Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

МЕББМ ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ НУО КАЗАХСТАНСКО-РОССИЙСКИЙ
МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Нейрондар. Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері.

Дайындаған:Әнуарбеков М.
Тобы: 102Б
Тексерген: Б. Ақтан
Мазмұны

КІРІСПЕ
3

Негізгі бөлім
1. Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы
4
2. Сомалық және вегетативті жүйе
4

3. Нейрондар,Синапстар,Аксон,Дендрид
5

4. Нейрондар құрылым, қызмет, биохимиялық белгiлерiне орай жiктеледi 7

5. Жүйке жүйесі (ОЖЖ) қызметін зерттеу әдістері
8
6. Экспериментальдық әдістер
9
7. Клиникалық әдістер
10
8. Патологиялық –анатомиялық әдіс
12

Қорытынды
13

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 14

КІРІСПЕ
Орталық жүйке жүйесі (systema nervosum centrale) – адам мен жануарлардың
жүйке клеткалары (нейрондар) мен оның өсінділерінен тұратын жүйке жүйесінің
ең негізгі бөлігі. Орталық жүйке жүйесі омыртқасыз жануарларда бір-бірімен
тізбектеле орналасқан жүйке түйіндерінен (ганглийлерден) тұрады.Омыртқалы
жануарларда жұлын мен мидан тұрады. Тірі организмді құрайтын түрлі органдар
жүйелерінің қызметтерін үйлестіріп, реттеп отырады. Осы қызметтерді Орталық
жүйке жүйесі жұлын жүйкелері (31 жұп) мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы
атқарады. Бұл жүйкелер омыртқааралық және вегетативтік жүйке түйіндерімен
бірге шеткі жүйке жүйесін құрады. Әр түрлі рецепторлардан тітіркену
процесінде пайда болатын жүйке импульстары орталыққа тепкіш (афферентік)
жүйке талшықтары арқылы Орталық жүйке жүйесіне келеді. Бұл жерде импульс
мәліметтері өңделіп, Орталық жүйке жүйесінің орындаушы бөлімдері –
орталықтан тепкіш (эфференттік) жүйке талшықтары арқылы “бұйрықты” тиісті
орнына жеткізеді. Нәтижесінде Орталық жүйке жүйесінің ең негізгі қызметі –
рефлекстің жүзеге асуын қамтамасыз етеді.

1.Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы.
Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы – Орталық жүйке жүйесінің өз ішіндегі,
сондай-ақ, оны организмнің барлық органдары және тіндерімен
байланыстыратын өткізгіш жолдардың пайда болуына әкеледі. Орталық жүйке
жүйесінде сомалық (анималдық) және вегетативтік жүйке жүйелерінің
орталықтары орналасқан.

2. Сомалық және вегетативті жүйе
Сомалық жүйке - жүйесі сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдайды және қаңқа
бұлшық еттерінің қызметін басқарады, ол организмнің қимыл-қозғалысын,
сыртқы ортада бір жерден екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Орталық ми
қыртысында орналасқан – айқын шектелген шекарасы жоқ, ядро және шашыраған
бөліктерден тұрады. Ми қыртысынан шыққан импульстер ми сабауы мен жұлындағы
қозғалтқыш ядролар арқылы бұлшық еттерді қозғалысқа келтіреді.
Вегетативтік жүйке жүйесінің парасимпатикалық бөлігінің орта ми көпірінде,
ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сегізкөздік бунағында; симпатикалық
бөлігінің орталық жұлынның VІІІ мойындық, І – XІІ кеуделік, І – ІІ белдік
бунағында орналасқан. Аталған екі бөліктің де қызметін біріктіріп
басқаратын жоғ. вегетативтік орталық – мидың сұр затының құрамында болады.
Адам мен жануарлардың ми сыңарларының қыртысы және қыртыс асты (базальді)
ядролары Орталық жүйке жүйесінің жоғары дәрежелі жүйке қызметін іске
асыратын орталығы болып табылады. Адамның мінез-құлқы, оның санасы мен ақыл-
ойының ең күрделі көріністері осы ми қыртысындағы шартты рефлекстер арқылы
іске асады.

3. Нейрондар,Синапстар,Аксон,Дендрид.
Нейрондар (neuronum, бұл атауды Вильгельм фон Вальдейер бердi) немесе
нейроциттер-жүйке ұлпасының негiзгi құрылым, қызмет бiрлiгi (52 сурет),
көлемi ұсақ, дене диаметрi 4-5 мкм-ден (мишық түйiршiктi жасушасы) iрi,
дене диаметрi 140 мкм (ми қыртысындағы алып көп жақты (пирамида тәрiздi)
жасушалар), туғаннан кейiн бөлiну қабілетiн жоғалтады, тiршiлiкте оның саны
көбеймейдi, қайта азаяды.
Нейрондардың өлуi қалыпты жағдайда аз кездеседі, ол қалыпты (бағдарланған)-
апоптоз (грек. арорtоsis-түсетiн мезгiл) механизмiмен iске асады.
Жетiлген нейрондар қабылдағыш қызмет атқаратын сырт қабығынан-
невролеммадан (плазмолеммадан), ден есiнен (corpus,перикарионнан), өсiн дiлерi
нен тұрады. Жүйке жүйесi әр бөлiмiндегі нейрондар перикарион түрi, оның
көлемi, өсiндiлерінің саны, жалғама байланысы, дендриттердің тармақталуы
және бөлетiн селбестiргiшiмен өзгешеленедi.

Перикарионның құрамына ядро және цитоплазма кiредi. Нейронның әдетте бiр,
iрi, дөңгелек, ақшыл, 2-3 iрi ядрошықтары бар, хроматинi аз, цитоплазманың
ортасында орналасатын ядросы болады. Мұндай құрылым ерекшелiктерi нейрон
ядросындағы ДНҚ молекуласындағы бiрiздiлiктiң иРНҚ молекуласына жазылуы
жоғары қарқында жүретiнiн көрсетедi.
Ұрғашы мал нейрон ядрошығының жанында Х-хромосома сақтайтын, iрi хроматин
үйiндiсi - Барра денешiгi болады.
Нейронның цитоплазмасында мына тұрақты қосындылар: түйiршiктi эндоплазмалық
тор (Франц Ниссль рибосомаларды метилен көгiмен бояп, алғашқы болып
көргендiктен, оны Ниссль заты немесе тигроид деп атайды. Тигроид деп атау
қате, себебi перикарионды Ниссль тәсiлiмен бояғанда, жолбарысқа емес,
жыртқыш мысық терiсi, дақты қабыланға ұқсас болады), Гольджи аппараты,
көптеген митохондрийлер (нейрондар қуатын зат алмасудағы ауада қамтамасыз
ететiндiктен, ол оттек жетiспеуiне өте сезгiш болады), лизосомалар, жасуша
орталығы (центросома, нейрондарда болып, микротүтiкшелер құрастырады),
цитоқаңқа (нейротүтiкшелер, микро-, аралық нейрофиламенттердi бекiткенде,
бiр-бiрiмен жабысып, шоқтар түзiп, күмiс тұздарымен бояғанда жасанды
құрылым-жiпшелер құрады да, қалыңдығы 0,5-3 мкм нейрофибриллдер деп
аталады) және тұрақсыз қосындылар (май тамшысы, липофусцин түйiршiктерi
және нейромеланин) сақталады.
Перикарионнан екi өсiндi - дендриттер (dendritum, dеndrоn-ағаш)
және аксон (грек. ахоn-өсiндi; нейрит-neuritum) тарайды.
Олар жалғама (синапс, грек. synарsis-қосылу, байланыс) құруға қатысады.
Аксон-әдетте жалғыз, ұзын (бірнеше мкм-ден 1-2 м дейiн жетеді), бойы
тармақталмайды, тармақталған ұшында жалғама көпiршiктерi болып, онда
перикарионнан келген тiтiркенiстер сақталады.
Дендриттер-өте тармақталған, қысқа өсiндiлер, тiтiркенiстi қабылдап,
перикарионға жеткiзедi, онда түйiршiктi, түйiршiксiз эндоплазмалық тор,
рибосома құрамбөлiктерi, Гольджи аппараты болады.

4. Нейрондар құрылым, қызмет, биохимиялық белгiлерiне орай жiктеледi.
Құрылым жiктелуiнде өсiндiлер саны алынады. Өсiндiсi жоқ алғашқы
нейробластар - аполярлы; бiр өсiндiлiлер (көз торлы қабығының амакрин
нейрондары, иiс сезу буылтығындағы шумақша аралық нейрондары)
- униполярлы (unipolare); жалған бiр өсiндiлi (жұлын түйiнi нейрондары)
- псевдоуниполярлы; екi өсiндiлiлер (иiс сезу нейрондары)
- биполярлы (bipolare); көп өсiндiлi (ұршық тәрiздi, жұлдызша, алмұрт,
пирамида тәрiздi және басқа) - мультиполярлы (multipolare) болып,
жiктеледi.
Нейрондар атқаратын қызметiне сай (рефлекторлық доғадағы орнына
байланысты), үш топқа-сезгiш (сезiмтал-миға бағытталған, сыртқы, iшкi орта
әсерлерінен түзілген тiтiркенiстердi қабылдап, оны перикарионда өңдеп,
аксонмен екiншi, үшiншi нейрондарға жеткiзедi; қозуды шеткi ағзалардан
орталық жүйке жүйесiне өткізедi), қозғалтқыш (шетке бағытталған,
тiтiркенiске жауап беретiн ағзаларға (қаңқалық бұлшық ет, қан тамырлары)
хабарды өткiзедi; қозуды бұлшық еттер мен бездерге
жеткiзедi), аралық (нейрондар арасындағы байланысты түзеді -
байланыстырғыш; қозуды сезiмтал нейрондардан қозғалтқыш нейрондарға
өткiзедi) деп бөлiнедi.
Нейронның бойымен қозу тек бiр бағыт бойынша, былай өтедi:
дендриттер→дене→аксон.
Биохимиялық жiктелу нейрондар жалғамасында тiтiркенiстi өткiзуде
қолданылатын селбестiргiштердің химиялық ерекшелiктерiне негiзделген.
Оның басты сипатмежесi (критерий)-нақты селбiргiштер түзiп, жалғама
көпiршiгiне жинап, жалғама саңылауына шығару. Селбiргiшi ацетилхолин
болатын нейрон тобын - холинергиялық, норадреналин - адренергиялық,
серотонин - серотонинергиялық, дофамин - дофаминергиялық, гамма-аминдi май
қышқылы болса - ГАМҚ-ергиялық, АТФ, оның туындылары болатынын-
пуринергиялық, субстанциялық Р, энкефалин және эндорфин нейропептид
болатынын - пептидергиялық деп бөледi.
5. Жүйке жүйесі (ОЖЖ) қызметін зерттеу әдістері:
1.Экспериментальдық:
▪ Экстирпация, миды түрлі деңгейде кесу(айыру әдісі);
▪ Модель жасау әдісі;
▪ Стереотаксикалық әдіс;
▪ Потенциалдарды қоздыру (тудыру) әдісі;
▪ Шарты рефлекстер әдісі;
▪ Биохимиялық әдістер.
2. Клиникалық :
▪ Электроэнцефалография (ЭЭГ);
▪ Мидың компьютерлік томографиясы (КТ);
▪ Магнитті резонастық томография (МРТ);
▪ Позитонды эмисоналдық томографиясы (ПЭТ);
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.