Критериалды бағалау технологиясы
Критериалды бағалауды
ұйымдастыру әдістемесі
Мазмұны
Кіріспе
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Критериалды бағалау ұғымының мәні: тарихи аспектілер, негізгі белгілері мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Критериалды бағалаудың принциптері мен функциялары ... ... ...
1.3 Критериалды бағалау технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ИНФОРМАТИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ФОРМАЛАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1.Информатика сабағында критериалды бағалауды ұйымдастырудың дидактикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
2.2Информатика пәні бойынша критериалды бағалау тапсырмаларын жасауда интерактивті электронды оқулық құру ... ..
2.3Информатика пәні бойынша критериалды бағалауды ұйымдастырудың эксперименттік нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша A ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша B ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі
Қазіргі әлемде білімнің қоғамдағы барлық саладағы жоғарлатуды қамтамасыз ететін стратегия ретіндегі рөлі жүйелі өзгерістерді талап етеді. Білімнің негізгі сатысы ретінде мектеп білімінің сапасын қамтамасыз етудің түйінді сәті болып отыр, оған тұтас қоғамның болашақтағы өмірлік табысына байланысты.
Оқушылардың, ата-аналардың әрбір индивидумның жеке қажеттіліктерін қанағаттандыратын толыққанды білімге құқықтарын қамтамасыз ету үшін жағдай жасаған маңызды. Оқудың нұсқалары мен әдістерінің көптүрлілігі көрсетілетін білім беру қызметінің сапасы туралы объективті ақпаратпен ілесуі тиіс, оны білім алушылардың жетістіктерін бағалау үрдісінде айқындауға болады.
Бағалау үдерісін қайта қараудың өзектілігі білім берудегі заманауи стратегиялық міндеттермен, халықаралық стандарттар мен білім сапасына қойылатын заманауи талаптарды ескере отырып, білім сапасын көтеру қажеттілігімен, бірыңғай талаптарды әзірлеу қажеттілігімен анықталады.
Біріншіден, бастауыш мектептің бірінші сыныбындағы формальды білім беру бірінші сынып оқушыларының мектепке ыңғайлы бейімделуі үшін бағалаусыз оқыту принциптеріне негізделген. Тәжірибеде бастауыш сынып оқушыларының жетістіктерін бақылау мен бағалаудың баламалы жүйесі сәтті қолданылады. Оқушылардың, оның ішінде бастауыш сынып оқушыларының жетістіктерін бағалаудың ұтымды нұсқасы критериалды бағалау жүйесі болып табылады. Бұл орта менеджмент сыныптарының негізі болды.
Негіздеу үшін, ең алдымен, әр түрлі елдердің (Финляндия, Сингапур, Англия, АҚШ, ТМД елдері және т.б.) бағалау жүйесінің әдіснамасы мен тәжірибесі зерттелді, оның барысында бағалауды түсіну мен қолданудың жалпы тәсілдері жетекші елдерде зерттелді.
Диплом жазуда келесі жұмыстар енгізілді: бағалау жүйесін дамытудың басым бағыттарын анықтау, критериалды бағалаудың жаңа жүйесінің әдістемесі жасалып, кеңінен талқыланды, бағалау жүйесін жүзеге асыру механизмі жасалды. Іске асыру құрамына оқу-әдістемелік базаны әзірлеу, критериалды бағалау жүйесін тестілеу және бағалау жүйесінің тиімділігін зерттеу кірді.
Білім беру жүйесіндегі маңызды жаңалықтардың бірі мектеп оқушыларының білім жетістіктерін бағалаудың жаңа жүйесін енгізу болды, бұл бағалау процесін адамгершілікке және тұлғаға бағдарланған етті. Бағалау жүйесі мұғалімнің оқушының білімі мен дағдыларының шекараларын барабар бағалауды құру және дамыту бойынша мақсатты жұмысын қамтиды.
Бағалауды және оның дамуын қазақстандық авторлар О.И.Можаева, А.С.Шилибекова, У.К.Толипов, Е.А. Сейтхалилов. және т.б. зерттеулер жүргізді. Л.В.Бертсфайдың, Д.Н.Богоявленскийдің, В.В.Давыдовтың, А.В.Захарованың, Е.Н.Богоровтың психологиялық зерттеулері бағалауға арналған. Бұл жұмыстар қабілеттерді дамыту жолдарын анықтауға бағытталған, оқушының резервтік мүмкіндіктерін қолдана отырып, ынталандыру және жеке қасиеттерін анықтау болып табылады.
Бағалау білім деңгейін анықтаумен қатар оқушының жеке қасиеттерін дамыту туралы ақпарат бере алатын жұмыстар бар (А.А. Аксенов, О. В. Груздева, И. П. Колесников, В. И. Новиков және т.б.).
Бағалауға тұлғалық бағдарлау оның ізгілендірілуі мен даралануын ғана емес, сонымен бірге оқушының өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі жүзеге асыруға бағыттайтын ерекше психологиялық-педагогикалық рөлді де болжайды. Жеке тұлғаға бағытталған парадигмадағы бағалау педагогикалық процестің маңызды құрамдас бөлігіне айналуда. Жеке қасиеттер мен тұлғалық қасиеттер мен олардың динамикасын кең диагностикалау нәтижесінде пайда болу, оны бағалау және оның адекватты көрінісі педагогикалық процестің даралану құралына айналуы.
Зерттеу проблемасы келесі сұрақтан тұрады: мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің өзін-өзі бағалауының дамуын қамтамасыз ететін педагогикалық шарттар қандай? Оқушының негізгі білім беру бағдарламаларын игеру нәтижелерін критериалды бағалауды қалыптастыру арқылы оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау проблемасын шешуге бола ма?
Біздің зерттеу тақырыбымызға сәйкес, "Информатика" пәні бойынша оқушылардың білімін критериалды бағалауды қолдану, жетістіктерін алдын-ала анықталған критерийлермен салыстыру, оқушының қаншалықты жақсы меңгергенін анықтауды қамтиды. Бұл сұрақ дидактикада өзекті болып табылады.
Бүгінгі таңда педагогикалық тәжірибеде жиі қолданылатын бес балдық бағалау әдісі бізге өте жақсы таныс. Алайда, ол бағалаудың объективтілігін талдай және басқара алмайды, өйткені ол оқушылардың жетістіктерін өзін-өзі бағалауды қолдайды және дамытады, сонымен қатар оқу процесінде оқушы өзінің жетістіктері мен сәтсіздіктері туралы өз жетістіктерін жетілдіру бойынша ұсыныстар түрінде ақпарат алу үшін кері байланысты қамтамасыз етеді. Нақты және бір мәнді критерийлер жоқ.
Оқу процесінде критериалды бағалау жүйесін пайдалану оқушылардың үлгерімін бағалау жүйесін жеке пәннің мақсатты нұсқауларымен байланыстыруға, сондай-ақ оқушылардың орта мектепте құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік беретін белгілі бір параметрлерді (критерийлерді) пайдалануды анықтауға және кеңейтуге мүмкіндік береді. Бұл диплом жұмысындағы зерттеудің өзектілігін растайды.
Бұл зерттеудің қорытындысы Мектеп информатика курсында критериалды бағалауды ұйымдастыру әдістемесі тақырыбын таңдауға алып келді:
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Зерттеудің мақсаты мектеп оқушыларының білімін критериалды бағалау жүйесі.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
критериалдық бағалау жүйесінің негізгі маңызын анықтап білу;
критериалды бағалаудың өзекті мәселелерін зерттеу;
критериалды бағалаудың түрлерін саралау;
мектеп оқушыларының информатика пәні бойынша білімін бағалау жүйесін ұйымдастыру;
критериалды бағалаудың жүзеге асырудың жолдары мен тәсілдерін анықтау.
Зерттеу нысаны: жоғары сынып оқушыларының қызметі.
Зерттеу пәні: информатика сабағында мектеп оқушыларының өзін-өзі бағалауын жүзеге асыру процесі.
Зерттеу мәселесін шешуде біз келесі гипотезадан шығамыз: критериалды бағалауды қолдану мектеп оқушыларының, егер ол педагогикалық технология ретінде дамып, жүзеге асырылса, білім беру іс-әрекетінің өзін-өзі бағалауын қалыптастыруға ықпал етеді; қоғамның әлеуметтік тәртібі мен оқушы тұлғасының қажеттіліктерін ескере отырып, мектептегі оқу процесінде критериалды бағалау технологиясының моделі жасалды. Бұл модель іс жүзінде оқушылардың оқу іс-әрекетін өзіндік бағалауды қалыптастыруға бағытталған ұйымдастырушылық және мазмұндық шаралардың екі бөлімнен тұратын жүйесі ретінде жүзеге асырылды:
Критериалды бағалаудың негізгі идеяларының мәнін ашу және критериалды бағалаудың мәнін зерттеу.
Оқу іс-әрекетінің өзін-өзі бағалау деңгейін анықтау үшін эксперименттік және бақылау сыныптарына салыстырмалы талдау жүргізу. Информатика сабағында критериалды бағалау технологияларын оқу үдерісіне енгізу.
Әдіснамалық негіздер: әдеби дереккөздерді талдау, бақылау, синтез, педагогикалық эксперимент, салыстыру, тестілеу, диагностика.
Ғылыми жаңалығы: қазіргі өзгермелі әлемде өз бетінше шешім қабылдауға және дәл, тиімді, орынды әрекет етуге қабілетті адамды даярлауға бағыттау; оқушыны жетістікке бағыттау, өзін-өзі бағалаудың дамуына ықпал ету, оқуды ынталандыру; оқушы өз іс-әрекетін жоспарланған нәтижемен байланыстыра білуі, оның іс-әрекетін бақылай алуы, оқу тапсырмасының дұрыстығын бағалай білуі, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалау, өзара бағалау негіздерін игеруі, үдеріс пен бақылауды басқаруы болып табылады.
Зерттеудің теориялық маңызы: теорияны тұжырымдауда барлық ғылыми әдістер қолданылды, теорияның барлық элементтері сипатталды және оның маңызды көріністері ашылды.
Тәжірибенің практикалық маңыздылығы: теорияны практикада қолдану аясы көрсетілген, іс-әрекетті ұйымдастырудың жоғары деңгейіне ұсыныстар берілген, зерттеу тақырыбы бойынша әдістемелік ұсыныстар ғылыми негізделген.
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Критериалды бағалау ұғымының мәні: тарихи аспектілер, негізгі белгілері мен ерекшеліктері
Бүгінгі таңда Қазақстанда жалпы білім беру мазмұнын жаңарту және жалпы білім берудің жаңа стандарттарын әзірлеу жағдайында оқушылардың білім беру нәтижелерін бағалаудың жаңа тәсілдерін құру қажеттілігі туралы кең талқылау жүріп жатыр.
Жаңартылған мазмұндағы оқу пәндері бойынша білім мазмұны білім алушылардың нақты оқу мақсаттарына қол жеткізуіне бағытталған, бұл тек белгілі бір білім көлемін алу ғана емес, сонымен қатар оларды оқуда және өмірлік мәселелерді шешуде қолдана білу, яғни білім алушыларда функционалдық сауаттылық пен сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Жаңартылған білім беру жағдайындағы бағдарлама оқу жетістіктерінің өнімділік сипатымен ерекшеленеді, ал оқу процесі әрбір сабақта білім алу бойынша білім алушылардың белсенді әрекетімен сипатталады. Бұл жағдайда оқушы - таным субъектісі, ал мұғалім болса - білім алушылардың танымдық әрекетін ұйымдастырушы болып табылады.
Әр оқушы жасына және табыстылығына қарамастан, жеке тұлға ретінде қабылдануына ұмтылу қажет. Оқу мақсаттары оқушы мен мұғалім үшін ортақ болған кезде білім беру мазмұнын жаңартудың педагогикалық аспектісі болып табылады.
Критерийлерді бағалау - бұл критерийлерге негізделген белгілі бір параметрді (білім, білік, дағдылар) бағалау тәсілі, тапсырманың орындалу барысын байқау немесе ұсынылған нәтижені талдау арқылы анықтауға болатын осы параметрдің объективті көрсеткіштері.
Критерийлер - бұл оқушының өздерінің іс-әрекеттері туралы пікірін білдіру, олардың білімі мен дағдыларын бағалау, содан кейін өз қызметін түзету жолдарын анықтайтын белгілер. Критерийлер өте айқын болуы керек. Оқушылар мұғаліммен әр дұрыс орындалған іс-әрекет үшін белгілі бір ұпай санын алуға болатындығымен келіседі.
Мектеп оқушыларының оқу жетістіктерін бағалау жүйесіндегі критериалды тәсіл мұғалімге, оқушыға, ата-аналарға оқу процесінің қалай жүріп жатқандығы туралы ақпарат береді. Критериалды тәсілді қолдану оқушылардың зерттелгенді саналы түрде игеруін қалыптастырады, өздеріне, олардың білімдері мен дағдыларына сенімділік береді.
Критериалды бағалау технологиясының және фундаментальды элементтерінің кейбір белгілері бар. Әлеуметтік келісімшарт критериалды бағалаудың алғышарты болып табылады. Әлеуметтік келісімшарт бірнеше деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін: оқу жылының басында, алғашқы сабақтарда мұғалім мен оқушылар осы оқу жылындағы оқушылардың жұмысын қандай критерийлермен бағалайтындығы туралы келіседі; тоқсанның немесе жартыжылдықтың басында мұғалім оқушымен әр тақырып бойынша қорытынды жұмыс қашан орындалатыны, осы жұмыстардың қандай формалары (тест, эссе, зерттеу) және қандай критерийлер бойынша жүзеге асырылатындығы туралы келіседі.
Әлемде бағалаудың әр түрлі әдістері бар:
Швецияда төрт балдық жүйе бар, бірақ бағалаудың формасы әр түрлі: өтпеді, өтті, өте жақсы тапсырды, ерекше айырмашылықпен өтті.
Австрия, Испания, Португалия (бастауыш және негізгі орта мектеп), Италия (бастауыш және төменгі мектеп), Ресей (орта мектеп) және кейбір басқа ТМД елдері көптеген онжылдықтар бойы 5 балдық жүйені сақтап келді. Алайда, Еуропа елдері үшін 5 балдық бағалау жүйесі бастауыш және бастауыш мектептерге тән.
Норвегия, Ұлыбританияда орта мектептегі оқу жетістіктерін бағалаудың жеті балдық жүйесі бар. Бірақ бұл жүйелер бағалау түрінде ерекшеленеді: Ұлыбританияда G, F, D, C, B, A әріптік өрнек қабылданады, мұндағы G жаман, A өте жақсы, ал Норвегияда ол сандық : 0-2 балл - орташадан төмен, 3-4 - орташа, 5-6 - орташадан жоғары, 7 - өте жақсы.
Исландия, Испания, Италия, Нидерланды, Финляндия білім жетістіктерін бағалаудың 10 балдық жүйесімен сипатталады. Еуропа елдерінде орта балл 10 балды қабылдайды. Сонымен қатар, мысалы, Италия, ең төменгі 60 балмен орта мектеп емтихандарын (қорытынды бағалар) 100 балдық жүйені қолданады.
Германияда орта білім беруде кері байланысы бар 6 балдық бағалау жүйесі қолданылады, яғни. келесі сандық және сапалық белгілерге ие: 1 - өте жақсы сиқырлы, 2 - жақсы ішек, 3 - жеткілікті, 4 - аусрейхенд қанағаттанарлық, 5 - қанағаттанарлықсыз мангельхафт, 6 - өте нашар .
Мектептегі білім беруді дамытудың жаңа кезеңі білім беру процесінің мазмұны мен ұйымдастырылуын қалыптастырудың құзыреттілік тәсілін енгізумен байланысты 11 жылдық мектептің қазіргі оқу бағдарламаларында құзыреттілік тәсіл принциптері бойынша пәндердің мазмұны қайта құрылды, мазмұнның тиімді компоненттері жасалды. Бағдарламаның әр тақырыбы бойынша оқытудың міндетті нәтижелері анықталады - оқушылардың білім, білік дағдыларына қойылатын талаптар, олар әр түрлі оқу іс-әрекетінде көрінеді (сипаттайды, анықтайды, таниды, салыстырады, қорытынды жасайды) және т.б..
Құзыреттілікке тәрбиелеу практикалық нәтижелерге, жеке тәжірибеге, қарым-қатынасты дамытуға бағытталған, бұл бағалауды ұйымдастыруда түбегейлі өзгерістер тудырады, бұл оқушылардың нақты құндылықтары мен өмірлік білімі мен дағдыларын дамытуға бағытталады. Осы тұрғыда мектеп оқушыларының оқу жетістіктерінің нәтижелерін оқу процесінің бөлігі ретінде бағалау тәсілдері өзгеруде. Бағалау, ең алдымен, оқушының үлгермеушілік дәрежесін емес, оның жетістік деңгейін ескеруді көздейтін оң қағидаға негізделуі керек.
Мектептегі білім берудің барлық кезеңдеріндегі оқушылардың оқу іс-әрекетінің нәтижелері тек біліммен, қабілеттермен және дағдылармен шектелмейді, оқытудың мақсаты білім, тәжірибе және құндылықтарға негізделген жалпы қабілеттілік ретінде құзыреттілікті қалыптастыру болуы керек.
Құзыреттіліктер білім, білік, дағдыларға қайшы келмейді, оларды мағыналы пайдалану қабілетін қамтамасыз етеді. Құзыреттілікке негізделген әдісті ескере отырып, оқу процесін жетілдіру оқушының алған білімі мен дағдыларын нақты білім беру және өмірлік жағдайларда қолдана білуге үйрету болып табылады.
Құзыреттілік оқушылардың жеке оқу іс-әрекетінің интеграцияланған нәтижесі ретінде олардың мағыналық, процедуралық және мотивациялық компоненттерді игеруі негізінде қалыптасады.
Білім беру мазмұнының ажырамас бөлігі - оқушылардың білім жетістіктерін бағалаудың объективті және сенімді жүйесі.
Қоғамның тарихи даму процесінде оқушылардың білімін, іскерлігі мен дағдыларын тексерудің әр түрлі әдістері, белгілерді белгілеудің формалары, бақылау-өлшеу іс-әрекеттерінің жиілігі және олардың мазмұны, оқушыларға әсер ету шаралары, мотивация және көптеген басқа факторлар өзгерді.
Көптеген жылдар бойы бағалау оқушының іс-әрекетін сіздің емес, басқа оқушылардың нәтижелерімен салыстырудан тұратын. Бұл бағалау түрі оқушылардың білім жетістіктерінің өсуіне жеке білім беру траекториясын құруға мүмкіндік бермейді.
Орта мектептерге білім берудің жаңа стандартын енгізу жағдайында оқушылардың оқу нәтижелерін бағалау жүйесінде түбегейлі өзгеріс орын алуда.
Бағалау жүйесі дегеніміз не? Бағалау жүйесі деп оқытушының, оқушының және ата-ананың білім беру процесінің жетістігі туралы бақылау-диагностикалық байланысын жүзеге асырудың механизмі түсініледі. Әр оқушының жеке даму динамикасын жазуға мүмкіндік беретін критериалды бағалау деп аталатын пайда болады.
Критерийлер дегеніміз не? Критериалды бағалау жүйесі әрекеттерді әр түрлі көзқарастар - критерийлер арқылы бағалауға мүмкіндік береді.
Әрбір критерий латын әліпбиінің әрпімен көрсетілген , оның мазмұны алдын-ала нақты сипатталған және белгілі.
Критериалды бағалаудың ең қызықты әдістерінің бірі - жоба әдісі. Жобалық іс-әрекетте негізгі құзыреттіліктер қалыптасады, оқушылардың өз бетінше ізденуге деген ынтасы дамиды, проблемалық-эвристикалық дайындық жүзеге асырылады. Нақты жазылған критерийлер оқушының жұмысын талдаудың негізгі элементтеріне айналады. Жобалық жұмыста білім ғана емес, коммуникативті дағдылар, ақпаратпен жұмыс, қатысушылардың жеке қасиеттері бағаланады.
Жоба әдісі әлемдік педагогикада жаңа тақырып емес. Ол 1920 жылдары АҚШ-та пайда болды. Ол проблемалар әдісі деп те аталды және американдық философ және ағартушы Дж.Дьюи жасаған философия мен білім берудегі гуманистік бағыт идеяларымен байланысты болды. Дж.Дьюи оқуды оқушының мақсатты іс-әрекеті арқылы, оның нақты осы білімге деген қызығушылығына сәйкес белсенді негізде құруды ұсынды. Демек, балаларға өмірде пайдалы болуы мүмкін және қажет болатын білімдерге деген жеке қызығушылықтарын көрсету өте маңызды болды.
Бірақ не үшін, қашан? Бұл жерде нақты өмірден алынған, балаға таныс және маңызды проблема маңызды, оны шешу үшін ол алған білімдерін, әлі игерілмеген жаңа білімдерін қолдануы қажет.
Қайда, қалайша? Мұғалім жаңа ақпарат көздерін ұсына алады немесе жай оқушы іздеуін дұрыс бағытта басқара алады. Нәтижесінде оқушы өз бетінше және бірлескен күш-жігермен нақты және сезілетін нәтиже алу үшін қажетті білімді, кейде әр түрлі салалардан пайдаланып, шешуі керек. Осылайша, барлық мәселе жоба қызметінің контурын алады.
Әрине, уақыт өте келе жоба әдісі идеясы біраз эволюцияға ұшырады. Еркін тәрбие идеясынан туып, ол қазір жан-жақты дамыған және құрылымдалған білім беру жүйесінің интеграцияланған компонентіне айналуда. Нәтижесінде оқушы өз бетінше және бірлескен күш-жігермен нақты және сезілетін нәтиже алу үшін қажетті білімді, кейде әр түрлі салалардан пайдаланып, шешуі керек.
Бірақ оның мәні белгілі бір білімге ие бола отырып, балалардың белгілі бір мәселелерге деген қызығушылығын ояту үшін және бір немесе бірнеше мәселелерді шешуді көздейтін жобалық іс-шаралар арқылы білімді іс жүзінде қолдануды көрсету үшін өзгеріссіз қалады. Басқаша айтқанда, теориядан тәжірибеге; академиялық білімді прагматикамен ұштастыру және оқытудың әр кезеңінде сәйкес тепе-теңдікті сақтау.
Жоба әдісі 20 ғасырдың басында орыс мұғалімдерінің де назарын аударды. Жобалық оқыту идеялары Ресейде американдық мұғалімдердің дамуымен параллельді түрде пайда болды. 1905 жылы орыс мұғалімі С.Т. Шацкий - ң басшылығымен оқыту практикасында жоба әдістерін белсенді қолдануға тырысқан қызметкерлердің шағын тобы ұйымдастырылды.
Кейінірек, кеңес өкіметі кезінде бұл идеялар мектептерге кеңінен енгізіле бастады, бірақ жақсы ойластырылмаған және дәйекті болмады және 1931 жылы Бүкілодақтық большевиктер коммунистік партиясы Орталық Комитетінің қаулысымен жоба әдісі тоқтатылды. Содан бері Ресейде бұл әдісті мектеп тәжірибесінде қайта жандандыруға деген елеулі әрекеттер жасалмады. Сонымен қатар, шетелдік мектепте ол белсенді және өте сәтті дамыды.
АҚШ, Ұлыбритания, Бельгия, Израиль, Финляндия, Германия, Италия, Бразилия, Нидерланды және басқа да көптеген елдерде Дж.Дьюидің білім берудегі гуманистік көзқарас идеялары, оның жобалық әдісі кең таралып, үлкен танымалдыққа ие болды. Мектеп оқушыларының бірлескен іс-әрекетінде қоршаған шындықтың нақты мәселелерін шешу үшін теориялық білімді ұтымды үйлестіру және оларды практикалық қолдану болып табылды.
Жоба әдісі оқушылардың танымдық дағдыларын дамытуға, өз білімдерін өз бетінше жобалай білуге, ақпараттық кеңістікте навигация қабілеттеріне, сыни ойлауды дамытуға негізделген. Жоба әдісі әрдайым оқушының белгілі бір уақыт аралығында орындайтын жеке, жұптық немесе топтық оқушылардың өзіндік белсенділігіне бағытталған. Бұл тәсіл органикалық түрде оқытудың топтық (бірлесіп реттеуші) оқыту тәсілімен үйлеседі.
Жоба әдісі әрдайым кейбір мәселелерді шешуді болжайды, ол бір жағынан әр түрлі әдістерді, оқу құралдарын қолдануды, ал екінші жағынан ғылымның, техниканың және ғылымның әр түрлі салаларындағы білімдер мен дағдыларды біріктіруді көздейді. Аяқталған жобалардың нәтижелері, олар айтқандай, нақты болуы керек, яғни егер бұл теориялық мәселе болса, оның нақты шешімі, ал егер практикалық болса, бұл нақты нәтиже, іске асыруға дайын екенін көрсету керек.
Жақында жоба әдісі біздің елде танымал болып қана қоймай, сәнді болды, бұл мүлдем белгісіз қорқыныш тудырады, өйткені сән диктатурасы басталған жерде ақыл-ой жиі өшіріледі. Қазір бұл әдісті оқыту практикасында кеңінен қолдану туралы жиі естиміз, бірақ іс жүзінде біз белгілі бір тақырыпта жұмыс істеу туралы, тек топтық жұмыс туралы, сыныптан тыс жұмыс туралы айтатын боламыз. Мұның бәрі жоба деп аталады. Шындығында, жоба әдісі жеке немесе топтық болуы мүмкін, егер бұл әдіс болса, онда ол белгілі бір білім беру және танымдық техниканың жиынтығын болжайды, оқушының өзіндік әрекеттері нәтижесінде белгілі бір мәселені шешуге мүмкіндік береді және осы нәтижелерді ұсынуды көздейді. Егер жобалық әдіс туралы педагогикалық технология туралы айтатын болсақ, онда бұл технология өзінің мәні бойынша шығармашылық тұрғыдан зерттейтін ізденіс, проблемалық әдістер жиынтығын болжайды.
