Минералды заттардың организмде жетіспеуі
ҚAЗAҚ ҰЛТТЫҚ AГРAРЛЫҚ ЗEРТТEY YНИВEРCИТEТІ
Кoммeрциялық eмec aкциoнeрлік қoғaмы
Акушерлік хирургия және малдардың өсіп-өну биотехнологиясы
Кафедрасы
Реферат
Тақырыбы:Буаз малдың остеодистрофиясын балау мен емдеу.
Орындаған: Ерік Анель
Алибеков Иса
Тобы:ВМ302
Тексерген: Бименова Ж
Алматы 2021
Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
Буаздық кезіндегі остеодистрофия , профилактикасы
Минералды заттардың организмде жетіспеуі
Сиыр мен қой остеодистрофиясы
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ветеринарлық акушерлігі және гинекология жыныстық процестердің , ұрықтандырудың буаздықтың , туудың , туғаннан кейінгі кезеңнің қалыпты жағдай және патологиялары , жаңа туған тел ауруларының , сондай - ақ бедеуліктің , қолдан ұрықтандырудың және эмбрионды кешіріп , қондыру мәселелері бойынша студенттерге теориялық біліммен қатар тәжірибе жүзінде үйрету . Пәнді оқып үйрену студенттердің анатомия , генетика , гистология және эмбриология , физиология , биоорганикалық және биологиялық химия , ветеринарлық латын терминологиясы , мал азықтандыру , мал шаруашылығы патологиялық физиология , фармакология , микробиология және иммунология , вирусология , оперативті хирургия , ветеринарлық гигиена , Клиникалық диагностикалау рентгенмен , жалпы және аумақты хирургия бойынша білім алуына негізделген .
Тіршілік әрекеттерін қамтамасыз етуде Минералдың зор маңызы бар . Олар торшалар мен тоқымалар элементтерін құруға қатысатын ферментер мен гормондардың , витаминдер мен Пигменттердің протейн кешендерінің құрамына кіреді , биокатализатор ретінде көптеген зат алмасу процестерін үдетеді . Мал денесіндегі сілті тепе - теңдігін сақтауда минералдардың рөлі зор . Тоқымадағы Минерал заттарды анықтау микроертеу , гистоспектрография әдістері мен гистохимиялық тәсілдер қолданылады . Минерал заттар мал денесіне азықпен не сумен бірге келіп түседі . Олардың кейбіреулері ( натрий , кальций , калий , магний , фосфорхлор , күкірт , темір ) тоқымада көп болса , екінші біреулері ( микроэлементтер кобальт , мыс , марганец , мырыш , молибден , бор , йод , бром т.б ) аз болады . морфологиялық тұрғыдан кальций алмасуы көбірек зерттелген .
Дистрофия ( dys - бұзылу , trophe- қоректену ) - клеткалардың тканьдердің құрылымының зат алмасуы бұзылуы салдарынан өзгеруі сондықтан дистрофияны зақымданудың бір түрі ретінде қарастырады . Дистрофия кезінде клеткаларда , ткандерде қалыпты жағдайда кездесетін заттардың жойылып кетуімен сипатталатын патологиялық процесс.дистрофиялық өзгерістерге ұшыраған мүшелердің тканьдердің қызметі бұзылады . Дистрофия түрлерінң морфологиялық ерекшеліктері әдетте торша мен тоқыма деңгейінде анықталады , оларды гистохимиялық әдістер мен де анықтауға болады . Дистрофиялық өзгерістер өте айқын болса дистрофия түрін мүшенің сыртқы көрінісі қарап ажырату қиын емес . Дистрофия түрі өте көп мүше паренхимасы мен стромасының зақымдану дәрежесіне қарай ол паренхималық , мезенхималық және аралас дистрофиялар болып ал бұзылған зат алмасуының түріне қарай протейндік , майдан , көмірсулық және минералық дистрофиялар болып бөлінеді
Негізгі бөлім
1.1Буаздық кезіндегі остеодистрофия , профилактикасы
Остеодистрофия сүйек ұлпасында остеомаляция , остеопороз , остеофиброз түрін дистрофиялық өзгерістермен жүретін созылмалы ауру . Ірі қара малда жиі кездеседі . Қазақстанда сиырлар остеодистрофиясының клиникалық белгілерін , балауын және емін Ермаханов , Қамбарбеков зерттеген . Себептері . Алиментарлы остеодистрофияның негізгі себебі азықпен бірге кальций және фосфордың жеткіліксіз келіп түсуі , рационда көмірсулардың , протеннің , Д витаминнің тапшылығы . Ал бұл сүрлемді жомды азықтандыру түрінде , рационда пішен және құрама жемдердің жоқтығында немесе тапшылығында байқалады .
Алиментарлы дистрофия малға қымыздық қышқылы көп батпақты жердің шебін бергеннен рационда кальций мен фосфор қатынасын бұзғандықтан пайда болады . Мұндай жағдай рационда салыстырмалы фосфор көбейгенде байқалады . Буаз малды көп көлемде азықтандырудан туындайтын ацетонемия екінші себепті остеожистрофияға шалдығушылықтан сақтандыру үшін салқын қорада ұстап , мезгілімен серуендетіп тұрған дұрыс . Нәтижелі ұрықтанып , буаз болған сиыр организмінің жүйке гуморальдық жүйесінінң қызметі жаңа бағытта қалыптаса бастайды да , біртіндеп сүт түзілуін реттейтін орталық қызметі әлсіреп қуықтың жетіліп өсіп дамуын реттейтін орталықтың қызметі күшейеді . Сиырларда туындаған остеодистрофияның себептері кетоздың себептеріндей . Рационда пішен және тамыртүйнектілер тапшы жоғары концентратты бірыңға типті азықтандыру , малға сапасыз сүрлем , пішен және басқа да азық бергеннен , малдарды лактациның өтуінде және суалуында шектен тыс азықтандыру , қимылдың азаю және күн сәулесінің жеткіліксіздігі .
Туындаған остеодистрофияның пайда болуы рационда кальций , фосфор және басқа да минералды заттардың және белок пен көмірсулардың тапшылығына байлныссыз болады [ 1,2 ] . Малдарда энзоотикалық остеодистрофия топырақта және азықтарда марганец , кобальт тапшылығынан никель , магний , стронций және барий шектен тыс болғаннан болады . Кейбір аймақтарда аурудың негізгі себебіне йод , кобальт , мырыш , мыс , молибден тапшылығы хром , никель , ваннадий шектен тыс болуы жатады .
Дамуы . Организмге кальций , фосфор , көмірсулар мен протеин келіп түспеуінен және олардың шығысы бұзылғандықтан сүйек ұлпасында ассимиляциялық және диссимиляциялық процестер бұзылып , остеомаляция , остеопороз остеофиброз дамиды . Организмде қанның электролитті құрамы деңгейін белгілі дәрежеде ұстау үшін сүйек депосынан минералды заттарды пайдалана бастайды . Ал бірақфизиологиялық реттеу ұзаққа созылмайды , оның ұзақтығы азықтарда бұл элементтердің тапшылығына және олардың сіңу дәрежесіне байланысты болады . Егерде жағымсыз факторлар жайлап , қысқа әсер етсе , онда организм кальций мен фосфор тапшылығының орнын сүйек депосынан толтырады , сол себепті ауру сырттай әлсіз байқалады немесе симптомдары жоқ , Остеодистрофияда рахитқа қарама қарсы сүйектің майысуынан сыну басым болады . Двитаминнің және оның белсенді метаболиттерінің жетіспеуі кальций байланыстыратын белоктардың пайда болуын төмендетеді , азықтан кальций мен фосфордың сіңуін азайтады , бұл элементтерді сүйекке тасымалдау және гидроксилапатиттің пайда болуы бұзылады . А витамині жетіспесе сүйекте мукополисахаридтердің және белокты көмірсулы компоненттердің түзілуі төмендейді .
С витаминнің тапшылығынан коллаген түзілуі және оның ядросының кристалдануы бұзылады Марганец , мырыш , кобальт және басқа да микроэлементтер жетіспесе , сүйекке кері әсерін тигізеді , ферменттік жүйе бұзылғандықтан остеодистрофия дамиды . Сүйек минералды заттарын Жоғалғандықтан , оның деминерализациясы өзінен соң сүйектің буферлі жүйесін , кальций , фосфордың , магний , натрий гомеостазын , қышқылды сілті тепе - теңдігін бұзады . Бұл қанда айналып жүретін йонданған кальций , бейорганикалық фосфор , магний , сілті қорын асатады .Қанда кальций мен магний Төмендегендіктен бірыңғай салалы еттердің тонусын бәсеңдетеді , ұлтабар алды қарындардың гипотониясы мен атониясы пайда болады . Ауру ауыр өткенде айналымдағы кальций 1,875 ммолл және оданда төмендегенде жүйке ет қозуы бұзылады , бұлшықеттер салдана бастайды , туындаған остеодистрофияда қарбалас қалқанша , қалқанша және басқада ішкі секреция бездерінің қызметі кетоз және басқада аурулардан бұзылады [ 2,4 ] . Қарбалас қалқанша безінің гипофункциясынан паратгормонының беінуі төмендейді , ал ол Д витаминінің белсенді түрімен қандағы кальцийді реттейді , асқазан ішек жолдарында минералды заттардың сіңуіне қатысады . Паратгормонының тапшылығының салдарынан минералды заттардың сіңуі төмендейді , қанда кальцийдің концентрациясы түседі , бұл элементті сүйектен босатып ала бастауы күшейеді . Мұндай құбылыс бүйрек үсті Гликокортикоидты қызметін бұзады , ал бұл малдардың кетозында байқалады .Кетозда трикарбон қышқылдар циклінде ацетил тотығу процесі тежеледі , цитрат түзілуі азаяды , ал бұл кальци иондарын тасымалдайды . Цитрат тапшылығынан сүйекте гидроксилапатит түзуге кальцийді пайдалану процесі әлсірейді . Симптомдары . Шартты түрде аурудың үш кезеңі болады . Бірінші кезеңге мал түгiнiң , тұяқ , мүйізінің жылтырамауы , азыққа тәбеті болмауы , кез келген затты жеуі , мал өнімінің төмендеуі жатады . Малды жебірлік пайда болады , олар дәстүрлі азықты нашар жейді , бірін - бірі , азық ыдыстарын , қабырғаны жалайды , төсенішті жейді . Бұл сатыда қозу күшейеді , еттердің ширақтылығы артады . Көздің ауыз қуысының кілегейлі қабықтары алиментарлы және энзоотикалық остеодистрофияда бозғылт , ал туындаған остеодистрофияда сарғыш тартады . Күйіс қайыру әлсіз , сирек , мес қарының гипотониясы қатпаршақ бітелуі мүмкін , булінген азық жегендіктен әк жалағанан , жемге жарамсыз азықтарды жұтқаннан іш өтеді .
Дене қызуы қалыпты . Аурудың бұл сатысында қанның клиникалық және лабораториялық көрсеткіштері аса өзгере қоймайды . Аздап гемоглобин мөлшері эритроциттер саны , анорганикалық фосфор төмендейді , ал сілтілі фосфотаза кебейеді . Екінші кезеңінде сүйек байланыс аппаратттары , еттер зақымдалады . Мал орнынан тұрғанда , жүргенде ауырсынады , ақсайды , бүкірейеді . Сүйектердің деминерализациясынан омыртқа қисаяды , соңғы қабырға түсіп кетеді , жұқарады , бел омыртқалардың көлденең қанаттары қисаяды , соңғы құйрық омыртқалар жұқарады , сіңіп кетеді . Жауырын жұқарады , күрек тістер босайды , буындар жуандайды . Жебірлік қатты байқалады , әсіресе алиментарлы остеодистрофияда . Малдар таяқты ағаш бұтағын , резеңкені , кірпішті тістейді , былғаныш төсенішті жейді . Қоңдылығы төмендейді , өнімділігі күрт төмендейді , сынықтар байқалады , қабырғаларының қабырға шеміршегімен байланысқан басы , сербекте , шонданай төмпешігі , жіліншік сүйектердің метаэфифизарлы бастары жуандайдыКеуде деформацияланады , төмен созылады . Еттер ширақталады , Клоникалық және тетаникалық тырыспа салдану болуы мүмкін . Тамыр соғуы минутына 60-80 рет , тыныс алуы минутына қырық рет және оданда жоғары , мес қарынның жиырылуы 32 . Үшінші кезенде сүйектер айқын өзгерістермен сипатталады , дене төмпешікті , аяқтар қисайған , бел бүкірейген немесе төмен түскен , қоңдылығы күрт төмендеген . Мал ұзақ мерзім жатады , орнынан зорға тұрады , белсенді қимылы бәсеңдейді . Малды орнынан тұрғызса немесе жүргізсе тетаникалық тырыспа және салданады . Азыққа тәбеті өзгереді , қоңдылығы және өнімділігі күрт төмендейді . Остеосклероз дамыса омыртқа қимылы азаяды.
1.2 Минералды заттардың организмде жетіспеуі
Адам мен адамзат тіршілігінде минералдың зор маңызы бар . Олар торшалар мен тоқымалар элементтерін құруға қатысатын ферментер мен гормондардың , витаминдер мен пигменттердің протейн кешендерінің құрамына кіреді , биокатализатор ретінде көптеген зат алмасу процестерін үдетеді . Мал денесіндегі сілті тепе - теңдігін сақтауда минералдардың рөлі зор . Тоқымадағы Минерал заттарды анықтау микроөртеу , гистоспектрография әдістері мен гистохимиялық тәсілдер қолданылады . Минерал заттар мал денесіне азықпен не сумен бірге келіп түседі . Олардың кейбіреулері ( натрий , кальций , калий , магний , фосфорхлор , күкірт , темір ) тоқымада көп болса , екінші біреулері ( микроэлементтер кобальт , мыс , марганец , мырыш , молибден , бор , йод , бром т.б ) аз болады . морфологиялық тұрғыдан кальций алмасуы көбірек зерттелген .Остеодистрофия ( osteon - сүйек , dys - бұзылу , trophe- қоректену ) сүйектегі минералдарың бұзылуының жалпы атауы . Аурудың пайда болуының негізгі себебі малды кальций тұзымен , фосфор және д витаминімен толық қамтамасыз етпеу . Көбінесе бұл аурумен буаз малдар және емізулі сиырлар ауырады . Фосфор кальций малға Д витамині жеткілікті мөлшерде болғанда ғана сіңеді . Фосфор мн кальций жануардың сүйегінің структкрасын құрап қана қоймай физиологиялық зат алмасу процесіне қатысады . Организмде түз жеткіліксіз болған жағдайда кальций мен фосфор жұмсалады да бұл минералды заттардың азаюына әкеледі . Бұл процесс ұзаққа созылса малдың остеодистрофияға ұшырауы мүмкін . Кальций алмасуының бұзылуы Азықпен , сумен ас қорыту мүшелеріне түскен Д витаминінің қатысуымен аш ішектің кілегейлі қабығы арқылы бойға сіңеді . Денеде кальций тұздары түгелдей дерлік сүйек құрамындағы протейнмен байланысқан , ал қалғаны қан мен тоқыма сұйығына ерігенӘдетте сүйек құрамындағы кальций деңгейі біршама тұрақты . Тек эпифиз бен метафиз кемігінде оның мөлшері не кеміп не көбейіп отырады . Кальций денеден негізінен тоқ ішектің кілегейлі қабығы арқылы мөлшерде бүйрек бауыр кейбір бездер арқылы сыртқа шығарылып тасталады . Кальций алмасуы жүйке және ішкі секрециялы бездер қызметін реттеп отырады . Осы тұрғыдан алғанда қалқанша безбен қарбалас қалқанша без гормондарының маңызы зор , кальцитонин шамадан тыс көп болса қанда кальций мөлшері азаяды , сүйекте көбейеді , ал жеткіліксіз болса керісінше сүйекте кальций азаяды да қанда көбейеді . Паратгормон әрекеті кальцитонин әрекетіне қарама -қарсы .
Сүйек тоқымасында кальций тұздарының азаюы остеомаляцияға фибриозды остеодистрофия мен рахитке тән құбылыс . Остеомаляция ( лат.Osteon - сүйек , mаlаcia жұмсару ) көбінесе ересек күйіс қайыратын малда етқоректілерде кездесетін дерт , оған ұшыраған малдың сүйегінде кальций тұздары азаяды , осыған орай сүйек жұмсарады . Сырқат себептері әртүрлі буаз мал мен сауынды сиыр азығында калций , Д витамині жетіспейді , алиментарлық дистрофияға не кетозға ұшыраған мал денесінде ақзат , көмірсу мен май алмасу бұзылуы , қышқыл , сілті тепе - теңдігі бұзылып тоқыма қышқылданады . Фиброздық остеодистрофия - сүйек тоқымасының орнына фиброздық тоқыманың пайда болуы . Бұл процесс рационда ақ зат , А және Д витаминдері жетіспеген жағдайда және қалқанша без қызметі күшейген кезде байқалады .Кальциноз ( әктену дистрофиясы ) - кальций тұздарының сүйектен тыс жерлердегі тоқымаларда шөгуі , себебі әр түрлі қалқанша без бен қарбалас қалқанша без қызметіндегі ауытқулар протеиннің Коллоидтық қасиетінің жойылуы , қышқыл сілті тепе теңдігінің бұзылып сілтілік реакциясының басым болуы , қанда кальций тұздарының көбеюі . Метастаздық әктену , яғни денеге кең тарайтын процесс . Оның негізгі сипаты қанда кальций тұздарының шамадан тыс көбеюі . Ондағы кальций тұздарының жуылып қанға өтуі , остеомаляция қалқанша без қызметінің салдарынан туған остеодистрофия , тоқ ішектің және бүйректің созылмалы қабынуы . Д витаминінің денеге шамадан тыс кеп болып түсуі т.б.Дистрофиялық әктену , петрификация - бір жерде кальций тұздарының шөгуімен сипатталатын жергілікті процесс . Кальций тұздары өлі тоқымада іркіледі . Қанда кальций тұзының мөлшері өзгерейді . Процестің өрбуі зақымданған тоқымадағы физикалық - химиялық өзгерістерге байланысты : Тоқыма реакциясының сілтілену салдарынан қандағы кальций иондары фосфат қалдықтарымен әрекеттесіп тұзға айналады.
1.4 Сиыр мен қой остеодистрофиясы
Этиология . Аурудың пайда болуының негізгі себебі малды кальций тұзымен , фосфор және Д витаминімен толық қамтамасыз етпеу . Көбінесе бұл аурумен буаз малдар және емізулі сиырлар ауырады . Фосфор - кальций малға Д витамині жеткілікті мөлшерде болғанда ғана сіңеді . Патогенез . Фосфор мен кальций жануардың сүйегінің структурасын құрап қана қоймай физиологиялық зат алмасу процесіне қатысады . Организмде тұз жеткіліксіз болған жағдайда кальций мен фосфор жұмсалады да бұл минералды заттардың азаюына әкеледі . Бұл пройесс ұзаққа созылса малдың остеодистрофияға ұшырауы мүмкін . Клиникалық белгілері . Остеодистрофия жай өрбиді . Аурудың 3 стадиясын ажыратамыз . Бірінші стадияда малдың тәбеті нашарлап , асқорыту жүйесі нашарлайды . Екінші стадияда ауру малдың ақсауы , тізе буындарының жуандауы қабырға мен омыртқада ауырсыну байқалады . Мал арықтап сүйектің майысуын ажыратамыз . Буаз мал түсік тастайды . Үшіншістадиясында ауру малдың сүйектері жұмсарып , майысып жүрек қызметі нашарлайды , мал әлсізденеді . Дистрофия ( dys - бұзылу , trophe қоректену ) - клеткалардың тканьдердің құрылымының зат алмасуы бұзылуы салдарынан өзгеруі сондықтан дистрофияны зақымданудың бір түрі ретінде қарастырады . Дистрофия кезінде клеткаларда , ткандерде қалыпты жағдайда кездесетін заттардың жойылып кетуімен сипатталатын потологиялық процесс , дистрофиялық өзгерістерге ұшыраған мүшелердің тканьдердің қызметі бұзылады . Этиология . Клеткаларда және тоқымаларда қүрылымдық өзгеріс әкеліп соқтыратын зат алмасуының бұзылуы ішкі және сыртқы факторладың әсерінен болады .Дистрофия түрлерінң морфологиялық ерекшеліктері әдетте торша мен тоқыма деңгейінде анықталады , оларды гистохимиялық әдістер мен де анықтауға болады . Дистрофиялық өзгерістер өте айқын болса дистрофия түрін мүшенің сыртқы көрінісі қарап ажырату қиын емес . Дистрофия түрі өте көп мүше паренхимасы мен стромасының зақымдану дәрежесіне қарай ол паренхималық , мезенхималық және аралас дистрофиялар болып ал бұзылған зат алмасуының түріне қарай протейндік , майлан , көмірсулық және минералық дистрофиялар болып бөлінеді . Паренхималық дистрофия зат алмасуы бұзылуы салдарынан арнайы паренхималық клеткалар өзгеруін айтады . Мезенхималық дистрофия дегеніміз дәнекер тоқымадағы зат алмасуының бұзылуы салдарынан мүше стромасы мен ондағы қан тамырлар қабырғасы құрылымының өзгеруі .Паренхималық дистрофия зат алмасуы бұзылуы салдарынан арнайы паренхималық клеткалар өзгеруін айтады . Мезенхималық дистрофия дегеніміз дәнекер тоқымадағы зат алмасуының бұзылуы салдарынан мүше стромасы мен ондағы қан тамырлар қабырғасы құрылымының өзгеруі . Тіршілік әрекеттерін қамтамасыз етуде Минералдың зор маңызы бар . Олар торшалар мен тоқымалар элементтерін құруға қатысатын ферменттер мен гормондардың , витаминдер мен пигменттердің протеин кешендерінің құрамына кіреді , биокатализатор ретінде көптеген зат алмасу процестерін үдетеді . Мал денесіндегі сілті тепе - теңдігін сақтауда минералдардың рөлі зор . Тоқымадағы Минерал заттарды анықтау микроөртеу , гистоспектрография әдістері мен гистохимиялық тәсілдер қолданылады . Минерал заттар мал денесіне азықпен не сумен бірге келіп түседі . Олардыңкейбіреулері ( натрий , кальций , калий , магний , фосфорхлор , күкірт , темір ) тоқымада көп болса , екінші біреулері ( микроэлементтер кобальт , мыс , марганец , мырыш , молибден , бор , йод , бром т.б ) аз болады , морфологиялық тұрғыдан кальций алмасуы көбірек зерттелген . Азықпен , сумен ас қорыту мүшелеріне түскен Д витаминінің қатысуымен аш ішектің кілегейлі қабығы арқылы бойға сіңеді . Денеде кальций тұздары түгелдей дерлік сүйек құрамындағы протеинмен байланысқан ал қалғаны қан мен тоқыма сұйығына еріген . Әдетте сүйек құрамындағы кальций деңгейі біршама тұрақты . Тек эпифиз бен метафиз кемігінде оның мөлшері не кеміп не көбейіп отырады . Кальций денеден негізінен тоқ ішектің кілегейлі қабығы арқылы мөлшерде бүйрек бауыр кейбір бездер арқылы сыртқа шығарылып тасталады .
Кальций алмасуы жүйке және ішкі секрециялы бездер қызметін реттеп отырады . Осы тұрғыда алғанда қалқанша безбен қарбалас қалқанша без гормондарының маңызы зор кальцитонин шамадан тыс көп болса қанда кальций мөлшері азаяды , сүйекте көбейеді , ал жеткіліксіз болса керісінше сүйекте кальций азаяды да қанда көбейеді . Паратгормон әрекеті кальцитонин әрекетіне қарама -қарсы . Тоқымада кальций бар жоғын күмістеу тәсілдрімен анықтауға болады . Тоқыма кесіндісіне азот қышқылды күміс тамызылса кальций шөгінділері қараяды . Кесінді де кальций тұзының түйіршіктері гүйінділері гемотоксилинмен көкшіл қара түске боялады . Кальций алмасуының бұзылуы сүйекте кальцийдің азаюына оның тұздарының әдетте кездеспейтіп жерлерде жұмсақ тоқымаларда шөгуіне әкеліп соғады .Сүйек тоқымасында кальций тұздарының азаюы остеомаляцияға фибриозды остеодистрофия мен рахитке тән қүбылыс . Мешел кезінде мал денесінде кальций алмасуы бұзылады да кальций тұздары азаяды , осыған орай сүйек қаңқасының өсіп жетілуінде ауытқулар туады . Негізінен аяқ , бас сүйектері , төс сүйегі зақымданады . Жілікте шеміршектің сүйекке айналу процесі бүзылып , шеміршек пен остеоид тоқымасы Мол өседі . Қабырға мен шеміршек ... жалғасы
Кoммeрциялық eмec aкциoнeрлік қoғaмы
Акушерлік хирургия және малдардың өсіп-өну биотехнологиясы
Кафедрасы
Реферат
Тақырыбы:Буаз малдың остеодистрофиясын балау мен емдеу.
Орындаған: Ерік Анель
Алибеков Иса
Тобы:ВМ302
Тексерген: Бименова Ж
Алматы 2021
Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
Буаздық кезіндегі остеодистрофия , профилактикасы
Минералды заттардың организмде жетіспеуі
Сиыр мен қой остеодистрофиясы
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ветеринарлық акушерлігі және гинекология жыныстық процестердің , ұрықтандырудың буаздықтың , туудың , туғаннан кейінгі кезеңнің қалыпты жағдай және патологиялары , жаңа туған тел ауруларының , сондай - ақ бедеуліктің , қолдан ұрықтандырудың және эмбрионды кешіріп , қондыру мәселелері бойынша студенттерге теориялық біліммен қатар тәжірибе жүзінде үйрету . Пәнді оқып үйрену студенттердің анатомия , генетика , гистология және эмбриология , физиология , биоорганикалық және биологиялық химия , ветеринарлық латын терминологиясы , мал азықтандыру , мал шаруашылығы патологиялық физиология , фармакология , микробиология және иммунология , вирусология , оперативті хирургия , ветеринарлық гигиена , Клиникалық диагностикалау рентгенмен , жалпы және аумақты хирургия бойынша білім алуына негізделген .
Тіршілік әрекеттерін қамтамасыз етуде Минералдың зор маңызы бар . Олар торшалар мен тоқымалар элементтерін құруға қатысатын ферментер мен гормондардың , витаминдер мен Пигменттердің протейн кешендерінің құрамына кіреді , биокатализатор ретінде көптеген зат алмасу процестерін үдетеді . Мал денесіндегі сілті тепе - теңдігін сақтауда минералдардың рөлі зор . Тоқымадағы Минерал заттарды анықтау микроертеу , гистоспектрография әдістері мен гистохимиялық тәсілдер қолданылады . Минерал заттар мал денесіне азықпен не сумен бірге келіп түседі . Олардың кейбіреулері ( натрий , кальций , калий , магний , фосфорхлор , күкірт , темір ) тоқымада көп болса , екінші біреулері ( микроэлементтер кобальт , мыс , марганец , мырыш , молибден , бор , йод , бром т.б ) аз болады . морфологиялық тұрғыдан кальций алмасуы көбірек зерттелген .
Дистрофия ( dys - бұзылу , trophe- қоректену ) - клеткалардың тканьдердің құрылымының зат алмасуы бұзылуы салдарынан өзгеруі сондықтан дистрофияны зақымданудың бір түрі ретінде қарастырады . Дистрофия кезінде клеткаларда , ткандерде қалыпты жағдайда кездесетін заттардың жойылып кетуімен сипатталатын патологиялық процесс.дистрофиялық өзгерістерге ұшыраған мүшелердің тканьдердің қызметі бұзылады . Дистрофия түрлерінң морфологиялық ерекшеліктері әдетте торша мен тоқыма деңгейінде анықталады , оларды гистохимиялық әдістер мен де анықтауға болады . Дистрофиялық өзгерістер өте айқын болса дистрофия түрін мүшенің сыртқы көрінісі қарап ажырату қиын емес . Дистрофия түрі өте көп мүше паренхимасы мен стромасының зақымдану дәрежесіне қарай ол паренхималық , мезенхималық және аралас дистрофиялар болып ал бұзылған зат алмасуының түріне қарай протейндік , майдан , көмірсулық және минералық дистрофиялар болып бөлінеді
Негізгі бөлім
1.1Буаздық кезіндегі остеодистрофия , профилактикасы
Остеодистрофия сүйек ұлпасында остеомаляция , остеопороз , остеофиброз түрін дистрофиялық өзгерістермен жүретін созылмалы ауру . Ірі қара малда жиі кездеседі . Қазақстанда сиырлар остеодистрофиясының клиникалық белгілерін , балауын және емін Ермаханов , Қамбарбеков зерттеген . Себептері . Алиментарлы остеодистрофияның негізгі себебі азықпен бірге кальций және фосфордың жеткіліксіз келіп түсуі , рационда көмірсулардың , протеннің , Д витаминнің тапшылығы . Ал бұл сүрлемді жомды азықтандыру түрінде , рационда пішен және құрама жемдердің жоқтығында немесе тапшылығында байқалады .
Алиментарлы дистрофия малға қымыздық қышқылы көп батпақты жердің шебін бергеннен рационда кальций мен фосфор қатынасын бұзғандықтан пайда болады . Мұндай жағдай рационда салыстырмалы фосфор көбейгенде байқалады . Буаз малды көп көлемде азықтандырудан туындайтын ацетонемия екінші себепті остеожистрофияға шалдығушылықтан сақтандыру үшін салқын қорада ұстап , мезгілімен серуендетіп тұрған дұрыс . Нәтижелі ұрықтанып , буаз болған сиыр организмінің жүйке гуморальдық жүйесінінң қызметі жаңа бағытта қалыптаса бастайды да , біртіндеп сүт түзілуін реттейтін орталық қызметі әлсіреп қуықтың жетіліп өсіп дамуын реттейтін орталықтың қызметі күшейеді . Сиырларда туындаған остеодистрофияның себептері кетоздың себептеріндей . Рационда пішен және тамыртүйнектілер тапшы жоғары концентратты бірыңға типті азықтандыру , малға сапасыз сүрлем , пішен және басқа да азық бергеннен , малдарды лактациның өтуінде және суалуында шектен тыс азықтандыру , қимылдың азаю және күн сәулесінің жеткіліксіздігі .
Туындаған остеодистрофияның пайда болуы рационда кальций , фосфор және басқа да минералды заттардың және белок пен көмірсулардың тапшылығына байлныссыз болады [ 1,2 ] . Малдарда энзоотикалық остеодистрофия топырақта және азықтарда марганец , кобальт тапшылығынан никель , магний , стронций және барий шектен тыс болғаннан болады . Кейбір аймақтарда аурудың негізгі себебіне йод , кобальт , мырыш , мыс , молибден тапшылығы хром , никель , ваннадий шектен тыс болуы жатады .
Дамуы . Организмге кальций , фосфор , көмірсулар мен протеин келіп түспеуінен және олардың шығысы бұзылғандықтан сүйек ұлпасында ассимиляциялық және диссимиляциялық процестер бұзылып , остеомаляция , остеопороз остеофиброз дамиды . Организмде қанның электролитті құрамы деңгейін белгілі дәрежеде ұстау үшін сүйек депосынан минералды заттарды пайдалана бастайды . Ал бірақфизиологиялық реттеу ұзаққа созылмайды , оның ұзақтығы азықтарда бұл элементтердің тапшылығына және олардың сіңу дәрежесіне байланысты болады . Егерде жағымсыз факторлар жайлап , қысқа әсер етсе , онда организм кальций мен фосфор тапшылығының орнын сүйек депосынан толтырады , сол себепті ауру сырттай әлсіз байқалады немесе симптомдары жоқ , Остеодистрофияда рахитқа қарама қарсы сүйектің майысуынан сыну басым болады . Двитаминнің және оның белсенді метаболиттерінің жетіспеуі кальций байланыстыратын белоктардың пайда болуын төмендетеді , азықтан кальций мен фосфордың сіңуін азайтады , бұл элементтерді сүйекке тасымалдау және гидроксилапатиттің пайда болуы бұзылады . А витамині жетіспесе сүйекте мукополисахаридтердің және белокты көмірсулы компоненттердің түзілуі төмендейді .
С витаминнің тапшылығынан коллаген түзілуі және оның ядросының кристалдануы бұзылады Марганец , мырыш , кобальт және басқа да микроэлементтер жетіспесе , сүйекке кері әсерін тигізеді , ферменттік жүйе бұзылғандықтан остеодистрофия дамиды . Сүйек минералды заттарын Жоғалғандықтан , оның деминерализациясы өзінен соң сүйектің буферлі жүйесін , кальций , фосфордың , магний , натрий гомеостазын , қышқылды сілті тепе - теңдігін бұзады . Бұл қанда айналып жүретін йонданған кальций , бейорганикалық фосфор , магний , сілті қорын асатады .Қанда кальций мен магний Төмендегендіктен бірыңғай салалы еттердің тонусын бәсеңдетеді , ұлтабар алды қарындардың гипотониясы мен атониясы пайда болады . Ауру ауыр өткенде айналымдағы кальций 1,875 ммолл және оданда төмендегенде жүйке ет қозуы бұзылады , бұлшықеттер салдана бастайды , туындаған остеодистрофияда қарбалас қалқанша , қалқанша және басқада ішкі секреция бездерінің қызметі кетоз және басқада аурулардан бұзылады [ 2,4 ] . Қарбалас қалқанша безінің гипофункциясынан паратгормонының беінуі төмендейді , ал ол Д витаминінің белсенді түрімен қандағы кальцийді реттейді , асқазан ішек жолдарында минералды заттардың сіңуіне қатысады . Паратгормонының тапшылығының салдарынан минералды заттардың сіңуі төмендейді , қанда кальцийдің концентрациясы түседі , бұл элементті сүйектен босатып ала бастауы күшейеді . Мұндай құбылыс бүйрек үсті Гликокортикоидты қызметін бұзады , ал бұл малдардың кетозында байқалады .Кетозда трикарбон қышқылдар циклінде ацетил тотығу процесі тежеледі , цитрат түзілуі азаяды , ал бұл кальци иондарын тасымалдайды . Цитрат тапшылығынан сүйекте гидроксилапатит түзуге кальцийді пайдалану процесі әлсірейді . Симптомдары . Шартты түрде аурудың үш кезеңі болады . Бірінші кезеңге мал түгiнiң , тұяқ , мүйізінің жылтырамауы , азыққа тәбеті болмауы , кез келген затты жеуі , мал өнімінің төмендеуі жатады . Малды жебірлік пайда болады , олар дәстүрлі азықты нашар жейді , бірін - бірі , азық ыдыстарын , қабырғаны жалайды , төсенішті жейді . Бұл сатыда қозу күшейеді , еттердің ширақтылығы артады . Көздің ауыз қуысының кілегейлі қабықтары алиментарлы және энзоотикалық остеодистрофияда бозғылт , ал туындаған остеодистрофияда сарғыш тартады . Күйіс қайыру әлсіз , сирек , мес қарының гипотониясы қатпаршақ бітелуі мүмкін , булінген азық жегендіктен әк жалағанан , жемге жарамсыз азықтарды жұтқаннан іш өтеді .
Дене қызуы қалыпты . Аурудың бұл сатысында қанның клиникалық және лабораториялық көрсеткіштері аса өзгере қоймайды . Аздап гемоглобин мөлшері эритроциттер саны , анорганикалық фосфор төмендейді , ал сілтілі фосфотаза кебейеді . Екінші кезеңінде сүйек байланыс аппаратттары , еттер зақымдалады . Мал орнынан тұрғанда , жүргенде ауырсынады , ақсайды , бүкірейеді . Сүйектердің деминерализациясынан омыртқа қисаяды , соңғы қабырға түсіп кетеді , жұқарады , бел омыртқалардың көлденең қанаттары қисаяды , соңғы құйрық омыртқалар жұқарады , сіңіп кетеді . Жауырын жұқарады , күрек тістер босайды , буындар жуандайды . Жебірлік қатты байқалады , әсіресе алиментарлы остеодистрофияда . Малдар таяқты ағаш бұтағын , резеңкені , кірпішті тістейді , былғаныш төсенішті жейді . Қоңдылығы төмендейді , өнімділігі күрт төмендейді , сынықтар байқалады , қабырғаларының қабырға шеміршегімен байланысқан басы , сербекте , шонданай төмпешігі , жіліншік сүйектердің метаэфифизарлы бастары жуандайдыКеуде деформацияланады , төмен созылады . Еттер ширақталады , Клоникалық және тетаникалық тырыспа салдану болуы мүмкін . Тамыр соғуы минутына 60-80 рет , тыныс алуы минутына қырық рет және оданда жоғары , мес қарынның жиырылуы 32 . Үшінші кезенде сүйектер айқын өзгерістермен сипатталады , дене төмпешікті , аяқтар қисайған , бел бүкірейген немесе төмен түскен , қоңдылығы күрт төмендеген . Мал ұзақ мерзім жатады , орнынан зорға тұрады , белсенді қимылы бәсеңдейді . Малды орнынан тұрғызса немесе жүргізсе тетаникалық тырыспа және салданады . Азыққа тәбеті өзгереді , қоңдылығы және өнімділігі күрт төмендейді . Остеосклероз дамыса омыртқа қимылы азаяды.
1.2 Минералды заттардың организмде жетіспеуі
Адам мен адамзат тіршілігінде минералдың зор маңызы бар . Олар торшалар мен тоқымалар элементтерін құруға қатысатын ферментер мен гормондардың , витаминдер мен пигменттердің протейн кешендерінің құрамына кіреді , биокатализатор ретінде көптеген зат алмасу процестерін үдетеді . Мал денесіндегі сілті тепе - теңдігін сақтауда минералдардың рөлі зор . Тоқымадағы Минерал заттарды анықтау микроөртеу , гистоспектрография әдістері мен гистохимиялық тәсілдер қолданылады . Минерал заттар мал денесіне азықпен не сумен бірге келіп түседі . Олардың кейбіреулері ( натрий , кальций , калий , магний , фосфорхлор , күкірт , темір ) тоқымада көп болса , екінші біреулері ( микроэлементтер кобальт , мыс , марганец , мырыш , молибден , бор , йод , бром т.б ) аз болады . морфологиялық тұрғыдан кальций алмасуы көбірек зерттелген .Остеодистрофия ( osteon - сүйек , dys - бұзылу , trophe- қоректену ) сүйектегі минералдарың бұзылуының жалпы атауы . Аурудың пайда болуының негізгі себебі малды кальций тұзымен , фосфор және д витаминімен толық қамтамасыз етпеу . Көбінесе бұл аурумен буаз малдар және емізулі сиырлар ауырады . Фосфор кальций малға Д витамині жеткілікті мөлшерде болғанда ғана сіңеді . Фосфор мн кальций жануардың сүйегінің структкрасын құрап қана қоймай физиологиялық зат алмасу процесіне қатысады . Организмде түз жеткіліксіз болған жағдайда кальций мен фосфор жұмсалады да бұл минералды заттардың азаюына әкеледі . Бұл процесс ұзаққа созылса малдың остеодистрофияға ұшырауы мүмкін . Кальций алмасуының бұзылуы Азықпен , сумен ас қорыту мүшелеріне түскен Д витаминінің қатысуымен аш ішектің кілегейлі қабығы арқылы бойға сіңеді . Денеде кальций тұздары түгелдей дерлік сүйек құрамындағы протейнмен байланысқан , ал қалғаны қан мен тоқыма сұйығына ерігенӘдетте сүйек құрамындағы кальций деңгейі біршама тұрақты . Тек эпифиз бен метафиз кемігінде оның мөлшері не кеміп не көбейіп отырады . Кальций денеден негізінен тоқ ішектің кілегейлі қабығы арқылы мөлшерде бүйрек бауыр кейбір бездер арқылы сыртқа шығарылып тасталады . Кальций алмасуы жүйке және ішкі секрециялы бездер қызметін реттеп отырады . Осы тұрғыдан алғанда қалқанша безбен қарбалас қалқанша без гормондарының маңызы зор , кальцитонин шамадан тыс көп болса қанда кальций мөлшері азаяды , сүйекте көбейеді , ал жеткіліксіз болса керісінше сүйекте кальций азаяды да қанда көбейеді . Паратгормон әрекеті кальцитонин әрекетіне қарама -қарсы .
Сүйек тоқымасында кальций тұздарының азаюы остеомаляцияға фибриозды остеодистрофия мен рахитке тән құбылыс . Остеомаляция ( лат.Osteon - сүйек , mаlаcia жұмсару ) көбінесе ересек күйіс қайыратын малда етқоректілерде кездесетін дерт , оған ұшыраған малдың сүйегінде кальций тұздары азаяды , осыған орай сүйек жұмсарады . Сырқат себептері әртүрлі буаз мал мен сауынды сиыр азығында калций , Д витамині жетіспейді , алиментарлық дистрофияға не кетозға ұшыраған мал денесінде ақзат , көмірсу мен май алмасу бұзылуы , қышқыл , сілті тепе - теңдігі бұзылып тоқыма қышқылданады . Фиброздық остеодистрофия - сүйек тоқымасының орнына фиброздық тоқыманың пайда болуы . Бұл процесс рационда ақ зат , А және Д витаминдері жетіспеген жағдайда және қалқанша без қызметі күшейген кезде байқалады .Кальциноз ( әктену дистрофиясы ) - кальций тұздарының сүйектен тыс жерлердегі тоқымаларда шөгуі , себебі әр түрлі қалқанша без бен қарбалас қалқанша без қызметіндегі ауытқулар протеиннің Коллоидтық қасиетінің жойылуы , қышқыл сілті тепе теңдігінің бұзылып сілтілік реакциясының басым болуы , қанда кальций тұздарының көбеюі . Метастаздық әктену , яғни денеге кең тарайтын процесс . Оның негізгі сипаты қанда кальций тұздарының шамадан тыс көбеюі . Ондағы кальций тұздарының жуылып қанға өтуі , остеомаляция қалқанша без қызметінің салдарынан туған остеодистрофия , тоқ ішектің және бүйректің созылмалы қабынуы . Д витаминінің денеге шамадан тыс кеп болып түсуі т.б.Дистрофиялық әктену , петрификация - бір жерде кальций тұздарының шөгуімен сипатталатын жергілікті процесс . Кальций тұздары өлі тоқымада іркіледі . Қанда кальций тұзының мөлшері өзгерейді . Процестің өрбуі зақымданған тоқымадағы физикалық - химиялық өзгерістерге байланысты : Тоқыма реакциясының сілтілену салдарынан қандағы кальций иондары фосфат қалдықтарымен әрекеттесіп тұзға айналады.
1.4 Сиыр мен қой остеодистрофиясы
Этиология . Аурудың пайда болуының негізгі себебі малды кальций тұзымен , фосфор және Д витаминімен толық қамтамасыз етпеу . Көбінесе бұл аурумен буаз малдар және емізулі сиырлар ауырады . Фосфор - кальций малға Д витамині жеткілікті мөлшерде болғанда ғана сіңеді . Патогенез . Фосфор мен кальций жануардың сүйегінің структурасын құрап қана қоймай физиологиялық зат алмасу процесіне қатысады . Организмде тұз жеткіліксіз болған жағдайда кальций мен фосфор жұмсалады да бұл минералды заттардың азаюына әкеледі . Бұл пройесс ұзаққа созылса малдың остеодистрофияға ұшырауы мүмкін . Клиникалық белгілері . Остеодистрофия жай өрбиді . Аурудың 3 стадиясын ажыратамыз . Бірінші стадияда малдың тәбеті нашарлап , асқорыту жүйесі нашарлайды . Екінші стадияда ауру малдың ақсауы , тізе буындарының жуандауы қабырға мен омыртқада ауырсыну байқалады . Мал арықтап сүйектің майысуын ажыратамыз . Буаз мал түсік тастайды . Үшіншістадиясында ауру малдың сүйектері жұмсарып , майысып жүрек қызметі нашарлайды , мал әлсізденеді . Дистрофия ( dys - бұзылу , trophe қоректену ) - клеткалардың тканьдердің құрылымының зат алмасуы бұзылуы салдарынан өзгеруі сондықтан дистрофияны зақымданудың бір түрі ретінде қарастырады . Дистрофия кезінде клеткаларда , ткандерде қалыпты жағдайда кездесетін заттардың жойылып кетуімен сипатталатын потологиялық процесс , дистрофиялық өзгерістерге ұшыраған мүшелердің тканьдердің қызметі бұзылады . Этиология . Клеткаларда және тоқымаларда қүрылымдық өзгеріс әкеліп соқтыратын зат алмасуының бұзылуы ішкі және сыртқы факторладың әсерінен болады .Дистрофия түрлерінң морфологиялық ерекшеліктері әдетте торша мен тоқыма деңгейінде анықталады , оларды гистохимиялық әдістер мен де анықтауға болады . Дистрофиялық өзгерістер өте айқын болса дистрофия түрін мүшенің сыртқы көрінісі қарап ажырату қиын емес . Дистрофия түрі өте көп мүше паренхимасы мен стромасының зақымдану дәрежесіне қарай ол паренхималық , мезенхималық және аралас дистрофиялар болып ал бұзылған зат алмасуының түріне қарай протейндік , майлан , көмірсулық және минералық дистрофиялар болып бөлінеді . Паренхималық дистрофия зат алмасуы бұзылуы салдарынан арнайы паренхималық клеткалар өзгеруін айтады . Мезенхималық дистрофия дегеніміз дәнекер тоқымадағы зат алмасуының бұзылуы салдарынан мүше стромасы мен ондағы қан тамырлар қабырғасы құрылымының өзгеруі .Паренхималық дистрофия зат алмасуы бұзылуы салдарынан арнайы паренхималық клеткалар өзгеруін айтады . Мезенхималық дистрофия дегеніміз дәнекер тоқымадағы зат алмасуының бұзылуы салдарынан мүше стромасы мен ондағы қан тамырлар қабырғасы құрылымының өзгеруі . Тіршілік әрекеттерін қамтамасыз етуде Минералдың зор маңызы бар . Олар торшалар мен тоқымалар элементтерін құруға қатысатын ферменттер мен гормондардың , витаминдер мен пигменттердің протеин кешендерінің құрамына кіреді , биокатализатор ретінде көптеген зат алмасу процестерін үдетеді . Мал денесіндегі сілті тепе - теңдігін сақтауда минералдардың рөлі зор . Тоқымадағы Минерал заттарды анықтау микроөртеу , гистоспектрография әдістері мен гистохимиялық тәсілдер қолданылады . Минерал заттар мал денесіне азықпен не сумен бірге келіп түседі . Олардыңкейбіреулері ( натрий , кальций , калий , магний , фосфорхлор , күкірт , темір ) тоқымада көп болса , екінші біреулері ( микроэлементтер кобальт , мыс , марганец , мырыш , молибден , бор , йод , бром т.б ) аз болады , морфологиялық тұрғыдан кальций алмасуы көбірек зерттелген . Азықпен , сумен ас қорыту мүшелеріне түскен Д витаминінің қатысуымен аш ішектің кілегейлі қабығы арқылы бойға сіңеді . Денеде кальций тұздары түгелдей дерлік сүйек құрамындағы протеинмен байланысқан ал қалғаны қан мен тоқыма сұйығына еріген . Әдетте сүйек құрамындағы кальций деңгейі біршама тұрақты . Тек эпифиз бен метафиз кемігінде оның мөлшері не кеміп не көбейіп отырады . Кальций денеден негізінен тоқ ішектің кілегейлі қабығы арқылы мөлшерде бүйрек бауыр кейбір бездер арқылы сыртқа шығарылып тасталады .
Кальций алмасуы жүйке және ішкі секрециялы бездер қызметін реттеп отырады . Осы тұрғыда алғанда қалқанша безбен қарбалас қалқанша без гормондарының маңызы зор кальцитонин шамадан тыс көп болса қанда кальций мөлшері азаяды , сүйекте көбейеді , ал жеткіліксіз болса керісінше сүйекте кальций азаяды да қанда көбейеді . Паратгормон әрекеті кальцитонин әрекетіне қарама -қарсы . Тоқымада кальций бар жоғын күмістеу тәсілдрімен анықтауға болады . Тоқыма кесіндісіне азот қышқылды күміс тамызылса кальций шөгінділері қараяды . Кесінді де кальций тұзының түйіршіктері гүйінділері гемотоксилинмен көкшіл қара түске боялады . Кальций алмасуының бұзылуы сүйекте кальцийдің азаюына оның тұздарының әдетте кездеспейтіп жерлерде жұмсақ тоқымаларда шөгуіне әкеліп соғады .Сүйек тоқымасында кальций тұздарының азаюы остеомаляцияға фибриозды остеодистрофия мен рахитке тән қүбылыс . Мешел кезінде мал денесінде кальций алмасуы бұзылады да кальций тұздары азаяды , осыған орай сүйек қаңқасының өсіп жетілуінде ауытқулар туады . Негізінен аяқ , бас сүйектері , төс сүйегі зақымданады . Жілікте шеміршектің сүйекке айналу процесі бүзылып , шеміршек пен остеоид тоқымасы Мол өседі . Қабырға мен шеміршек ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz