Нейрондар туралы жалпы түсініктер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Нейрондар. Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері.

Дайындаған:Әнуарбеков М.

Тобы:102Б

Қабылдаған:Б. Ақтан

Жоспары:

1. Нейрондар туралы жалпы түсініктер. Синпстар. Аксон. Дендрит

2. Орталық жүйке-жүйесі

3. Орталық жүйке-жүйесін зерттеу тәсілдері

1. Нейрондар ( neuronum бұл атауды Вильгельм фон Вальдейер берді ) немесе нейроциттер - жүйке ұлпасының негізгі құрылым, қызмет бірлігі, көлемі ұсақ, дене диаметрі 4-5 мкм - ден ( мишық түйіршікті жасушасы ) ірі, дене диаметрі 140 мкм ( ми қыртысындағы алып көп жақты ( пирамида тәрізді ) жасушалар ) . туғаннан кейін бөліну қабілетін жоғалтады, тіршілікте оның саны көбеймейді, қайта азаяды .

Нейрондардың елуі қалыпты жағдайда аз кездеседі, ол қалытты -апоптоз ( грек . apoptosis - түсетін мезгіл ) механизмімен іске асады .

Жетілген нейрондар қабылдағыш қызмет атқаратын сырт қабығынан - невролеммадан ( плазмолеммадан ) , денесінен ( corpus, перикарионнан ) , өсінділерінен тұрады . Жүйке жүйесі әр бөліміндегі нейрондар перикарион түрі, оның көлемі, есінділерінің саны, жалғама байланысы, дендриттердің тармақталуы және бөлетін селбестiргiшiмен өзгешеленеді.

Перикарионның құрамына ядро және цитоплазма кіреді . Нейронның әдетте бір, ірі, дөңгелек ақшыл, 3 ірі ядрошықтары бар, хроматині аз, цитоплазманың ортасында орналасатын ядросы болады, Мұндай құрылым ерекшеліктері нейрон ядросындағы ДНҚ молекуласындағы бірізділіктің иРНҚ молекуласына жазылуы жоғары қарқында жүретінін көрсетеді . Ұрғашы мал нейрон ядрошығының жанында Х - хромосома сақтайтын, ірі хроматин үйіндісі - Барра денешігі болады.

Нейронның цитоплазмасында мына тұрақты қосындылар : түйіршікті эндоплазмалық тор ( Франц Ниссль рибосомаларды метилен кегімен бояп, алғашқы болып көргендіктен, оны Ниссль заты немесе тигроид деп атайды . Тигроид деп атау қате, себебі перикарионды Ниссль тәсілімен бояғанда, жолбарысқа емес, жыртқыш мысық терісі, дақты қабыланға ұқсас болады ) , Гольджи аппараты, көптеген митохондрийлер ( нейрондар қуатын зат алмасудағы ауада қамтамасыз ететіндіктен, ол оттек жетіспеуіне өте сезгіш болады ) , лизосомалар, жасуша орталығы ( центросома, нейрондарда болып, микротүтікшелер құрастырады ) , цитоқаңқа ( нейротүтікшелер, микро-, аралық нейрофиламенттерді бекіткенде, бір - бірімен жабысып, шоқтар түзіп, күміс тұздарымен бояғанда жасанды құрылым жіпшелер құрады да, қалыңдығы 0, 5-3 мкм нейрофибриллдер деп аталады ) және тұрақсыз қосындылар ( май тамшысы, липофусцин түйіршіктері және нейромеланин ) сақталады .

Перикарионнан екі өсінді - дендриттер ( dendritum, dendror - ағаш ) және аксон ( грек . ахоп - өсінді, нейрит neuritumi ) тарайды . Олар жалғама ( синапс, грек synapsis - қосылу, байланыс ) құруға қатысады .

Аксон - әдетте жалғыз, ұзын ( бірнеше мкм - ден 1-2 м дейін жетеді ) , бойы тармақталмайды, тармақталған ұшында жалғама көпіршіктері болып, онда перикарионнан келген тітіркеністер сақталады .

Дендриттер - өте тармақталған, қысқа өсінділер, тітіркеністі қабылдап, перикарионға жеткізеді, онда түйіршікті, түйіршіксіз эндоплазмалық тор, рибосома құрамбөліктері, Гольджи аппараты болады .

Нейрондар құрылым, қызмет, биохимиялық белгілеріне орай жіктеледі . Құрылым жіктелуінде өсінділер саны алынады өсіндісі жоқ алғашқы нейробластар - аполярлы, бір өсінділілер ( кез торлы қабығының амақрин нейрондары, иіс сезу буылтығындағы шумақша аралық нейрондары ) - униполярлы ( unipolare ) ; жалған бір өсінділі ( жұлын түйіні нейрондарыі ) - псевдоуниполярлы, екі есінділілер ( иіс сезу нейрондары ) - биполярлы ( bipolare ) ; көп өсінділі ( ұршық тәрізді, жұлдызша, алмұрт, пирамида тәрізді және басқа ) - мультиполярлы ( multipolare ) болып жіктеледі.

Нейрондар атқаратын қызметіне сай ( рефлекторлық доғадағы орнына байланысты ) , үш топқа ( сезімтал - Миға бағытталған, сыртқы, ішкі орта әсерлерінен түзілген тітіркөністерді қабылдап, оны перикарионда өңдеп, аксонмен екінші, үшінші нейрондарға жеткізеді, қозуды шеткі ағзалардан орталық жүйке жүйесіне өткізеді ) , қозғалтқыш ( шетке бағытталған, тітіркеніске жауап беретін ағзаларға ( қаңқалық бұлшық ет, қан тамырлары ) хабарды өткізеді, қозуды бұлшық еттер мен бездерге жеткізеді ) , аралық ( нейрондар арасындағы байланысты түзеді - байланыстырғыш қозуды сөзімтал нейрондардан қозғалтқыш нейрондарға өтюзеді ) деп бөлінеді . Нейронның бойымен қозу тек бір бағыт бойынша, былай өтеді : дендриттер -- дене - аксон .

Биохимиялық жіктелу нейрондар жалғамасында тітіркеністі өткізуде қолданылатын селбестіргіштердің химиялық ерекшеліктеріне негізделген, Оның басты сипатмежесі ( критерий ) -нақты селбіргіштер түзіп, жалғама көпіршігіне жинап, жалғама саңылауына шығару . Селбіргіші ацетилхолин болатын нейрон тобын - холинергиялық, норадреналин адренергиялық, серотонин - серотонинергиялык, дофамин - дофаминергиялық, гамма - аминді май қышқылы болса - ГАМҚ - ергиялық, АТФ, оның туындылары болатынын - пуринергиялық, субстанциялық энкефалин және эндорфин нейропептид болатынын - пептидeргиялық деп бөледі .

2 . Орталық жүйке жүйесі ми мен жұлыннан тұрады . Жұлын омыртқа өзегінде орналасқан ұзындығы ересек адамда жарты метрге жуық, салмағы 37-38 г. жұлынның жоғарғы жағы сопақша мимен жалғасады да төмеңгі ұшы шашақтанып омыртқа тұсында бітеді . Жұлын арасы қосылып кеткен симметриялы оң және сол жақ екі жарты бөлімдерден тұрады.

Адамның жұлыны 31-33 сегменттен ( лат . сегментум - бөлік, кесінді ) тұрады 8 мойын, 12 кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз жөне 1-3 құйымшақ бөлімдері . Әрбір бөлімнен қос - қостан шыққан нерв түйіндері екі жұлын нервтеріне айналады ( орталыққа тебетін немесе сезгіш және орталықтан тебетін немесе қозғаушы нервтер ) . Жұлын омыртқа жотасынан қысқалау болғандықтан аталған бөлімдер омыртқаның аттарына сәйкес келмейді . Жұлын нервтері жұлын өзегінен шығып ( 1 - жұптан басқасы ) дененің терісін, аяқ қолдарын, дене тұлғасының еттерін нервтен қамтамасыз етеді . Әрбір бөлім дененің өзіне тән жерлерін нервтендіреді.

Жұлын 10 жасқа келгенде екі есе ұзарады . Оның өсуі алғашқы жылы өте күшті болады да, 2-3 жасқа келген баланың жұлыны 14 г болады ( жаңа туған нәрестеде не бары 28-29r ) . 4-6 жасқа келгенде, жұлынның дамуы аяқталуға жақын деуге болады . Дегенмен оның толық жетілуі 20 жаска жуықтағанда аяқталады Осы мерзімде жұлын 8 есе көбейеді .

Жұлын жүйке жүйесінің маңызды бөлімдерінің бірі- түрлі нерв әрекеттерінің бағытталуы мен реттелуі жұлын арқылы іске асады . Себебі жұлын өткізгіштік қызмет атқарады да, оның бойымен дененің барлық жерінен миға нерв импульстері тасылады, ал мидан бүкіл дененің еттерін козғайтын нерв импульстері мүшелерге барып, олардың қызметін реттейді . Бұларға қоса, жұлында адамның қарапайым рефлекстерінің орталықтары орналасқан ( айталық, тізе рефлексі ) . Адам өмірі үшін маңызды зәр шығару, жыныс мүшесінің эрекциясы, эякуляция ( шәуһет шығару ) т. с. с рефлекстер жұлынның қатысуымен орындалады .

Дененің қаңқасының бұлшық еттерінің тонусын сақтайтын организм үшін аса маңызды рефлекстер де осы жұлындағы орталықтардың қатысуына байланысты, Жұлынның қозғаушы орталықтарынан үнемі келіп тұратын нерв импульстеріне байланысты адам кеңістікте белгілі орын алып қозғала алады .

Ішкі мүшелердің вегетативтік рефлекстері де жұлын арқылы орындалады ( жүрек - қан тамырлары, ас қорыту, зәр шығару т. б. рефлекстер ) .

Адамның миы орталық жүйке жүйесінің ең негізгі маңызды бөлігі . Одан 12 жұп нервтер шығып, миды көптеген іші мүшелермен, беттің, мойынның еттерімен, тілмен, көзбен байланыстырады және сезім мүшелерінен келетін мәліметтерді жеткізеді . Бұларға I иіс, II көру, III көз қимылдатқыш, IV шығыршық, у үшкіл, VI бүру, VII бет, VIII дыбыс - жұтқыншақ, X кезеген, XI қосымша, ХІІ тіласты нервтері жатады .

Адамның миы ми сауытында орналасқан. Ми сопақша ми, көпір, мишық, ортаңғы ми, аралық ми және екі ми сыңарларынан тұрады.

Сопақша мидың арт жағында мишық орналасқан. Мишық 3 бөлімнен тұрады: мишықтың құрты деп аталатын ортаңғы бөлім және мишықтың екі жарты шарлары. Мишықтың жарты шарларының үстіңгі сыртқы қабаты сұр затты мишықтың қыртысынан тұрады, оның қалыңдығы 1-1, 25 мм.

Мишықтың қыртысы 3 қабат болып орналаскан ньйондардан ( нерв клеткаларынан құралған : 1 - сыртқы, мо улярлық ; П - ортаңғы, ганлиялық ; ш - ішкі, түйіршік баттары . Мишықтың жарты шарларының қалған жері ақ заттан құралған . Ақ затында сұр заттың түйірлері тісті, тығын пішінді және тартар ді ядролар орналасқан . Мишықтың кұртында сұр заттан құралған екі ядро бар . Сопаша насұлынның үстіңгі жағында орналасқан . Оның ұзындығы 2, 5-3 см, салмағы7 г. Ол екі түрлі қызмет атқарады : рефлекторлық және өткізгіштік .

Сопақша мида тыныс, қан айналыс, сору, шайнау, жұтыну, жөтелу, түшкіру, сілекей шығару, қарын және қарынасты бездерінің сөлдерін шығаратын нерв орталықтары және ІХ - ХІІ ми нервтерінің ядролары орналасқан .

Вароли көпірі - сопақша мидың үстінде орналасқан . Оның ұзындығы 2, 5 см . Ол үстіңгі жағында ортаңғы мимен, бүйір жақтарында мишықпен шектеседі . Сопақша ми мен вароли көпірін артқы ми деп те атайды . Мұның қызметі де сопақша ми тәрiздi :рефлекторлық өткізгіштік қызметтерін атқарады . Көпірден V, VI ми нервтері шығады және көпір мен сопақша мидың арасынан VII, VIII ми нервтері шығады. Жаңа туған нәрестенің сопақпаша миы мен көпірінің жалпы салмағы 8г. 7 жасқа келгенде артқы мидың дамуы аяқталуға жақындайды.

Ересек адамның мишығының салмағы 150 г, оның негізгі қызметі - белгілі бір қозғалысқа қатысатын бұлшық еттердің жиырылуынын жылдамдығын үйлестіру арқылы барлық қозғалыстарды реттеу, яғни қозғалыстар кезінде бұлшық еттердің тонусын сақтау . Қорытып айтсақ, мишық - тонустық рефлекстердің жоғары дәрежелі реттеушісі болып есептеледі . Бұған қоса, мишық тыныс алуды, жүректің соғуын қимылдың түріне байланысты лайықтап отырады .

Ортаңғы ми вароли когірінің үстіңгі жағында орналасқан . Мұндағы сұр заттар 4 тэмпешік түрінде шоғырланған : көзді қозғаушы және шығыршық нервтерінің, қызыл және қара субстанцияның ядролары бар . 4 төмпешіктің алдың ыларында алғашқы көру орталығы, артқы төмпешіктерінде алғашқы дыбыс орталықтары орналасқан . Олардың қызметіне қарай бағдарлау реакциялары орындалады . Қара субстанция үйлестірілген жұтыну, шайнау, саусақтардың нәзік қимылдарын реттеуге қатысады . Қызыл ядрода еттің тонустары реттеледі .

Ортаңғы ми мен ми сыңарларының арасында аралық ми орналасқан . Ол төмпешіктен және төмпешік асты аймағынан тұрады . Төмпешіктерді таламус, ал төмпешік асты аймағын гипоталамус деп атайды . Таламус арқылы мидың барлық сезгіш дәрежелі Регетативтік орталығы болып саналады . Мұнда зат алмасуын, дененің температурасын, аштық және шөл сезімдерін, барлық ішкі мүшелерін қыметін реттеу орталықтары бар . Мұнда нейросекреттер түзіліп, ол нейросекреттер гипофиз безінде белсендіріледі . Сондықтан Гипоталамус пен гипофиз зат алмасуын реттейтін біріккен орталық болып есептеледі. Гипоталамуста барлық ішкі секрециялық бездердің қызметін реттеуге қатысатын орталық бар . Бұларға қоса, ол адамның ұйқысын және сергектігін реттеуге қатысады .

Аралық мидың дамуы 13-15 жаста аяқталады. Ми бағанасының ортаңғы бөлігі ретикулярлық формация ( торлы құрылым ) деп атайды . Ол әртүрлі пішін және мәлшерлі бір - бірімен шырмалып жатқан нейрондардан тұрады . Микроскопнен қарағанда торға ұқсас болғандықтан оны торлы құрылым деп те атайды . Торлы құрылым негізінен орталық жүйке жүйесінің 3 бөліміне әсер етеді : жұлын, мишық және үлкен ми сыңарлары . Ол жұлынның жұлынның байланыс жолдары жеңілденіп, әлсіз тітіркендіргіштің өзіне жұлын рефлекстері толығынан және жақсы пайда болады . Ал тежеп әсер еткенде жұлын рефлексі әлсіреп, нашарлап тін қажет етеді . Ми сыңарларына белсендiлендіріп әсер етуіне байланысты оның ні тітіркендіргіштің күшті әсерін қозғыштығы төмендеп, адам ұйқыға кетеді . Торлы құрылымның әсеріне байланысты рецепторлардан келген арнайы мәліметтер ми сыңарларында талдалтыг дұрылс ұгым пайда болады . Ми сыңарлары мен торлы құрылым бір - бірімен байланысты қызмет атқарады . Тек қана торлы құрылым ми сыңарларын белсендiлендіріп қоймай, керісінше, ми сыңарларының қыртыстары да торлы құрылымға белгілі шамада әсер етеді .

3. Орталық жүйке жүйесінің функциясын зерттеу әдістері

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.