Жоба әдісін қолдана білу - мұғалімнің жоғары біліктілігінің, оның прогрессивті оқыту әдістемесі мен соқушының дамуының көрсеткіші. Бұл технологиялардың, бірінші кезекте, постиндустриалды қоғамдағы адамның тез өзгеретін өмір сүру жағдайына бейімделу мүмкіндігін қамтамасыз ететін ХХІ ғасыр технологияларына жатқызылуы бекер емес.
Жоба барысында өнімдер туындайды: презентациялар, ғылыми мақалалар, очерктер, дәрістер, бейнероликтер, тақырыптық газеттер және т.б.
Неліктен бағалау критерийлері қажет?
Оқытушылар үшін:
Оқу үдерісіне нақты нұсқаулар бар;
Оқушылардың оқу материалын игеру процесін бағалаудың нақты критерийлері бар;
Бағалау процесін объективті және дәйекті ету;
Мұғалімдер үшін оқушылардың үлгерімін бағалау процесін жеңілдетеді;
Оқушы үшін:
Оқу мақсаттары, үміттері, бағалау критерийлері және өзіндік тиімділікті арттыру тәсілдері туралы нақты түсінік беру.
Оқушылардың мұғалімнің күтуіне қатысты нақты нұсқаулар бар.
Оқушылар бағалау критерийлерін үнемі қолдануға дағдыланғандықтан, соңғы өнімге деген жауапкершілікті сезіне бастайды. Бұл Мен әлі бітірдім бе? Сияқты сұрақтарды жояды.
Оқушының өздік жұмысына жағдай жасау.
Ата-аналар үшін:
Өз баласының білім деңгейінің объективті дәлелдерін алу;
Балаңыздың оқу үлгерімін қадағалау;
Оқу процесінде балаға қолдау көрсету;
Мұғалімдермен және мектеп әкімшілігімен кері байланыс орнату;
Олар сыныптағы және мектептегі баланың жайлылығына сенімді және сабырлы болуға көмектеседі.
Критериалды тәсілде бағалау мыналарға қолданылады:
білім алушыларды ынталандыру;
жетістікке жетуге ынталандыру;
өз қателіктеріңнен сабақ алуға көмектесу;
белгілі бір дағдылардың болуын анықтау;
өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау әрекеттерін қалыптастыру.
Оқу іс-әрекетінің құрамдас бөлігі ретінде бағалау проблемасы көпқырлы. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде оқушының жеке қасиеттерін бағалауды және оның оқу қызметінің нәтижелерін түсіну ерекше орын алады. Оқушының оқу іс-әрекетінің жетістігін бағалауды келесі формаларда көрсетуге болады:
кішігірім формалар (мимика, ым-ишара, дауыс модуляциясы, оқу үлгерімі туралы қысқаша ескертулер және т.б.);
оқушының жалпы сипаттамасы;
белгілер;
бағалау мәлімдемелері (оқушымен жеке әңгімелерде, ата-аналар жиналысында);
белгілі бір мектептің ішкі ережелерімен қарастырылған басқа нысандарда.
Психологиялық-педагогикалық зерттеулерде бағалаудың әр түрлі аспектілері көрсетіледі: мәні, рөлі, бағалау функциялары, мұғалімнің бағалау қызметінің құрылымы және басқалары. Бірақ бұл проблеманың оқушының білім жетістіктерін бағалаудың бірыңғай жүйесін құру сияқты аспектілері түбегейлі шешілген жоқ. Олардың шешімінсіз тұлғаны дамыту міндетін ойдағыдай жүзеге асыру қиын.
Осы мәселелерді шешу үшін оқушылардың білім жетістіктерін мақсаттарға, міндеттерге және күтілетін оқыту нәтижелеріне сәйкес бағалаудың жаңа жүйесін әзірлеу және енгізу қажет.
Бағалау - бұл мұғалімдер шексіз талқылауға дайын тақырып. Себебі баға тек оқушының жұмысының нәтижесі емес. Мұнда мұғалімнің мінезі, көңіл-күйі, жеке қасиеттері, оның оқушыға қатынасы, мұғалім жұмысының стилі үйлеседі. Оқушының жұмысын бағаламай, ешқандай ассимиляция процесі мүмкін емес. Бұл олардың пәнге, мұғалімге, мектепке және қоршаған әлемге деген көзқарасына үлкен әсер етеді. Демек, оқушының білім сапасын бағалау үдерісіне айтарлықтай күрделі талаптар қойылады. Осы мәселе бойынша жүргізілген көптеген зерттеулерге талдау жасау бағалау сапасына қойылатын басты талап оның объективтілігі деген қорытындыға келеді.
Бағалаудың объективтілігі ұғымы нені білдіреді?
Біріншіден, дәл сол бағалар оқушылардың білім сапасына сипаттама береді. Екіншіден, әр түрлі оқушылар бірдей қойылым үшін бірдей баға алады. Үшіншіден, бағалау мұғалімнің балаға қатысты субъективті пікіріне емес, оқушылардың нақты жұмысына негізделеді.
Барлығы түсінікті және қарапайым сияқты. Бірақ іс жүзінде оқушылардың білім сапасын бағалау кезінде проблемалардың жеткілікті саны туындайды. Міне, олардың кейбіреулері:
Бағалау критерийлері мен әдістерінің жеткіліксіз дамуы. Тақырыпты, курсты немесе оның жекелеген бөліктерін игеру сапасын тексерген кезде мұғалім оның түсінігі мен түйсігін басшылыққа алады: қанша сұрақ қою керек, қандай ретпен, қайсысы маңызды, қайсысы екінші ретті. Мұғалім өзінің жеке тәжірибесіне сүйене отырып, осы мәселелердің барлығын өзі шешеді немесе қазіргі кезде оның көп болатын әдістемелік әдебиеттерге сүйенеді. Өкінішке орай, әдебиеттің бәрі бірдей сапалы емес, мұғалімге, әсіресе тәжірибесі жоқ жас мұғалімге шынымен көмектесе алады.
2. Оқытудың әдеттегі белгіленуі: білім, білік, дағды, игеру, оқу үлгерімі қатаң бір мәнді сандық өрнекке ие емес.
3. Мұғалімнің сынып ортасын білмеуі. Қазір білім беруді жекелендіру және саралау туралы көп айтылып жатқанына қарамастан, бірнеше сыныптарда сабақтарды қатар жүргізе отырып, мұғалім екі сыныптың бірдей еместігін ұмытады. Әр сынып ұжымының өзіне тән ерекшеліктері, бағыты және мінез-құлық ерекшелігі болады. Мұның бәрі оқушылардың білім сапасын тексеруге арналған тапсырмаларды таңдау кезінде ескерілуі керек.
4. Мұғалімнің оқушыларға қатысты субъективизмі, ол келесіде көрінеді:
Оқушыларды топтарға бөлу (күшті, орташа, әлсіз). Көбінесе, егер оқушы өзін мұғалім әлсіздер деп атайтын топқа тап болса, оған орташа, тіпті одан да күшті топқа өту қиынға соғады.
Баланы аяу, ата-аналардың немесе көпшіліктің көңілінен шығу үшін мұғалімнің бағаны асыра бағалауы.
Мұғалімдердің экстремалды белгілерді болдырмауы (мысалы, 2 және 5).
Мұғалімнің жеке қасиеттері, оның белгілі бір балаға қатынасы.
Бағалау процесін объективтендіру мәселесін шешудің қандай жолдары бар?
Жалпы орта білім беруді жетілдіру оқу процесін оқушының жеке басының дамуына бағытталған, жаңа білімді өз бетінше игеруге үйретуге бағытталған. Қазіргі жас адам объективті түрде неғұрлым мобильді, ақпараттандырылған, сыни және шығармашылық тұрғыдан ойлануға мәжбүр, сондықтан өздігінен оқуға және өзін-өзі дамытуға ынталы.
Бағалау тұтастай алғанда оқушының жеке басына әсер етеді. Педагогикалық бағалау мектепте сынып пен оқушы арасындағы өзгеріп отыратын қатынастар мен пікірлерге әсер етеді.
Бақылаудың психологиялық-педагогикалық негіздері оқушының жұмысындағы кемшіліктерді анықтаудан, олардың кемшіліктерін жою мақсатында олардың табиғаты мен себептерін анықтаудан тұрады. Мұғалім үшін оқушының білімді игеруі туралы да, оны алу тәсілі туралы да ақпараттың болуы маңызды.
Білімді тексеру - бұл оқушылардың білімдерін бекіту, түсіндіру, жүйелеу формасы. Жауап берген оқушыны тыңдай отырып, сонымен бірге бір күн бұрын өздері үйренгендерін қайталайтын көрінеді. Тексеру неғұрлым жақсы ұйымдастырылса, соғұрлым осындай консолидацияға көп жағдай жасалады. Егер мұғалімнің негізгі білім беру міндеті білімнің бүкіл бағдарламалық көлемін балалармен игерілуін қамтамасыз ету екенін ескеретін болсақ, онда білімнің арнайы тестісіз мүмкін емес екендігі түсінікті болады. Ол нақты білім мүмкіндігінше терең және толық ашылатындай етіп ұйымдастырылуы керек. Тұтастай алғанда бағалау жүйесін дамытудың заманауи тенденциялары оқушының жеке жетістіктерін құзыреттілік тәсіл мен жаңа білім беру парадигмасы негізінде белгілі критерийлермен салыстырудан тұрады. Осы тәсілдердің негізінде білім беру ұйымдарының педагогикалық практикасына критерийлерді бағалаудың жаңа жүйесін енгізуге талаптарды қоятын білім беру стандарттары жасалады.
Критериалды бағалау бойынша М.Ю. Демидова, С.В. Иванов, О.А. Қарабанова оқушылардың білім жетістіктерін, қабілеттерін қалыптастыруға ықпал ететін білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін білім беру процесінің барлық қатысушыларына алдын-ала белгілі, анықталған, ұжымдық түрде дамыған, критерийлермен салыстыру негізінде бағалау процесін түсінеді.
Критерийлерді бағалау дегеніміз - оқушылардың білім жетістіктерін нақты анықталған, ұжымдық түрде дамыған, процестің барлық қатысушылары бұрын белгілі болған, білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал ететін өлшемдермен салыстыруға негізделген процесс.
Критерийлерді бағалау кері байланыс қызметін оқушы өзінің жетістіктері мен сәтсіздіктері туралы ақпарат алған кезде орындайды. Сонымен қатар, аралық жұмыстың ең қанағаттанарлықсыз нәтижелерін де оқушы өз нәтижелерін жақсарту бойынша ұсыныстар ретінде қабылдайды.
Қазіргі уақытта білім беру жүйесінің алдында мектеп оқушыларының жаңа әлеуметтік және мәдени талаптарға бейімделуге дайындығы мен қабілетін дамыту мәселесі тұр; қоятын сұрақтарға өз бетінше жауап іздеу қажеттілігі; өз іс-әрекетінің салдарын бағалау қабілеті және жауапкершілікті қабылдауға дайын болу және т.с.с. мектепте білім беру процесін мектеп оқушыларының білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастырудың негізі ретінде өзін-өзі оқуға және өзін-өзі дамытуға бағыттау арқылы қол жеткізуге болады және олардың өмір бойы өзін-өзі тәрбиелеуге дайындығы мен қабілеті.
Бағалау процесі білім беру процесінің тұрақты компоненті болып табылады, сонымен қатар дамуға жатады. Мектеп белгісінің қайшылықты сипатын Я.А. Коменский, К.Д. Ушинский қазіргі заманғы бағалау жүйесінің кемшіліктерін сипаттай отырып, бағалауда оқушылардың ақыл-ой белсенділігін тежемеуі керек деп баса айтты. Соңғы жиырма жыл ішінде оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауға қатысты мәселелер де бірнеше рет зерттелді (Ш.А. Амонашвили, Б.Ж.Л.Беспалко, В.В.Давыдов және т.б.). Қазіргі қоғамның барлық талаптарына және оқушының жеке басының қажеттіліктеріне сәйкес келетін әмбебап бағалау жүйесін құру қажеттілігі дәлелденді (Ш.А. Амонашвили, Б.Г. Ананьев, А.Б. Воронцов және т.б.). Бағалау теориясының дамуына орыс зерттеушілері айтарлықтай үлес қосты, бағалауды білім беру қызметінің нәтижесі ретінде анықтаған, бағалау процесінің жүйелік сипатын атап өткен және бағалауды алдын-ала белгіленген стандартпен жүргізуді ұсынған.
Көптеген ғалымдар бағалау мәселесін әлеуметтік тұрғыдан қарастырды. Ғалымдардың пікірінше, оқушының оқу-танымдық ынтасы білім жетістіктерін қалыптастыру мақсатында бағалау процесін сауатты ұйымдастыру сияқты проблемалар аз емес. М.В. Золотова, А.Н. Майорова, В.М. Полонский, Д.В. Чернилевский, ол бағалау критерийін белгілі бір стандарт, оқушылардың оқу жетістіктерін жақсартуға ынталандыру мәні бар оқу материалын меңгеру деңгейінің көрсеткіші ретінде қарастыруды ұсынады және бағалауды алдын ала белгіленген эталонмен жүргізуді ұсынды. Көптеген ғалымдар бағалау мәселесін әлеуметтік тұрғыдан қарастырды. Ғалымдардың пікірінше,
Критериалды бағалау технологиясын практикаға енгізу негізгі үш мақсатты блокқа топтастыруға болатын көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Біріншіден, бұл тәсіл мұғалім мен оқушыға оқушының жеке тапсырмалардағы жетістігін және соның салдарынан жалпы оң оқу үлгерімін анықтайтын жеткілікті айқын, дәл және объективті құрал береді.
Екіншіден, белгілі бір параметрлерді пайдалану бағалау жүйесін мақсатты қондырғылармен, бұл жеке оқыту курсы бойынша да, мектепте білім берудің сәйкес кезеңінде білімді игеру үшін де байланыстыруға мүмкіндік береді.
Критериалды бағалаудың осы қасиетінің тағы бір жағы - мұғалім өз жұмысын жоспарлай отырып, білім беру процесінің жалпы мақсаттарын үнемі назарда ұстайды.
Үшіншіден, критериалды бағалау жүйесінің ашықтығы мен процедуралық сенімділігі оны білім беру ұйымының әкімшілігі үшін де, ата-аналар үшін де білім беру үдерісіне қатысудың әлеуетті қуатты құралына айналдырады. Білім беру мекемесінің басшылығында қазір көп өлшемді және тұрақты ақпарат беретін мұғалім қызметінің нәтижелерін бақылау құралы бар. Ата-аналар өз кезегінде балаларының жетістіктері туралы толық ақпарат ала алады және олардың мектепте нені оқытатынын түсінуге сәл көбірек мүмкіндік алады.
Қорыта келгенде, бұл жағдайлар білім беру процесінің барлық қатысушылары арасындағы қарым-қатынастың өзгеруіне әкелуі мүмкін және оны оны ашық ете түседі. Бұл әсіресе оқушыға қатысты, өйткені критериалды бағалау оларға білім беру қызметіне белсенді қатысуға мүмкіндік береді (мақсаттар мен міндеттерді өз бетінше қояды, тапсырманы орындау критерийлерін тұжырымдайды, жауаптар құра алады, қиындықтардың себептерін анықтайды және жұмысты жүзеге асырады. Мысалы,
Критериалды бағалау жүйесі оқушының мұғаліммен, ата-анамен және өзімен қарым-қатынасын қалыпқа келтіруі керек ; алаңдаушылықты жеңілдету, балалардың нейротизациясын азайту; білім беру мотивациясын арттыру; мектептегі жетістік динамикасын бақылауға мүмкіндік береді.
Оқу іс-әрекетін ұйымдастыру үшін мұғалім оқушыларға өзін-өзі бағалау принциптерін және өз нәтижелерін жақсарту жолдарын үйретуі керек. Ол үшін оқушының оқу жетістігін стандартталған бағалау әдістері жеткіліксіз, формативті бағалаудың неғұрлым күрделі әдістері мен құралдарын қолдану қажет. Қалыптастырушы бағалау оқушының оқу іс-әрекетінің тиімділігін өз бетінше жоспарлау және өзін-өзі бағалау дағдыларын дамытуға бағытталған. Мұғалім оқушының іс-әрекеті туралы үнемі кері байланыс жасайды және оқушылардың оқу нәтижелерінің өзгеруіне байланысты оқыту технологияларын өзгертеді.
Осылайша, біз мынаны қорытындылаймыз:
бағалау қызметі оқушының көптеген аспектілері мен деңгейлерін ескеруді талап етеді;
оқыту нәтижелерін қалыптастыру үшін бақылау мен бағалаудың әр түрлі әдістерін қолданған жөн, нәтиже кешенді бағалау болады;
қолдану үшін тиімдісі - критериалды бағалау технологиясы, жоба әдістері, портфолио және проблемалық және эвристикалық оқытудың инновациялық әдістері;
бағалау кезінде оқушының жетістіктерінің жеке өсуіне ерекше назар аудару керек;
қазіргі кездегі бағалау қызметінің негізгі міндеті - білім беру үдерісін диагностикалау мен бақылаудың ұлттық жүйесін құру.
Білім беру үдерісінің сапасын арттыру білім сапасы мен оқушының үлгерімін жақсартумен тығыз байланысты, оқушылардың жағымды мотивациясын қалыптастырмайынша, оны шешу мүмкін емес. Оқушыларды ынталандыру үдерісіне жағымды әсер ететін факторларды толық пайдалану арқылы сіз жетістікке жете аласыз. Критериялды бағалау оқушылардың мазасыздығын төмендетуге, жағымды мотивацияны қалыптастыруға көмектеседі.
Оқытушы мен оқушы арасындағы жанжалды аймақ жоғалады, бағалау екі жақ қабылдаған критерийлер бойынша бірлескен жұмысқа айналады. Бағалау процесінің ашықтығы, мөлдірлігі, өз көзқарасын білдіру қабілеті оқушының нақты білім алу субъектісіне айналуына көмектеседі.
Критериалды бағалаудың басты артықшылығы:
- алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы болады.
- анық, айқындылығы (дескриптор) бар.
- бағаның әділдігі, әр тапсырманың балл арқылы берілуі бойынша болуы.
- балаға өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі.
Оқушылар үшін:
- Танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;
- Табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге;
- Өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге;
- Сыни ойлауына, еркін ойын айтуына, өзінің білімін көрсетуге
Оқыту үдерісінде жетістікке жету үшін оқытушы мен оқушы белгілі бір критерий арқылы білім нәтижесіне жетеді.Бағалау міне, осы тұста керек.Ол үшін мақсат пен нәтиже арасындағы сәйкестікті анықтайтын тапсырмалар мен жаттығулар жүйесіне, яғни мұғалімдердің сыни тұрғыдан ойлануға қолдау көрсететін әдіс-тәсілдері алынады.
Кері байланыс мұғалімдерге біріншіден, оқытудағы кемшіліктерді анықтауға; екіншіден келесі сабақтар тізбесіне өзгерістерін енгізуге, яғни оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолдануға; уақытты тиімді пайданауға мүмкіндік береді.
1.2 Критериалды бағалаудың принциптері мен функциялары
Оқу процесінің әр кезеңінде әр оқушының дайындық деңгейін анықтау;
Оқушының оқу жоспарына сәйкес қысқа мерзімді мақсаттарға қол жеткізуі мен оқу нәтижелерін талдау;
Оқушының дамуының жеке траекториясын түзету және жеке үлгерімін бақылау;
Оқушылардың оқу бағдарламасын игерудегі олқылықтарды жоюға ынталандыру;
Әр түрлі қызмет түрлерін орындау үшін алынған бағалаудың маңыздылығын саралау;
Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау;
Оқу үдерісін ұйымдастыру және оқу материалын игеру ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз ету.
Тәжірибелік маңыздылығы
Критериалды бағалаудың практикалық маңыздылығы келесі артықшылықтармен анықталады:
Тек оқушының жұмысы бағаланады;
Оқушының жұмысы алдын-ала белгілі, дұрыс орындалған жұмыс үлгісімен (стандартымен) салыстырылады;
Оқушы бағалауды шығарудың нақты алгоритмін біледі, оған сәйкес ол өзі жұмысының деңгейін анықтап, ата-аналарға ақпарат бере алады;
Оқушыларға тек оқытылған нәрсеге ғана баға беріледі, өйткені бағалау критерийі оқу мақсаттарының нақты көрінісін білдіреді.
Ықтимал тәуекелдер
Мұғалімдердің критериалды бағалауға қажетті материалдарды әзірлеуге және даму процесінің еңбекқорлығына байланысты нәтижелерді талдауға формальды тәсілі.
Критериалды бағалауды жүзеге асырудағы бейімделу кезеңінің шығындары. Ата-аналардың критериалды бағалау жүйесін түсінбеуі.
Критериалды бағалауды жүзеге асыру үшін мектеп әкімшілігінің тиісті бақылауының болмауы.
Күтілетін нәтижелер. Оқушылардың жетістіктерін бағалаудың объективті жүйесі. Критериалды бағалау технологиясын қолдану оқушының жетістіктерін білім беру процесінің барлық қатысушыларына алдын-ала белгілі, анықталған, ұжымдық түрде жасалған критерийлермен салыстыру болып табылады.
Осылайша, критериалды бағалау бойынша ұйымдастырылған жұмыс оқушылардың оқуға деген ішкі мотивациясын қалыптастыруға көмектеседі, өйткені кез-келген баланың проблемалық сәттері ғана емес, оның жетістіктерінің сәттері де көрінеді.
Информатика сабағында критериалды бағалауды қолдану. Бағалаудың бұл түрі мектептегі бағалаудың әдеттегі субъективтілігінен бас тартуға, бағалау арасындағы шекараны нақтырақ анықтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, критериалды бағалаудың артықшылығы - оқушының осы немесе басқа бағаны не үшін алатынын білуі. Критерийлер мен дескрипторлар - бұл оң бағаны алу үшін нені және қалай жасау керектігін белгілейтін нұсқаулардың бір түрі. Дипломдық жұмыста бағалау рубрикаларымен тесттер әзірленген.
Информатика сабағында жазбаша жұмысты тексеру кезінде қандай критерийлерді қолданамын: тест, презентация, шығарма - эссе, аралас тест және ауызша: топтық жұмыс, фронтальды сауалнама және т.б.
Оқушыларға Информатика және ақпарат тақырыбы бойынша ұсынылған тақырыптардың біріне эссе жазу.
Эссе бойынша жұмыс кезеңдері:
A) Жеке жұмыс (жоба);
B) Жұптық жұмыс (талқылау, түзету, қосу);
C) Сызба бойынша редакциялау (интерактивті тақтада Өзіңді тексер! сызбасы 1 кестеде көрсетілген).
Өзіңізді тексеріңіз!
Мен сөздерді дұрыс жаздым ба?
Мен әр сөйлемді мағыналы етіп жаздым ба?
Сіз күрделі синтаксистік конструкцияларды қолдандыңыз ба?
Кесте. Эссені бағалау критерийлері:
Дескриптор
5
4
3
2
1
Тақырыпты ашу
Мазмұны
Сауаттылық
14-15 ұпай - 5 12-13 ұпай - 4 10-12 ұпай - 3
Ауызша жауап беруді, мысалы, көпшілік алдында сөйлеуді, құзыреттілікке негізделген тәсіл тұрғысынан бағалау ережелері мұғалім мен оқушының бірлескен талқылауында жасалып, нақтылануы керек. 5-сыныптан бастап әр баланың жадынамасы бар, ауызша жауапқа қойылатын негізгі талаптарды біледі. Ол толық, қисынды, дәлелді, дәйекті, ғылыми сөйлеу стилінде салынған болуы керек.
Ең үлкен қиындық - топтық бағалау. Бірқатар сұрақтар туындайды:
-Топтық жұмыс үшін қалай белгілеу керек және оларды журналға қалай енгізу керек?
-Егер бір-екі оқушы жұмыс істесе, қалғандары ештеңе жасамаса, топтағы жұмысты қалай бағалауға болады?
-Егер олардың арасында өте әлсіз оқушылар болса, топ мүшелеріне қандай баға беру керек?
Бірінші сабақта біз топтағы жұмысты, оқушы ұсынған негізгі критерийлерді талқылай бастаймыз, оларды кестеге енгіземіз (2-кесте):
2 - кесте. Топтарды бағалау
№
Материалдық қамту
Идеялардың түпнұсқалығы
Қоспалар
Мінез-құлық
топта
Ынтымақтастық мүмкіндігі
Жалпы
ұпай
1
8
2
11
3
8
4
4
Топтар жұмыс істеп жатқан кезде тақтаға алдыңғы екі баған толтырылады және жеке бағалау кестесі бір уақытта толтырылады (3-кесте). Нәтижелерді ұсыну кезеңінде тыңдаушылар тобы сұрақтар қояды, қателерін түзетеді және толықтырады. Қалған бағандар толтырылады. Әр топ өзінің плюстарын алады - жалпы ұпайлар. Қорытынды кезеңде сұрақ қою керек: кім белсенді жұмыс жасады (толықтырылды, түзетілді, жауап берді)? Осылайша, сыныптың көмегімен оқушыларға объективті жеке баға қойылады.
3 - кесте. Жеке бағалау
Тізім
оқушылар
Идеяларды алға тарту
Жолдастарын жұмыс істеуге қатысуға шақыру
Идеялардың түпнұсқалығы
Тапсырмалық
сұрақтар
Сұрақтарға жауап беру дағдылары
Жалпы ұпай
Анела
5
Еркежан
5
Топтық жұмыс кезінде оқушылар бір-бірін тыңдайды. Олар өздері сұрақтар қойып, жауап береді; бүкіл оқу процесіне деген қызығушылық қалыптасады.
Топтық бағалау алгоритмі келесідей:
критерийлер әзірлеу және оқушылармен бірлесіп критерий кестесін құру
Мұғалім мен оқушының ағымдағы бағалауды шартты белгілерді қолдану арқылы жүргізу, мысалы, + - критерийге сәйкес келу, - - критерийге сәйкес келмеу. Оқушылар мұғаліммен бірге критерийлерді қарастырады және кестеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ұйымдастыру әдістемесі
Мазмұны
Кіріспе
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Критериалды бағалау ұғымының мәні: тарихи аспектілер, негізгі белгілері мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Критериалды бағалаудың принциптері мен функциялары ... ... ...
1.3 Критериалды бағалау технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ИНФОРМАТИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ФОРМАЛАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1.Информатика сабағында критериалды бағалауды ұйымдастырудың дидактикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
2.2Информатика пәні бойынша критериалды бағалау тапсырмаларын жасауда интерактивті электронды оқулық құру ... ..
2.3Информатика пәні бойынша критериалды бағалауды ұйымдастырудың эксперименттік нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша A ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша B ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі
Қазіргі әлемде білімнің қоғамдағы барлық саладағы жоғарлатуды қамтамасыз ететін стратегия ретіндегі рөлі жүйелі өзгерістерді талап етеді. Білімнің негізгі сатысы ретінде мектеп білімінің сапасын қамтамасыз етудің түйінді сәті болып отыр, оған тұтас қоғамның болашақтағы өмірлік табысына байланысты.
Оқушылардың, ата-аналардың әрбір индивидумның жеке қажеттіліктерін қанағаттандыратын толыққанды білімге құқықтарын қамтамасыз ету үшін жағдай жасаған маңызды. Оқудың нұсқалары мен әдістерінің көптүрлілігі көрсетілетін білім беру қызметінің сапасы туралы объективті ақпаратпен ілесуі тиіс, оны білім алушылардың жетістіктерін бағалау үрдісінде айқындауға болады.
Бағалау үдерісін қайта қараудың өзектілігі білім берудегі заманауи стратегиялық міндеттермен, халықаралық стандарттар мен білім сапасына қойылатын заманауи талаптарды ескере отырып, білім сапасын көтеру қажеттілігімен, бірыңғай талаптарды әзірлеу қажеттілігімен анықталады.
Біріншіден, бастауыш мектептің бірінші сыныбындағы формальды білім беру бірінші сынып оқушыларының мектепке ыңғайлы бейімделуі үшін бағалаусыз оқыту принциптеріне негізделген. Тәжірибеде бастауыш сынып оқушыларының жетістіктерін бақылау мен бағалаудың баламалы жүйесі сәтті қолданылады. Оқушылардың, оның ішінде бастауыш сынып оқушыларының жетістіктерін бағалаудың ұтымды нұсқасы критериалды бағалау жүйесі болып табылады. Бұл орта менеджмент сыныптарының негізі болды.
Негіздеу үшін, ең алдымен, әр түрлі елдердің (Финляндия, Сингапур, Англия, АҚШ, ТМД елдері және т.б.) бағалау жүйесінің әдіснамасы мен тәжірибесі зерттелді, оның барысында бағалауды түсіну мен қолданудың жалпы тәсілдері жетекші елдерде зерттелді.
Диплом жазуда келесі жұмыстар енгізілді: бағалау жүйесін дамытудың басым бағыттарын анықтау, критериалды бағалаудың жаңа жүйесінің әдістемесі жасалып, кеңінен талқыланды, бағалау жүйесін жүзеге асыру механизмі жасалды. Іске асыру құрамына оқу-әдістемелік базаны әзірлеу, критериалды бағалау жүйесін тестілеу және бағалау жүйесінің тиімділігін зерттеу кірді.
Білім беру жүйесіндегі маңызды жаңалықтардың бірі мектеп оқушыларының білім жетістіктерін бағалаудың жаңа жүйесін енгізу болды, бұл бағалау процесін адамгершілікке және тұлғаға бағдарланған етті. Бағалау жүйесі мұғалімнің оқушының білімі мен дағдыларының шекараларын барабар бағалауды құру және дамыту бойынша мақсатты жұмысын қамтиды.
Бағалауды және оның дамуын қазақстандық авторлар О.И.Можаева, А.С.Шилибекова, У.К.Толипов, Е.А. Сейтхалилов. және т.б. зерттеулер жүргізді. Л.В.Бертсфайдың, Д.Н.Богоявленскийдің, В.В.Давыдовтың, А.В.Захарованың, Е.Н.Богоровтың психологиялық зерттеулері бағалауға арналған. Бұл жұмыстар қабілеттерді дамыту жолдарын анықтауға бағытталған, оқушының резервтік мүмкіндіктерін қолдана отырып, ынталандыру және жеке қасиеттерін анықтау болып табылады.
Бағалау білім деңгейін анықтаумен қатар оқушының жеке қасиеттерін дамыту туралы ақпарат бере алатын жұмыстар бар (А.А. Аксенов, О. В. Груздева, И. П. Колесников, В. И. Новиков және т.б.).
Бағалауға тұлғалық бағдарлау оның ізгілендірілуі мен даралануын ғана емес, сонымен бірге оқушының өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі жүзеге асыруға бағыттайтын ерекше психологиялық-педагогикалық рөлді де болжайды. Жеке тұлғаға бағытталған парадигмадағы бағалау педагогикалық процестің маңызды құрамдас бөлігіне айналуда. Жеке қасиеттер мен тұлғалық қасиеттер мен олардың динамикасын кең диагностикалау нәтижесінде пайда болу, оны бағалау және оның адекватты көрінісі педагогикалық процестің даралану құралына айналуы.
Зерттеу проблемасы келесі сұрақтан тұрады: мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің өзін-өзі бағалауының дамуын қамтамасыз ететін педагогикалық шарттар қандай? Оқушының негізгі білім беру бағдарламаларын игеру нәтижелерін критериалды бағалауды қалыптастыру арқылы оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау проблемасын шешуге бола ма?
Біздің зерттеу тақырыбымызға сәйкес, "Информатика" пәні бойынша оқушылардың білімін критериалды бағалауды қолдану, жетістіктерін алдын-ала анықталған критерийлермен салыстыру, оқушының қаншалықты жақсы меңгергенін анықтауды қамтиды. Бұл сұрақ дидактикада өзекті болып табылады.
Бүгінгі таңда педагогикалық тәжірибеде жиі қолданылатын бес балдық бағалау әдісі бізге өте жақсы таныс. Алайда, ол бағалаудың объективтілігін талдай және басқара алмайды, өйткені ол оқушылардың жетістіктерін өзін-өзі бағалауды қолдайды және дамытады, сонымен қатар оқу процесінде оқушы өзінің жетістіктері мен сәтсіздіктері туралы өз жетістіктерін жетілдіру бойынша ұсыныстар түрінде ақпарат алу үшін кері байланысты қамтамасыз етеді. Нақты және бір мәнді критерийлер жоқ.
Оқу процесінде критериалды бағалау жүйесін пайдалану оқушылардың үлгерімін бағалау жүйесін жеке пәннің мақсатты нұсқауларымен байланыстыруға, сондай-ақ оқушылардың орта мектепте құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік беретін белгілі бір параметрлерді (критерийлерді) пайдалануды анықтауға және кеңейтуге мүмкіндік береді. Бұл диплом жұмысындағы зерттеудің өзектілігін растайды.
Бұл зерттеудің қорытындысы Мектеп информатика курсында критериалды бағалауды ұйымдастыру әдістемесі тақырыбын таңдауға алып келді:
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Зерттеудің мақсаты мектеп оқушыларының білімін критериалды бағалау жүйесі.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
критериалдық бағалау жүйесінің негізгі маңызын анықтап білу;
критериалды бағалаудың өзекті мәселелерін зерттеу;
критериалды бағалаудың түрлерін саралау;
мектеп оқушыларының информатика пәні бойынша білімін бағалау жүйесін ұйымдастыру;
критериалды бағалаудың жүзеге асырудың жолдары мен тәсілдерін анықтау.
Зерттеу нысаны: жоғары сынып оқушыларының қызметі.
Зерттеу пәні: информатика сабағында мектеп оқушыларының өзін-өзі бағалауын жүзеге асыру процесі.
Зерттеу мәселесін шешуде біз келесі гипотезадан шығамыз: критериалды бағалауды қолдану мектеп оқушыларының, егер ол педагогикалық технология ретінде дамып, жүзеге асырылса, білім беру іс-әрекетінің өзін-өзі бағалауын қалыптастыруға ықпал етеді; қоғамның әлеуметтік тәртібі мен оқушы тұлғасының қажеттіліктерін ескере отырып, мектептегі оқу процесінде критериалды бағалау технологиясының моделі жасалды. Бұл модель іс жүзінде оқушылардың оқу іс-әрекетін өзіндік бағалауды қалыптастыруға бағытталған ұйымдастырушылық және мазмұндық шаралардың екі бөлімнен тұратын жүйесі ретінде жүзеге асырылды:
Критериалды бағалаудың негізгі идеяларының мәнін ашу және критериалды бағалаудың мәнін зерттеу.
Оқу іс-әрекетінің өзін-өзі бағалау деңгейін анықтау үшін эксперименттік және бақылау сыныптарына салыстырмалы талдау жүргізу. Информатика сабағында критериалды бағалау технологияларын оқу үдерісіне енгізу.
Әдіснамалық негіздер: әдеби дереккөздерді талдау, бақылау, синтез, педагогикалық эксперимент, салыстыру, тестілеу, диагностика.
Ғылыми жаңалығы: қазіргі өзгермелі әлемде өз бетінше шешім қабылдауға және дәл, тиімді, орынды әрекет етуге қабілетті адамды даярлауға бағыттау; оқушыны жетістікке бағыттау, өзін-өзі бағалаудың дамуына ықпал ету, оқуды ынталандыру; оқушы өз іс-әрекетін жоспарланған нәтижемен байланыстыра білуі, оның іс-әрекетін бақылай алуы, оқу тапсырмасының дұрыстығын бағалай білуі, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалау, өзара бағалау негіздерін игеруі, үдеріс пен бақылауды басқаруы болып табылады.
Зерттеудің теориялық маңызы: теорияны тұжырымдауда барлық ғылыми әдістер қолданылды, теорияның барлық элементтері сипатталды және оның маңызды көріністері ашылды.
Тәжірибенің практикалық маңыздылығы: теорияны практикада қолдану аясы көрсетілген, іс-әрекетті ұйымдастырудың жоғары деңгейіне ұсыныстар берілген, зерттеу тақырыбы бойынша әдістемелік ұсыныстар ғылыми негізделген.
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Критериалды бағалау ұғымының мәні: тарихи аспектілер, негізгі белгілері мен ерекшеліктері
Бүгінгі таңда Қазақстанда жалпы білім беру мазмұнын жаңарту және жалпы білім берудің жаңа стандарттарын әзірлеу жағдайында оқушылардың білім беру нәтижелерін бағалаудың жаңа тәсілдерін құру қажеттілігі туралы кең талқылау жүріп жатыр.
Жаңартылған мазмұндағы оқу пәндері бойынша білім мазмұны білім алушылардың нақты оқу мақсаттарына қол жеткізуіне бағытталған, бұл тек белгілі бір білім көлемін алу ғана емес, сонымен қатар оларды оқуда және өмірлік мәселелерді шешуде қолдана білу, яғни білім алушыларда функционалдық сауаттылық пен сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Жаңартылған білім беру жағдайындағы бағдарлама оқу жетістіктерінің өнімділік сипатымен ерекшеленеді, ал оқу процесі әрбір сабақта білім алу бойынша білім алушылардың белсенді әрекетімен сипатталады. Бұл жағдайда оқушы - таным субъектісі, ал мұғалім болса - білім алушылардың танымдық әрекетін ұйымдастырушы болып табылады.
Әр оқушы жасына және табыстылығына қарамастан, жеке тұлға ретінде қабылдануына ұмтылу қажет. Оқу мақсаттары оқушы мен мұғалім үшін ортақ болған кезде білім беру мазмұнын жаңартудың педагогикалық аспектісі болып табылады.
Критерийлерді бағалау - бұл критерийлерге негізделген белгілі бір параметрді (білім, білік, дағдылар) бағалау тәсілі, тапсырманың орындалу барысын байқау немесе ұсынылған нәтижені талдау арқылы анықтауға болатын осы параметрдің объективті көрсеткіштері.
Критерийлер - бұл оқушының өздерінің іс-әрекеттері туралы пікірін білдіру, олардың білімі мен дағдыларын бағалау, содан кейін өз қызметін түзету жолдарын анықтайтын белгілер. Критерийлер өте айқын болуы керек. Оқушылар мұғаліммен әр дұрыс орындалған іс-әрекет үшін белгілі бір ұпай санын алуға болатындығымен келіседі.
Мектеп оқушыларының оқу жетістіктерін бағалау жүйесіндегі критериалды тәсіл мұғалімге, оқушыға, ата-аналарға оқу процесінің қалай жүріп жатқандығы туралы ақпарат береді. Критериалды тәсілді қолдану оқушылардың зерттелгенді саналы түрде игеруін қалыптастырады, өздеріне, олардың білімдері мен дағдыларына сенімділік береді.
Критериалды бағалау технологиясының және фундаментальды элементтерінің кейбір белгілері бар. Әлеуметтік келісімшарт критериалды бағалаудың алғышарты болып табылады. Әлеуметтік келісімшарт бірнеше деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін: оқу жылының басында, алғашқы сабақтарда мұғалім мен оқушылар осы оқу жылындағы оқушылардың жұмысын қандай критерийлермен бағалайтындығы туралы келіседі; тоқсанның немесе жартыжылдықтың басында мұғалім оқушымен әр тақырып бойынша қорытынды жұмыс қашан орындалатыны, осы жұмыстардың қандай формалары (тест, эссе, зерттеу) және қандай критерийлер бойынша жүзеге асырылатындығы туралы келіседі.
Әлемде бағалаудың әр түрлі әдістері бар:
Швецияда төрт балдық жүйе бар, бірақ бағалаудың формасы әр түрлі: өтпеді, өтті, өте жақсы тапсырды, ерекше айырмашылықпен өтті.
Австрия, Испания, Португалия (бастауыш және негізгі орта мектеп), Италия (бастауыш және төменгі мектеп), Ресей (орта мектеп) және кейбір басқа ТМД елдері көптеген онжылдықтар бойы 5 балдық жүйені сақтап келді. Алайда, Еуропа елдері үшін 5 балдық бағалау жүйесі бастауыш және бастауыш мектептерге тән.
Норвегия, Ұлыбританияда орта мектептегі оқу жетістіктерін бағалаудың жеті балдық жүйесі бар. Бірақ бұл жүйелер бағалау түрінде ерекшеленеді: Ұлыбританияда G, F, D, C, B, A әріптік өрнек қабылданады, мұндағы G жаман, A өте жақсы, ал Норвегияда ол сандық : 0-2 балл - орташадан төмен, 3-4 - орташа, 5-6 - орташадан жоғары, 7 - өте жақсы.
Исландия, Испания, Италия, Нидерланды, Финляндия білім жетістіктерін бағалаудың 10 балдық жүйесімен сипатталады. Еуропа елдерінде орта балл 10 балды қабылдайды. Сонымен қатар, мысалы, Италия, ең төменгі 60 балмен орта мектеп емтихандарын (қорытынды бағалар) 100 балдық жүйені қолданады.
Германияда орта білім беруде кері байланысы бар 6 балдық бағалау жүйесі қолданылады, яғни. келесі сандық және сапалық белгілерге ие: 1 - өте жақсы сиқырлы, 2 - жақсы ішек, 3 - жеткілікті, 4 - аусрейхенд қанағаттанарлық, 5 - қанағаттанарлықсыз мангельхафт, 6 - өте нашар .
Мектептегі білім беруді дамытудың жаңа кезеңі білім беру процесінің мазмұны мен ұйымдастырылуын қалыптастырудың құзыреттілік тәсілін енгізумен байланысты 11 жылдық мектептің қазіргі оқу бағдарламаларында құзыреттілік тәсіл принциптері бойынша пәндердің мазмұны қайта құрылды, мазмұнның тиімді компоненттері жасалды. Бағдарламаның әр тақырыбы бойынша оқытудың міндетті нәтижелері анықталады - оқушылардың білім, білік дағдыларына қойылатын талаптар, олар әр түрлі оқу іс-әрекетінде көрінеді (сипаттайды, анықтайды, таниды, салыстырады, қорытынды жасайды) және т.б..
Құзыреттілікке тәрбиелеу практикалық нәтижелерге, жеке тәжірибеге, қарым-қатынасты дамытуға бағытталған, бұл бағалауды ұйымдастыруда түбегейлі өзгерістер тудырады, бұл оқушылардың нақты құндылықтары мен өмірлік білімі мен дағдыларын дамытуға бағытталады. Осы тұрғыда мектеп оқушыларының оқу жетістіктерінің нәтижелерін оқу процесінің бөлігі ретінде бағалау тәсілдері өзгеруде. Бағалау, ең алдымен, оқушының үлгермеушілік дәрежесін емес, оның жетістік деңгейін ескеруді көздейтін оң қағидаға негізделуі керек.
Мектептегі білім берудің барлық кезеңдеріндегі оқушылардың оқу іс-әрекетінің нәтижелері тек біліммен, қабілеттермен және дағдылармен шектелмейді, оқытудың мақсаты білім, тәжірибе және құндылықтарға негізделген жалпы қабілеттілік ретінде құзыреттілікті қалыптастыру болуы керек.
Құзыреттіліктер білім, білік, дағдыларға қайшы келмейді, оларды мағыналы пайдалану қабілетін қамтамасыз етеді. Құзыреттілікке негізделген әдісті ескере отырып, оқу процесін жетілдіру оқушының алған білімі мен дағдыларын нақты білім беру және өмірлік жағдайларда қолдана білуге үйрету болып табылады.
Құзыреттілік оқушылардың жеке оқу іс-әрекетінің интеграцияланған нәтижесі ретінде олардың мағыналық, процедуралық және мотивациялық компоненттерді игеруі негізінде қалыптасады.
Білім беру мазмұнының ажырамас бөлігі - оқушылардың білім жетістіктерін бағалаудың объективті және сенімді жүйесі.
Қоғамның тарихи даму процесінде оқушылардың білімін, іскерлігі мен дағдыларын тексерудің әр түрлі әдістері, белгілерді белгілеудің формалары, бақылау-өлшеу іс-әрекеттерінің жиілігі және олардың мазмұны, оқушыларға әсер ету шаралары, мотивация және көптеген басқа факторлар өзгерді.
Көптеген жылдар бойы бағалау оқушының іс-әрекетін сіздің емес, басқа оқушылардың нәтижелерімен салыстырудан тұратын. Бұл бағалау түрі оқушылардың білім жетістіктерінің өсуіне жеке білім беру траекториясын құруға мүмкіндік бермейді.
Орта мектептерге білім берудің жаңа стандартын енгізу жағдайында оқушылардың оқу нәтижелерін бағалау жүйесінде түбегейлі өзгеріс орын алуда.
Бағалау жүйесі дегеніміз не? Бағалау жүйесі деп оқытушының, оқушының және ата-ананың білім беру процесінің жетістігі туралы бақылау-диагностикалық байланысын жүзеге асырудың механизмі түсініледі. Әр оқушының жеке даму динамикасын жазуға мүмкіндік беретін критериалды бағалау деп аталатын пайда болады.
Критерийлер дегеніміз не? Критериалды бағалау жүйесі әрекеттерді әр түрлі көзқарастар - критерийлер арқылы бағалауға мүмкіндік береді.
Әрбір критерий латын әліпбиінің әрпімен көрсетілген , оның мазмұны алдын-ала нақты сипатталған және белгілі.
Критериалды бағалаудың ең қызықты әдістерінің бірі - жоба әдісі. Жобалық іс-әрекетте негізгі құзыреттіліктер қалыптасады, оқушылардың өз бетінше ізденуге деген ынтасы дамиды, проблемалық-эвристикалық дайындық жүзеге асырылады. Нақты жазылған критерийлер оқушының жұмысын талдаудың негізгі элементтеріне айналады. Жобалық жұмыста білім ғана емес, коммуникативті дағдылар, ақпаратпен жұмыс, қатысушылардың жеке қасиеттері бағаланады.
Жоба әдісі әлемдік педагогикада жаңа тақырып емес. Ол 1920 жылдары АҚШ-та пайда болды. Ол проблемалар әдісі деп те аталды және американдық философ және ағартушы Дж.Дьюи жасаған философия мен білім берудегі гуманистік бағыт идеяларымен байланысты болды. Дж.Дьюи оқуды оқушының мақсатты іс-әрекеті арқылы, оның нақты осы білімге деген қызығушылығына сәйкес белсенді негізде құруды ұсынды. Демек, балаларға өмірде пайдалы болуы мүмкін және қажет болатын білімдерге деген жеке қызығушылықтарын көрсету өте маңызды болды.
Бірақ не үшін, қашан? Бұл жерде нақты өмірден алынған, балаға таныс және маңызды проблема маңызды, оны шешу үшін ол алған білімдерін, әлі игерілмеген жаңа білімдерін қолдануы қажет.
Қайда, қалайша? Мұғалім жаңа ақпарат көздерін ұсына алады немесе жай оқушы іздеуін дұрыс бағытта басқара алады. Нәтижесінде оқушы өз бетінше және бірлескен күш-жігермен нақты және сезілетін нәтиже алу үшін қажетті білімді, кейде әр түрлі салалардан пайдаланып, шешуі керек. Осылайша, барлық мәселе жоба қызметінің контурын алады.
Әрине, уақыт өте келе жоба әдісі идеясы біраз эволюцияға ұшырады. Еркін тәрбие идеясынан туып, ол қазір жан-жақты дамыған және құрылымдалған білім беру жүйесінің интеграцияланған компонентіне айналуда. Нәтижесінде оқушы өз бетінше және бірлескен күш-жігермен нақты және сезілетін нәтиже алу үшін қажетті білімді, кейде әр түрлі салалардан пайдаланып, шешуі керек.
Бірақ оның мәні белгілі бір білімге ие бола отырып, балалардың белгілі бір мәселелерге деген қызығушылығын ояту үшін және бір немесе бірнеше мәселелерді шешуді көздейтін жобалық іс-шаралар арқылы білімді іс жүзінде қолдануды көрсету үшін өзгеріссіз қалады. Басқаша айтқанда, теориядан тәжірибеге; академиялық білімді прагматикамен ұштастыру және оқытудың әр кезеңінде сәйкес тепе-теңдікті сақтау.
Жоба әдісі 20 ғасырдың басында орыс мұғалімдерінің де назарын аударды. Жобалық оқыту идеялары Ресейде американдық мұғалімдердің дамуымен параллельді түрде пайда болды. 1905 жылы орыс мұғалімі С.Т. Шацкий - ң басшылығымен оқыту практикасында жоба әдістерін белсенді қолдануға тырысқан қызметкерлердің шағын тобы ұйымдастырылды.
Кейінірек, кеңес өкіметі кезінде бұл идеялар мектептерге кеңінен енгізіле бастады, бірақ жақсы ойластырылмаған және дәйекті болмады және 1931 жылы Бүкілодақтық большевиктер коммунистік партиясы Орталық Комитетінің қаулысымен жоба әдісі тоқтатылды. Содан бері Ресейде бұл әдісті мектеп тәжірибесінде қайта жандандыруға деген елеулі әрекеттер жасалмады. Сонымен қатар, шетелдік мектепте ол белсенді және өте сәтті дамыды.
АҚШ, Ұлыбритания, Бельгия, Израиль, Финляндия, Германия, Италия, Бразилия, Нидерланды және басқа да көптеген елдерде Дж.Дьюидің білім берудегі гуманистік көзқарас идеялары, оның жобалық әдісі кең таралып, үлкен танымалдыққа ие болды. Мектеп оқушыларының бірлескен іс-әрекетінде қоршаған шындықтың нақты мәселелерін шешу үшін теориялық білімді ұтымды үйлестіру және оларды практикалық қолдану болып табылды.
Жоба әдісі оқушылардың танымдық дағдыларын дамытуға, өз білімдерін өз бетінше жобалай білуге, ақпараттық кеңістікте навигация қабілеттеріне, сыни ойлауды дамытуға негізделген. Жоба әдісі әрдайым оқушының белгілі бір уақыт аралығында орындайтын жеке, жұптық немесе топтық оқушылардың өзіндік белсенділігіне бағытталған. Бұл тәсіл органикалық түрде оқытудың топтық (бірлесіп реттеуші) оқыту тәсілімен үйлеседі.
Жоба әдісі әрдайым кейбір мәселелерді шешуді болжайды, ол бір жағынан әр түрлі әдістерді, оқу құралдарын қолдануды, ал екінші жағынан ғылымның, техниканың және ғылымның әр түрлі салаларындағы білімдер мен дағдыларды біріктіруді көздейді. Аяқталған жобалардың нәтижелері, олар айтқандай, нақты болуы керек, яғни егер бұл теориялық мәселе болса, оның нақты шешімі, ал егер практикалық болса, бұл нақты нәтиже, іске асыруға дайын екенін көрсету керек.
Жақында жоба әдісі біздің елде танымал болып қана қоймай, сәнді болды, бұл мүлдем белгісіз қорқыныш тудырады, өйткені сән диктатурасы басталған жерде ақыл-ой жиі өшіріледі. Қазір бұл әдісті оқыту практикасында кеңінен қолдану туралы жиі естиміз, бірақ іс жүзінде біз белгілі бір тақырыпта жұмыс істеу туралы, тек топтық жұмыс туралы, сыныптан тыс жұмыс туралы айтатын боламыз. Мұның бәрі жоба деп аталады. Шындығында, жоба әдісі жеке немесе топтық болуы мүмкін, егер бұл әдіс болса, онда ол белгілі бір білім беру және танымдық техниканың жиынтығын болжайды, оқушының өзіндік әрекеттері нәтижесінде белгілі бір мәселені шешуге мүмкіндік береді және осы нәтижелерді ұсынуды көздейді. Егер жобалық әдіс туралы педагогикалық технология туралы айтатын болсақ, онда бұл технология өзінің мәні бойынша шығармашылық тұрғыдан зерттейтін ізденіс, проблемалық әдістер жиынтығын болжайды.
Жоба әдісін қолдана білу - мұғалімнің жоғары біліктілігінің, оның прогрессивті оқыту әдістемесі мен соқушының дамуының көрсеткіші. Бұл технологиялардың, бірінші кезекте, постиндустриалды қоғамдағы адамның тез өзгеретін өмір сүру жағдайына бейімделу мүмкіндігін қамтамасыз ететін ХХІ ғасыр технологияларына жатқызылуы бекер емес.
Жоба барысында өнімдер туындайды: презентациялар, ғылыми мақалалар, очерктер, дәрістер, бейнероликтер, тақырыптық газеттер және т.б.
Неліктен бағалау критерийлері қажет?
Оқытушылар үшін:
Оқу үдерісіне нақты нұсқаулар бар;
Оқушылардың оқу материалын игеру процесін бағалаудың нақты критерийлері бар;
Бағалау процесін объективті және дәйекті ету;
Мұғалімдер үшін оқушылардың үлгерімін бағалау процесін жеңілдетеді;
Оқушы үшін:
Оқу мақсаттары, үміттері, бағалау критерийлері және өзіндік тиімділікті арттыру тәсілдері туралы нақты түсінік беру.
Оқушылардың мұғалімнің күтуіне қатысты нақты нұсқаулар бар.
Оқушылар бағалау критерийлерін үнемі қолдануға дағдыланғандықтан, соңғы өнімге деген жауапкершілікті сезіне бастайды. Бұл Мен әлі бітірдім бе? Сияқты сұрақтарды жояды.
Оқушының өздік жұмысына жағдай жасау.
Ата-аналар үшін:
Өз баласының білім деңгейінің объективті дәлелдерін алу;
Балаңыздың оқу үлгерімін қадағалау;
Оқу процесінде балаға қолдау көрсету;
Мұғалімдермен және мектеп әкімшілігімен кері байланыс орнату;
Олар сыныптағы және мектептегі баланың жайлылығына сенімді және сабырлы болуға көмектеседі.
Критериалды тәсілде бағалау мыналарға қолданылады:
білім алушыларды ынталандыру;
жетістікке жетуге ынталандыру;
өз қателіктеріңнен сабақ алуға көмектесу;
белгілі бір дағдылардың болуын анықтау;
өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау әрекеттерін қалыптастыру.
Оқу іс-әрекетінің құрамдас бөлігі ретінде бағалау проблемасы көпқырлы. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде оқушының жеке қасиеттерін бағалауды және оның оқу қызметінің нәтижелерін түсіну ерекше орын алады. Оқушының оқу іс-әрекетінің жетістігін бағалауды келесі формаларда көрсетуге болады:
кішігірім формалар (мимика, ым-ишара, дауыс модуляциясы, оқу үлгерімі туралы қысқаша ескертулер және т.б.);
оқушының жалпы сипаттамасы;
белгілер;
бағалау мәлімдемелері (оқушымен жеке әңгімелерде, ата-аналар жиналысында);
белгілі бір мектептің ішкі ережелерімен қарастырылған басқа нысандарда.
Психологиялық-педагогикалық зерттеулерде бағалаудың әр түрлі аспектілері көрсетіледі: мәні, рөлі, бағалау функциялары, мұғалімнің бағалау қызметінің құрылымы және басқалары. Бірақ бұл проблеманың оқушының білім жетістіктерін бағалаудың бірыңғай жүйесін құру сияқты аспектілері түбегейлі шешілген жоқ. Олардың шешімінсіз тұлғаны дамыту міндетін ойдағыдай жүзеге асыру қиын.
Осы мәселелерді шешу үшін оқушылардың білім жетістіктерін мақсаттарға, міндеттерге және күтілетін оқыту нәтижелеріне сәйкес бағалаудың жаңа жүйесін әзірлеу және енгізу қажет.
Бағалау - бұл мұғалімдер шексіз талқылауға дайын тақырып. Себебі баға тек оқушының жұмысының нәтижесі емес. Мұнда мұғалімнің мінезі, көңіл-күйі, жеке қасиеттері, оның оқушыға қатынасы, мұғалім жұмысының стилі үйлеседі. Оқушының жұмысын бағаламай, ешқандай ассимиляция процесі мүмкін емес. Бұл олардың пәнге, мұғалімге, мектепке және қоршаған әлемге деген көзқарасына үлкен әсер етеді. Демек, оқушының білім сапасын бағалау үдерісіне айтарлықтай күрделі талаптар қойылады. Осы мәселе бойынша жүргізілген көптеген зерттеулерге талдау жасау бағалау сапасына қойылатын басты талап оның объективтілігі деген қорытындыға келеді.
Бағалаудың объективтілігі ұғымы нені білдіреді?
Біріншіден, дәл сол бағалар оқушылардың білім сапасына сипаттама береді. Екіншіден, әр түрлі оқушылар бірдей қойылым үшін бірдей баға алады. Үшіншіден, бағалау мұғалімнің балаға қатысты субъективті пікіріне емес, оқушылардың нақты жұмысына негізделеді.
Барлығы түсінікті және қарапайым сияқты. Бірақ іс жүзінде оқушылардың білім сапасын бағалау кезінде проблемалардың жеткілікті саны туындайды. Міне, олардың кейбіреулері:
Бағалау критерийлері мен әдістерінің жеткіліксіз дамуы. Тақырыпты, курсты немесе оның жекелеген бөліктерін игеру сапасын тексерген кезде мұғалім оның түсінігі мен түйсігін басшылыққа алады: қанша сұрақ қою керек, қандай ретпен, қайсысы маңызды, қайсысы екінші ретті. Мұғалім өзінің жеке тәжірибесіне сүйене отырып, осы мәселелердің барлығын өзі шешеді немесе қазіргі кезде оның көп болатын әдістемелік әдебиеттерге сүйенеді. Өкінішке орай, әдебиеттің бәрі бірдей сапалы емес, мұғалімге, әсіресе тәжірибесі жоқ жас мұғалімге шынымен көмектесе алады.
2. Оқытудың әдеттегі белгіленуі: білім, білік, дағды, игеру, оқу үлгерімі қатаң бір мәнді сандық өрнекке ие емес.
3. Мұғалімнің сынып ортасын білмеуі. Қазір білім беруді жекелендіру және саралау туралы көп айтылып жатқанына қарамастан, бірнеше сыныптарда сабақтарды қатар жүргізе отырып, мұғалім екі сыныптың бірдей еместігін ұмытады. Әр сынып ұжымының өзіне тән ерекшеліктері, бағыты және мінез-құлық ерекшелігі болады. Мұның бәрі оқушылардың білім сапасын тексеруге арналған тапсырмаларды таңдау кезінде ескерілуі керек.
4. Мұғалімнің оқушыларға қатысты субъективизмі, ол келесіде көрінеді:
Оқушыларды топтарға бөлу (күшті, орташа, әлсіз). Көбінесе, егер оқушы өзін мұғалім әлсіздер деп атайтын топқа тап болса, оған орташа, тіпті одан да күшті топқа өту қиынға соғады.
Баланы аяу, ата-аналардың немесе көпшіліктің көңілінен шығу үшін мұғалімнің бағаны асыра бағалауы.
Мұғалімдердің экстремалды белгілерді болдырмауы (мысалы, 2 және 5).
Мұғалімнің жеке қасиеттері, оның белгілі бір балаға қатынасы.
Бағалау процесін объективтендіру мәселесін шешудің қандай жолдары бар?
Жалпы орта білім беруді жетілдіру оқу процесін оқушының жеке басының дамуына бағытталған, жаңа білімді өз бетінше игеруге үйретуге бағытталған. Қазіргі жас адам объективті түрде неғұрлым мобильді, ақпараттандырылған, сыни және шығармашылық тұрғыдан ойлануға мәжбүр, сондықтан өздігінен оқуға және өзін-өзі дамытуға ынталы.
Бағалау тұтастай алғанда оқушының жеке басына әсер етеді. Педагогикалық бағалау мектепте сынып пен оқушы арасындағы өзгеріп отыратын қатынастар мен пікірлерге әсер етеді.
Бақылаудың психологиялық-педагогикалық негіздері оқушының жұмысындағы кемшіліктерді анықтаудан, олардың кемшіліктерін жою мақсатында олардың табиғаты мен себептерін анықтаудан тұрады. Мұғалім үшін оқушының білімді игеруі туралы да, оны алу тәсілі туралы да ақпараттың болуы маңызды.
Білімді тексеру - бұл оқушылардың білімдерін бекіту, түсіндіру, жүйелеу формасы. Жауап берген оқушыны тыңдай отырып, сонымен бірге бір күн бұрын өздері үйренгендерін қайталайтын көрінеді. Тексеру неғұрлым жақсы ұйымдастырылса, соғұрлым осындай консолидацияға көп жағдай жасалады. Егер мұғалімнің негізгі білім беру міндеті білімнің бүкіл бағдарламалық көлемін балалармен игерілуін қамтамасыз ету екенін ескеретін болсақ, онда білімнің арнайы тестісіз мүмкін емес екендігі түсінікті болады. Ол нақты білім мүмкіндігінше терең және толық ашылатындай етіп ұйымдастырылуы керек. Тұтастай алғанда бағалау жүйесін дамытудың заманауи тенденциялары оқушының жеке жетістіктерін құзыреттілік тәсіл мен жаңа білім беру парадигмасы негізінде белгілі критерийлермен салыстырудан тұрады. Осы тәсілдердің негізінде білім беру ұйымдарының педагогикалық практикасына критерийлерді бағалаудың жаңа жүйесін енгізуге талаптарды қоятын білім беру стандарттары жасалады.
Критериалды бағалау бойынша М.Ю. Демидова, С.В. Иванов, О.А. Қарабанова оқушылардың білім жетістіктерін, қабілеттерін қалыптастыруға ықпал ететін білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін білім беру процесінің барлық қатысушыларына алдын-ала белгілі, анықталған, ұжымдық түрде дамыған, критерийлермен салыстыру негізінде бағалау процесін түсінеді.
Критерийлерді бағалау дегеніміз - оқушылардың білім жетістіктерін нақты анықталған, ұжымдық түрде дамыған, процестің барлық қатысушылары бұрын белгілі болған, білім берудің мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал ететін өлшемдермен салыстыруға негізделген процесс.
Критерийлерді бағалау кері байланыс қызметін оқушы өзінің жетістіктері мен сәтсіздіктері туралы ақпарат алған кезде орындайды. Сонымен қатар, аралық жұмыстың ең қанағаттанарлықсыз нәтижелерін де оқушы өз нәтижелерін жақсарту бойынша ұсыныстар ретінде қабылдайды.
Қазіргі уақытта білім беру жүйесінің алдында мектеп оқушыларының жаңа әлеуметтік және мәдени талаптарға бейімделуге дайындығы мен қабілетін дамыту мәселесі тұр; қоятын сұрақтарға өз бетінше жауап іздеу қажеттілігі; өз іс-әрекетінің салдарын бағалау қабілеті және жауапкершілікті қабылдауға дайын болу және т.с.с. мектепте білім беру процесін мектеп оқушыларының білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастырудың негізі ретінде өзін-өзі оқуға және өзін-өзі дамытуға бағыттау арқылы қол жеткізуге болады және олардың өмір бойы өзін-өзі тәрбиелеуге дайындығы мен қабілеті.
Бағалау процесі білім беру процесінің тұрақты компоненті болып табылады, сонымен қатар дамуға жатады. Мектеп белгісінің қайшылықты сипатын Я.А. Коменский, К.Д. Ушинский қазіргі заманғы бағалау жүйесінің кемшіліктерін сипаттай отырып, бағалауда оқушылардың ақыл-ой белсенділігін тежемеуі керек деп баса айтты. Соңғы жиырма жыл ішінде оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауға қатысты мәселелер де бірнеше рет зерттелді (Ш.А. Амонашвили, Б.Ж.Л.Беспалко, В.В.Давыдов және т.б.). Қазіргі қоғамның барлық талаптарына және оқушының жеке басының қажеттіліктеріне сәйкес келетін әмбебап бағалау жүйесін құру қажеттілігі дәлелденді (Ш.А. Амонашвили, Б.Г. Ананьев, А.Б. Воронцов және т.б.). Бағалау теориясының дамуына орыс зерттеушілері айтарлықтай үлес қосты, бағалауды білім беру қызметінің нәтижесі ретінде анықтаған, бағалау процесінің жүйелік сипатын атап өткен және бағалауды алдын-ала белгіленген стандартпен жүргізуді ұсынған.
Көптеген ғалымдар бағалау мәселесін әлеуметтік тұрғыдан қарастырды. Ғалымдардың пікірінше, оқушының оқу-танымдық ынтасы білім жетістіктерін қалыптастыру мақсатында бағалау процесін сауатты ұйымдастыру сияқты проблемалар аз емес. М.В. Золотова, А.Н. Майорова, В.М. Полонский, Д.В. Чернилевский, ол бағалау критерийін белгілі бір стандарт, оқушылардың оқу жетістіктерін жақсартуға ынталандыру мәні бар оқу материалын меңгеру деңгейінің көрсеткіші ретінде қарастыруды ұсынады және бағалауды алдын ала белгіленген эталонмен жүргізуді ұсынды. Көптеген ғалымдар бағалау мәселесін әлеуметтік тұрғыдан қарастырды. Ғалымдардың пікірінше,
Критериалды бағалау технологиясын практикаға енгізу негізгі үш мақсатты блокқа топтастыруға болатын көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Біріншіден, бұл тәсіл мұғалім мен оқушыға оқушының жеке тапсырмалардағы жетістігін және соның салдарынан жалпы оң оқу үлгерімін анықтайтын жеткілікті айқын, дәл және объективті құрал береді.
Екіншіден, белгілі бір параметрлерді пайдалану бағалау жүйесін мақсатты қондырғылармен, бұл жеке оқыту курсы бойынша да, мектепте білім берудің сәйкес кезеңінде білімді игеру үшін де байланыстыруға мүмкіндік береді.
Критериалды бағалаудың осы қасиетінің тағы бір жағы - мұғалім өз жұмысын жоспарлай отырып, білім беру процесінің жалпы мақсаттарын үнемі назарда ұстайды.
Үшіншіден, критериалды бағалау жүйесінің ашықтығы мен процедуралық сенімділігі оны білім беру ұйымының әкімшілігі үшін де, ата-аналар үшін де білім беру үдерісіне қатысудың әлеуетті қуатты құралына айналдырады. Білім беру мекемесінің басшылығында қазір көп өлшемді және тұрақты ақпарат беретін мұғалім қызметінің нәтижелерін бақылау құралы бар. Ата-аналар өз кезегінде балаларының жетістіктері туралы толық ақпарат ала алады және олардың мектепте нені оқытатынын түсінуге сәл көбірек мүмкіндік алады.
Қорыта келгенде, бұл жағдайлар білім беру процесінің барлық қатысушылары арасындағы қарым-қатынастың өзгеруіне әкелуі мүмкін және оны оны ашық ете түседі. Бұл әсіресе оқушыға қатысты, өйткені критериалды бағалау оларға білім беру қызметіне белсенді қатысуға мүмкіндік береді (мақсаттар мен міндеттерді өз бетінше қояды, тапсырманы орындау критерийлерін тұжырымдайды, жауаптар құра алады, қиындықтардың себептерін анықтайды және жұмысты жүзеге асырады. Мысалы,
Критериалды бағалау жүйесі оқушының мұғаліммен, ата-анамен және өзімен қарым-қатынасын қалыпқа келтіруі керек ; алаңдаушылықты жеңілдету, балалардың нейротизациясын азайту; білім беру мотивациясын арттыру; мектептегі жетістік динамикасын бақылауға мүмкіндік береді.
Оқу іс-әрекетін ұйымдастыру үшін мұғалім оқушыларға өзін-өзі бағалау принциптерін және өз нәтижелерін жақсарту жолдарын үйретуі керек. Ол үшін оқушының оқу жетістігін стандартталған бағалау әдістері жеткіліксіз, формативті бағалаудың неғұрлым күрделі әдістері мен құралдарын қолдану қажет. Қалыптастырушы бағалау оқушының оқу іс-әрекетінің тиімділігін өз бетінше жоспарлау және өзін-өзі бағалау дағдыларын дамытуға бағытталған. Мұғалім оқушының іс-әрекеті туралы үнемі кері байланыс жасайды және оқушылардың оқу нәтижелерінің өзгеруіне байланысты оқыту технологияларын өзгертеді.
Осылайша, біз мынаны қорытындылаймыз:
бағалау қызметі оқушының көптеген аспектілері мен деңгейлерін ескеруді талап етеді;
оқыту нәтижелерін қалыптастыру үшін бақылау мен бағалаудың әр түрлі әдістерін қолданған жөн, нәтиже кешенді бағалау болады;
қолдану үшін тиімдісі - критериалды бағалау технологиясы, жоба әдістері, портфолио және проблемалық және эвристикалық оқытудың инновациялық әдістері;
бағалау кезінде оқушының жетістіктерінің жеке өсуіне ерекше назар аудару керек;
қазіргі кездегі бағалау қызметінің негізгі міндеті - білім беру үдерісін диагностикалау мен бақылаудың ұлттық жүйесін құру.
Білім беру үдерісінің сапасын арттыру білім сапасы мен оқушының үлгерімін жақсартумен тығыз байланысты, оқушылардың жағымды мотивациясын қалыптастырмайынша, оны шешу мүмкін емес. Оқушыларды ынталандыру үдерісіне жағымды әсер ететін факторларды толық пайдалану арқылы сіз жетістікке жете аласыз. Критериялды бағалау оқушылардың мазасыздығын төмендетуге, жағымды мотивацияны қалыптастыруға көмектеседі.
Оқытушы мен оқушы арасындағы жанжалды аймақ жоғалады, бағалау екі жақ қабылдаған критерийлер бойынша бірлескен жұмысқа айналады. Бағалау процесінің ашықтығы, мөлдірлігі, өз көзқарасын білдіру қабілеті оқушының нақты білім алу субъектісіне айналуына көмектеседі.
Критериалды бағалаудың басты артықшылығы:
- алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы болады.
- анық, айқындылығы (дескриптор) бар.
- бағаның әділдігі, әр тапсырманың балл арқылы берілуі бойынша болуы.
- балаға өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі.
Оқушылар үшін:
- Танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;
- Табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге;
- Өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге;
- Сыни ойлауына, еркін ойын айтуына, өзінің білімін көрсетуге
Оқыту үдерісінде жетістікке жету үшін оқытушы мен оқушы белгілі бір критерий арқылы білім нәтижесіне жетеді.Бағалау міне, осы тұста керек.Ол үшін мақсат пен нәтиже арасындағы сәйкестікті анықтайтын тапсырмалар мен жаттығулар жүйесіне, яғни мұғалімдердің сыни тұрғыдан ойлануға қолдау көрсететін әдіс-тәсілдері алынады.
Кері байланыс мұғалімдерге біріншіден, оқытудағы кемшіліктерді анықтауға; екіншіден келесі сабақтар тізбесіне өзгерістерін енгізуге, яғни оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолдануға; уақытты тиімді пайданауға мүмкіндік береді.
1.2 Критериалды бағалаудың принциптері мен функциялары
Оқу процесінің әр кезеңінде әр оқушының дайындық деңгейін анықтау;
Оқушының оқу жоспарына сәйкес қысқа мерзімді мақсаттарға қол жеткізуі мен оқу нәтижелерін талдау;
Оқушының дамуының жеке траекториясын түзету және жеке үлгерімін бақылау;
Оқушылардың оқу бағдарламасын игерудегі олқылықтарды жоюға ынталандыру;
Әр түрлі қызмет түрлерін орындау үшін алынған бағалаудың маңыздылығын саралау;
Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау;
Оқу үдерісін ұйымдастыру және оқу материалын игеру ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз ету.
Тәжірибелік маңыздылығы
Критериалды бағалаудың практикалық маңыздылығы келесі артықшылықтармен анықталады:
Тек оқушының жұмысы бағаланады;
Оқушының жұмысы алдын-ала белгілі, дұрыс орындалған жұмыс үлгісімен (стандартымен) салыстырылады;
Оқушы бағалауды шығарудың нақты алгоритмін біледі, оған сәйкес ол өзі жұмысының деңгейін анықтап, ата-аналарға ақпарат бере алады;
Оқушыларға тек оқытылған нәрсеге ғана баға беріледі, өйткені бағалау критерийі оқу мақсаттарының нақты көрінісін білдіреді.
Ықтимал тәуекелдер
Мұғалімдердің критериалды бағалауға қажетті материалдарды әзірлеуге және даму процесінің еңбекқорлығына байланысты нәтижелерді талдауға формальды тәсілі.
Критериалды бағалауды жүзеге асырудағы бейімделу кезеңінің шығындары. Ата-аналардың критериалды бағалау жүйесін түсінбеуі.
Критериалды бағалауды жүзеге асыру үшін мектеп әкімшілігінің тиісті бақылауының болмауы.
Күтілетін нәтижелер. Оқушылардың жетістіктерін бағалаудың объективті жүйесі. Критериалды бағалау технологиясын қолдану оқушының жетістіктерін білім беру процесінің барлық қатысушыларына алдын-ала белгілі, анықталған, ұжымдық түрде жасалған критерийлермен салыстыру болып табылады.
Осылайша, критериалды бағалау бойынша ұйымдастырылған жұмыс оқушылардың оқуға деген ішкі мотивациясын қалыптастыруға көмектеседі, өйткені кез-келген баланың проблемалық сәттері ғана емес, оның жетістіктерінің сәттері де көрінеді.
Информатика сабағында критериалды бағалауды қолдану. Бағалаудың бұл түрі мектептегі бағалаудың әдеттегі субъективтілігінен бас тартуға, бағалау арасындағы шекараны нақтырақ анықтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, критериалды бағалаудың артықшылығы - оқушының осы немесе басқа бағаны не үшін алатынын білуі. Критерийлер мен дескрипторлар - бұл оң бағаны алу үшін нені және қалай жасау керектігін белгілейтін нұсқаулардың бір түрі. Дипломдық жұмыста бағалау рубрикаларымен тесттер әзірленген.
Информатика сабағында жазбаша жұмысты тексеру кезінде қандай критерийлерді қолданамын: тест, презентация, шығарма - эссе, аралас тест және ауызша: топтық жұмыс, фронтальды сауалнама және т.б.
Оқушыларға Информатика және ақпарат тақырыбы бойынша ұсынылған тақырыптардың біріне эссе жазу.
Эссе бойынша жұмыс кезеңдері:
A) Жеке жұмыс (жоба);
B) Жұптық жұмыс (талқылау, түзету, қосу);
C) Сызба бойынша редакциялау (интерактивті тақтада Өзіңді тексер! сызбасы 1 кестеде көрсетілген).
Өзіңізді тексеріңіз!
Мен сөздерді дұрыс жаздым ба?
Мен әр сөйлемді мағыналы етіп жаздым ба?
Сіз күрделі синтаксистік конструкцияларды қолдандыңыз ба?
Кесте. Эссені бағалау критерийлері:
Дескриптор
5
4
3
2
1
Тақырыпты ашу
Мазмұны
Сауаттылық
14-15 ұпай - 5 12-13 ұпай - 4 10-12 ұпай - 3
Ауызша жауап беруді, мысалы, көпшілік алдында сөйлеуді, құзыреттілікке негізделген тәсіл тұрғысынан бағалау ережелері мұғалім мен оқушының бірлескен талқылауында жасалып, нақтылануы керек. 5-сыныптан бастап әр баланың жадынамасы бар, ауызша жауапқа қойылатын негізгі талаптарды біледі. Ол толық, қисынды, дәлелді, дәйекті, ғылыми сөйлеу стилінде салынған болуы керек.
Ең үлкен қиындық - топтық бағалау. Бірқатар сұрақтар туындайды:
-Топтық жұмыс үшін қалай белгілеу керек және оларды журналға қалай енгізу керек?
-Егер бір-екі оқушы жұмыс істесе, қалғандары ештеңе жасамаса, топтағы жұмысты қалай бағалауға болады?
-Егер олардың арасында өте әлсіз оқушылар болса, топ мүшелеріне қандай баға беру керек?
Бірінші сабақта біз топтағы жұмысты, оқушы ұсынған негізгі критерийлерді талқылай бастаймыз, оларды кестеге енгіземіз (2-кесте):
2 - кесте. Топтарды бағалау
№
Материалдық қамту
Идеялардың түпнұсқалығы
Қоспалар
Мінез-құлық
топта
Ынтымақтастық мүмкіндігі
Жалпы
ұпай
1
8
2
11
3
8
4
4
Топтар жұмыс істеп жатқан кезде тақтаға алдыңғы екі баған толтырылады және жеке бағалау кестесі бір уақытта толтырылады (3-кесте). Нәтижелерді ұсыну кезеңінде тыңдаушылар тобы сұрақтар қояды, қателерін түзетеді және толықтырады. Қалған бағандар толтырылады. Әр топ өзінің плюстарын алады - жалпы ұпайлар. Қорытынды кезеңде сұрақ қою керек: кім белсенді жұмыс жасады (толықтырылды, түзетілді, жауап берді)? Осылайша, сыныптың көмегімен оқушыларға объективті жеке баға қойылады.
3 - кесте. Жеке бағалау
Тізім
оқушылар
Идеяларды алға тарту
Жолдастарын жұмыс істеуге қатысуға шақыру
Идеялардың түпнұсқалығы
Тапсырмалық
сұрақтар
Сұрақтарға жауап беру дағдылары
Жалпы ұпай
Анела
5
Еркежан
5
Топтық жұмыс кезінде оқушылар бір-бірін тыңдайды. Олар өздері сұрақтар қойып, жауап береді; бүкіл оқу процесіне деген қызығушылық қалыптасады.
Топтық бағалау алгоритмі келесідей:
критерийлер әзірлеу және оқушылармен бірлесіп критерий кестесін құру
Мұғалім мен оқушының ағымдағы бағалауды шартты белгілерді қолдану арқылы жүргізу, мысалы, + - критерийге сәйкес келу, - - критерийге сәйкес келмеу. Оқушылар мұғаліммен бірге критерийлерді қарастырады және кестеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz