Ақшаны есепке алу
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Қ.А. Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ - Түрік Университеті
Факультеті: Экономика
Кафедрасы: Қаржы және бухгалтерлік есеп
Мамандығы: 070740 Бухгалтерлік есеп және аудит
Дипломдық жұмыс қорғауға жіберілді
Қаржы және бухгалтерлік есеп кафедрасының
меңгеушісі э.ғ.к., доцент Бекжанова Т. Қ.
_____________ ___ маусым 2005 жыл
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Нақты ақша қаражаттарымен есеп айырысу операцияларының есебі
және аудиті
Орындаған, студент: Қалымбетов Д.Ә.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі: э.ғ.к., доцент Бекжанова Т.Қ.
Түркістан 2005
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Бөлім Ақ-Берен ЖШС-нің қаржы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Ақ-Берен ЖШС- нің есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
II. Бөлім Ақ-Берен ЖШС- нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ..7
1. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2. Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .9
3. Касса қозғалысын құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
4. Кассадағы нақты ақшаны түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
III. Бөлім Ақ-Берен ЖШС- нің ақша қаражаттарының аудиті және оған
талдау жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 2
1. Кәсіпорынның ақша қаражаттарының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2. Ақ-Берен ЖШС- нің ақша қаражаттарына талдау жүргізу ... ... ... ... ...14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .15
Пайдаланылған әдебиетер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 6
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
I. Бөлім. Ақ-Берен ЖШС-нің қаржы жағдайы
1. Ақ-Берен ЖШС- нің қаржы-шаруашылық қызметі
Ақ Берен жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңдылықтарына сәйкес тіркелген. Серіктестік құрылтайшысы
болып Локомотивжөндеу ААҚ, Астана қаласы, Котовский көшесі 1, Астана
қаласы Әділет басқармасы 2002 жылғы 20 мамырда берген мемлекеттік тіркеу
туралы куәлігі №11884-1901-АҚ, СТН 620300022535, есеп шот 421369, БИК
195301304 ААҚ Банк Тұран Әлем Астана қ. табылады. Серіктестіктің
тұрғылықты жері, ҚР., Түркістан қаласы Абылай хан көшесі, 9 үй. Бұл
серіктестіктің мақсаты табыс табу болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін
мұнда 17 цех жұмыс атқарады. Аталған 17 цех келесі негізгі қызмет түрлерін
жүзеге асырады:
- теплавоздарға техникалық қызмет көрсету бойынша және басқа да
жұмыстарды ұйымдастыру және орындау;
- локомотив жабдықтарын жаңғырту және жөндеу, қызмет көрсету;
- қосалқы бөлшектер, құрал-саймандар, тораптар, бөлшектер мен
агрегаттарды дайындау, жөндеу және қалпына келтіру;
- локомотивтердің сенімді жұмыс істеулеріне талдау жүргізу;
- құрылтайшының жазбаша келісімі бойынша - өндірістік, қоймалық үй-
жайларды, негізгі жабдықтарды, механизмдерді және жабдықтарды жалға
ұсыну және беру;
- материалдарды, қосалқы бөлшектерді, негізгі жабдықтарды жеке жылжымалы
құраммен тасымалдау;
- тиеу-түсіру жұмыстары;
- химиялық талдаулар жүргізу;
- өндірістік негізгі құралдарды жөндеу;
- ғылыми-техникалық қызметтерді жүзеге асыру, механикаландыру және
автоматтандыру құралдары мен жабдықтарын, жаңа технологияларды әзірлеу
және енгізу;
- қозғалыс қауіпсіздігі талаптарына сәйкес жоғарғы жөндеу сапасын
қамтамасыз ету және т.б..
- өндірісті дамытудың мақсатты бағдарламасын, ағымдық және ұзақ мерзімді
болжауларды әзірлеу;
- өндіріс тиімділігін арттыру, жаңа технологияларды қолдану және дамыту
үшін қазақстандық және шетелдік мамандарды тарату;
- өздері дайындаған материалдық ресурстарды іске асыру, сонымен қатар
оперативтік жағдайға сәйкес оларды қайта бөлу;
- сыртқы экономикалық қызметтер және басқа елдердің кәсіпорындарымен
экономикалық қарым-қатынасты дамыту, өнімдерді және қызмет
көрсетудіэкспорттау;
- қоршаған табиғи ортаны қорғауға бағытталған іс-шараларды әзірлеу және
жүргізу, өндірістік-шаруашылық қызметтерін жүзеге асыруды экологиялық
таза технологияларды оңтайлы пайдалану;
- құрылтайшы бекіткеннен кейін – Қазақстан Республикасының шектерінде
негізгі құралдарды, дайын өнімдерді, тауарлар мен ағымдық активтерді
есептен шығару және өткізу (соның ішінде металл сынықтары);
- асқаналар ұстау және тамақ өнімдерін өндіру және өткізу;
- Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамаларымен тыйым салынбаған
қызметтердің өзге түрлері болып табылады.
Егер де, қандай да бір қызмет түрлерін жүзеге асыру үшін құзырлы
органдардың рұқсаты (лицензия, сертификат) қажет болған жағдайларда
Серіктестік аталған қызмет түрлерін тек қана тиісті рұқсат (лицензия,
сертификат) алғаннан кейін жүзеге асырады.
1.2. Ақ-Берен ЖШС- нің есеп саясаты
Ақ-Берен ЖШС-нің есептік саясаты Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есеп туралы 26.12.1995-тегі № 2732 Қазақстан Республикасының Заңы,
бухгалтерлік есепті реттеу жөніндегі уәкілетті орган бекіткен бухгалтерлік
стандарттары, оларға берілген әдістемелік ұсыныстар, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілері негізінде
әзірленеді.
Ақ-Берен ЖШС-нің есептік саясаты біріктірілген қаржылық есеп дайындау
кезінде олардың орналасқан жеріне қарамастан оның барлық құрылымдық
бөлімшелеріне және акцияларының пакеттері Ақ-Берен ЖШС-нің жарғылық
капиталына берілген серіктестіктерге таратылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің бухгалтерлік есебі және қаржылық есепті жасау
есептеу принципі негізінде жүргізіледі, оған сәйкес кірістер мен шығыстар
бухгалтерлік есепте танылады және олардың келіп түсуіне немесе пайда
болуына қарай (ақша алу немесе ақы төлеу негізінде емес) қаржылық есептерде
көрсетіледі.
Ақ-Берен ЖШС-нің ұйымдастыру-құқықтық мәртебесі
Ақ-Берен ЖШС Ақ-Берен Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігін құру
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 15 наурыздағы № 310
қаулысына сәйкес Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны
мен оның еншілес мемлекеттік кәсіпорындарын қосу арқылы құрылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің Жарғысы ҚР-ның Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік
және жекешелендіру комитеті төрағасының 2002 жылғы 3 мамырдағы № 78
бұйрығымен бекітілді.
Ақ-Берен ЖШС Астана қаласының Әділет басқармасы 2002 жылғы 15 мамырда
тіркеуден өткізілді.
Ақ-Берен ЖШС заңды тұлға болып табылады және өзінің қызметін ҚР-ның
қолданылып жүрген заңнамасы мен Ақ-Берен ЖШС-нің Жарғысы негізінде жүзеге
асырады. Ақ-Берен ЖШС өзінің құрылымына филиалдар құқығына кіретін
құрылымдық бөлімшелермен бөлек қаржылық есеп және өзінің құрамына кіретін
Қоғамдармен барлық топ бойынша біріктірілген қаржылық есеп жасайды.
Ақ-Берен ЖШС-нің банктерде ағымдық, валюталық және басқа да шоттары,
мемлекеттік және орыс тілдерінде өзінің атауы көрсетілген мөрі болады.
Ақ-Берен ЖШС-нің орналасқан жері:
Қазақстан Республикасы, Түркіста қаласы, Абылай хан көшесі 9.
Үкіметтің атынан ҚР Қаржы министрлігінің Мемелекеттік мүлік және
жекешелендіру комитеті Ақ-Берен ЖШС-нің құрылтайшысы болып табылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің Жарғысына сәйкес багаж, жүк багажы, жүктер, поята
мен жолаушылар тасмалындағы эканомиканың қажеттіліктерін үздіксіз және
сапалы көліктік қамтамасыз етуді жүзеге асыратын, негізгі, сондай-ақ
көмекші өндірістермен өнім шығаратын және жұмыс атқаратын әрі қызмет
көрсететін қызметтер негізгі қызмет түрлері болып табылады.
Мыналар Ақ-Берен ЖШС-нің органдары болып табылады:
Акционерлердің жалпы жиналысы – жоғарғы орган;
Директорлар кеңесі – басқару органы;
Басқарма – атқарушы орган;
Ревизиялық комиссия – бақылау органы.
Бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастыруға және қаржылық есепті
жасауға жауапты тұлға Ақ-Берен ЖШС-нің бухгалтерлік қызметіне жетекшілік
ететін Вице-президентке бағынышты Бас бухгалтер болып табылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің Бас бухгалтері мен құрылымдық бөлімшелердің бас
бухгалтерлері сондай-ақ:
Ақ-Берен ЖШС мен оның құрылымдық бөлімшелерінің бухгалтерияларына
мамандарды іріктеп алуға:
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттары мен басқа да
нормативтік құқықтық актілері, сондай-ақ осы Есептік саясат талаптарының
қадағалауына жауапты болады.
Бухгалтерлік есеп жүйесі мен қаржылық есеп
Бас бухгалтер басқаратын дербес бухгалтериялары бар құрылымдық бөлімшелер
өздерінің қызыметінде Ақ-Берен ЖШС-нің Бас бухгалтеріне бағынады.
Құрылымдық бөлімшелер, департаменттер бухгалтерлік есептің жүргізілуін
жүзеге асырады, белгіленген көлемде ҚР-ның Қаржы министрлігі бекіткен
нысандар бойынша қаржы- шаруашылық қызымет туралы ақпарат пен БЕС-ына
сәйкес әзірленген нысандар бойынша ведомствоішілік есеп жасайды және
белгіленген мерзімде Ақ-Берен ЖШС-нің Бухгалтерлік есеп және әдіснама
департаментінің Бухгалтерлік есеп басқармасына тапсырады.
Біріктірілген қаржылық есепке Ақ-Берен ЖШС пен акцияларының пакеттері
Ақ-Берен ЖШС-нің жарғылық капиталына берілген акционерлік қоғамдардың
қаржылық есебі енгізіледі.
Ақ-Берен ЖШС бекітілген нысандар бойынша біріктірілген қаржылық есепті
ҚР-ның Көлік және каммуникациялар министрлігіне, ҚР Қаржы министрлігінің
Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті мен ҚР-ның Табиғи
монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттігіне
белгіленген мерзімде тапсырады. Қаржылық есепті ҚР Қаржы министрлігінің
бұйрығы мен бекітілген тәртіппен және нысандар бойынша қазақстандық
бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.
Ақ-Берен ЖШС-нің қаржылық есебі ҚР-ның ақшалай бірлігінде жасалады.
Операциялық қызымет бойынша ақшаның қозғалысы туралы есеп тікелей әдісті
пайдалану арқылы жасалады.
Алдыңғы өткен кезеңдерде қаржылық есептерді жасау кезінде жіберілген
қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңге кіріске немесе шығысқа
енгізіледі.
Ақ-Берен ЖШС-де бухгалтерлік есепті жүргізу: қолмен жасау тәсілімен;
автоматтандырылған тәсілмен жүзеге асырылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің құрылымдық бөлімшелері, қоғамдар қаржылық есептің
деректерін біріктіру үшін бірыңғай бағдарламалық қамтамасыз етуді
пайдаланады.
Ақ-Берен ЖШС-де операцияларды және оқиғаларды орындау кезінде ҚР Қаржы
министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаментінің 1997
жылғы 12 қарашадағы № 64 бұйрығымен бекітілген. Субектілердің қаржы
шаруашылық қызыметінің бухгалтерлік есебі шоттарының бас жоспары жөніндегі
Типтік шаруашылық операциялары шоттарының корреспонденциясы қолданылады.
Ақшаны есепке алу. Ақшалай қаражаттарды есепке алу қолданылып жүрген
нормативтік құқықтық актілер мен Кассалық операцияларды есепке алуды
жүргізу және ұйымдастыру тәртібі әдістемелік хатына сәйкес жүргізіледі.
Кассадағы ақшалай қаражаттардың есебі мен сақталуы үшін кассир жауапты
болып табылады. Еңбек ақыны беруге және басқа да төлемдерді жасауға жазбаша
бұйрық бойынша тартылған жеке тұлғалар берген кезде, соңғыларымен толық
материалдық жауапкершілік туралы шарт жасалады. Қолма-қол ақшадан басқа,
кассада акциялар, облигациялар, вексельдер, чек кітапшалары мен басқа да
құнды қағаздар, қатаң есеп беру бланкілері сақталады. Кассада сақталып
отырған ақшаға, құнды қағаздар мен қатаң есеп беру бланкілеріне кенеттен
жүргізілетін ревизиялар айына бір рет мына құрамда:
1) бас бухгалтер;
2) бухгалтер;
3) Ішкі аудит және басқармасының немесе Ревизия департаментінің өкілі
кіретін комиссиямен жүргізіледі.
Жеке және біріктірілген қаржылық есеп
Ақ Берен ЖШС-нің қаржылық есебі ҚР-ның Қаржы министрлігі бекіткен
нысандар мен ведомствоішілік нысандар бойынша бірыңғай қаржылық есеп
ретінде Компанияның филиалдары мен акцияларының пакеттері Ақ Берен ЖШС-
нің жарғылық капиталына берілген акционерлік қоғамдардың есептерін беру
мақсатында жасалады.
Ақ Берен ЖШС-нің қаржылық есебі Қаржылық ақпарат нысандарын толтыру
жөніндегі нұсқаулықтарды, Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметіне талдауды
өткізу ережелері мен Жарғылық капиталына мемлекет қатысатын мемлекеттік
емес заңды тұлғалар қызметінің негізгі көрсеткіштерін тиімділігін анықтау
ережелерін бекіту туралы ҚР Қаржы министрлігінің 2001 жылғы 9 сәуірдегі №
182 бұйрығына сәйкес ҚР-ның Қаржы министрлігіне тапсырылады.
Ақ Берен ЖШС пен акцияларының пакеттері Ақ Берен ЖШС-нің жарғылық
капиталына берілген серіктестіктердің біріктірілген қаржылық есепке
енгізілетін қаржылық есептері осыған ұқсас қаржы-шаруашылық қызмет
операциялары мен оқиғалары үшін бірыңғай есептік саясатты пайдалану арқылы
дайындалады, дәл сол күнге жасалады.
Ақ Берен ЖШС пен акцияларының пакеттері Ақ Берен ЖШС-нің жарғылық
капиталына берілген серіктестіктердің қаржылық есептері біріктірілген
қаржылық есепті жасау үшін активтері, міндеттемелері, меншікті капиталы,
кірістер мен шығыстары туралы деректерді жинақтау арқылы бап-бабымен және
жолма-жол біріктіріледі.
Біріктірілген қаржылық есеп Біріктірілген қаржылық есеп және еншілес
серіктестікке инвестицияларды есептеу 13 БЕС талаптарына сәйкес жасалады
және өзіне:
Бухгалтерлік балансты;
Кірістер мен шығыстар туралы есепті;
Ақшаның қозғалысы туралы есепті;
Меншікті капиталындағы өзгерістер туралы есепті;
Түсіндірме жобаны қосып алады.
II. Бөлім. Ақ-Берен ЖШС- нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
1. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субьектінің кассасы болады.
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс боллуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық
жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақымен
басқа да төлемдерді беру үшін субьекті басшысының жазба бұйрығы бойынша
басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 45 Кассадағы қолма-қол ақша бөлімшесінің
активі жинақтаушы шоттарында:
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша және 452-
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша шоттарында
жүргізіледі.
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі. Өндіріс
ұйымдарындағы кассаға нақты ақшалар көрсетілген қызметтер үшін қолма-қол
есеп айырысудан және чек арқылы банкіден нақты ақша ретінде түсіп отырады.
Нақты ақшаларды қабылдау, сақтау және беру, кассалық құжаттарды
ресімдеу (№ 21 хаттамамен 1993 жылы 23 шілдеде) ҚР Ұлттық Банк
Басқармасының отырысында Қазақстандық халық шаруашылығындағы кассалық
операциялардың уақытша жүргізілу тәртібі белгіленген. Бұл тәртіптің
сақталуына өндіріс ұйымының жетекшісі, бас есепші және кассир жауапта болып
табылады.
Кассалық операцияларды жүргізу үшін ұйымның штатында кассирлік қызмет
қарастырылуы қажет. Ол барлық құндылықтардың сақталуына толық материалды
жауапты болады.
Кассирді жұмысқа тағайындау немесе міндетін басқа бір қызметкерге
жүктеу ұйым жетекшісінің бұйрығымен ресімделеді. Бұл бұйрық шыққан соң ұйым
жетекшісі кассирді ұйымның өзі шығарып, бекіткен Кассалық операцияларды
жүргізу ережесімен таныстыруға міндетті. Бұл ережеде кассалық
операцияларды жүргізу, кассадағы ақшалар мен басқа да құндылықтарды
қабылдау, сақтау және беру тәртібі қарастырылады. (кассирдің келісім-шарты
мен міндеттері № 1,2,3 қосымшаларда көрсетілген)
Ұйым жетекшісі кассирмен материалдық жауапкершілік жөнінде келісім-
шартқа отыруы тиіс және қабылданған құндылықтарға толық және материалдық
жауапкершілік жөнінде жазбаша міндеттеме, сондай-ақ кассалық операцияларды
жүргізу Ережесімен танысқаны жөнінде қол қойдырып алуы тиіс. Бұл міндеттеме
кассирдің жеке ісінде сақталады.
Кассирдің өзіне тапсырылған жұмысты біреуге сеніп беруіне үзілді-
кесілді тыйым салынады. Уақытша кассирлік жұмысты біреуге жүктеу қажет
болғанда, ол ұйым жетекешісінің бұйрығымен жүктеледі, ол өз кезегінде толық
материалдық жауапкершілік жөнінде жазбаша міндеттеме алады. Сонымен қатар,
кассир міндетін атқарушы қызметкер кассирден барлық құндылықтарды бас
есепшінің қатысуымен актімен қабылдап алады.
Егер күтпеген жағдайда кассир жұмысын тастап кетсе, оның есебіндегі
құндылықтар басқа кассирге түгендеу комиссиясының қатысуымен беріледі.
Есептеу және құндылықтарды беру нәтижесі комиссия мүшелерінің қолы қойылған
актімен ресімделеді.
Ұйым жетекшілері ақша құралдарының кассада сақталуын, сондай-ақ банктен
алу және банкіге өткізуді қамтамасыз ететін жағдай жасауы керек.
Касса бөлмесі оңаша және Кассалардың техникалық бекінісі мен өрт және
қорғаныс дабыл құралдарымен жабдықталу Талаптарына сәйкес жабдықталуы
тиіс. Ақша операциясы жүріп жатқанда касса есігі ішінен жабылуы керек және
оның жұмысына қатысы жоқ адамдарға кіруге тыйым салынады.
Барлық ақшалар мен бағалы қағаздар ереже бойынша сейфте, ал кей
жағдайда темір шкафтарда сақталады. Жұмыс соңында кассир кілтпен құлыптап,
мөрін басады. Сейф кілті мен мөр кассирде сақталада. Оларды бір жерлерге
қалдыруға, бөгде адамға беруге және есепке алынбаған дубликатын жасатуға
тыйым салынады. Кілттің есептегі дубликаты мөрленген пакетке немесе арнайы
сандықшаға салынып, ұйым жетекшісінде сақталады. Ол мекеме жетекшісімен
тағайындалған комиссия мүшелерімен тоқсанына бір рет тексеріліп, акті
жазылады. Кілт жоғалған жағдайда басшы ішкі істер ұйымдарына хабарлайды.
Сол мекемеге қатысы жоқ ақшалар мен басқа да құндылықтарды кассада
сақтауға тыйым салынады.
Касса ғимаратын, сейфті ашудан бұрын кассир құлыптарды, есіктерді,
терезе торын, мөрді мұқият қарап шығуы керек. Егер мөр, құлып,есік,
терезелер жұлынған немесе бүлінген болса, тез арада мекеме басшысына хабар
беруі тиіс, ал басшы ішкі істер ұйымына хабарлайды.
Мұндай жағдайда басшы, бас есепші немесе оның міндетін атқарушы, сондай-
ақ мекеме кассирі ішкі істер ұйымының рұқсатынан кейін кассадағы барлық
ақшалар мен басқа да құндылықтарға тексеру жүргізіп, үш дана етіп актіге
нәтижесін түсіріп, қол қояды. Бір данасы ішкі істер бөліміне, екіншісі
жоғарғы ұйымға, ал үшіншісі сол мекемде қалады. Мұндай тексеру кассалық
операцияларды жүргізбес бұрын болуы тиіс.
Кассирларден кассалық есеп беруді қабылдағанда кассалық операцияларды
бақылауды жүзеге асыратын бухгалтер кассалық кітапты жүргізудің дұрыстығын,
күн басталғандағы кассалық кітаптағы қалдықтың алдынғы күннің соңындағы
ақшанның қалдығымен сәйкес келуін, кіріс және шығыс кассалық құжаттардың
толтырылуын, оларда басшы қойған қолдың барлығына, ақша алушылардың қолхаты
барлығына көз жеткізіп, күн ішіндегі кіріс пен шығыс бойынша
операциялардың және күн соңында (есеп айырысу кезеңі) ақшалай қаражаттардың
қалдықтардың есептеу қорытындыларының дұрыстығын жедел әрі тыңғылықты
тексеруге міндетті.
Одан басқа, бухгалтерия кассалық операциялардың заңдылығын және
шаруашылық мақсатына сай келетінін, ақшалай сомалардың кіріс етілуі мен
есептен шығарылуының дұрыстығы мен толықтылығын, есеп айырысу шоты және
басқа шоттар бойынша банктың тиісті жазбаларымен банк мекемесінен алынған
және тапсырылған нақты ақшаның сомасын кассалық есеп айырысу бойынша қарсы
тексеру жолымен, сондай-ақ сауда кәсіпорындарының материалдық жауапта
тұлғасының есеп айырысуымен ақшалай чектік кітапшадағы чектерінің
түбіртектерімен белгілейді. Кассирдің есебін тексерген соң, есепті қабылдау
туралы кассалық кітап бухгалтердің қол қоюымен кассирге қайтарылады.
Кіріс, шығыс кассалық ордерлерін және оларды алмастырыатын құжаттардағы
жазбалардың кассалық операцияларын есептеуді компьютерлендіргенде кіріс
және шығыс кассалық құжаттарын тіркеу журналына (ф. №КО-3а) оларды бір
жұмыс әдісімен тіркеу құжаттық-көшірмелік әдіспен, сондай-ақ кассалық
кітапты афтоматтандырылған әдіспен жүргізу мақсатқа сай келеді. Қажетіне
қарай оның парақтары машинаграмма түрінде: Кассалық кітаптың салымдық
парағы және Кассирдің есеп беруі түрінде қалыптастырылады. Мұнда
Кассалық есеп беру парағы кестесін толтыру бастапқы қалдықтарды ендірумен
басталады.
Алынған машинограммаларды кассир тексеріп, қол қояды және кіріс, шығыс
кассалық ордерлерімен және оларды алмастыратын құжаттарымен бірге кассалық
кітаптың салым парағына қол қоюмен бухгалтериямен беріледі.
Кассалық кітаптың салымдық парағы касирде жыл бойы әр айға бөлек-бөлек
сақталады, жылдың соңында жыл ішіндегі парақтардың жалпы саны ұйым
басшысының және бас бухгалтерінің қол қоюымен расталып, кассалық кітапқа
мөр басылады.
Бухгалтерия тексерген кассирдің есеп берушілігі бухгалтерлік өңдеуден
өткізіліп, оның мәні кіріс, шығыс кассалық ордерлері және оларды
алмастыратын құжаттарда, сондай-ақ есеп берудің арнайы графасында әрбір
операция бойынша корреспондеуші шоттардың кодтары қойылуымен түзіледі.
Кассалық операцияларды тіркеу үшін бухгалтерлік есептің шоттарының
типтік жоспарымен белсенді синтетикалық шоттардың 45 Кассадағы нақты
ақша; 451-Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша және 452-
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша бөлімдерінде
қарастырылған.
Кассадағы нақты ақшалар есебінің шоттар корреспонденцясы № 4 қосымшада
келтірілген.
2. Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі.
Негізгі қаржы - шаруашылық қызметіне жататын бос ақша қаражатын сақтау
үшін, және нақты емес есеп айырысу жолымен қажетті төлемдерді жүзеге асыру
үшін ұйым оларға қызмет ететін банк мекемесінен банктік шот ашады.
Банк шоты – бұл банк пен клиенттің арасындағы депозитті (салым)
қабылдау бойынша келісім-шарттық қатынастарды бейнелеудің және келісім-
шартта, заңда қарастырылған және банкілік практикада іскерлік айналымында
дәстүрде қолданылатын банкінің клиентке қызмет етуін жүзеге асыруға
байланысты банк операцияларын жасаудың әдісі.
Банк шоттар ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де ашылып, жүргізіле
алады.
Банктік есеп шоттардың ашылуы, ақшалай қаражаттардың сақталуы мен
жұмсалуы, құжаттық толтырылу тәртібі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
нормативтік және құқықтық актілерімен анықталады.
Банктік шотты ашу үшін банкпен есеп шот иесінің арасында банктік шоттың
немесе банктік салымның түзілген келісім-шарты бар болуы қажет. Келісім-
шарт шарты бойынша банк клиенттің пайдасына түсетін ақшаны қабылдауға, оның
тиісті ақша сомаларын клиентке ненесе жеке тұлғаларға аудару (беру) туралы
талабын орындауға, банктік шоттың келісім-шартында қарастырылған басқа да
қызметтерді көрсетуге міндеттенеді .
Банктік (есептік) шот ашу үшін ұйымдар қызмет ететін банк мекемесіне
мыналарды ұсынады: Мемлекеттік және орыс тілінде толтырылған қол қойылған
және мөр таңбасының үлгісі бар; клиенттің салықтық тіркелуге қойылу
фактісін растайтын, салық қызмет оргыны берген құжаттың түпнұсқасы;
мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден) өткен фактісін растайтын, өкілетті
оргын берген, белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі; нотариальдық
куәләндырылған жарғының (ерекше бөлімшелері үшін ережелер) көшірмесін
немесе типтік жарғы негізінде қызмет ету фактісін растайтын құжаты.
Ұйымдар ұсынатын қол қою үлгісі және мөр таңбасы құжаттарға бірінші қол
қою құқығына басшы немесе оған өкілдік берген басқа адам ие, екінші қол қою
құқығы бас бухгалтерге немесе ұйым басшысының бұйрығының немесе оның
негізгі мұндай өкілеттілік ұсынылатын басқа құжаттар ұсынылады.
Егер ұйымның штатында екінші қол қою құқы берілген адам болмаса, банк
құжатты тек бірінші қол қою үлгісімен қабылдайды, ол туралы сол құжатқа
тиісті жазба жасалады.
Қол қою үлгісі және мөр таңбасы бар құжаттарда ұйымның мөр таңбасының
үлгісі болуы тиіс. Банкке арнайы мақсаттар үшін белгіленген (кадрлар
бөлімі, пакет үшін және т.б.) мөр таңба үлгілерін ұсынуға тыйым
салынады.
Есепшот ашу үшін ұйым ұсынатын қол қою үлгілері, мөр таңбалары мен
даналарының санын банк анықтайды.
Ұйым атауын өзгерткенде, мөр жоғалып немесе тозғанда банк ұйымға жаңа
мөр жасату үшін қажетті мерзім беруге құқылы. Мөрді жасату кезеңінде банк
пен ұйым төлем құжаттарын ұйымның мөрінсіз толтыру тәртібін белгілейді, ол
келісім-шартта көрсетілуі тиіс.
Қол қою мен мөр таңбаның бір үлгісі өзгергеннің өзінде банкке жоғарыда
көрсетілгендей тәртіппен куәландырылған жаңа құжат қол қою үлгілерімен және
мөр таңбаларымен ұсынылады.
Ұйым бір банктен (оның флиалдары мен бөлімшелерінен) бірнеше есепшот
ашқан жағдайда банк төмендегі жағдайлардың бірінен есепшот ашу үшін
қарастырылған ұйымның қайтадан құжат тапсыруын талап етуге құқылы:
- егер бірінші есепшоты ашылған сол банктен (филиалынан, бөлімшесінен)
банктік есепшот ашылса;
- егер бірінші есепшот ашылған банкте банктік есепшот ашу үшін қажетті
құжаттардың толық пакеті барлығы туралы дәлелдеме бар болса.
Банк есепшоты бойынша көшірме беруді банк келісім-шартқа сәйкес
жүргізеді. Банк ұйымға егер бұл келісім-шартта көрсетілсе, олардың есепшоты
бойынша жазба беру (жеткізу) бойынша қызмет ұсынуға құқылы.
Банк есепшоты бойынша шығыс операцияларын тоқтату немесе банктік
есепшоттағы тұрған ақшаға тыйым салу Қазақстан Республикасының Заң
актілеріне сәйкес банк есепшоттарындағы шығыс операцияларын тоқтату немесе
банк есепшотында тұратын ұйымның ақшасына тыиын салу құқығы бар өкілетті
органның тиісті шешімінің (қаулысының) негізінде жүргізіледі.
Банк есепшоты бойынша операцияларды жаңарту өкілетті органның банк есеп
шоттында тұрған ақшаға тыиым салу немесе банк есеп шоттындағы шығыс
операцияларын тоқтату туралы шешімдерді немесе қаулыларды алмастыру
туралы тисті жазбаша сенімхатының негізінде жүргізіледі.
Банк есепшотын жабу кез-келген уақытта, егер заңда немесе келісім-
шартта басқаша қарастырылмаса клиентің арызы бойынша жүргізіледі. Клиенттің
іс қағазында есепшоттың жабылу негізі көрсетілу тиіс.
Банк есепшотында сақталатын ақшалай қаражат ұиымның меншігі болып
табылады. Сондықтан бұл есеп шот бойынша банк барлық операциялары ұйымның
басшысының келісімі мен немесе оның жазбаша бұйрығының (белгіленген
үлгідегі құжаттар) негізінде міндеттемелер пайда болғандағы күнтізбелік
ретпен бос ақшалай қаражаттың негізінде жүргізіледі.
Банк есеп шотты (банкідегі есеп айырысу немесе басқа есеп шотты)
бойынша операцияларға Қазақстан Республикалық Ұлттық Банкі басқарма банктен
құжаттар толтырылады.
Кәсіпорындардың ақша қаражаттары чек кітапшаларында да бола алады. Чек
дегеніміз – чек берушінің банк алушыға екеуара құрылған шартқа сүйене
отырып берілген жазбаша бұйрығы Өндіріс орындары банктен чек кітапшаларын
алып, қолма-қол ақша алуға, тауарлы-материалдық қорлар алуға, тауар
жеткізуде көлік қызметін төлеуге, байланыс мекемелеріне, каммуналды
қызметтерді төлеуге пайдаланады.
Ұйым чектердің банкілерін оған қызмет көрсететін банк мекемелерінен
оның түптелген және ретімен нөмерленген чек кітапшасы түріндегі чек
банкілерін оның арызы бойынша алады. Чек банкілері (соның ішінде чек
кітапшасына жинақтамасыда) қатаң есеп берушілік құжаты болып табылады және
міндетті реквизиттері және қорғаныс дәрежесі (кемінде 5 еселік) ескеріле
отырып дайындалады, олардың болмауы чектің жарамсыздығына әкеледі .
Чектер кепілді және кепілсіз, жабылған және жабылмаған болып екіге
бөлінеді.
Кепілді чек – бұл чек беруші банкідегі чек берушінің жеткілікті ақша
соммасының барлығына қатыссыз сол банк көрсеткен сол сомманы төлеу жөнінде
чек беруші банкінің кепілдігі баяндалған чек.
Кепілсіз чек – бұл чек беруші банктің тиісті кепілдігі баяндалмаған
чек.
Қамтылған чектер деп чек берушінің (ұйымның) банкте алдын ала
енгізілген депозитпен қамтамасыз етілген чектер саналады.
Қамтылмаған чектер алдын ала депозитпен қамтамасыз етілмеген чектер
болып табылады. Чектерде, соның ішінде жабылмаған чектер бойынша оларға
төлеу жөнінде банктің кепілдігі баяндалған болады.
Чек алу және оны пайдалану, сонымен қатар Қазақстан Республикасында
жасалатын чектік төлемдер ерекшеліктері Ұлттық банктің бекіткен үкімі
бойынша анықталып, бақыланып, басқарылып отырады.
Чекке қол қоюшы мен чек беруші банктің міндеттері мен құқықтары чек
пайдалану келісім-шартында көрсетілгендей жасалады. Чек пайдалану келісім-
шартындағы келісім бойынша чек беруші банк өз клиенттерінің чектерін
төлеуге міндеттеме алады, ал клиент банк ережелері бойынша чек пайдалану
ережелерін сақтауға міндеттеме алады.
Қазақстан Республикасы аумағында чектер ұлттық валютада яғни теңгеде
жазылады. Шетелдік валютада чек Қазақстан Республикасы аумағында тек қана
заңнамада көрсетілгендей қолданылады. Чектерге чек пайдалануға құқығы бар
адамның қолы қойылып, чек беруші банктің мөрі басылады. Чек ұстаушы Чек
ұстаушы графасында өз аты-жөні жазылып қол қойылады да, ал заңды
тұлғаларда мекеменің аты жазылып, сол мекеменің мөрі басылады. Чек
берушімен берілген чек тиянақты тексеруден өткеннен кейін пайдаланылады.
Осы орайда чек алар алдында жеке басын куәландыратын құжаттармен салыстыра
тексереді, сонымен қатар чек кітапшасының дұрыс толтырылғандығы
тексеріледі.
Чек беру чек берушінің ақшалай міндеттемесі болып саналмайды. Бұл
міндеттеме кассадан ақша алу кезінде қолданылады.
Чекті жазылған күннен бастап чек ұстаушы пайдалана бастайды. Чектің
пайдалану мерзімі жазылған күннен бастап 10 күн. Чек ұстаушы жартылай
чекпен төлеуде бас тарта алады. Жартылай чектік төлем жағдайында чек беруші
банк немесе чек ұстаушы банк қалған сома жайында белгі жасалады. Чек
ұстаушы банкке реестр бойынша көрсетеді. Реестрде барлық чектердің
реквизиттері көрсетіліп отырады. Реестрлер әр банктің өзімен құрастырылып,
міндетті тұлғалардың қолы қойылады. Чекті төлеуде чек беруші банк чек
ұстаушыдан осы чекті сұрайды және тексеріледі.
Ережесі бұзылған чектерді дефект деп есептеліп, қолдануға жарамсыз
болып табылады.
Чек мерзімі өтіп кеткен жағдайда төленді деген белгі қойып, чек беруші
банкке қайтарылады. Қолданылған сома болса, оны төлем құжаттарымен қосып
банкке өткізеді. Мұндай жағдайда Төлем түрлері графасында пайдаланылмаған
сома нөмірленіп отырады. Мерзімі өткен чектер жарамсыз болып табылады.
Егерде чектің барлығы пайдаланылса, қалған сомаға басқа чек кітапшасы
ашылады. Жаңа кітапшаның мерзімі жазылған күннен басталады.
Егерде кітапша жоғалғандай болса, чек ұстаушы тез арада банкке
хабарлайды, және қолданылмаған чектердің нөмірін хабарлайды. Қалған сомалар
басқа да есеп шоттарға қайтарылады. Хабар берілмеген жағдайда банк жауапты
болмайды. Чек кітапшаларындағы есеп 422 Чек кітапшасындағы ақша бойынша
жүргізіледі.
Чек кітапшасындағы ақша қаражаттары депоненттелген жағдайда
бухгалтерлік есепте:
Дебет 422 Чек кітапшасындағы ақша
Кредит 441 Есеп айырысу шотындағы ақша
601 Банк қарыздары болып қарастырылады.
Чек ұстаушыға беріліп, банкпен төленген чек сомаларына төмендегіше
бухгалтерлік жазбалар жазылады:
Дебет 671 Төленуге тиісті шоттар - тауарлы-материалдық қорларды
жеткізу қызметі
811 Дайын өнімді сату бойынша шығындар
821 Жалпы және әкімшілік шығындар
Кредит 422 Чек кітапшаларындағы ақша
Депоненттелген қалған соманы банкке қайтарғанда:
Дебет 441 Есеп айырысу шотындағы ақша өз қаржысымен
қаржыландырылғанда
601 Банк қарыздары - егер соа ұзақ мерзімді немесе
қысқа мерзімді банк қарыздары алынған жағдайда
Кредит 422 Чек кітапшаларындағы ақша
Ұйымдар қаржыландыру құралдарынан басқа бағыттағы қаржыландыру
мүмкіндігін алады. Оларға, атқарушы органдардан, мекемелердің бағытталған
қаржыландыру, профсоюздық және басқа да мекемелерден, мектепке дейінгі
мекемелер, лагерлер т.б. ата-аналары төлеген жағдй да жатады.
Жоғарыда айтылған мекемелер қаржылары банкте арнайы шотта сақталып
дебеттеледі 423 Банктегі арнайы шоттағы ақша, келесі шоттар кредиттеледі:
334 Басқа да дебиторлық қарыздар
441 Есеп айырысу шотындағы ақша
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша
687 Басқалар 68 Алашақтарға басқа да несие қарыздар және есептелінген
сомалар
726 Үкіметтің атқарушы органдарының жәрдемдері
Арнайы шоттағы қаржыларды пайдаланған жағдайда 423 Банктегі арнайы
шоттағы ақша шоты кредиттеледі, ал дебет бойынша келесі шоттар:
352 Орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін, берілген
аванстар
441 Есеп айырысу шотындағы ақша
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша
671 Төленуге тиісті шоттар
821 Жалпы және әкімшілік шығындар
421 Аккредитивтегі ақша 422 Чек кітапшаларындағы ақша 423
Банктердегі арнайы шоттардағы ақша шоттарын аналитикалық есептеу № 3
журнал-ордерде жазылады.Айдың басында қалған сомалар № 3 журнал-ордердің
сол жақ үстіңгі жағында Ай басындағы қалдық _______ теңге көрсетіледі.
Төлем құжаттарының келесі түрі ол төлем тапсырмасы. Төлем тапсырмасы
дегеніміз қызмет көрсетуші банк – алушыға оның есеп айырысу шотынан алып
тастау және оның ақшасын бенефициардың (ақша алушының) пайдасын тапсырмада
көрсетілген сомада аудару туралы ақша жөнелтушінің (төлеушінің) тапсынмасын
білдіреді.
Төлеуші мен алушыға бір банк мекемесі қызмет ететін кездегі басқа
қалалық және бір қалалық есеп айырысу шотында төлем тапсырмасы үш дана етіп
жазылады: біріншісі төлеуші банктің мемориальды ордері болып қызмет етеді,
екіншісі (бір қалалық есепшоттарда) алушыға жазбамен бірге жолданады, басқа
қалалық есеп айырысу шоттарында алушыға беру үшін филиаларалық айналым
(МФО) авизо ұсынылады. Телеграф бойынша аударғанда тапсырманың екінші
данасы төлеуші банкке авизо толтыру және банктің бет есебіне телеграфтық
шығындардың орнын толтыруға төлеуді есептеу үшін негіз болып қызмет етеді.
Тапсырманың үшінші данасы банктің штамп таңбасымен бекітілген төлеушінің
қабылдау туралы қолхатымен беріледі.
Бір қалалық есеп айырысу шоттарында, төлеуші мен алушыға түрлі банк
мекемелері қызмет еткенде, банкке төлем тапсырмасы төрт дана болып
ұсынылады: біріші данасы мемориальды ордер ретінде пайдаланылады, екінші
және үшіншісін ақы төленген соң алушы банкке жөнелтіледі, онда екінші ордер
болып қызмет етіп, банкте қалады, үшіншісі алушының есепшотына жазуға
ұсынылады, төртінші данасы банктің қолхатымен және штамп таңбасымен
төлеушіге қайтарылады.
Төлем тапсырмасын алушы банк онда көрсетілген жазбаның күнін он
күнтізбелік күн ішінде қабылдайды.
3. Касса қозғалысын құжаттау
Кассалық операциялар жалпыға бірдей статистика ұйымдарымен бекіткен
құжаттармен ресімделеді.
Қолма-қол ақшаны кассаға қабылдау кассалық кіріс ордеріне (ф № КО-1)
жазылады (№ 4 қосымша) . Ол есеп бөлімінің кіріс және шығыс кассалық
ордерін тіркеу Журналына (ф № КО-3 немесе ф № КО-3а) жазылып, бас есешіге
қол қойдырылады.
Тіркеу журналы кіріс және шығыс кассалық құжаттарға бөлек арналады.
Онда кіріс (шығыс) құжатының күні, нөмірі, түскен (кеткен) соманың мақсаты
жазылады.
Кіріс кассалық ордерінде кімнің және не үшін ақшаның алынғаны, оның
сомасы және ордер жазуға негіз болатын құжат нөміріне сілтеме жазылады.
Тіркеуге алынып, бас есепшіге қол қойдырылған соң кіріс кассалық ордері
кассирге орындау үшін жіберіледі. Кассир құжаттың дұрыс толтырылуын, тиісті
қолдардың болуын тексеріп, ақшаны қабылдап, құжатқа қолын қояды. Ақша
өткізуші адамға кіріс кассалық ордерінің кесімді бөлігі квитанцияға қол
қойылып, мөр басылып беріледі, бұл оның ақша өткізгенінің айғағы. Кіріс
кассалық ордерімен ақша тек оның толтырылған күні қабылданады.
Банктен қолма-қол алғанда кассир чек кітапшасын толтыру ережесіне
сүйене отырып бір дана ақша чегін толтырып алады. Одан соң бас есепші
чектің дұрыс толтырылуын тексеріп, өзі қол қояды, басшыға қол қойдырып, мөр
басылады. Толық толтырылып, жазылмайынша чек қол қоюға, мөр басуға үзілді
-кесілді тыйым салынады.
Қолма-қол ақшаны банк кассасынан аларда, кассир банк бақылаушысымен
бірге соманың дұрыстығын санапалуы керек.
Чек бойынша алынған ақша кассаға кіріс касса ордерімен (ф № КО-1)
кіріске алынады.
Ұйым кассасынан қолма-қол берілетін ақшалар шығыс касса ордерімен (ф
№ КО-2) беріледі (№ 5 қосымша). Оған негіз ретінде басқа да ресімделген
құжаттарға (төлем ведомостілері, ақша беру жөнінде өтініштер, шоттар) шығыс
кассалық ордерінің реквизиттері жазылған арнайы бұрыштама соғылады. Ақша
беруге тиісті барлық құжаттарға басшы мен бас есепші қол қоюы тиіс. Егер
шығыс касса ордеріне тігілетін қосымша құжатта (ведомост, өтініш, шоттар
және т.б.) басшының рұқсат етілген қолы болатын болса, онда шығыс касса
ордеріне оның қолының қоюылуы міндетті емес.
Жалақылар, уақытша жұмысқа жарамсыздығы үшін жәрдемақылар, сыйақылар
шығыс кассалық ордерінсіз, төлемдік ведомостермен беріледі.
Төлемдік ведомостың бас жағында рұқсат етілгендігі жөнінде кассаға
төлем үшін мерзім сомасы жазылып, басшы мен бас есепші қол қояды. Кей
жағдайда жеке ақша беру құжаты ресімделеді. Жалақыны жекелеп бергенде ереже
бойынша, шығыс касса ордері толтырылады.
Банктен алынған ақшаны таратуға тиісті үш жұмыс күнінде қызметкерге
тиісті сома алынбай қалған болса, оның тұсына депоненттелген деген белгі
қойып, депоненттелген сомалар тізімін жасайды. Төлемдік ведомосте кассир
нақты төленгені мен төленбеген сомаларды жалпы жиынтығымен салыстыра отырып
көрсетеді, есепші оған қол қояды. Нақты төленген соманы кассир кассалық
кітабына төлемдік ведомостар бойынша түсіреді.
Мекеменің штаттық тізіміне кірмейтін тұлғаға кассадан қолма-қол ақша
келісім-шарт негізінде жеке-жеке шығыс кассалық ордері жазылады. Ақша тек
шығыс ордерінде тегі жазылған тұлғаға беріледі. Бұл жағдайда кассир
алушыдан жеке басын куәландыратын құжат талап етіп, оның нөмірі, кім
немесе қашан берілгені шығыс кассалық ордеріне жазады. Алынған ақша сомасы
өз қолымен теңге - жазбаша, тиын – санмен жазылып, қолы қойылады.
Ведомоспен алынған сома жазбаша жазылмайды.
Егер ақша ереже бойынша жазылған сенімхат негізінде берілетін болса,
шығыс кассалық ордерінің аты-жөні жазылған қатарының тұсына, сеніп
тапсырылған тұлғаның аты-жөні жазылады. Егер ақша ведомоспен берілетін
болса, ақша алғаны жөнінде қолының алдына сенімхат бойынша деген белгі
жазылады. Сенімхат кассирде қалып, шығыс кассалық ордеріне немесе ведомоске
қоса тігіледі.
Мекеме қажеттілігінен артық қойылған барлық ақшалар банкіге қайта
өткізіледі. Банк мекемесі кассирге бекітілген нұсқадағы квитанцияға алынған
соманы жазып береді, бұл есеп бөліміндегі шығыс кассалық ордеріне негіз
ретінде тізіледі.
Шығыс кассалық ордері немесе оны алмастырушы құжат ақша берілген соң,
сол мезетте кассирдің қолы қойылып, ал оған қоса тіркелген құжатқа
төленді деген бұрыштама басылып, мерзімі (күні, айы, жылы) жазылады.
Шығыс кассалық ордері, сондай-ақ есеп бөлімінде жазылып, шығыс және
кіріс кассалық ордерлерін тіркеу журналына (ф№ КО-3 немесе ф№ КО-3а)
тіркеліп, кассирге орындау үшін беріледі. Шығыс кассалық ордері ақша алушы
адамдардың қолына берілмейді.
Кіріс кассалық ордері және квитанция, сондай-ақ шығыс кассалық ордері
және оны алмастырушы құжат сиямен немесе қаламсаппен анық және нақты етіп
толтырылып, жазу машинасы немесе компьютерде басылған болуы тиіс. Ешқандай
түзетулер, қателер, өшірулерге жол берілмейді. Егер қате кеткен жағдайда,
қайта жазылады.
Кіріс және шығыс ордерлерінде олардың негізі, қоса тіркелген құжат
көрсетіліп жазылады.
Кассалық ордерлер бойынша ақшаны қабылдау және беру құжат толтырылған
күні жүргізіледі.
Кассадағы ақша айналымы мен қалдығын есепке алу үшін кассир Кассалық
кітабын (ф№ КО-3) жүргізіліп отырады (№ 6 қосымша), оның парақтары
нөмірленген, баулықталған, мөрленген болуы тиіс. Парақтарының саны кітаптың
соңында жазбаша жазылып, басшы мен бас есепшінің қолымен айғақталады.
Әрбір мекемеде бір ғана кассалық кітабы жүргізілуі керек. Кассалық
кітаптағы жазулар көшірме қағаз арқылы екі дана етіп, кассалық ордерлер
жазылған мезетте сиямен, қаламсаппен жазылады. Кітапта кіріс және шығыс
кассалық ордерінің нөмірі, кімнен алынды немесе кімге берілді,
корреспанденциялық шот нөмірі, кіріс және шығыс бойынша сома жазылады.
Кассалық кітапқа өшіріп жазу мен келіспей дұрыстап жазуға тыйым
салынады. Дұрысталған қате кассирдің немесе бас бухгалтердің қолымен
расталып, куәландырады.
Күдіктілікті немесе басқа бекітілген мерзімде кассир жұмыс күнінің
соңында кіріс және шығыс операцияларының күндік қорытындысын есептейді,
келесі күнге кассадағы қалдықты шығарады. Мұнымен бір мезетте кассир
кассалық есебі мен кассадағы барлық ақшаны салыстырады. Содан соң кассалық
кітап парағының бірінші данасы кітапта қалып, ал екінші данасы кіріс және
шығыс кассалық құжаттармен бірге есеп бөліміне қолы қойылып беріледі.
Егер мекемеде күнделікті операйиялар жалпы сомасы 100 000 теңгеге
жүргізілетін болса, кассалық есеп беру 3-5 күнде бір рет беріледі.
Кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуіне бақылау жасау мекеме бас
бухгалтеріне жүктеледі.
Бухгалтерлік есептің шотында кассалық операцияларды бейнелеу үшін негіз
кассирдің есебіне қоса берілген кіріс, шығыс кассалық ордерлері немесе
оларды алмастыратын ақтаушы құжаттар болып табылады. Сондықтан кассалық
есеп берудің топтастырылған бір текті шаруашылық операцияларның қорытынды
мәліметтері журнал-ордер №1 (№ 7 қосымша) және №1 журнал-ордер
ведомостардағы (№ 8 қосымша) корреспонденттік шоттың куәландыруы
бейнеленеді, олар кассадағы нақты ақшамен операцияларды тіркеу үшін және
кассалық операциялар қайда екі көп графалық регистрде: 451-Кассадағы
ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша және 452-Кассадағы шетелдік валюта
түріндегі қолма-қол ақша шоттардың дебет бойынша ведомостарда көрсетілген
шоттардың несиесі бойынша журнал-ордерде және корреспондеуші шоттардың
кредиті бойынша сомаларды бөлумен, корреспондеуші шоттардың дебеті бойынша
сомаларды бөлумен жүйелендіру тағайындалған. Тіркеу регистрдің үлгісі
төменде келтірілген. Тіркеу регистрінің жазбалары Журнал-ордер №1-ге
ведомостың сол жақ жоғарғы бөлігін Ай басындағы қалдық _____ теңге
жолдармен толтырумен басталады, онда айдың басындағы кассадағы нақты
ақшаның қалдығы жазылады, ал өткен айдағы осындай ведомостан алынады. Одан
соң кассирдің тексерілген және өңделген есебінің негізінде ағымдағы айға
жазбалар жүргізіледі. Күн ішіндегі (немесе егер ол бұл уақытта бір рет
толтырылса 3-5 күнде) операция бойынша жасалған әрбір кассалық есеп
берушілік журнал-ордер №1-ге көшіріледі және ведомосқа оған бір қатар
жазылады. Қажет кезінде тиісті кассалық есеп берушіліктің қолайлылығы және
тез табу үшін тіркеу регистірінде ол бойынша жазба жасалған қатар нөмірі
кассалық есеп берушілікте көрсетіледі. Журнал-ордердің Б Дата графасында
және оған ведомосте кассалық есеп берудің толтырылған күні көрсетіледі, ал
есеп тұтастай бірнеше күнге толтырылғанда айдың бастапқы және соңғы күні
көрсетіледі, мысалы; 1-5, 6-10 және т.б. Бірыңғай корреспондеуші шоттар
сомасы жинақталып, журнал-ордер мен оның ведомосының тиісті гафасына
енгізіледі. Мұндай бір текті шаруашылық операцияларының жазбасының
қолайлылығы үшін алдын ала қосымша топтаушы ведомостарға мақсатқа сәйкес
тотастырып, одан қорытындылары тіркеу регистріне жазылады. Журнал-ордердің
1-33 графасына 45 Кассадағы нақты ақша бөлімшесінің тиісті шоттарындағы
кредит бойынша сомалар енгізіледі. Қорытынды 34 графасына берілген қатар
бойынша кредиттік айналым сомаларының есептелгені жазылады.
№1 Журнал-ордер ведомосына тиісті шоттардағы корреспонденцияның
синтетикалық шоты бойынша дебеттік айналымы жазылады, олардың кодтары 1-28
графаларда көрсетіледі. Қорытынды 29 графасы №1 журнал-ордер ведомосының
әрбір қатары бойынша есептелген дебеттік айналымдарды бейнелеу үшін
тағайындалған.
Айдың соңында журнал-ордер және оның ведомосының синтетикалық шотының
кесіндісінің қорытынды сомасы (қорытынды қатары) есептеледі және қалдық
айдың аяғына қорытындыланады, ол ведомостың оң жақтағы төменгі бұрышында
көрсетіледі, сондай-ақ Бас кітапқа және келесі айға ашылған №1 журнал-ордер
ведомосына көшіріледі. Дебеттік, кредиттік айналымдардың сомалары және күн
соңындағы қалдық кіріс және шығыс бойынша қорытындылармен салыстырылуы
тиіс, сондай-ақ кассирдің әрбір есебі бойынша ақшаның қалдығы салыстырылуы
тиіс. Бұл кассалық есеп берушілік мәліметтерін №1 журнал-ордерге және оның
ведомостына көшірген кезде қателерді шұғыл тауып, жоюға мүмкіндік береді.
Банктің өңделеген жазбасының және оған қосымша ақша қаражаттарының
негізінде жоғарыда қарастырылған есеп айырысу шоты бойынша операциялар екі
тіркеу регистрінде: №2 Журнал-ордерде және оның ведомостында жүйеленеді
(№ 9,10 қосымша). №2 Журнал-ордер дебет бойынша корреспонденттік
есепшоттағы соманы таратумен 441 Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотының
кредиті бойынша, ал №2 Журнал-ордер ведомостында корреспонденттік шот
кредиті бойынша соманы бөлумен 441 Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотының
дебеті бойынша операцияларды тіркеу үшін тағайындалған.
Корреспонденттік есепшоттың кесіндісінде шаруашылық операцияларын №2
Журнал-ордерде және оның ведомостында бейнелеу үшін банктің әрбір жазбасы
бойынша топтастырылған қорытындыға бастайтын банк жазбаларындағы тиісті
мәліметтерді онда келтірілген бухгалтерлік жазбаларға, және журнал-ордер
мен оның ведомостындағы жазбаларды есептеу жолымен сомаларды топтастыру
жүзеге асырылады. Банк жазбасына қосылған ақшалай ақтаушы құжаттарды
топтастыру үшін екі өңдеуші (топтастырушы) ведомосты оның әрбіріне
құжаттағы көшірме бейнеленген жазбасымен және ақшаның кімге түскені мен
кімге аударылғанын көрсетумен мақсатқа сай толтырылады, сол үшін 441 Есеп
айырысу шотындағы ақшалар шотындағы дебет және кредит бойыншасомасы мен
корреспонденция көрсетіледі.
№2 Журнал-ордер және оның ведомостындағы жазбалар ай басындағы 441
Есеп айырысу шотындағы ақшалар шоты бойынша қалдықты бейнелеуден
басталады, ол №2 Журнал-ордер ведомостының сол жақ жоғарғы бұрышында
көрсетіледі. Одан соң банк жазбасының түсуіне және бухгалтерлік өңдеуге
қарай ағымдағы ай үшін жазба жүргізіледі. Мұнда әрбір банк жазбасы жеке
қатарға жазылады, оның реттік нөмірі көшірмеде көрсетіледі.
№2 Журнал-ордер мен оның ведомостындағы Дата графасы ай ішінде түскен
банк көшірмесінің бастапқы және соңғы күнін көрсету үшін тағайындалған. 441
Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотындағы кредит немесе дебет бойынша
корреспонденттік тиісті шоттарының атауы мен кодтары тиісінше әрбір
графасында шаруашылық операциясының сомаларын көрсете отырып журнал-
ордердің 1-35 және ведомостың 1-28 графсына жазылады. Қорытынды графасына
банктің көшірмесіне сәйкес 441 Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотының
кредиті мен дебеті бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А. Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ - Түрік Университеті
Факультеті: Экономика
Кафедрасы: Қаржы және бухгалтерлік есеп
Мамандығы: 070740 Бухгалтерлік есеп және аудит
Дипломдық жұмыс қорғауға жіберілді
Қаржы және бухгалтерлік есеп кафедрасының
меңгеушісі э.ғ.к., доцент Бекжанова Т. Қ.
_____________ ___ маусым 2005 жыл
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Нақты ақша қаражаттарымен есеп айырысу операцияларының есебі
және аудиті
Орындаған, студент: Қалымбетов Д.Ә.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі: э.ғ.к., доцент Бекжанова Т.Қ.
Түркістан 2005
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Бөлім Ақ-Берен ЖШС-нің қаржы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Ақ-Берен ЖШС- нің есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
II. Бөлім Ақ-Берен ЖШС- нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ..7
1. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2. Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .9
3. Касса қозғалысын құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
4. Кассадағы нақты ақшаны түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
III. Бөлім Ақ-Берен ЖШС- нің ақша қаражаттарының аудиті және оған
талдау жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 2
1. Кәсіпорынның ақша қаражаттарының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2. Ақ-Берен ЖШС- нің ақша қаражаттарына талдау жүргізу ... ... ... ... ...14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .15
Пайдаланылған әдебиетер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 6
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
I. Бөлім. Ақ-Берен ЖШС-нің қаржы жағдайы
1. Ақ-Берен ЖШС- нің қаржы-шаруашылық қызметі
Ақ Берен жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңдылықтарына сәйкес тіркелген. Серіктестік құрылтайшысы
болып Локомотивжөндеу ААҚ, Астана қаласы, Котовский көшесі 1, Астана
қаласы Әділет басқармасы 2002 жылғы 20 мамырда берген мемлекеттік тіркеу
туралы куәлігі №11884-1901-АҚ, СТН 620300022535, есеп шот 421369, БИК
195301304 ААҚ Банк Тұран Әлем Астана қ. табылады. Серіктестіктің
тұрғылықты жері, ҚР., Түркістан қаласы Абылай хан көшесі, 9 үй. Бұл
серіктестіктің мақсаты табыс табу болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін
мұнда 17 цех жұмыс атқарады. Аталған 17 цех келесі негізгі қызмет түрлерін
жүзеге асырады:
- теплавоздарға техникалық қызмет көрсету бойынша және басқа да
жұмыстарды ұйымдастыру және орындау;
- локомотив жабдықтарын жаңғырту және жөндеу, қызмет көрсету;
- қосалқы бөлшектер, құрал-саймандар, тораптар, бөлшектер мен
агрегаттарды дайындау, жөндеу және қалпына келтіру;
- локомотивтердің сенімді жұмыс істеулеріне талдау жүргізу;
- құрылтайшының жазбаша келісімі бойынша - өндірістік, қоймалық үй-
жайларды, негізгі жабдықтарды, механизмдерді және жабдықтарды жалға
ұсыну және беру;
- материалдарды, қосалқы бөлшектерді, негізгі жабдықтарды жеке жылжымалы
құраммен тасымалдау;
- тиеу-түсіру жұмыстары;
- химиялық талдаулар жүргізу;
- өндірістік негізгі құралдарды жөндеу;
- ғылыми-техникалық қызметтерді жүзеге асыру, механикаландыру және
автоматтандыру құралдары мен жабдықтарын, жаңа технологияларды әзірлеу
және енгізу;
- қозғалыс қауіпсіздігі талаптарына сәйкес жоғарғы жөндеу сапасын
қамтамасыз ету және т.б..
- өндірісті дамытудың мақсатты бағдарламасын, ағымдық және ұзақ мерзімді
болжауларды әзірлеу;
- өндіріс тиімділігін арттыру, жаңа технологияларды қолдану және дамыту
үшін қазақстандық және шетелдік мамандарды тарату;
- өздері дайындаған материалдық ресурстарды іске асыру, сонымен қатар
оперативтік жағдайға сәйкес оларды қайта бөлу;
- сыртқы экономикалық қызметтер және басқа елдердің кәсіпорындарымен
экономикалық қарым-қатынасты дамыту, өнімдерді және қызмет
көрсетудіэкспорттау;
- қоршаған табиғи ортаны қорғауға бағытталған іс-шараларды әзірлеу және
жүргізу, өндірістік-шаруашылық қызметтерін жүзеге асыруды экологиялық
таза технологияларды оңтайлы пайдалану;
- құрылтайшы бекіткеннен кейін – Қазақстан Республикасының шектерінде
негізгі құралдарды, дайын өнімдерді, тауарлар мен ағымдық активтерді
есептен шығару және өткізу (соның ішінде металл сынықтары);
- асқаналар ұстау және тамақ өнімдерін өндіру және өткізу;
- Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамаларымен тыйым салынбаған
қызметтердің өзге түрлері болып табылады.
Егер де, қандай да бір қызмет түрлерін жүзеге асыру үшін құзырлы
органдардың рұқсаты (лицензия, сертификат) қажет болған жағдайларда
Серіктестік аталған қызмет түрлерін тек қана тиісті рұқсат (лицензия,
сертификат) алғаннан кейін жүзеге асырады.
1.2. Ақ-Берен ЖШС- нің есеп саясаты
Ақ-Берен ЖШС-нің есептік саясаты Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есеп туралы 26.12.1995-тегі № 2732 Қазақстан Республикасының Заңы,
бухгалтерлік есепті реттеу жөніндегі уәкілетті орган бекіткен бухгалтерлік
стандарттары, оларға берілген әдістемелік ұсыныстар, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілері негізінде
әзірленеді.
Ақ-Берен ЖШС-нің есептік саясаты біріктірілген қаржылық есеп дайындау
кезінде олардың орналасқан жеріне қарамастан оның барлық құрылымдық
бөлімшелеріне және акцияларының пакеттері Ақ-Берен ЖШС-нің жарғылық
капиталына берілген серіктестіктерге таратылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің бухгалтерлік есебі және қаржылық есепті жасау
есептеу принципі негізінде жүргізіледі, оған сәйкес кірістер мен шығыстар
бухгалтерлік есепте танылады және олардың келіп түсуіне немесе пайда
болуына қарай (ақша алу немесе ақы төлеу негізінде емес) қаржылық есептерде
көрсетіледі.
Ақ-Берен ЖШС-нің ұйымдастыру-құқықтық мәртебесі
Ақ-Берен ЖШС Ақ-Берен Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігін құру
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 15 наурыздағы № 310
қаулысына сәйкес Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны
мен оның еншілес мемлекеттік кәсіпорындарын қосу арқылы құрылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің Жарғысы ҚР-ның Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік
және жекешелендіру комитеті төрағасының 2002 жылғы 3 мамырдағы № 78
бұйрығымен бекітілді.
Ақ-Берен ЖШС Астана қаласының Әділет басқармасы 2002 жылғы 15 мамырда
тіркеуден өткізілді.
Ақ-Берен ЖШС заңды тұлға болып табылады және өзінің қызметін ҚР-ның
қолданылып жүрген заңнамасы мен Ақ-Берен ЖШС-нің Жарғысы негізінде жүзеге
асырады. Ақ-Берен ЖШС өзінің құрылымына филиалдар құқығына кіретін
құрылымдық бөлімшелермен бөлек қаржылық есеп және өзінің құрамына кіретін
Қоғамдармен барлық топ бойынша біріктірілген қаржылық есеп жасайды.
Ақ-Берен ЖШС-нің банктерде ағымдық, валюталық және басқа да шоттары,
мемлекеттік және орыс тілдерінде өзінің атауы көрсетілген мөрі болады.
Ақ-Берен ЖШС-нің орналасқан жері:
Қазақстан Республикасы, Түркіста қаласы, Абылай хан көшесі 9.
Үкіметтің атынан ҚР Қаржы министрлігінің Мемелекеттік мүлік және
жекешелендіру комитеті Ақ-Берен ЖШС-нің құрылтайшысы болып табылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің Жарғысына сәйкес багаж, жүк багажы, жүктер, поята
мен жолаушылар тасмалындағы эканомиканың қажеттіліктерін үздіксіз және
сапалы көліктік қамтамасыз етуді жүзеге асыратын, негізгі, сондай-ақ
көмекші өндірістермен өнім шығаратын және жұмыс атқаратын әрі қызмет
көрсететін қызметтер негізгі қызмет түрлері болып табылады.
Мыналар Ақ-Берен ЖШС-нің органдары болып табылады:
Акционерлердің жалпы жиналысы – жоғарғы орган;
Директорлар кеңесі – басқару органы;
Басқарма – атқарушы орган;
Ревизиялық комиссия – бақылау органы.
Бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастыруға және қаржылық есепті
жасауға жауапты тұлға Ақ-Берен ЖШС-нің бухгалтерлік қызметіне жетекшілік
ететін Вице-президентке бағынышты Бас бухгалтер болып табылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің Бас бухгалтері мен құрылымдық бөлімшелердің бас
бухгалтерлері сондай-ақ:
Ақ-Берен ЖШС мен оның құрылымдық бөлімшелерінің бухгалтерияларына
мамандарды іріктеп алуға:
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттары мен басқа да
нормативтік құқықтық актілері, сондай-ақ осы Есептік саясат талаптарының
қадағалауына жауапты болады.
Бухгалтерлік есеп жүйесі мен қаржылық есеп
Бас бухгалтер басқаратын дербес бухгалтериялары бар құрылымдық бөлімшелер
өздерінің қызыметінде Ақ-Берен ЖШС-нің Бас бухгалтеріне бағынады.
Құрылымдық бөлімшелер, департаменттер бухгалтерлік есептің жүргізілуін
жүзеге асырады, белгіленген көлемде ҚР-ның Қаржы министрлігі бекіткен
нысандар бойынша қаржы- шаруашылық қызымет туралы ақпарат пен БЕС-ына
сәйкес әзірленген нысандар бойынша ведомствоішілік есеп жасайды және
белгіленген мерзімде Ақ-Берен ЖШС-нің Бухгалтерлік есеп және әдіснама
департаментінің Бухгалтерлік есеп басқармасына тапсырады.
Біріктірілген қаржылық есепке Ақ-Берен ЖШС пен акцияларының пакеттері
Ақ-Берен ЖШС-нің жарғылық капиталына берілген акционерлік қоғамдардың
қаржылық есебі енгізіледі.
Ақ-Берен ЖШС бекітілген нысандар бойынша біріктірілген қаржылық есепті
ҚР-ның Көлік және каммуникациялар министрлігіне, ҚР Қаржы министрлігінің
Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті мен ҚР-ның Табиғи
монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттігіне
белгіленген мерзімде тапсырады. Қаржылық есепті ҚР Қаржы министрлігінің
бұйрығы мен бекітілген тәртіппен және нысандар бойынша қазақстандық
бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.
Ақ-Берен ЖШС-нің қаржылық есебі ҚР-ның ақшалай бірлігінде жасалады.
Операциялық қызымет бойынша ақшаның қозғалысы туралы есеп тікелей әдісті
пайдалану арқылы жасалады.
Алдыңғы өткен кезеңдерде қаржылық есептерді жасау кезінде жіберілген
қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңге кіріске немесе шығысқа
енгізіледі.
Ақ-Берен ЖШС-де бухгалтерлік есепті жүргізу: қолмен жасау тәсілімен;
автоматтандырылған тәсілмен жүзеге асырылады.
Ақ-Берен ЖШС-нің құрылымдық бөлімшелері, қоғамдар қаржылық есептің
деректерін біріктіру үшін бірыңғай бағдарламалық қамтамасыз етуді
пайдаланады.
Ақ-Берен ЖШС-де операцияларды және оқиғаларды орындау кезінде ҚР Қаржы
министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит әдіснамасы департаментінің 1997
жылғы 12 қарашадағы № 64 бұйрығымен бекітілген. Субектілердің қаржы
шаруашылық қызыметінің бухгалтерлік есебі шоттарының бас жоспары жөніндегі
Типтік шаруашылық операциялары шоттарының корреспонденциясы қолданылады.
Ақшаны есепке алу. Ақшалай қаражаттарды есепке алу қолданылып жүрген
нормативтік құқықтық актілер мен Кассалық операцияларды есепке алуды
жүргізу және ұйымдастыру тәртібі әдістемелік хатына сәйкес жүргізіледі.
Кассадағы ақшалай қаражаттардың есебі мен сақталуы үшін кассир жауапты
болып табылады. Еңбек ақыны беруге және басқа да төлемдерді жасауға жазбаша
бұйрық бойынша тартылған жеке тұлғалар берген кезде, соңғыларымен толық
материалдық жауапкершілік туралы шарт жасалады. Қолма-қол ақшадан басқа,
кассада акциялар, облигациялар, вексельдер, чек кітапшалары мен басқа да
құнды қағаздар, қатаң есеп беру бланкілері сақталады. Кассада сақталып
отырған ақшаға, құнды қағаздар мен қатаң есеп беру бланкілеріне кенеттен
жүргізілетін ревизиялар айына бір рет мына құрамда:
1) бас бухгалтер;
2) бухгалтер;
3) Ішкі аудит және басқармасының немесе Ревизия департаментінің өкілі
кіретін комиссиямен жүргізіледі.
Жеке және біріктірілген қаржылық есеп
Ақ Берен ЖШС-нің қаржылық есебі ҚР-ның Қаржы министрлігі бекіткен
нысандар мен ведомствоішілік нысандар бойынша бірыңғай қаржылық есеп
ретінде Компанияның филиалдары мен акцияларының пакеттері Ақ Берен ЖШС-
нің жарғылық капиталына берілген акционерлік қоғамдардың есептерін беру
мақсатында жасалады.
Ақ Берен ЖШС-нің қаржылық есебі Қаржылық ақпарат нысандарын толтыру
жөніндегі нұсқаулықтарды, Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметіне талдауды
өткізу ережелері мен Жарғылық капиталына мемлекет қатысатын мемлекеттік
емес заңды тұлғалар қызметінің негізгі көрсеткіштерін тиімділігін анықтау
ережелерін бекіту туралы ҚР Қаржы министрлігінің 2001 жылғы 9 сәуірдегі №
182 бұйрығына сәйкес ҚР-ның Қаржы министрлігіне тапсырылады.
Ақ Берен ЖШС пен акцияларының пакеттері Ақ Берен ЖШС-нің жарғылық
капиталына берілген серіктестіктердің біріктірілген қаржылық есепке
енгізілетін қаржылық есептері осыған ұқсас қаржы-шаруашылық қызмет
операциялары мен оқиғалары үшін бірыңғай есептік саясатты пайдалану арқылы
дайындалады, дәл сол күнге жасалады.
Ақ Берен ЖШС пен акцияларының пакеттері Ақ Берен ЖШС-нің жарғылық
капиталына берілген серіктестіктердің қаржылық есептері біріктірілген
қаржылық есепті жасау үшін активтері, міндеттемелері, меншікті капиталы,
кірістер мен шығыстары туралы деректерді жинақтау арқылы бап-бабымен және
жолма-жол біріктіріледі.
Біріктірілген қаржылық есеп Біріктірілген қаржылық есеп және еншілес
серіктестікке инвестицияларды есептеу 13 БЕС талаптарына сәйкес жасалады
және өзіне:
Бухгалтерлік балансты;
Кірістер мен шығыстар туралы есепті;
Ақшаның қозғалысы туралы есепті;
Меншікті капиталындағы өзгерістер туралы есепті;
Түсіндірме жобаны қосып алады.
II. Бөлім. Ақ-Берен ЖШС- нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
1. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субьектінің кассасы болады.
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс боллуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық
жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақымен
басқа да төлемдерді беру үшін субьекті басшысының жазба бұйрығы бойынша
басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 45 Кассадағы қолма-қол ақша бөлімшесінің
активі жинақтаушы шоттарында:
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша және 452-
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша шоттарында
жүргізіледі.
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі. Өндіріс
ұйымдарындағы кассаға нақты ақшалар көрсетілген қызметтер үшін қолма-қол
есеп айырысудан және чек арқылы банкіден нақты ақша ретінде түсіп отырады.
Нақты ақшаларды қабылдау, сақтау және беру, кассалық құжаттарды
ресімдеу (№ 21 хаттамамен 1993 жылы 23 шілдеде) ҚР Ұлттық Банк
Басқармасының отырысында Қазақстандық халық шаруашылығындағы кассалық
операциялардың уақытша жүргізілу тәртібі белгіленген. Бұл тәртіптің
сақталуына өндіріс ұйымының жетекшісі, бас есепші және кассир жауапта болып
табылады.
Кассалық операцияларды жүргізу үшін ұйымның штатында кассирлік қызмет
қарастырылуы қажет. Ол барлық құндылықтардың сақталуына толық материалды
жауапты болады.
Кассирді жұмысқа тағайындау немесе міндетін басқа бір қызметкерге
жүктеу ұйым жетекшісінің бұйрығымен ресімделеді. Бұл бұйрық шыққан соң ұйым
жетекшісі кассирді ұйымның өзі шығарып, бекіткен Кассалық операцияларды
жүргізу ережесімен таныстыруға міндетті. Бұл ережеде кассалық
операцияларды жүргізу, кассадағы ақшалар мен басқа да құндылықтарды
қабылдау, сақтау және беру тәртібі қарастырылады. (кассирдің келісім-шарты
мен міндеттері № 1,2,3 қосымшаларда көрсетілген)
Ұйым жетекшісі кассирмен материалдық жауапкершілік жөнінде келісім-
шартқа отыруы тиіс және қабылданған құндылықтарға толық және материалдық
жауапкершілік жөнінде жазбаша міндеттеме, сондай-ақ кассалық операцияларды
жүргізу Ережесімен танысқаны жөнінде қол қойдырып алуы тиіс. Бұл міндеттеме
кассирдің жеке ісінде сақталады.
Кассирдің өзіне тапсырылған жұмысты біреуге сеніп беруіне үзілді-
кесілді тыйым салынады. Уақытша кассирлік жұмысты біреуге жүктеу қажет
болғанда, ол ұйым жетекешісінің бұйрығымен жүктеледі, ол өз кезегінде толық
материалдық жауапкершілік жөнінде жазбаша міндеттеме алады. Сонымен қатар,
кассир міндетін атқарушы қызметкер кассирден барлық құндылықтарды бас
есепшінің қатысуымен актімен қабылдап алады.
Егер күтпеген жағдайда кассир жұмысын тастап кетсе, оның есебіндегі
құндылықтар басқа кассирге түгендеу комиссиясының қатысуымен беріледі.
Есептеу және құндылықтарды беру нәтижесі комиссия мүшелерінің қолы қойылған
актімен ресімделеді.
Ұйым жетекшілері ақша құралдарының кассада сақталуын, сондай-ақ банктен
алу және банкіге өткізуді қамтамасыз ететін жағдай жасауы керек.
Касса бөлмесі оңаша және Кассалардың техникалық бекінісі мен өрт және
қорғаныс дабыл құралдарымен жабдықталу Талаптарына сәйкес жабдықталуы
тиіс. Ақша операциясы жүріп жатқанда касса есігі ішінен жабылуы керек және
оның жұмысына қатысы жоқ адамдарға кіруге тыйым салынады.
Барлық ақшалар мен бағалы қағаздар ереже бойынша сейфте, ал кей
жағдайда темір шкафтарда сақталады. Жұмыс соңында кассир кілтпен құлыптап,
мөрін басады. Сейф кілті мен мөр кассирде сақталада. Оларды бір жерлерге
қалдыруға, бөгде адамға беруге және есепке алынбаған дубликатын жасатуға
тыйым салынады. Кілттің есептегі дубликаты мөрленген пакетке немесе арнайы
сандықшаға салынып, ұйым жетекшісінде сақталады. Ол мекеме жетекшісімен
тағайындалған комиссия мүшелерімен тоқсанына бір рет тексеріліп, акті
жазылады. Кілт жоғалған жағдайда басшы ішкі істер ұйымдарына хабарлайды.
Сол мекемеге қатысы жоқ ақшалар мен басқа да құндылықтарды кассада
сақтауға тыйым салынады.
Касса ғимаратын, сейфті ашудан бұрын кассир құлыптарды, есіктерді,
терезе торын, мөрді мұқият қарап шығуы керек. Егер мөр, құлып,есік,
терезелер жұлынған немесе бүлінген болса, тез арада мекеме басшысына хабар
беруі тиіс, ал басшы ішкі істер ұйымына хабарлайды.
Мұндай жағдайда басшы, бас есепші немесе оның міндетін атқарушы, сондай-
ақ мекеме кассирі ішкі істер ұйымының рұқсатынан кейін кассадағы барлық
ақшалар мен басқа да құндылықтарға тексеру жүргізіп, үш дана етіп актіге
нәтижесін түсіріп, қол қояды. Бір данасы ішкі істер бөліміне, екіншісі
жоғарғы ұйымға, ал үшіншісі сол мекемде қалады. Мұндай тексеру кассалық
операцияларды жүргізбес бұрын болуы тиіс.
Кассирларден кассалық есеп беруді қабылдағанда кассалық операцияларды
бақылауды жүзеге асыратын бухгалтер кассалық кітапты жүргізудің дұрыстығын,
күн басталғандағы кассалық кітаптағы қалдықтың алдынғы күннің соңындағы
ақшанның қалдығымен сәйкес келуін, кіріс және шығыс кассалық құжаттардың
толтырылуын, оларда басшы қойған қолдың барлығына, ақша алушылардың қолхаты
барлығына көз жеткізіп, күн ішіндегі кіріс пен шығыс бойынша
операциялардың және күн соңында (есеп айырысу кезеңі) ақшалай қаражаттардың
қалдықтардың есептеу қорытындыларының дұрыстығын жедел әрі тыңғылықты
тексеруге міндетті.
Одан басқа, бухгалтерия кассалық операциялардың заңдылығын және
шаруашылық мақсатына сай келетінін, ақшалай сомалардың кіріс етілуі мен
есептен шығарылуының дұрыстығы мен толықтылығын, есеп айырысу шоты және
басқа шоттар бойынша банктың тиісті жазбаларымен банк мекемесінен алынған
және тапсырылған нақты ақшаның сомасын кассалық есеп айырысу бойынша қарсы
тексеру жолымен, сондай-ақ сауда кәсіпорындарының материалдық жауапта
тұлғасының есеп айырысуымен ақшалай чектік кітапшадағы чектерінің
түбіртектерімен белгілейді. Кассирдің есебін тексерген соң, есепті қабылдау
туралы кассалық кітап бухгалтердің қол қоюымен кассирге қайтарылады.
Кіріс, шығыс кассалық ордерлерін және оларды алмастырыатын құжаттардағы
жазбалардың кассалық операцияларын есептеуді компьютерлендіргенде кіріс
және шығыс кассалық құжаттарын тіркеу журналына (ф. №КО-3а) оларды бір
жұмыс әдісімен тіркеу құжаттық-көшірмелік әдіспен, сондай-ақ кассалық
кітапты афтоматтандырылған әдіспен жүргізу мақсатқа сай келеді. Қажетіне
қарай оның парақтары машинаграмма түрінде: Кассалық кітаптың салымдық
парағы және Кассирдің есеп беруі түрінде қалыптастырылады. Мұнда
Кассалық есеп беру парағы кестесін толтыру бастапқы қалдықтарды ендірумен
басталады.
Алынған машинограммаларды кассир тексеріп, қол қояды және кіріс, шығыс
кассалық ордерлерімен және оларды алмастыратын құжаттарымен бірге кассалық
кітаптың салым парағына қол қоюмен бухгалтериямен беріледі.
Кассалық кітаптың салымдық парағы касирде жыл бойы әр айға бөлек-бөлек
сақталады, жылдың соңында жыл ішіндегі парақтардың жалпы саны ұйым
басшысының және бас бухгалтерінің қол қоюымен расталып, кассалық кітапқа
мөр басылады.
Бухгалтерия тексерген кассирдің есеп берушілігі бухгалтерлік өңдеуден
өткізіліп, оның мәні кіріс, шығыс кассалық ордерлері және оларды
алмастыратын құжаттарда, сондай-ақ есеп берудің арнайы графасында әрбір
операция бойынша корреспондеуші шоттардың кодтары қойылуымен түзіледі.
Кассалық операцияларды тіркеу үшін бухгалтерлік есептің шоттарының
типтік жоспарымен белсенді синтетикалық шоттардың 45 Кассадағы нақты
ақша; 451-Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша және 452-
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша бөлімдерінде
қарастырылған.
Кассадағы нақты ақшалар есебінің шоттар корреспонденцясы № 4 қосымшада
келтірілген.
2. Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі.
Негізгі қаржы - шаруашылық қызметіне жататын бос ақша қаражатын сақтау
үшін, және нақты емес есеп айырысу жолымен қажетті төлемдерді жүзеге асыру
үшін ұйым оларға қызмет ететін банк мекемесінен банктік шот ашады.
Банк шоты – бұл банк пен клиенттің арасындағы депозитті (салым)
қабылдау бойынша келісім-шарттық қатынастарды бейнелеудің және келісім-
шартта, заңда қарастырылған және банкілік практикада іскерлік айналымында
дәстүрде қолданылатын банкінің клиентке қызмет етуін жүзеге асыруға
байланысты банк операцияларын жасаудың әдісі.
Банк шоттар ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де ашылып, жүргізіле
алады.
Банктік есеп шоттардың ашылуы, ақшалай қаражаттардың сақталуы мен
жұмсалуы, құжаттық толтырылу тәртібі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
нормативтік және құқықтық актілерімен анықталады.
Банктік шотты ашу үшін банкпен есеп шот иесінің арасында банктік шоттың
немесе банктік салымның түзілген келісім-шарты бар болуы қажет. Келісім-
шарт шарты бойынша банк клиенттің пайдасына түсетін ақшаны қабылдауға, оның
тиісті ақша сомаларын клиентке ненесе жеке тұлғаларға аудару (беру) туралы
талабын орындауға, банктік шоттың келісім-шартында қарастырылған басқа да
қызметтерді көрсетуге міндеттенеді .
Банктік (есептік) шот ашу үшін ұйымдар қызмет ететін банк мекемесіне
мыналарды ұсынады: Мемлекеттік және орыс тілінде толтырылған қол қойылған
және мөр таңбасының үлгісі бар; клиенттің салықтық тіркелуге қойылу
фактісін растайтын, салық қызмет оргыны берген құжаттың түпнұсқасы;
мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден) өткен фактісін растайтын, өкілетті
оргын берген, белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі; нотариальдық
куәләндырылған жарғының (ерекше бөлімшелері үшін ережелер) көшірмесін
немесе типтік жарғы негізінде қызмет ету фактісін растайтын құжаты.
Ұйымдар ұсынатын қол қою үлгісі және мөр таңбасы құжаттарға бірінші қол
қою құқығына басшы немесе оған өкілдік берген басқа адам ие, екінші қол қою
құқығы бас бухгалтерге немесе ұйым басшысының бұйрығының немесе оның
негізгі мұндай өкілеттілік ұсынылатын басқа құжаттар ұсынылады.
Егер ұйымның штатында екінші қол қою құқы берілген адам болмаса, банк
құжатты тек бірінші қол қою үлгісімен қабылдайды, ол туралы сол құжатқа
тиісті жазба жасалады.
Қол қою үлгісі және мөр таңбасы бар құжаттарда ұйымның мөр таңбасының
үлгісі болуы тиіс. Банкке арнайы мақсаттар үшін белгіленген (кадрлар
бөлімі, пакет үшін және т.б.) мөр таңба үлгілерін ұсынуға тыйым
салынады.
Есепшот ашу үшін ұйым ұсынатын қол қою үлгілері, мөр таңбалары мен
даналарының санын банк анықтайды.
Ұйым атауын өзгерткенде, мөр жоғалып немесе тозғанда банк ұйымға жаңа
мөр жасату үшін қажетті мерзім беруге құқылы. Мөрді жасату кезеңінде банк
пен ұйым төлем құжаттарын ұйымның мөрінсіз толтыру тәртібін белгілейді, ол
келісім-шартта көрсетілуі тиіс.
Қол қою мен мөр таңбаның бір үлгісі өзгергеннің өзінде банкке жоғарыда
көрсетілгендей тәртіппен куәландырылған жаңа құжат қол қою үлгілерімен және
мөр таңбаларымен ұсынылады.
Ұйым бір банктен (оның флиалдары мен бөлімшелерінен) бірнеше есепшот
ашқан жағдайда банк төмендегі жағдайлардың бірінен есепшот ашу үшін
қарастырылған ұйымның қайтадан құжат тапсыруын талап етуге құқылы:
- егер бірінші есепшоты ашылған сол банктен (филиалынан, бөлімшесінен)
банктік есепшот ашылса;
- егер бірінші есепшот ашылған банкте банктік есепшот ашу үшін қажетті
құжаттардың толық пакеті барлығы туралы дәлелдеме бар болса.
Банк есепшоты бойынша көшірме беруді банк келісім-шартқа сәйкес
жүргізеді. Банк ұйымға егер бұл келісім-шартта көрсетілсе, олардың есепшоты
бойынша жазба беру (жеткізу) бойынша қызмет ұсынуға құқылы.
Банк есепшоты бойынша шығыс операцияларын тоқтату немесе банктік
есепшоттағы тұрған ақшаға тыйым салу Қазақстан Республикасының Заң
актілеріне сәйкес банк есепшоттарындағы шығыс операцияларын тоқтату немесе
банк есепшотында тұратын ұйымның ақшасына тыиын салу құқығы бар өкілетті
органның тиісті шешімінің (қаулысының) негізінде жүргізіледі.
Банк есепшоты бойынша операцияларды жаңарту өкілетті органның банк есеп
шоттында тұрған ақшаға тыиым салу немесе банк есеп шоттындағы шығыс
операцияларын тоқтату туралы шешімдерді немесе қаулыларды алмастыру
туралы тисті жазбаша сенімхатының негізінде жүргізіледі.
Банк есепшотын жабу кез-келген уақытта, егер заңда немесе келісім-
шартта басқаша қарастырылмаса клиентің арызы бойынша жүргізіледі. Клиенттің
іс қағазында есепшоттың жабылу негізі көрсетілу тиіс.
Банк есепшотында сақталатын ақшалай қаражат ұиымның меншігі болып
табылады. Сондықтан бұл есеп шот бойынша банк барлық операциялары ұйымның
басшысының келісімі мен немесе оның жазбаша бұйрығының (белгіленген
үлгідегі құжаттар) негізінде міндеттемелер пайда болғандағы күнтізбелік
ретпен бос ақшалай қаражаттың негізінде жүргізіледі.
Банк есеп шотты (банкідегі есеп айырысу немесе басқа есеп шотты)
бойынша операцияларға Қазақстан Республикалық Ұлттық Банкі басқарма банктен
құжаттар толтырылады.
Кәсіпорындардың ақша қаражаттары чек кітапшаларында да бола алады. Чек
дегеніміз – чек берушінің банк алушыға екеуара құрылған шартқа сүйене
отырып берілген жазбаша бұйрығы Өндіріс орындары банктен чек кітапшаларын
алып, қолма-қол ақша алуға, тауарлы-материалдық қорлар алуға, тауар
жеткізуде көлік қызметін төлеуге, байланыс мекемелеріне, каммуналды
қызметтерді төлеуге пайдаланады.
Ұйым чектердің банкілерін оған қызмет көрсететін банк мекемелерінен
оның түптелген және ретімен нөмерленген чек кітапшасы түріндегі чек
банкілерін оның арызы бойынша алады. Чек банкілері (соның ішінде чек
кітапшасына жинақтамасыда) қатаң есеп берушілік құжаты болып табылады және
міндетті реквизиттері және қорғаныс дәрежесі (кемінде 5 еселік) ескеріле
отырып дайындалады, олардың болмауы чектің жарамсыздығына әкеледі .
Чектер кепілді және кепілсіз, жабылған және жабылмаған болып екіге
бөлінеді.
Кепілді чек – бұл чек беруші банкідегі чек берушінің жеткілікті ақша
соммасының барлығына қатыссыз сол банк көрсеткен сол сомманы төлеу жөнінде
чек беруші банкінің кепілдігі баяндалған чек.
Кепілсіз чек – бұл чек беруші банктің тиісті кепілдігі баяндалмаған
чек.
Қамтылған чектер деп чек берушінің (ұйымның) банкте алдын ала
енгізілген депозитпен қамтамасыз етілген чектер саналады.
Қамтылмаған чектер алдын ала депозитпен қамтамасыз етілмеген чектер
болып табылады. Чектерде, соның ішінде жабылмаған чектер бойынша оларға
төлеу жөнінде банктің кепілдігі баяндалған болады.
Чек алу және оны пайдалану, сонымен қатар Қазақстан Республикасында
жасалатын чектік төлемдер ерекшеліктері Ұлттық банктің бекіткен үкімі
бойынша анықталып, бақыланып, басқарылып отырады.
Чекке қол қоюшы мен чек беруші банктің міндеттері мен құқықтары чек
пайдалану келісім-шартында көрсетілгендей жасалады. Чек пайдалану келісім-
шартындағы келісім бойынша чек беруші банк өз клиенттерінің чектерін
төлеуге міндеттеме алады, ал клиент банк ережелері бойынша чек пайдалану
ережелерін сақтауға міндеттеме алады.
Қазақстан Республикасы аумағында чектер ұлттық валютада яғни теңгеде
жазылады. Шетелдік валютада чек Қазақстан Республикасы аумағында тек қана
заңнамада көрсетілгендей қолданылады. Чектерге чек пайдалануға құқығы бар
адамның қолы қойылып, чек беруші банктің мөрі басылады. Чек ұстаушы Чек
ұстаушы графасында өз аты-жөні жазылып қол қойылады да, ал заңды
тұлғаларда мекеменің аты жазылып, сол мекеменің мөрі басылады. Чек
берушімен берілген чек тиянақты тексеруден өткеннен кейін пайдаланылады.
Осы орайда чек алар алдында жеке басын куәландыратын құжаттармен салыстыра
тексереді, сонымен қатар чек кітапшасының дұрыс толтырылғандығы
тексеріледі.
Чек беру чек берушінің ақшалай міндеттемесі болып саналмайды. Бұл
міндеттеме кассадан ақша алу кезінде қолданылады.
Чекті жазылған күннен бастап чек ұстаушы пайдалана бастайды. Чектің
пайдалану мерзімі жазылған күннен бастап 10 күн. Чек ұстаушы жартылай
чекпен төлеуде бас тарта алады. Жартылай чектік төлем жағдайында чек беруші
банк немесе чек ұстаушы банк қалған сома жайында белгі жасалады. Чек
ұстаушы банкке реестр бойынша көрсетеді. Реестрде барлық чектердің
реквизиттері көрсетіліп отырады. Реестрлер әр банктің өзімен құрастырылып,
міндетті тұлғалардың қолы қойылады. Чекті төлеуде чек беруші банк чек
ұстаушыдан осы чекті сұрайды және тексеріледі.
Ережесі бұзылған чектерді дефект деп есептеліп, қолдануға жарамсыз
болып табылады.
Чек мерзімі өтіп кеткен жағдайда төленді деген белгі қойып, чек беруші
банкке қайтарылады. Қолданылған сома болса, оны төлем құжаттарымен қосып
банкке өткізеді. Мұндай жағдайда Төлем түрлері графасында пайдаланылмаған
сома нөмірленіп отырады. Мерзімі өткен чектер жарамсыз болып табылады.
Егерде чектің барлығы пайдаланылса, қалған сомаға басқа чек кітапшасы
ашылады. Жаңа кітапшаның мерзімі жазылған күннен басталады.
Егерде кітапша жоғалғандай болса, чек ұстаушы тез арада банкке
хабарлайды, және қолданылмаған чектердің нөмірін хабарлайды. Қалған сомалар
басқа да есеп шоттарға қайтарылады. Хабар берілмеген жағдайда банк жауапты
болмайды. Чек кітапшаларындағы есеп 422 Чек кітапшасындағы ақша бойынша
жүргізіледі.
Чек кітапшасындағы ақша қаражаттары депоненттелген жағдайда
бухгалтерлік есепте:
Дебет 422 Чек кітапшасындағы ақша
Кредит 441 Есеп айырысу шотындағы ақша
601 Банк қарыздары болып қарастырылады.
Чек ұстаушыға беріліп, банкпен төленген чек сомаларына төмендегіше
бухгалтерлік жазбалар жазылады:
Дебет 671 Төленуге тиісті шоттар - тауарлы-материалдық қорларды
жеткізу қызметі
811 Дайын өнімді сату бойынша шығындар
821 Жалпы және әкімшілік шығындар
Кредит 422 Чек кітапшаларындағы ақша
Депоненттелген қалған соманы банкке қайтарғанда:
Дебет 441 Есеп айырысу шотындағы ақша өз қаржысымен
қаржыландырылғанда
601 Банк қарыздары - егер соа ұзақ мерзімді немесе
қысқа мерзімді банк қарыздары алынған жағдайда
Кредит 422 Чек кітапшаларындағы ақша
Ұйымдар қаржыландыру құралдарынан басқа бағыттағы қаржыландыру
мүмкіндігін алады. Оларға, атқарушы органдардан, мекемелердің бағытталған
қаржыландыру, профсоюздық және басқа да мекемелерден, мектепке дейінгі
мекемелер, лагерлер т.б. ата-аналары төлеген жағдй да жатады.
Жоғарыда айтылған мекемелер қаржылары банкте арнайы шотта сақталып
дебеттеледі 423 Банктегі арнайы шоттағы ақша, келесі шоттар кредиттеледі:
334 Басқа да дебиторлық қарыздар
441 Есеп айырысу шотындағы ақша
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша
687 Басқалар 68 Алашақтарға басқа да несие қарыздар және есептелінген
сомалар
726 Үкіметтің атқарушы органдарының жәрдемдері
Арнайы шоттағы қаржыларды пайдаланған жағдайда 423 Банктегі арнайы
шоттағы ақша шоты кредиттеледі, ал дебет бойынша келесі шоттар:
352 Орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін, берілген
аванстар
441 Есеп айырысу шотындағы ақша
451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша
671 Төленуге тиісті шоттар
821 Жалпы және әкімшілік шығындар
421 Аккредитивтегі ақша 422 Чек кітапшаларындағы ақша 423
Банктердегі арнайы шоттардағы ақша шоттарын аналитикалық есептеу № 3
журнал-ордерде жазылады.Айдың басында қалған сомалар № 3 журнал-ордердің
сол жақ үстіңгі жағында Ай басындағы қалдық _______ теңге көрсетіледі.
Төлем құжаттарының келесі түрі ол төлем тапсырмасы. Төлем тапсырмасы
дегеніміз қызмет көрсетуші банк – алушыға оның есеп айырысу шотынан алып
тастау және оның ақшасын бенефициардың (ақша алушының) пайдасын тапсырмада
көрсетілген сомада аудару туралы ақша жөнелтушінің (төлеушінің) тапсынмасын
білдіреді.
Төлеуші мен алушыға бір банк мекемесі қызмет ететін кездегі басқа
қалалық және бір қалалық есеп айырысу шотында төлем тапсырмасы үш дана етіп
жазылады: біріншісі төлеуші банктің мемориальды ордері болып қызмет етеді,
екіншісі (бір қалалық есепшоттарда) алушыға жазбамен бірге жолданады, басқа
қалалық есеп айырысу шоттарында алушыға беру үшін филиаларалық айналым
(МФО) авизо ұсынылады. Телеграф бойынша аударғанда тапсырманың екінші
данасы төлеуші банкке авизо толтыру және банктің бет есебіне телеграфтық
шығындардың орнын толтыруға төлеуді есептеу үшін негіз болып қызмет етеді.
Тапсырманың үшінші данасы банктің штамп таңбасымен бекітілген төлеушінің
қабылдау туралы қолхатымен беріледі.
Бір қалалық есеп айырысу шоттарында, төлеуші мен алушыға түрлі банк
мекемелері қызмет еткенде, банкке төлем тапсырмасы төрт дана болып
ұсынылады: біріші данасы мемориальды ордер ретінде пайдаланылады, екінші
және үшіншісін ақы төленген соң алушы банкке жөнелтіледі, онда екінші ордер
болып қызмет етіп, банкте қалады, үшіншісі алушының есепшотына жазуға
ұсынылады, төртінші данасы банктің қолхатымен және штамп таңбасымен
төлеушіге қайтарылады.
Төлем тапсырмасын алушы банк онда көрсетілген жазбаның күнін он
күнтізбелік күн ішінде қабылдайды.
3. Касса қозғалысын құжаттау
Кассалық операциялар жалпыға бірдей статистика ұйымдарымен бекіткен
құжаттармен ресімделеді.
Қолма-қол ақшаны кассаға қабылдау кассалық кіріс ордеріне (ф № КО-1)
жазылады (№ 4 қосымша) . Ол есеп бөлімінің кіріс және шығыс кассалық
ордерін тіркеу Журналына (ф № КО-3 немесе ф № КО-3а) жазылып, бас есешіге
қол қойдырылады.
Тіркеу журналы кіріс және шығыс кассалық құжаттарға бөлек арналады.
Онда кіріс (шығыс) құжатының күні, нөмірі, түскен (кеткен) соманың мақсаты
жазылады.
Кіріс кассалық ордерінде кімнің және не үшін ақшаның алынғаны, оның
сомасы және ордер жазуға негіз болатын құжат нөміріне сілтеме жазылады.
Тіркеуге алынып, бас есепшіге қол қойдырылған соң кіріс кассалық ордері
кассирге орындау үшін жіберіледі. Кассир құжаттың дұрыс толтырылуын, тиісті
қолдардың болуын тексеріп, ақшаны қабылдап, құжатқа қолын қояды. Ақша
өткізуші адамға кіріс кассалық ордерінің кесімді бөлігі квитанцияға қол
қойылып, мөр басылып беріледі, бұл оның ақша өткізгенінің айғағы. Кіріс
кассалық ордерімен ақша тек оның толтырылған күні қабылданады.
Банктен қолма-қол алғанда кассир чек кітапшасын толтыру ережесіне
сүйене отырып бір дана ақша чегін толтырып алады. Одан соң бас есепші
чектің дұрыс толтырылуын тексеріп, өзі қол қояды, басшыға қол қойдырып, мөр
басылады. Толық толтырылып, жазылмайынша чек қол қоюға, мөр басуға үзілді
-кесілді тыйым салынады.
Қолма-қол ақшаны банк кассасынан аларда, кассир банк бақылаушысымен
бірге соманың дұрыстығын санапалуы керек.
Чек бойынша алынған ақша кассаға кіріс касса ордерімен (ф № КО-1)
кіріске алынады.
Ұйым кассасынан қолма-қол берілетін ақшалар шығыс касса ордерімен (ф
№ КО-2) беріледі (№ 5 қосымша). Оған негіз ретінде басқа да ресімделген
құжаттарға (төлем ведомостілері, ақша беру жөнінде өтініштер, шоттар) шығыс
кассалық ордерінің реквизиттері жазылған арнайы бұрыштама соғылады. Ақша
беруге тиісті барлық құжаттарға басшы мен бас есепші қол қоюы тиіс. Егер
шығыс касса ордеріне тігілетін қосымша құжатта (ведомост, өтініш, шоттар
және т.б.) басшының рұқсат етілген қолы болатын болса, онда шығыс касса
ордеріне оның қолының қоюылуы міндетті емес.
Жалақылар, уақытша жұмысқа жарамсыздығы үшін жәрдемақылар, сыйақылар
шығыс кассалық ордерінсіз, төлемдік ведомостермен беріледі.
Төлемдік ведомостың бас жағында рұқсат етілгендігі жөнінде кассаға
төлем үшін мерзім сомасы жазылып, басшы мен бас есепші қол қояды. Кей
жағдайда жеке ақша беру құжаты ресімделеді. Жалақыны жекелеп бергенде ереже
бойынша, шығыс касса ордері толтырылады.
Банктен алынған ақшаны таратуға тиісті үш жұмыс күнінде қызметкерге
тиісті сома алынбай қалған болса, оның тұсына депоненттелген деген белгі
қойып, депоненттелген сомалар тізімін жасайды. Төлемдік ведомосте кассир
нақты төленгені мен төленбеген сомаларды жалпы жиынтығымен салыстыра отырып
көрсетеді, есепші оған қол қояды. Нақты төленген соманы кассир кассалық
кітабына төлемдік ведомостар бойынша түсіреді.
Мекеменің штаттық тізіміне кірмейтін тұлғаға кассадан қолма-қол ақша
келісім-шарт негізінде жеке-жеке шығыс кассалық ордері жазылады. Ақша тек
шығыс ордерінде тегі жазылған тұлғаға беріледі. Бұл жағдайда кассир
алушыдан жеке басын куәландыратын құжат талап етіп, оның нөмірі, кім
немесе қашан берілгені шығыс кассалық ордеріне жазады. Алынған ақша сомасы
өз қолымен теңге - жазбаша, тиын – санмен жазылып, қолы қойылады.
Ведомоспен алынған сома жазбаша жазылмайды.
Егер ақша ереже бойынша жазылған сенімхат негізінде берілетін болса,
шығыс кассалық ордерінің аты-жөні жазылған қатарының тұсына, сеніп
тапсырылған тұлғаның аты-жөні жазылады. Егер ақша ведомоспен берілетін
болса, ақша алғаны жөнінде қолының алдына сенімхат бойынша деген белгі
жазылады. Сенімхат кассирде қалып, шығыс кассалық ордеріне немесе ведомоске
қоса тігіледі.
Мекеме қажеттілігінен артық қойылған барлық ақшалар банкіге қайта
өткізіледі. Банк мекемесі кассирге бекітілген нұсқадағы квитанцияға алынған
соманы жазып береді, бұл есеп бөліміндегі шығыс кассалық ордеріне негіз
ретінде тізіледі.
Шығыс кассалық ордері немесе оны алмастырушы құжат ақша берілген соң,
сол мезетте кассирдің қолы қойылып, ал оған қоса тіркелген құжатқа
төленді деген бұрыштама басылып, мерзімі (күні, айы, жылы) жазылады.
Шығыс кассалық ордері, сондай-ақ есеп бөлімінде жазылып, шығыс және
кіріс кассалық ордерлерін тіркеу журналына (ф№ КО-3 немесе ф№ КО-3а)
тіркеліп, кассирге орындау үшін беріледі. Шығыс кассалық ордері ақша алушы
адамдардың қолына берілмейді.
Кіріс кассалық ордері және квитанция, сондай-ақ шығыс кассалық ордері
және оны алмастырушы құжат сиямен немесе қаламсаппен анық және нақты етіп
толтырылып, жазу машинасы немесе компьютерде басылған болуы тиіс. Ешқандай
түзетулер, қателер, өшірулерге жол берілмейді. Егер қате кеткен жағдайда,
қайта жазылады.
Кіріс және шығыс ордерлерінде олардың негізі, қоса тіркелген құжат
көрсетіліп жазылады.
Кассалық ордерлер бойынша ақшаны қабылдау және беру құжат толтырылған
күні жүргізіледі.
Кассадағы ақша айналымы мен қалдығын есепке алу үшін кассир Кассалық
кітабын (ф№ КО-3) жүргізіліп отырады (№ 6 қосымша), оның парақтары
нөмірленген, баулықталған, мөрленген болуы тиіс. Парақтарының саны кітаптың
соңында жазбаша жазылып, басшы мен бас есепшінің қолымен айғақталады.
Әрбір мекемеде бір ғана кассалық кітабы жүргізілуі керек. Кассалық
кітаптағы жазулар көшірме қағаз арқылы екі дана етіп, кассалық ордерлер
жазылған мезетте сиямен, қаламсаппен жазылады. Кітапта кіріс және шығыс
кассалық ордерінің нөмірі, кімнен алынды немесе кімге берілді,
корреспанденциялық шот нөмірі, кіріс және шығыс бойынша сома жазылады.
Кассалық кітапқа өшіріп жазу мен келіспей дұрыстап жазуға тыйым
салынады. Дұрысталған қате кассирдің немесе бас бухгалтердің қолымен
расталып, куәландырады.
Күдіктілікті немесе басқа бекітілген мерзімде кассир жұмыс күнінің
соңында кіріс және шығыс операцияларының күндік қорытындысын есептейді,
келесі күнге кассадағы қалдықты шығарады. Мұнымен бір мезетте кассир
кассалық есебі мен кассадағы барлық ақшаны салыстырады. Содан соң кассалық
кітап парағының бірінші данасы кітапта қалып, ал екінші данасы кіріс және
шығыс кассалық құжаттармен бірге есеп бөліміне қолы қойылып беріледі.
Егер мекемеде күнделікті операйиялар жалпы сомасы 100 000 теңгеге
жүргізілетін болса, кассалық есеп беру 3-5 күнде бір рет беріледі.
Кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуіне бақылау жасау мекеме бас
бухгалтеріне жүктеледі.
Бухгалтерлік есептің шотында кассалық операцияларды бейнелеу үшін негіз
кассирдің есебіне қоса берілген кіріс, шығыс кассалық ордерлері немесе
оларды алмастыратын ақтаушы құжаттар болып табылады. Сондықтан кассалық
есеп берудің топтастырылған бір текті шаруашылық операцияларның қорытынды
мәліметтері журнал-ордер №1 (№ 7 қосымша) және №1 журнал-ордер
ведомостардағы (№ 8 қосымша) корреспонденттік шоттың куәландыруы
бейнеленеді, олар кассадағы нақты ақшамен операцияларды тіркеу үшін және
кассалық операциялар қайда екі көп графалық регистрде: 451-Кассадағы
ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша және 452-Кассадағы шетелдік валюта
түріндегі қолма-қол ақша шоттардың дебет бойынша ведомостарда көрсетілген
шоттардың несиесі бойынша журнал-ордерде және корреспондеуші шоттардың
кредиті бойынша сомаларды бөлумен, корреспондеуші шоттардың дебеті бойынша
сомаларды бөлумен жүйелендіру тағайындалған. Тіркеу регистрдің үлгісі
төменде келтірілген. Тіркеу регистрінің жазбалары Журнал-ордер №1-ге
ведомостың сол жақ жоғарғы бөлігін Ай басындағы қалдық _____ теңге
жолдармен толтырумен басталады, онда айдың басындағы кассадағы нақты
ақшаның қалдығы жазылады, ал өткен айдағы осындай ведомостан алынады. Одан
соң кассирдің тексерілген және өңделген есебінің негізінде ағымдағы айға
жазбалар жүргізіледі. Күн ішіндегі (немесе егер ол бұл уақытта бір рет
толтырылса 3-5 күнде) операция бойынша жасалған әрбір кассалық есеп
берушілік журнал-ордер №1-ге көшіріледі және ведомосқа оған бір қатар
жазылады. Қажет кезінде тиісті кассалық есеп берушіліктің қолайлылығы және
тез табу үшін тіркеу регистірінде ол бойынша жазба жасалған қатар нөмірі
кассалық есеп берушілікте көрсетіледі. Журнал-ордердің Б Дата графасында
және оған ведомосте кассалық есеп берудің толтырылған күні көрсетіледі, ал
есеп тұтастай бірнеше күнге толтырылғанда айдың бастапқы және соңғы күні
көрсетіледі, мысалы; 1-5, 6-10 және т.б. Бірыңғай корреспондеуші шоттар
сомасы жинақталып, журнал-ордер мен оның ведомосының тиісті гафасына
енгізіледі. Мұндай бір текті шаруашылық операцияларының жазбасының
қолайлылығы үшін алдын ала қосымша топтаушы ведомостарға мақсатқа сәйкес
тотастырып, одан қорытындылары тіркеу регистріне жазылады. Журнал-ордердің
1-33 графасына 45 Кассадағы нақты ақша бөлімшесінің тиісті шоттарындағы
кредит бойынша сомалар енгізіледі. Қорытынды 34 графасына берілген қатар
бойынша кредиттік айналым сомаларының есептелгені жазылады.
№1 Журнал-ордер ведомосына тиісті шоттардағы корреспонденцияның
синтетикалық шоты бойынша дебеттік айналымы жазылады, олардың кодтары 1-28
графаларда көрсетіледі. Қорытынды 29 графасы №1 журнал-ордер ведомосының
әрбір қатары бойынша есептелген дебеттік айналымдарды бейнелеу үшін
тағайындалған.
Айдың соңында журнал-ордер және оның ведомосының синтетикалық шотының
кесіндісінің қорытынды сомасы (қорытынды қатары) есептеледі және қалдық
айдың аяғына қорытындыланады, ол ведомостың оң жақтағы төменгі бұрышында
көрсетіледі, сондай-ақ Бас кітапқа және келесі айға ашылған №1 журнал-ордер
ведомосына көшіріледі. Дебеттік, кредиттік айналымдардың сомалары және күн
соңындағы қалдық кіріс және шығыс бойынша қорытындылармен салыстырылуы
тиіс, сондай-ақ кассирдің әрбір есебі бойынша ақшаның қалдығы салыстырылуы
тиіс. Бұл кассалық есеп берушілік мәліметтерін №1 журнал-ордерге және оның
ведомостына көшірген кезде қателерді шұғыл тауып, жоюға мүмкіндік береді.
Банктің өңделеген жазбасының және оған қосымша ақша қаражаттарының
негізінде жоғарыда қарастырылған есеп айырысу шоты бойынша операциялар екі
тіркеу регистрінде: №2 Журнал-ордерде және оның ведомостында жүйеленеді
(№ 9,10 қосымша). №2 Журнал-ордер дебет бойынша корреспонденттік
есепшоттағы соманы таратумен 441 Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотының
кредиті бойынша, ал №2 Журнал-ордер ведомостында корреспонденттік шот
кредиті бойынша соманы бөлумен 441 Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотының
дебеті бойынша операцияларды тіркеу үшін тағайындалған.
Корреспонденттік есепшоттың кесіндісінде шаруашылық операцияларын №2
Журнал-ордерде және оның ведомостында бейнелеу үшін банктің әрбір жазбасы
бойынша топтастырылған қорытындыға бастайтын банк жазбаларындағы тиісті
мәліметтерді онда келтірілген бухгалтерлік жазбаларға, және журнал-ордер
мен оның ведомостындағы жазбаларды есептеу жолымен сомаларды топтастыру
жүзеге асырылады. Банк жазбасына қосылған ақшалай ақтаушы құжаттарды
топтастыру үшін екі өңдеуші (топтастырушы) ведомосты оның әрбіріне
құжаттағы көшірме бейнеленген жазбасымен және ақшаның кімге түскені мен
кімге аударылғанын көрсетумен мақсатқа сай толтырылады, сол үшін 441 Есеп
айырысу шотындағы ақшалар шотындағы дебет және кредит бойыншасомасы мен
корреспонденция көрсетіледі.
№2 Журнал-ордер және оның ведомостындағы жазбалар ай басындағы 441
Есеп айырысу шотындағы ақшалар шоты бойынша қалдықты бейнелеуден
басталады, ол №2 Журнал-ордер ведомостының сол жақ жоғарғы бұрышында
көрсетіледі. Одан соң банк жазбасының түсуіне және бухгалтерлік өңдеуге
қарай ағымдағы ай үшін жазба жүргізіледі. Мұнда әрбір банк жазбасы жеке
қатарға жазылады, оның реттік нөмірі көшірмеде көрсетіледі.
№2 Журнал-ордер мен оның ведомостындағы Дата графасы ай ішінде түскен
банк көшірмесінің бастапқы және соңғы күнін көрсету үшін тағайындалған. 441
Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотындағы кредит немесе дебет бойынша
корреспонденттік тиісті шоттарының атауы мен кодтары тиісінше әрбір
графасында шаруашылық операциясының сомаларын көрсете отырып журнал-
ордердің 1-35 және ведомостың 1-28 графсына жазылады. Қорытынды графасына
банктің көшірмесіне сәйкес 441 Есеп айырысу шотындағы ақшалар шотының
кредиті мен дебеті бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz