Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын оқыту үдерісінде қалыптастыру
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Малай Назерке Оразғалиқызы
Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын оқыту үдерісінде қалыптастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В01101 - Педагогика және психология
Қызылорда, 2020 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Қорғауға жіберілді
Педагогика және психология
кафедра меңгерушісі
PhD., аға оқытушы Бекжанова Б.Ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын оқыту үдерісінде қалыптастыру
6В01101 - Педагогика және психология
Орындаған Малай Н.О.
Ғылыми жетекшісі,
Философия докторы (PhD) Сапарқызы Ж.
Қызылорда, 2020
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларының теориялық негiздерi ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын қолданудың тиімділігі және денсаулық сақтау технологиясының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Жасөспірімдердің психологиялық, биологиялық, физикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2. Iс - тәжiрбиелердiң мақсат, мiндеттерi және жүргізiлу барысы ... ... ... .38
2.1 Анықтау экспериментiнiң барысы, мақсат, мiндеттерi ... ... ... ... ... ... . ..38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС МАЗМҰНЫНДА ҚОЛДАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1. Қазақстан Республикасының президенті - елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан -2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 14 желтоқсан.
2. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 27 желтоқсандағы №988 қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілде айындағы №319-III ЗРК Білім туралы заңы (05.05.2017 ж. бойынша өзгерістерімен, толықтыруларымен)
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы №1118 Жарлығымен бекітілген Қазақстанда білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сқйкес анықтамалар көрсетілген:
Десинхроноз - организмнің бұзылуы, циркадиялық ырғақтардың десинхронизациясымен қатар жүретін патологиялық синдром.
Онтогонез - (грек. on - табыс септігінің жалғауы, ontoұ - нағыз, нақты және генез) - организмнің жеке дара дамуы. Онтогенез ұрық болып түзілуінен бастап, тіршілігінің соңына дейінгі барлық өзгерістердің жиынтығы. Онтогенез терминін неміс биологы Э. Геккель ұсынған (1866).
Педагогикалық технология дегеніміз - ол ортаға сәйкес оқыту формаларының, әдістері мен құралдарының біртұтас жүйесі, сондай-ақ осы жүйені ғылымға негізделген дидактикалық үдерісте жүзеге асыру үшін, меңгерілетін пәннің ерекшелігіне сәйкес нәтижеге жеткізудегі теория мен практикада пайдалану механизмі.
Мотив - (латын тілінде moveo - қозғаушы, итермелеуші) - адамды белгілі бір іс-әрекетке бастайтын ішкі субъективті себеп, оның қажеттіктері мен мүдделерін білдіруге бағытталған саналы, мақсатқа сәйкес әрекет.
Денсаулық сақтау технологиясы - оқушылардың денсаулығын сақтауды және нығайтуды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ететін, оқу-танымдық және практикалық іс-әрекетін басқарудың ұйымдастырушылық тәсілдерінің функционалды жүйесі.
Гигиена - (грек. hygіeіnos - дені сау) денсаулықты сақтау, аурулардан алдын ала сақтану туралы ғылым; медицинаның бір саласы. Гигиена сөзі грекше hygіeіnos, яғни ол дені сау деген ұғымды білдіреді.
Педагогикалық қарым-қатынас - белгілі бір педагогикалық қызмет атқаратын, жқйлі психологиялық климат құруға және оқу іс-қрекетін, педагог пен оқушы арасындағы, оқушылар ұжымы ішіндегі қатынастарды психологиялық тиімді етуге бағытталған оқытушы мен оқушының сабақтағы және сабақтан тыс уақыттағы кқсіптік қарым-қатынасы. Қарым-қатынас сан алуан сипатта; оның көптеген формалары, түрлері бар. Педагогикалық қарым-қатынас адамдар қарым-қатынасының жекеше түрі. Оған осы өзара қрекет формаларының жалпы қасиеттері де, білім беру процесіне тқн қасиеттері де лайық.
Гиподинамия - (грек, hypo - төмен, астында, қалыптан төмен; dynamis -- күш) қимыл-қозғалыс белсенділігінің шектелуі нәтижесінде адамдар мен жануарлар организмдері тірек-қимыл аппараты бұлшықеттерінің, қан айналым және тыныс алу, ас қорыту және т.б. мүшелердің етті қабықтары мен қабаттары жиырылу күшінің төмендеуі.
Әлеуметтік дезадаптация - бұл адамның әлеуметтік орта жағдайларына бейімделу қабілетінің ішінара немесе толық жоғалуы. Әлеуметтік бейімделу дегеніміз-адамның қоршаған ортамен өзара әрекеттесуінің бұзылуы, оның мүмкіндіктеріне сәйкес келетін өзінің оң әлеуметтік рөлін нақты микросоциалдық жағдайларда жүзеге асыру мүмкін еместігімен сипатталады.
Парадигма - (грекше paradeigma - мысал, үлгі) нақты ғылыми зерттеуді құрап, тарихтың белгілі бір кезеңінде ғылыми практикада көрініс табатын теориялық және қдіснамалық алғышарттар жиынтығы. Парадигма тиісті білім саласы (пқн) аясында проблеманы таңдауда негіз, зерттеу міндеттерін орындауда модель, үлгі рөлін атқарады. Мәселен, білім беру парадигмасы бұл білім берудің тұжырымдамалық моделі деп түсіндірсе болады.
Акселерация - латынша (accelarae) жылдамдық деген сөзден шыққан. Акселерация қазіргі замандағы адамдардың биологиясындағы жалпы қарқындылықты көрсетеді, табиғаты көп факторлы болып келеді.
Жыныстық диморфизм - өсу және жеке функционалдық жүйелер мен бүкіл организмнің даму қарқынының зат алмасу процессінің ерекшелігі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Қолданылған қысқартулар:
МГТ - медико - гигиеналық технологиялары
ДСТ - дене шынықтыру - сауықтыру технологиялары
ЭДСТ - экологиялық дене шынықтыру - сауықтыру технологиялары
ӨҢҚЕТ - өмір қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
ДСТ - денсаулық сақтау технологияларына
ҰПТ - ұйымдастыру - педагогикалық технологияларына
ППТ - психологиялық - педагогикалық технологиялар
ЖОО - жоғары оқу орны
ТМД - тәуелсіз мемлекеттер достастығы
ӨБР - өзін-өзі басқару, реттеу
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі уақытта қоғамның негізгі өзекті мәселесі болып, адамның салауатты өмір салтын қалыптастыру, өз кезегінде, адамның өзін жақсы сезінуін ғана емес, сонымен қатар ұлттың да сауығуына септігін тигізуі жатады. Қазақстан Республикасында Салауатты өмір салтын құру саясаты Қазақстан 2030 концептуалды дамуының басым бағыты болып табылады. Жастар арасында салауатты өмір салтын алдын алу, нашақорлықтың, шылым шегу, олармен күресті белсенді жүргізу, жастар арасында насихаттауды ұйымдастыру, спорт түрлерінің дамуына көңіл бөлу. Кең көлемді реформаның жүзеге асуы прцесінде негізгі ролді мемлекеттік пен үкіметтік емес мекемелердің біріккен әлеуметтік жобалар шеңберінде дені сау ұрпақты тәрбиелеу мақсатында жүргізіліп жатқан жұмыстарын атауға болады және оны қоғамның өзекті мәселерін шешудің бір механизімі ретінде болашақ ұрпақтың денсаулығын сақтау мәселелері тұр.
Қазіргі таңда жасөспірімдер арасында денсаулығынан ақауы бар балалар саны күндеп қатары өсуде. Бұған болар себептер заман ағымындағы әлеуметтік, макроәлеуметтік, экологиялық, техногендік, ақпараттық факторларды атауға болады. Сонымен қатар білім жүйесінде оқытудың мазмұны бойынша оқу бағдарламаларының жоғары деңгейлі болуы және жүктеме сабақтардың көбейуі немесе оқушылардың санитарлық нормасының сақталмауы денсаулыққа кері әсерін тигізді. Мектептегі шамадан тыс оқытудың нәтижесі ретінде түлектердің 23-сі мектеп қабырғасынан созылмалы аурумен және физикалық дамуындағы ақауы мен шығатынын атауға болады.
Аталған мақсатқа жету бүгінгі таңдағы мектептерде денсаулық сақтау педагогикасы арқылы мүмкін болып отыр. Өз кезегінде денсаулық сақтау педагогикасы оқу-тәрбие үдерісін мектеп оқушылары мен педагогтардың денсаулығына нұқсан келтірмейтін әдістер мен тәсілдердің жиынтығы ретінде қарастырады. Заманауи педагогикалық білімді игерген педагог оқушылармен, олардың ата-аналарымен, медицина қызметкерлерімен және өз әріптестерімен тығыз қарым-қатынаста педагогикалық үдеріске оқушылардың денсаулықтарын сақтау мен нығайтудың артықшылықтарын ескере отырып, өз жұмысын жоспарлайды.
Соңғы жылдары оқу үдерісін ұйымдастырудың сынып-сабақтық дәстүрлі жүйесіндегі кейбір шектеулердің мәні ашылып келеді, бұл заманауи білім беру технологияларын анағұрлым тиімді қолданудың өзекті міндеттерімен байланысты.
Технология - бұл, ең алдымен, бүкіл оқыту мен білімді игерту үдерісін құрудың, қолдану мен анықтаудың жүйелі әдісі, бұл ретте білім беру формаларын оңтайландыру міндеті жүктелген техникалық және адами ресурстар мен олардың өзара байланысы ескеріледі (ЮНЕСКО).
Әдетте педагогикалық технологияға мәндес әдістеме термині жиі қолданылады, себебі бұл ұғым педагогтың нақты әрекеттерінің жиынтығы ретінде түсініледі, сондай-ақ мағынасы жағынан білім беру технологиясы ұғымына жақын. Алайда әдістеме мұғалім жұмысының ұйымдастырылуы мен жүйелілігін сипаттайды, ал технология оқушының жұмыс жүйесін алға қойылған білім беру мақсатына жету әрекеті ретінде сипаттай отырып, педагогтың жұмыс жүйесін оқушы жұмысын жағдаймен қамтамасыз етуші әрекет ретінде қарастырады.
Денсаулықтың қандай да бір әмбебап технологиясы жоқ. Денсаулық сақтау білім беру үдерісіндегі бір міндет ретінде көрінеді. Бұл медико-гигиеналық бағыттағы (педагог-медицина қызметкері-оқушы үштігінің тығыз байланысы кезінде жүзеге асады); денешынықтыру-сауықтыру (денешынықтыру бағытындағы білімге артықшылықтар беріледі); экологиялық (табиғатпен өзара үндестікте болу) және т.б. бағыттағы білім беру үдерісі болуы мүмкін. Оқушылардың денсаулықтарын қалыптастыру мен нығайту міндеттері мектеп оқушыларын кешенді түрде оқытудың арқасында ғана шешілуі мүмкін.
Білім берудің денсаулық сақтау технологиялары - бұл көпшілік педагогтерге етене таныс жұмыстың психо-педагогикалық әдістері мен тәсілдері, технологиялары мен мүмкін болатын мәселелерді шешудің жолдары, сондай-ақ педагогтың үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылысы. Біз қолданылып отырған педагогикалық жүйе қатысушы педагогтердің денсаулықтарын сақтау міндетін шешуді жүзеге асырған жағдайда ғана оқыту мен білім беру үдерісі денсаулық сақтау технологиясы бойынша жүргізіліп отыр деп айта аламыз.
Жан-жақты физикалық жетілген және денсаулығы жақсы баланы өсіріп тәрбиелеу әрбір ата-ана мен балабақшаның міндеті. Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты- ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім беру стандарты мектепке дейінгі тәрбие мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл әдіс-тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді. Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу. Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарындағы бүлдіршіндер тәрбиесін жан -- жақты жетілдірудің жолдарын айқындап, бала денсаулығын сақтаудың жолдарын қарастыру заман талабынан туындап отырған жағдайлардың бірі. Мектепке дейінгі білімде баға жетпес гигиеналық тәрбиенің тәжірибесі мол болғанымен, қазіргі заманға сай баланың денсаулығының нашарлап, әлеуметтік жағдай баланың дұрыс өмір сүру бейнесін қалыптастыруда жаңа қарым -- қатынасты меңзейді. Ұлттық денсаулық сақтау ұйымында баланың салауатты өмір салтына тәрбиелеу негізгі міндеттердің бірі болып саналады. Баланың салауатты өмір салтын құру баланың тек психологиялық жеке -- дара ерекшеліктері ғана емес, оны қоршаған ортасы мен жанұясы қолдап отыру қажет.
Қазақстандағы салауатты өмір салтын дамытудың бастамасы мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың денсаулығын сақтаудың аса қажет екендігін көрсетеді. Балабақша жұмысына денсаулық сақтау технологияларын енгізу қажетті заман талабынан туындайды. Осыған орай жұмыстың объектісі - мектепке дейінгі жаста баланың денсаулығын қорғау болып саналады.
Білім беру мекемелері-бұл ұзақ уақыт бойына елдің барлық жасөспірім тұрғындарын қамтитын жалғыз әлеуметтік білім беру жүйесі, білім беру мекемесіндегі оқу уақыты баланың өсуі мен даму кезеңімен сәйкес келеді, организм қоршаған ортаның қолайлы және қолайсыз жағдайларының әсеріне өте сезімтал.
Патологияның қалыптасуындағы қолайсыз факторлардың іске асырылуы көбінесе олардың әрекет ету мерзіміне, баланың жасына, теріс және оң әсерлердің арақатынасына байланысты. Мектептегі оқу кезеңіндегі денсаулық жағдайының сезімталдығы оқу жүктемелеріне өте жоғары мектеп кезеңіндегі қауіп факторлары үздіксіз, жүйелі және ұзаққа созылады, тіпті ең аз әсер ету қабілеті 10 жыл бойы сағат сайын және күн сайын жұмыс істейді.
Денсаулықты сақтау үшін баланың денесінің қосымша ресурстарын жұмылдыру қажет, оқу үдерісін дұрыс ұйымдастырмаған жағдайда, соматикалық, психикалық, физикалық және репродуктивті денсаулықтың бұзылуымен бірге мектепке бейімделу дамиды, денсаулық мәселесі қазіргі уақытта жаппай бірыңғай білімнен жеке ерекшеліктері мен функционалдық мүмкіндіктері бар нақты балаға бағытталған сараланған, сараланған білімге көшу жүзеге асырылған кезде өзекті болады.
Мектептерде жалпы біліммен қатар, оқытудың алғашқы кезеңдерінде қосымша пәндер мен сабақтар енгізіледі, жалпы оқу жүктемесінің ұлғаюы жиі орын алады, оқу үдерісінің күшеюі нәтижесінде бірінші сыныпта оқушылардың денсаулығының нашарлауы орын алады.
Қазіргі білім беру мекемелерінде оқитын жасөспірім балалардың денсаулығының жай-күйін зерттеуге бағытталған ғылыми зерттеулер қол жетімді әдебиеттерде өте аз және зерттеушілердің басты назары бастауыш мектеп жасындағы балалардың ауруы мен физикалық дамуын зерттеуге, сонымен бірге жасөспірім кезіндегі денсаулық жағдайындағы ауытқуларға аударылады, олар маңызды әлеуметтік және биологиялық функцияларды жүзеге асыру мүмкіндігін төмендетеді, сондықтан болашақ ұрпақтың еңбек, зияткерлік, қорғаныс әлеуетін, көбеюі мен денсаулығын анықтайтын қоғам мен мемлекеттің жас ұрпақтың денсаулығына деген қызығушылығы айқын көрінеді.
Осылайша, жасөспірімдердің денсаулығының сапасын зерттеу өзекті, тек тенденцияларды, денсаулықтың негізгі көрсеткіштерінің өзгеруін ескере отырып саралаған жөн.
Зерттеу мақсаты: білім беру ұйымдарында жасөспірімдердің денсаулық жағдайының, физикалық және психикалық дамуының ерекшеліктерін зерттеу негізінде сауықтыру және оңалту әдістерін негіздеу.
Зерттеу нысаны: Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын оқыту үдерісінде зерттеу.
Зерттеу пәні: Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологиялары.
Ғылыми болжамы: егер, жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын жүйелі түрде дұрыс қалыптастырса, онда олардың тұлғалық дамуы адекватты болады.
Зерттеудің міндеттері:
● зерттелетін мәселе бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге талдау;
● денсаулық сақтау технологиялары ұғымдарын шетел және кеңес психологиялық зерттеулерінде анықтау;
● жасөспірім балалардың денсаулық жағдайының психологиялық, биологиялық, физикалық ерекшеліктерін және сипаттамаларын зерттеу;
● жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологиялары ерекшеліктерін эмпирикалық зерттеу;
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Зерттеудің теориялық негізіне психология ғылымындағы денсаулық сақтау технологиясына байланысты теориялық жағдайлар тұлға қалыптасуындағы іс-әрекеттік ықпалдар және жүйелік ықпалдың негізгі принциптері арқау болады, жасөспірімдердегі денсаулық сақтау технологиялары оқыту үдерісінде ықпалмен сипатталады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Жасөспірімдерде денсаулықты сақтау әсері бар психологиялық-педагогикалық көмекті ұйымдастырудың тиімділігі туралы алынған мәліметтер оны білім беру ұйымдарында оқу үдерісін оңтайландыру үшін ұсынуға мүмкіндік береді
Алынған зерттеу нәтижелерінің негізінде педагогикалық-психологиялық тренингтер арқылы жеке (ақылы) мектептерде оқитын оқышылардың өзіндік бағалауын дұрыс қалыптастыру жолдарын анықтауға болады.
Зерттеу әдістері:
* Әдебиеттерге теориялық талдау;
* бақылау, сауалнама және анкета;
* эмпирикалық зерттеу әдістері: әңгімелесу; сауалнама; мәліметтерді статистикалық өңдеу.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Жұмыстың жалпы көлемі - 63. Кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, жұмыста берілген кестелерден тұрады.
1 Денсаулық сақтау технологияларының теориялық негiздерi
1.1 Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын қолданудың тиімділігі және денсаулық сақтау технологиясының мазмұны
Қазақстан Республикасының бүгінгі күнгі білім беру тұжырымдамасы мен білім беру жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарындағы оқыту үрдісінің педагогикалық технологиялары ретінде және денсаулықты сақтауды ұйымдастырудағы жаңалық ретінде оқу - тәрбие үрдісіне денсаулық сақтау технологиялары енгізілуде. Бұл оқу үрдісіне қатысушылардан үлкен күш пен еңбекті талап ететін үрдіс. Ол өз кезегінде физиологиялық шаршау мен психоэмоциялық артық жүктеме түріндегі ағзаның функционалдық ахуалының әр түрлі ауытқуларын тудырады. Сол себепті де оқушыларда созылмалы аурулар, психиканың бұзылуы және стресстік жағдайлар көп болады. Сондықтан болар арнайы мамандандырылған мектептерде жалпы білім беретін мектептерге қарағанда оқушылар көп ауырады .
Денсаулық сақтау ұғымы кез келген педагогикалық технологияның сапалық сипаттамасына жатады, яғни осы технологияны жүзеге асыру барысында мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау міндеті қаншылықты шешілетінін көрсетеді.
Педагогика ғылымына технология ұғымы ХХ ғасырдың 60-жылдарында ене бастады. Технология дегеніміз - білім беру үрдісіне қажетті әдіс - тәсілдер жүйесі және техникалық және адами ресурстарды пайдалана отырып оқытуды жетілдіре отырып білімді меңгерту.
Технология - бұл, ең алдымен, бүкіл оқыту мен білімді игерту үдерісін құрудың, қолдану мен анықтаудың жүйелі әдісі, бұл ретте білім беру формаларын оңтайландыру міндеті жүктелген техникалық және адами ресурстар мен олардың өзара байланысы ескеріледі (ЮНЕСКО).
Әдетте педагогикалық технологияға мәндес әдістеме термині жиі қолданылады, себебі бұл ұғым педагогтың нақты әрекеттерінің жиынтығы ретінде түсініледі, сондай-ақ мағынасы жағынан білім беру технологиясы ұғымына жақын. Алайда әдістеме мұғалім жұмысының ұйымдастырылуы мен жүйелілігін сипаттайды, ал технология оқушының жұмыс жүйесін алға қойылған білім беру мақсатына жету әрекеті ретінде сипаттай отырып, педагогтың жұмыс жүйесін оқушы жұмысын жағдаймен қамтамасыз етуші әрекет ретінде қарастырады.
Денсаулықтың қандай да бір әмбебап технологиясы жоқ. Денсаулық сақтау білім беру үдерісіндегі бір міндет ретінде көрінеді. Бұл медико-гигиеналық бағыттағы (педагог-медицина қызметкері-оқушы үштігінің тығыз байланысы кезінде жүзеге асады); денешынықтыру-сауықтыру (денешынықтыру бағытындағы білімге артықшылықтар беріледі); экологиялық (табиғатпен өзара үндестікте болу) және т.б. бағыттағы білім беру үдерісі болуы мүмкін. Оқушылардың денсаулықтарын қалыптастыру мен нығайту міндеттері мектеп оқушыларын кешенді түрде оқытудың арқасында ғана шешілуі мүмкін.
Білім берудің денсаулық сақтау технологиялары - бұл көпшілік педагогтерге етене таныс жұмыстың психо-педагогикалық әдістері мен тәсілдері, технологиялары мен мүмкін болатын мәселелерді шешудің жолдары, сондай-ақ педагогтың үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылысы. Біз қолданылып отырған педагогикалық жүйе қатысушы педагогтердің денсаулықтарын сақтау міндетін шешуді жүзеге асырған жағдайда ғана оқыту мен білім беру үдерісі денсаулық сақтау технологиясы бойынша жүргізіліп отыр деп айта аламыз.
Жан-жақты физикалық жетілген және денсаулығы жақсы баланы өсіріп тәрбиелеу әрбір ата-ана мен балабақшаның міндеті. Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты- ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім беру стандарты мектепке дейінгі тәрбие мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл әдіс-тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді. Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу. Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарындағы бүлдіршіндер тәрбиесін жан -- жақты жетілдірудің жолдарын айқындап, бала денсаулығын сақтаудың жолдарын қарастыру заман талабынан туындап отырған жағдайлардың бірі. Мектепке дейінгі білімде баға жетпес гигиеналық тәрбиенің тәжірибесі мол болғанымен, қазіргі заманға сай баланың денсаулығының нашарлап, әлеуметтік жағдай баланың дұрыс өмір сүру бейнесін қалыптастыруда жаңа қарым -- қатынасты меңзейді. Ұлттық денсаулық сақтау ұйымында баланың салауатты өмір салтына тәрбиелеу негізгі міндеттердің бірі болып саналады. Баланың салауатты өмір салтын құру баланың тек психологиялық жеке -- дара ерекшеліктері ғана емес, оны қоршаған ортасы мен жанұясы қолдап отыру қажет.
Қазақстандағы салауатты өмір салтын дамытудың бастамасы мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың денсаулығын сақтаудың аса қажет екендігін көрсетеді. Балабақша жұмысына денсаулық сақтау технологияларын енгізу қажетті заман талабынан туындайды. Осыған орай жұмыстың объектісі - мектепке дейінгі жаста баланың денсаулығын қорғау болып саналады.
Педагогикалық технология дегеніміз - ол ортаға сәйкес оқыту формаларының, әдістері мен құралдарының біртұтас жүйесі, сондай-ақ осы жүйені ғылымға негізделген дидактикалық үдерісте жүзеге асыру үшін, меңгерілетін пәннің ерекшелігіне сәйкес нәтижеге жеткізудегі теория мен практикада пайдалану механизмі.
Қазіргі уақытта технология ұғымына бастапқы затты түрлендіріп күтілген параметрлерді алу үшін қажетті әдістердің жиынтығы деп түсінік береді. Денсаулық сақтау технологияларында күтілетін параметрге адамның (бала, жасөспірім, ересек адам) физикалық, психологиялық, әлеуметтік жағдайының сәтті болуы жатады. Ал педагогикалық технологиялар күтілген параметрлерге жетуді жеңілдететін біршама талаптарға жауап береді. Технологиялардың негізгі ерекшелігі соңғы нәтижені алдын - ала болжай алады.
Технологияда мақсат негізгі компонент ретінде қаралады және оған жету деңгейін анықтай алады. Технология алға қойылған мақсатқа жетудің барабар құралдарын қолдана отырып, оқу - тәрбие үрдісінің құрылымын анықтауға мүмкіндік береді. Барабарлық (адекваттық) дегенді педагогикалық технологиялардың оқушылардың жас ерекшелігіне, олардың физикалық, психоэмоциялық жай - күйіне сәйкес келуі деп түсіну керек. Сонымен бірге қалыптасқан педагогикалық жағдайға педагогикалық технология қолданатын денсаулық сақтау тәсілдерінің сәйкес келуі.
Соңғы кезде дәстүрлі сыныптық-сабақ жүйесінде оқу үрдісін ұйымдастырудың кейбір жақтарының кемшіл тұстары ашылуда. Сол себепті де оқытудың тиімділігін арттыратын қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды іздеп табу аса маңызды міндеттердің бірі.
Бүгінгі мектептің мақсаты - оқушыны өмірге дайындау. Әрбір мектеп оқушысы өзінің болашақ өміріне қажетті білім алуы тиіс.Аталған мақсатқа қазіргі мектеп оқушылар мен педагогтардың денсаулығына зиян келтірмей оқу-тәрбиелеу үрдісін ұйымдастыру әдіс-тәсілдерінің бірлігі ретінде қарастырылатын денсаулық сақтау педагогикасының технологиялары көмегімен жете алады. Педагог қазіргі педагогикалық біліммен қаруланып, оқушылармен, олардың ата-аналарымен, медицина қызметкерлерімен, әріптестерімен тығыз байланыс орната отырып, педагогикалық үрдіске қатысушылардың денсаулығын сақтау және нығайтуды көздейтін өз жұмысын жоспарлайды.
Білім беру технологияларының жіктелуінде денсаулық сақтау технологиялары деген ұғым жоқ. Себебі, ол нақты бір технология түрінде болмайды. Десек те, денсаулық сақтау технологиясы ұғымы білім беру мекемесінің оқушы денсаулығын қалыптастыру, сақтау және нығайту бағытындағы барлық жұмыстарын біріктіреді.
Денсаулық сақтау технологиясы денсаулықты қорғауға, өз денсаулығына деген құнды қарым-қатынасын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық, психологиялық және медициналық ықпалдардың бірлігін көздейді.
Денсаулық технологиясы деген бірегей технологиялық жол. Ол тек білім үрдісінің қандай болмасын міндеттерінің бірі ретінде қарастырылады. Бұл білім беру үрдісінің медициналық-гигиеналық бағыты (педагог - медицина қызметкері - оқушы арасындағы тығыз байланыста жүзеге асады); дене шынықтыру-сауықтыру бағыты (дене шынықтыру бағытындағы сабақтар); экологиялық (табиғатпен өзара үйлесімді байланыс орнату) және басқалары. Осы аталған бағыттарды кешенді түрде ұйымдастырғанда ғана оқушылардың денсаулығын қалыптастыру және нығайту міндеттерін шешуге болады.
Оқыту үрдісі әртүрлі педагогикалық технологиялар негізінде, яғни, осы үрдісті едәуір тиімді де нәтижелі ететін оқушы мен мұғалімнің күш-жігерін, уақытын, денсаулығын жұмсаудағы әдістер мен тәсілдердің жиынтығы негізінде құрылады.
Кез келген педагогикалық технология денсаулық сақтауды көздеуі тиіс. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасай отырып, анықтағанымыз: мектепте денсаулық сақтау технологиясын қолдану мүмкіндігі, оны жетілдірудің ғылыми негіздері толық зерттелмегені байқалады.
Педагогтың денсаулық сақтау қызметі технологиясы маманның жоғары кәсіби құзыреттілігін (оның білімін, біліктілігін, мәдениетін, оқушы тұлғасына деген ізгілікті қарым-қатынасын, оқыту үрдісіне деген жүйелі-әрекеттік негіздерді терең білуін) көздейді.
Денсаулық сақтау педагогикасы қандай да бір нақты білім беру технологиясында көрініс таба алмайды. Соған қарамастан, денсаулық сақтау технологиясы ұғымы оқушылардың денсаулығын қалыптастыру, сақтау және нығайту жөніндегі білім беру ұйымының барлық бағыттарын өзіне біріктіреді.
Денсаулық сақтау технологиясы формалардың, құралдардың және әдістердің жиынтығын көрсетеді, олар адамның дене, психикалық, адамгершілік және әлеуметтік жетістігін қолдаудағы оптималды нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған.
Денсаулық сақтау технологияларын ендірудегі мақсат - денсаулық сақтау жөніндегі мұғалімнің білімін жетілдіру, оқушының дене шынықтыру жаттығулары мен салауатты өмір сүру салтының денсаулық сақтауды ұйымдастыру - сауықтыру әдістемесін жетілдіру.
Денсаулық сақтау технологиясының көріністеріне тек осы саладағы білімді, ептілікті, дағдыны игеру деңгейі ғана емес, сондай-ақ мұғалім мен оқушының санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау, педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру да жатады. Біздің ойымызша, мұнда педагогикалық процеске қатысушылардың белсенділігі басты роль атқарады. Денсаулық сақтау технологиясына ендіру осы әдістерді қайталау мен ендіру мүмкіндігі де кіреді.
Педагогикалық технологиялар қолдану деңгейі бойынша жалпыпедагогикалық, әдістемелік (пәндік) және локальды болып жіктеледі. Біз денсаулық сақтау технологиясын жалпыпедагогикалық технологияға жатқызамыз, өйткені салауатты өмір салтын қалыптастыру оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудің басты міндеті болып табылады.
Білім беру мекемелерінде денсаулық мәселелері медициналық көзқарастары жағынан қарастырылып, оны денсаулық сақтау технологиясы тұрғысында, яғни оны оқушы бойында қалыптастыру әдіс-тәсілдері, формалары тұрғысында қарастыру арнайы зерттеуді талап ететіндігі анықталады. мектеп оқушыларының психофизиологиялық, жас ерекшеліктерін есепке ала отырып, денсаулықты сақтау технологиясы ұсынылды.
Денсаулық сақтау технологиясының мақсатын әлеуметтік сұранысқа, қоғамның қажеттілігіне орай көп жылдар аралығында кезеңдермен өзгеріп отырған білім берудің жалпы мақсаттарымен сәйкестендіру қажет. Бұл тенденция шетелдік білім беру жүйесіне де тән.
Денсаулық сақтау технологиясы - оқушылардың денсаулығын сақтауды және нығайтуды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ететін, оқу-танымдық және практикалық іс-әрекетін басқарудың ұйымдастырушылық тәсілдерінің функционалды жүйесі.
Денсаулық сақтау технологияларының мақсаты - оқушының мектепте жүрген кезінде денсаулығын сақтау, оның денсаулығын сақтау туралы білім, білігі мен дағдыларын қалыптастыру, алған білімдерін қолдана білуге үйрету. Барлық денсаулық сақтау технологияларының негізгі ерекшеліктері - оқушылар денсаулығын үнемі экспресс - диагностикадан өткізіп, бақылап отыру және ағзаның қалыпты дамуын бақылап, оқушы денсаулығы туралы қажетті қорытындылар (оқу жылының басы мен аяғында) жасап отырады.
Денсаулық сақтау технологияларының негізгі міндеті - оқушының еңбегі мен демалыс режимін ұйымдастыру, оқушының бүкіл оқу үрдісі барысында қажуы мен зорығуының алдын алу үшін жағдай жасау. Бұл оқушының еңбегі мен демалысын ұйымдастыру кезінде оның жұмысқа қабілеттілігінің оқу сабағының барысында (мейлі ол бір сабақ, бір күн, апта, тоқсан, жарты жыл, жыл, мектепте оқыған бүкіл мерзім де) жоғары болуы, қажудың алдын-алу, зорығуды мүлдем болдырмау.Олардың алдын алу шаралары туралы сөз ету үшін жұмысқабілеттілік, қажу, зорығу ұғымдарына түсінік беріп өтелік.
Жұмысқа қабілеттілік дегеніміз - адамның өз күшін аз шығын жасай отырып, берілген жұмысты сапалы, әрі тиімді орындай білу қабілеті.
Оқу үрдісі барысында жұмысқабілеттілік белгілі бір заңдылыққа сүйенген толқынды өзгеріске түседі. Сабақ басында оқушының жұмысқа қабілеттілігі аса жоғары болмайды, ол біртіндеп көтеріледі. Бұл кезең ену фазасы деп аталады. Бұл кезеңде біріншіден, іс-әрекетті жүйелік және гуморалдық басқаруға дайындау, екіншіден, біртіндеп іс-әрекеттердің стреотипінің қалыптасуы, үшіншіден вегативті қызметтің қажетті деңгейге жетуі жүзеге асады. Балаларда үлкендерге қарағанда ену фазасы әлдеқайда қысқа немесе жылдам өтеді, бұл олардағы жүйке жүйесінің қозуының жоғарлығы мен функционалды белсенділігімен түсіндіріледі [20].
Ену фазасынан соң, тиімді тұрақты жұмысқабілеттілік фазасы келеді, бұл кезеңде оқушылар өнімді, әрі сапалы жұмыс істей бастайды. Дегенмен бұл кезеңнің ұзақтығы алғашқы кезеңдегі сияқты әр баланың жас ерекшелігіне, денсаулық жағдайына, шынығу деңгейіне байланысты әртүрлі болады. Сонан соң жұмысқабілеттілік біртіндеп төмендейді де қажу дами бастайды. Бірақ оқу әрекетінің соңында (егер ол белгілі болса) жұмысқабілеттілік аз ғана, қысқа мерзімге көтеріледі. Егер қандай да бір себептермен жұмыс нәтижесі күтілгендей болмаса, жұмысқабілеттілік өте төмен түсуі мүмкін.
Қажу үрдісі дегеніміз - жұмысты орындау барысында адамның ағзасында болатын уақытша функционалдық жай-күйі, ол жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі, физиологиялық функциялардың өзгеруі, шаршауды сезіну түрінде көрініс табады. Қажу кезінде адам талап етілетін белсенділік пен жұмыс сапасын көрсете алмайды немесе жалғастырудан бас тартады.Бірақ қажуды тек жағымсыз феномен ретінде қарастырмаған жөн. Қажудың биологиялық рөлінің маңызы зор. Бұл - ағзаның қорғаныс реакциясы, оны қалыпқа келтіру және функционалдық мүмкіндіктерін арттыру үрдісінің ынталандырғышы. Шындығында ағзаға үнемі туындайтын және созылмалы қажу, әсіресе ұлғайып бара жатырған қажу кері әсер етеді.
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, сабақтан қатты қажып шыққан оқушыларда десинхроноз, яғни ағзадағы шектен тыс қысым байқалады да, бұл психосоматикалық сырқаттылықтың қалыптасуына негіз болып табылады.
Оқушылардың қажуын төмендетіп, жұмысқабілеттілігін қолдап және қалыпқа келтіріп, оның оқыту үрдісі барысындағы өзгерісін бақылай отырып, біз денсаулық сақтауға ықпал етеміз.
Мектеп оқушыларында қажудың дамуына дәлел болады:
* Еңбек өнімділігінің төмендеуі: тапсырмаларды орындауда қателер саны мен орындау уақыты артады;
* Ішкі тежелулер байқалады: қозғалыс жайсыздығы, зейіннің тұрақсыздығы;
* Шаршауды, сыныптағы шуды сезінуі пайда болады.
Осы тұрғыда зерделі мұғалім оқушы бойынан байқайды:
* үзіліс қоңырауын күтуде шыдамсыз дегбірсізденуін;
* жазудың өзгеруін;
* дене қимылының динамикасын (қисаю);
* вегетативтік реакцияны: алақанның терлеуі, бет терісінің қызаруы, пульсжиілігінің өзгеруі;
* бас ауруы, іштегі жағымсыз әсерлерге шағымдануын.
Қажудың жалпы және өзіне тән белгілері (физиологиялық жайсыздық белгілері) :
* дененің түрлі бөліктерінде шаншу не жағымсыз сезімдер пайда болады;
* жағымсыз эмоциялар - тітіркену, қызбалық, әлсіздікті сезіну,кейде - агрессия байқалады;
* зейіннің нашарлауы; жұмысқа деген қатынасы өзгереді - дем алуға деген тілек пайда болады.
Оқушылардың қажуын туғызатын басты себептер:
* мұғалімдердің кәсіби қателіктері мен құзыреттілік деңгейінің төмен болуы,
* мектептегі дәстүрлі оқыту жүйесінің керағар ерекшеліктері,
* мектептегі оқу бағдарламаларының жүктемесі және оқу үрдісінің қарқындылығы,
* оқу-тәрбиелеу үрдісін дербестендіруді қиындататын сыныптағы оқушылардың шектен тыс толымдылығы.
* мектепте, сыныпта санитарлық - гигиеналық шарттардың сақталмауы,
білім беру үрдісін өткізуге деген ұйымдастырушылық-педагогикалық талаптардың бұзылуы.
Сыныптағы жағымсыз гигиеналық жағдайлар, тіптен оқу жүктемесі бірқалыпты болған жағдайда да, денсаулығы әлсіз мектеп оқушыларында қажуды тез туғызады. Осы жағдайлардың қатарына жатады:
* ғимараттағы температура режимінің бұзылуы: сыныптағы жайсыз температура (тым ыстық неесе салқын);
* ауа құрғақтығының артуы, әсіресе қыс мезгілінде ауа вентиляциясы жетпегенде не қызған батареялар әсерінен;
* бөгде шудың әсері (күндізгі жарықтандыру лампалары);
* жарықтың жетіспеуі;
* физикалық жайсыздық(дискомфорт): дененің ыңғайсыз қалпы, бір ыңғайда ұзақ отыру, педагогтың авторитарлық педагогикалық тактісі барысында, әсіресе балалар қозғалуға қорыққан жағдайда.
Оқушылар бірсарынды іс-әрекеттен және қозғалыс белсенділігін ұзақ уақыт шектегенде тез қажиды.
Сонымен қажу адамның жұмысқа қабілеттілігінің уақытша төмендеуі мен оның физиологиялық күйін анықтайтын болса, зорығу дегеніміз - жұмысқа қабілеттіліктің ұзақ және терең төмендеуі, ағзаның өмір қажеттілігін қамтамасыз ететін әрекеттерінің бұзылуы, оны қалпына келтіру үшін ұзақ дем алу, тіптен кейбір жағдайларда емдеу шараларын қолдану керек болады. Басқаша айтқанда зорығу дегеніміз ағзаның физиологиялық күйі емес, патологиясы.
Қажу да, зорығу да үлкендерге қарағанда балаларда тез болады, бұл олардың жүйке жүйесінің ерекшелігімен түсіндіріледі. Бастауыш сынып оқушыларының қажу себептерінің орта және жоғары сынып оқушыларына қарағанда өзгешелігі бар. Осыған орай А.А.Никольской бала дамуының мынадай жалпы жағдайларын бөліп көрсетеді:
даму жаймен және біртіндеп жүзеге асады;
эмоционалдық, ақыл - ой, ерік әрекеттері арасында қандай байланыс
болса, рухани даму мен физикалық даму арасында да тығыз байланыс бар. Сол себепті оқу мен тәрбиені қаншалықты дұрыс ұйымдастырса, соншалықты үйлесімді, жан - жақты даму жүзеге асады;
даму үрдісі кезінде психологиялық әрекеттің барлық бағыты бір
мезгілде қатыспайды және олардың даму жылдамдығы мен энергиясы біркелкі емес: даму орташа болып немесе әртүрлі себептермен жылдамдауы мүмкін;
бала дамуын жасанды жылдамдатуға болмайды, әр жас кезеңіне тән өз
күшін толық жұмсау қажет.
Бұл міндетті бағдарламалық - нормативтік деңгейде бастап, бір сабақты
өтуге дейін, яғни барлық деңгейде денсаулық сақтау педагогикасы қолданатын технологиялар арқылы шешу мүмкін.
Денсаулық сақтау технологияларының мақсатына жету үшін оқытудың мынадай құралдары қолданылады:
1 қозғалысқа бағытталған құралдар;
2 табиғаттың сауықтыру күштері;
3 гигиеналық факторлар.
Бұл құралдарды кешенді түрде пайдаланғанда ғана сауықтыру педагогикасы міндеттерін шешеді. Қозғалысқа бағытталған құралдарда сауықтыру технологияларының міндетін шешеді және оларға мыналар жатады: қозғалыс;физикалық жаттығулар;сергіту минуттары мен үзілістегі бойжазулар;эмоцияны басу мен тыныштық минуттары;гимнастика (сауықтыру гимнастикасы, саусақтық, корригирация-лық, тыныс алу, салқын тиюдің алдын алу, сергітуге арналған);емдік дене шынықтыру;қозғалысты ойындар;массаж, психогимнастика, тренинг т.б.
Табиғаттың сауықтыру күштерін қолдану оқытудың денсаулық сақтау
технологияларының мақсатына жетуге үлкен септігін тигізеді. Таза ауада сабақ өткізу биологиялық процестердің белсенділігін арттырады, ағзаның жалпы жұмыс қабілеттілігін арттырады, қажу процесін тежейді.
Технология - бұл, ең алдымен, бүкіл оқыту мен білімді игерту үдерісін құрудың, қолдану мен анықтаудың жүйелі әдісі, бұл ретте білім беру формаларын оңтайландыру міндеті жүктелген техникалық және адами ресурстар мен олардың өзара байланысы ескеріледі (ЮНЕСКО).
Әдетте педагогикалық технологияға мәндес әдістеме термині жиі қолданылады, себебі бұл ұғым педагогтың нақты әрекеттерінің жиынтығы ретінде түсініледі, сондай-ақ мағынасы жағынан білім беру технологиясы ұғымына жақын. Алайда әдістеме мұғалім жұмысының ұйымдастырылуы мен жүйелілігін сипаттайды, ал технология оқушының жұмыс жүйесін алға қойылған білім беру мақсатына жету әрекеті ретінде сипаттай отырып, педагогтың жұмыс жүйесін оқушы жұмысын жағдаймен қамтамасыз етуші әрекет ретінде қарастырады.
Денсаулықтың қандай да бір әмбебап технологиясы жоқ. Денсаулық сақтау білім беру үдерісіндегі бір міндет ретінде көрінеді. Бұл медико-гигиеналық бағыттағы (педагог-медицина қызметкері-оқушы үштігінің тығыз байланысы кезінде жүзеге асады); денешынықтыру-сауықтыру (денешынықтыру бағытындағы білімге артықшылықтар беріледі); экологиялық (табиғатпен өзара үндестікте болу) және т.б. бағыттағы білім беру үдерісі болуы мүмкін. Оқушылардың денсаулықтарын қалыптастыру мен нығайту міндеттері мектеп оқушыларын кешенді түрде оқытудың арқасында ғана шешілуі мүмкін.
Білім берудің денсаулық сақтау технологиялары - бұл көпшілік педагогтерге етене таныс жұмыстың психо-педагогикалық әдістері мен тәсілдері, технологиялары мен мүмкін болатын мәселелерді шешудің жолдары, сондай-ақ педагогтың үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылысы. Біз қолданылып отырған педагогикалық жүйе қатысушы педагогтердің денсаулықтарын сақтау міндетін шешуді жүзеге асырған жағдайда ғана оқыту мен білім беру үдерісі денсаулық сақтау технологиясы бойынша жүргізіліп отыр деп айта аламыз.
Жан-жақты физикалық жетілген және денсаулығы жақсы баланы өсіріп тәрбиелеу әрбір ата-ана мен балабақшаның міндеті. Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты- ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім беру стандарты мектепке дейінгі тәрбие мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл әдіс-тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді. Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу. Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарындағы бүлдіршіндер тәрбиесін жан -- жақты жетілдірудің жолдарын айқындап, бала денсаулығын сақтаудың жолдарын қарастыру заман талабынан туындап отырған жағдайлардың бірі. Мектепке дейінгі білімде баға жетпес гигиеналық тәрбиенің тәжірибесі мол болғанымен, қазіргі заманға сай баланың денсаулығының нашарлап, әлеуметтік жағдай баланың дұрыс өмір сүру бейнесін қалыптастыруда жаңа қарым -- қатынасты меңзейді. Ұлттық денсаулық сақтау ұйымында баланың салауатты өмір салтына тәрбиелеу негізгі міндеттердің бірі болып саналады. Баланың салауатты өмір салтын құру баланың тек психологиялық жеке -- дара ерекшеліктері ғана емес, оны қоршаған ортасы мен жанұясы қолдап отыру қажет.
Қазақстандағы салауатты өмір салтын дамытудың бастамасы мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың денсаулығын сақтаудың аса қажет екендігін көрсетеді. Балабақша жұмысына денсаулық сақтау технологияларын енгізу қажетті заман талабынан туындайды. Осыған орай жұмыстың объектісі - мектепке дейінгі жаста баланың денсаулығын қорғау болып саналады.
Күн және ауа ванналарын сауықтырудың өзіндік құралдары ретінде көрсетуге болады: фитотерапия, ароматерапия, ингаляция, витаминді терапия (тамақ рационына витаминдерді қосу, суды иодтау, жылына 2 рет (желтоқсан мен көктемде) глицин аминқышқылын оқушылардың есте сақтауын күшейту мақсатында қолдану).
Мектепте фитобарлар, физиотерапия кабинеттерін ашу, педагогикалық оқушыны сауықтыру тренингтерін өткізу де жатады.
Денсаулық сақтау технологияларының мақсатына жеткізетін гигиеналық құралдарға мыналар жатады:
СанПин белгілеген санитарлық-гигиеналық талаптардың орындалуы;
Жеке бас пен қоғамдық гигиенаның сақталуы (тәннің тазалығы, оқу
орнының тазалығы, ауаның тазалығы, т.б.)
Оқу өтілетін орынды желдету және дымқыл тазарту;
Күннің жалпы режимін сақтау, қозғалыс, тамақтану мен ұйқы режимін
ұстану;
Оқушыларға қарапайым қол жуу дағдысын, түшкіру мен жөтелу кезінде
беторамал қолдану сияқты дағдыларды үйрету, т.б.
Салауатты өмір сүрудің қарапайым тәсілдерін оқып үйрену, дененің бір
жерін кесіп алғанда, денеге дақ түскенде, күю кезінде, жәндіктер шағып алғанда алғашқы көмек көрсетудің қарапайым дағдыларын үйрету, жұқпалы аурулардың алдын алу үшін егу жүргізуді ұйымдастыру, оқушыда зорығу болмас үшін оқу жүктемесін шектеу.
Гигиеналық талаптарды орындамау оқытудың денсаулық сақтау технологияларының тиімділігін төмендетеді.
Жоғарыда келтірілген құралдарды пайдалануға қойылатын бірден-бір талап оларды жүйелі, кешенді түрде пайдалану қажет.
Олар:
- алдын алу әдістері қолданылатын сабақ түрінде;
- функционалдық музыкаларды қолдану;
- сабақты аудио сүйемелдеу;
- жоғары мен төмен белсенділікті қажет ететін сабақтарды кезек қою;
- қайта оралту іс-шаралары түрінде;
- жаппай спорттық - сауықтыру іс - шаралары арқылы;
- денсаулық мерекесі;
- табиғатқа серуендеу;
- экскурсия;
- оқушының ата - анасымен жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Малай Назерке Оразғалиқызы
Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын оқыту үдерісінде қалыптастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В01101 - Педагогика және психология
Қызылорда, 2020 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Қорғауға жіберілді
Педагогика және психология
кафедра меңгерушісі
PhD., аға оқытушы Бекжанова Б.Ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын оқыту үдерісінде қалыптастыру
6В01101 - Педагогика және психология
Орындаған Малай Н.О.
Ғылыми жетекшісі,
Философия докторы (PhD) Сапарқызы Ж.
Қызылорда, 2020
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларының теориялық негiздерi ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын қолданудың тиімділігі және денсаулық сақтау технологиясының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Жасөспірімдердің психологиялық, биологиялық, физикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2. Iс - тәжiрбиелердiң мақсат, мiндеттерi және жүргізiлу барысы ... ... ... .38
2.1 Анықтау экспериментiнiң барысы, мақсат, мiндеттерi ... ... ... ... ... ... . ..38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС МАЗМҰНЫНДА ҚОЛДАНЫЛҒАН НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1. Қазақстан Республикасының президенті - елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан -2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 14 желтоқсан.
2. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 27 желтоқсандағы №988 қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілде айындағы №319-III ЗРК Білім туралы заңы (05.05.2017 ж. бойынша өзгерістерімен, толықтыруларымен)
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы №1118 Жарлығымен бекітілген Қазақстанда білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сқйкес анықтамалар көрсетілген:
Десинхроноз - организмнің бұзылуы, циркадиялық ырғақтардың десинхронизациясымен қатар жүретін патологиялық синдром.
Онтогонез - (грек. on - табыс септігінің жалғауы, ontoұ - нағыз, нақты және генез) - организмнің жеке дара дамуы. Онтогенез ұрық болып түзілуінен бастап, тіршілігінің соңына дейінгі барлық өзгерістердің жиынтығы. Онтогенез терминін неміс биологы Э. Геккель ұсынған (1866).
Педагогикалық технология дегеніміз - ол ортаға сәйкес оқыту формаларының, әдістері мен құралдарының біртұтас жүйесі, сондай-ақ осы жүйені ғылымға негізделген дидактикалық үдерісте жүзеге асыру үшін, меңгерілетін пәннің ерекшелігіне сәйкес нәтижеге жеткізудегі теория мен практикада пайдалану механизмі.
Мотив - (латын тілінде moveo - қозғаушы, итермелеуші) - адамды белгілі бір іс-әрекетке бастайтын ішкі субъективті себеп, оның қажеттіктері мен мүдделерін білдіруге бағытталған саналы, мақсатқа сәйкес әрекет.
Денсаулық сақтау технологиясы - оқушылардың денсаулығын сақтауды және нығайтуды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ететін, оқу-танымдық және практикалық іс-әрекетін басқарудың ұйымдастырушылық тәсілдерінің функционалды жүйесі.
Гигиена - (грек. hygіeіnos - дені сау) денсаулықты сақтау, аурулардан алдын ала сақтану туралы ғылым; медицинаның бір саласы. Гигиена сөзі грекше hygіeіnos, яғни ол дені сау деген ұғымды білдіреді.
Педагогикалық қарым-қатынас - белгілі бір педагогикалық қызмет атқаратын, жқйлі психологиялық климат құруға және оқу іс-қрекетін, педагог пен оқушы арасындағы, оқушылар ұжымы ішіндегі қатынастарды психологиялық тиімді етуге бағытталған оқытушы мен оқушының сабақтағы және сабақтан тыс уақыттағы кқсіптік қарым-қатынасы. Қарым-қатынас сан алуан сипатта; оның көптеген формалары, түрлері бар. Педагогикалық қарым-қатынас адамдар қарым-қатынасының жекеше түрі. Оған осы өзара қрекет формаларының жалпы қасиеттері де, білім беру процесіне тқн қасиеттері де лайық.
Гиподинамия - (грек, hypo - төмен, астында, қалыптан төмен; dynamis -- күш) қимыл-қозғалыс белсенділігінің шектелуі нәтижесінде адамдар мен жануарлар организмдері тірек-қимыл аппараты бұлшықеттерінің, қан айналым және тыныс алу, ас қорыту және т.б. мүшелердің етті қабықтары мен қабаттары жиырылу күшінің төмендеуі.
Әлеуметтік дезадаптация - бұл адамның әлеуметтік орта жағдайларына бейімделу қабілетінің ішінара немесе толық жоғалуы. Әлеуметтік бейімделу дегеніміз-адамның қоршаған ортамен өзара әрекеттесуінің бұзылуы, оның мүмкіндіктеріне сәйкес келетін өзінің оң әлеуметтік рөлін нақты микросоциалдық жағдайларда жүзеге асыру мүмкін еместігімен сипатталады.
Парадигма - (грекше paradeigma - мысал, үлгі) нақты ғылыми зерттеуді құрап, тарихтың белгілі бір кезеңінде ғылыми практикада көрініс табатын теориялық және қдіснамалық алғышарттар жиынтығы. Парадигма тиісті білім саласы (пқн) аясында проблеманы таңдауда негіз, зерттеу міндеттерін орындауда модель, үлгі рөлін атқарады. Мәселен, білім беру парадигмасы бұл білім берудің тұжырымдамалық моделі деп түсіндірсе болады.
Акселерация - латынша (accelarae) жылдамдық деген сөзден шыққан. Акселерация қазіргі замандағы адамдардың биологиясындағы жалпы қарқындылықты көрсетеді, табиғаты көп факторлы болып келеді.
Жыныстық диморфизм - өсу және жеке функционалдық жүйелер мен бүкіл организмнің даму қарқынының зат алмасу процессінің ерекшелігі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Қолданылған қысқартулар:
МГТ - медико - гигиеналық технологиялары
ДСТ - дене шынықтыру - сауықтыру технологиялары
ЭДСТ - экологиялық дене шынықтыру - сауықтыру технологиялары
ӨҢҚЕТ - өмір қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
ДСТ - денсаулық сақтау технологияларына
ҰПТ - ұйымдастыру - педагогикалық технологияларына
ППТ - психологиялық - педагогикалық технологиялар
ЖОО - жоғары оқу орны
ТМД - тәуелсіз мемлекеттер достастығы
ӨБР - өзін-өзі басқару, реттеу
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі уақытта қоғамның негізгі өзекті мәселесі болып, адамның салауатты өмір салтын қалыптастыру, өз кезегінде, адамның өзін жақсы сезінуін ғана емес, сонымен қатар ұлттың да сауығуына септігін тигізуі жатады. Қазақстан Республикасында Салауатты өмір салтын құру саясаты Қазақстан 2030 концептуалды дамуының басым бағыты болып табылады. Жастар арасында салауатты өмір салтын алдын алу, нашақорлықтың, шылым шегу, олармен күресті белсенді жүргізу, жастар арасында насихаттауды ұйымдастыру, спорт түрлерінің дамуына көңіл бөлу. Кең көлемді реформаның жүзеге асуы прцесінде негізгі ролді мемлекеттік пен үкіметтік емес мекемелердің біріккен әлеуметтік жобалар шеңберінде дені сау ұрпақты тәрбиелеу мақсатында жүргізіліп жатқан жұмыстарын атауға болады және оны қоғамның өзекті мәселерін шешудің бір механизімі ретінде болашақ ұрпақтың денсаулығын сақтау мәселелері тұр.
Қазіргі таңда жасөспірімдер арасында денсаулығынан ақауы бар балалар саны күндеп қатары өсуде. Бұған болар себептер заман ағымындағы әлеуметтік, макроәлеуметтік, экологиялық, техногендік, ақпараттық факторларды атауға болады. Сонымен қатар білім жүйесінде оқытудың мазмұны бойынша оқу бағдарламаларының жоғары деңгейлі болуы және жүктеме сабақтардың көбейуі немесе оқушылардың санитарлық нормасының сақталмауы денсаулыққа кері әсерін тигізді. Мектептегі шамадан тыс оқытудың нәтижесі ретінде түлектердің 23-сі мектеп қабырғасынан созылмалы аурумен және физикалық дамуындағы ақауы мен шығатынын атауға болады.
Аталған мақсатқа жету бүгінгі таңдағы мектептерде денсаулық сақтау педагогикасы арқылы мүмкін болып отыр. Өз кезегінде денсаулық сақтау педагогикасы оқу-тәрбие үдерісін мектеп оқушылары мен педагогтардың денсаулығына нұқсан келтірмейтін әдістер мен тәсілдердің жиынтығы ретінде қарастырады. Заманауи педагогикалық білімді игерген педагог оқушылармен, олардың ата-аналарымен, медицина қызметкерлерімен және өз әріптестерімен тығыз қарым-қатынаста педагогикалық үдеріске оқушылардың денсаулықтарын сақтау мен нығайтудың артықшылықтарын ескере отырып, өз жұмысын жоспарлайды.
Соңғы жылдары оқу үдерісін ұйымдастырудың сынып-сабақтық дәстүрлі жүйесіндегі кейбір шектеулердің мәні ашылып келеді, бұл заманауи білім беру технологияларын анағұрлым тиімді қолданудың өзекті міндеттерімен байланысты.
Технология - бұл, ең алдымен, бүкіл оқыту мен білімді игерту үдерісін құрудың, қолдану мен анықтаудың жүйелі әдісі, бұл ретте білім беру формаларын оңтайландыру міндеті жүктелген техникалық және адами ресурстар мен олардың өзара байланысы ескеріледі (ЮНЕСКО).
Әдетте педагогикалық технологияға мәндес әдістеме термині жиі қолданылады, себебі бұл ұғым педагогтың нақты әрекеттерінің жиынтығы ретінде түсініледі, сондай-ақ мағынасы жағынан білім беру технологиясы ұғымына жақын. Алайда әдістеме мұғалім жұмысының ұйымдастырылуы мен жүйелілігін сипаттайды, ал технология оқушының жұмыс жүйесін алға қойылған білім беру мақсатына жету әрекеті ретінде сипаттай отырып, педагогтың жұмыс жүйесін оқушы жұмысын жағдаймен қамтамасыз етуші әрекет ретінде қарастырады.
Денсаулықтың қандай да бір әмбебап технологиясы жоқ. Денсаулық сақтау білім беру үдерісіндегі бір міндет ретінде көрінеді. Бұл медико-гигиеналық бағыттағы (педагог-медицина қызметкері-оқушы үштігінің тығыз байланысы кезінде жүзеге асады); денешынықтыру-сауықтыру (денешынықтыру бағытындағы білімге артықшылықтар беріледі); экологиялық (табиғатпен өзара үндестікте болу) және т.б. бағыттағы білім беру үдерісі болуы мүмкін. Оқушылардың денсаулықтарын қалыптастыру мен нығайту міндеттері мектеп оқушыларын кешенді түрде оқытудың арқасында ғана шешілуі мүмкін.
Білім берудің денсаулық сақтау технологиялары - бұл көпшілік педагогтерге етене таныс жұмыстың психо-педагогикалық әдістері мен тәсілдері, технологиялары мен мүмкін болатын мәселелерді шешудің жолдары, сондай-ақ педагогтың үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылысы. Біз қолданылып отырған педагогикалық жүйе қатысушы педагогтердің денсаулықтарын сақтау міндетін шешуді жүзеге асырған жағдайда ғана оқыту мен білім беру үдерісі денсаулық сақтау технологиясы бойынша жүргізіліп отыр деп айта аламыз.
Жан-жақты физикалық жетілген және денсаулығы жақсы баланы өсіріп тәрбиелеу әрбір ата-ана мен балабақшаның міндеті. Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты- ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім беру стандарты мектепке дейінгі тәрбие мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл әдіс-тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді. Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу. Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарындағы бүлдіршіндер тәрбиесін жан -- жақты жетілдірудің жолдарын айқындап, бала денсаулығын сақтаудың жолдарын қарастыру заман талабынан туындап отырған жағдайлардың бірі. Мектепке дейінгі білімде баға жетпес гигиеналық тәрбиенің тәжірибесі мол болғанымен, қазіргі заманға сай баланың денсаулығының нашарлап, әлеуметтік жағдай баланың дұрыс өмір сүру бейнесін қалыптастыруда жаңа қарым -- қатынасты меңзейді. Ұлттық денсаулық сақтау ұйымында баланың салауатты өмір салтына тәрбиелеу негізгі міндеттердің бірі болып саналады. Баланың салауатты өмір салтын құру баланың тек психологиялық жеке -- дара ерекшеліктері ғана емес, оны қоршаған ортасы мен жанұясы қолдап отыру қажет.
Қазақстандағы салауатты өмір салтын дамытудың бастамасы мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың денсаулығын сақтаудың аса қажет екендігін көрсетеді. Балабақша жұмысына денсаулық сақтау технологияларын енгізу қажетті заман талабынан туындайды. Осыған орай жұмыстың объектісі - мектепке дейінгі жаста баланың денсаулығын қорғау болып саналады.
Білім беру мекемелері-бұл ұзақ уақыт бойына елдің барлық жасөспірім тұрғындарын қамтитын жалғыз әлеуметтік білім беру жүйесі, білім беру мекемесіндегі оқу уақыты баланың өсуі мен даму кезеңімен сәйкес келеді, организм қоршаған ортаның қолайлы және қолайсыз жағдайларының әсеріне өте сезімтал.
Патологияның қалыптасуындағы қолайсыз факторлардың іске асырылуы көбінесе олардың әрекет ету мерзіміне, баланың жасына, теріс және оң әсерлердің арақатынасына байланысты. Мектептегі оқу кезеңіндегі денсаулық жағдайының сезімталдығы оқу жүктемелеріне өте жоғары мектеп кезеңіндегі қауіп факторлары үздіксіз, жүйелі және ұзаққа созылады, тіпті ең аз әсер ету қабілеті 10 жыл бойы сағат сайын және күн сайын жұмыс істейді.
Денсаулықты сақтау үшін баланың денесінің қосымша ресурстарын жұмылдыру қажет, оқу үдерісін дұрыс ұйымдастырмаған жағдайда, соматикалық, психикалық, физикалық және репродуктивті денсаулықтың бұзылуымен бірге мектепке бейімделу дамиды, денсаулық мәселесі қазіргі уақытта жаппай бірыңғай білімнен жеке ерекшеліктері мен функционалдық мүмкіндіктері бар нақты балаға бағытталған сараланған, сараланған білімге көшу жүзеге асырылған кезде өзекті болады.
Мектептерде жалпы біліммен қатар, оқытудың алғашқы кезеңдерінде қосымша пәндер мен сабақтар енгізіледі, жалпы оқу жүктемесінің ұлғаюы жиі орын алады, оқу үдерісінің күшеюі нәтижесінде бірінші сыныпта оқушылардың денсаулығының нашарлауы орын алады.
Қазіргі білім беру мекемелерінде оқитын жасөспірім балалардың денсаулығының жай-күйін зерттеуге бағытталған ғылыми зерттеулер қол жетімді әдебиеттерде өте аз және зерттеушілердің басты назары бастауыш мектеп жасындағы балалардың ауруы мен физикалық дамуын зерттеуге, сонымен бірге жасөспірім кезіндегі денсаулық жағдайындағы ауытқуларға аударылады, олар маңызды әлеуметтік және биологиялық функцияларды жүзеге асыру мүмкіндігін төмендетеді, сондықтан болашақ ұрпақтың еңбек, зияткерлік, қорғаныс әлеуетін, көбеюі мен денсаулығын анықтайтын қоғам мен мемлекеттің жас ұрпақтың денсаулығына деген қызығушылығы айқын көрінеді.
Осылайша, жасөспірімдердің денсаулығының сапасын зерттеу өзекті, тек тенденцияларды, денсаулықтың негізгі көрсеткіштерінің өзгеруін ескере отырып саралаған жөн.
Зерттеу мақсаты: білім беру ұйымдарында жасөспірімдердің денсаулық жағдайының, физикалық және психикалық дамуының ерекшеліктерін зерттеу негізінде сауықтыру және оңалту әдістерін негіздеу.
Зерттеу нысаны: Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын оқыту үдерісінде зерттеу.
Зерттеу пәні: Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологиялары.
Ғылыми болжамы: егер, жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын жүйелі түрде дұрыс қалыптастырса, онда олардың тұлғалық дамуы адекватты болады.
Зерттеудің міндеттері:
● зерттелетін мәселе бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге талдау;
● денсаулық сақтау технологиялары ұғымдарын шетел және кеңес психологиялық зерттеулерінде анықтау;
● жасөспірім балалардың денсаулық жағдайының психологиялық, биологиялық, физикалық ерекшеліктерін және сипаттамаларын зерттеу;
● жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологиялары ерекшеліктерін эмпирикалық зерттеу;
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Зерттеудің теориялық негізіне психология ғылымындағы денсаулық сақтау технологиясына байланысты теориялық жағдайлар тұлға қалыптасуындағы іс-әрекеттік ықпалдар және жүйелік ықпалдың негізгі принциптері арқау болады, жасөспірімдердегі денсаулық сақтау технологиялары оқыту үдерісінде ықпалмен сипатталады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Жасөспірімдерде денсаулықты сақтау әсері бар психологиялық-педагогикалық көмекті ұйымдастырудың тиімділігі туралы алынған мәліметтер оны білім беру ұйымдарында оқу үдерісін оңтайландыру үшін ұсынуға мүмкіндік береді
Алынған зерттеу нәтижелерінің негізінде педагогикалық-психологиялық тренингтер арқылы жеке (ақылы) мектептерде оқитын оқышылардың өзіндік бағалауын дұрыс қалыптастыру жолдарын анықтауға болады.
Зерттеу әдістері:
* Әдебиеттерге теориялық талдау;
* бақылау, сауалнама және анкета;
* эмпирикалық зерттеу әдістері: әңгімелесу; сауалнама; мәліметтерді статистикалық өңдеу.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Жұмыстың жалпы көлемі - 63. Кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, жұмыста берілген кестелерден тұрады.
1 Денсаулық сақтау технологияларының теориялық негiздерi
1.1 Жасөспірімдердің денсаулық сақтау технологияларын қолданудың тиімділігі және денсаулық сақтау технологиясының мазмұны
Қазақстан Республикасының бүгінгі күнгі білім беру тұжырымдамасы мен білім беру жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарындағы оқыту үрдісінің педагогикалық технологиялары ретінде және денсаулықты сақтауды ұйымдастырудағы жаңалық ретінде оқу - тәрбие үрдісіне денсаулық сақтау технологиялары енгізілуде. Бұл оқу үрдісіне қатысушылардан үлкен күш пен еңбекті талап ететін үрдіс. Ол өз кезегінде физиологиялық шаршау мен психоэмоциялық артық жүктеме түріндегі ағзаның функционалдық ахуалының әр түрлі ауытқуларын тудырады. Сол себепті де оқушыларда созылмалы аурулар, психиканың бұзылуы және стресстік жағдайлар көп болады. Сондықтан болар арнайы мамандандырылған мектептерде жалпы білім беретін мектептерге қарағанда оқушылар көп ауырады .
Денсаулық сақтау ұғымы кез келген педагогикалық технологияның сапалық сипаттамасына жатады, яғни осы технологияны жүзеге асыру барысында мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау міндеті қаншылықты шешілетінін көрсетеді.
Педагогика ғылымына технология ұғымы ХХ ғасырдың 60-жылдарында ене бастады. Технология дегеніміз - білім беру үрдісіне қажетті әдіс - тәсілдер жүйесі және техникалық және адами ресурстарды пайдалана отырып оқытуды жетілдіре отырып білімді меңгерту.
Технология - бұл, ең алдымен, бүкіл оқыту мен білімді игерту үдерісін құрудың, қолдану мен анықтаудың жүйелі әдісі, бұл ретте білім беру формаларын оңтайландыру міндеті жүктелген техникалық және адами ресурстар мен олардың өзара байланысы ескеріледі (ЮНЕСКО).
Әдетте педагогикалық технологияға мәндес әдістеме термині жиі қолданылады, себебі бұл ұғым педагогтың нақты әрекеттерінің жиынтығы ретінде түсініледі, сондай-ақ мағынасы жағынан білім беру технологиясы ұғымына жақын. Алайда әдістеме мұғалім жұмысының ұйымдастырылуы мен жүйелілігін сипаттайды, ал технология оқушының жұмыс жүйесін алға қойылған білім беру мақсатына жету әрекеті ретінде сипаттай отырып, педагогтың жұмыс жүйесін оқушы жұмысын жағдаймен қамтамасыз етуші әрекет ретінде қарастырады.
Денсаулықтың қандай да бір әмбебап технологиясы жоқ. Денсаулық сақтау білім беру үдерісіндегі бір міндет ретінде көрінеді. Бұл медико-гигиеналық бағыттағы (педагог-медицина қызметкері-оқушы үштігінің тығыз байланысы кезінде жүзеге асады); денешынықтыру-сауықтыру (денешынықтыру бағытындағы білімге артықшылықтар беріледі); экологиялық (табиғатпен өзара үндестікте болу) және т.б. бағыттағы білім беру үдерісі болуы мүмкін. Оқушылардың денсаулықтарын қалыптастыру мен нығайту міндеттері мектеп оқушыларын кешенді түрде оқытудың арқасында ғана шешілуі мүмкін.
Білім берудің денсаулық сақтау технологиялары - бұл көпшілік педагогтерге етене таныс жұмыстың психо-педагогикалық әдістері мен тәсілдері, технологиялары мен мүмкін болатын мәселелерді шешудің жолдары, сондай-ақ педагогтың үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылысы. Біз қолданылып отырған педагогикалық жүйе қатысушы педагогтердің денсаулықтарын сақтау міндетін шешуді жүзеге асырған жағдайда ғана оқыту мен білім беру үдерісі денсаулық сақтау технологиясы бойынша жүргізіліп отыр деп айта аламыз.
Жан-жақты физикалық жетілген және денсаулығы жақсы баланы өсіріп тәрбиелеу әрбір ата-ана мен балабақшаның міндеті. Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты- ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім беру стандарты мектепке дейінгі тәрбие мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл әдіс-тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді. Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу. Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарындағы бүлдіршіндер тәрбиесін жан -- жақты жетілдірудің жолдарын айқындап, бала денсаулығын сақтаудың жолдарын қарастыру заман талабынан туындап отырған жағдайлардың бірі. Мектепке дейінгі білімде баға жетпес гигиеналық тәрбиенің тәжірибесі мол болғанымен, қазіргі заманға сай баланың денсаулығының нашарлап, әлеуметтік жағдай баланың дұрыс өмір сүру бейнесін қалыптастыруда жаңа қарым -- қатынасты меңзейді. Ұлттық денсаулық сақтау ұйымында баланың салауатты өмір салтына тәрбиелеу негізгі міндеттердің бірі болып саналады. Баланың салауатты өмір салтын құру баланың тек психологиялық жеке -- дара ерекшеліктері ғана емес, оны қоршаған ортасы мен жанұясы қолдап отыру қажет.
Қазақстандағы салауатты өмір салтын дамытудың бастамасы мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың денсаулығын сақтаудың аса қажет екендігін көрсетеді. Балабақша жұмысына денсаулық сақтау технологияларын енгізу қажетті заман талабынан туындайды. Осыған орай жұмыстың объектісі - мектепке дейінгі жаста баланың денсаулығын қорғау болып саналады.
Педагогикалық технология дегеніміз - ол ортаға сәйкес оқыту формаларының, әдістері мен құралдарының біртұтас жүйесі, сондай-ақ осы жүйені ғылымға негізделген дидактикалық үдерісте жүзеге асыру үшін, меңгерілетін пәннің ерекшелігіне сәйкес нәтижеге жеткізудегі теория мен практикада пайдалану механизмі.
Қазіргі уақытта технология ұғымына бастапқы затты түрлендіріп күтілген параметрлерді алу үшін қажетті әдістердің жиынтығы деп түсінік береді. Денсаулық сақтау технологияларында күтілетін параметрге адамның (бала, жасөспірім, ересек адам) физикалық, психологиялық, әлеуметтік жағдайының сәтті болуы жатады. Ал педагогикалық технологиялар күтілген параметрлерге жетуді жеңілдететін біршама талаптарға жауап береді. Технологиялардың негізгі ерекшелігі соңғы нәтижені алдын - ала болжай алады.
Технологияда мақсат негізгі компонент ретінде қаралады және оған жету деңгейін анықтай алады. Технология алға қойылған мақсатқа жетудің барабар құралдарын қолдана отырып, оқу - тәрбие үрдісінің құрылымын анықтауға мүмкіндік береді. Барабарлық (адекваттық) дегенді педагогикалық технологиялардың оқушылардың жас ерекшелігіне, олардың физикалық, психоэмоциялық жай - күйіне сәйкес келуі деп түсіну керек. Сонымен бірге қалыптасқан педагогикалық жағдайға педагогикалық технология қолданатын денсаулық сақтау тәсілдерінің сәйкес келуі.
Соңғы кезде дәстүрлі сыныптық-сабақ жүйесінде оқу үрдісін ұйымдастырудың кейбір жақтарының кемшіл тұстары ашылуда. Сол себепті де оқытудың тиімділігін арттыратын қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды іздеп табу аса маңызды міндеттердің бірі.
Бүгінгі мектептің мақсаты - оқушыны өмірге дайындау. Әрбір мектеп оқушысы өзінің болашақ өміріне қажетті білім алуы тиіс.Аталған мақсатқа қазіргі мектеп оқушылар мен педагогтардың денсаулығына зиян келтірмей оқу-тәрбиелеу үрдісін ұйымдастыру әдіс-тәсілдерінің бірлігі ретінде қарастырылатын денсаулық сақтау педагогикасының технологиялары көмегімен жете алады. Педагог қазіргі педагогикалық біліммен қаруланып, оқушылармен, олардың ата-аналарымен, медицина қызметкерлерімен, әріптестерімен тығыз байланыс орната отырып, педагогикалық үрдіске қатысушылардың денсаулығын сақтау және нығайтуды көздейтін өз жұмысын жоспарлайды.
Білім беру технологияларының жіктелуінде денсаулық сақтау технологиялары деген ұғым жоқ. Себебі, ол нақты бір технология түрінде болмайды. Десек те, денсаулық сақтау технологиясы ұғымы білім беру мекемесінің оқушы денсаулығын қалыптастыру, сақтау және нығайту бағытындағы барлық жұмыстарын біріктіреді.
Денсаулық сақтау технологиясы денсаулықты қорғауға, өз денсаулығына деген құнды қарым-қатынасын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық, психологиялық және медициналық ықпалдардың бірлігін көздейді.
Денсаулық технологиясы деген бірегей технологиялық жол. Ол тек білім үрдісінің қандай болмасын міндеттерінің бірі ретінде қарастырылады. Бұл білім беру үрдісінің медициналық-гигиеналық бағыты (педагог - медицина қызметкері - оқушы арасындағы тығыз байланыста жүзеге асады); дене шынықтыру-сауықтыру бағыты (дене шынықтыру бағытындағы сабақтар); экологиялық (табиғатпен өзара үйлесімді байланыс орнату) және басқалары. Осы аталған бағыттарды кешенді түрде ұйымдастырғанда ғана оқушылардың денсаулығын қалыптастыру және нығайту міндеттерін шешуге болады.
Оқыту үрдісі әртүрлі педагогикалық технологиялар негізінде, яғни, осы үрдісті едәуір тиімді де нәтижелі ететін оқушы мен мұғалімнің күш-жігерін, уақытын, денсаулығын жұмсаудағы әдістер мен тәсілдердің жиынтығы негізінде құрылады.
Кез келген педагогикалық технология денсаулық сақтауды көздеуі тиіс. Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге талдау жасай отырып, анықтағанымыз: мектепте денсаулық сақтау технологиясын қолдану мүмкіндігі, оны жетілдірудің ғылыми негіздері толық зерттелмегені байқалады.
Педагогтың денсаулық сақтау қызметі технологиясы маманның жоғары кәсіби құзыреттілігін (оның білімін, біліктілігін, мәдениетін, оқушы тұлғасына деген ізгілікті қарым-қатынасын, оқыту үрдісіне деген жүйелі-әрекеттік негіздерді терең білуін) көздейді.
Денсаулық сақтау педагогикасы қандай да бір нақты білім беру технологиясында көрініс таба алмайды. Соған қарамастан, денсаулық сақтау технологиясы ұғымы оқушылардың денсаулығын қалыптастыру, сақтау және нығайту жөніндегі білім беру ұйымының барлық бағыттарын өзіне біріктіреді.
Денсаулық сақтау технологиясы формалардың, құралдардың және әдістердің жиынтығын көрсетеді, олар адамның дене, психикалық, адамгершілік және әлеуметтік жетістігін қолдаудағы оптималды нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған.
Денсаулық сақтау технологияларын ендірудегі мақсат - денсаулық сақтау жөніндегі мұғалімнің білімін жетілдіру, оқушының дене шынықтыру жаттығулары мен салауатты өмір сүру салтының денсаулық сақтауды ұйымдастыру - сауықтыру әдістемесін жетілдіру.
Денсаулық сақтау технологиясының көріністеріне тек осы саладағы білімді, ептілікті, дағдыны игеру деңгейі ғана емес, сондай-ақ мұғалім мен оқушының санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау, педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру да жатады. Біздің ойымызша, мұнда педагогикалық процеске қатысушылардың белсенділігі басты роль атқарады. Денсаулық сақтау технологиясына ендіру осы әдістерді қайталау мен ендіру мүмкіндігі де кіреді.
Педагогикалық технологиялар қолдану деңгейі бойынша жалпыпедагогикалық, әдістемелік (пәндік) және локальды болып жіктеледі. Біз денсаулық сақтау технологиясын жалпыпедагогикалық технологияға жатқызамыз, өйткені салауатты өмір салтын қалыптастыру оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудің басты міндеті болып табылады.
Білім беру мекемелерінде денсаулық мәселелері медициналық көзқарастары жағынан қарастырылып, оны денсаулық сақтау технологиясы тұрғысында, яғни оны оқушы бойында қалыптастыру әдіс-тәсілдері, формалары тұрғысында қарастыру арнайы зерттеуді талап ететіндігі анықталады. мектеп оқушыларының психофизиологиялық, жас ерекшеліктерін есепке ала отырып, денсаулықты сақтау технологиясы ұсынылды.
Денсаулық сақтау технологиясының мақсатын әлеуметтік сұранысқа, қоғамның қажеттілігіне орай көп жылдар аралығында кезеңдермен өзгеріп отырған білім берудің жалпы мақсаттарымен сәйкестендіру қажет. Бұл тенденция шетелдік білім беру жүйесіне де тән.
Денсаулық сақтау технологиясы - оқушылардың денсаулығын сақтауды және нығайтуды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ететін, оқу-танымдық және практикалық іс-әрекетін басқарудың ұйымдастырушылық тәсілдерінің функционалды жүйесі.
Денсаулық сақтау технологияларының мақсаты - оқушының мектепте жүрген кезінде денсаулығын сақтау, оның денсаулығын сақтау туралы білім, білігі мен дағдыларын қалыптастыру, алған білімдерін қолдана білуге үйрету. Барлық денсаулық сақтау технологияларының негізгі ерекшеліктері - оқушылар денсаулығын үнемі экспресс - диагностикадан өткізіп, бақылап отыру және ағзаның қалыпты дамуын бақылап, оқушы денсаулығы туралы қажетті қорытындылар (оқу жылының басы мен аяғында) жасап отырады.
Денсаулық сақтау технологияларының негізгі міндеті - оқушының еңбегі мен демалыс режимін ұйымдастыру, оқушының бүкіл оқу үрдісі барысында қажуы мен зорығуының алдын алу үшін жағдай жасау. Бұл оқушының еңбегі мен демалысын ұйымдастыру кезінде оның жұмысқа қабілеттілігінің оқу сабағының барысында (мейлі ол бір сабақ, бір күн, апта, тоқсан, жарты жыл, жыл, мектепте оқыған бүкіл мерзім де) жоғары болуы, қажудың алдын-алу, зорығуды мүлдем болдырмау.Олардың алдын алу шаралары туралы сөз ету үшін жұмысқабілеттілік, қажу, зорығу ұғымдарына түсінік беріп өтелік.
Жұмысқа қабілеттілік дегеніміз - адамның өз күшін аз шығын жасай отырып, берілген жұмысты сапалы, әрі тиімді орындай білу қабілеті.
Оқу үрдісі барысында жұмысқабілеттілік белгілі бір заңдылыққа сүйенген толқынды өзгеріске түседі. Сабақ басында оқушының жұмысқа қабілеттілігі аса жоғары болмайды, ол біртіндеп көтеріледі. Бұл кезең ену фазасы деп аталады. Бұл кезеңде біріншіден, іс-әрекетті жүйелік және гуморалдық басқаруға дайындау, екіншіден, біртіндеп іс-әрекеттердің стреотипінің қалыптасуы, үшіншіден вегативті қызметтің қажетті деңгейге жетуі жүзеге асады. Балаларда үлкендерге қарағанда ену фазасы әлдеқайда қысқа немесе жылдам өтеді, бұл олардағы жүйке жүйесінің қозуының жоғарлығы мен функционалды белсенділігімен түсіндіріледі [20].
Ену фазасынан соң, тиімді тұрақты жұмысқабілеттілік фазасы келеді, бұл кезеңде оқушылар өнімді, әрі сапалы жұмыс істей бастайды. Дегенмен бұл кезеңнің ұзақтығы алғашқы кезеңдегі сияқты әр баланың жас ерекшелігіне, денсаулық жағдайына, шынығу деңгейіне байланысты әртүрлі болады. Сонан соң жұмысқабілеттілік біртіндеп төмендейді де қажу дами бастайды. Бірақ оқу әрекетінің соңында (егер ол белгілі болса) жұмысқабілеттілік аз ғана, қысқа мерзімге көтеріледі. Егер қандай да бір себептермен жұмыс нәтижесі күтілгендей болмаса, жұмысқабілеттілік өте төмен түсуі мүмкін.
Қажу үрдісі дегеніміз - жұмысты орындау барысында адамның ағзасында болатын уақытша функционалдық жай-күйі, ол жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі, физиологиялық функциялардың өзгеруі, шаршауды сезіну түрінде көрініс табады. Қажу кезінде адам талап етілетін белсенділік пен жұмыс сапасын көрсете алмайды немесе жалғастырудан бас тартады.Бірақ қажуды тек жағымсыз феномен ретінде қарастырмаған жөн. Қажудың биологиялық рөлінің маңызы зор. Бұл - ағзаның қорғаныс реакциясы, оны қалыпқа келтіру және функционалдық мүмкіндіктерін арттыру үрдісінің ынталандырғышы. Шындығында ағзаға үнемі туындайтын және созылмалы қажу, әсіресе ұлғайып бара жатырған қажу кері әсер етеді.
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, сабақтан қатты қажып шыққан оқушыларда десинхроноз, яғни ағзадағы шектен тыс қысым байқалады да, бұл психосоматикалық сырқаттылықтың қалыптасуына негіз болып табылады.
Оқушылардың қажуын төмендетіп, жұмысқабілеттілігін қолдап және қалыпқа келтіріп, оның оқыту үрдісі барысындағы өзгерісін бақылай отырып, біз денсаулық сақтауға ықпал етеміз.
Мектеп оқушыларында қажудың дамуына дәлел болады:
* Еңбек өнімділігінің төмендеуі: тапсырмаларды орындауда қателер саны мен орындау уақыты артады;
* Ішкі тежелулер байқалады: қозғалыс жайсыздығы, зейіннің тұрақсыздығы;
* Шаршауды, сыныптағы шуды сезінуі пайда болады.
Осы тұрғыда зерделі мұғалім оқушы бойынан байқайды:
* үзіліс қоңырауын күтуде шыдамсыз дегбірсізденуін;
* жазудың өзгеруін;
* дене қимылының динамикасын (қисаю);
* вегетативтік реакцияны: алақанның терлеуі, бет терісінің қызаруы, пульсжиілігінің өзгеруі;
* бас ауруы, іштегі жағымсыз әсерлерге шағымдануын.
Қажудың жалпы және өзіне тән белгілері (физиологиялық жайсыздық белгілері) :
* дененің түрлі бөліктерінде шаншу не жағымсыз сезімдер пайда болады;
* жағымсыз эмоциялар - тітіркену, қызбалық, әлсіздікті сезіну,кейде - агрессия байқалады;
* зейіннің нашарлауы; жұмысқа деген қатынасы өзгереді - дем алуға деген тілек пайда болады.
Оқушылардың қажуын туғызатын басты себептер:
* мұғалімдердің кәсіби қателіктері мен құзыреттілік деңгейінің төмен болуы,
* мектептегі дәстүрлі оқыту жүйесінің керағар ерекшеліктері,
* мектептегі оқу бағдарламаларының жүктемесі және оқу үрдісінің қарқындылығы,
* оқу-тәрбиелеу үрдісін дербестендіруді қиындататын сыныптағы оқушылардың шектен тыс толымдылығы.
* мектепте, сыныпта санитарлық - гигиеналық шарттардың сақталмауы,
білім беру үрдісін өткізуге деген ұйымдастырушылық-педагогикалық талаптардың бұзылуы.
Сыныптағы жағымсыз гигиеналық жағдайлар, тіптен оқу жүктемесі бірқалыпты болған жағдайда да, денсаулығы әлсіз мектеп оқушыларында қажуды тез туғызады. Осы жағдайлардың қатарына жатады:
* ғимараттағы температура режимінің бұзылуы: сыныптағы жайсыз температура (тым ыстық неесе салқын);
* ауа құрғақтығының артуы, әсіресе қыс мезгілінде ауа вентиляциясы жетпегенде не қызған батареялар әсерінен;
* бөгде шудың әсері (күндізгі жарықтандыру лампалары);
* жарықтың жетіспеуі;
* физикалық жайсыздық(дискомфорт): дененің ыңғайсыз қалпы, бір ыңғайда ұзақ отыру, педагогтың авторитарлық педагогикалық тактісі барысында, әсіресе балалар қозғалуға қорыққан жағдайда.
Оқушылар бірсарынды іс-әрекеттен және қозғалыс белсенділігін ұзақ уақыт шектегенде тез қажиды.
Сонымен қажу адамның жұмысқа қабілеттілігінің уақытша төмендеуі мен оның физиологиялық күйін анықтайтын болса, зорығу дегеніміз - жұмысқа қабілеттіліктің ұзақ және терең төмендеуі, ағзаның өмір қажеттілігін қамтамасыз ететін әрекеттерінің бұзылуы, оны қалпына келтіру үшін ұзақ дем алу, тіптен кейбір жағдайларда емдеу шараларын қолдану керек болады. Басқаша айтқанда зорығу дегеніміз ағзаның физиологиялық күйі емес, патологиясы.
Қажу да, зорығу да үлкендерге қарағанда балаларда тез болады, бұл олардың жүйке жүйесінің ерекшелігімен түсіндіріледі. Бастауыш сынып оқушыларының қажу себептерінің орта және жоғары сынып оқушыларына қарағанда өзгешелігі бар. Осыған орай А.А.Никольской бала дамуының мынадай жалпы жағдайларын бөліп көрсетеді:
даму жаймен және біртіндеп жүзеге асады;
эмоционалдық, ақыл - ой, ерік әрекеттері арасында қандай байланыс
болса, рухани даму мен физикалық даму арасында да тығыз байланыс бар. Сол себепті оқу мен тәрбиені қаншалықты дұрыс ұйымдастырса, соншалықты үйлесімді, жан - жақты даму жүзеге асады;
даму үрдісі кезінде психологиялық әрекеттің барлық бағыты бір
мезгілде қатыспайды және олардың даму жылдамдығы мен энергиясы біркелкі емес: даму орташа болып немесе әртүрлі себептермен жылдамдауы мүмкін;
бала дамуын жасанды жылдамдатуға болмайды, әр жас кезеңіне тән өз
күшін толық жұмсау қажет.
Бұл міндетті бағдарламалық - нормативтік деңгейде бастап, бір сабақты
өтуге дейін, яғни барлық деңгейде денсаулық сақтау педагогикасы қолданатын технологиялар арқылы шешу мүмкін.
Денсаулық сақтау технологияларының мақсатына жету үшін оқытудың мынадай құралдары қолданылады:
1 қозғалысқа бағытталған құралдар;
2 табиғаттың сауықтыру күштері;
3 гигиеналық факторлар.
Бұл құралдарды кешенді түрде пайдаланғанда ғана сауықтыру педагогикасы міндеттерін шешеді. Қозғалысқа бағытталған құралдарда сауықтыру технологияларының міндетін шешеді және оларға мыналар жатады: қозғалыс;физикалық жаттығулар;сергіту минуттары мен үзілістегі бойжазулар;эмоцияны басу мен тыныштық минуттары;гимнастика (сауықтыру гимнастикасы, саусақтық, корригирация-лық, тыныс алу, салқын тиюдің алдын алу, сергітуге арналған);емдік дене шынықтыру;қозғалысты ойындар;массаж, психогимнастика, тренинг т.б.
Табиғаттың сауықтыру күштерін қолдану оқытудың денсаулық сақтау
технологияларының мақсатына жетуге үлкен септігін тигізеді. Таза ауада сабақ өткізу биологиялық процестердің белсенділігін арттырады, ағзаның жалпы жұмыс қабілеттілігін арттырады, қажу процесін тежейді.
Технология - бұл, ең алдымен, бүкіл оқыту мен білімді игерту үдерісін құрудың, қолдану мен анықтаудың жүйелі әдісі, бұл ретте білім беру формаларын оңтайландыру міндеті жүктелген техникалық және адами ресурстар мен олардың өзара байланысы ескеріледі (ЮНЕСКО).
Әдетте педагогикалық технологияға мәндес әдістеме термині жиі қолданылады, себебі бұл ұғым педагогтың нақты әрекеттерінің жиынтығы ретінде түсініледі, сондай-ақ мағынасы жағынан білім беру технологиясы ұғымына жақын. Алайда әдістеме мұғалім жұмысының ұйымдастырылуы мен жүйелілігін сипаттайды, ал технология оқушының жұмыс жүйесін алға қойылған білім беру мақсатына жету әрекеті ретінде сипаттай отырып, педагогтың жұмыс жүйесін оқушы жұмысын жағдаймен қамтамасыз етуші әрекет ретінде қарастырады.
Денсаулықтың қандай да бір әмбебап технологиясы жоқ. Денсаулық сақтау білім беру үдерісіндегі бір міндет ретінде көрінеді. Бұл медико-гигиеналық бағыттағы (педагог-медицина қызметкері-оқушы үштігінің тығыз байланысы кезінде жүзеге асады); денешынықтыру-сауықтыру (денешынықтыру бағытындағы білімге артықшылықтар беріледі); экологиялық (табиғатпен өзара үндестікте болу) және т.б. бағыттағы білім беру үдерісі болуы мүмкін. Оқушылардың денсаулықтарын қалыптастыру мен нығайту міндеттері мектеп оқушыларын кешенді түрде оқытудың арқасында ғана шешілуі мүмкін.
Білім берудің денсаулық сақтау технологиялары - бұл көпшілік педагогтерге етене таныс жұмыстың психо-педагогикалық әдістері мен тәсілдері, технологиялары мен мүмкін болатын мәселелерді шешудің жолдары, сондай-ақ педагогтың үнемі өзін-өзі жетілдіруге ұмтылысы. Біз қолданылып отырған педагогикалық жүйе қатысушы педагогтердің денсаулықтарын сақтау міндетін шешуді жүзеге асырған жағдайда ғана оқыту мен білім беру үдерісі денсаулық сақтау технологиясы бойынша жүргізіліп отыр деп айта аламыз.
Жан-жақты физикалық жетілген және денсаулығы жақсы баланы өсіріп тәрбиелеу әрбір ата-ана мен балабақшаның міндеті. Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты- ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім беру стандарты мектепке дейінгі тәрбие мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл әдіс-тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді. Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу. Мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарындағы бүлдіршіндер тәрбиесін жан -- жақты жетілдірудің жолдарын айқындап, бала денсаулығын сақтаудың жолдарын қарастыру заман талабынан туындап отырған жағдайлардың бірі. Мектепке дейінгі білімде баға жетпес гигиеналық тәрбиенің тәжірибесі мол болғанымен, қазіргі заманға сай баланың денсаулығының нашарлап, әлеуметтік жағдай баланың дұрыс өмір сүру бейнесін қалыптастыруда жаңа қарым -- қатынасты меңзейді. Ұлттық денсаулық сақтау ұйымында баланың салауатты өмір салтына тәрбиелеу негізгі міндеттердің бірі болып саналады. Баланың салауатты өмір салтын құру баланың тек психологиялық жеке -- дара ерекшеліктері ғана емес, оны қоршаған ортасы мен жанұясы қолдап отыру қажет.
Қазақстандағы салауатты өмір салтын дамытудың бастамасы мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың денсаулығын сақтаудың аса қажет екендігін көрсетеді. Балабақша жұмысына денсаулық сақтау технологияларын енгізу қажетті заман талабынан туындайды. Осыған орай жұмыстың объектісі - мектепке дейінгі жаста баланың денсаулығын қорғау болып саналады.
Күн және ауа ванналарын сауықтырудың өзіндік құралдары ретінде көрсетуге болады: фитотерапия, ароматерапия, ингаляция, витаминді терапия (тамақ рационына витаминдерді қосу, суды иодтау, жылына 2 рет (желтоқсан мен көктемде) глицин аминқышқылын оқушылардың есте сақтауын күшейту мақсатында қолдану).
Мектепте фитобарлар, физиотерапия кабинеттерін ашу, педагогикалық оқушыны сауықтыру тренингтерін өткізу де жатады.
Денсаулық сақтау технологияларының мақсатына жеткізетін гигиеналық құралдарға мыналар жатады:
СанПин белгілеген санитарлық-гигиеналық талаптардың орындалуы;
Жеке бас пен қоғамдық гигиенаның сақталуы (тәннің тазалығы, оқу
орнының тазалығы, ауаның тазалығы, т.б.)
Оқу өтілетін орынды желдету және дымқыл тазарту;
Күннің жалпы режимін сақтау, қозғалыс, тамақтану мен ұйқы режимін
ұстану;
Оқушыларға қарапайым қол жуу дағдысын, түшкіру мен жөтелу кезінде
беторамал қолдану сияқты дағдыларды үйрету, т.б.
Салауатты өмір сүрудің қарапайым тәсілдерін оқып үйрену, дененің бір
жерін кесіп алғанда, денеге дақ түскенде, күю кезінде, жәндіктер шағып алғанда алғашқы көмек көрсетудің қарапайым дағдыларын үйрету, жұқпалы аурулардың алдын алу үшін егу жүргізуді ұйымдастыру, оқушыда зорығу болмас үшін оқу жүктемесін шектеу.
Гигиеналық талаптарды орындамау оқытудың денсаулық сақтау технологияларының тиімділігін төмендетеді.
Жоғарыда келтірілген құралдарды пайдалануға қойылатын бірден-бір талап оларды жүйелі, кешенді түрде пайдалану қажет.
Олар:
- алдын алу әдістері қолданылатын сабақ түрінде;
- функционалдық музыкаларды қолдану;
- сабақты аудио сүйемелдеу;
- жоғары мен төмен белсенділікті қажет ететін сабақтарды кезек қою;
- қайта оралту іс-шаралары түрінде;
- жаппай спорттық - сауықтыру іс - шаралары арқылы;
- денсаулық мерекесі;
- табиғатқа серуендеу;
- экскурсия;
- оқушының ата - анасымен жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz