Күздік көбелек

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Ұлттық Аграрлық Зерттеу Университеті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Күздік көбелектің биологиясы, зияндылығы. Зиянкеске қарсы күресу шаралары.

Орындаған:

Тексерген:

Алматы 2021 ж

Жоспар

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

2. 1. Қабыршаққанаттылар тобы

2. 2. Көп қоректі қабыршаққанаттылар өкілі

2. 3. Түн көбелек

2. 4. Күздік көбелек

-Биологиясы, көбеюі, қыстауы, зияндылығы мен табиғи жаулары

2. 5. Есептеу әдістері мен күресу шаралары

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Энтомология-жер бетінде, топырақ арасында, суда, ауада таралған жәндіктердің тіршілігін зерттейді. Ауылшаруашылық дақылдарына насекомдармен қатар жануарлар дүниесінің басқа топтарының (нематодтар, кенелер, жалаңаш шырыштар, кемірушілер) өкілдері де зиян келтіреді.

ХІХ ғасырдың ортасында «Энтомология» зоологияның жеке саласы болып шықты. Қазіргі кезде энтомологиялық зерттеулер негізінен 2 бағытта жүргізіледі:

1. Жалпы энтомология (жәндіктердің құрылысы мен тіршілігін, олардың жекелей дамуы мен эволюциясын)

2. Қолданбалы энтомология (ауылшаруашылық, орман, мал дәрігерлік болып бөлінеді)

«Ауылшаруашылық энтомологиясы» ауылшаруашылық дақылдар мен жайылым өсімдіктерінің және орман ағаштарының зиянкестерін зерттейді. Ауылшаруашылығы зиянкестері-қолдан өсірілетін өсімдіктерді зақымдайтын не мүлдем құртып жіберетін жәндіктер мен жануарлар. Зиянкестер өсімдіктің ұлпасын, жапырақтарын, тамырын, жемістерін кеміріп немесе сорып бүлдіреді. Зақымдалған өсімдіктердің зат алмасу процесі өзгереді, өсуі, қор жинауы тежеледі немесе солып қалады. Көптеген зиянкес жәндіктер өсімдік ауруларын таратады.

Ауылшаруашылық энтомологиясының негізгі міндеті-зиянды насекомдар мен т. б. организмдердің зақымдау салдарынан ауылшаруашылық өсімдіктері өнімінің шығынын мүлде болдырмау немесе оны мейлінше азайту. Ауылшаруашылығы дақылдарын зиянды жәндіктерден ойдағыдай қорғаудың негізгі шарты-оларды бір-бірінен ажырата білу. Одан кейін олардың тіршілік әрекеттерін, яғни биологиялық және экологиялық ерекшеліктерін жете білу керек. Сонда ғана зиянкеске қарсы күрес шараларын дер кезінде тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік туады.

Ауылшаруашылығы зиянкестерімен күресу-мәдени өсімдіктердің зиянкестерге төзімді сорттарын шығару, ауыспалы егісті қолдану, зиянкестерге қарсы биологиялық тәсілдерді, микробиологиялық препараттарды, химиялық заттарды қолдану арқылы ж. ргізіледі.

Негізгі бөлім

2. 1. Қабыршаққанаттылар тобы-Lepidoptera

Қабыршаққанаттылар-жәндіктер класының бір отряды. Бұлардың қазба қалдықтары бор кезеңінен белгілі.

Жер шарында кең тараған. Қабыршаққанаттылардың 200-ге жуық тұқымдасқа бірігетін 140 мыңдай түрі белгілі. Қазақстанда 3 мыңнан астам түрі кездеседі.

Денесі бас, кеуде және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Басында 1 жұп фасетті көздері, көзшелері және иіс, дәм сезу қызметін атқаратын мұртшалары орналасқан. Бұлардың көру органы жақсы жетілген. Дәм сезу органдары тек аузында емес, кейде аяғында да болады. Кеудесінде 3 жұп аяқтары мен 2 жұп қанаттары бар. Қанаттарының беттерін ұлпа қабыршақ басып жатады (отрядтың аты осыған байланысты қойылған) . Бұл қабыршақтар көбелектің қанатарын алуан түске құбылтып тұрады. Қабыршақтарының құрылысы, ондағы пигмент түсі әрбір түр, жүйеленімдік топта әртүрлі болады. Қанаттарының түсі арқылы күндіз ұшатын көбелектер өз түріне жататын көбелектерді ажыратады, сондай-ақ қанатының түсі мен оның бетіндегі өрнегінің қорғаныштық маңызы бар. Құрсағында 2-5 қос «жалған» аяқтары болады.

Қабыршаққанаттылардың денесінің ұзындығы 3-8 мм-ден 200-300 мм-ге дейін, ең ірісі-Оңтүстік Америкалық қоңыр көбелек (жайғанда қанатының ұзындығы 30 см-дей), Еуропа көбелектерінен-емен көбелегінің қанаты 12-15 см. Аузы гүлдің шырынын соруға бейімделген, ұзын тұмсыққа айналған. Тыныштық күйде ол шиыршықталып оралып жатады. Кейбір түрлерінде мұндай тұмсық жетілмеген. Қабыршаққанаттылар өсімдіктердің гүл шырынымен, жемістердің тәтті нәрімен, т. б. қоректенеді.

Қабыршаққанаттылар түрленіп дамиды, яғни жұмыртқадан дернәсіл сатысына өтіп, одан қуыршаққа, қуыршақтан ересек түрге айналады. Қабыршаққанаттылардың дернәсілі-жұлдызқұрт. Қабыршаққанаттыларға тән ерекшелік-жұмыртқасының әртүрлі пішінді болуы.

Көптеген түрі кеште, түнде ұшады. Түнде ұшатын жоғары сатыдағы қабыршаққанаттыларда есту органы болатыны анықталған.

2. 2. Көп қоректі қабыршаққанаттылар өкілі

Көп қоректі қабыршаққанаттыларға қоңыр көбелектер немесе түн көбелектері (Noctuidae) тұқымдасының бірқатар түрлері мен қан көбелектері (Pyralidae) тұқымдасының біраз өкілдері жатады. Көп қоректі қоңыр көбелектер кеміргіш қоңыр көбелектер және жер үстілік немесе жапырақ кеміргіш қоңыр көбелектер болып 2 топқа бөлінеді. (1-сурет)

1-сурет.

2. 3. Түн көбелегі

Түн көбелектері ( Noctuіdae ) - қабыршаққанаттылар отрядының бір тұқымдасы. Жер шарында кең тараған, 15 тұқымдас тармағына жататын 25 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда шөлді аймақтардан басқа барлық жерлерде тараған 250-ден астам түрі бар. (2-сурет)

Көбелектер орташа мөлшерлі, жайылған қанаттары-20-45 мм. Толық денелі. Көп түрлерінің түстері сұрғылт-қоңыр. Алдыңғы қанаттарында өздеріне тән суреттері бар. Суреттердің пішіндеріне қарап үкі көбелектердің түрлерін ажыратуға болады. Көбелектер негізінен ымырт түсе және түнде ұшады. Құрттары ұзынша жолақтары бар сұрғылт-қоңыр немесе жасыл түсті болады. 3 жұп кеуде аяқтарынан басқа 3-5 жұп құрсақ аяқтары болады.

Смотреть исходное изображение 2-сурет. Түн көбелек

Кеміргіш көбелектер топырақтың жоғарғы қабатында жасырын өмір сүреді. Олар қоректеніп топырақ деңгейінде күздік, жаздық астық дақылдары: жүгері, қызылша, картоп, мақта, темекі, көкөніс, бақша т. б. дақылдарының мүшелерін кеміріп зақымдайды.

Түн көбелектердің жұлдызқұрттары соңғы жастарында топырақ астында қыстайды. Жұлдызқұрттардың 6 жастық кезеңі болады. Көктемде олар қуыршақтанады. Ересек жәндіктері жұмыртқаларын сабақтың негізіне, төменгі жапырағына, топырақ бетіндегі өсімдік қалдықтарына салады. Жылына 3-4 рет ұрпақ береді.

Түн көбелектерінің ең қауіпті түрлері:

-Күздік-Agrotis segetum Schiff.

-Лепті-A. Exclamations L.

2. 4. Күздік көбелек

Күздік көбелек-күздік дақылдар, мақта, қант қызылшасы, күнбағыс, жүгері, т. б. өсімдіктер көгінің аса қауіпті зиянкесі.

Ресейдің европалық бөлігінің Қиыр солтүстігінен басқа аймақтарының барлығында, Күнгей Кавказ бен Орта Азияда, Қазақстанның Оңтүстігі мен Оңтүстік-Шығысында таралған.

Биологиясы. Денесінің ұзындығы 18-22 мм; ал қанаттарының өрісі 40-50 мм. (3-сурет) Көбелектің алдыңғы қанаттарының жалпы түсі ақшыл-қоңырдан қара-қоңырға дейін өзгеріп тұрады: бүйрек тәрізді, сына тәрізді және дөңгелек таңбалар жіңішке қара сызықпен жиектелген. 4 ирек сызық қанаттың үстінде көлденең орналасқан. Олардың 2-і сына тәрізді таңбадан кесіп өтеді де, қалған 2-і бүйрек тәрізді таңбадан төмен жатады. Артқы қанаттары ақшыл. (4-сурет) Ұрғашыларының мұртшалары жіңіщке қылшық тәрізді, ал еркектерінікі жуанырақ тарақ тәрізді болады. Қазақстанда күздік көбелектер Оңтүстікте жылына 3 рет, Оңтүстік-Шығыста 2 рет, ал Шығыста 1 рет жұмыртқалап көбейеді.

3-сурет. Күздік көбелек

$C:\Users\Aidos\AppData\Local\Microsoft\Windows\INetCache\Content.Word\энтооооооооо.jpg$

4-сурет. Күздік көбелек құрылысы

Көбеюі. Жұмыртқасы жарты шар тәрізді, диаметрі 0, 5 мм, үстіңгі жанындағы қырларының саны 16-20. Жаңа салынған жұмыртқаның түсі сүттей ақ, 2-3 күн өткен соң оның сыртқы қабығында қызғылт шеңбер пайда болады. (5-сурет) Жұлдызқұрт шығар кезде жұмыртқа қараяды және жұлдызқұрттары денесі ақшыл, бас бөлімі қоңырлау болады. Олар 6 рет түлейді. І-ІІІ жастағы жұлдызқұрттар топырақ түсті сұр, жоғарғы жастағыларының эпикутикуласы жылтыр, арқасында бойлап орналасқан жіңішке қара жолақ бар, құрсағында 5 жұп аяқтары болады, маңдай тігістері желке шұқырында түйіседі. VI-жастағы жұлдызқұрттың ұзындығы 52 мм жетеді. Қабыршақтың ұзындығы 20 мм шамасында, түсі қызыл-қоңыр, анальды бунағы 2 тікенекті.

5-сурет. Күздік көбелек дамуы

Әрбір ұрғашы көбелек өз өмірінде 200-ден 2000-ға дейін жұмыртқа салады. Жұмыртқаларын бір-бірлеп немесе 3-5 топтап, жапырақ бетіне, қурап қалған сабаққа немесе топырақ кесектерінің үстіне орналастырады. Әсіресе егін шырмауығы сияқты төселме сабақты өсімдіктердің жапырақтарына салуды ұнатады.

Күздік көбелектің 1 жылда беретін ұрпақтарының саны мекендеген жерінің ауа райы жағдайларына байланысты. Мысалы, Шымкент облысында 3, Жамбыл, Алматы, Талдықорған облысында 2, ал Семей мен Шығыс Қазақстан облыстарының оңтүстігінде 1 генерация беріп көбейеді.

Қыстауы. Күздің көбелек дамуы аяқталған жұлдызқұрт фазасында топырақтың тығыздығы мен жұмсақтығына қарай 5-25 см тереңдікте қыстайды. Көктемде орташа температура 10-нан жоғары көтерілгенде жұлдызқұрттар 5-6 см тереңдікте жер бесік жасап, сонда қуыршаққа айналады. Қуыршақтың дамуы ауа райы жағдайына байланысты 2-4 жетіге дейін созылады. Қуыршақтың ұзындығы 20 мм шамасында, түсі қызыл-қоңыр. (6-сурет)

6-сурет. Күздік көбелек жұлдызқұрты

Көктемде көбелектердің ұшуы, яғни қуыршақтан шығуы, орташа тәулік температурасы 15-17 болғанда байқала бастайды. Олардың ұшуы ымырт жабылған кезде басталып, түн ортасында тоқталады. Көбелектер күндіз әртүрлі заттың астында немесе жер жарықтарын паналап жатады. Олар әртүрлі өсімдіктердің гүл нектарымен қоректенеді. Бұл олардың өсімталдығын арттырады.

Жұлдызқұрттар алғашында сол жұмыртқадан шыққан жерде жапырақтың астыңғы бетінің жұмсақ тканнің кеулеп жеп қоректенуін бастайды. Екінші жастағы жқлдызқұрттар жапырақты кеміріп, тесіп жібереді, бірақ олар жапырақ жүйелеріне тимейді. Осының нәтижесінде жапырақта ірілі-ұсақты тесіктер пайда болады. Үшінші жастағы жұлдызқұрттар жапырақты шетінен бастап кеміріп жейді және көпшілік жағдайда оның сағағында кеміреді. IV-V және VI жастағы жұлдызқұрттар күндіз әртүрлі заттарды паналап, болмаса бос топыраққа еніп жатады да кешке қарай шығып сабақтың жер үстіне таяу бөлімін кеміріп жеп, өсімдікті біржола қырқып тастайды. Жұлдызқұрттар неғұрлым ересек болса, соғұрлым қомағай болып келеді.

Қоршаған орта температурасына байланысты 25-35 күннен кейін жұлдызқұрттар топырақ арасына еніп, қуыршаққа айналады. Одан соң 15-18 күннен кейін II-генерацияның көбелектері ұшып шығады. Бұл ұрпақтың көбелектері мен жұлдызқұрттарының тіршілік әрекеті 1-генерацияға ұқсас. II-генерацияның көбелектерінің қарқынды түрде ұшуы Қазақстанның оңтүстік-шығысында шілденің IІ-онкүндігі мен тамыздың I-онкүндігінен басталып, қыркүйектің басына дейін созылады. Жұлдызқұрттардың дамуы өте созылыңқы болады да, олар қыстауға тек қазанның аяғында ғана кетеді. Оңтүстік Қазақстанда II-генерация маусымның аяғынан тамыздың ортасына дейін, ал II-генерация қыркүйек-қазан айларына дейін созылады.

Зияндылығы. Қазақстанда күздік көбелек әсіресе көктем кезінде отамалы дақылдардың көктері мен көшеттері үшін өте қауіпті. Осы кезде көбелектің ІІ-генерацияның өсіп-өніп дамуы мақта, қант қызылшасы, жүгері, темекі, көкөніс және т. б. дақылдардың көктеп шығуына немесе олардың көшеттерін отырғызу кезеңіне тура келеді. Күздік көбелектің ІІ-генерациясының жқлдызқұрттары Оңтүстік-Шығыста жүгері, жоңышқа, көкөніс және т. б. дақылдардың егінін зақымдайды. Қант қызылшасы мен сәбіздің және картоптың түйнектері және тамыржемістерімен қоректеніп, оларды бүлдіреді. Сонымен қатар парға себілген күздік бидайдың көгін зақымдайды.

Күздік көбелектің дамуы арам шөптермен тығыз байланысты. Көпшілік жағдайда көбелектер жұмыртқаларын арам шөптерге салады және жұлдызқұрттар алғашында солармен қоректеніп, соңынан дақылдарға көшеді. Өсімдіктер неғұрлым жас болса, жұлдызқұрттар оларды соғұрлым қатты зақымдайды.

Табиғи жаулары. Күздік көбелектің жұлдызқұрттары саңырауқұлақ, бактериялық және вирус ауруларымен жиі ауырады. Қазақстанда олардың жаппай қырылып қалуына себепші болатын “гранулез” вирусы едәуір тараған. Ал бұл түрдің табиғи жауларының ішінде өте кең таралғандары браконид тұқымдасына жататын апантелес пен рогас деп атайтын паразит насекомдар. Олар көбелектің жұлдызқұрттары мен қуыршағында паразитті тіршілік етеді. Жыртқыш насекомдар мен құстар да күздік көбелектердің жұлдызқұрттардың қуыршақтарының тиімді жаулары болып есептеледі. Ал оның жұмыртқаларында трихограмма деп аталатын жарғаққанатты насеком паразиттік тіршілік етеді.

2. 5. Есептеу әдістері мен күресу шаралары

Есептеу әдістері. Күздік көбелектерге есептеу жүргізу мақсатында оларды бақылау 3кезеңге бөлінеді:

- Көктемде бақылау күз кезінде көбелектің саны ең көп балғын егістіктерге жүргізіледі. Топырақ зерттеу әдістемесінің қарапайым түрі қолданылады: 50х50 см, сынама тереңдігі 15-20 см. Нақты нәтижелерге жету үшін 50-ден кем болмайтындай жұлдызқұрттар жинайды. Жұлдызқұрттарды арнайы ылғалдандырылған топырағы бар ыдысқа салып, олардың даму динамикасына бақылау жүргізіледі.

- Жаздық бақылау жүргізу барысында дақылдар мен көкөніс алқаптарының кем дегенде 10% қамтылу қажет. Топырақ сынамасының тереңдігі 5 см. 1 м2 жерде 0, 2 жұлдыз құрт табылған жаңдайда зақымдану мөлшері әлсіз, 0, 4-0, 6 орташа, 0, 8 болған жағдайда жоғары болып саналады.

- Күздік есептеу қыстап қалған жұлдызқұрттар санын білуге бағытталған. Олардың санын, жас мөлшерін және физиологиялық жағдайы анықталады. Топырақ зерттеу әдістемесінің қарапайым түрі қолданылады: 50-50 см, сынама тереңдігі 15-20 см.

Күрес шаралары.

Күздік көбелектің сан мөлшерін реттеп тұратын факторлар-ауа райы жағдайы, агротехникалық. биологиялық, химиялық шаралар және оның табиғи жаулары.

Күздік көбелек пен жабайы көбелектің жұлдызқұрттарына суармалы жерлерде вегетациялық суару, әсіресе қолдан жаңбыр жаудыру өте өатты әсер етеді. Ерте мерзіммен терең етіп зябь жырту-өнімді жинап алғаннан кейінгі кезеңде жұлдызқұрттарды аяқсыз қалдырып, қыстауға кетпей тұрып-ақ олардың едәуір шамада қырылуына себепші болады. Отамалы дақылдар егісінің қатар аралығын баптау-жұлдызқұрттардың қуыршаққа айналу кезінде, сонымен қатар жұмыртқалау және жұмыртқадан жұлдызқұрттың шығу кезеңінде популяцияның біраз бөлігін құртуға мүмкіндік туғызады. Әсіресе егістегі және оның маңайындағы арам шөптермен күресідің маңызы зор.

Қалың түскен қар жұлдызқұрттарды қатты аяздан сақтап, жақсы күйде қыстап шығуларына мүмкіндік туғызады. Көктемде қуыршақтанар кезде ылғал шамадан артық болса, олардың қырылып қалуы мүмкін, керісінше құрғақшылық болса оларға қолайлы жағдай туады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.