Өсімдік майы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Алматы Технологиялық Университеті

Курстық жұмыс

Тақырыбы: 7-10 жасар баланың (ұл) тәуліктік тамақтану рационы

Орындаған:Набиев Ержан
Тексерген: Имангалиева Жадыра
Тобы: ТОП 18-13

Алматы 2019

Мазмұны

Кіріспе
3
Негізгі бөлім
5
2.1 Дұрыс тамақтанудың негіздері
5
2.2 7-10 жасар баланың (ұл) тәуліктік тамақтану рационын есептеу
13
3. Қорытынды
20
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

22

Кіріспе
Балалар мен жасөспірімдердің салауатты тамақтануы олардың өсуі мен дамуына және кейбір ауруларға шалдығуының алдын алуына өз әсерін тигізеді, және сонымен қатар баланың психологиялық тұрғысынан да ой өрісінің дамып, ойын ашық жеткізуіне де көп септігін тигізеді [1]. Дұрыс емес тамақтану, қандай да бір тағамдық заттардың және микронутриенттердің артық немесе жеткіліксіз болуы - жүрек қан тамыр, эндокриндік және тағы басқа жүйелер ауруларының туындауына себепші. Күнделікті тамақтануда көмірсулардың мөлшері, май мен қанты көп кондитерлік өнімдерді тұтынумен қатар, жеміс-жидектерді жеткіліксіз тұтыну, тірек-қимыл және бұлшық ет жүйелері қозғалысының төмендігінен семіздікке әкеледі . Қоғамдық денсаулық сақтау жүйесі қызметінің негізгі мақсаттарының бірі - тамақтануды ұтымды ету мен саламатты өмір салтын ынталандырудың, санитариялық және дене шынықтыруды дамытудың негізінде халықтың өз денсаулығы үшін ақпараттық жауапкершілігін арттыру болады. Бұл халықты хабардар ету және олардың сауатын ашу, олардың жеке денсаулығын, қоғамдық денсаулықты нығайту, дұрыс тамақтануды насихаттау мәселелеріндегі мүмкіндіктерін кеңейту іс-шараларымен қамтамасыз етіледі [2] .
Балалар мен жасөспірімді дұрыс тамақтандыру олардың денсаулығын нығайтып, дене және ой қабілетінің дамуына мүмкіндік береді, еңбек ету мен сабақ үлгеру қабілетін артырады. Дұрыс тамақтану деңсаулықтың басты факторы. Ол адамның өмір сүруі мен жұмысыны тиімді әсер етеді. Адамның тамақтануында минералды заттар маңызды рөл атқарады. Егер тамақтану дұрыс ұйымдастырылмаса, тиімсіз, яғни жеткіліксіз болса, организмде метаболизм, зат алмасу бұзылып, оның айналадағы ортаның зиянды әсеріне және әртүрлі жұқпалы ауруларға қарсы тұрарлық қабілеті төмендейді. Тамақтану режимін жасөспірімдердің 73,8%-ы сақтайтын болса, 26,2% сақтамайтындығы анықталды. Бірінші және екінші ыстық тағамдарды 39,6% күніне 2-3 рет тұтынса, ал 28,2 % аптасына тек бірнеше рет ішетіні айқындалды. Фаст-фудты, гамбургер, донер, чизбургер тағамдарын тұтыну күніне бірнеше рет 8%, аптасына бірнеше рет 16,4% және айына бірнеше рет 28,4% құрады. Жасөспірімдердің чипсы, кириешки өнімдерін тұтыну 24,6% аптасына бірнеше рет және күнде тұтынатындары 7,2 % құрады [3].
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының берген 12 ұсыныстарының ішінде күнделікті рационда жеміс-жидектің мөлшері 400-500 гр кем болмауы тиіс. Газдалған, тәтті сусындардың ағзаға зияны туралы бірнеше авторлардың ғылыми мәліметтеріне сәйкес [4-5] жастардың аталған сусындарды тұтынуы жыл санап артуы және дене мүшенің барлық зат алмасу үрдісіне қолайсыз әсер ететіні ғылыми дәлелденген. Біздің де ғылыми жұмысымызда жасөспірімдер газдалған сусындарды жиі тұтынады, бұл аптасына бірнеше рет ішетін 34,2% құрады. Жасөспірім шақта дұрыс емес тамақтану вегетативтік статустың көрсеткіштеріне қолайсыз әсерін тигізеді. Консервіленген тағам өнімдерін жиі тұтыну (3 аптадан жиі) вегетативтік реактивтіліктің бұзылуымен - гиперсимпатикониямен, ер балаларда артериалды гипертензия және жүрек қан тамыр жүйесінің басқа да функционалды ауытқуларымен сипатталады. Ғылыми әдебиеттерді сараптай келе, ҚР жасөспірімдердің тамақтану тәртібі және салауатты өмір салтын ұстану бойынша ғылыми жұмыстардың аздығын байқауға болады. Алматы облысындағы Талдықорған қаласындағы 9-15 жастағы жасөспірімдерге сауалнама жүргізу барысында, жасөспірімдердің тамақтану режимін сақтамайтындығы, күнделікті тамақтануында фаст-фудты 29,4% жиі тұтынатыны анықталды .Балалардың және жасөспірімдердің дұрыс тамақтан-бауы, күнделікті тамақтану режимін сақтамау және фастфуд өнімдерін жиі тұтыну кейбір асқазан-ішек, тыныс жолдары аурулары, сонымен қатар бронхиалды астма, кейбір эндокринологиялық ауруларға да әкеліп соқтыруы мүмкін.
Балалардың тамақтануының үлкендерге қарағанда, едәуір айырмасы болады. Үлкендерге тамақ организмдегі тіршілік процестерін қолдану үшін, әртүрлі жұмыстарға жұмсалған күш қуатты қалпына келтіру үшін қажет болса, өсіп келе жатқан жас организмге тек өмірлік процестерді ғана қолдану үшін емес, сонымен бірге бүкіл организмнің өсу, даму, қалыптасу процесіне қажет.
Менің ізденіп,зерттеген курстық жұмысымның маңыздылығы, жас өспірімдердің дұрыс тамақтану рационын есептеп, салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Курстық жұмыстың мақсаты бойынша, мен бірқатар міндеттерді шешемін:
1) Тамақтанудың негіздерін қарастыру;
2) Дұрыс тамақтанбау әсерлерін қарастыру;
3) Ұйымдасқан ұжымдардағы балалардың тамақтану процесі ұйымдастырылуының негізгі кемшіліктерін анықтау;
4) Азық-түліктердің энергетикалық құндылықтарын қарастыру;
5) Өнімнің тағамдық құндылығын анықтау;
6) Ас мәзірін құру.
7) Курстың соңында мен атқарылған жұмыс туралы қорытынды жасаймын.

2. Негізгі бөлім
2.1 Дұрыс тамақтанудың негіздері:
1) Тамақ құрамында негізгі оректік заттардың болуы (нәруыз, май, көмірсу);
2) Тамақ рационында қосымша заттардың болуы (витаминдер, микроэлемент);
3) Тамақ нәрлігі адам жасына, денсаулық күйіне, табиғат климатына байланысты;
4) Тәулік бойынша тамақтану тәртібінің мөлшерін сақтау;
5) Тамақтанудың санитарлық - гигиеналық нормаға сай болуы.
Калорий дегеніміз - биохимиялық рекция кезінде адам организмінең бөлінетін жылудың мөлшері. Әр адамның калорийға деген қажеттілігі жасына және айналысатын жұмысына байланысты болады, мысалы, ауыр немесе жеңіл жұмыс.Төменгі кестеде әр жас айырмашылығына байланысты қажет калорий белгіленген. Осы берілген тәулік калорияны үшке немесе төрт-беске бөлік тамақтану керек. Мысалы:таңертең 25 пайызың, түсте 40 пайызың, кешке 25 пайызың және жатар алдыңда 10 пайызын(айран немесе сүт ), және осы ккал есептеу үшін арнайы кесте (кесте 1) қолданылады немесе диетологтың көмегіне сүйенуге болады.

Кесте 1
Тұтынушылардың жас ерекшелігіне байланысты құрылған 1тәулікте тұтынатын энергетикалық құндылықтың мөлшері

Тұтынушылар
Энергетикалық құндылығы,ккал
7-10 жас аралығындағы балалар үшін
11-13 жас аралығындағы балалар үшін
14-17 жас аралығындағы ұл балалар үшін
14-17 жас аралығындағы қыз балалар үшін
Студент жастар үшін
Студент қыздар үшін
Спортсмен әйел адамдар
Спортсмен ер адамдар
Қарт аналар үшін
Егде ер адамдар үшін

2380
2860
3150

2750
3300
2800
3500-4000
4500-5000
2000
2200

Ұтымды тамақтану - қабылданған тағамның сандық және сапалық ара қатынасы және күні бойы қабылдау бойынша соңғысының таралуы, организмнің қажеттілігіне сай және оның қалыпты дамуының қамтамасыздандыруы мен іс-әрекеттілігі кезіндегі тамақтану.
Көптеген зерттеушілер, балалардың оқытуы мен дене дамуын, денсаулық жағдайының тікелей байланысын олардың тамақтануының биологиялық толық қажеттілігін белгілеген. Егер ұтымды тамақтану, балалардың денсаулығы мен үйлесімді дамуын анықтау жағдайда болса, күдік тудыру мүмкін, дұрыс тамақтанбау әртүрлі ауруларға әкеліп соқтырады, көбінесе асқорыту жүйесі аурулары, жүйке және жүрек-тамыр жүйе аурулары, жұқпалы және тұмау аурулары тұрақтылығының төмендеуі.
Зерттеулердің соңғы жылдарына ерекше көңіл аудару қажет, балалар мен жасөспірімдердің тағамдық статусында және тағамдық құрылымында маңызды бұзылыстарды анықтады. Оларға мыналар жатады: мектеп және мектепке дейіңгі жастағы балалармен, тағамдық заттардың тұтынуымен ұсынылған нормадан тыс маңызды ауытқулар; мектеп мекемесінде рациондағы баланстардың бұзылыстары; дене даму көрсеткіштерінің төмендеуі. Әсіресе, маңызды мәселе болып микронутриенттер тапшылығы болып табылады, көбінесе, С витамині (зерттелген балалардың 60-70%) және де A, B1, В2 витаминдері, бета-каротин; темір, кальций (балаларда 30-40%); йод (балаларда 70-80% ) және т.б.
Балалар мен жасөспірімдердің белгіленген тағамдық бұзылыстары, алиментарлы-тәуелді аурулардың пайда болуының ең маңызды себебі болып табылады, оларға мыналар жатуы мүмкін: асқазан-ішек трактісі ауруларының жоғары жылдамдылығы, ол оқушылардың жалпы сырқаттанушылығының құрылымында бірінші орынды алады; анемия; зат алмасу аурулары (бірінші кезекте семіздік және қантты диабет), олардың таралуы соңғы жылдары айтаралықтай көбейген.
Осыған байланысты, мектепте оқушылардың тағамдық рационының ұйымдастырылуы балалар мен жасөспірімдердің денсаулығын қолдау және ауруларды алдын алуы, ең маңызды факторлары болып табылады.
Ерекше маңызды болып, алдын алу мақсатында, рациондардың негізгі микронутриенттермен байытылуы. Нәтижесінде, берілген әдістемелік нұсқауда, ұйымдасқан ұжымдардағы балалардың тамақтану ұйымдастырылуының бағасына негізгі әдістемелік жолдар қарастырылған.
Бірінші кезекте көңіл бөлуіне талап етететін, ұйымдасқан ұжымдардағы балалардың тамақтануын ұйымдастырылуының негізгі кемшіліктеріне мыналар жатады:
Негізгі нәрлі заттарды және өнімдерді таңдау бойынша, дұрыс тамақтанудың, тамақтанудың физиологиялық нормаларына айқын сай келмеуі.
Нәрлі заттар бойынша балаларға белоктар, әсіресе, жануарлар тектес, витаминдер және минералдарды заттар жеткілікті түрде түспейді. Осыған тапшылықтар көмірсулар мен майларды артығынан қосып алады.
Өнімдерді таңдау бойынша балаларға балықтар, сүт өнімдері, жұмыртқалар, жемістер жеткілікті түрде түспейді.
Осы мәселені дұрыс шешу үшін балалардың, оның ішінде 7-10 жастағы ұлдардың, күнделікті қолданылатын азық-түліктердің қажетті мөлшерін білу керек (кесте 2).

Кесте 2
Балалардың күнделікті қолданылатын азық-түліктердің қажетті мөлшері

Азық-түлік
Жас бойынша топтар

7-10
11-13
14-17

ұл
қыз
ұл
қыз
Сүт
500
500
500
500
500
Сүзбе және оның тағамдары
40
45
45
50
50
Қаймақ
15
15
15
15
20
Ірімшік
10
10
10
15
15
Ет
140
170
170
200
220
Балық
40
50
50
60
70
Жұмыртқа
1 дана
1 дана
1 дана
1 дана
1 дана
Қара бидай наны
70
100
70
100
150
Бидай наны
150
200
150
200
250
Жарма (дәнді дақылдар)
45
50
45
50
60
Қант, кондитерлік бұйымдар
70
80
80
80
100
Сарымай
25
30
30
30
40
Өсімдік майы
10
15
15
15
20
Картоп
200
250
200
250
300
Басқа көкөністер
275
300
300
320
350
Жеміс-жидектер
150-300
150-500
150-500
150-500
150-500

Ал егерде ккал есептейтін болсақ, осындай кестеге (кесте 3) қарап санап отыруға болады немесе бір жетілік мәзірдің кестесін есептеп шығаруға болады. Мұндай кестені арнайы кітапшалардан немесе интернеттен шығарып алуға болады.

Кесте 3
Тұтынатын пайдалы тағамдардың калориясы

Азық-түлік атауы
Калорийлығы, 100 г
Артишок
45
Баялды
28
Жасыл бұршақ
93
Жасыл бұршақ консервіленген
41
Кәді
22
Қырыққабат
23
Жүгері
103
Жасыл жуа
20
Балғын қияр
15
Тұздалған қияр
8
Тәтті бұрыш
19
Ақжелкен
23
Түрлі-түсті қырыққабат
18
Пісірілген картоп
60
Нан
115
Ірімшік
250
Шұжық және т.б.
300

Кез келген өнімнің тағамдық құндылығы денсаулықты сақтауға қажет негізгі тағамдық заттар мен энергияға адамның қажеттілігін анықтайтын теңестірілген тамақтану талаптарына сәйкес өнімнің химиялық құрамының қатынасы бойынша бағаланады. Теңестірілген тамақтану заңы тамақтану рационындағы жекелеген тағамдық заттардың тиімді пропорциясымен көрсетіледі. Бұл кезде басты назар тағамның алмастырылмайтын компоненттеріне бөлінеді. Өнімнің химиялық құрамы теңестірілген тамақтану формуласына сәйкес, онда өнімнің тағамдық құндылығы жоғары деп саналады.
Тамақтың құнарлылығы оның құрамындағы ақуыз, май, көмірсу саны мен сапасына байланысты.
Дені сау адамның тамақтану рационында ақуыз, май және көмірсулардың ара қатынасы 1:1:4-ке жуық болуы керек. 1 грамм ақуыздың, майдың және көмірсулардың қуаттылық құндылығы олардың сіңімділігін ескергенде тиісінше 4,9 және 4 ккал болады.
Тамақтың бойға сіңетін құнары организмнің өмірлік маңызы бар функцияларын, оның ішінде зат алмасу мен депо қызметін дұрыс атқаруына жұмсалады.
Тамақты сіңіру кезінде организмнің бөлген қуатының мөлшерін тағамның калориясы деп атайды.
Тамақтану рационын жасағанда адамның жынысын, жасын, кәсібін ескеру қажет; ауыр дене жұмысын істейтін адамдар, болат қорытушылар, ағаш кесушілер, ауыл шаруашылығының механизаторлары жеңіл дене еңбегімен немесе ой еңбегімен шұғылданатын адамдарға қарағанда ақуыз, май, көмірсуларлары көп тамақтарды қажет етеді. Осыған орай кестеде (кесте 4)балансталған тағам формуласы берілген.

4 кесте
Балансталған тағам формуласы
Тағамдық заттар
Күндізгі қажеттілік
Су,г
сусындар (су, шай, кофе және т.б.)
көже
тамақ өнімдері
Ақуыздар,г
жануар текті
Ауыстырылмайтын аминқышқылдар,г:
триптофан
лейцин
изолейцин
валин
треонин
лизин
метионин
фенилаланин
Ауыстырылатын аминқышқылдар,г:
гистидин
аргинин
цистин
тирозин
аланин
серин
глутамин қышқылы
аспарагин қышқылы
пролин
гликокол
Көмірсулар,г
крахмал негізінде
моно- және дисахарид
Майлар,г
өсімдік
холестерин
фосфолипид
Органикалық қышқылдар (лимон, сүт және т.б.),г
Минералдық заттар, мг:
кальций
фосфор
натрий
калий
хлорид
магний
темір
цинк
марганец
хром
кобальт
молибден
селен
фторид
йодид
Дәрумендер, мг:
витамин С
тиамин, В1
рибофлавин, В2
ниацин, РР
биотин
холин
рутин, Р
фолацин, В9
витамин Д
витамин А
каротиноидтар
витамин Е
витамин К
инозит
1750-2200
800-1000
250-500
700
80-100
50

1
4-6
3-4
3-4
2-3
3-5
2-4
2-4

1,5-2
5-6
2-3
3-4
3
3
16
6
5
3
400-500
400-450
50-100
80-100
20-25
0,03-0,06
5
2

800-1000
1000-1500
4000-6000
2500-5000
5000-7000
300-500
15
10-15
5-10
0,21-0,25
0,1-0,2
0,5
0,5
0,5-1,0
0,1-0,2

50-70
1,5-2,0
2,0-2,5
15-25
0,15-0,30
500-1000
25
0,2-0,4
0,0025-0,01
1,5-2,5
3,0-5,0
10-20
0,2-3,0
0,5-1,0

Тамақтану мезгілдері
Адамдар күніне 3-5 рет тамақтанады. Негізгі тамақтану мезгілі үшке бөлінеді: таңертеңгі ас (сағат 7.00-9.00 аралығы) - ас үлесі (рацион) қант қосылған ботқа, сүт тоқаш, сары май т.б. - организмде қант құрамын тұрақтандырады, тәбеттіретке келтіреді, сонымен қатар күні бойы тамақты шамадан тыс көп жеуден және семіруден сақтайды;түскі ас (сағат 13.00-14.00 аралығы) - ас үлесі (рацион) құнды - әр түрлі тағамдар жиынтығы, организмді керекті құнарлы заттармен қанықтырады;кешкі ас (сағат18.00-19.00) - ас үлесі (рацион) жеңіл тағамдар - ұйқы кезінде адам организмін жайландырып, қорытылуына көп қуат кетпейтін тағамдар.
Тамақтану кезіндегі адамдардың 10 қателігі:
Бірінші қателік. Тамақты көп жейміз. Бізге күніне 2660килокалория қажет болса, көбіміз оны 3020-ға жеткіземіз. Егерде Сізбес жыл бойы күніне 90 килокалория артық тамақтансаңыз ғана ондасалмағыңыз 18 келіге артады екен. Ал, енді күніне жаңағыдай 360килокалорияны артық қабылдасаңыз ше? Оны санай беріңіз.
Екінші қателік. Қашанда майлы тамақты жақсы көреміз. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.