Қатты тұрмыстық қалдықтар

МАЗМҰНЫ

Нормативті нұсқаулар

Магистрлік диссертацияны орындау үшін қолданылған мәліметтер: реестерлер, анықтамалар, Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің және Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау нормалық-құқықтық құжаттамалары, Атырау облыстық статистика департаментінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің «жасыл экономика» тұжырымдамасы негізінде бекітілген қаулысы және халықаралық танымал институттар мен ұйымдарының жарық көрген ғылыми еңбектері мен зерттеулері пайдаланылды.

Қысқартылған сөздер мен олардың түсініктемелері

КІРІСПЕ

Диссертациялық жұмыстың өзектілігі

Қазіргі таңда еліміздің экономикалық өсу қарқыны - көшбасшылық ұстанымда. Сонымен қатар еліміздің президенті Н. Ә. Назарбаев жақын он жылдықта әлем бойынша бәсекелестікке қабілетті елу мемлекеттің қатарына кіруге мақсат қойып отыр. Бұл уақыт аралығында көптеген өзара тығыз байланыстағы мәселелерді шешуге тура келеді, солардың ішінде маңыздылардың бірі экологиялық, экономикалық, әлеуметтік аспектілі мәселе - қалдықтарды басқару. Жоғары дамыған ел дегеніміз - ол біріншіден қалдықтарға тиісті көңіл бөлетін, жоғары технологиялы және мәдениеті жоғары ел.

Қалдықтардың жылдан-жылға көбеюі - қазіргі нарықтық заманда тауар өндірушілердің маркетинг талабы, тұтыну тауарларының бір реттік пайдаланылуы, әр-түрлі өлшемдерде дайындалуы, жаңартылған үлгілердің ескіні аз уақытта орын алмастыруы, жарнама ретінде, санитарлық норманы сақтауда, сыртқы туындайтын жағдайлардан қорғау мақсатында көптеген материалдарды пайдалану себебінен деп білемін. Соңында пайдаланылған материалдар граммнан мыңдаған, миллиондаған тоннаға дейін жетуде. Тұрмыстық қатты қалдықтардың өсу қарқынын төмендету -көп жылдар бойына әлем елдері үшін шешімі табылмаған мәселе және экологиялық ахуал. Дамыған елдер үнемі, қалдықтарды басқару саласына көп көңіл бөліп, қалдықтарды қайта өңдеу саласын жетілдірумен келеді.

Қазақстан Республикасы бойынша жылдық қалдықтардың жиналуы 5-6 млн. тоннаны құраса, жиналған қалдықтар 100 млн. тоннаға жуық екен, бұны текше метрмен көтеріп жинаса бес қабатты үйдің жиырма үш мың сегіз жүзін (23800) көруге болады, бұл дегеніміз мемлекетіміздің халқы сыйатын үйдің көлемі.

Зерттеудің мақсаты

Атырау обылысы бойынша тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесіне талдама жасап, сонымен қатар бірнеше өзара байланыстағы кешенді шараларды жүзеге асыруға ұсыныс жасау, ТҚҚ басқару жүйесін қайта ұйымдастырып, экологиялық жағдайды жақсартуға септігін тигізу.

Зерттелу нысаны

Атырау қаласынан Солтүстік Батысқа қарай Атырау - Орал тас жолы бойында қаладан 5 км қашықтықта орналасқан, 1979 жылдан бері қолданылып келетін және IV және V санаттағы қауіпті қалдықтарды сақтайтын полигоны және қалдықтарды тасымалдап шығаратын және өңдейтін арнайы мамандандырылған «Арнайыавтобаза» РМК, «Вест Дала» ЖШС және «Adem ecology» ЖШС компаниялары.

Зерттеу міндеттері

Тұрмыстық қатты қалдықтар туралы мәліметтерді жинақтау және оларға талдау жасау;

Әлемдік тәжірибедегі қалдық өңдеу әдістерімен танысу және олардыэкологиялық тиімділігі жағынанталдау;

Тұрмыстық қалдықтар проблемасын шешу мақсатындағы мемлекет тарапынан жасалып жатқан бағдарламалар мен жобаларға талдау жасау;

Қаланың тұрмыстық қалдықтармен ластануын азайтуға арналған іс-шараларды ұсыну.

Зерттеу жұмысының әдістемелері

Атырау қалалық тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеу, кәдеге жарату және орналастырумен айналысатын«Арнайыавтобаза» РМК, «Вест Дала» ЖШС және «Adem ecology» ЖШС компанияларының және Атырау статистика басқармасы мәліметтері.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері

Экология оқулықтарына, ғаламтор-қорларына, тұрмыстық қалдықтар проблемасына байланысты мемлекеттік, облыстық бағдарламаларға талдау жасау;

Екінші реттік шикізатты алу және залалсыздандыратын қалдықтарды азайту мақсатында ТҚҚ бөліп жинауды енгізу

Зерттеудің алынатын нәтижелер мен оның ғылыми жаңашылдығы

Тұрмыстық қатты қалдықтарды араласқан күйінде полигондарда жинап, сақтау, көму әдісінің қоршаған ортаға тигізер зияндары анықталды.

Полигонның айналасы мен қала ішінде ретсіз жатқан қалдықтардың қоршаған ортаға зияндары бірдей екені тұжырымдалды.

Зерттеудің ғылыми және практикалық маңыздылығы:

Тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеу (кәдеге жарату) және жоюдың әр түрлі жолдары туралы материалдар жинақталып, жүйеленді.

Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:

ТҚҚ басқару мәселелері туралы халықты ақпараттандыру мақсатында, ақпараттық-үгіт насихаттау көмегімен қамтамасыз етіп, Атырау облысының барлық қалалары мен аудандарында жаңа ТҚҚ басқару жүйесін енгізу. ТҚҚ қалыптасу көзінен қалдықтарды бөлек жинау бойынша сынамалы жобаны іске асыру.

Зерттеу бойынша жарияланған жұмыстар

Диссертациялық жұмыстың материалдары халықаралық және аймақтық конференцияларда баяндалып талқыланды:

1. М. С. Есенаманова, Ж. С. Есенаманова, Г. С. Дүйсенғалиева «Требования к размещению, устройству и содержанию объектов складирования твердых бытовых отходов» XI Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция «FUNDAMENTAL AND APPLIED SCIENCE-2015». (Шеффилд, 30 қазан - 7 қараша 2015) . 55-58 беттер.
2. М. С. Есенаманова, Г. С. Дүйсенғалиева «Қалдықтармен күрес - макулатураға екінші өмір беру» Ғылыми журнал «Халел Досмухамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің Хабаршысы», №4 (39) 2015, 131-133 беттер.

Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс 85 бетте жазылған, кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, 14 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, 33 кесте және 32 суреттен тұрады.

1. ҚАЛДЫҚТАР КЛАССИФИКАЦИЯСЫ. ҚАЛДЫҚТАРДЫ ЖИНАУ, ТАСЫМАЛДАУ ЖӘНЕ САҚТАУ

Қазіргі замандағы шешімін табу керек маңызды мәселелердің бірі - ол қоршаған ортаны қорғау болып тұр. Ғылыми-техниканың қарқынды дамуы соншалықты - көліктен, энергетикалық жүйелерден, өндіріс орындарынан шыққан шығарындылар, әсіресе ірі өнеркәсіп орналасқан аймақтар атмосферасы, су көздері, топырақтың ластануы шектік санитарлы нормадан бірнеше есе жоғары.

Соңғы он жылда әлем елдерінің жүргізген экологиялық зерттемелері бойынша -антропогендік факторлардың әсері қоршаған табиғи орта күйін күйзеліске ұшыратқандығын көрсетіп отыр. Әр-түрлі экологиялық ахуалдар қатарында ең қауіптісі еш нәрсемен алмастырылмайтын табиғат ресурстарын, яғни - таза ауа, тұзщы су және топырақ қабатын (шикізат қорларының таусылуы, таза тұзщы су тапшылығы, климаттық катастрофалар мүмкіндігі) көлік газдарымен өндіріс қалдықтарының ластап жатқандығы.

Қоршаған ортаны қорғау - кешенді мәселе және ол ғаламдық сипатта болып келеді. Адамзаттың әрі қарай дамуы үшін- әлеуметтік, экологиялық, техникалық, экономикалық, құқықтық жағдайлар және халықаралық мәселер аспектілеріндебелгілі бір өндіріс мәселесі ғана емес, сонымен қатар өңірлермен, елдер, жалпы бүкіл әлем ауқымында кешенді мәселелерді қарастырып, есепке алмау мүмкін емес.

Қоршаған ортаның тозуын тудыратынөнеркәсіптік қатты, сұйық және газтектес қалдықтары қоршаған ортаны ластап және жалғастыруы, соңғы уақытта шешімін таппаған әлеуметтік және экономикалық мәні басым экологиялық өткір мәселелер [1] .

1. Қалдықтар туралы түсінік және олардың классификациясы

Табиғи ресурстарды игеру және өңдеу үдерісіндегі қалдықтар жалпы өнеркәсіп ықпал еткен белгілі бір табиғи ортаға, немесе сонымен бірге биосфералық сипатта жағымсыз әсер ете алады. Өнеркәсіп және тұтыну қалдықтары қоршаған ортаны ғаламдық ауқымда антропогендік ластаукөздері және бұл тұтынушылық қатынас пен ресурстарды төменгі коэффициентте үнемді пайдалануды жүргізбесе нәтижесі шарасыздық туғызады.

Қалдықтар дегеніміз - күнделікті адам шаруашылығында, яғни тағам дайындауда, үй-жайды тазалауда, жөндеу жұмыстары жүргізілгенде, сонымен қатар көлікте, өнеркәсіпте қалыптасқан, өз орнымен қолданылмаған, яғни іс жүзінде шаруашылықта немесе ықтималды басқа да салаларда оларды өңдеу жолдарымен шикізат ретінде шынайы пайдалануға болатын заттар. Өнеркәсіп қалдықтары болып өнімді дайындау үдерісінде қалыптасқан жартылай фабрикаттар және толықтай немесе жартылай өзінің жарамды физикалық құрылымын жоғалтқан шикізат, материалдар қалдықтары.

Тұтынылған қалдықтарды әрі қарай қолдану - тікелей олардың нысаналы мақсаты бойынша пайдалануға жарамсыз болып келеді. Тұрмыстық қалдықтардың көлемі мен құрамы (сурет 1. 1) өте алуан түрлі болып келеді және олар тек елді мекендерге байланысты емес, сонымен бірге жыл мезгілі және басқа да көптеген факторлар себеп. Тұрмыстық қалдықтардың көлемі 1. 1 кестеде келтірілген. Қағаз бен қатырма қағаз ТҚҚ басым бөлігін құрайды (40%) . Екінші ірі санаты бойынша - органикалық деп аталатындар, яғни оның ішінде тамақ қалдықтары бар; ал металл, шыны және пластмасса қалдықтары жалпы қалдықтың 7-9% құрайды. Ағаш, тоқыма, резиналар шамамен 4% келеді және т. б.

1. 1-Сурет. Тұрмыстық қалдықтардың көлемі мен құрамы

«Қалдық» жағдайына өткен материалдар және бұйымдар, заттар тізімі [2] :

1 тізім. Табиғат пайдаланушының аумағындағы ішкі қабылдау, сақтау, шикізатты, өнімдерді, материалдарды тасымалдау.

1. Тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқан шикізаттар, материалдар, дәрі-дәрмектер, реагенттер, катализаторлар, сорбенттер, дайын өнімдер және т. б.
2. Вагондардан, контейнерлерден, поддондардан және т. б. қалған қалдықтар.
3. Орауыш және қалып: шыныдан, ағаштан және басқалар (таза немесе салынған зат қалдықтарымен) .
4. Дренаждан шыққан, кездейсоқ төгіліп, құйылып, шашылып ластанған топырақ.

2 тізім. Материалдар мен шікізатты өңдеу:

1. Тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқан шикізаттар, материалдар, дәрі-дәрмектер, реагенттер, катализаторлар, сорбенттер, дайын өнімдер және т. б.
2. Өнеркәсіптің қолданысына кірмеген жанама және жартылай өнімдер.
3. Ақаулы, кондицияға сәйкес емес өнімдер.
4. Материалдарды механикалық, технологиялық, термиялық, электрохимиялық үдеріспен өңдегендегі қалдықтар және/немесе тұнбалар.
5. Өңделген сұйық жылу тасығыштар, судан басқасы.
6. Дренаждан шыққан, кездейсоқ төгіліп, құйылып, шашылып ластанған топырақ.
7. Орауыш және қалып: қағаздан, қатырма қағаздан, полиэтиленді және басқалары (таза немесе салынған зат қалдықтарымен) .

3 тізім. Ағынды материалдарды тазалау.

1. Катализаторлар және сорбенттер.
2. Сүзгіш материалдар, оның ішінде мембраналар.
3. Құрғақ немесе ылғал тұнбалар/шөгінділер, оның ішінде ақаба суларды өңдегендегі шламдар, сужайландыру шламдары, өңдегеннен артылып жиналған лай балшық.
4. Конденсаттар - газды тазалау конденсация үдерісіндегі өнімдер.
5. Шаңдар - ұсақ бөлшектерден тұратын және шаңаулағыш қондырғыларда жиналған құрғақ немесе ылғал қалдықтар.
6. Сүзгіш және жұтқыш массалар (белсенді көмір, белсенді жер және т. б. )

4 тізім. Қызмет көрсету және техникалық жабдықтарды жөндеу:

1. Жабдықтардың негізгі бөлшектері, корпустары, құбырөткізгіштері, жаңқалары, электрод тұқылдары және т. б. (қара металлдар) .
2. Пештердің жеке бөліктері, жабдықтардың негізгі бөлшектері, құбырөткізгіштер, төсеме материалдар және т. б. (түсті материалдар) .
3. Отқа төзімді материалдар:

• отқа төзімді саз кірпіш
• торкретбетон
• тағы басқалары

4. Жылуұстағыш материалдары:

• шлактымақта
• минералдымақта
• жылуұстағыш тоқымалар (оның ішінде шыныталшықтар)
• асбестті материалдар
• тағы басқалар

5. Электроқшаулау және тығыздаушы материалдар:фторопласт; паронит; тағы басқалар
6. Ағаш жаңқалары, үгінділері, кесінділері және т. б.
7. Кепкен лактар, бояулар, желімдер.
8. Пайдаланылған майлау майлары: мұнайдан және синтетикалық.
9. Салқындатқыш эмульсиялар: майлы және сулы.
10. Технологиялық жабдықтардың қабырғасында жиналған қалдықтар.
11. Тегістеуіш, жылтыратқыш дөңгелектер және басқа абразивті материалдар.
12. Есептен шығарылған станоктар, құралдар, жабдықтар (қара металлдар) .
13. Конвейерлік таспалар, белбеулер жетегі.
14. Ластанған шүберекті материалдар.
15. Еріткіштер және олардың қоспалары (қоспалары бар; қоспалары жоқ) .
16. Ластанған жер.

5 тізім. Электржабдықтарды жөндеу және қызмет көрсету.

1. Істен шыққан трансформаторлар және электр қозғалтқыштар, өткізгіштер, айырғыштар және т. б. (қара металлдар) .
2. Трансформатор, электр қозғалтқыштары және кабель орамалары, акумуляторлар, реактивтер және т. б. (түсті металлдар) .
3. Жартылай өткізгіш түрлендіргіштер (сирек кездесетін металлдар) .
4. Өткізгіш және т. б. құрылғылар (бағалы металлдар) .
5. Оқшаулау материалдары:Текстолиттерэбонит; бакелит; винилит; карболит; керамика; полимерлер; битум, май, канифоль массаларымен сіңірілген қағаз; минералды мақта, сонымен бірге шынылы мақта; шынылы талшық; слюдо құрамдас; тағы басқалар.
6. Трансформатор майы.
7. Электр белбеу жетегі.
8. Ластанған шүберекті материалдар.

6 тізім. Инженерлік құрылғылар компоненттерін мен агрегаттарды жөндеу және қызмет көрсету.

1. Есептен шығарылған істен шыққан құрылғылар бөлшектері, датчиктер және т. б. (қара металлдар) .
2. Екінші реттік құрылғылар, пневматикалық түтікшелер (медь, бронза және басқа түсті металлдар) .
3. Тығыздаушы материалдар:

асбестқұрамдас материалдары, сонымен бірге паронит;

фторопласт;

т. б.

4. Пневматикалық құбырлар, релелік корпустар және басқа екінші реттік құрылғылар материалдары (полиэтилен, полистриол және т. б.
5. Ластанған шүберекті материалдар.

7 тізім. Ғимаратты жөндеу және құрылыс қызметі.

1. Металлды конструкциялар (қара металл) .
2. Шатыр материалдары (рубериод, толь, темір, қатты полимерлер) .
3. Цемент, бетон.
4. Темірбетонды конструкциялар (қара металлдар, бетон) .
5. Кірпіш.
6. Плитка, изоляторлар, сантехника, черепица және т. б. (фарфор және керамика) .
7. Жол жабындысының сынықтары.
8. Известь, қайнатқаннан кейінгі шламдар.
9. Пайдаланылған және кондициясыз түсқағаздар.
10. Паркет, ағаш үгіндісі, кесіндісі, ДВП, ДСП және т. б.
11. Кепкен лактар, бояулар, желімдер.
12. Заманауи құрылыс материалдары, линолеум және т. б. (полимерлер және пластмассалар) .
13. Жылу өткізбейтін материалдары:

• керамзит;
• шлаки;
• минералды мақта;
• шлакты мақта; т. б.

14. Асбестқұрамдас материалдар:шифер; асбоцемент, сонымен бірге асбоцементті шаң; т. б.
15. Орауыш және қалып: металлды, ағаштан, шыныдан, қағаздан, полимерден, пластмассадан (таза немесе салынған зат қалдықтарымен) .
16. Ғимараттарды бұзу, бөлшектеу немесе жаңғыртудан шыққан материалдар.
17. Кепкен, қатқан шайыр және сылау материалдары.
18. Құрылыс щебені.
19. Ерітінділер және олардың қоспалары (қоспа құрамдас; қоспа қосылмаған) .

8 тізім. Автокөлікті пайдалану және жөндеу:

1. Көліктің құрал бөлшектері және корпусы (қара металл) .
2. Қышқылды акумуляторлар (қорғасын) .
3. Акумуляторлық күкірт қышқылы.
4. Сілтілік акумулятор (никель, кадмий) .
5. Акумуляторлық сілті.
6. Көлік шинасы, автокамералар және басқада техникалық резеңке бұйымдары.
7. Жағар май материалдарының қалдықтары.
8. Көлік құралдарын жуғаннан қалған шламдар.
9. Кеуіп, қатқан лактар, бояулар, желімдер.
10. Ерітінділер және олардың қоспалары (қоспа құрамдас; қоспа қосылмаған) .
11. Көлік құралдарының бөлшектік материалдары және құрылғылар корпусы (пластмассалар және полимерлері) .
12. Орауыш және қалып: шыныдан, металлдан, ағаштан, полиэтиленнен, пластмассадан (таза немесе салынған зат қалдықтарымен) .
13. Тегістеуіш, жылтыратқыш дөңгелектер және басқа абразивті материалдар.
14. Құралдар (қара металл) .
15. Ластанған шүберекті материалдар.
16. Ластанған жер.

9 тізім. Аналитикалық зертхана қызметі.

1. Үлгілер қалдықтары.
2. Пайдаланылған реактив қалдықтары.
3. Пайдалану мерзімі біткен реактивтер, дәрі-дәрмектер, катализаторлар, сорбенттер және т. б.
4. Термопарлар, кішкене кеселер және т. б, (платинді)
5. Орауыш және қалып: шыныдан, металлдан, полиэтиленнен және т. б. (таза немесе салынған зат қалдықтарымен) .
6. Газ баллондары.
7. Есептен шығарылған құрылғылар, жабдықтар, құралдар (қара және түсті металлдар, пластмасса) .
8. Асбестқұрамдас материалдар:беттік және тоқымалы асбест; асбошнур; асбесті ұнтақ; паронитті төсемелер; т. б.
9. Пайдаланылған ластанған материал.

10 тізім. Емдеу қызметі:

1. Пайдаланылған орама материалдар.
2. Қолданылуға жарамсыз дәрі-дәрмек.
3. Орауыш және қалып: қағаздан, шыныдан, полиэтиленнен, пластмассадан т. б. (таза немесе зат салынған қалдықтарымен) .
4. Есептен шығарылған құрылғы, жабдықтар және құралдар.
5. Залалсыздандыру құралдары.

11 тізім. Шаруашылық қызметі:

1. Ластанған арнайы киім (сонымен бірге бас киім және аяқ киім) және қолданылған материал.
2. Қатты тұрмыстық қалдықтар.
3. Қазылған шұңқырлардағы сұйық тұрмыстық қалдықтар.
4. Макулатура.
5. Өсімдік қалдықтары.

12 тізім. Ғимаратты пайдалану:

1. Есептен шығарылған жиһаз, кесінділер, кесектер және т. б. ағаш материалдары.
2. Люминисцентті шамдар (ртуть) .
3. Тұрмыстық қатты қалдықтар.

13 тізім. Химиялық тазалау және кір жуу:

1. Кондициясыз реагенттер және ерітінділер.
2. Конденциясыз синтетикалық кір жуу құралдары.
3. Кір жуу және химиялық тазалаудан қалған қалдықтар.
4. Орауыш және қалып: қатырма қағаз, металлдан, полиэтиленнен (таза немесе салынған зат қалдықтарымен) .

14 тізімі. Қоғамдық тамақтану:

1. Жарамсыз болған тамақтану тағамдары.
2. Орауыш және қалып: қағаздан, шыныдан, металлдан, ағаштан, полиэтиленнен, пластмассадан (таза немесе салынған зат қалдықтарымен) .
3. Жабдықтар және инвентарь (қара және түсті металлдар) .
4. Тамақ қалдықтары.
5. Тағам дайындауда қалған қалдықтар.

15 тізім. Өрт сөндіру қалдықтары:

1. Газқағар, өрт сөндіру.
2. Сорбенттер, катализаторлар және реагенттер.
3. Қолданбалы құралдар, сатылар, аспаптар (қара металлдар) .
4. Өртке қарсы материалдар және олардың қалдықтары, сонымен бірге арнай киімдер.
5. Өрт сөндіруден қалған ұнтақтар.

Өнеркәсіп қалдықтарының құрамы көбіне химиялық біртекті емес болып келеді, олар әртүрлі улы, химиялы-физикалық, химиялық, биологиялық, коррозиялы, өрт және жарылғыштық қасиетке ие күрделі жартылай компонентті заттар [3] . Қалдықтардың химиялық табиғаты, технологиялық жиналу белгісі және әрі қарай өңдеп, қолдануға болатындығы жөнінде классификация жасалған [4] . Қалдықтарды қауіптілігіне байланысты төрт класқа бөледі (1. 1 - 1. 3 кестелер), бұған олардың өңдеу және көму шығындары тәуелді [5] .

Қалдықтардың қауіптілік класын анықтау мақсаты, қалдықтарды тасымалдағанда, залалсыздандырғанда, орналастырғанда қауіпсіз әдісті қолдану үшін.

Өнеркәсіптің қызметтік үдерісінде қауіпті қалдықтар түзілетін болса, онда «Өнеркәсіп қалдықтары және тұтыну жөнінде» [6] (14 бет) заңы негізінде шыққан қалдықтарды белгілі бір қауіптілік класына енгізіп, дәлелдеуге міндетті.

1. - Кесте. Агрегатты күйі бойынша қалдықтар классификациясы.

2. - Кесте. Қалдықтардың сыртықы түрі бойынша қалдықтар классификациясы

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс