысы болды, соның арқасында ол композиторлық техниканы жетік меңгерді. Ол кәсіби тұрғыдан салыстырмалы түрде кеш жаза бастады, бірақ өрлеуі тез ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.