Дизайн қызметінің жалпы типологиясы
ҚазақстанРеспубликасыбілімжәнеғылым министрлігі
ҚорқытАтаатындағыуниверситеті
Дәстүрліөнер институты
Сәндікқолданбалыжәнебейнелеуөнері кафедрасы
Шарипов Ержан Балтабаевич
Қызылорда қаласындағы жаңа Ат жарыс
кешенінің дизайнын жобалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
6В02132 - Графикалық дизайн мамандығы
Қызылорда , 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
ҚорқытАтаатындағыуниверситеті
Дәстүрліөнер институты
Сәндікқолданбалыжәнебейнелеуөнері кафедрасы
Қорғауғажіберу
Кафедра меңгерушісі ______
____ ___________2021
ДИПЛОМДЫҚ ЖOБА
Тақырыбы: Қызылорда қаласындағы жаңа
Ат жарыскешенінің дизайнын жобалау
6В02132 - Графикалық дизайн мамандығы
Орындаған
Д-18-1уоқу тобының студенті Е.БШарипов.
Ғылыми жетекші п.ғ.м.,
аға оқытушы Е.П.Макашев
Қызылорда,2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1. Дизайнерлік шешімдерді негіздеу 6
1.1. Дизайнның құрылу тарихы мен эволюциясы 6
1.2. Жобалау жүйесі және ондағы дизайнның орны 11
1.3. Ортаны жобалаудағы интерьер жұмыстарының жасалу жолдарының ерекшеліктері 24
2. Ат жарыскешенінің дизайнын жобалаудың теориялық аспектілері 37
2.1. Кешенді жобалаудың шетелдік және Отандық тәжірибесі 37
2.2. Ұлттық ат ойындары 45
2.3. Ат жарыс кешені дизайнын жобалаудағы композициялық шешімдер мен ерекшеліктер. 48
ҚОРЫТЫНДЫ 56
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 58
ҚОСЫМШАЛАР 60
КІРІСПЕ
Адам баласы өнер әлеміне сеніммен енуі үшін өмірінің алғашқы күндерінен бастап, мыңдаған жылдар бойы адам қолымен жасалынған көркем шығарма қазыналарымен толық байланыста болуы қажет. Бейнелеу өнері адамды, қоршаған айнала шындығын, табиғатты айнытпай суреттеу іс-әрекетімен оқшауланады.
Дизайн туралы көп нәрсе айтылып, жазылып жатырғанмен, дизайн табиғаты жайында ортақ көзқарас қалыптасқан жоқ. Мәселе дизайн деген сөздің өзі көбінесе қолөнер шеберлерінің өндірістегі қызметі, дәлірек айтқанда қызмет нәтижесі, кейбір жағдайда жалпы түрде алынған қызметті үйымдастыру саласы деп түсінілетіндігінде. Бірақ, кейбір жағдайда дизайн өндіріс мәселелерін шешу жолындағы шебердің қызметі саласынан шығып, кең түрде түсіндіріледі.
Дизайнның түрлі көріністерін қарастыра отырып, дизайн тәжірибелік қолдануы тұрақты түрде кеңейіп отырғанын көреміз, оның саласына көрмелік дизайн, полиграфиялық дизайн, елімізде белең алып келе жатырған ландшафтты дизайн, дизайн қызметінің көп бөлігін қамтитын заттай емес дизайн кірді. Соңғы жылдары компьютерлік дизайн жеке шығармашылық ретінде бөлініп шықты. Сонымен, көптен бері кәсіптік өнімдерді жобалау дизайнердің жалғыз да, тіпті басты да қызметі емес.
Менің ойымша, дипломдық жұмыс тақырыбы қазіргі Қазақстанда өте өзекті. Еліміздегі спорттың, оның ішінде ұлт мақтанышы ат ойынының қайта жаңғыруымен қатар сапалы жарыс орындары мен жабдыққа деген қажеттілік жыл санап артуда. Еліміздің астанасындасалынып жатқан таңғажайып архитектуралық туындылар көңіл қуантады, алайда ат спортына байланысты нысандар жоқтың қасы.
Ипподром Ежелгі Греция дәуірінде жылқыларды сынау және ойын-сауық үшін сәулет ғимараты ретінде пайда болды. Бірте-бірте стендтері бар қарапайым аренадан ол ипподромдық сынақтарды, жаттығуларды, көрмелерді және жылқы аукциондарын өткізуге, сондай-ақ ат спортының классикалық пәндері бойынша жарыстарды ұйымдастыруға арналған көпфункционалды ойын-сауық және спорт кешеніне айналды.
Дипломдық жобаның тақырыбы:Қызылорда қаласындағыжаңа Ат жарыскешенінің дизайнын жобалау
Тақырыптың аумақтылығы - дизайн туралы түсінік, ғимараттың ішкі кеңістігін құру ережелері мен әдістері, дизайн элементтері, интерьердің түстік шешімі, интерьерді жабдықтау және өңдеу материалдары, 3D модельдеу, экстерьер дизайны, ортаны жобалау ерекшеліктері, сәулет өнері және сәулет композициясының көрінісі, жобалау жүйесі және ондағы дизайнның орны, дизайндағы хай-тек стилі.
Жобаның мақсаты: Атжарыс кешенін дизайнын жобалау,бір жағынан, халықтың демалуы үшін инфрақұрылым тапшылығын жоюды талап ететін қалалық ортаны дамытудың талаптары мен заңдары,екінші жағынан
- Бизнестің Қызылорда қаласын дамытуға және игеруге деген шынайы қызығушылығы, рекреациялық-ойын-сауық сипатындағы объектілер.
Бұл жұмыстың мақсаты - Қызылорда қаласында ипподром орнату арқылы Ат спорты кешенін (бұдан әрі-ПИК) ұйымдастыру мүмкіндігін көрсету.
Жұмыстың міндеттері: отандық және шетелдік тәжірибені талдау* ұқсас нысандарды жобалауОсы саладағы нормативтік әдебиеттерге талдау жасау
Жобаның жаңалығы: Атжарыс кешенін жобалауда компьютерде 3D модельдеу, дизайнында хай-тек стилін пайдалану.
Жобаның міндеттері:
oo Атжарыс кешенініңэсктерьерінің және фасадының дизайнын жасау;
oo Атжарыс кешенінің интерьер дизайнын жобалау;
oo Атжарыс кешенініңзоналарын жоспарлау және жалпы стилистикалық идеяларын жасау және ұсыну;
oo Жарықтандыруды ұйымдастыру және жарық эффектлерін жасау;
oo Интерьердің түстік шешімін табу;
oo Ат жарыс алаңдарын, жолдарды жобалау;
oo Экологиялық тұрғыдан таза және сапалы өңдеу материалдарын таңдау.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу: Дипломдық жобадағы ғылыми ережелерді автор дипломдық практика барысында зерттеу жұмыстарын МБО жарнама агенттігінде жүргізілді.
1. Дизайнерлік шешімдерді негіздеу
0.1. Дизайнның құрылу тарихы мен эволюциясы
Дизайн сөзі біздің қоғамымыздың барлық аймағында дерлік (ауызша және баспада да) қолданылады.
Бүгінгі күнде дизайн термині жобалаудың көркемдеу немесе көркемдік-техникалық процестерін сипаттау үшін қолданылады, бұл процестің нәтижесі - жоба (эскиздер, макеттер және басқа визуалды материалдар), сонымен қатар жүзеге асырылған бұйым, орта объекттерінің, полиграфиялық өнім және т.б. жобалары болып саналады.
Алайда дизайнның мәні, арналуы мен мүмкіндіктері, оның өндірістік-экономикалық, қоғамның мәдени аймақтарында алатын орны кәсіпкерлерге, тұтынушыларға және оқу мекемелеріндегі талапкерлердің барлығына әр уақытта түсінікті бола бермейді. Тәжірибесі бар практиктер, өнертанушылар, педагогтар, әсіресе философтар ХХ ғасырдағы бұл феноменнің мақсатын, міндетін, болашағын бағалауда қайшылықтар бар.
Дизайн ғасырдың басында пайда болған және оның орта тұсында аяғына тік тұрып, массалы өндірістің пайдалы бұйымдарын жобалаудың ерекше бір түрі ретінде дами берді. Ең бастысы әдемі, ыңғайлы және сенімді бұйымдарды шығару құбылыстарын ағылшын тілді, ал кейіннен басқа да мемлекеттерде Industrial desing - индустриялық дизайн терминімен белгіледі.
Дизайн терминінің түп мағынасы латын тілінен шыққан, аударғанда designare - анықтау, белгілеу дегенді білдіреді. Ренессанс дәуіріндегі итальян тілінен designo сурет, жоба, сонымен бірге идеяның негізін қалаушы мағыналарын береді. Англияда design түсінігі XVI ғасырдан бастап тарай бастады.
Е.Н.Лазарев бойынша ағылшын тіліндегі дизайн ұғымының этимологиясы (шығу тегі, алғашқы мәні) бірнеше ұғымның мәндерін қамтиды.
Генетикалық бірінші болып табылатын сәндік тәртіптегі анықтамалардың қатарына келесілер жатады: ою, өрнек, сәндеу, декор, әшекей, жиһаз.
Екінші қатарға жобалау-графикалық трактовкалары жатады: сурет, эскиз, жобаның өзі, сызба, нұсқа, конструкция.
Тікелей жобаның аймақтарынан шығатын үшінші қатарға болжам жасау бойынша түсініктер жатады: жоспар, болжау, түпкі ой, ниет.
Сонымен, төртінші қатарды драмалы ұғымдар анықтайды: ой, іс, ниет, айла, әдіс, тіпті шытырман оқиға да жатады.
Дизайн қызметінің жалпы типологиясы. Осы кезге дейін дизайн іс-әрекеттің жан-жақты затының біртектес құбылысы ретінде қарастырылды - құрылыс процесі - және мағыналы білім береді. Бірақ та дизайнерлік шығармашылықтың мәнді әр қилы сапалы-сандық қарым қатынасты қамтиды, яғни осы процестің негізгі аймақтарын жобаланатын нысандары, олардың міндеттерін және жобалы жағдайларды. Дизайнның әдістері мен құралдары жан-жақты. Бірақ та слесарлы немесе столярлы сайманның өмірдің барлық жағдайларына есептелген жинағы іспеттес, дизайнер жан-жақты саймандар арасынан шебер тек белгілі жұмысқа қажеттісін таңдайды.
Осыған байланысты техникалық-талғамдық жіктеме деңгейлеріне сәйкес анықталады. Дизайнерлік жұмыс жасау кезінде утилитарлы, гармониялық немесе синтездеуші бастамада рационалды, талғамдық немесе тұтас сипаттама бекітіледі. Аталған деңгейлерді және сипаттамалады бір-біріне қою кезінде дизайн түрлерінің матрицаясы (дәлірек айтқанда - дизайнерлік іс-әрекеттің әдістемесінің аймағы) пайда болады.
Дизайн тілінің ерекшелігі.Тілді табиғаттың кез келген физикалық түрде реттелген, белігілі заңға және қосындыларға бағынатын, және өндіруші ұйымдастырылған жүйе (организмдермен, машиналармен) және жиынтық ретінде түсінуге болады, адам іс-әрекеті процесіндегі таным және араласу мақсатында жасалады.
Дизайн, кез келген іс-әрекет іспеттес, өзіндік кәсіби тіл қажет. Жобаны жасау, сонан соң оның мүмкіндіктерін бағалау, шығармашылық дизайн процесін ойластыру, яғни нақты болашақ бұйым үлгісінде бейнеленген және тіркелген, ғалымдарға және суретшілерге тән дәл, тұнық (бейне жүзінде де) тілде жан-жақты, толық және терең талдауға болады.
20-30-шы жылдары жаңа "тұтынушы емес адамды" және ол үшін жаңа нәрсені (Баухауз, өндірушілер) іздеу тән болды. Формалардың қарапайымдылығы мен технологиялылығы, жаппай өндіріс пен тұтыну тұрғысынан олардың орындылығы бірінші орынға шығады. "Сұлулық пен пайда" ұраны әлемнің жоғалған үйлесімін қалпына келтіруді білдіреді.
II дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін эргономика ғылымы дамып келеді, ол жауынгерлік техниканың адам өлшемдеріне және оның психофизиологиялық мүмкіндіктеріне сәйкестігін іздейді. Дизайндың күш-жігері негізінен жойылған әлемді қалпына келтіруге бағытталған.
60-жылдардағы "жалпы дизайн" ұраны бүкіл тақырыптық ортаның өзгеруін ойластырды, бірақ дизайн нақты өндіріс процесіне ене алмады және осы ортаны тұтас тірі организм ретінде түсіне алмады. Тарихта тек "жалпы функционализм" қағидасы қалды, онда өнімнің тұтынушылық қасиеттері көбінесе пайдалану ыңғайлылығымен, тексерілген эргономикамен, сенімділік пен қызмет ету ұзақтығымен байланысты болды.
80-ші жылдары технологиялардың дамуы тең техникалық сапалы өнімдерді алуға мүмкіндік берді, нарықта заттар әртүрлі дизайн есебінен бәсекеге түсе бастады. Бизнес сәндеуге көбірек көңіл бөліп, дизайнның барлық басқа басымдықтарын біртіндеп өзгертті.
21 ғ. орташа тұтынушыға бағдарланған өнімдердің жаңа тұтынушылық қасиеттерін талап ететін жоғары бәсекеге қабілетті нарық қалыптасты. Олардың монотондылығында негізсіз мөлшерде пайда болатын және тұтынуға табынуды тудыратын заттардың фетишизациясы бар. Дизайн өзінің "сату" мақсатын толығымен пайдаланады.
21 ғ. басы - өндіріс пен" даналы " дизайн Азияға кетеді. Батыста жаңа бағыт пайда болады - процестер мен қызметтерді жобалауға бағытталған және кеңінен қолданылатын "дизайн ойлау"ұғымына негізделген жүйелік дизайн.
ДИЗАЙН (ағылш.) - ой, ниет, мақсат; жоба, жоспар, сызба, конструкция; сурет, эскиз, өрнек;
Дизайн-мақсаты толық өмірлік циклдар шеңберінде объектілердің, процестердің, көрсетілетін қызметтердің және олардың жүйелерінің көпжақты қасиеттерін жасау болып табылатын шығармашылық жобалау қызметі.
Демек, дизайн-бұл технологиялар мен техногендік ортаны ізгілендіретін орталық инновациялық фактор және мәдениет пен экономиканың өзара іс-қимылының шешуші факторы. Дизайн-бұл саналы шешім қабылдау процесі, нәтижесінде ақпарат (идея) материалдық (өнім) немесе материалдық емес (процесс, қызмет) болуы мүмкін нәтижеге айналады.
Дизайн -- өнімнің көп жақты тұтынушылық қасиеттерін -- өнімдер, қызметтер, процестер мен ортаны құрудың және оңтайландырудың кешенді құралы-адам мен қоғамның қажеттіліктеріне толық жауап береді.
Дизайн өнімдерінің түрлері
Бұйымдар :: жеке бұйымдар тұтыну өнімдері: тұрмыстық заттар, тұрмыстық техника, электроника, жиһаз және т. б. өнеркәсіптік мақсаттағы бұйымдар: аспаптар, станоктар, ғылыми және өндірістік жабдықтар және т.б. арнайы бұйымдар: медициналық техника мен жабдықтар, мектеп жабдықтары және т. б.
:: Бұйымдардың жиынтықтары, гаммалары: мысалы, жалпы базасы бар кеңсе креслоларының желісі (басшы, хатшы, қызметкер және т. б. үшін); функциялардың күрделене түсетін жиынтығы және, тиісінше, мөлшері мен бағасы бар бірқатар үй немесе кеңсе телефондары.
::Әртүрлі бұйымдарды қамтитын кешендер: мысалы, жұмыс орындары (электр пойызы машинисінің кабинасы, диспетчердің жұмыс орны); ғылыми эксперименттерге арналған аспаптар мен қондырғылар кешені және т.б.
2. Процестер өнімнің осы түріндегі дизайнер әр түрлі процестерді ұйымдастырумен айналысады. Мысалы, жаңа өнімді шығаруға дайындық кезіндегі стратегиялық дизайн-жоспарлау; Жарнама агенттіктерінің тактикасын әзірлеу және т.б.
3. Қызметтер дизайнер өнімнің осы түрінде тұтынушыға ұсынылатын қызметтің барлық кешенін, соның ішінде қызметті таңдау және алу процесін ұйымдастырумен айналысады; Тұтынушы үшін неғұрлым қолайлы жағдайларды ұйымдастыру;
Пәндік орта және тиісті жабдықтармен, ақпараттық қамтамасыз ету. Мысалы, медициналық мекемеде науқасты қабылдау бойынша қызметтер, өз азаматтары үшін мемлекеттік қызметтер, көлік жүйелерінің қызметтері және т.б. дизайнерлік қызметтің түрлері дизайндағы дәстүрлі мамандандырулар:
Графикалық дизайн - баспа өнімдерінің барлық түрлерімен айналысады, фирмалық стильдермен, визуалды жарнамамен, web-дизайнмен, визуалды коммуникациялармен (Ақпарат және ортадағы бағдар), этикеткамен, қаптамамен. Өнеркәсіптік дизайн-тұрмыстық және өнеркәсіптік қосымшалар үшін өнеркәсіптік кәсіпорындардың өнімдерін жобалайды. Көлік дизайны-көліктің барлық түрлері, экологиялық дизайн-қалалық, тұрғын, өндірістік орта, көрме экспозициясы.
Костюм дизайны-киім, аяқ киім, аксессуарлар. Бүгінгі таңда бұл" ресми " тізім айтарлықтай өзгерістерге ұшырауда.
Өнеркәсіптік, экологиялық және тіпті Графикалық дизайн әлі күнге дейін материалдық тауарлар шығаратын өнеркәсіптік экономикаға негізделген индустриалды дәуір кәсібінің мамандандырылған бөлімдері болып қала береді, бірақ жаңа ақпараттық әлемде олардың рөлдері мен функциялары біртіндеп өзгеруде.
Визит карточкаларынан, буклеттерден және белгілерден Графикалық дизайн жеке дизайн, брендинг және мультимедиа саласына ауысады. Қоршаған орта кеңістіктік формаларды құру міндеттерінен әлеуметтік, коммуникативті, қол жетімді, барлық адамдар үшін достық кеңістікті ұйымдастыруға көшеді.
Өнеркәсіптік дизайнерлер-бір өнімді жобалаудың 8-ден бастап кәсіпорынның, сервистік өнімнің, өмірлік процестердің және басқа жүйелік нысандардың ассортиментін жасауға дейін. Дизайнның жекелеген түрлеріне бөлу тегістеледі, тар кәсіби шекаралар бұлыңғыр болады.
Әлемдегі жетекші медиа-дизайнерлердің бірі Малкольм Гарреттің айтуынша, " техникалық және көркемдік дағдылардың мұндай ауқымы бір жағынан ғылым мен технология, екінші жағынан өнер мен дизайн арасындағы соңғы шекараларды -- бірнеше ондаған жылдар бұрын біздің мәдениетімізге тән шекараларды бұзуға қабілетті.
Ақпарат берудің жаңа құралдарымен айналысатын шығармашылық топтар технология мен шығармашылықты әлем Қайта өрлеу дәуірінен бері көрмеген өнер мен ғылым Одағында біріктіреді". Әр түрлі әдістердің өзара енуі және жан-жақты мамандардың бірігуі материалдық емес, стратегиялық дизайн мен дизайн ойлауының жаңа қажеттіліктеріне байланысты болады. Сонымен қатар, бұл тізімде жетекші орын алатын көп факторлы жобалық қызметпен байланысты өнеркәсіптік дизайнерлер. Дизайн жобалық қызмет ретінде қазақстандық капиталдандырылған нарық стратегиялық дизайн міндеттерінен әлі де алыс. Өмір сүру жағдайында отандық өндіріс дизайнмен ынтымақтастық мүмкіндігін іс жүзінде қарастырмайды, мұндай одақтың артықшылықтарын білмейді және түсінбейді.
Өнеркәсіпшілер арасында Мамандық туралы ең көп таралған түсінік: "дизайнер келіп, бәрін дұрыс бояйды". Бұл ирония емес, метафора емес-тәжірибеші дизайнерлер түс схемасының стандарттары олардан талап етілетін жағдайларға тап болады, мысалы, станоктар. Дизайнда стандарттар жоқ және мүмкін емес, өйткені олар музыкалық шығарма, кескіндеме немесе театр қойылымы үшін мүмкін емес. Әрине, дизайнерлердің шығармашылығы өзін-өзі танытуда соншалықты еркін емес, бірақ дизайн қызметі табиғатта инновациялық екенін және әр жаңа шешім шектеулі уақыт ішінде "жаңа" болып қала беретінін түсіну керек. Дизайнның шынайы мақсаттары мен міндеттерін жалпы түсінбеу "дизайн" ұғымын кез-келген пішінге: шаш сәніне, тырнақ дизайнына және т.б. қатысты барлық нәрсеге қолдану арқылы күшейтіледі.
"Дизайн" терминіне енгізілген бірнеше мағыналарды ажырату керек: өрнек, сурет, жоба, дизайн - сөздің сыйымдылығы барлық түсіндіруге мүмкіндік береді. Алайда, олардың әрқайсысы "дизайнер" мамандығына жатпайды, ал формальды мақсаттар (тек формаға қатысты) негізгі емес. Шын мәнінде, дизайнның анықтамасы "шығармашылық жобалау қызметі" деген сөздерден басталады, ал Тапсырыс беруші көбінесе бізден жобалық шешімдерді емес, таза көркемдік табылыстарды күтеді. Жобалық дизайн міндетіне не кіреді, дизайнерлік дизайн инженерден несімен ерекшеленеді және дизайнер суретшіден несімен ерекшеленеді? Иллинойс технологиялық университетінің Дизайн институтының профессоры Чарльз Оуэн сұхбатында осы сұрақтарға жауап берді: "дизайн өнерден несімен ерекшеленеді? Дизайнерлер көбінесе объективті және топтарда (кейде фрилансерлер ретінде) қоғам талап ететін өнімдерді, жүйелерді, коммуникациялар мен қызметтерді құру үшін жұмыс істейді. Олар басқалар үшін жұмыс істейді және олардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін адамдардың қажеттіліктері туралы ақпаратты жинау және ұйымдастыру үшін жоспарлау құралдарын қоса алғанда, көптеген құралдарды пайдаланады. Өнім дизайнерлері ең алдымен өнімдермен, жүйелермен және аппараттық құралдармен жұмыс істейді; байланыс дизайнерлері негізінен хабарламалармен, ақпараттық жүйелермен және бағдарламалық жасақтамамен жұмыс істейді. Екеуі де көбінесе басқа салалардағы мамандармен жұмыс істейді, әсіресе кең сараптаманы қажет ететін күрделі жүйелерді жобалау кезінде.
Суретшілер эстетикалық мақсаттар мен ойлауды ынталандыратын жұмыстар жасау үшін негізінен субъективті түрде өзін-өзі көрсету қажеттілігімен жұмыс істейді. Олар өз көзқарастарына сәйкес әрекет етеді, әдетте өздері үшін (немесе жеке клиенттер үшін) жұмыс істейді және ең алдымен интуитивті және жеке дамыған дағдыларды қолданады. Дизайнерлер мен суретшілердің іс -- әрекеттеріндегі кейбір әдістер мен процестер (мысалы, визуалды БАҚ құру кезінде), бірақ негізгі әдістер, нәтижелер және негізінен мақсаттар мүлдем басқа.
Өнім дизайны дегеніміз не және ол дизайннан несімен ерекшеленеді? Өнімнің дизайны, оның дамуы қарапайым өнімдерді (консервілер) және күрделі жүйелерді (автомобильдер, ұшақтар және бүкіл көлік жүйелері) жоспарлауға, дамытуға және өндіруге бағытталған. Дизайнерлер адамдардың қажеттіліктері мен осы өнімдерді қауіпсіз, ыңғайлы және өмір сүруге мүмкіндік беретін шешімдерге назар аударады. Адамға бағытталған дизайн адам факторын бірінші орынға қояды -- дизайнердің адам мен машина арасындағы қарым-қатынас сапасын жақсартуға деген қамқорлығы. Инженерлер өнімнің жақсы жұмыс істейтін функцияларын құру мәселелеріне және өндіріс жағдайлары үшін жобаны оңтайландыруға көбірек көңіл бөледі. Өнім дизайнерлері адам факторларымен, қажеттіліктерімен және тұтыну жағдайымен айналысады; инженерлер бөлшектермен, функционалдылықпен, өнімділікпен және өндіріспен жұмыс істейді. Жеңілдетілген түрде: "дизайнер заттар-адамдар қатынастарымен жұмыс істейді, инженер заттар-заттар қатынастарымен жұмыс істейді"деп айтуға болады. Олардың мамандануы әр түрлі болғанымен, айтарлықтай байланыс нүктелері бар, ал дизайнерлер мен инженерлер көбінесе командаларда жұмыс істейді".Тек осы жағдайда дизайнер жобалаудың әмбебапты құралымен қаруланады, яғни мамандардың пәнаралық әңгімелесудің мәнді, нәтижелі құралы болып табылады - дизайнның ерекше тілі.
1.2. Жобалау жүйесі және ондағы дизайнның орны
XIX ғасырдың екінші жартысы. Бірінші дүниежүзілік көрмеден кейін 1851 жылы Лондонда европалық архитекторлар мен суретшілер машина өндірісі мен өнер туындыларының бұйымдары бесстилье және эклектика неғұрлым прогрессивті зақымдалды.
XX ғасырдың басында күш жинаған жас неміс монополиясы әлемдік рынокқа қосылуға талпыныс жасады. Алайда олар шығарған өнімнің деңгейі төмен болды, Ұлыбритания үкіметі протекционизм (мемлекеттің ұлттық экономикасын қолдап, дамыту мақсатындағы экономикалық саясат) мақсатында тауарға Германияда жасалған белгісін қою талап етілді және олар саналы түрде ағылшын сатып алушыларынан бас тартады деп санады. Сонда өнеркәсіпшілер бірқатар шұғыл шараларды белгілеп, танымал өнер қызметшілерімен (Г.Мутезиус, П.Беренс, Х.Ванде Вельде және т.б.) бірігіп, 1907 жылы Германия көркемдік-өнеркәсіптік одағын (Германский Веркбунд) құрады. Олар айтқандай, өнімнің сыртқы тартымдылығына (формасы, материалы, өңделуі) және ыңғайлылығына (қолданудағы қауіпсіздік пен сенімділік, қолайлылық) ерекше көңіл бөлген.
1920 жылдардың тұсы. Алдымен әлемдік соғыс, содан кейін революциялық төңкерістер және суретшілер, архитекторлар, сыншылар белсенділігінің шайқалуы. Германияда архитектор, педагог Вальтер Гропиус (1883-1969) 1919 жылы Баухауз (Веймар) - өнер мен техника - жаңа бірлік лозунгты жаңа түрдегі көркемдік-өнеркәсіптік мектебін құрады. Интернационалдық топ ортасында И.Иттен, О.Шлеммер, В.Кандинский, Л.Мохой-Надь және т.б. педагогтар танымал болды.
1928-30 жж. Баухаузды швейцар Ганнес Майер (1889-1954) басқарды, ол педагогикалық процеске әлеуметтік-қоғамдық бағытын енгізуге тырысты, ал ол оның жұмысын әрі қарай созылмауын болжады. Оның басты еңбегі ретінде жобалауды ғылыми-техникалық қамтамасыз етуін, тапсырманы кешенді талдаудың негізінде жүйелі бапқа айналуын санауға болады. Кейіннен Майер орнына архитектор Людвиг Мис ван дер Роэ(1886-1969) келді, оның тұсында әлеуметтік проблематикадан толығымен бас тарту және мектептің басты міндеті кәсіби-көркемдік бағыт болды.
Отызыншы жылдар. АҚШ-та бірінші әлемдік соғыстан кейін қарқынды техникалық прогресс және өнеркәсіптік көтеріліс байқалды. Алайда шет елдерде 20-30 жылдары оны терең экономикалық дағдарыс басты. Оның салдарын жеңіп шығу дизайнның дамуы үшін стимул (ынталандыру) болды. Уолтер Дорвин Тиг (1883-1960) 1926 жылы алғашқы дизайн-бюроларының бірін құрады. Норман Бел Геддес (1893-1958), 1927 жылы өзінің студиясын өнеркәсіптік дизайнның жобалау бюросы ретінде тіркеп, өзінің көптеген суреттерімен бұйымдардың жылпостыққа бастамасын салды. Рэймонд Лоуи (1893-1986) коммерциялы дизайнның атасы деп атап, бірдей табыспен тоңазытқыштарды, локомотивтерді, автокөліктерді жобалады, оларды фирмалық стильде өңдеді, олардың қатарына Кока-кола, Шелл, Лаки страйк кіреді. Олар тек табысты түрде жобалап қана қоймай, сонымен қатар форманың пайда болу принциптерін, біріншіден ұтымды стайлингті (англ. Styling - стилизация) өңдеді және олардың тәжірибелерін жалпылайтын кітаптар жазып, оларды басып шығарды.
Ғасырдың ортасы. АҚШ-тың дизайны америкалық өмірдің бөлінбейтін бөлігі болды, ең алдымен ол заттық ортаның, тауарлардың қайта құрылуы. Дизайн - коммерциялық міндеттерді орындай отырып, мемлекеттік-монополистік капитализмнің жаңа әлеуметтік-экономикалық және нарықтық қатынастарының туындауында тиімді бәсекегеқабілетті басты факторлардың бірі болып қала берді.
50-70 жылдар. Өнім сапасын жоғарылатуда дизайнның ролін неғұрлым анық түсініп, арта түсті. 1958 жылы 600 мыңға жуық америкалық фирмалардың Европада офистері болды. Олардың табысты әрекетін көбінесе дизайнерлер қамтамасыз етті. Американ дизайнрлерінің тұтынушылары ретінде басқа континенттердегі фирмалар болды. Сондықтан да Европада, одан кейін Жапонияда америка тәжірибесі қолданысқа енгізілді. Бірақ мәдени ұлттық дәстүр сақталып, дизайнды америкаландыру толығымен іске аспады. Соғыс уақытына дейін дизайндық позициясы мықты болған Италиядағы Оливетти фирмасында да осындай өзгерістер болды. Марчелло Ниццоли (1887-1969), Этторе Соттсасс (1917), Марио Беллини (1935) және т.б. фирма өнімінің түпнұсқасын құрды. Осы уақытта коммерциялық дизайндағы өзіндік құбылыс ретінде Браун фирмасы (ФРГ) және браунстиль қызметі де қызықты еді. Жапония өнімдері меншікті емес дизайнымен және интернационалды стилін сақтаумен ерекшеленді. Скандинавиялық дизайн көбінесе ұлттық мәдениет дәстүрінің түпнұсқасын сақтады.
80-90 жылдар. 80-жылдардың басы және аяғы кеңестік көркемдеп құрастырудың практиктері үшін жақсы емес жылдар болды. Бірақ бұл кезеңде жеткілікті түрде жүйелі дизайн мен жүйелі жобалау теориясы қалыптасты[2, 3,].
Қазақстанда да 1960 жылдың бастап дизайн өнері жүйелі түрде қалыптасып, дами бастады. 1987 ж. Қазақстан дизайнерлер одағы құрылды. Дизайн өнері қазіргі өскелең тұрмыстық жағдайлар мен талап-сұраныстарға байланысты жаңа сипаттарға ие болуда. Жарнама, плакаттар, кітап безендіру, өндіріс бұйымдарын жасау, жиһаз бұйымдарының жаңа үлгілерін өмірге әкелу т.б. қазіргі заманғы кәсіптердің дамып - жетілуі дизайн өнерімен тығыз байланысты.
Сондықтан дизайнның қоғамдық өмір мен өнеркәсіптің, өндіріс пен тұтынушының арақатынасындағы рөлі мен маңызы үлкен.
Ұлттық этнодизайн да сезімдік қолтаңбасы бар өнер ретінде заман талабына сай даму үстінде.
Қазақстан өнер туындыларына және әйгілі өнер қайраткерлеріне бай ел. Қазақ топырағы өнердің өр - кен жаюына құнарлы болғандықтан, еліміз өзінің мәдени туындыларымен әлемге танымал. Әсіресе біз әңгіме еткелі отырған дизайн өнерінің өрісі көңіл қуантады.
Дизайн дегеніміз не? Бұл ұғым төңірегінде әртүрлі пікірлер бар. Бір ғалымдар жоба, біреулері сурет, тағы бірі нобай дейді. Біздің ойымызша ол - әсемдік заңына, эргономика және бионика заңдарына негізделіп, формаларды адамның антропометриясына арнап қалыптастыру филосо - фиясы. Дизайнның тарихы XІX ғасырдың ортасында Лондондағы Дж. Пэкстонның арнайы салған шыны ғимаратында өткен І халықаралық өнеркәсіп заттарының формаларын сұрыптауға арналған көрмеден басталды. Осы тұста атақты Джон Рескин мен Уильям Морристің дизайнға арналған ғылыми теориялық және тәжірибелік еңбектері де жарық көрді. Сонымен қатар 1907 жылы дүниежүзінің жартысынан көбін электр кұралдарымен қамтамасыз ететін Германия Электр ассоциациясы шығаратын заттардың әрленуіне бас-көз болу үшін әйгілі қолөнер шебері, сәулетші Питер Бернс директор болып тағайындалып, бірінші дизайн маманы және мамандығы пайда болды десек, біздің тұжырымның негізі дұрыс болады. Содан кейін 1918 жылы Германияның әсем өнер қаласы Веймарда атақты "Баухауз" атты дизайнерлер жоғары мектебі ашылғаннан кейін дизайнерлік білім кең өріс алды.
Бірақ, осы өнердің тарихын дүние жүзін елеңдеткен белгілі бір кезеңдермен ғана сабақтастырсақ, тағы қателесуіміз мүмкін. Себебі, әлемдегі өнер майталмандарының туындылары, өнер ағымдарының даму тарихы және синтезделген өнер саласындағы шығармалар әлі де бір ізге түскен жоқ. Ал енді бәрін айт та, бірін айт дегендей, әңгіме сарынын Қазақстан дизайнына бұрайық.
Біздің ел топырағына дизайн - ның келіп, әрі қарай дамуына себепші болған Тимур Бимашұлы Сүлейменов есімді азамат. 1981 жылы Қазақстан түгілі жалпы КСРО-да дизайн деген сөз ілуде бір естіліп жүргенде, Қазақ елінде Тимур Бимашұлы алғашқы болып дизайн шеберханасын ұйымдастыр - ды. Кейінірек, бұл шеберханасын Қазақстан Суретшілер одағының жанынан ұйымдастырып, оны өзі басқарды. Тимур Сүлейменовтің бастамасымен 1987 жылы Дизайнерлер одағының құрылғаны белгілі. Елімізге елеулі азамат күні бүгінге дейін қатарында 400-ден астам дизайн майталмандары бар ұжымды басқарып келеді.
Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланған соң елді ел ететін рәміздер мен белгілердің керек екендігі айдан анық болды. Сондықтан Қазақстан Дизайнерлер одағы осы іске кірісіп кетті. Одақта арнаулы топ құрылып, егемен елдің алғашқы теңгесінің макетін өмірге әкелді. Бұл жерде теңге тек ақша ретінде ғана емес, Қазақстанның рухани және материалды байлығының келбеті екені еске алына отырып жасалды. Алғашқы теңгенің дизайнын жасауда тарихи деректермен толықтыру, ұлттық нақышта әрлендіру және тарихи түлғалардың бейнесін қолдану жөн деп табылды. Тимур Сүлейменовтің жетекшілігімен Қазақстан Дизайнерлер одағының өкілдері Астана, Алматы, Талдықорған, Ақтау, Мәскеу және тағы басқа қалалардың сәулет дизайнының көркеюіне белсене қатысып, Қазақ елінің таңдаулы және маңызды тұлғаларының ескерткіштерінің сәулет дизайндарын жасады. Аңырақай шайқасында ерлік көрсеткен батырларға арналған ескерткішті, Астана қаласындағы саяси қуғын-сүргін құрбандарының мемориалдық кешенін, Мәскеу қаласындағы Абайға арналған монументті, Желтоқсан оқиғасына арналған Алматы қаласындағы "Тәуелсіздік таңы" монументін, Талдықорған қаласының орталық алаңын жасап, Ақтау қаласының орталық алаңы - ның сәулет дизайнын жобалауда Қазақстан Дизайнерлер одағы өкілдерінің еңбегі зор [5].
Жақында Қазақстан Дизайнерлер одағына 20 жыл толады. Бұл шығармашылық ұйым тек қана күнделікті әрлеу істерімен шұғылданып қоймай, шығармашылық жағынан да орасан зор биікке көтерілуде. Осы жылдың 9-16 тамыз аралығында Қазақстан қолданбалы өнерінің қара шаңырағы Ә. Қастеев атындағы ұлттық өнер мұражайында мерейтойға арналған фестиваль басталып, оның алғашқы кезеңі өтті. Онда Алматы қаласы Дизайнерлер одағы мен еліміздің барлық қалаларының дизайнерлері өз шығармашылық туындыларын халыққа паш етті. Сәулет дизайны, киім дизайны, өнеркәсіп дизайны және дизайнның басқа да түрлерінің туындылары көрсетілді. Бұл көрмеде халықаралық дизайн көрмелерінде көзге түскен авторлар өздерінің жобаларын ұсынды. Соңынан фестиваль тізгіні облыс дизайн бөлімшелеріне берілді. Үстіміздегі жылдың қараша айына дейін осы фестиваль кең байтақ еліміздің бар облыстарында және қала - ларында өтеді. Оның соңы қараша айында ретроспективалы дизайн көрмесімен аяқталады. Бағдарламада дизайн өнерлерінің көрмесін, сән туындыларының шығармаларын, ғылыми теориялық және әдістемелік басқосу шараларын өткізу жоспарланған.
Қазақстанда дизайнерлерді дайындау мәселесі жақсы жолға қойылған. Қазіргі таңда бұл саладағы сапалы, жоғары білімді мамандарды негізінен Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті, Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті, Көкшетау университеті, "Сымбат" сән академиясы, Алматы технология және Е. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеттері дайындайды. Заман талабына сай мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес, "Дизайн бакалавры", "Дизайн магистрі" мамандықтары бойынша халықаралық дәрежедегі мамандар дайындалады [8].
Республика Дизайнерлер одағының алдында тұрған ең бірінші міндет - "Қазақстан Республикасының мемлекеттік келбеті" атты мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру. Дүниежүзінің дамыған 50 елінің қатарына қосылу талабына сәйкес, біздің мамандар алдында үлкен істер жетерлік. Елімізді көркейтугеҚазақстан Дизайнерлер одағының өз үлесін қосуына барлық жағдай жасалған. Қалалардың, аймақтардың келбеті әлемнің дамыған елдерінің келбетінен кем болмай, өзінің ұлттық нақышымен ерекшеленіп тұруы үшін кемеліне жеткен Қазақстан дизайнерлері ортақ іске бар күшін салады.
Негізгі ұғымдар дизайн пайда болған сәттен бастап бүгінгі күнге дейін қалай дамығанын қысқаша қарастырайық:
-- 19 ғасырдың аяғындағы өнеркәсіптік революция.
-- 20-30-шы жылдары жаңа "тұтынушы емес адамды" және ол үшін жаңа нәрсені (Баухауз, өндірушілер) іздеу тән болды. Формалардың қарапайымдылығы мен технологиялылығы, жаппай өндіріс пен тұтыну тұрғысынан олардың орындылығы бірінші орынға шығады. "Сұлулық пен пайда" ұраны әлемнің жоғалған үйлесімін қалпына келтіруді білдіреді.
- II дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін эргономика ғылымы дамып келеді, ол жауынгерлік техниканың адам өлшемдеріне және оның психофизиологиялық мүмкіндіктеріне сәйкестігін іздейді. Дизайндың күш-жігері негізінен жойылған әлемді қалпына келтіруге бағытталған.
-- 60-жылдардағы "жалпы дизайн" ұраны бүкіл тақырыптық ортаның өзгеруін ойластырды, бірақ дизайн нақты өндіріс процесіне ене алмады және осы ортаны тұтас тірі организм ретінде түсіне алмады. Тарихта тек "жалпы функционализм" қағидасы қалды, онда өнімнің тұтынушылық қасиеттері көбінесе пайдалану ыңғайлылығымен, тексерілген эргономикамен, сенімділік пен қызмет ету ұзақтығымен байланысты болды.
-80-ші жылдары технологиялардың дамуы тең техникалық сапалы өнімдерді алуға мүмкіндік берді, нарықта заттар әртүрлі дизайн есебінен бәсекеге түсе бастады. Бизнес сәндеуге көбірек көңіл бөліп, дизайнның барлық басқа басымдықтарын біртіндеп өзгертті.
- 21 ғ. орташа тұтынушыға бағдарланған өнімдердің жаңа тұтынушылық қасиеттерін талап ететін жоғары бәсекеге қабілетті нарық қалыптасты. Олардың монотондылығында негізсіз мөлшерде пайда болатын және тұтынуға табынуды тудыратын заттардың фетишизациясы бар. Дизайн өзінің "сату" мақсатын толығымен пайдаланады.
- 21 ғ. басы - өндіріс пен" даналы " дизайн Азияға кетеді. Батыста жаңа бағыт пайда болады - процестер мен қызметтерді жобалауға бағытталған және кеңінен қолданылатын "дизайн ойлау"ұғымына негізделген жүйелік дизайн.
Демек, дизайн-бұл технологиялар мен техногендік ортаны ізгілендіретін орталық инновациялық фактор және мәдениет пен экономиканың өзара іс-қимылының шешуші факторы.
Дизайн-бұл саналы шешім қабылдау процесі, нәтижесінде ақпарат (идея) материалдық (өнім) немесе материалдық емес (процесс, қызмет) болуы мүмкін нәтижеге айналады.
Дизайн -- өнімнің көп жақты тұтынушылық қасиеттерін -- өнімдер, қызметтер, процестер мен ортаны құрудың және оңтайландырудың кешенді құралы-адам мен қоғамның қажеттіліктеріне толық жауап береді.
Дизайн өнімдерінің түрлері
1. Бұйымдар
* Жеке бұйымдар тұтыну өнімдері: тұрмыстық заттар, тұрмыстық техника, электроника, жиһаз және т. б. өнеркәсіптік мақсаттағы бұйымдар: аспаптар, станоктар, ғылыми және өндірістік жабдықтар және т.б. арнайы бұйымдар: медициналық техника мен жабдықтар, мектеп жабдықтары және т. б.
:: Бұйымдардың жиынтықтары, гаммалары: мысалы, жалпы базасы бар кеңсе креслоларының желісі (басшы, хатшы, қызметкер және т. б. үшін); функциялардың күрделене түсетін жиынтығы және, тиісінше, мөлшері мен бағасы бар бірқатар үй немесе кеңсе телефондары.
* әртүрлі бұйымдарды қамтитын кешендер: мысалы, жұмыс орындары (электр пойызы машинисінің кабинасы, диспетчердің жұмыс орны); ғылыми эксперименттерге арналған аспаптар мен қондырғылар кешені және т.б.
2. Процестер - өнімнің осы түріндегі дизайнер әр түрлі процестерді ұйымдастырумен айналысады. Мысалы, жаңа өнімді шығаруға дайындық кезіндегі стратегиялық дизайн-жоспарлау; жарнама агенттіктерінің тактикасын әзірлеу және т.б.
3. Қызметтер -дизайнер өнімнің осы түрінде тұтынушыға ұсынылатын қызметтің барлық кешенін, соның ішінде қызметті таңдау және алу процесін ұйымдастырумен айналысады;
тұтынушы үшін неғұрлым қолайлы жағдайларды ұйымдастыру;
пәндік орта және тиісті жабдықтармен, ақпараттық қамтамасыз ету. Мысалы, медициналық мекемеде науқасты қабылдау бойынша қызметтер, өз азаматтары үшін мемлекеттік қызметтер, көлік жүйелерінің қызметтері және т.б. дизайнерлік қызметтің түрлері дизайндағы дәстүрлі мамандандырулар: Графикалық дизайн - баспа өнімдерінің барлық түрлерімен айналысады, фирмалық стильдермен, визуалды жарнамамен, web-дизайнмен, визуалды коммуникациялармен (Ақпарат және ортадағы бағдар), этикеткамен, қаптамамен. Өнеркәсіптік дизайн-тұрмыстық және өнеркәсіптік қосымшалар үшін өнеркәсіптік кәсіпорындардың өнімдерін жобалайды.
Көлік дизайны-көліктің барлық түрлері, экологиялық дизайн-қалалық, тұрғын, өндірістік орта, көрме экспозициясы.
Костюм дизайны-киім, аяқ киім, аксессуарлар. Бүгінгі таңда бұл" ресми " тізім айтарлықтай өзгерістерге ұшырауда.
Өнеркәсіптік, экологиялық және тіпті графикалық дизайн әлі күнге дейін материалдық тауарлар шығаратын өнеркәсіптік экономикаға негізделген индустриалды дәуір кәсібінің мамандандырылған бөлімдері болып қала береді, бірақ жаңа ақпараттық әлемде олардың рөлдері мен функциялары біртіндеп өзгеруде. Визит карточкаларынан, буклеттерден және белгілерден Графикалық дизайн жеке дизайн, брендинг және мультимедиа саласына ауысады. Қоршаған орта кеңістіктік формаларды құру міндеттерінен әлеуметтік, коммуникативті, қол жетімді, барлық адамдар үшін достық кеңістікті ұйымдастыруға көшеді.
Өнеркәсіптік дизайнерлер-бір өнімді жобалаудың 8-ден бастап кәсіпорынның, сервистік өнімнің, өмірлік процестердің және басқа жүйелік нысандардың ассортиментін жасауға дейін. Дизайнның жекелеген түрлеріне бөлу тегістеледі, тар кәсіби шекаралар бұлыңғыр болады. Әлемдегі жетекші медиа-дизайнерлердің бірі Малкольм Гарреттің айтуынша, " техникалық және көркемдік дағдылардың мұндай ауқымы бір жағынан ғылым мен технология, екінші жағынан өнер мен дизайн арасындағы соңғы шекараларды -- бірнеше ондаған жылдар бұрын біздің мәдениетімізге тән шекараларды бұзуға қабілетті. Ақпарат берудің жаңа құралдарымен айналысатын шығармашылық топтар технология мен шығармашылықты әлем Қайта өрлеу дәуірінен бері көрмеген өнер мен ғылым Одағында біріктіреді".
Әр түрлі әдістердің өзара енуі және жан-жақты мамандардың бірігуі материалдық емес, стратегиялық дизайн мен дизайн ойлауының жаңа қажеттіліктеріне байланысты болады. Сонымен қатар, бұл тізімде жетекші орын алатын көп факторлы жобалық қызметпен байланысты өнеркәсіптік дизайнерлер. Дизайн жобалық қызмет ретінде ресейлік капиталдандырылған нарық стратегиялық дизайн міндеттерінен әлі де алыс. Өмір сүру жағдайында отандық өндіріс дизайнмен ынтымақтастық мүмкіндігін іс жүзінде қарастырмайды, мұндай одақтың артықшылықтарын білмейді және түсінбейді. [8].
Өнеркәсіпшілер арасында Мамандық туралы ең көп таралған түсінік: "дизайнер келіп, бәрін дұрыс бояйды". Бұл ирония емес, метафора емес-тәжірибеші дизайнерлер түс схемасының стандарттары олардан талап етілетін жағдайларға тап болады, мысалы, станоктар. Дизайнда стандарттар жоқ және мүмкін емес, өйткені олар музыкалық шығарма, кескіндеме немесе театр қойылымы үшін мүмкін емес. Әрине, дизайнерлердің шығармашылығы өзін-өзі танытуда соншалықты еркін емес, бірақ дизайн қызметі табиғатта инновациялық екенін және әр жаңа шешім шектеулі уақыт ішінде "жаңа" болып қала беретінін түсіну керек. Дизайнның шынайы мақсаттары мен міндеттерін жалпы түсінбеу "дизайн" ұғымын кез-келген пішінге: шаш сәніне, тырнақ дизайнына және т.б. қатысты барлық нәрсеге қолдану арқылы күшейтіледі.
"Дизайн" терминіне енгізілген бірнеше мағыналарды ажырату керек: өрнек, сурет, жоба, дизайн - сөздің сыйымдылығы барлық түсіндіруге мүмкіндік береді. Алайда, олардың әрқайсысы "дизайнер" мамандығына жатпайды, ал формальды мақсаттар (тек формаға қатысты) негізгі емес.
Шын мәнінде, дизайнның анықтамасы "шығармашылық жобалау қызметі" деген сөздерден басталады, ал Тапсырыс беруші көбінесе бізден жобалық шешімдерді емес, таза көркемдік табылыстарды күтеді. Жобалық дизайн міндетіне не кіреді, дизайнерлік дизайн инженерден несімен ерекшеленеді және дизайнер суретшіден несімен ерекшеленеді? Иллинойс технологиялық университетінің Дизайн институтының профессоры Чарльз Оуэн сұхбатында осы сұрақтарға жауап берді: "дизайн өнерден несімен ерекшеленеді? Дизайнерлер көбінесе объективті және топтарда (кейде фрилансерлер ретінде) қоғам талап ететін өнімдерді, жүйелерді, коммуникациялар мен қызметтерді құру үшін жұмыс істейді. Олар басқалар үшін жұмыс істейді және олардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін адамдардың қажеттіліктері туралы ақпаратты жинау және ұйымдастыру үшін жоспарлау құралдарын қоса алғанда, көптеген құралдарды пайдаланады.
Өнім дизайнерлері ең алдымен өнімдермен, жүйелермен және аппараттық құралдармен жұмыс істейді;
Байланыс дизайнерлері негізінен хабарламалармен, ақпараттық жүйелермен және бағдарламалық жасақтамамен жұмыс істейді.
Екеуі де көбінесе басқа салалардағы мамандармен жұмыс істейді, әсіресе кең сараптаманы қажет ететін күрделі жүйелерді жобалау кезінде.
Суретшілер эстетикалық мақсаттар мен ойлауды ынталандыратын жұмыстар жасау үшін негізінен субъективті түрде өзін-өзі көрсету қажеттілігімен жұмыс істейді. Олар өз көзқарастарына сәйкес әрекет етеді, әдетте өздері үшін (немесе жеке клиенттер үшін) жұмыс істейді және ең алдымен интуитивті және жеке дамыған дағдыларды қолданады. Дизайнерлер мен суретшілердің іс -- әрекеттеріндегі кейбір әдістер мен процестер (мысалы, визуалды БАҚ құру кезінде), бірақ негізгі әдістер, нәтижелер және негізінен мақсаттар мүлдем басқа. Өнім дизайны дегеніміз не және ол дизайннан несімен ерекшеленеді? Өнімнің дизайны, оның дамуы қарапайым өнімдерді (консервілер) және күрделі жүйелерді (автомобильдер, ұшақтар және бүкіл көлік жүйелері) жоспарлауға, дамытуға және өндіруге бағытталған. Дизайнерлер адамдардың қажеттіліктері мен осы өнімдерді қауіпсіз, ыңғайлы және өмір сүруге мүмкіндік беретін шешімдерге назар аударады. Адамға бағытталған дизайн адам факторын бірінші орынға қояды -- дизайнердің адам мен машина арасындағы қарым-қатынас сапасын жақсартуға деген қамқорлығы. Инженерлер өнімнің жақсы жұмыс істейтін функцияларын құру мәселелеріне және өндіріс жағдайлары үшін жобаны оңтайландыруға көбірек көңіл бөледі. Өнім дизайнерлері адам факторларымен, қажеттіліктерімен және тұтыну жағдайымен айналысады; инженерлер бөлшектермен, функционалдылықпен, өнімділікпен және өндіріспен жұмыс істейді. Жеңілдетілген түрде: "дизайнер заттар-адамдар қатынастарымен жұмыс істейді, инженер заттар-заттар қатынастарымен жұмыс істейді"деп айтуға болады. Олардың мамандануы әр түрлі болғанымен, айтарлықтай байланыс нүктелері бар, ал дизайнерлер мен инженерлер көбінесе командаларда жұмыс істейді"[9].
Адамның іс-әрекеті көбіне жалпы түрде қоғамның болуы және оның дамуы адам тұрмысының басты шарты болғандықтан, адам қоғамының үздіксіз дамып отыруы және оны сақтау үшін объекттерге немесе басқа да субъекттерге бағытталған субъект белсенділігі деп түсіндіріледі.
Принципиалды сапалы айырмашылықтар іс-әрекеттің негізгі түрлерін анықтауға мүмкіндік береді. Қарапайым түсінікте бұл - ғылым, техника, басқару, мәдениет, өнер; ал философиялық мағынада - гносеология, технология, тектология, аксиология, рефлексология; ғылыми-практикалық мәнде - танымдық, қайта өңдеу, коммуникативтік, құндылыққа бейімделген және суреттеу типіне сәйкес әрекеттер.
Кез келген әрекет белгілі бір алға қойылған мақсатқа жету үшін қажетті және жеткілікті кезеңдер бойынша іске асады. Бастапқы кезең - сұраныстың бар болуын анықтау, қандай да бір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚорқытАтаатындағыуниверситеті
Дәстүрліөнер институты
Сәндікқолданбалыжәнебейнелеуөнері кафедрасы
Шарипов Ержан Балтабаевич
Қызылорда қаласындағы жаңа Ат жарыс
кешенінің дизайнын жобалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
6В02132 - Графикалық дизайн мамандығы
Қызылорда , 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
ҚорқытАтаатындағыуниверситеті
Дәстүрліөнер институты
Сәндікқолданбалыжәнебейнелеуөнері кафедрасы
Қорғауғажіберу
Кафедра меңгерушісі ______
____ ___________2021
ДИПЛОМДЫҚ ЖOБА
Тақырыбы: Қызылорда қаласындағы жаңа
Ат жарыскешенінің дизайнын жобалау
6В02132 - Графикалық дизайн мамандығы
Орындаған
Д-18-1уоқу тобының студенті Е.БШарипов.
Ғылыми жетекші п.ғ.м.,
аға оқытушы Е.П.Макашев
Қызылорда,2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1. Дизайнерлік шешімдерді негіздеу 6
1.1. Дизайнның құрылу тарихы мен эволюциясы 6
1.2. Жобалау жүйесі және ондағы дизайнның орны 11
1.3. Ортаны жобалаудағы интерьер жұмыстарының жасалу жолдарының ерекшеліктері 24
2. Ат жарыскешенінің дизайнын жобалаудың теориялық аспектілері 37
2.1. Кешенді жобалаудың шетелдік және Отандық тәжірибесі 37
2.2. Ұлттық ат ойындары 45
2.3. Ат жарыс кешені дизайнын жобалаудағы композициялық шешімдер мен ерекшеліктер. 48
ҚОРЫТЫНДЫ 56
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 58
ҚОСЫМШАЛАР 60
КІРІСПЕ
Адам баласы өнер әлеміне сеніммен енуі үшін өмірінің алғашқы күндерінен бастап, мыңдаған жылдар бойы адам қолымен жасалынған көркем шығарма қазыналарымен толық байланыста болуы қажет. Бейнелеу өнері адамды, қоршаған айнала шындығын, табиғатты айнытпай суреттеу іс-әрекетімен оқшауланады.
Дизайн туралы көп нәрсе айтылып, жазылып жатырғанмен, дизайн табиғаты жайында ортақ көзқарас қалыптасқан жоқ. Мәселе дизайн деген сөздің өзі көбінесе қолөнер шеберлерінің өндірістегі қызметі, дәлірек айтқанда қызмет нәтижесі, кейбір жағдайда жалпы түрде алынған қызметті үйымдастыру саласы деп түсінілетіндігінде. Бірақ, кейбір жағдайда дизайн өндіріс мәселелерін шешу жолындағы шебердің қызметі саласынан шығып, кең түрде түсіндіріледі.
Дизайнның түрлі көріністерін қарастыра отырып, дизайн тәжірибелік қолдануы тұрақты түрде кеңейіп отырғанын көреміз, оның саласына көрмелік дизайн, полиграфиялық дизайн, елімізде белең алып келе жатырған ландшафтты дизайн, дизайн қызметінің көп бөлігін қамтитын заттай емес дизайн кірді. Соңғы жылдары компьютерлік дизайн жеке шығармашылық ретінде бөлініп шықты. Сонымен, көптен бері кәсіптік өнімдерді жобалау дизайнердің жалғыз да, тіпті басты да қызметі емес.
Менің ойымша, дипломдық жұмыс тақырыбы қазіргі Қазақстанда өте өзекті. Еліміздегі спорттың, оның ішінде ұлт мақтанышы ат ойынының қайта жаңғыруымен қатар сапалы жарыс орындары мен жабдыққа деген қажеттілік жыл санап артуда. Еліміздің астанасындасалынып жатқан таңғажайып архитектуралық туындылар көңіл қуантады, алайда ат спортына байланысты нысандар жоқтың қасы.
Ипподром Ежелгі Греция дәуірінде жылқыларды сынау және ойын-сауық үшін сәулет ғимараты ретінде пайда болды. Бірте-бірте стендтері бар қарапайым аренадан ол ипподромдық сынақтарды, жаттығуларды, көрмелерді және жылқы аукциондарын өткізуге, сондай-ақ ат спортының классикалық пәндері бойынша жарыстарды ұйымдастыруға арналған көпфункционалды ойын-сауық және спорт кешеніне айналды.
Дипломдық жобаның тақырыбы:Қызылорда қаласындағыжаңа Ат жарыскешенінің дизайнын жобалау
Тақырыптың аумақтылығы - дизайн туралы түсінік, ғимараттың ішкі кеңістігін құру ережелері мен әдістері, дизайн элементтері, интерьердің түстік шешімі, интерьерді жабдықтау және өңдеу материалдары, 3D модельдеу, экстерьер дизайны, ортаны жобалау ерекшеліктері, сәулет өнері және сәулет композициясының көрінісі, жобалау жүйесі және ондағы дизайнның орны, дизайндағы хай-тек стилі.
Жобаның мақсаты: Атжарыс кешенін дизайнын жобалау,бір жағынан, халықтың демалуы үшін инфрақұрылым тапшылығын жоюды талап ететін қалалық ортаны дамытудың талаптары мен заңдары,екінші жағынан
- Бизнестің Қызылорда қаласын дамытуға және игеруге деген шынайы қызығушылығы, рекреациялық-ойын-сауық сипатындағы объектілер.
Бұл жұмыстың мақсаты - Қызылорда қаласында ипподром орнату арқылы Ат спорты кешенін (бұдан әрі-ПИК) ұйымдастыру мүмкіндігін көрсету.
Жұмыстың міндеттері: отандық және шетелдік тәжірибені талдау* ұқсас нысандарды жобалауОсы саладағы нормативтік әдебиеттерге талдау жасау
Жобаның жаңалығы: Атжарыс кешенін жобалауда компьютерде 3D модельдеу, дизайнында хай-тек стилін пайдалану.
Жобаның міндеттері:
oo Атжарыс кешенініңэсктерьерінің және фасадының дизайнын жасау;
oo Атжарыс кешенінің интерьер дизайнын жобалау;
oo Атжарыс кешенініңзоналарын жоспарлау және жалпы стилистикалық идеяларын жасау және ұсыну;
oo Жарықтандыруды ұйымдастыру және жарық эффектлерін жасау;
oo Интерьердің түстік шешімін табу;
oo Ат жарыс алаңдарын, жолдарды жобалау;
oo Экологиялық тұрғыдан таза және сапалы өңдеу материалдарын таңдау.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу: Дипломдық жобадағы ғылыми ережелерді автор дипломдық практика барысында зерттеу жұмыстарын МБО жарнама агенттігінде жүргізілді.
1. Дизайнерлік шешімдерді негіздеу
0.1. Дизайнның құрылу тарихы мен эволюциясы
Дизайн сөзі біздің қоғамымыздың барлық аймағында дерлік (ауызша және баспада да) қолданылады.
Бүгінгі күнде дизайн термині жобалаудың көркемдеу немесе көркемдік-техникалық процестерін сипаттау үшін қолданылады, бұл процестің нәтижесі - жоба (эскиздер, макеттер және басқа визуалды материалдар), сонымен қатар жүзеге асырылған бұйым, орта объекттерінің, полиграфиялық өнім және т.б. жобалары болып саналады.
Алайда дизайнның мәні, арналуы мен мүмкіндіктері, оның өндірістік-экономикалық, қоғамның мәдени аймақтарында алатын орны кәсіпкерлерге, тұтынушыларға және оқу мекемелеріндегі талапкерлердің барлығына әр уақытта түсінікті бола бермейді. Тәжірибесі бар практиктер, өнертанушылар, педагогтар, әсіресе философтар ХХ ғасырдағы бұл феноменнің мақсатын, міндетін, болашағын бағалауда қайшылықтар бар.
Дизайн ғасырдың басында пайда болған және оның орта тұсында аяғына тік тұрып, массалы өндірістің пайдалы бұйымдарын жобалаудың ерекше бір түрі ретінде дами берді. Ең бастысы әдемі, ыңғайлы және сенімді бұйымдарды шығару құбылыстарын ағылшын тілді, ал кейіннен басқа да мемлекеттерде Industrial desing - индустриялық дизайн терминімен белгіледі.
Дизайн терминінің түп мағынасы латын тілінен шыққан, аударғанда designare - анықтау, белгілеу дегенді білдіреді. Ренессанс дәуіріндегі итальян тілінен designo сурет, жоба, сонымен бірге идеяның негізін қалаушы мағыналарын береді. Англияда design түсінігі XVI ғасырдан бастап тарай бастады.
Е.Н.Лазарев бойынша ағылшын тіліндегі дизайн ұғымының этимологиясы (шығу тегі, алғашқы мәні) бірнеше ұғымның мәндерін қамтиды.
Генетикалық бірінші болып табылатын сәндік тәртіптегі анықтамалардың қатарына келесілер жатады: ою, өрнек, сәндеу, декор, әшекей, жиһаз.
Екінші қатарға жобалау-графикалық трактовкалары жатады: сурет, эскиз, жобаның өзі, сызба, нұсқа, конструкция.
Тікелей жобаның аймақтарынан шығатын үшінші қатарға болжам жасау бойынша түсініктер жатады: жоспар, болжау, түпкі ой, ниет.
Сонымен, төртінші қатарды драмалы ұғымдар анықтайды: ой, іс, ниет, айла, әдіс, тіпті шытырман оқиға да жатады.
Дизайн қызметінің жалпы типологиясы. Осы кезге дейін дизайн іс-әрекеттің жан-жақты затының біртектес құбылысы ретінде қарастырылды - құрылыс процесі - және мағыналы білім береді. Бірақ та дизайнерлік шығармашылықтың мәнді әр қилы сапалы-сандық қарым қатынасты қамтиды, яғни осы процестің негізгі аймақтарын жобаланатын нысандары, олардың міндеттерін және жобалы жағдайларды. Дизайнның әдістері мен құралдары жан-жақты. Бірақ та слесарлы немесе столярлы сайманның өмірдің барлық жағдайларына есептелген жинағы іспеттес, дизайнер жан-жақты саймандар арасынан шебер тек белгілі жұмысқа қажеттісін таңдайды.
Осыған байланысты техникалық-талғамдық жіктеме деңгейлеріне сәйкес анықталады. Дизайнерлік жұмыс жасау кезінде утилитарлы, гармониялық немесе синтездеуші бастамада рационалды, талғамдық немесе тұтас сипаттама бекітіледі. Аталған деңгейлерді және сипаттамалады бір-біріне қою кезінде дизайн түрлерінің матрицаясы (дәлірек айтқанда - дизайнерлік іс-әрекеттің әдістемесінің аймағы) пайда болады.
Дизайн тілінің ерекшелігі.Тілді табиғаттың кез келген физикалық түрде реттелген, белігілі заңға және қосындыларға бағынатын, және өндіруші ұйымдастырылған жүйе (организмдермен, машиналармен) және жиынтық ретінде түсінуге болады, адам іс-әрекеті процесіндегі таным және араласу мақсатында жасалады.
Дизайн, кез келген іс-әрекет іспеттес, өзіндік кәсіби тіл қажет. Жобаны жасау, сонан соң оның мүмкіндіктерін бағалау, шығармашылық дизайн процесін ойластыру, яғни нақты болашақ бұйым үлгісінде бейнеленген және тіркелген, ғалымдарға және суретшілерге тән дәл, тұнық (бейне жүзінде де) тілде жан-жақты, толық және терең талдауға болады.
20-30-шы жылдары жаңа "тұтынушы емес адамды" және ол үшін жаңа нәрсені (Баухауз, өндірушілер) іздеу тән болды. Формалардың қарапайымдылығы мен технологиялылығы, жаппай өндіріс пен тұтыну тұрғысынан олардың орындылығы бірінші орынға шығады. "Сұлулық пен пайда" ұраны әлемнің жоғалған үйлесімін қалпына келтіруді білдіреді.
II дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін эргономика ғылымы дамып келеді, ол жауынгерлік техниканың адам өлшемдеріне және оның психофизиологиялық мүмкіндіктеріне сәйкестігін іздейді. Дизайндың күш-жігері негізінен жойылған әлемді қалпына келтіруге бағытталған.
60-жылдардағы "жалпы дизайн" ұраны бүкіл тақырыптық ортаның өзгеруін ойластырды, бірақ дизайн нақты өндіріс процесіне ене алмады және осы ортаны тұтас тірі организм ретінде түсіне алмады. Тарихта тек "жалпы функционализм" қағидасы қалды, онда өнімнің тұтынушылық қасиеттері көбінесе пайдалану ыңғайлылығымен, тексерілген эргономикамен, сенімділік пен қызмет ету ұзақтығымен байланысты болды.
80-ші жылдары технологиялардың дамуы тең техникалық сапалы өнімдерді алуға мүмкіндік берді, нарықта заттар әртүрлі дизайн есебінен бәсекеге түсе бастады. Бизнес сәндеуге көбірек көңіл бөліп, дизайнның барлық басқа басымдықтарын біртіндеп өзгертті.
21 ғ. орташа тұтынушыға бағдарланған өнімдердің жаңа тұтынушылық қасиеттерін талап ететін жоғары бәсекеге қабілетті нарық қалыптасты. Олардың монотондылығында негізсіз мөлшерде пайда болатын және тұтынуға табынуды тудыратын заттардың фетишизациясы бар. Дизайн өзінің "сату" мақсатын толығымен пайдаланады.
21 ғ. басы - өндіріс пен" даналы " дизайн Азияға кетеді. Батыста жаңа бағыт пайда болады - процестер мен қызметтерді жобалауға бағытталған және кеңінен қолданылатын "дизайн ойлау"ұғымына негізделген жүйелік дизайн.
ДИЗАЙН (ағылш.) - ой, ниет, мақсат; жоба, жоспар, сызба, конструкция; сурет, эскиз, өрнек;
Дизайн-мақсаты толық өмірлік циклдар шеңберінде объектілердің, процестердің, көрсетілетін қызметтердің және олардың жүйелерінің көпжақты қасиеттерін жасау болып табылатын шығармашылық жобалау қызметі.
Демек, дизайн-бұл технологиялар мен техногендік ортаны ізгілендіретін орталық инновациялық фактор және мәдениет пен экономиканың өзара іс-қимылының шешуші факторы. Дизайн-бұл саналы шешім қабылдау процесі, нәтижесінде ақпарат (идея) материалдық (өнім) немесе материалдық емес (процесс, қызмет) болуы мүмкін нәтижеге айналады.
Дизайн -- өнімнің көп жақты тұтынушылық қасиеттерін -- өнімдер, қызметтер, процестер мен ортаны құрудың және оңтайландырудың кешенді құралы-адам мен қоғамның қажеттіліктеріне толық жауап береді.
Дизайн өнімдерінің түрлері
Бұйымдар :: жеке бұйымдар тұтыну өнімдері: тұрмыстық заттар, тұрмыстық техника, электроника, жиһаз және т. б. өнеркәсіптік мақсаттағы бұйымдар: аспаптар, станоктар, ғылыми және өндірістік жабдықтар және т.б. арнайы бұйымдар: медициналық техника мен жабдықтар, мектеп жабдықтары және т. б.
:: Бұйымдардың жиынтықтары, гаммалары: мысалы, жалпы базасы бар кеңсе креслоларының желісі (басшы, хатшы, қызметкер және т. б. үшін); функциялардың күрделене түсетін жиынтығы және, тиісінше, мөлшері мен бағасы бар бірқатар үй немесе кеңсе телефондары.
::Әртүрлі бұйымдарды қамтитын кешендер: мысалы, жұмыс орындары (электр пойызы машинисінің кабинасы, диспетчердің жұмыс орны); ғылыми эксперименттерге арналған аспаптар мен қондырғылар кешені және т.б.
2. Процестер өнімнің осы түріндегі дизайнер әр түрлі процестерді ұйымдастырумен айналысады. Мысалы, жаңа өнімді шығаруға дайындық кезіндегі стратегиялық дизайн-жоспарлау; Жарнама агенттіктерінің тактикасын әзірлеу және т.б.
3. Қызметтер дизайнер өнімнің осы түрінде тұтынушыға ұсынылатын қызметтің барлық кешенін, соның ішінде қызметті таңдау және алу процесін ұйымдастырумен айналысады; Тұтынушы үшін неғұрлым қолайлы жағдайларды ұйымдастыру;
Пәндік орта және тиісті жабдықтармен, ақпараттық қамтамасыз ету. Мысалы, медициналық мекемеде науқасты қабылдау бойынша қызметтер, өз азаматтары үшін мемлекеттік қызметтер, көлік жүйелерінің қызметтері және т.б. дизайнерлік қызметтің түрлері дизайндағы дәстүрлі мамандандырулар:
Графикалық дизайн - баспа өнімдерінің барлық түрлерімен айналысады, фирмалық стильдермен, визуалды жарнамамен, web-дизайнмен, визуалды коммуникациялармен (Ақпарат және ортадағы бағдар), этикеткамен, қаптамамен. Өнеркәсіптік дизайн-тұрмыстық және өнеркәсіптік қосымшалар үшін өнеркәсіптік кәсіпорындардың өнімдерін жобалайды. Көлік дизайны-көліктің барлық түрлері, экологиялық дизайн-қалалық, тұрғын, өндірістік орта, көрме экспозициясы.
Костюм дизайны-киім, аяқ киім, аксессуарлар. Бүгінгі таңда бұл" ресми " тізім айтарлықтай өзгерістерге ұшырауда.
Өнеркәсіптік, экологиялық және тіпті Графикалық дизайн әлі күнге дейін материалдық тауарлар шығаратын өнеркәсіптік экономикаға негізделген индустриалды дәуір кәсібінің мамандандырылған бөлімдері болып қала береді, бірақ жаңа ақпараттық әлемде олардың рөлдері мен функциялары біртіндеп өзгеруде.
Визит карточкаларынан, буклеттерден және белгілерден Графикалық дизайн жеке дизайн, брендинг және мультимедиа саласына ауысады. Қоршаған орта кеңістіктік формаларды құру міндеттерінен әлеуметтік, коммуникативті, қол жетімді, барлық адамдар үшін достық кеңістікті ұйымдастыруға көшеді.
Өнеркәсіптік дизайнерлер-бір өнімді жобалаудың 8-ден бастап кәсіпорынның, сервистік өнімнің, өмірлік процестердің және басқа жүйелік нысандардың ассортиментін жасауға дейін. Дизайнның жекелеген түрлеріне бөлу тегістеледі, тар кәсіби шекаралар бұлыңғыр болады.
Әлемдегі жетекші медиа-дизайнерлердің бірі Малкольм Гарреттің айтуынша, " техникалық және көркемдік дағдылардың мұндай ауқымы бір жағынан ғылым мен технология, екінші жағынан өнер мен дизайн арасындағы соңғы шекараларды -- бірнеше ондаған жылдар бұрын біздің мәдениетімізге тән шекараларды бұзуға қабілетті.
Ақпарат берудің жаңа құралдарымен айналысатын шығармашылық топтар технология мен шығармашылықты әлем Қайта өрлеу дәуірінен бері көрмеген өнер мен ғылым Одағында біріктіреді". Әр түрлі әдістердің өзара енуі және жан-жақты мамандардың бірігуі материалдық емес, стратегиялық дизайн мен дизайн ойлауының жаңа қажеттіліктеріне байланысты болады. Сонымен қатар, бұл тізімде жетекші орын алатын көп факторлы жобалық қызметпен байланысты өнеркәсіптік дизайнерлер. Дизайн жобалық қызмет ретінде қазақстандық капиталдандырылған нарық стратегиялық дизайн міндеттерінен әлі де алыс. Өмір сүру жағдайында отандық өндіріс дизайнмен ынтымақтастық мүмкіндігін іс жүзінде қарастырмайды, мұндай одақтың артықшылықтарын білмейді және түсінбейді.
Өнеркәсіпшілер арасында Мамандық туралы ең көп таралған түсінік: "дизайнер келіп, бәрін дұрыс бояйды". Бұл ирония емес, метафора емес-тәжірибеші дизайнерлер түс схемасының стандарттары олардан талап етілетін жағдайларға тап болады, мысалы, станоктар. Дизайнда стандарттар жоқ және мүмкін емес, өйткені олар музыкалық шығарма, кескіндеме немесе театр қойылымы үшін мүмкін емес. Әрине, дизайнерлердің шығармашылығы өзін-өзі танытуда соншалықты еркін емес, бірақ дизайн қызметі табиғатта инновациялық екенін және әр жаңа шешім шектеулі уақыт ішінде "жаңа" болып қала беретінін түсіну керек. Дизайнның шынайы мақсаттары мен міндеттерін жалпы түсінбеу "дизайн" ұғымын кез-келген пішінге: шаш сәніне, тырнақ дизайнына және т.б. қатысты барлық нәрсеге қолдану арқылы күшейтіледі.
"Дизайн" терминіне енгізілген бірнеше мағыналарды ажырату керек: өрнек, сурет, жоба, дизайн - сөздің сыйымдылығы барлық түсіндіруге мүмкіндік береді. Алайда, олардың әрқайсысы "дизайнер" мамандығына жатпайды, ал формальды мақсаттар (тек формаға қатысты) негізгі емес. Шын мәнінде, дизайнның анықтамасы "шығармашылық жобалау қызметі" деген сөздерден басталады, ал Тапсырыс беруші көбінесе бізден жобалық шешімдерді емес, таза көркемдік табылыстарды күтеді. Жобалық дизайн міндетіне не кіреді, дизайнерлік дизайн инженерден несімен ерекшеленеді және дизайнер суретшіден несімен ерекшеленеді? Иллинойс технологиялық университетінің Дизайн институтының профессоры Чарльз Оуэн сұхбатында осы сұрақтарға жауап берді: "дизайн өнерден несімен ерекшеленеді? Дизайнерлер көбінесе объективті және топтарда (кейде фрилансерлер ретінде) қоғам талап ететін өнімдерді, жүйелерді, коммуникациялар мен қызметтерді құру үшін жұмыс істейді. Олар басқалар үшін жұмыс істейді және олардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін адамдардың қажеттіліктері туралы ақпаратты жинау және ұйымдастыру үшін жоспарлау құралдарын қоса алғанда, көптеген құралдарды пайдаланады. Өнім дизайнерлері ең алдымен өнімдермен, жүйелермен және аппараттық құралдармен жұмыс істейді; байланыс дизайнерлері негізінен хабарламалармен, ақпараттық жүйелермен және бағдарламалық жасақтамамен жұмыс істейді. Екеуі де көбінесе басқа салалардағы мамандармен жұмыс істейді, әсіресе кең сараптаманы қажет ететін күрделі жүйелерді жобалау кезінде.
Суретшілер эстетикалық мақсаттар мен ойлауды ынталандыратын жұмыстар жасау үшін негізінен субъективті түрде өзін-өзі көрсету қажеттілігімен жұмыс істейді. Олар өз көзқарастарына сәйкес әрекет етеді, әдетте өздері үшін (немесе жеке клиенттер үшін) жұмыс істейді және ең алдымен интуитивті және жеке дамыған дағдыларды қолданады. Дизайнерлер мен суретшілердің іс -- әрекеттеріндегі кейбір әдістер мен процестер (мысалы, визуалды БАҚ құру кезінде), бірақ негізгі әдістер, нәтижелер және негізінен мақсаттар мүлдем басқа.
Өнім дизайны дегеніміз не және ол дизайннан несімен ерекшеленеді? Өнімнің дизайны, оның дамуы қарапайым өнімдерді (консервілер) және күрделі жүйелерді (автомобильдер, ұшақтар және бүкіл көлік жүйелері) жоспарлауға, дамытуға және өндіруге бағытталған. Дизайнерлер адамдардың қажеттіліктері мен осы өнімдерді қауіпсіз, ыңғайлы және өмір сүруге мүмкіндік беретін шешімдерге назар аударады. Адамға бағытталған дизайн адам факторын бірінші орынға қояды -- дизайнердің адам мен машина арасындағы қарым-қатынас сапасын жақсартуға деген қамқорлығы. Инженерлер өнімнің жақсы жұмыс істейтін функцияларын құру мәселелеріне және өндіріс жағдайлары үшін жобаны оңтайландыруға көбірек көңіл бөледі. Өнім дизайнерлері адам факторларымен, қажеттіліктерімен және тұтыну жағдайымен айналысады; инженерлер бөлшектермен, функционалдылықпен, өнімділікпен және өндіріспен жұмыс істейді. Жеңілдетілген түрде: "дизайнер заттар-адамдар қатынастарымен жұмыс істейді, инженер заттар-заттар қатынастарымен жұмыс істейді"деп айтуға болады. Олардың мамандануы әр түрлі болғанымен, айтарлықтай байланыс нүктелері бар, ал дизайнерлер мен инженерлер көбінесе командаларда жұмыс істейді".Тек осы жағдайда дизайнер жобалаудың әмбебапты құралымен қаруланады, яғни мамандардың пәнаралық әңгімелесудің мәнді, нәтижелі құралы болып табылады - дизайнның ерекше тілі.
1.2. Жобалау жүйесі және ондағы дизайнның орны
XIX ғасырдың екінші жартысы. Бірінші дүниежүзілік көрмеден кейін 1851 жылы Лондонда европалық архитекторлар мен суретшілер машина өндірісі мен өнер туындыларының бұйымдары бесстилье және эклектика неғұрлым прогрессивті зақымдалды.
XX ғасырдың басында күш жинаған жас неміс монополиясы әлемдік рынокқа қосылуға талпыныс жасады. Алайда олар шығарған өнімнің деңгейі төмен болды, Ұлыбритания үкіметі протекционизм (мемлекеттің ұлттық экономикасын қолдап, дамыту мақсатындағы экономикалық саясат) мақсатында тауарға Германияда жасалған белгісін қою талап етілді және олар саналы түрде ағылшын сатып алушыларынан бас тартады деп санады. Сонда өнеркәсіпшілер бірқатар шұғыл шараларды белгілеп, танымал өнер қызметшілерімен (Г.Мутезиус, П.Беренс, Х.Ванде Вельде және т.б.) бірігіп, 1907 жылы Германия көркемдік-өнеркәсіптік одағын (Германский Веркбунд) құрады. Олар айтқандай, өнімнің сыртқы тартымдылығына (формасы, материалы, өңделуі) және ыңғайлылығына (қолданудағы қауіпсіздік пен сенімділік, қолайлылық) ерекше көңіл бөлген.
1920 жылдардың тұсы. Алдымен әлемдік соғыс, содан кейін революциялық төңкерістер және суретшілер, архитекторлар, сыншылар белсенділігінің шайқалуы. Германияда архитектор, педагог Вальтер Гропиус (1883-1969) 1919 жылы Баухауз (Веймар) - өнер мен техника - жаңа бірлік лозунгты жаңа түрдегі көркемдік-өнеркәсіптік мектебін құрады. Интернационалдық топ ортасында И.Иттен, О.Шлеммер, В.Кандинский, Л.Мохой-Надь және т.б. педагогтар танымал болды.
1928-30 жж. Баухаузды швейцар Ганнес Майер (1889-1954) басқарды, ол педагогикалық процеске әлеуметтік-қоғамдық бағытын енгізуге тырысты, ал ол оның жұмысын әрі қарай созылмауын болжады. Оның басты еңбегі ретінде жобалауды ғылыми-техникалық қамтамасыз етуін, тапсырманы кешенді талдаудың негізінде жүйелі бапқа айналуын санауға болады. Кейіннен Майер орнына архитектор Людвиг Мис ван дер Роэ(1886-1969) келді, оның тұсында әлеуметтік проблематикадан толығымен бас тарту және мектептің басты міндеті кәсіби-көркемдік бағыт болды.
Отызыншы жылдар. АҚШ-та бірінші әлемдік соғыстан кейін қарқынды техникалық прогресс және өнеркәсіптік көтеріліс байқалды. Алайда шет елдерде 20-30 жылдары оны терең экономикалық дағдарыс басты. Оның салдарын жеңіп шығу дизайнның дамуы үшін стимул (ынталандыру) болды. Уолтер Дорвин Тиг (1883-1960) 1926 жылы алғашқы дизайн-бюроларының бірін құрады. Норман Бел Геддес (1893-1958), 1927 жылы өзінің студиясын өнеркәсіптік дизайнның жобалау бюросы ретінде тіркеп, өзінің көптеген суреттерімен бұйымдардың жылпостыққа бастамасын салды. Рэймонд Лоуи (1893-1986) коммерциялы дизайнның атасы деп атап, бірдей табыспен тоңазытқыштарды, локомотивтерді, автокөліктерді жобалады, оларды фирмалық стильде өңдеді, олардың қатарына Кока-кола, Шелл, Лаки страйк кіреді. Олар тек табысты түрде жобалап қана қоймай, сонымен қатар форманың пайда болу принциптерін, біріншіден ұтымды стайлингті (англ. Styling - стилизация) өңдеді және олардың тәжірибелерін жалпылайтын кітаптар жазып, оларды басып шығарды.
Ғасырдың ортасы. АҚШ-тың дизайны америкалық өмірдің бөлінбейтін бөлігі болды, ең алдымен ол заттық ортаның, тауарлардың қайта құрылуы. Дизайн - коммерциялық міндеттерді орындай отырып, мемлекеттік-монополистік капитализмнің жаңа әлеуметтік-экономикалық және нарықтық қатынастарының туындауында тиімді бәсекегеқабілетті басты факторлардың бірі болып қала берді.
50-70 жылдар. Өнім сапасын жоғарылатуда дизайнның ролін неғұрлым анық түсініп, арта түсті. 1958 жылы 600 мыңға жуық америкалық фирмалардың Европада офистері болды. Олардың табысты әрекетін көбінесе дизайнерлер қамтамасыз етті. Американ дизайнрлерінің тұтынушылары ретінде басқа континенттердегі фирмалар болды. Сондықтан да Европада, одан кейін Жапонияда америка тәжірибесі қолданысқа енгізілді. Бірақ мәдени ұлттық дәстүр сақталып, дизайнды америкаландыру толығымен іске аспады. Соғыс уақытына дейін дизайндық позициясы мықты болған Италиядағы Оливетти фирмасында да осындай өзгерістер болды. Марчелло Ниццоли (1887-1969), Этторе Соттсасс (1917), Марио Беллини (1935) және т.б. фирма өнімінің түпнұсқасын құрды. Осы уақытта коммерциялық дизайндағы өзіндік құбылыс ретінде Браун фирмасы (ФРГ) және браунстиль қызметі де қызықты еді. Жапония өнімдері меншікті емес дизайнымен және интернационалды стилін сақтаумен ерекшеленді. Скандинавиялық дизайн көбінесе ұлттық мәдениет дәстүрінің түпнұсқасын сақтады.
80-90 жылдар. 80-жылдардың басы және аяғы кеңестік көркемдеп құрастырудың практиктері үшін жақсы емес жылдар болды. Бірақ бұл кезеңде жеткілікті түрде жүйелі дизайн мен жүйелі жобалау теориясы қалыптасты[2, 3,].
Қазақстанда да 1960 жылдың бастап дизайн өнері жүйелі түрде қалыптасып, дами бастады. 1987 ж. Қазақстан дизайнерлер одағы құрылды. Дизайн өнері қазіргі өскелең тұрмыстық жағдайлар мен талап-сұраныстарға байланысты жаңа сипаттарға ие болуда. Жарнама, плакаттар, кітап безендіру, өндіріс бұйымдарын жасау, жиһаз бұйымдарының жаңа үлгілерін өмірге әкелу т.б. қазіргі заманғы кәсіптердің дамып - жетілуі дизайн өнерімен тығыз байланысты.
Сондықтан дизайнның қоғамдық өмір мен өнеркәсіптің, өндіріс пен тұтынушының арақатынасындағы рөлі мен маңызы үлкен.
Ұлттық этнодизайн да сезімдік қолтаңбасы бар өнер ретінде заман талабына сай даму үстінде.
Қазақстан өнер туындыларына және әйгілі өнер қайраткерлеріне бай ел. Қазақ топырағы өнердің өр - кен жаюына құнарлы болғандықтан, еліміз өзінің мәдени туындыларымен әлемге танымал. Әсіресе біз әңгіме еткелі отырған дизайн өнерінің өрісі көңіл қуантады.
Дизайн дегеніміз не? Бұл ұғым төңірегінде әртүрлі пікірлер бар. Бір ғалымдар жоба, біреулері сурет, тағы бірі нобай дейді. Біздің ойымызша ол - әсемдік заңына, эргономика және бионика заңдарына негізделіп, формаларды адамның антропометриясына арнап қалыптастыру филосо - фиясы. Дизайнның тарихы XІX ғасырдың ортасында Лондондағы Дж. Пэкстонның арнайы салған шыны ғимаратында өткен І халықаралық өнеркәсіп заттарының формаларын сұрыптауға арналған көрмеден басталды. Осы тұста атақты Джон Рескин мен Уильям Морристің дизайнға арналған ғылыми теориялық және тәжірибелік еңбектері де жарық көрді. Сонымен қатар 1907 жылы дүниежүзінің жартысынан көбін электр кұралдарымен қамтамасыз ететін Германия Электр ассоциациясы шығаратын заттардың әрленуіне бас-көз болу үшін әйгілі қолөнер шебері, сәулетші Питер Бернс директор болып тағайындалып, бірінші дизайн маманы және мамандығы пайда болды десек, біздің тұжырымның негізі дұрыс болады. Содан кейін 1918 жылы Германияның әсем өнер қаласы Веймарда атақты "Баухауз" атты дизайнерлер жоғары мектебі ашылғаннан кейін дизайнерлік білім кең өріс алды.
Бірақ, осы өнердің тарихын дүние жүзін елеңдеткен белгілі бір кезеңдермен ғана сабақтастырсақ, тағы қателесуіміз мүмкін. Себебі, әлемдегі өнер майталмандарының туындылары, өнер ағымдарының даму тарихы және синтезделген өнер саласындағы шығармалар әлі де бір ізге түскен жоқ. Ал енді бәрін айт та, бірін айт дегендей, әңгіме сарынын Қазақстан дизайнына бұрайық.
Біздің ел топырағына дизайн - ның келіп, әрі қарай дамуына себепші болған Тимур Бимашұлы Сүлейменов есімді азамат. 1981 жылы Қазақстан түгілі жалпы КСРО-да дизайн деген сөз ілуде бір естіліп жүргенде, Қазақ елінде Тимур Бимашұлы алғашқы болып дизайн шеберханасын ұйымдастыр - ды. Кейінірек, бұл шеберханасын Қазақстан Суретшілер одағының жанынан ұйымдастырып, оны өзі басқарды. Тимур Сүлейменовтің бастамасымен 1987 жылы Дизайнерлер одағының құрылғаны белгілі. Елімізге елеулі азамат күні бүгінге дейін қатарында 400-ден астам дизайн майталмандары бар ұжымды басқарып келеді.
Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланған соң елді ел ететін рәміздер мен белгілердің керек екендігі айдан анық болды. Сондықтан Қазақстан Дизайнерлер одағы осы іске кірісіп кетті. Одақта арнаулы топ құрылып, егемен елдің алғашқы теңгесінің макетін өмірге әкелді. Бұл жерде теңге тек ақша ретінде ғана емес, Қазақстанның рухани және материалды байлығының келбеті екені еске алына отырып жасалды. Алғашқы теңгенің дизайнын жасауда тарихи деректермен толықтыру, ұлттық нақышта әрлендіру және тарихи түлғалардың бейнесін қолдану жөн деп табылды. Тимур Сүлейменовтің жетекшілігімен Қазақстан Дизайнерлер одағының өкілдері Астана, Алматы, Талдықорған, Ақтау, Мәскеу және тағы басқа қалалардың сәулет дизайнының көркеюіне белсене қатысып, Қазақ елінің таңдаулы және маңызды тұлғаларының ескерткіштерінің сәулет дизайндарын жасады. Аңырақай шайқасында ерлік көрсеткен батырларға арналған ескерткішті, Астана қаласындағы саяси қуғын-сүргін құрбандарының мемориалдық кешенін, Мәскеу қаласындағы Абайға арналған монументті, Желтоқсан оқиғасына арналған Алматы қаласындағы "Тәуелсіздік таңы" монументін, Талдықорған қаласының орталық алаңын жасап, Ақтау қаласының орталық алаңы - ның сәулет дизайнын жобалауда Қазақстан Дизайнерлер одағы өкілдерінің еңбегі зор [5].
Жақында Қазақстан Дизайнерлер одағына 20 жыл толады. Бұл шығармашылық ұйым тек қана күнделікті әрлеу істерімен шұғылданып қоймай, шығармашылық жағынан да орасан зор биікке көтерілуде. Осы жылдың 9-16 тамыз аралығында Қазақстан қолданбалы өнерінің қара шаңырағы Ә. Қастеев атындағы ұлттық өнер мұражайында мерейтойға арналған фестиваль басталып, оның алғашқы кезеңі өтті. Онда Алматы қаласы Дизайнерлер одағы мен еліміздің барлық қалаларының дизайнерлері өз шығармашылық туындыларын халыққа паш етті. Сәулет дизайны, киім дизайны, өнеркәсіп дизайны және дизайнның басқа да түрлерінің туындылары көрсетілді. Бұл көрмеде халықаралық дизайн көрмелерінде көзге түскен авторлар өздерінің жобаларын ұсынды. Соңынан фестиваль тізгіні облыс дизайн бөлімшелеріне берілді. Үстіміздегі жылдың қараша айына дейін осы фестиваль кең байтақ еліміздің бар облыстарында және қала - ларында өтеді. Оның соңы қараша айында ретроспективалы дизайн көрмесімен аяқталады. Бағдарламада дизайн өнерлерінің көрмесін, сән туындыларының шығармаларын, ғылыми теориялық және әдістемелік басқосу шараларын өткізу жоспарланған.
Қазақстанда дизайнерлерді дайындау мәселесі жақсы жолға қойылған. Қазіргі таңда бұл саладағы сапалы, жоғары білімді мамандарды негізінен Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті, Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті, Көкшетау университеті, "Сымбат" сән академиясы, Алматы технология және Е. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеттері дайындайды. Заман талабына сай мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес, "Дизайн бакалавры", "Дизайн магистрі" мамандықтары бойынша халықаралық дәрежедегі мамандар дайындалады [8].
Республика Дизайнерлер одағының алдында тұрған ең бірінші міндет - "Қазақстан Республикасының мемлекеттік келбеті" атты мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру. Дүниежүзінің дамыған 50 елінің қатарына қосылу талабына сәйкес, біздің мамандар алдында үлкен істер жетерлік. Елімізді көркейтугеҚазақстан Дизайнерлер одағының өз үлесін қосуына барлық жағдай жасалған. Қалалардың, аймақтардың келбеті әлемнің дамыған елдерінің келбетінен кем болмай, өзінің ұлттық нақышымен ерекшеленіп тұруы үшін кемеліне жеткен Қазақстан дизайнерлері ортақ іске бар күшін салады.
Негізгі ұғымдар дизайн пайда болған сәттен бастап бүгінгі күнге дейін қалай дамығанын қысқаша қарастырайық:
-- 19 ғасырдың аяғындағы өнеркәсіптік революция.
-- 20-30-шы жылдары жаңа "тұтынушы емес адамды" және ол үшін жаңа нәрсені (Баухауз, өндірушілер) іздеу тән болды. Формалардың қарапайымдылығы мен технологиялылығы, жаппай өндіріс пен тұтыну тұрғысынан олардың орындылығы бірінші орынға шығады. "Сұлулық пен пайда" ұраны әлемнің жоғалған үйлесімін қалпына келтіруді білдіреді.
- II дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін эргономика ғылымы дамып келеді, ол жауынгерлік техниканың адам өлшемдеріне және оның психофизиологиялық мүмкіндіктеріне сәйкестігін іздейді. Дизайндың күш-жігері негізінен жойылған әлемді қалпына келтіруге бағытталған.
-- 60-жылдардағы "жалпы дизайн" ұраны бүкіл тақырыптық ортаның өзгеруін ойластырды, бірақ дизайн нақты өндіріс процесіне ене алмады және осы ортаны тұтас тірі организм ретінде түсіне алмады. Тарихта тек "жалпы функционализм" қағидасы қалды, онда өнімнің тұтынушылық қасиеттері көбінесе пайдалану ыңғайлылығымен, тексерілген эргономикамен, сенімділік пен қызмет ету ұзақтығымен байланысты болды.
-80-ші жылдары технологиялардың дамуы тең техникалық сапалы өнімдерді алуға мүмкіндік берді, нарықта заттар әртүрлі дизайн есебінен бәсекеге түсе бастады. Бизнес сәндеуге көбірек көңіл бөліп, дизайнның барлық басқа басымдықтарын біртіндеп өзгертті.
- 21 ғ. орташа тұтынушыға бағдарланған өнімдердің жаңа тұтынушылық қасиеттерін талап ететін жоғары бәсекеге қабілетті нарық қалыптасты. Олардың монотондылығында негізсіз мөлшерде пайда болатын және тұтынуға табынуды тудыратын заттардың фетишизациясы бар. Дизайн өзінің "сату" мақсатын толығымен пайдаланады.
- 21 ғ. басы - өндіріс пен" даналы " дизайн Азияға кетеді. Батыста жаңа бағыт пайда болады - процестер мен қызметтерді жобалауға бағытталған және кеңінен қолданылатын "дизайн ойлау"ұғымына негізделген жүйелік дизайн.
Демек, дизайн-бұл технологиялар мен техногендік ортаны ізгілендіретін орталық инновациялық фактор және мәдениет пен экономиканың өзара іс-қимылының шешуші факторы.
Дизайн-бұл саналы шешім қабылдау процесі, нәтижесінде ақпарат (идея) материалдық (өнім) немесе материалдық емес (процесс, қызмет) болуы мүмкін нәтижеге айналады.
Дизайн -- өнімнің көп жақты тұтынушылық қасиеттерін -- өнімдер, қызметтер, процестер мен ортаны құрудың және оңтайландырудың кешенді құралы-адам мен қоғамның қажеттіліктеріне толық жауап береді.
Дизайн өнімдерінің түрлері
1. Бұйымдар
* Жеке бұйымдар тұтыну өнімдері: тұрмыстық заттар, тұрмыстық техника, электроника, жиһаз және т. б. өнеркәсіптік мақсаттағы бұйымдар: аспаптар, станоктар, ғылыми және өндірістік жабдықтар және т.б. арнайы бұйымдар: медициналық техника мен жабдықтар, мектеп жабдықтары және т. б.
:: Бұйымдардың жиынтықтары, гаммалары: мысалы, жалпы базасы бар кеңсе креслоларының желісі (басшы, хатшы, қызметкер және т. б. үшін); функциялардың күрделене түсетін жиынтығы және, тиісінше, мөлшері мен бағасы бар бірқатар үй немесе кеңсе телефондары.
* әртүрлі бұйымдарды қамтитын кешендер: мысалы, жұмыс орындары (электр пойызы машинисінің кабинасы, диспетчердің жұмыс орны); ғылыми эксперименттерге арналған аспаптар мен қондырғылар кешені және т.б.
2. Процестер - өнімнің осы түріндегі дизайнер әр түрлі процестерді ұйымдастырумен айналысады. Мысалы, жаңа өнімді шығаруға дайындық кезіндегі стратегиялық дизайн-жоспарлау; жарнама агенттіктерінің тактикасын әзірлеу және т.б.
3. Қызметтер -дизайнер өнімнің осы түрінде тұтынушыға ұсынылатын қызметтің барлық кешенін, соның ішінде қызметті таңдау және алу процесін ұйымдастырумен айналысады;
тұтынушы үшін неғұрлым қолайлы жағдайларды ұйымдастыру;
пәндік орта және тиісті жабдықтармен, ақпараттық қамтамасыз ету. Мысалы, медициналық мекемеде науқасты қабылдау бойынша қызметтер, өз азаматтары үшін мемлекеттік қызметтер, көлік жүйелерінің қызметтері және т.б. дизайнерлік қызметтің түрлері дизайндағы дәстүрлі мамандандырулар: Графикалық дизайн - баспа өнімдерінің барлық түрлерімен айналысады, фирмалық стильдермен, визуалды жарнамамен, web-дизайнмен, визуалды коммуникациялармен (Ақпарат және ортадағы бағдар), этикеткамен, қаптамамен. Өнеркәсіптік дизайн-тұрмыстық және өнеркәсіптік қосымшалар үшін өнеркәсіптік кәсіпорындардың өнімдерін жобалайды.
Көлік дизайны-көліктің барлық түрлері, экологиялық дизайн-қалалық, тұрғын, өндірістік орта, көрме экспозициясы.
Костюм дизайны-киім, аяқ киім, аксессуарлар. Бүгінгі таңда бұл" ресми " тізім айтарлықтай өзгерістерге ұшырауда.
Өнеркәсіптік, экологиялық және тіпті графикалық дизайн әлі күнге дейін материалдық тауарлар шығаратын өнеркәсіптік экономикаға негізделген индустриалды дәуір кәсібінің мамандандырылған бөлімдері болып қала береді, бірақ жаңа ақпараттық әлемде олардың рөлдері мен функциялары біртіндеп өзгеруде. Визит карточкаларынан, буклеттерден және белгілерден Графикалық дизайн жеке дизайн, брендинг және мультимедиа саласына ауысады. Қоршаған орта кеңістіктік формаларды құру міндеттерінен әлеуметтік, коммуникативті, қол жетімді, барлық адамдар үшін достық кеңістікті ұйымдастыруға көшеді.
Өнеркәсіптік дизайнерлер-бір өнімді жобалаудың 8-ден бастап кәсіпорынның, сервистік өнімнің, өмірлік процестердің және басқа жүйелік нысандардың ассортиментін жасауға дейін. Дизайнның жекелеген түрлеріне бөлу тегістеледі, тар кәсіби шекаралар бұлыңғыр болады. Әлемдегі жетекші медиа-дизайнерлердің бірі Малкольм Гарреттің айтуынша, " техникалық және көркемдік дағдылардың мұндай ауқымы бір жағынан ғылым мен технология, екінші жағынан өнер мен дизайн арасындағы соңғы шекараларды -- бірнеше ондаған жылдар бұрын біздің мәдениетімізге тән шекараларды бұзуға қабілетті. Ақпарат берудің жаңа құралдарымен айналысатын шығармашылық топтар технология мен шығармашылықты әлем Қайта өрлеу дәуірінен бері көрмеген өнер мен ғылым Одағында біріктіреді".
Әр түрлі әдістердің өзара енуі және жан-жақты мамандардың бірігуі материалдық емес, стратегиялық дизайн мен дизайн ойлауының жаңа қажеттіліктеріне байланысты болады. Сонымен қатар, бұл тізімде жетекші орын алатын көп факторлы жобалық қызметпен байланысты өнеркәсіптік дизайнерлер. Дизайн жобалық қызмет ретінде ресейлік капиталдандырылған нарық стратегиялық дизайн міндеттерінен әлі де алыс. Өмір сүру жағдайында отандық өндіріс дизайнмен ынтымақтастық мүмкіндігін іс жүзінде қарастырмайды, мұндай одақтың артықшылықтарын білмейді және түсінбейді. [8].
Өнеркәсіпшілер арасында Мамандық туралы ең көп таралған түсінік: "дизайнер келіп, бәрін дұрыс бояйды". Бұл ирония емес, метафора емес-тәжірибеші дизайнерлер түс схемасының стандарттары олардан талап етілетін жағдайларға тап болады, мысалы, станоктар. Дизайнда стандарттар жоқ және мүмкін емес, өйткені олар музыкалық шығарма, кескіндеме немесе театр қойылымы үшін мүмкін емес. Әрине, дизайнерлердің шығармашылығы өзін-өзі танытуда соншалықты еркін емес, бірақ дизайн қызметі табиғатта инновациялық екенін және әр жаңа шешім шектеулі уақыт ішінде "жаңа" болып қала беретінін түсіну керек. Дизайнның шынайы мақсаттары мен міндеттерін жалпы түсінбеу "дизайн" ұғымын кез-келген пішінге: шаш сәніне, тырнақ дизайнына және т.б. қатысты барлық нәрсеге қолдану арқылы күшейтіледі.
"Дизайн" терминіне енгізілген бірнеше мағыналарды ажырату керек: өрнек, сурет, жоба, дизайн - сөздің сыйымдылығы барлық түсіндіруге мүмкіндік береді. Алайда, олардың әрқайсысы "дизайнер" мамандығына жатпайды, ал формальды мақсаттар (тек формаға қатысты) негізгі емес.
Шын мәнінде, дизайнның анықтамасы "шығармашылық жобалау қызметі" деген сөздерден басталады, ал Тапсырыс беруші көбінесе бізден жобалық шешімдерді емес, таза көркемдік табылыстарды күтеді. Жобалық дизайн міндетіне не кіреді, дизайнерлік дизайн инженерден несімен ерекшеленеді және дизайнер суретшіден несімен ерекшеленеді? Иллинойс технологиялық университетінің Дизайн институтының профессоры Чарльз Оуэн сұхбатында осы сұрақтарға жауап берді: "дизайн өнерден несімен ерекшеленеді? Дизайнерлер көбінесе объективті және топтарда (кейде фрилансерлер ретінде) қоғам талап ететін өнімдерді, жүйелерді, коммуникациялар мен қызметтерді құру үшін жұмыс істейді. Олар басқалар үшін жұмыс істейді және олардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін адамдардың қажеттіліктері туралы ақпаратты жинау және ұйымдастыру үшін жоспарлау құралдарын қоса алғанда, көптеген құралдарды пайдаланады.
Өнім дизайнерлері ең алдымен өнімдермен, жүйелермен және аппараттық құралдармен жұмыс істейді;
Байланыс дизайнерлері негізінен хабарламалармен, ақпараттық жүйелермен және бағдарламалық жасақтамамен жұмыс істейді.
Екеуі де көбінесе басқа салалардағы мамандармен жұмыс істейді, әсіресе кең сараптаманы қажет ететін күрделі жүйелерді жобалау кезінде.
Суретшілер эстетикалық мақсаттар мен ойлауды ынталандыратын жұмыстар жасау үшін негізінен субъективті түрде өзін-өзі көрсету қажеттілігімен жұмыс істейді. Олар өз көзқарастарына сәйкес әрекет етеді, әдетте өздері үшін (немесе жеке клиенттер үшін) жұмыс істейді және ең алдымен интуитивті және жеке дамыған дағдыларды қолданады. Дизайнерлер мен суретшілердің іс -- әрекеттеріндегі кейбір әдістер мен процестер (мысалы, визуалды БАҚ құру кезінде), бірақ негізгі әдістер, нәтижелер және негізінен мақсаттар мүлдем басқа. Өнім дизайны дегеніміз не және ол дизайннан несімен ерекшеленеді? Өнімнің дизайны, оның дамуы қарапайым өнімдерді (консервілер) және күрделі жүйелерді (автомобильдер, ұшақтар және бүкіл көлік жүйелері) жоспарлауға, дамытуға және өндіруге бағытталған. Дизайнерлер адамдардың қажеттіліктері мен осы өнімдерді қауіпсіз, ыңғайлы және өмір сүруге мүмкіндік беретін шешімдерге назар аударады. Адамға бағытталған дизайн адам факторын бірінші орынға қояды -- дизайнердің адам мен машина арасындағы қарым-қатынас сапасын жақсартуға деген қамқорлығы. Инженерлер өнімнің жақсы жұмыс істейтін функцияларын құру мәселелеріне және өндіріс жағдайлары үшін жобаны оңтайландыруға көбірек көңіл бөледі. Өнім дизайнерлері адам факторларымен, қажеттіліктерімен және тұтыну жағдайымен айналысады; инженерлер бөлшектермен, функционалдылықпен, өнімділікпен және өндіріспен жұмыс істейді. Жеңілдетілген түрде: "дизайнер заттар-адамдар қатынастарымен жұмыс істейді, инженер заттар-заттар қатынастарымен жұмыс істейді"деп айтуға болады. Олардың мамандануы әр түрлі болғанымен, айтарлықтай байланыс нүктелері бар, ал дизайнерлер мен инженерлер көбінесе командаларда жұмыс істейді"[9].
Адамның іс-әрекеті көбіне жалпы түрде қоғамның болуы және оның дамуы адам тұрмысының басты шарты болғандықтан, адам қоғамының үздіксіз дамып отыруы және оны сақтау үшін объекттерге немесе басқа да субъекттерге бағытталған субъект белсенділігі деп түсіндіріледі.
Принципиалды сапалы айырмашылықтар іс-әрекеттің негізгі түрлерін анықтауға мүмкіндік береді. Қарапайым түсінікте бұл - ғылым, техника, басқару, мәдениет, өнер; ал философиялық мағынада - гносеология, технология, тектология, аксиология, рефлексология; ғылыми-практикалық мәнде - танымдық, қайта өңдеу, коммуникативтік, құндылыққа бейімделген және суреттеу типіне сәйкес әрекеттер.
Кез келген әрекет белгілі бір алға қойылған мақсатқа жету үшін қажетті және жеткілікті кезеңдер бойынша іске асады. Бастапқы кезең - сұраныстың бар болуын анықтау, қандай да бір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz