БОЛАШАҚ МУЗЫКА МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Болашақ музыка мұғалімінің кәсіби шеберлігін
дамыту жолдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
1.1 Педагогикалық шеберлік ұғымының ғылыми негіздемесі ... ... ... ... ... ...6
1.2 Музыка пәні мұғалімінің кәсіби ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Жаңа форматтағы музыка мұғалімінің моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2. БОЛАШАҚ МУЗЫКА МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Анықтауыш тәжірибесінің мазмұны мен нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
2.2 Қалыптастырушы тәжірибесінің мазмұны мен нәтижесі ... ... ... ... ... .. 40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...53
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Болашақ музыка мұғалімінің педагогикалық қызметтің кəсіпқойлығын қалыптастырудың заңды кезеңдері - білім, білік жəне дағды жинақтауы. Сонымен қатар көркемдік-шығармашылық қабілеттерінің дамуы үнемі жүріп тұрады. Музыка пəнінің мұғалімі мамандығы педагогика мен музыка өнерінің қиылысында, жалпы педагогикалық жəне арнайы қабілеттерінің міндетті болуын көздейді.
Бүгінгі күні білім беру мен тәрбиелеу саласындағы негізгі міндет олардың сапасын қамтамасыз ету негізінде жан-жақты дамыған бәсекеге қабілетті тұлға қалыптастыру болып табылатындықтан, педагогтың кәсіби құзыреттілігіне қойылатын талаптар да өсті.
Бүгінгі педагог қай оқу орнында жұмыс істесе де (балабақшада немесе мектепте, лицейде, колледжде немесе ЖОО-да) бір уақытта бірнеше функцияларды орындайды: оқыту, тәрбиелеу, дамыту, әдістемелік, қабілетін анықтау және т.б. олардың әрқайсысының табысты жүзеге асырылуы педагогтан белгілі бір білімді, іскерлікті, дағды мен қабілеттілікті, сондай-ақ жеке қасиеттерді талап етеді[1]. Замануи теория мен практикада педагогикалық шеберлік мәселесі маңызды орын алады, өйткені кемелді, дені сау, жан-жақты дамыған тұлға қалыптастыру - күрделі, көпсалалы процесс, педагогтардан терең білімді ғана емес, сонымен қатар әртүрлі қабілеттерді, шығармашылық тәсілді, үнемі өзгеріп отыратын жағдайларға бейімделуді, процесті басқару қабілетін талап етеді[2].
Диплом жұмысының зерттеу нысаны: Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың өздігінен білім алу арқылы психологиялық-педагогикалық және жалпы мәдени дайындығын жетілдіре отырып, педагогикалық шеберлігін дамыту мәселесі
Диплом жұмысының мақсаты: Болашақ музыка пәні мұғалімінің - педагогикалық шеберлігін дамытудың негізі ретінде өзін-өзі дамыту арқылы жетілдіруін зерттеу болып табылады.
Көздеген мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер орындалуы тиіс:
1. Өзін-өзі дамыту арқылы Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ музыка мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін жетілдіру жолдарын зерттеу
2. Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ музыка мұғалімдерінің өздігінен білім алуға психологиялық- педагогикалық және жалпы мәдени дайындығының диагностикасын талдау
3. Болашақ музыка мұғалімдерінің өзіндік білім беру қызметінің жағдайы мен өнімділігін талдау
4. Өзін-өзі дамытуға кедергі келтіретін факторлар және педагогтың өзін- өзі дамытуын ынталандыратын факторларын анықтау.
Диплом жұмысының міндеттері:
1. Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың өзін-өзі дамыту арқылы педагогикалық шеберлігін жетілдіру жолдарын зерттеу
2. саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың өздігінен білім алуға психологиялық-педагогикалық және жалпы мәдени дайындығының диагностикасын талдау
3. болашақ педагогтардың өзіндік білім алу әрекетінің жағдайы мен тиімділігін талдау
4. Өзін-өзі дамытуға кедергі келтіретін факторлар мен педагогтың өзін- өзі дамытуын ынталандыратын факторларды анықтау.
Зерттеу әдістері: сауалнама, эксперимент, бақылау жұмысы.
Зерттеу базасы: Оңтүстік Қазақстан саз колледжі
Диплом жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы: Бұл дипломдық жұмыстың негізгі тәжірибиелік жұмыстары Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың педагогикалық шеберлігін жетілдіру мақсатында жүргізіліп, қазіргі жағдайы мен ары қарай даму мүмкіндігі талданып зерттелді. Осы оқу орнында педагогикалық шеберлікті өзін-өзі дамыту арқылы жетілдіру бойынша семинар өткізіліп, семинарда педагогтардың кәсібилігінің негізгі критерийлері, әдістемелік жұмыс процесінде мұғалімнің өзін-өзі талдау және өзін-өзі дамыту қабілетін жоғарлату мәселелерінің теориялық аспектілері, мұғалімнің өздігінен білім алуы, педагогтың кәсіби қызметінің қажетті шарттары, өздігінен білім алу процесін құрайтын қызмет түрлері, өз бетінше білім алудың нәтижелері талқыланды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
0.1 Педагогикалық шеберлік ұғымының ғылыми негіздемесі
Әр педагог тиімді қызмет атқыруы үшін педагогикалық шеберлікті жетік меңгеруі тиіс, себебі қай кезеңде болмасын тек шебер педагог қана тиімді нәтижелерге қол жеткізе алады. Ал ХХІ ғасыр педагогы үшін бұл талап тіпті айрықша. XX ғасырдың басынан бастап "шеберлік" ұғымы тек шығармашылық мамандықтармен байланысты айтылды, мысалы, ақын - рифма шебері, суретші - қылқалам шебері, актер сахна - шебері және т. б. Замануи білім беру процесінде педагогикалық қызмет те шығармашылық сипатқа ие болғандығын ескеріп, "шебер-педагог" термині пайда болды. Сондықтан болашақ мұғалімдер, тәрбиешілер педагогикалық шеберліктің мәні, оның күрделілігі мен көпжақтылығы туралы нақты түсінікті игеруі тиіс.
"Педагогикалық кәсібилік" ұғымы "Педагогикалық шеберлік" ұғымы арқылы анықталады. Танымал ғалым Қоянбаев педагогикалық шеберлік педагогтарды өзін-өзі жетілдіруге ынталандыратын педагогикалық жұмыстың идеалы ретінде, оқытушы тұлғасының маңызды сапасы ретінде және педагогикалық еңбектің тиімділігін бағалайтын эталон ретінде қарастырылады[3].
Мыңбаева A. қазіргі педагогикадағы педагогикалық шеберліктің басты критерийлерінің бірі деп мектеп оқушыларының жүз пайыз үлгерімі мен олардың пәнге деген жүз пайыз қызығушылығынан байқалатын мұғалім жұмысының нәтижелілігі, яғни, егер барлық балаларды түрлі тәсілдерді қолдана отырып, оқкшыларға сапалы білім бере алған педагог-шебер. Педагогтың кәсіпқойлығы үлгерімі төмен, оқуға қабілетсіз оқушылардың жақсы нәтижелерге қол жеткізуінен айқын көрінеді. [4].
Болашақ ұстаздың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы зерттеуші ғалымдардың пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге бөлінеді:
-- педагогикалық іс -- әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
-- педагогикалық кәсіби білгірлігі;
-- педагогикалық іс- әрекеттеке бейімділігі;
-- педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз байланыста жүзеге асады[5].
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі ғылыми - зерттеу пайымдаулар мыналар:
-- пеадагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
-- тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігі;
-- әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
-- іс -- әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы.
Сонымен қатар әлеуметтік - қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейіде дамуы тиіс. Педагогикалық кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттерін В.И.Андреев былай жіктейді:
1. Педагогикалық білім бірлігі;
2. Педагогикалық кәсіпке бейімділігі;
3. Ситуацияларды меңгеру;
4. Балалардың психологиялық жағдайын меңгеру[6].
Жусупова Ж.А. Педагогикалық шеберлік oқулығында бөліп көрсеткендей, педагогикалық шеберліктің критерийлері төмендегіше[7]:
1.Мұғалім жетістігінің педагогикалық критерийлері:
- оқушылардың білім деңгейі.
- жалпы оқу шеберлігі мен дағдыларының қалыптасу деңгейі.
- зерттеу жұмысының жағдайы.
- өздігінен білім алу.
- педагогтарға білім беру және біліктілікті арттыру.
- өз әрекетіне анализ жасау, рефлексия қабілеті.
Мұғалім жетістігінің психологиялық критерийлері :
- қызығушылық тудыру, мотивацияны арттыру.
- оқушыны саналы түрде оқыту.
- "мұғалім-оқушы"жүйесіндегі қарым-қатынас.
- оқушының жеке ерекшеліктерін ескеру
Мұғалімнің табыстылығының жеке критерийлері:
- сөйлеу мәнерлілігі тұлғаның шығармашылығы
- ұйымдастырушылық қабілеті
- әзілді қолдана білуі
- тәртіптілік, табандылық
Педагогикалық шеберліктің негізгі компоненттері
Педагогикалық шеберлікке келесі компоненттер кіреді:
1. мұғалім тұлғасының кәсіби-педагогикалық бағыты.
2. кәсіби маңызды білім.
3. кәсіби қажетті қабілеттер, білік және дағдылар.
4. кәсіби шығармашылық. [8].
Психологиядан белгілі болғандай, адам таңдаған мамандығына деген өз көзқарасын түрліше білдіре алады [9]. Бұл ұғым педагогтерге де қатысты.
Біріншіден, мұғалім немесе тәрбиеші жалпы педагогикалық қызметінде, атап айтқанда, оның жұмысында үлкен қиындықтар туындауы мүмкін. Өз кезегінде, жағымды қарым-қатынас мамандыққа қызығушылық тудырады, еңбек нәтижесіне жауапкершілік туғызады және педагогты өзінің жеке қасиеттерін жетілдіруге итермелейді. Олардың негізгілері: жоғары адамгершілік, сенім, азаматтық сана, қоғамдық белсенділік, патриотизм, басқа ұлттарға деген құрмет, еңбекқорлық, қарапайымдылық, балаларға деген махаббат пен мейірімділік, қайырымдылық, гуманизм және т. б. болып табылады.
Екіншіден, жоғары білікті педагог болу үшін адам ең алдымен кәсіби қажетті білімді меңгеруі тиіс. Мысалы, бастауыш сынып мұғалімі сабақтарды бір-бірден емес, бірнеше пән бойынша өткізеді: ана тілі, оқу, математика, еңбек, табиғаттану, бейнелеу өнері және т. б. осылайша, оның арнайы дайындығы жоғарыда аталған барлық пәндер бойынша білімді меңгеруді қамтиды.
Қазіргі мұғалім еркін ойлауы, әлем туралы ғылыми түсінігі болуы, кең ой-өрісі болуы тиіс - бұл үшін ол саяси, экономикалық, құқықтық және басқа да қоғамдық білімді меңгеруге міндетті. Ғылыми сауаттылық, зияткерлік тұрғыда іздену, өзінің педагогикалық білімін жаңарту мен кеңейтуге ұмтылу Заманауи педагогқа қажетті қасиеттері болып табылады. [10].Қазіргі заманғы ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалана білу, зерттеу жүргізу қабілеті де заманауи педагог үшін қажетті болып табылады, сондай-ақ ол зерттеу жұмысының дағдыларын меңгеруі қажет. Зерттеу процесінде педагог нақты материалдар жинайды, талдайды және қорытынды жасайды - бұл оған көмектеседі, тәжірибесі бар басқа да педагогтардың тәжірибесі мен өз тәжірибесін салыстыру да педагог үшін маңызды.
Үшіншіден, шебер болу үшін педагог өзінің кәсіби функцияларын сәтті орындауға көмектесетін бірқатар қабілеттері болуы тиіс. Бұл қабілеттер қатарына Сайдахметованың пікірінше, келесілер кіреді[11].:
а) ұйымдастырушылық қабілеттер - оқушылар ұжымын ұйымдастыру және дамыту, оны маңызды міндеттерді шешуге бағыттау қабілеті;
б) коммуникативтік қабілеттер - оқушылармен, олардың ата- аналарымен, әріптестерімен тиімді қарым-қатынас процесін басқару, қақтығыстардың алдын алу және уақытылы жою қабілеті;
в) дидактикалық қабілеттер - өз білімін қол жетімді түрде беру және оларды оқушыларға түсіндіру қабілеті; жаңа білімді өз бетінше игеру, ғылымның дамуын қадағалау және ғылыми жетістіктерді өз тәжірибесінде қолдану қабілеті; оқушыларды өз бетінше ойлауға, өз пікірін айтуға және оны қорғауға үйрету;
г) бақылау қабілеті - әрбір оқушының ішкі әлемін зерделеп, түсіне білу, оның мінез-құлқының ерекшеліктерін, оның рухани дүниесінің "құпияларын" ашып, әрбір тәрбиеленушінің жеке басының дамуын бағыттай білу;
д) сөйлеу мәдениеті - ауызша және жазбаша сөйлеу арқылы өз ойлары мен сезімдерін дәл және мазмұнды жеткізе білу, оқу материалын, әдістемелік нұсқауларды жазу, оқушылардың білімін, іскерліктері мен мінез-құлқын бағалау; мұғалімнің дәл, қарапайым (қол жетімді), мәнерлі, эмоционалды, мазмұнды, бейнелі, стилистикалық және грамматикалық қатесіз сөйлеу және жазу қабілеті;
е) гностикалық қабілеттер - тұлғаның даму перспективасын болжай білу қабілеті, яғни өз оқушыларының зерттеу материалдары негізінде олардың танымдық іс-әрекетінің барысы мен нәтижелерін анықтай білу, тұлғалық қасиеттерін дамыту. Бұл қабілеттер оптимизмге, мұғалімнің өз оқушыларына сенуіне негізделген;
ж) оқушылардың назарын басқару қабілеті - педагогтың оқушыларды қызықтыра білуі, олардың назарын нақты мәселеге, тапсырмаларға аудару. Бұл қабілет мұғалімге барлық оқушыларды бір уақытта "көруге", олардан неғұрлым қабілетті балаларды бөлуге, олардың қызметін (оқу, еңбек, қоғамдық) қажетті арнаға бағыттауға көмектеседі.
Жоғарыда аталған барлық қабілеттер жиынтығы педагогтың неғұрлым табысты қызметін қамтамасыз етеді, оның жеке тәжірибесін, жеке жұмыс стилі мен беделін құруға ықпал етеді. Алайда, бұл еңбекқорлық, шыдамдылық, талапшылдық, табандылық, жұмысқа шығармашылық көзқарас, оның нәтижелері үшін жауапкершілік және т.б. сияқты жеке қасиеттерінсіз мүмкін емес.
Педагогтың қызметі шығармашылық сипатқа ие, өйткені ол дереу шешуді талап ететін көптеген түрлі жағдайларды қамтиды. Әдетте, бұл стандартты емес жағдайларда педагог проблемаларды шешудің әр түрлі нұсқалары табу - шығармашылық қабілетті қажет етеді.
Педагогикалық шығармашылықтың ерекшелігі педагог еңбегінің ерекшеліктерімен негізделеді: оқыту, тәрбиелеу және дамыту - бұл оқушылардың жеке басын, адамгершілігін, дүниетанымын, нанымын, санасын, мінез-құлқын қалыптастыруға байланысты сансыз педагогикалық жағдайларды қамтитын процесс[12]. Бұл мәселелерді шешу жолдарын, әдістері мен тәсілдерін, құралдарын іздестіруде, оларды қолдану технологиясында педагог шығармашылығы көрінеді.
Тек шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім ғана балаларды, жасөспірімдерді, жастарды табысты оқытып, тәрбиелеуге, озық педагогикалық тәжірибені, замануи инновациялық технологияларды зерделеп, пайдалана алады [13]. "Күллі жер жүзі біздің көз алдымызда өзгеруде. Әлемде бағыты әлі бұлыңғыр, жаңа тарихи кезең басталды. Күн санап өзгеріп жатқан дүбірлі дүниеде сана-сезіміміз бен дүниетанымымызға әбден сіңіп қалған таптаурын қағидалардан арыл - масақ, көш басындағы елдермен тереземізді теңеп, иық түйістіру мүмкін емес. Өзгеру үшін өзімізді мықтап қолға алып, заман ағымына икемделу арқылы жаңа дәуірдің жағымды жақтарын бойға сіңіруіміз керек", деген елбасының сөзіне сай болу ыүшін осындай зерделі ұстаздар қажет ақ [14]..
Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру критерийлері.
Педагогикалық қызмет барысында қандай да бір мұғалімнің, тәрбиешінің педагогикалық шеберлігінің қалыптасу деңгейін дұрыс бағалау өте маңызды. Осы бағалау критерийлері:
1. жұмыстың әдістері, құралдары, түрлері мен түрлерінің әртүрлілігі, олардың жаңалығы;
2. жұмыс тәжірибесінің озық тәжірибенің жаңа жетістіктеріне сәйкестігі;
3. қол жеткізілген нәтижелердің тиімділігі, өзектілігі және оңтайлылығы, өзгермелі жағдайларда ұзақ уақыт бойы олардың тұрақтылығы;
4. педагогтың өз тәжірибесін жинақтап, басқа педагогтармен тәжірибе алмасуы [15].
Педагогикалық шеберліктің үш деңгейін бөліп көрсетуге болады [16]: Педагогикалық шеберліктің жоғары деңгейі мұғалімнің оқушылардың табысқа жету үшін жағдай жасауға, олардың жеке ерекшеліктерін дамытуға бағытталған педагогикалық процесті құруға қабілеттілігімен сипатталады және педагогикалық процестің барлық компоненттерін: мақсаттары, мазмұны, нысандары, әдістері және т. б. қайта құруға ықпал етеді.
Орта деңгей гуманистік құндылықтарды қабылдаумен, балалар мүддесінде бағытталуымен сипатталады, бірақ қарым-қатынас саласын гуманизациялаумен, негізгі категорияларды, қағидаттарды, технологияларды білумен, оларды нақты педагогикалық жағдайда қолдануға қабілетсіздігімен ғана шектеледі.
Жеткіліксіз деңгей. Бұл деңгей үшін келесі көрсеткіштер тән: Нұсқаулық бойынша қызмет, әдістемелік ұсынымдарды нақты орындауға бағдар беру; басқа мұғалімдерден қызмет үлгілерін алу; оқушылардың педагогикалық міндеттерін шешуге тырыспай, өз іс-әрекетіне ғана назар аудару.
Жоғарыда айтылғандарды ескерп, ғалымдардың пікіріне сүйене отырып (Абсатова М.А., Таженова Г.С., Атабекова Б.А., Нишанбаева С.З., Сманова А.А., Садирбекова Д.К.) [17], [18], [19], педагогикалық шеберлікті қалыптастыру тиімділігінің көрсеткіштерін төмендегіше тұжырымдауға болады:
- педагогикалық қызметтің жоғары өнімділігі;
- біліктілік пен кәсіби құзыреттіліктің жоғары деңгейі;
- еңбектің оңтайлы қарқындылығы мен қауырттылығы;
- жоғары ұйымшылдық;
- сыртқы факторларға тәуелділіктің төмендігі;
- кәсіби міндеттерді шешудің заманауи мазмұны мен қазіргі заманғы құралдарын меңгеру;
- қызметтің жоғары көрсеткіштерінің тұрақтылығы;
- жеке тұлға ретінде еңбек субъектісінің даму мүмкіндігі;
- оң әлеуметтік маңызды мақсаттарға қол жеткізуге бағыттылығы. Сонымен бірге, ол өзіне мынадай сұрақтар қоя алады: менің кәсіби білімім, біліктерім, қабілеттерім қандай даму деңгейінде? Менің күшті және әлсіз жақтары неде? Мен кемшіліктерден құтылу үшін не істеу керек?
Егер педагог біліктілігі жоғары деңгейге жетпесе, онда ол үнемі өз бетімен жұмыс істеу керек, өзінің білімін, қабілетін және жеке қасиеттерін жетілдіріп, өзінің біліктілігін арттыруы керек. Бұл ретте жетіспейтін элементтерді ол өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі тәрбиелеу процесін жалғастыра отырып толықтыра алады. Бұл процесті шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Алғашқы 3-5 жыл бойы педагог жас маман болып саналады, оған жұмыс орны бойынша тәжірибелі тәлімгер бекітіледі, оның басшылығымен ол бұқаралық тәжірибені зерделейді және оны өз практикасына енгізеді.
Келесі 5-6 жыл бойы жас мұғалімдер өздерінің кәсіби дағдыларын бекітеді және дамытады, оларда өзінің жұмыс стилін қалыптастырады.
Келесі 5-10 жылда мұғалімдер арасында озық және жаңашыл тәжірибелерді пайдаланатын, сондай-ақ өзінің өзіндік тәжірибесін жасайтын педагогтар бөлінеді.
Жоғарыда аталған кезеңдер ғалымның пікірінше [20], шартты түрде бөлінген, өйткені педагог-шебердің қалыптасу және даму үрдісі жеке, оның жеке тұлғасы бірегей: біреуі барлық істерде өзінің белсенділігімен, басқалары - қызықты сабақтармен немесе сабақтан тыс іс -шаралармен, үшіншісі-озық инновациялық технологиялар мен жұмыс әдістерін енгізе отырып, беделге ие болады.
Педагогикалық шеберлікті жетілдіру келесі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін.
1. Өзін-өзі үнемі жұмыс (арнайы әдебиеттерді оқу, тәжірибелі педагогтардың сабақтарына және тәрбиелік іс-шараларына қатысу, аутотренингпен айналысу).
2. Бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалану (ТВ-хабарлар, ғылыми- әдістемелік журналдар, газеттер), ғылыми педагогикалық және әдістемелік әдебиеттің жаңалықтарын зерделеу
3. Жұмыс орны бойынша құрылған құралдар мен шарттарды пайдалану (әдістемелік күндер, өзара қатысу, әдістемелік бірлестік, педагогикалық оқулар, тәлімгерлік, сондай-ақ мектепаралық, қалалық, облыстық семинарлар).
4. Біліктілікті арттыру институтында оқу, сондай-ақ мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелер мен қорлар ұйымдастыратын түрлі семинарларға қатысу.
5. Заманауи инновациялық технологияларды қолдану.
Барлық осы жолдар мен әдістер өзара байланысты, оларды үнемі, үздіксіз, мақсатты пайдалану қажет.
1.2 Музыка пәні мұғалімінің кәсіби ерекшелігі
Қазақтың аса көрнекті ағартушы - педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері 1841-1889 жылдар аралығында өмір сүрген ұстаздардың ұстазы Ыбырай Алтынсариннің: Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім -- мектептің жүрегі Егер балалар бір нәрсені түсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кінәлауға тиісті емес, оларға түсіндіре алмай отырған өзін кіналауға тиіс деген сөздері үлкен маңыздылығымен қазіргі таңда да өміршеңдігін байқатады [21].
Музыка пәні бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасы [22] оқушының шығармашылық қабілетін, эстетикалық-көркем талғамын, музыкалық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған. Пәннің мазмұны оқушылардың алдыңғы біліміне қоса шығармашылықпен ойлауын, қиялын, елесін, есте сақтау қабілетін, назарын арттыруға мүмкіндік береді. Сондықтан музыка пәнінің мұғалімі пәннің мақсатын ескеріп, үлкен жауапкершілікті сезіне отырып, оқушылардың бойында келесі мынадай білім, білік және дағдыларды қалыптастыруға ықпал ете алады:
-Ұлттық және әлем халықтарының мәдениетінің негізгі стильдері мен жанрларын, олардағы құндылықтар мен эмоцияларды зерттеп, ажырата отырып талдай білу. Бұл жерде мұғалім тарапынан әрбір оқушыны сын тұрғысынан ойлай алатын, жеке пікірі қалыптасқан жеке тұлғаға айналдыру көзделеді.
-Музыканы тыңдау, құру, сезіну арқылы орындауды кіріктіру негізінде білімдерін дағдылары мен түсінігін дамыту. Бұл жердегі мақсат әрбір оқушының таланттылығы мен дарындылығын ашу, жан-жақты дамыту болып табылады.
-Өз жұмысына сыни пікір айта білу және өзінің , басқалардың жұмысын жақсарту үшін ұсыныстар енгізе білу. Оқушылардың бір-біріне деген сенімдері, қамқорлықтары артып, әрбір сабақтағы бағалауды барынша шынайылыққа, ашықтыққа,сын тұрғысынан пікір айта білуге, оны дұрыс түсінуге жеткізу мұғалімнің көшбасшылығымен ендіріледі[23].
-Біртіндеп аспаптық, вокалдық және музыкалық дағдыларын дамыту (соның ішінде әртүрлі музыкалық технологиялар мен АКТ) Оқушылардың жан-жақты дамуы, өз -- өздерін аша білулері, ізденімпаздықтары мұғалімнің басшылығымен,бағыт бағдарымен жүргізіледі.
-Музыканы өнер саласының басқа да пәндерімен пәнаралық байланыс орнату қабілетін арттыру. Бүкіл өмірміз музыкамен тікелей байланысты.Қуанышымыз бен қайғымыз да, жеңістер мен жемістеріміз де бәрі күйлер мен әндермен суреттелген.
Туғанда дүние есігін ашады өлең,
Өлеңмен жер қойнына кірер денең.
Өмірдегі қызықтың бәрі өлеңмен,
Ойлансайшы бос қақпай елең-селең
деген кемеңгер ұлы Абай Құнанбайұлының өлеңі осыған дәл сәйкес келеді [24]. Бесік жырымен басталар ғұмырымыз өмір жырымен жалғасады. Жүрек соғысының өзі музыкалық ритмге сай келеді. Жүрек тоқтағанда өмір музыкасы да тоқтайды. Музыка пәнінің басқа пәндермен байланыспайтын тұсы кемде кем. Мысалы Күйшілік өнер тақырыбын алсақ, күйдің шығу тарихын оқушылар зерттесе тарих пәнімен байланысқа түседі, күйдің шыққан жерін қарастырса география пәнімен, күйді нотамен үйренсе математика пәнімен, күйді домбыра аспабында орындап, домбыраның қандай ағаштан жасалғанын зерттесе биология пәнімен, күй туралы өлеңдер құрастырса қазақ тілі әдебиеті пәнімен, дыбыстың шығуы физика пәнімен, күйді тыңдау арқылы сурет салса көркем еңбек пәнімен байланысады. Музыка пәнінің мұғалімі пәнаралық байланысты тиімді оқытуда оқушылардың белсенділіктерін арттырып, зерттеушілік жұмыстарға жұмылдыра білуі тиіс.
Музыка пәнінің мұғалімі болу - бірегей, ерекше мамандық. Баурап алу, сын айту және мадақтау маңызды болып табылатын бұдан басқа пән жоқ шығар. Музыка пәні сабағында ылғи да оқушылардың көңіл күйінің жоғары болуы маңызды, өйткені әндер мен күйлердің шабытпен орындалуы соған байланысты. Сондықтан музыка пәнінің мұғалімі психолог қызметін қатар атқарып,әрбір баланың ішкі жан дүниесін сезіп, шабыттандыру арқылы олармен жылы қарым қатынас орната біліп, психологиялық жағымды орта қалыптастыра білуі тиіс [25]. Тәжірибені жетілдіру үшін туындыны орындаған кезде бейнетаспаға немесе аудио таспаға жазып алу керек. Шынайы мысалдар болмаса әуен орындалып болған соң оны ешкім де қайтара алмайды.
Музыка сабағының басты тілі-дыбысқа, дыбыстауға негізделген тіл, яғни музыканы тану, түсіне білу үдерісі ойлана әрі әрекет ете отырып, оны ішінен тану дегенді білдіреді. Оқушының жауабын мейілінше толық тыңдап, дұрыс бағыт көрсету мұғалімнен қамтамасыз етілмек. Музыка кабинеті әуенге-айтылып жатқан әнге, тартылып жатқан күйге, жазылып жатқан жаңа әуенге толып тұруы тиіс. Музыка туралы әңгімеге тарту, музыка туралы сұрақтар беру, музыка тыңдап, соның әсерімен елту, оқушыларға музыкамен жақындасу - оқушыларға өзінің және өзгенің әуенін түсінуге мүмкіндік береді. Фолкестадтың тұжырымдауынша, ... музыка мұғалімі музыкадан хабарсыз, музыкаға қызықпайтын және музыкаға бейімі жоқ бала кездестірмейді [26].
Тиімді оқыту әдістемесі оқушыларға өзінің музыкалық білімін тереңдетуге, әрі бұны оқушылардың әртүрлі музыкалық туындылардың арасындағы арақатынасты түсінуге көмектесетін тәсілдермен орындауға мүмкіндік береді. Музыка сабағында оқытуды тиімді түрде саралай білу әр оқушыға білім бере отырып, олардың қабілетеріне, қызығушылықтарына, қажеттіліктеріне қарай өздеріне лайықты тапсырмалар арқылы шабыттандыру түрінде жұмылдыруға жол ашады.
Қабілетіне, үлгеріміне, қызығушылығына, деңгейлеріне, қажеттіліктеріне қарай берілген мұғалім тарапынан арнайы құрылған ұтымды, айқын, қолжетімді тапсырмалар белсенді оқуға көшіріп, білімге жетуде оқушылардың қызығушылықтарын арттыру арқылы бәсекелестік орнап, С деңгейіндегілері В деңгейіне, В деңгейіндегілері А деңгейіне көшуге тырысады. Мұғалімдер мынадай бірқатар мәселелерді ескерсе оқушылардың ішкі уәждерін арттыруда тиімділікке қол жеткізе алады. Мысалы:
1.Оқушылардың деңгейлеріне, қызығушылықтарына, қажеттіліктеріне және ынта ықыластарына сәйкес келетін тапсырмаларды дайындау оқушылар бойынан музыкантты көруге мүмкіндік береді.
2.Сыныптан тыс жерлерде, мерекелік іс-шараларда, сахналарда олардың музыкалық тәжірибесін көрсетуіне мүмкіндік ашылады
3.Сабақтың тиімді белсенді өтуі үшін оқушылардың үйлерінде бар аспаптарды сыныпқа немесе үйірме жұмыстарына ала келуін сұрану, осы мәселе бойынша ата-аналармен тығыз байланыс жұмыстарын жасау жақсы нәтижелерге жеткізеді.
4. Сабақта белсенді оқытудың түрлі жаңа әдіс-тәсілдерін қолдану биік көрсеткіштерге әкеледі.
5. Достық қарым-қатынас, ынтымақтастық орнаған серіктестікте және топта бір ата-ананың балаларындай белсенді жұмыс жасауға шабыттандыру музыка сабағының жоғары деңгейде өтілуіне септігін тигізеді [27].
Бастауыш сыныптарда спиральді білім беру бағдарламасы оқушыларға көптеген дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі. Қарапайым ноталарды, әннің бөліктерін және бүтін әнді нақты белгілі бір диапазон аясында айту, бұл ретте музыкалық туынды туралы өз сезімін оқушыларға толық жеткізе отырып, әнді ырғақпен, нақышпен келтіріп орындау жүреді.
Музыка пәнінің мұғалімі барлық жастағы оқушыларды өзінің музыкалық идеяларымен еркін экперимент жасауға, шеберлігін шыңдай отырып, өз ойларын барынша құрылымдалған әрі қисынды түрде жеткізіп, бұны не үшін жасағанын растауға ұмтылдыруы керек.
Жаңа музыкалық технологияларды қолдана білу - музыка мұғалімінің педагигикалық шеберлігінің басты шарты. Музыканың балаларға әсері мейрімді, және бұрын оны бастан кешкен сайын, олар үшін соғұрлым жақсы. В.Г.Белинский [28].
Өнер пәні ретінде музыка сабақтарын ұйымдастыру проблемалары жөнінде О.А. Апраксина өз еңбектерінде тұжырымды пайымдаулар жасады. Оның пікірінше, музыка мектеп пәні ретінде өзге сабақтармен ортақ ұқсастығы бар болуымен қатар, оған мынадай ерекшеліктер де тән:
1) Өзге пәндер сияқты музыка сабақтарының құрылымы да психологиялық-педагогикалық белгілі бір қажетті заңдылықтарға сүйенеді;
2) Өзге пәндерді оқыту кезеңі сияқты музыка сабақтары, атап айтар болсақ,
жалпы дидактикалық принциптерге негізделіп, сол бағытты ұстанады;
3) Музыка пәнін оқыту өзге пәндермен және ұйымдастыру формаларымен байланысты болады;
4) Ұйымдастыру формаларының әртүрлілігіне қарамастын, музыка сабағы бір тұтастықта болуы тиіс;
5) Өзге пәндермен ортақтастығы - онда негізгі оқыту әдістері де қолданылатындығында.
Инновация деген ұғым латын тілінде жаңарту, жаңалық, өзгеріс енгізу деген түсінікті білдіреді. Оның мәні - білім беруге және өздігінен білім алуға негізделген қабілетті дамытады. Қазіргі таңда оқушы - ақпаратпен қаруланған, жан-жақты дамыған тұлға. Оның білімдік қабілеттерін дамыту үшін біздер, мұғалімдер жан-жақты қаруланған болуымыз керек. Осы бағыттарда мектептерде музыкадан теориялық және тәжірибелік білім беру жүйесінен біраз тәжірибелер жинақталған, солай бола тұрса да, музыка сабағын жүйелі оқыту, әсіресе қазақ мектептерінде ұлттық бай музыкалық мұрамызды молынан пайдаланудың жолдары әлі де көрсетіле берсе артық етпейді. Басты міндет - оқыту мен тәрбиелеу. Өз пікірінде көрнекті педагог В. Сухомлинский Өнер - өнегелі, ақылды адамдарды тәрбиелейтін құрал деп тәрбие үрдісінде өнерге аса көңіл аудару қажеттілігін қысқа да түсінікті түрде атап көрсетті. Сырлы да сазды әуендерді бүгінгі күн әуендерімен, классикалық музыкамен ұштастыра, шығармашылықпен тақырыпты аша түсіп, оқушыларды музыка әлеміне қызықтыра білу музыка мұғалімінің өз ісінде шеберлігін талап етеді. Оқуға ынтасы барды да, ынтасыздарды да, тәртіптілер мен тәртіпсіздерді де музыка әлеміне қызықтырып, оқушылардың рухани бейнесі, танымын қалыптастыра отырып, қоғамның саналы азаматы етіп шығару - ұстаздардың басты мақсаты.
Бүгінгі күні инновациялық әдістермен оқытуды қолдану арқылы оқушының ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, құзыреттілігін қалыптастыру, тарихи объективизимді ұстана отырып шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинақтау ең негізгі мақсат болып айқындалады.
Музыка пәнінде жаңа әдістерді пайдалану арқылы мектептегі сабақтарды жаңаша ұйымдастыру, мұғалімнің рөлі мен қызметінің артуына жағдай жасау, теориялық, ғылыми-педагогикалық және психологиялық зерттеулерге сүйене отырып, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, ақпараттық технологиялар мен инновациялық оқыту әдістері арқылы оқушыларды ізгілікке, елжандылыққа, саналылыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Инновациялық әдістерді баланың білім деңгейіне және жас ерекшелігіне қарай оқу үрдісінде пайдалану негізгі міндет болып табылады. [29].
Жерде жүзінде көптеген мамандықтар бар. Олардың арасында мұғалім мамандығы өте ерекше. Мұғалімдер біздің болашақты дайындаумен айналысады, олар біздің ертеңіміздің ұрпақтарын тәрбиелейді. Олар тірі материалмен жұмыс істейді, оның бүлінуі дерлік апатқа теңеседі, бұның әсері босқа жұмсалған жылдар.
Мұғалім мамандығы жан - жақты білімді, шексіз жан жомарттықты, балаларға деген даналықты талап етеді. Балаларды шын сүйіп, олардың көңіліне жол таба алған мұғалімғана оларды ғылымға, еңбекке баулый алады және олардың өзіндік қасиеттерін қалайды. Мұғалімнің қызметі - бұл өсіп келе жатқан ұрпақтың әр уақыт өзгерушен ішкі жан дуниесіне үңіле білу. Мұғаліммен баланың ортақтығын ешқандай кітаппен ауыстыруға болмайды.
Мұғалімдерді адам жанының инженері, сипатының сәулешісі, өсу ауруларының дәрігері, интеллект пен есте сақтау тренері деп атайды. Бұл тізімді ұзақ толтыру мүмкін және мұның бәрі таза шындық. Тек басқа мамандықтардан ерекшелігі, мұғалім өз еңбегінің жемісімен бірден ләззат ала алмайды. Егуден бастап егінге дейін көп жылды талап етеді.
Тек кәзіргі заманғы жоғары талаптар деңгейінде білім, білік және дағды жүйесін меңгерген жоғары білікті мұғалім ғана заманауы оқушыларды музыкалық өнерге тарта алады.
Музыка мұғалімінің біліктілігі туралы айта отырып, мыналарды ескеру қажет:
1) оның қандай дайындығы бар;
2) бұл дайындық кәзіргі заман талаптарына жауап бере ме
3) өз бетімен білім алумен айналыса ма, яғни өзінің кәсіби білімін және іскерлігін тереңдетеді ме.
Музыка мұғалімінің ерекшелігі - арнайы білім, білік және дағдылар педагогтармен бірлікте болуы керек.Мектептегі барлық қызмет түрлері мен жұмыс түрлері музыка сабақтары және сыныптан тыс түрлі іс - шаралар мұғалімнен тек музаканттық ғана емес, сонымен қатар барлық педагогқа тән қасиеттерді талап етеді.
Мұғалім өзінің мамандығын жүйелі түрде қабылдамайтындығы байқалды, кейде музыкалық - педагогикалық қызметтің бір саласындағана өзін көрсете алады (мысалы, музыка тарихын жақсы біледі, бірақ теорияда әлсіз, дирижерлауды біледі, бірақ аспапты нашар біледі).Қазіргі заман талабына сай мұғалім жан-жақты болуы керек.
Бұл жұмыстың мақсаты музыка пәні мұғалімі кәсібінің ерекшеліктерін, музыка сабағында қандай жаңа музыкалық технологияларды қолдануға болатындығын көрсету. Бұл мақсат келесі мәселелерді шешуде нақтыланған:
1) музыка мұғалімі қызметінің шығармашылық сипатын ашу;
2) мектепте жұмыс істеу кезінде мұғалімнің қандай білім, білік және дағдыға ие болу керектігін анықтау;
3) музыка технологиясын ашады [30].
Бұл музыкалық және педагогикалық қызметтің әртүрлі салаларындағы білімнің, дағдылардың барлық кешеніне ие мұғалімнің музыка сабағын сапалы түрде жүргізе алатындығын көрсететін тәжірибе.
Музыкалық білім балалардың жасына және қабілеттеріне байланысты арнайы әдістерді таңдау қағидаттарына негізделуі керек - бұл осы жұмыстың жаңалығы мен өзектілігін анықтады.
Гипотеза - көркемдік және шығармашылық процесті модельдеу әдісі - ерте мектеп жасынан бастап музыка сабағында білім беруді дамытудың маңызды шарттарының бірі. Нысан - музыка мұғалімінің кәсіби дайындығы. Тақырып - көркем және шығармашылық процесті модельдеу әдісі - музыкалық оқытудың қажетті әдістерінің бірі.
1. Музыканы оқыту ерекшелігі
Музыка сабағы - өнер сабағы. Бұл музыка сабақта болып жатқанның бәрін анықтайды: мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынасының сипаты, музыкалық материалды жеткізудің әдістері, әдістері, сабақты ұйымдастырудың логикасы. Өйткені, сабақ музыканың заңдылықтарына сүйене отырып құрылады. Міндетті түрде өзінің шарықтау шегі, оған көзқарас, қорытынды болуы керек. Ал сабақтың драматургиясы музыкалық формаларға ұқсас болуы мүмкін үш бөліктің, рондо, вариация т.б. ерекшеліктері бар жалпы мазмұны мен формасындағы сабақ көркем шығарма тәрізді болуы керек.
Сабақтарда студенттерге салауатты музыкалық қажеттіліктер мен жоғары талғамды дамытуға көмектесетін музыка ойналуы керек. Музыка сабағында, еш жерде болмағандай, сезімдер мен ойлар бір-бірімен тығыз байланысып, мұғалімдер мен студенттердің шығармашылық ұмтылыстарының бірлігіне қол жеткізіледі. Сындар мен жауаптар бостандығы, студенттердің шығармашылық белсенділігі мен бастамасы, бірлескен сабақтардан қанағаттану дәл музыкаға байланысты.
Музыкалық сабақтарды әзірлеу кезінде олардың идеясы тек бағдарламаның материалына және мұғалімнің алдында тұрған міндетке ғана емес, сонымен қатар бағдарлама ұсынған материалға да байланысты болуы мүмкін екенін ұмытпау керек. Бұл ән айтуға, туындыны талдауға, тіпті музыкалық нотаға да қатысты болуы мүмкін.
Сабақ қоғамдағы мәдени жағдайдың қазіргі жағдайын, студенттердің қазіргі өмірін қабылдауды ескеруге арналған, өйткені бүгінгі таңда музыкант мұғалімі үшін қызықсыз болып көрінетін нәрсе студенттер үшін де, маңызды емес болып табылады.
Сабаққа дайындалу кезінде сіз өзіңізге назар аударуыңыз керек. Егер сабақтың мақсаты мұғалім үшін оның қазіргі өмірін қабылдау тұрғысынан қызықты болса жақсы. Содан кейін таныс музыкалық материал жаңа жолмен ашылады. Бұл жаңа оқу сабақтың мақсаты мен оның дамуын анықтайды.
Мұғалімнің шығармашылық ниеті ең алдымен шығарманы оқып үйренудің, әнді игерудің, оқушылардың музыкалық қажеттіліктерін, олардың қабілеттерін қалыптастыру әдіснамаларын таңдауда іске асады.Бұл сабақтың басты түйіні.
Сабақты дайындау барысында оның басқа компоненттері де пайда болады: алдыңғы сабақтарда білгендерін қайталау, жұмысты оқушылардың санасында шоғырландыру, мүмкін болатын үй тапсырмасының сипаты. Қазіргі уақытта белгілі бір хорға арналған ән жаттығуларын таңдау, музыкалық материал іздестіру бар, оның мысалында композицияны әртүрлі интерпретацияда тыңдап, проблемалық тапсырмалар қоюға болады.
Кейде музыка пәнінің мұғалімі сабақтың трафаретімен, мұздатылған формаларынан бас тартуға тырысады, ол үшін түрлі конфигурацияларды іздейді.
Жаңа әдіс-тәсілдерді, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың бұрын пайдаланылмаған түрлерін, педагогикалық құралдарды іздеу музыка мұғалімінің мақсатына айналуы керек.
Сабақ жоспарын құру кезінде оның драматургия негіздерін елестету, арнайы мұғалімнің уақыт сезімін қалыптастыру маңызды. Сабақтың ырғағына қарай мұғалім-музыкант өзінің сөйлеу қарқыны мен ырғағын таңдайды, басқа да педагогикалық ықпал құралдарын ұйымдастырады.
Сіз этика туралы баяу және ауқымды түрде сөйлесуге тырысуыңыз керек, бұл жағдайда сөйлеудің басқа стилін қолдана отырып, көңілді тірі адам туралы және т.б. Сонымен, сабақ тұжырымдамасына келесі компоненттер енеді:
сабақтың музыкалық тақырыбы және оның нақты мазмұнын анықтайтын оқу материалы;
- сабақтың көркемдік, дидактикалық және тәрбиелік супер-міндеті;
- Оқу-музыкалық процесстің психологиясы, оқушылардың эмоционалды және танымдық қабілеттері, музыкалық қабілеттері;
- студенттердің шығармашылық және орындаушылық туындылары;
- Педагогикалық реинкарнация өнері.
Музыкалық-педагогикалық қызмет педагогикалық, хормейстер, музыкатану, музыкалық орындау,алынған білімді өз бетінше жалпылау және жүйелеу қабілетіне негізделген зерттеу жұмысы.
Көркемдік белсенділік өмірде ерекше орын алады, ол шығармашылықпен тығыз байланысты. Музыка мұғалімінің жұмысында көркем шығармашылық музыкалық сабақтар мен сабақтан тыс жұмыстарды қызықты, әсерлі өткізе білу, музыкалық шығармаларды көрнекі, бейнелі түрде орындау қабілетінде көрінеді.
Мұғалімнің шығармашылығы көп жағдайда оның қызметінің ерекшелігіне байланысты, ол қоғамдық сипатта, белгілі бір аудиторияда жүзеге асады және олардың сезімдері мен көңіл-күйлерін басқара білуді талап етеді. Жалпы, педагогикалық процесс үнемі шығармашылық ізденістермен байланысты, өйткені мұғалім әртүрлі педагогикалық жағдайлардың өзгеріп отырған жағдайында әрекет етуі керек. Сонымен бірге шығармашылық процесс екі жақты сипатқа ие болады: бір жағынан мұғалімнің шығармашылығы, екінші жағынан, оның қолданған ынталандыру әдістерінің негізінде оқушылардың шығармашылық белсенділігі туындайды. Сыныптың шығармашылық жағдайы сақталуы керек және шығармашылық ізденіс мұғалім мен студенттердің бірлескен ұмтылысын тудыруы керек. Әрине, олардың шығармашылық белсенділігі бірден толықтай көрінбейді, бірақ мұғалім біртіндеп, балаларды жеке-жеке таныстырады, қабылданған құбылыстарды тәуелсіз бағалау мен бағалау қажеттілігін дамытады, бастаманы және шығармашылық қиялын оятады.
Мұғалімнің шығармашылық іс-әрекеті педагогикалық импровизацияны да қамтиды, оның оқушылардың жағдайы мен іс-әрекетін тез және дұрыс бағалау және тез шешімін таба білу қабілетімен анықталады. Бұл үшін мұғалімнің жалпы мәдениетінің деңгейі, оның психологиялық-педагогикалық сауаттылығы және ғылыми білімі үлкен мәнге ие.
Музыкалық өнердің шығармашылық табиғаты музыка мұғалімінің шығармашылығына ерекше үлкен мүмкіндіктер ашады. Өйткені, ол тек санада ғана емес, композитордың ниетін, идеясын, көркем бейнесі мен шығарманың мағынасын түсіну негізінде музыкалық шығармаларды түсіндіруде де көрінеді. Бұл процессте шешуші рөлді музыкалық-есту қабілеттері, музыканттың интеллектісі, музыкалық тәжірибесі, көркем сөз құралдарын игеру ойнайды. Өнер саласындағы шығармашылық белсенділік адамнан эмоционалдылықты, қиялды ойлауды, көркемдік бірлестіктердің мол болуын талап ететінін атап өткен жөн [31].
Музыка мұғалімінің шығармашылық белсенділігі бірқатар жағдайларға байланысты: ол жұмыс істейтін жағдайларға, сыныптың жалпы даму деңгейіне және мектеп оқушыларының музыкалық дайындығына және өзіндік жеке қасиеттеріне байланысты.
Оқушылардың шығармашылық көріністерінің дәйекті және белсенді болуы үшін мұғалімге: музыка сабағына және сыныптан тыс жұмыстарға қосымша репертуар таңдап, белгілі бір пәндердің дамуына негіз бола алатын шығармаларды қосу керек.
Оқушылардың шығармашылық көріністерінің дәйекті және белсенді болуы үшін мұғалімге музыкалық сабаққа және сыныптан тыс жұмыстарға қосымша репертуар таңдап, нақты шығармашылық шеберлікті дамытуға негіз бола алатын және сол уақытта студенттерді жалпы алға жылжытудың дидактикалық міндеттерін орындауға мүмкіндік беретін жұмыстар кіруі керек:
- мектеп оқушыларында ассоциативті ойлауды қалыптастыру, ұқсас өнерді басқа өнер нысандарынан тарту;
- күтпеген жағдайларда шебер түрде импровизация жасау;
- шығармашылық белсенділік пен сабаққа деген қызығушылық атмосферасын құруға ықпал ететін жұмыстың әр түрлі формаларын қолдану (ауызша-иллюстрациялық, ізденіс және т.б.);
- шығармашылық тапсырмалар топтамасын әзірлеу және оларды мектеп аудиториясының алдына қоюдың тиімді формаларын табу (бұл үшін көбінесе сыныптан тыс жұмыстар қолданылады);
- әр сабақтың негізгі тапсырмасына сүйене отырып, әр сабақта шығармашылық белсенділіктің әр түрлерін қолдана білу [32].
Көптеген адамдар үшін жалпы білім беретін мектептің музыка мұғалімі мамандығының ерекшелігі осыған байланысты. Әрине, музыка мектебінде неғұрлым терең және жан-жақты оқытылады (сольфеджио, музыкалық әдебиет, бастауыш теория, хор - осы пәндер үшін арнайы сабақтар сақталған). Арнайы құралды жай ғана игеру өзі туралы айтады. Бірақ мұндай айырмашылық мамандық ерекшелігінің сипатына әсер ете ме? Шынында да, қазіргі уақытта музыканы терең зерттейтін мектептер барлық жерде пайда болады. Кәсіби маман да, мектеп мұғалімі де балаларға бірдей нәрсені үйретеді - музыка.
Кәсіби музыкалық білім беру мен бұқаралық білім мазмұнындағы айырмашылық жалпы білім беретін мектептің музыка мұғалімі кәсібінің ерекшелігі үшін маңызды емес сияқты, бұл оның өзіндік ерекшелігі емес, мамандықтың бір ерекшелігі - бұдан артық емес дегенді білдіреді.
Алайда, ғылыми-теориялық әдебиетте тағы бір ұстаным бар, оған байланысты көп жылдар бойы жаппай музыкалық білім беруде мектеп пәні ретінде музыканы оқытуға деген көзқарас қалыптасқан. Қорытынды: бұл мектепте музыка оқытылады, сондықтан бұл барлық мектеп пәндері сияқты жалпы дидактика принциптері бойынша оқытылатын мектеп пәні. Мектеп ғылымдары жүйесіндегі музыка өз кезегінде өзіндік ерекшеліктерге ие екендігі шындық - бұл жаратылыстану пәні емес, өнер, б.а. мектеп пәнінің эстетикалық циклі. Қазіргі уақытта белгілі болғандай, мектепте музыканы оқытуды түсіну бүгінгі күнге дейін жойылмаған жағымсыз салдарға әкелді.
Бұл, ең алдымен, жалпы дидактикалық принциптерге негізделген оқу процесінің тиімділігінің негізгі көрсеткіші студенттердің белгілі бір білім, білік жиынтығын сәтті игеруі болып табылады. Бұл тәсілмен музыкалық білім берудің мақсаты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
дамыту жолдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
1.1 Педагогикалық шеберлік ұғымының ғылыми негіздемесі ... ... ... ... ... ...6
1.2 Музыка пәні мұғалімінің кәсіби ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Жаңа форматтағы музыка мұғалімінің моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2. БОЛАШАҚ МУЗЫКА МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Анықтауыш тәжірибесінің мазмұны мен нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
2.2 Қалыптастырушы тәжірибесінің мазмұны мен нәтижесі ... ... ... ... ... .. 40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...53
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Болашақ музыка мұғалімінің педагогикалық қызметтің кəсіпқойлығын қалыптастырудың заңды кезеңдері - білім, білік жəне дағды жинақтауы. Сонымен қатар көркемдік-шығармашылық қабілеттерінің дамуы үнемі жүріп тұрады. Музыка пəнінің мұғалімі мамандығы педагогика мен музыка өнерінің қиылысында, жалпы педагогикалық жəне арнайы қабілеттерінің міндетті болуын көздейді.
Бүгінгі күні білім беру мен тәрбиелеу саласындағы негізгі міндет олардың сапасын қамтамасыз ету негізінде жан-жақты дамыған бәсекеге қабілетті тұлға қалыптастыру болып табылатындықтан, педагогтың кәсіби құзыреттілігіне қойылатын талаптар да өсті.
Бүгінгі педагог қай оқу орнында жұмыс істесе де (балабақшада немесе мектепте, лицейде, колледжде немесе ЖОО-да) бір уақытта бірнеше функцияларды орындайды: оқыту, тәрбиелеу, дамыту, әдістемелік, қабілетін анықтау және т.б. олардың әрқайсысының табысты жүзеге асырылуы педагогтан белгілі бір білімді, іскерлікті, дағды мен қабілеттілікті, сондай-ақ жеке қасиеттерді талап етеді[1]. Замануи теория мен практикада педагогикалық шеберлік мәселесі маңызды орын алады, өйткені кемелді, дені сау, жан-жақты дамыған тұлға қалыптастыру - күрделі, көпсалалы процесс, педагогтардан терең білімді ғана емес, сонымен қатар әртүрлі қабілеттерді, шығармашылық тәсілді, үнемі өзгеріп отыратын жағдайларға бейімделуді, процесті басқару қабілетін талап етеді[2].
Диплом жұмысының зерттеу нысаны: Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың өздігінен білім алу арқылы психологиялық-педагогикалық және жалпы мәдени дайындығын жетілдіре отырып, педагогикалық шеберлігін дамыту мәселесі
Диплом жұмысының мақсаты: Болашақ музыка пәні мұғалімінің - педагогикалық шеберлігін дамытудың негізі ретінде өзін-өзі дамыту арқылы жетілдіруін зерттеу болып табылады.
Көздеген мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер орындалуы тиіс:
1. Өзін-өзі дамыту арқылы Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ музыка мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін жетілдіру жолдарын зерттеу
2. Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ музыка мұғалімдерінің өздігінен білім алуға психологиялық- педагогикалық және жалпы мәдени дайындығының диагностикасын талдау
3. Болашақ музыка мұғалімдерінің өзіндік білім беру қызметінің жағдайы мен өнімділігін талдау
4. Өзін-өзі дамытуға кедергі келтіретін факторлар және педагогтың өзін- өзі дамытуын ынталандыратын факторларын анықтау.
Диплом жұмысының міндеттері:
1. Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың өзін-өзі дамыту арқылы педагогикалық шеберлігін жетілдіру жолдарын зерттеу
2. саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың өздігінен білім алуға психологиялық-педагогикалық және жалпы мәдени дайындығының диагностикасын талдау
3. болашақ педагогтардың өзіндік білім алу әрекетінің жағдайы мен тиімділігін талдау
4. Өзін-өзі дамытуға кедергі келтіретін факторлар мен педагогтың өзін- өзі дамытуын ынталандыратын факторларды анықтау.
Зерттеу әдістері: сауалнама, эксперимент, бақылау жұмысы.
Зерттеу базасы: Оңтүстік Қазақстан саз колледжі
Диплом жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы: Бұл дипломдық жұмыстың негізгі тәжірибиелік жұмыстары Оңтүстік Қазақстан саз колледжінде білім алушы болашақ педагогтардың педагогикалық шеберлігін жетілдіру мақсатында жүргізіліп, қазіргі жағдайы мен ары қарай даму мүмкіндігі талданып зерттелді. Осы оқу орнында педагогикалық шеберлікті өзін-өзі дамыту арқылы жетілдіру бойынша семинар өткізіліп, семинарда педагогтардың кәсібилігінің негізгі критерийлері, әдістемелік жұмыс процесінде мұғалімнің өзін-өзі талдау және өзін-өзі дамыту қабілетін жоғарлату мәселелерінің теориялық аспектілері, мұғалімнің өздігінен білім алуы, педагогтың кәсіби қызметінің қажетті шарттары, өздігінен білім алу процесін құрайтын қызмет түрлері, өз бетінше білім алудың нәтижелері талқыланды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
0.1 Педагогикалық шеберлік ұғымының ғылыми негіздемесі
Әр педагог тиімді қызмет атқыруы үшін педагогикалық шеберлікті жетік меңгеруі тиіс, себебі қай кезеңде болмасын тек шебер педагог қана тиімді нәтижелерге қол жеткізе алады. Ал ХХІ ғасыр педагогы үшін бұл талап тіпті айрықша. XX ғасырдың басынан бастап "шеберлік" ұғымы тек шығармашылық мамандықтармен байланысты айтылды, мысалы, ақын - рифма шебері, суретші - қылқалам шебері, актер сахна - шебері және т. б. Замануи білім беру процесінде педагогикалық қызмет те шығармашылық сипатқа ие болғандығын ескеріп, "шебер-педагог" термині пайда болды. Сондықтан болашақ мұғалімдер, тәрбиешілер педагогикалық шеберліктің мәні, оның күрделілігі мен көпжақтылығы туралы нақты түсінікті игеруі тиіс.
"Педагогикалық кәсібилік" ұғымы "Педагогикалық шеберлік" ұғымы арқылы анықталады. Танымал ғалым Қоянбаев педагогикалық шеберлік педагогтарды өзін-өзі жетілдіруге ынталандыратын педагогикалық жұмыстың идеалы ретінде, оқытушы тұлғасының маңызды сапасы ретінде және педагогикалық еңбектің тиімділігін бағалайтын эталон ретінде қарастырылады[3].
Мыңбаева A. қазіргі педагогикадағы педагогикалық шеберліктің басты критерийлерінің бірі деп мектеп оқушыларының жүз пайыз үлгерімі мен олардың пәнге деген жүз пайыз қызығушылығынан байқалатын мұғалім жұмысының нәтижелілігі, яғни, егер барлық балаларды түрлі тәсілдерді қолдана отырып, оқкшыларға сапалы білім бере алған педагог-шебер. Педагогтың кәсіпқойлығы үлгерімі төмен, оқуға қабілетсіз оқушылардың жақсы нәтижелерге қол жеткізуінен айқын көрінеді. [4].
Болашақ ұстаздың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы зерттеуші ғалымдардың пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге бөлінеді:
-- педагогикалық іс -- әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
-- педагогикалық кәсіби білгірлігі;
-- педагогикалық іс- әрекеттеке бейімділігі;
-- педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз байланыста жүзеге асады[5].
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі ғылыми - зерттеу пайымдаулар мыналар:
-- пеадагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
-- тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігі;
-- әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
-- іс -- әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы.
Сонымен қатар әлеуметтік - қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейіде дамуы тиіс. Педагогикалық кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттерін В.И.Андреев былай жіктейді:
1. Педагогикалық білім бірлігі;
2. Педагогикалық кәсіпке бейімділігі;
3. Ситуацияларды меңгеру;
4. Балалардың психологиялық жағдайын меңгеру[6].
Жусупова Ж.А. Педагогикалық шеберлік oқулығында бөліп көрсеткендей, педагогикалық шеберліктің критерийлері төмендегіше[7]:
1.Мұғалім жетістігінің педагогикалық критерийлері:
- оқушылардың білім деңгейі.
- жалпы оқу шеберлігі мен дағдыларының қалыптасу деңгейі.
- зерттеу жұмысының жағдайы.
- өздігінен білім алу.
- педагогтарға білім беру және біліктілікті арттыру.
- өз әрекетіне анализ жасау, рефлексия қабілеті.
Мұғалім жетістігінің психологиялық критерийлері :
- қызығушылық тудыру, мотивацияны арттыру.
- оқушыны саналы түрде оқыту.
- "мұғалім-оқушы"жүйесіндегі қарым-қатынас.
- оқушының жеке ерекшеліктерін ескеру
Мұғалімнің табыстылығының жеке критерийлері:
- сөйлеу мәнерлілігі тұлғаның шығармашылығы
- ұйымдастырушылық қабілеті
- әзілді қолдана білуі
- тәртіптілік, табандылық
Педагогикалық шеберліктің негізгі компоненттері
Педагогикалық шеберлікке келесі компоненттер кіреді:
1. мұғалім тұлғасының кәсіби-педагогикалық бағыты.
2. кәсіби маңызды білім.
3. кәсіби қажетті қабілеттер, білік және дағдылар.
4. кәсіби шығармашылық. [8].
Психологиядан белгілі болғандай, адам таңдаған мамандығына деген өз көзқарасын түрліше білдіре алады [9]. Бұл ұғым педагогтерге де қатысты.
Біріншіден, мұғалім немесе тәрбиеші жалпы педагогикалық қызметінде, атап айтқанда, оның жұмысында үлкен қиындықтар туындауы мүмкін. Өз кезегінде, жағымды қарым-қатынас мамандыққа қызығушылық тудырады, еңбек нәтижесіне жауапкершілік туғызады және педагогты өзінің жеке қасиеттерін жетілдіруге итермелейді. Олардың негізгілері: жоғары адамгершілік, сенім, азаматтық сана, қоғамдық белсенділік, патриотизм, басқа ұлттарға деген құрмет, еңбекқорлық, қарапайымдылық, балаларға деген махаббат пен мейірімділік, қайырымдылық, гуманизм және т. б. болып табылады.
Екіншіден, жоғары білікті педагог болу үшін адам ең алдымен кәсіби қажетті білімді меңгеруі тиіс. Мысалы, бастауыш сынып мұғалімі сабақтарды бір-бірден емес, бірнеше пән бойынша өткізеді: ана тілі, оқу, математика, еңбек, табиғаттану, бейнелеу өнері және т. б. осылайша, оның арнайы дайындығы жоғарыда аталған барлық пәндер бойынша білімді меңгеруді қамтиды.
Қазіргі мұғалім еркін ойлауы, әлем туралы ғылыми түсінігі болуы, кең ой-өрісі болуы тиіс - бұл үшін ол саяси, экономикалық, құқықтық және басқа да қоғамдық білімді меңгеруге міндетті. Ғылыми сауаттылық, зияткерлік тұрғыда іздену, өзінің педагогикалық білімін жаңарту мен кеңейтуге ұмтылу Заманауи педагогқа қажетті қасиеттері болып табылады. [10].Қазіргі заманғы ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалана білу, зерттеу жүргізу қабілеті де заманауи педагог үшін қажетті болып табылады, сондай-ақ ол зерттеу жұмысының дағдыларын меңгеруі қажет. Зерттеу процесінде педагог нақты материалдар жинайды, талдайды және қорытынды жасайды - бұл оған көмектеседі, тәжірибесі бар басқа да педагогтардың тәжірибесі мен өз тәжірибесін салыстыру да педагог үшін маңызды.
Үшіншіден, шебер болу үшін педагог өзінің кәсіби функцияларын сәтті орындауға көмектесетін бірқатар қабілеттері болуы тиіс. Бұл қабілеттер қатарына Сайдахметованың пікірінше, келесілер кіреді[11].:
а) ұйымдастырушылық қабілеттер - оқушылар ұжымын ұйымдастыру және дамыту, оны маңызды міндеттерді шешуге бағыттау қабілеті;
б) коммуникативтік қабілеттер - оқушылармен, олардың ата- аналарымен, әріптестерімен тиімді қарым-қатынас процесін басқару, қақтығыстардың алдын алу және уақытылы жою қабілеті;
в) дидактикалық қабілеттер - өз білімін қол жетімді түрде беру және оларды оқушыларға түсіндіру қабілеті; жаңа білімді өз бетінше игеру, ғылымның дамуын қадағалау және ғылыми жетістіктерді өз тәжірибесінде қолдану қабілеті; оқушыларды өз бетінше ойлауға, өз пікірін айтуға және оны қорғауға үйрету;
г) бақылау қабілеті - әрбір оқушының ішкі әлемін зерделеп, түсіне білу, оның мінез-құлқының ерекшеліктерін, оның рухани дүниесінің "құпияларын" ашып, әрбір тәрбиеленушінің жеке басының дамуын бағыттай білу;
д) сөйлеу мәдениеті - ауызша және жазбаша сөйлеу арқылы өз ойлары мен сезімдерін дәл және мазмұнды жеткізе білу, оқу материалын, әдістемелік нұсқауларды жазу, оқушылардың білімін, іскерліктері мен мінез-құлқын бағалау; мұғалімнің дәл, қарапайым (қол жетімді), мәнерлі, эмоционалды, мазмұнды, бейнелі, стилистикалық және грамматикалық қатесіз сөйлеу және жазу қабілеті;
е) гностикалық қабілеттер - тұлғаның даму перспективасын болжай білу қабілеті, яғни өз оқушыларының зерттеу материалдары негізінде олардың танымдық іс-әрекетінің барысы мен нәтижелерін анықтай білу, тұлғалық қасиеттерін дамыту. Бұл қабілеттер оптимизмге, мұғалімнің өз оқушыларына сенуіне негізделген;
ж) оқушылардың назарын басқару қабілеті - педагогтың оқушыларды қызықтыра білуі, олардың назарын нақты мәселеге, тапсырмаларға аудару. Бұл қабілет мұғалімге барлық оқушыларды бір уақытта "көруге", олардан неғұрлым қабілетті балаларды бөлуге, олардың қызметін (оқу, еңбек, қоғамдық) қажетті арнаға бағыттауға көмектеседі.
Жоғарыда аталған барлық қабілеттер жиынтығы педагогтың неғұрлым табысты қызметін қамтамасыз етеді, оның жеке тәжірибесін, жеке жұмыс стилі мен беделін құруға ықпал етеді. Алайда, бұл еңбекқорлық, шыдамдылық, талапшылдық, табандылық, жұмысқа шығармашылық көзқарас, оның нәтижелері үшін жауапкершілік және т.б. сияқты жеке қасиеттерінсіз мүмкін емес.
Педагогтың қызметі шығармашылық сипатқа ие, өйткені ол дереу шешуді талап ететін көптеген түрлі жағдайларды қамтиды. Әдетте, бұл стандартты емес жағдайларда педагог проблемаларды шешудің әр түрлі нұсқалары табу - шығармашылық қабілетті қажет етеді.
Педагогикалық шығармашылықтың ерекшелігі педагог еңбегінің ерекшеліктерімен негізделеді: оқыту, тәрбиелеу және дамыту - бұл оқушылардың жеке басын, адамгершілігін, дүниетанымын, нанымын, санасын, мінез-құлқын қалыптастыруға байланысты сансыз педагогикалық жағдайларды қамтитын процесс[12]. Бұл мәселелерді шешу жолдарын, әдістері мен тәсілдерін, құралдарын іздестіруде, оларды қолдану технологиясында педагог шығармашылығы көрінеді.
Тек шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім ғана балаларды, жасөспірімдерді, жастарды табысты оқытып, тәрбиелеуге, озық педагогикалық тәжірибені, замануи инновациялық технологияларды зерделеп, пайдалана алады [13]. "Күллі жер жүзі біздің көз алдымызда өзгеруде. Әлемде бағыты әлі бұлыңғыр, жаңа тарихи кезең басталды. Күн санап өзгеріп жатқан дүбірлі дүниеде сана-сезіміміз бен дүниетанымымызға әбден сіңіп қалған таптаурын қағидалардан арыл - масақ, көш басындағы елдермен тереземізді теңеп, иық түйістіру мүмкін емес. Өзгеру үшін өзімізді мықтап қолға алып, заман ағымына икемделу арқылы жаңа дәуірдің жағымды жақтарын бойға сіңіруіміз керек", деген елбасының сөзіне сай болу ыүшін осындай зерделі ұстаздар қажет ақ [14]..
Педагогикалық шеберлікті қалыптастыру критерийлері.
Педагогикалық қызмет барысында қандай да бір мұғалімнің, тәрбиешінің педагогикалық шеберлігінің қалыптасу деңгейін дұрыс бағалау өте маңызды. Осы бағалау критерийлері:
1. жұмыстың әдістері, құралдары, түрлері мен түрлерінің әртүрлілігі, олардың жаңалығы;
2. жұмыс тәжірибесінің озық тәжірибенің жаңа жетістіктеріне сәйкестігі;
3. қол жеткізілген нәтижелердің тиімділігі, өзектілігі және оңтайлылығы, өзгермелі жағдайларда ұзақ уақыт бойы олардың тұрақтылығы;
4. педагогтың өз тәжірибесін жинақтап, басқа педагогтармен тәжірибе алмасуы [15].
Педагогикалық шеберліктің үш деңгейін бөліп көрсетуге болады [16]: Педагогикалық шеберліктің жоғары деңгейі мұғалімнің оқушылардың табысқа жету үшін жағдай жасауға, олардың жеке ерекшеліктерін дамытуға бағытталған педагогикалық процесті құруға қабілеттілігімен сипатталады және педагогикалық процестің барлық компоненттерін: мақсаттары, мазмұны, нысандары, әдістері және т. б. қайта құруға ықпал етеді.
Орта деңгей гуманистік құндылықтарды қабылдаумен, балалар мүддесінде бағытталуымен сипатталады, бірақ қарым-қатынас саласын гуманизациялаумен, негізгі категорияларды, қағидаттарды, технологияларды білумен, оларды нақты педагогикалық жағдайда қолдануға қабілетсіздігімен ғана шектеледі.
Жеткіліксіз деңгей. Бұл деңгей үшін келесі көрсеткіштер тән: Нұсқаулық бойынша қызмет, әдістемелік ұсынымдарды нақты орындауға бағдар беру; басқа мұғалімдерден қызмет үлгілерін алу; оқушылардың педагогикалық міндеттерін шешуге тырыспай, өз іс-әрекетіне ғана назар аудару.
Жоғарыда айтылғандарды ескерп, ғалымдардың пікіріне сүйене отырып (Абсатова М.А., Таженова Г.С., Атабекова Б.А., Нишанбаева С.З., Сманова А.А., Садирбекова Д.К.) [17], [18], [19], педагогикалық шеберлікті қалыптастыру тиімділігінің көрсеткіштерін төмендегіше тұжырымдауға болады:
- педагогикалық қызметтің жоғары өнімділігі;
- біліктілік пен кәсіби құзыреттіліктің жоғары деңгейі;
- еңбектің оңтайлы қарқындылығы мен қауырттылығы;
- жоғары ұйымшылдық;
- сыртқы факторларға тәуелділіктің төмендігі;
- кәсіби міндеттерді шешудің заманауи мазмұны мен қазіргі заманғы құралдарын меңгеру;
- қызметтің жоғары көрсеткіштерінің тұрақтылығы;
- жеке тұлға ретінде еңбек субъектісінің даму мүмкіндігі;
- оң әлеуметтік маңызды мақсаттарға қол жеткізуге бағыттылығы. Сонымен бірге, ол өзіне мынадай сұрақтар қоя алады: менің кәсіби білімім, біліктерім, қабілеттерім қандай даму деңгейінде? Менің күшті және әлсіз жақтары неде? Мен кемшіліктерден құтылу үшін не істеу керек?
Егер педагог біліктілігі жоғары деңгейге жетпесе, онда ол үнемі өз бетімен жұмыс істеу керек, өзінің білімін, қабілетін және жеке қасиеттерін жетілдіріп, өзінің біліктілігін арттыруы керек. Бұл ретте жетіспейтін элементтерді ол өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі тәрбиелеу процесін жалғастыра отырып толықтыра алады. Бұл процесті шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Алғашқы 3-5 жыл бойы педагог жас маман болып саналады, оған жұмыс орны бойынша тәжірибелі тәлімгер бекітіледі, оның басшылығымен ол бұқаралық тәжірибені зерделейді және оны өз практикасына енгізеді.
Келесі 5-6 жыл бойы жас мұғалімдер өздерінің кәсіби дағдыларын бекітеді және дамытады, оларда өзінің жұмыс стилін қалыптастырады.
Келесі 5-10 жылда мұғалімдер арасында озық және жаңашыл тәжірибелерді пайдаланатын, сондай-ақ өзінің өзіндік тәжірибесін жасайтын педагогтар бөлінеді.
Жоғарыда аталған кезеңдер ғалымның пікірінше [20], шартты түрде бөлінген, өйткені педагог-шебердің қалыптасу және даму үрдісі жеке, оның жеке тұлғасы бірегей: біреуі барлық істерде өзінің белсенділігімен, басқалары - қызықты сабақтармен немесе сабақтан тыс іс -шаралармен, үшіншісі-озық инновациялық технологиялар мен жұмыс әдістерін енгізе отырып, беделге ие болады.
Педагогикалық шеберлікті жетілдіру келесі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін.
1. Өзін-өзі үнемі жұмыс (арнайы әдебиеттерді оқу, тәжірибелі педагогтардың сабақтарына және тәрбиелік іс-шараларына қатысу, аутотренингпен айналысу).
2. Бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалану (ТВ-хабарлар, ғылыми- әдістемелік журналдар, газеттер), ғылыми педагогикалық және әдістемелік әдебиеттің жаңалықтарын зерделеу
3. Жұмыс орны бойынша құрылған құралдар мен шарттарды пайдалану (әдістемелік күндер, өзара қатысу, әдістемелік бірлестік, педагогикалық оқулар, тәлімгерлік, сондай-ақ мектепаралық, қалалық, облыстық семинарлар).
4. Біліктілікті арттыру институтында оқу, сондай-ақ мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелер мен қорлар ұйымдастыратын түрлі семинарларға қатысу.
5. Заманауи инновациялық технологияларды қолдану.
Барлық осы жолдар мен әдістер өзара байланысты, оларды үнемі, үздіксіз, мақсатты пайдалану қажет.
1.2 Музыка пәні мұғалімінің кәсіби ерекшелігі
Қазақтың аса көрнекті ағартушы - педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері 1841-1889 жылдар аралығында өмір сүрген ұстаздардың ұстазы Ыбырай Алтынсариннің: Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім -- мектептің жүрегі Егер балалар бір нәрсені түсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кінәлауға тиісті емес, оларға түсіндіре алмай отырған өзін кіналауға тиіс деген сөздері үлкен маңыздылығымен қазіргі таңда да өміршеңдігін байқатады [21].
Музыка пәні бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасы [22] оқушының шығармашылық қабілетін, эстетикалық-көркем талғамын, музыкалық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған. Пәннің мазмұны оқушылардың алдыңғы біліміне қоса шығармашылықпен ойлауын, қиялын, елесін, есте сақтау қабілетін, назарын арттыруға мүмкіндік береді. Сондықтан музыка пәнінің мұғалімі пәннің мақсатын ескеріп, үлкен жауапкершілікті сезіне отырып, оқушылардың бойында келесі мынадай білім, білік және дағдыларды қалыптастыруға ықпал ете алады:
-Ұлттық және әлем халықтарының мәдениетінің негізгі стильдері мен жанрларын, олардағы құндылықтар мен эмоцияларды зерттеп, ажырата отырып талдай білу. Бұл жерде мұғалім тарапынан әрбір оқушыны сын тұрғысынан ойлай алатын, жеке пікірі қалыптасқан жеке тұлғаға айналдыру көзделеді.
-Музыканы тыңдау, құру, сезіну арқылы орындауды кіріктіру негізінде білімдерін дағдылары мен түсінігін дамыту. Бұл жердегі мақсат әрбір оқушының таланттылығы мен дарындылығын ашу, жан-жақты дамыту болып табылады.
-Өз жұмысына сыни пікір айта білу және өзінің , басқалардың жұмысын жақсарту үшін ұсыныстар енгізе білу. Оқушылардың бір-біріне деген сенімдері, қамқорлықтары артып, әрбір сабақтағы бағалауды барынша шынайылыққа, ашықтыққа,сын тұрғысынан пікір айта білуге, оны дұрыс түсінуге жеткізу мұғалімнің көшбасшылығымен ендіріледі[23].
-Біртіндеп аспаптық, вокалдық және музыкалық дағдыларын дамыту (соның ішінде әртүрлі музыкалық технологиялар мен АКТ) Оқушылардың жан-жақты дамуы, өз -- өздерін аша білулері, ізденімпаздықтары мұғалімнің басшылығымен,бағыт бағдарымен жүргізіледі.
-Музыканы өнер саласының басқа да пәндерімен пәнаралық байланыс орнату қабілетін арттыру. Бүкіл өмірміз музыкамен тікелей байланысты.Қуанышымыз бен қайғымыз да, жеңістер мен жемістеріміз де бәрі күйлер мен әндермен суреттелген.
Туғанда дүние есігін ашады өлең,
Өлеңмен жер қойнына кірер денең.
Өмірдегі қызықтың бәрі өлеңмен,
Ойлансайшы бос қақпай елең-селең
деген кемеңгер ұлы Абай Құнанбайұлының өлеңі осыған дәл сәйкес келеді [24]. Бесік жырымен басталар ғұмырымыз өмір жырымен жалғасады. Жүрек соғысының өзі музыкалық ритмге сай келеді. Жүрек тоқтағанда өмір музыкасы да тоқтайды. Музыка пәнінің басқа пәндермен байланыспайтын тұсы кемде кем. Мысалы Күйшілік өнер тақырыбын алсақ, күйдің шығу тарихын оқушылар зерттесе тарих пәнімен байланысқа түседі, күйдің шыққан жерін қарастырса география пәнімен, күйді нотамен үйренсе математика пәнімен, күйді домбыра аспабында орындап, домбыраның қандай ағаштан жасалғанын зерттесе биология пәнімен, күй туралы өлеңдер құрастырса қазақ тілі әдебиеті пәнімен, дыбыстың шығуы физика пәнімен, күйді тыңдау арқылы сурет салса көркем еңбек пәнімен байланысады. Музыка пәнінің мұғалімі пәнаралық байланысты тиімді оқытуда оқушылардың белсенділіктерін арттырып, зерттеушілік жұмыстарға жұмылдыра білуі тиіс.
Музыка пәнінің мұғалімі болу - бірегей, ерекше мамандық. Баурап алу, сын айту және мадақтау маңызды болып табылатын бұдан басқа пән жоқ шығар. Музыка пәні сабағында ылғи да оқушылардың көңіл күйінің жоғары болуы маңызды, өйткені әндер мен күйлердің шабытпен орындалуы соған байланысты. Сондықтан музыка пәнінің мұғалімі психолог қызметін қатар атқарып,әрбір баланың ішкі жан дүниесін сезіп, шабыттандыру арқылы олармен жылы қарым қатынас орната біліп, психологиялық жағымды орта қалыптастыра білуі тиіс [25]. Тәжірибені жетілдіру үшін туындыны орындаған кезде бейнетаспаға немесе аудио таспаға жазып алу керек. Шынайы мысалдар болмаса әуен орындалып болған соң оны ешкім де қайтара алмайды.
Музыка сабағының басты тілі-дыбысқа, дыбыстауға негізделген тіл, яғни музыканы тану, түсіне білу үдерісі ойлана әрі әрекет ете отырып, оны ішінен тану дегенді білдіреді. Оқушының жауабын мейілінше толық тыңдап, дұрыс бағыт көрсету мұғалімнен қамтамасыз етілмек. Музыка кабинеті әуенге-айтылып жатқан әнге, тартылып жатқан күйге, жазылып жатқан жаңа әуенге толып тұруы тиіс. Музыка туралы әңгімеге тарту, музыка туралы сұрақтар беру, музыка тыңдап, соның әсерімен елту, оқушыларға музыкамен жақындасу - оқушыларға өзінің және өзгенің әуенін түсінуге мүмкіндік береді. Фолкестадтың тұжырымдауынша, ... музыка мұғалімі музыкадан хабарсыз, музыкаға қызықпайтын және музыкаға бейімі жоқ бала кездестірмейді [26].
Тиімді оқыту әдістемесі оқушыларға өзінің музыкалық білімін тереңдетуге, әрі бұны оқушылардың әртүрлі музыкалық туындылардың арасындағы арақатынасты түсінуге көмектесетін тәсілдермен орындауға мүмкіндік береді. Музыка сабағында оқытуды тиімді түрде саралай білу әр оқушыға білім бере отырып, олардың қабілетеріне, қызығушылықтарына, қажеттіліктеріне қарай өздеріне лайықты тапсырмалар арқылы шабыттандыру түрінде жұмылдыруға жол ашады.
Қабілетіне, үлгеріміне, қызығушылығына, деңгейлеріне, қажеттіліктеріне қарай берілген мұғалім тарапынан арнайы құрылған ұтымды, айқын, қолжетімді тапсырмалар белсенді оқуға көшіріп, білімге жетуде оқушылардың қызығушылықтарын арттыру арқылы бәсекелестік орнап, С деңгейіндегілері В деңгейіне, В деңгейіндегілері А деңгейіне көшуге тырысады. Мұғалімдер мынадай бірқатар мәселелерді ескерсе оқушылардың ішкі уәждерін арттыруда тиімділікке қол жеткізе алады. Мысалы:
1.Оқушылардың деңгейлеріне, қызығушылықтарына, қажеттіліктеріне және ынта ықыластарына сәйкес келетін тапсырмаларды дайындау оқушылар бойынан музыкантты көруге мүмкіндік береді.
2.Сыныптан тыс жерлерде, мерекелік іс-шараларда, сахналарда олардың музыкалық тәжірибесін көрсетуіне мүмкіндік ашылады
3.Сабақтың тиімді белсенді өтуі үшін оқушылардың үйлерінде бар аспаптарды сыныпқа немесе үйірме жұмыстарына ала келуін сұрану, осы мәселе бойынша ата-аналармен тығыз байланыс жұмыстарын жасау жақсы нәтижелерге жеткізеді.
4. Сабақта белсенді оқытудың түрлі жаңа әдіс-тәсілдерін қолдану биік көрсеткіштерге әкеледі.
5. Достық қарым-қатынас, ынтымақтастық орнаған серіктестікте және топта бір ата-ананың балаларындай белсенді жұмыс жасауға шабыттандыру музыка сабағының жоғары деңгейде өтілуіне септігін тигізеді [27].
Бастауыш сыныптарда спиральді білім беру бағдарламасы оқушыларға көптеген дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі. Қарапайым ноталарды, әннің бөліктерін және бүтін әнді нақты белгілі бір диапазон аясында айту, бұл ретте музыкалық туынды туралы өз сезімін оқушыларға толық жеткізе отырып, әнді ырғақпен, нақышпен келтіріп орындау жүреді.
Музыка пәнінің мұғалімі барлық жастағы оқушыларды өзінің музыкалық идеяларымен еркін экперимент жасауға, шеберлігін шыңдай отырып, өз ойларын барынша құрылымдалған әрі қисынды түрде жеткізіп, бұны не үшін жасағанын растауға ұмтылдыруы керек.
Жаңа музыкалық технологияларды қолдана білу - музыка мұғалімінің педагигикалық шеберлігінің басты шарты. Музыканың балаларға әсері мейрімді, және бұрын оны бастан кешкен сайын, олар үшін соғұрлым жақсы. В.Г.Белинский [28].
Өнер пәні ретінде музыка сабақтарын ұйымдастыру проблемалары жөнінде О.А. Апраксина өз еңбектерінде тұжырымды пайымдаулар жасады. Оның пікірінше, музыка мектеп пәні ретінде өзге сабақтармен ортақ ұқсастығы бар болуымен қатар, оған мынадай ерекшеліктер де тән:
1) Өзге пәндер сияқты музыка сабақтарының құрылымы да психологиялық-педагогикалық белгілі бір қажетті заңдылықтарға сүйенеді;
2) Өзге пәндерді оқыту кезеңі сияқты музыка сабақтары, атап айтар болсақ,
жалпы дидактикалық принциптерге негізделіп, сол бағытты ұстанады;
3) Музыка пәнін оқыту өзге пәндермен және ұйымдастыру формаларымен байланысты болады;
4) Ұйымдастыру формаларының әртүрлілігіне қарамастын, музыка сабағы бір тұтастықта болуы тиіс;
5) Өзге пәндермен ортақтастығы - онда негізгі оқыту әдістері де қолданылатындығында.
Инновация деген ұғым латын тілінде жаңарту, жаңалық, өзгеріс енгізу деген түсінікті білдіреді. Оның мәні - білім беруге және өздігінен білім алуға негізделген қабілетті дамытады. Қазіргі таңда оқушы - ақпаратпен қаруланған, жан-жақты дамыған тұлға. Оның білімдік қабілеттерін дамыту үшін біздер, мұғалімдер жан-жақты қаруланған болуымыз керек. Осы бағыттарда мектептерде музыкадан теориялық және тәжірибелік білім беру жүйесінен біраз тәжірибелер жинақталған, солай бола тұрса да, музыка сабағын жүйелі оқыту, әсіресе қазақ мектептерінде ұлттық бай музыкалық мұрамызды молынан пайдаланудың жолдары әлі де көрсетіле берсе артық етпейді. Басты міндет - оқыту мен тәрбиелеу. Өз пікірінде көрнекті педагог В. Сухомлинский Өнер - өнегелі, ақылды адамдарды тәрбиелейтін құрал деп тәрбие үрдісінде өнерге аса көңіл аудару қажеттілігін қысқа да түсінікті түрде атап көрсетті. Сырлы да сазды әуендерді бүгінгі күн әуендерімен, классикалық музыкамен ұштастыра, шығармашылықпен тақырыпты аша түсіп, оқушыларды музыка әлеміне қызықтыра білу музыка мұғалімінің өз ісінде шеберлігін талап етеді. Оқуға ынтасы барды да, ынтасыздарды да, тәртіптілер мен тәртіпсіздерді де музыка әлеміне қызықтырып, оқушылардың рухани бейнесі, танымын қалыптастыра отырып, қоғамның саналы азаматы етіп шығару - ұстаздардың басты мақсаты.
Бүгінгі күні инновациялық әдістермен оқытуды қолдану арқылы оқушының ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, құзыреттілігін қалыптастыру, тарихи объективизимді ұстана отырып шынайы дерек көздерінен мәліметтерді жинақтау ең негізгі мақсат болып айқындалады.
Музыка пәнінде жаңа әдістерді пайдалану арқылы мектептегі сабақтарды жаңаша ұйымдастыру, мұғалімнің рөлі мен қызметінің артуына жағдай жасау, теориялық, ғылыми-педагогикалық және психологиялық зерттеулерге сүйене отырып, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, ақпараттық технологиялар мен инновациялық оқыту әдістері арқылы оқушыларды ізгілікке, елжандылыққа, саналылыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Инновациялық әдістерді баланың білім деңгейіне және жас ерекшелігіне қарай оқу үрдісінде пайдалану негізгі міндет болып табылады. [29].
Жерде жүзінде көптеген мамандықтар бар. Олардың арасында мұғалім мамандығы өте ерекше. Мұғалімдер біздің болашақты дайындаумен айналысады, олар біздің ертеңіміздің ұрпақтарын тәрбиелейді. Олар тірі материалмен жұмыс істейді, оның бүлінуі дерлік апатқа теңеседі, бұның әсері босқа жұмсалған жылдар.
Мұғалім мамандығы жан - жақты білімді, шексіз жан жомарттықты, балаларға деген даналықты талап етеді. Балаларды шын сүйіп, олардың көңіліне жол таба алған мұғалімғана оларды ғылымға, еңбекке баулый алады және олардың өзіндік қасиеттерін қалайды. Мұғалімнің қызметі - бұл өсіп келе жатқан ұрпақтың әр уақыт өзгерушен ішкі жан дуниесіне үңіле білу. Мұғаліммен баланың ортақтығын ешқандай кітаппен ауыстыруға болмайды.
Мұғалімдерді адам жанының инженері, сипатының сәулешісі, өсу ауруларының дәрігері, интеллект пен есте сақтау тренері деп атайды. Бұл тізімді ұзақ толтыру мүмкін және мұның бәрі таза шындық. Тек басқа мамандықтардан ерекшелігі, мұғалім өз еңбегінің жемісімен бірден ләззат ала алмайды. Егуден бастап егінге дейін көп жылды талап етеді.
Тек кәзіргі заманғы жоғары талаптар деңгейінде білім, білік және дағды жүйесін меңгерген жоғары білікті мұғалім ғана заманауы оқушыларды музыкалық өнерге тарта алады.
Музыка мұғалімінің біліктілігі туралы айта отырып, мыналарды ескеру қажет:
1) оның қандай дайындығы бар;
2) бұл дайындық кәзіргі заман талаптарына жауап бере ме
3) өз бетімен білім алумен айналыса ма, яғни өзінің кәсіби білімін және іскерлігін тереңдетеді ме.
Музыка мұғалімінің ерекшелігі - арнайы білім, білік және дағдылар педагогтармен бірлікте болуы керек.Мектептегі барлық қызмет түрлері мен жұмыс түрлері музыка сабақтары және сыныптан тыс түрлі іс - шаралар мұғалімнен тек музаканттық ғана емес, сонымен қатар барлық педагогқа тән қасиеттерді талап етеді.
Мұғалім өзінің мамандығын жүйелі түрде қабылдамайтындығы байқалды, кейде музыкалық - педагогикалық қызметтің бір саласындағана өзін көрсете алады (мысалы, музыка тарихын жақсы біледі, бірақ теорияда әлсіз, дирижерлауды біледі, бірақ аспапты нашар біледі).Қазіргі заман талабына сай мұғалім жан-жақты болуы керек.
Бұл жұмыстың мақсаты музыка пәні мұғалімі кәсібінің ерекшеліктерін, музыка сабағында қандай жаңа музыкалық технологияларды қолдануға болатындығын көрсету. Бұл мақсат келесі мәселелерді шешуде нақтыланған:
1) музыка мұғалімі қызметінің шығармашылық сипатын ашу;
2) мектепте жұмыс істеу кезінде мұғалімнің қандай білім, білік және дағдыға ие болу керектігін анықтау;
3) музыка технологиясын ашады [30].
Бұл музыкалық және педагогикалық қызметтің әртүрлі салаларындағы білімнің, дағдылардың барлық кешеніне ие мұғалімнің музыка сабағын сапалы түрде жүргізе алатындығын көрсететін тәжірибе.
Музыкалық білім балалардың жасына және қабілеттеріне байланысты арнайы әдістерді таңдау қағидаттарына негізделуі керек - бұл осы жұмыстың жаңалығы мен өзектілігін анықтады.
Гипотеза - көркемдік және шығармашылық процесті модельдеу әдісі - ерте мектеп жасынан бастап музыка сабағында білім беруді дамытудың маңызды шарттарының бірі. Нысан - музыка мұғалімінің кәсіби дайындығы. Тақырып - көркем және шығармашылық процесті модельдеу әдісі - музыкалық оқытудың қажетті әдістерінің бірі.
1. Музыканы оқыту ерекшелігі
Музыка сабағы - өнер сабағы. Бұл музыка сабақта болып жатқанның бәрін анықтайды: мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынасының сипаты, музыкалық материалды жеткізудің әдістері, әдістері, сабақты ұйымдастырудың логикасы. Өйткені, сабақ музыканың заңдылықтарына сүйене отырып құрылады. Міндетті түрде өзінің шарықтау шегі, оған көзқарас, қорытынды болуы керек. Ал сабақтың драматургиясы музыкалық формаларға ұқсас болуы мүмкін үш бөліктің, рондо, вариация т.б. ерекшеліктері бар жалпы мазмұны мен формасындағы сабақ көркем шығарма тәрізді болуы керек.
Сабақтарда студенттерге салауатты музыкалық қажеттіліктер мен жоғары талғамды дамытуға көмектесетін музыка ойналуы керек. Музыка сабағында, еш жерде болмағандай, сезімдер мен ойлар бір-бірімен тығыз байланысып, мұғалімдер мен студенттердің шығармашылық ұмтылыстарының бірлігіне қол жеткізіледі. Сындар мен жауаптар бостандығы, студенттердің шығармашылық белсенділігі мен бастамасы, бірлескен сабақтардан қанағаттану дәл музыкаға байланысты.
Музыкалық сабақтарды әзірлеу кезінде олардың идеясы тек бағдарламаның материалына және мұғалімнің алдында тұрған міндетке ғана емес, сонымен қатар бағдарлама ұсынған материалға да байланысты болуы мүмкін екенін ұмытпау керек. Бұл ән айтуға, туындыны талдауға, тіпті музыкалық нотаға да қатысты болуы мүмкін.
Сабақ қоғамдағы мәдени жағдайдың қазіргі жағдайын, студенттердің қазіргі өмірін қабылдауды ескеруге арналған, өйткені бүгінгі таңда музыкант мұғалімі үшін қызықсыз болып көрінетін нәрсе студенттер үшін де, маңызды емес болып табылады.
Сабаққа дайындалу кезінде сіз өзіңізге назар аударуыңыз керек. Егер сабақтың мақсаты мұғалім үшін оның қазіргі өмірін қабылдау тұрғысынан қызықты болса жақсы. Содан кейін таныс музыкалық материал жаңа жолмен ашылады. Бұл жаңа оқу сабақтың мақсаты мен оның дамуын анықтайды.
Мұғалімнің шығармашылық ниеті ең алдымен шығарманы оқып үйренудің, әнді игерудің, оқушылардың музыкалық қажеттіліктерін, олардың қабілеттерін қалыптастыру әдіснамаларын таңдауда іске асады.Бұл сабақтың басты түйіні.
Сабақты дайындау барысында оның басқа компоненттері де пайда болады: алдыңғы сабақтарда білгендерін қайталау, жұмысты оқушылардың санасында шоғырландыру, мүмкін болатын үй тапсырмасының сипаты. Қазіргі уақытта белгілі бір хорға арналған ән жаттығуларын таңдау, музыкалық материал іздестіру бар, оның мысалында композицияны әртүрлі интерпретацияда тыңдап, проблемалық тапсырмалар қоюға болады.
Кейде музыка пәнінің мұғалімі сабақтың трафаретімен, мұздатылған формаларынан бас тартуға тырысады, ол үшін түрлі конфигурацияларды іздейді.
Жаңа әдіс-тәсілдерді, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың бұрын пайдаланылмаған түрлерін, педагогикалық құралдарды іздеу музыка мұғалімінің мақсатына айналуы керек.
Сабақ жоспарын құру кезінде оның драматургия негіздерін елестету, арнайы мұғалімнің уақыт сезімін қалыптастыру маңызды. Сабақтың ырғағына қарай мұғалім-музыкант өзінің сөйлеу қарқыны мен ырғағын таңдайды, басқа да педагогикалық ықпал құралдарын ұйымдастырады.
Сіз этика туралы баяу және ауқымды түрде сөйлесуге тырысуыңыз керек, бұл жағдайда сөйлеудің басқа стилін қолдана отырып, көңілді тірі адам туралы және т.б. Сонымен, сабақ тұжырымдамасына келесі компоненттер енеді:
сабақтың музыкалық тақырыбы және оның нақты мазмұнын анықтайтын оқу материалы;
- сабақтың көркемдік, дидактикалық және тәрбиелік супер-міндеті;
- Оқу-музыкалық процесстің психологиясы, оқушылардың эмоционалды және танымдық қабілеттері, музыкалық қабілеттері;
- студенттердің шығармашылық және орындаушылық туындылары;
- Педагогикалық реинкарнация өнері.
Музыкалық-педагогикалық қызмет педагогикалық, хормейстер, музыкатану, музыкалық орындау,алынған білімді өз бетінше жалпылау және жүйелеу қабілетіне негізделген зерттеу жұмысы.
Көркемдік белсенділік өмірде ерекше орын алады, ол шығармашылықпен тығыз байланысты. Музыка мұғалімінің жұмысында көркем шығармашылық музыкалық сабақтар мен сабақтан тыс жұмыстарды қызықты, әсерлі өткізе білу, музыкалық шығармаларды көрнекі, бейнелі түрде орындау қабілетінде көрінеді.
Мұғалімнің шығармашылығы көп жағдайда оның қызметінің ерекшелігіне байланысты, ол қоғамдық сипатта, белгілі бір аудиторияда жүзеге асады және олардың сезімдері мен көңіл-күйлерін басқара білуді талап етеді. Жалпы, педагогикалық процесс үнемі шығармашылық ізденістермен байланысты, өйткені мұғалім әртүрлі педагогикалық жағдайлардың өзгеріп отырған жағдайында әрекет етуі керек. Сонымен бірге шығармашылық процесс екі жақты сипатқа ие болады: бір жағынан мұғалімнің шығармашылығы, екінші жағынан, оның қолданған ынталандыру әдістерінің негізінде оқушылардың шығармашылық белсенділігі туындайды. Сыныптың шығармашылық жағдайы сақталуы керек және шығармашылық ізденіс мұғалім мен студенттердің бірлескен ұмтылысын тудыруы керек. Әрине, олардың шығармашылық белсенділігі бірден толықтай көрінбейді, бірақ мұғалім біртіндеп, балаларды жеке-жеке таныстырады, қабылданған құбылыстарды тәуелсіз бағалау мен бағалау қажеттілігін дамытады, бастаманы және шығармашылық қиялын оятады.
Мұғалімнің шығармашылық іс-әрекеті педагогикалық импровизацияны да қамтиды, оның оқушылардың жағдайы мен іс-әрекетін тез және дұрыс бағалау және тез шешімін таба білу қабілетімен анықталады. Бұл үшін мұғалімнің жалпы мәдениетінің деңгейі, оның психологиялық-педагогикалық сауаттылығы және ғылыми білімі үлкен мәнге ие.
Музыкалық өнердің шығармашылық табиғаты музыка мұғалімінің шығармашылығына ерекше үлкен мүмкіндіктер ашады. Өйткені, ол тек санада ғана емес, композитордың ниетін, идеясын, көркем бейнесі мен шығарманың мағынасын түсіну негізінде музыкалық шығармаларды түсіндіруде де көрінеді. Бұл процессте шешуші рөлді музыкалық-есту қабілеттері, музыканттың интеллектісі, музыкалық тәжірибесі, көркем сөз құралдарын игеру ойнайды. Өнер саласындағы шығармашылық белсенділік адамнан эмоционалдылықты, қиялды ойлауды, көркемдік бірлестіктердің мол болуын талап ететінін атап өткен жөн [31].
Музыка мұғалімінің шығармашылық белсенділігі бірқатар жағдайларға байланысты: ол жұмыс істейтін жағдайларға, сыныптың жалпы даму деңгейіне және мектеп оқушыларының музыкалық дайындығына және өзіндік жеке қасиеттеріне байланысты.
Оқушылардың шығармашылық көріністерінің дәйекті және белсенді болуы үшін мұғалімге: музыка сабағына және сыныптан тыс жұмыстарға қосымша репертуар таңдап, белгілі бір пәндердің дамуына негіз бола алатын шығармаларды қосу керек.
Оқушылардың шығармашылық көріністерінің дәйекті және белсенді болуы үшін мұғалімге музыкалық сабаққа және сыныптан тыс жұмыстарға қосымша репертуар таңдап, нақты шығармашылық шеберлікті дамытуға негіз бола алатын және сол уақытта студенттерді жалпы алға жылжытудың дидактикалық міндеттерін орындауға мүмкіндік беретін жұмыстар кіруі керек:
- мектеп оқушыларында ассоциативті ойлауды қалыптастыру, ұқсас өнерді басқа өнер нысандарынан тарту;
- күтпеген жағдайларда шебер түрде импровизация жасау;
- шығармашылық белсенділік пен сабаққа деген қызығушылық атмосферасын құруға ықпал ететін жұмыстың әр түрлі формаларын қолдану (ауызша-иллюстрациялық, ізденіс және т.б.);
- шығармашылық тапсырмалар топтамасын әзірлеу және оларды мектеп аудиториясының алдына қоюдың тиімді формаларын табу (бұл үшін көбінесе сыныптан тыс жұмыстар қолданылады);
- әр сабақтың негізгі тапсырмасына сүйене отырып, әр сабақта шығармашылық белсенділіктің әр түрлерін қолдана білу [32].
Көптеген адамдар үшін жалпы білім беретін мектептің музыка мұғалімі мамандығының ерекшелігі осыған байланысты. Әрине, музыка мектебінде неғұрлым терең және жан-жақты оқытылады (сольфеджио, музыкалық әдебиет, бастауыш теория, хор - осы пәндер үшін арнайы сабақтар сақталған). Арнайы құралды жай ғана игеру өзі туралы айтады. Бірақ мұндай айырмашылық мамандық ерекшелігінің сипатына әсер ете ме? Шынында да, қазіргі уақытта музыканы терең зерттейтін мектептер барлық жерде пайда болады. Кәсіби маман да, мектеп мұғалімі де балаларға бірдей нәрсені үйретеді - музыка.
Кәсіби музыкалық білім беру мен бұқаралық білім мазмұнындағы айырмашылық жалпы білім беретін мектептің музыка мұғалімі кәсібінің ерекшелігі үшін маңызды емес сияқты, бұл оның өзіндік ерекшелігі емес, мамандықтың бір ерекшелігі - бұдан артық емес дегенді білдіреді.
Алайда, ғылыми-теориялық әдебиетте тағы бір ұстаным бар, оған байланысты көп жылдар бойы жаппай музыкалық білім беруде мектеп пәні ретінде музыканы оқытуға деген көзқарас қалыптасқан. Қорытынды: бұл мектепте музыка оқытылады, сондықтан бұл барлық мектеп пәндері сияқты жалпы дидактика принциптері бойынша оқытылатын мектеп пәні. Мектеп ғылымдары жүйесіндегі музыка өз кезегінде өзіндік ерекшеліктерге ие екендігі шындық - бұл жаратылыстану пәні емес, өнер, б.а. мектеп пәнінің эстетикалық циклі. Қазіргі уақытта белгілі болғандай, мектепте музыканы оқытуды түсіну бүгінгі күнге дейін жойылмаған жағымсыз салдарға әкелді.
Бұл, ең алдымен, жалпы дидактикалық принциптерге негізделген оқу процесінің тиімділігінің негізгі көрсеткіші студенттердің белгілі бір білім, білік жиынтығын сәтті игеруі болып табылады. Бұл тәсілмен музыкалық білім берудің мақсаты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz